Plotini Enneades

“Plotini opera, 3 vols.”, Ed. Henry, P., Schwyzer, H.-R.
Leiden: Brill, 1:1951; 2:1959; 3:1973.

I,1 Τί τὸ ζῷον καὶ τίς ὁ ἄνθρωπος (53) .........................................................................................................2
I,2 Περὶ ἀρετῶν (19) .....................................................................................................................................4
I,3 Περὶ διαλεκτικῆς (20)...............................................................................................................................6
I,4 Περὶ εὐδαιµονίας (46) ..............................................................................................................................8
I,5 Εἰ ἐν παρατάσει χρόνου τὸ εὐδαιµονεῖν (36) .........................................................................................12
I,6 Περὶ τοῦ καλοῦ (1).................................................................................................................................13
I,7 Περὶ τοῦ πρώτου ἀγαθοῦ καὶ τῶν ἄλλων ἀγαθῶν (54) ..........................................................................16
I,8 Τινὰ καὶ πόθεν τὰ κακά (51)..................................................................................................................17
I,9 Περὶ τῆς ἐκ τοῦ βίου εὐλόγου ἐξαγωγῆς (16).........................................................................................21
II,1 Περὶ τοῦ κόσµου (40) ...........................................................................................................................21
II,2 Περὶ τῆς κυκλοφορίας (14) ...................................................................................................................24
II,3 Εἰ ποιεῖ τὰ ἄστρα (52) ..........................................................................................................................25
II,4 Περὶ τῶν δύο ὑλῶν (12) ........................................................................................................................29
II,5 Περὶ τοῦ δυνάµει καὶ ἐνεργείᾳ (25) ......................................................................................................33
II,6 Περὶ ποιότητος καὶ εἴδους (17).............................................................................................................35
II,7 Περὶ τῆς δι' ὅλων κράσεως (37) ............................................................................................................36
II,8 Πῶς τὰ πόρρω ὁρώµενα µικρὰ φαίνεται (35) .......................................................................................37
II,9 Πρὸς τοὺς Γνωστικοῦς (33) ..................................................................................................................38
III,1 Περὶ εἱµαρµένης (3).............................................................................................................................45
III,2 Περὶ προνοίας πρῶτον (47).................................................................................................................48
III,3 Περὶ προνοίας δεύτερον (48) ..............................................................................................................54
III,4 Περὶ τοῦ εἰληχότος ἡµᾶς δαίµονος (15)..............................................................................................57
III,5 Περὶ ἔρωτος (50).................................................................................................................................58
III,6 Περὶ τῆς ἀπαθείας τῶν ἀσωµάτων (26)...............................................................................................62
III,7 Περὶ αἰῶνος καὶ χρόνου (45)...............................................................................................................69
III,7 Περὶ φύσεως καὶ θεωρίας καὶ τοῦ ἑνός ................................................................................................75
III,9 Ἐπισκέψεις διάφοροι (13) ...................................................................................................................79
IV,2 Περὶ οὐσίας ψυχῆς, πρότερον (4)........................................................................................................80
IV,3 Περὶ ψυχῆς ἀποριῶν, πρῶτον (27) ......................................................................................................81
IV,4 Περὶ ψυχῆς ἀποριῶν, δεύτερον (28)....................................................................................................91
IV,5 Περὶ ψυχῆς ἀποριῶν, τρίτον (29) ......................................................................................................105
IV,6 Περὶ αἰσθήσεως καὶ µνήµης (41) ......................................................................................................108
IV,7 Περὶ ἀθανασίας (2) ...........................................................................................................................109
IV,8 Περὶ τῆς εἰς τὰ σώµατα καθόδου τῆς ψυχῆς (6) ...............................................................................115
IV,9 Εἱ πᾶσαι αἱ ψυχαὶ µία (8)..................................................................................................................117
V,1 Περὶ τῶν τριῶν ἀρχικῶν ὑποστάσεων (10) .........................................................................................119
V,2 Περὶ γενέσεως καὶ τάξεως τῶν µετὰ τοῦ πρώτου (11)........................................................................122
V,3 Περὶ τῶν γνωριστικῶν ὑποστάσεων καὶ τοῦ ἐπέκεινα (49) .................................................................123
V,4 Πῶς απὸ τοῦ πρώτου τὰ µετὰ τὸ πρῶτον καὶ περὶ τοῦ Ἑνός (7) .......................................................129
V,5 Ὅτι οὐκ ἔξω τοῦ νοῦ τὰ νοητὰ καὶ περὶ τἀγαθοῦ (32) .......................................................................130
V,6 Περὶ τοῦ τὸ ἐπέκεινα τοῦ ὄντος µὴ νοεῖν καὶ τί τὸ πρώτως νοοῦν καὶ τὸ δευτέρως (24)....................134
V,7 Εἰ καὶ τῶν καθέκαστα εἰσὶν εἴδη (18) .................................................................................................136
V,8 Περὶ τοῦ νοητοῦ κάλλους (31)............................................................................................................136
V,9 Περὶ νοῦ καὶ τῶν ἰδέων καὶ τοῦ ὄντος (5)...........................................................................................141
VI,1 Περὶ τῶν γενῶν τοῦ ὄντος πρῶτον (42).............................................................................................144
VI,2 Περὶ τῶν γενῶν τοῦ ὄντος δεύτερον (43) ..........................................................................................153
VI,3 Περὶ τῶν γενῶν τοῦ ὄντος τρίτον (44)...............................................................................................159
VI,4 Περὶ τοῦ τὸ ὂν ἓν καὶ ταὐτὸ ὂν ἅµα πανταχοῦ εἶναι ὅλον πρῶτον (22)............................................168
VI,5 Περὶ τοῦ τὸ ὂν ἓν καὶ ταὐτὸ ὂν ἅµα πανταχοῦ εἶναι ὅλον δεύτερον (23)..........................................174
VI,6 Περὶ ἀριθµῶν (34).............................................................................................................................177
VI,7 Πῶς τὸ πλήθος τῶν ἰδέων ὑπέστη καὶ περὶ τἀγαθοῦ (38) .................................................................184
VI,8 Περὶ τοῦ ἑκουσίου καὶ θελήµατος τοῦ ἑνός (39) ...............................................................................197
VI,9 Περὶ τἀγαθοῦ ἢ τοῦ ἑνός (9) .............................................................................................................205

I,1 Τί τὸ ζῷον καὶ τίς ὁ ἄνθρωπος (53)

Ἡδοναὶ καὶ λῦπαι φόβοι τε καὶ θάρρη ἐπιθυµίαι τε καὶ ἀποστροφαὶ καὶ τὸ ἀλγεῖν τίνος ἂν εἶεν; Ἢ
γὰρ  ψυχῆς,  ἢ  χρωµένης  ψυχῆς  σώµατι,  ἢ  τρίτου  τινὸς  ἐξ  ἀµφοῖν.  ∆ιχῶς  δὲ  καὶ  τοῦτο·  ἢ  γὰρ  τὸ
µῖγµα, ἢ ἄλλο ἕτερον ἐκ τοῦµίγµατος. Ὁµοίως δὲ καὶ τὰ ἐκ τούτων τῶν παθηµάτων γινόµενα καὶ
πραττόµενα καὶ δοξαζόµενα. Καὶ οὖν καὶ διάνοια καὶ δόξα ζητητέαι, πότερα ὧν τὰ πάθη, ἢ αἱ µὲν
οὕτως,  αἱ  δὲ  ἄλλως.  Καὶ  τὰς  νοήσεις  δὲ  θεωρητέον,  πῶς  καὶ  τίνος,  καὶ  δὴ  καὶ  αὐτὸ  τοῦτο  τὸ
ἐπισκοποῦν καὶ περὶ τούτων τὴν ζήτησιν καὶ τὴν κρίσιν ποιούµενον τί ποτ' ἂν εἴη. Καὶ πρότερον τὸ
αἰσθάνεσθαι τίνος; Ἐντεῦθεν γὰρ ἄρχεσθαι προσήκει, ἐπείπερ τὰ πάθη ἤ εἰσιν αἰσθήσεις τινὲς ἢ οὐκ
ἄνευ  αἰσθήσεως. Πρῶτον  δὲ  ψυχὴν  ληπτέον,  πότερον  ἄλλο  µὲν  ψυχή,  ἄλλο  δὲ  ψυχῇ  εἶναι.  Εἰ  γὰρ
τοῦτο, σύνθετόν τι ἡ ψυχὴ καὶ οὐκ ἄτοπον ἤδη δέχεσθαι αὐτὴν καὶ αὐτῆς εἶναι τὰ πάθη τὰ τοιαῦτα,
εἰ ἐπιτρέψει καὶ οὕτως ὁ λόγος, καὶ ὅλως ἕξεις καὶ διαθέσεις χείρους καὶ βελτίους. Ἤ, εἰ ταὐτόν ἐστι
ψυχὴ καὶ τὸ ψυχῇ εἶναι, εἶδός τι ἂν εἴη ψυχὴ ἄδεκτον τούτων ἁπασῶν τῶν ἐνεργειῶν, ὧν ἐποιστικὸν
ἄλλῳ,  ἑαυτῷ  δὲ  συµφυᾶ  ἔχον  τὴν  ἐνέργειαν  ἐν  ἑαυτῷ,  ἥντινα  ἂν  φήνῃ  ὁ  λόγος.  Οὕτω  γὰρ  καὶ  τὸ
ἀθάνατον ἀληθὲς λέγειν, εἴπερ δεῖ τὸ ἀθάνατον καὶ ἄφθαρτον ἀπαθὲς εἶναι, ἄλλῳ ἑαυτοῦ πως διδόν,
αὐτὸ δὲ παρ' ἄλλου µηδὲν ἢ ὅσον παρὰ τῶν πρὸ αὐτοῦ ἔχειν, ὧν µὴ ἀποτέ µ
τ ηται κρειττόνων ὄντων.
Τί  γὰρ  ἂν  καὶ  φοβοῖτο  τοιοῦτον  ἄδεκτον  ὂν  παντὸς  τοῦ  ἔξω;  Ἐκεῖνο  τοίνυν  φοβείσθω,  ὃ  δύναται
παθεῖν.  Οὐδὲ  θαρρεῖ  τοίνυν·  τούτοις  γὰρ  θάρρος,οἷς  ἂν  τὰ  φοβερὰ  µὴ  παρῇ;  Ἐπιθυµίαι  τε,  αἳ  διὰ
σώµατος  ἀποπληροῦνται  κενουµένου  καὶ  πληρουµένου,  ἄλλου  τοῦ  πληρουµένου  καὶ  κενουµένου
ὄντος; Πῶς δὲ µίξεως; Ἢ τὸ οὐσιῶδες ἄµικτον. Πῶς δὲ ἐπεισαγωγῆς τινων; Οὕτω γὰρ ἂν σπεύδοι εἰς
τὸ µὴ εἶναι ὅ ἐστι. Τὸ δ' ἀλγεῖν ἔτι πόρρω. Λυπεῖσθαι δὲ πῶς ἢ ἐπὶ τίνι; Αὔταρκες γὰρ τό γε ἁπλοῦν
ἐν οὐσίᾳ, οἷόν ἐστι µένον ἐν οὐσίᾳ τῇ αὑτοῦ. Ἥδεται δὲ προσγενοµένου τίνος, οὐδενὸς οὐδ' ἀγαθοῦ
προσιόντος;  Ὃ  γάρ  ἐστιν,  ἔστιν  ἀεί.  Καὶ  µὴν  οὐδὲ  αἰσθήσεται  οὐδὲ  διάνοια  οὐδὲ  δόξα  περὶ  αὐτό·
αἴσθησις  γὰρ  παραδοχὴ  εἴδους  ἢ  καὶ  πάθους  σώµατος,  διάνοια  δὲ  καὶ  δόξα  ἐπ'  αἴσθησιν.  Περὶ  δὲ
νοήσεως ἐπισκεπτέον πῶς, εἰ ταύτην αὐτῇ καταλείψοµεν· καὶ περὶ ἡδονῆς αὖ καθαρᾶς, εἰ συµβαίνει
περὶ αὐτὴν µόνην οὖσαν. Ἀλλὰ γὰρ ἐν σώµατι θετέον ψυχήν, οὖσαν εἴτε πρὸ τούτου, εἴτ' ἐν τούτῳ,
ἐξ οὗ καὶ αὐτῆς <ζῷον τὸ σύµπαν ἐκλήθη>. Χρωµένη µὲν οὖν σώµατι οἷα ὀργάνῳ οὐκ ἀναγκάζεται
δέξασθαι  τὰ  διὰ  τοῦ  σώµατος  παθήµατα,  ὥσπερ  οὐδὲ  τὰ  τῶν  ὀργάνων  παθήµατα  οἱ  τεχνῖται·
αἴσθησιν δὲ τάχ' ἂν ἀναγκαίως, εἴπερ δεῖ χρῆσθαι τῷ ὀργάνῳ γινωσκούσῃ τὰ ἔξωθεν παθήµατα ἐξ
αἰσθήσεως· ἐπεὶ καὶ τὸ χρῆσθαι ὄµµασίν ἐστιν ὁρᾶν. Ἀλλὰ καὶ βλάβαι περὶ τὸ ὁρᾶν, ὥστε καὶ λῦπαι
καὶ  τὸ  ἀλγεῖν  καὶ  ὅλως  ὅ  τι  περ  ἂν  περὶ  τὸ  σῶµα  πᾶν  γίγνηται·  ὥστε  καὶ  ἐπιθυµίαι  ζητούσης  τὴν
θεραπείαν τοῦ ὀργάνου. Ἀλλὰ πῶς ἀπὸ τοῦ σώµατος εἰς αὐτὴν ἥξει τὰ πάθη; Σῶµα µὲν γὰρ σώµατι
ἄλλῳ µ
  εταδώσει τῶν ἑαυτοῦ, σῶµα δὲ ψυχῇ πῶς; Τοῦτο γάρ ἐστιν οἷον ἄλλου παθόντος ἄλλο παθεῖν.
Μέχρι γὰρ τοῦ τὸ µὲν εἶναι τὸ χρώµενον, τὸ δὲ ᾧ χρῆται, χωρίς ἐστιν ἑκάτερον· χωρίζει γοῦν ὁ τὸ
χρώµενον  τὴν  ψυχὴν  διδούς.  Ἀλλὰ  πρὸ  τοῦ  χωρίσαι  διὰ  φιλοσοφίας  αὐτὸ  πῶς  εἶχεν;  Ἢ  ἐµέµικτο.
Ἀλλὰ  εἰ  ἐµέµικτο,  ἢ  κρᾶσίς  τις  ἦν,  ἢ  ὡς<διαπλακεῖσα>,  ἢ  ὡς  εἶδος  οὐ  κεχωρισµένον,  ἢ  εἶδος
ἐφαπτόµενον,  ὥσπερ  ὁ  κυβερνήτης,  ἢ  τὸµὲν  οὕτως  αὐτοῦ,  τὸ  δὲ  ἐκείνως·  λέγω  δὲ  ἢ  τὸ  µὲν
κεχωρισµένον, ὅπερ τὸ χρώµενον, τὸ δὲµ µ
ε ιγµένον ὁπωσοῦν καὶ αὐτὸ ὂν ἐν τάξει τοῦ ᾧ χρῆται, ἵνα
τοῦτο  ἡ  φιλοσοφία  καὶ αὐτὸ  ἐπιστρέφῃ  πρὸς  τὸ  χρώµενον  καὶ  τὸ  χρώµενον  ἀπάγῃ,  ὅσον  µὴ  πᾶσα
ἀνάγκη, ἀπὸ τοῦ ᾧ χρῆται, ὡς µὴ ἀεὶ µηδὲ χρῆσθαι. Θῶµεν τοίνυν µ µ
ε ῖχθαι. Ἀλλ' εἰ µέµικται, τὸ µὲν
χεῖρον  ἔσται  βέλτιον,  τὸ  σῶµα,  τὸ  δὲ  χεῖρον,  ἡ  ψυχή·  καὶ  βέλτιον  µὲν  τὸ  σῶµα  ζωῆς  µεταλαβόν,
χεῖρον δὲ ἡ ψυχὴ θανάτου καὶ ἀλογίας. Τὸ δὴ ἀφαιρεθὲν ὁπωσοῦν ζωῆς πῶς ἂν προσθήκην λάβοι τὸ
αἰσθάνεσθαι;  Τοὐναντίον  δ'  ἂν  τὸ  σῶµα  ζωὴν  λαβὸν  τοῦτο  ἂν  εἴη  τὸ  αἰσθήσεως  καὶ  τῶν  ἐξ
αἰσθήσεως  πα
µ
θη άτων  µ
µ
εταλα βάνον.  Τοῦτο  τοίνυν  καὶ  ὀρέξεται – τοῦτο  γὰρ  καὶ  ἀπολαύσει  ὧν
ὀρέγεται – καὶ  φοβήσεται  περὶ  αὑτοῦ·  τοῦτο  γὰρ  καὶ  οὐ  τεύξεται  τῶν  ἡδέων  καὶ  φθαρήσεται.
Ζητητέον δὲ καὶ τὸν τρόπον τῆς µίξεως, µήποτε οὐ δυνατὸς ᾖ, ὥσπερ ἂν εἴ τις λέγοι µ µ
ε ῖχθαι λευκῷ
γραµµήν,  φύσιν  ἄλλην  ἄλλῃ.  Τὸ  δὲ  «διαπλακεῖσα»  οὐ  ποιεῖ  ὁµοιοπαθῆ  τὰ  διαπλακέντα,  ἀλλ'  ἔστιν
ἀπαθὲς εἶναι τὸ διαπλακὲν καὶ ἔστι ψυχὴν διαπεφοιτηκυῖαν µήτοι πάσχειν τὰ ἐκείνου πάθη, ὥσπερ
καὶ τὸ φῶς, καὶ µάλιστα, εἰ οὕτω, δι' ὅλου ὡς διαπεπλέχθαι· οὐ παρὰ τοῦτο οὖν πείσεται τὰ σώµατος
πάθη,  ὅτι  διαπέπλεκται.  Ἀλλ'  ὡς  εἶδος  ἐν  ὕλῃ  ἔσται  ἐν  τῷ  σώµατι;  Πρῶτον  µὲν  ὡς  χωριστὸν  εἶδος
ἔσται,  εἴπερ  οὐσία,  καὶ µᾶλλον  ἂν  εἴη  κατὰ  τὸ χρώµενον.  Εἰ  δὲ  ὡς  τῷ  πελέκει  τὸ  σχῆµα  τὸ  ἐπὶ  τῷ
σιδήρῳ, καὶ τὸ συναµφότερον ὁ πέλεκυς ποιήσει ἃ ποιήσει ὁ σίδηρος ὁ οὕτως ἐσχηµατισµένος, κατὰ
τὸ  σχῆµα  µέντοι,  µᾶλλον  ἂν  τῷ  σώµατι  διδοῖµεν  ὅσα  κοινὰ πάθη,  τῷ  µέντοι  τοιούτῳ, <τῷ  φυσικῷ,
ὀργανικῷ,  δυνάµει  ζωὴν  ἔχοντι>.  Καὶ  γὰρ  ἄτοπόν  φησι  <τὴν  ψυχὴν  ὑφαίνειν  λέγειν>,  ὥστε  καὶ
ἐπιθυµεῖν καὶ λυπεῖσθαι· ἀλλὰ τὸ ζῷον µᾶλλον. Ἀλλὰ τὸ ζῷον ἢ τὸ σῶµα δεῖ λέγειν τὸ τοιόνδε, ἢ
<τὸ κοινόν>, ἢ ἕτερόν τι τρίτον ἐξ ἀµφοῖν γεγενηµένον. Ὅπως δ' ἂν ἔχῃ, ἤτοι ἀπαθῆ δεῖ τὴν ψυχὴν
φυλάττειν  αὐτὴν  αἰτίαν  γενοµένην  ἄλλῳ  τοῦ  τοιούτου,  ἢ  συµπάσχειν  καὶ  αὐτήν·  καὶ  ἢ  ταὐτὸν
πάσχουσαν  πά
µ
θη α  πάσχειν,  ἢ  ὅµοιόν  τι,  οἷον  ἄλλως  µὲν  τὸ  ζῷον  ἐπιθυµεῖν,  ἄλλως  δὲ  τὸ
ἐπιθυµητικὸν  ἐνεργεῖν  ἢ  πάσχειν.  Τὸ  µὲν  οὖν  σῶµα  τὸ  τοιόνδε  ὕστερον  ἐπισκεπτέον·  τὸ  δὲ
συναµφότερον οἷον λυπεῖσθαι πῶς; Ἆρα ὅτι τοῦ σώµατος οὑτωσὶ διατεθέντος καὶ µέχρις αἰσθήσεως

διελθόντος τοῦ πάθους τῆς αἰσθήσεως εἰς ψυχὴν τελευτώσης; Ἀλλ' ἡ αἴσθησις οὔπω δῆλον πῶς. Ἀλλ'
ὅταν ἡ λύπη ἀρχὴν ἀπὸ δόξης καὶ κρίσεως λάβῃ τοῦ κακόν τι παρεῖναι ἢ αὐτῷ ἤ τινι τῶν οἰκείων, εἶτ'
ἐντεῦθεν τροπὴ λυπηρὰ ἐπὶ τὸ σῶµα καὶ ὅλως ἐπὶ πᾶν τὸ ζῷον γένηται; Ἀλλὰ καὶ τὸ τῆς δόξης οὔπω
δῆλον τίνος, τῆς ψυχῆς ἢ τοῦ συναµφοτέρου· εἶτα ἡ µὲν δόξα ἡ περὶ τοῦ κακὸν τὸ τῆς λύπης οὐκ ἔχει
πάθος·  καὶ  γὰρ  καὶ  δυνατὸν  τῆς  δόξης  παρούσης  µὴ  πάντως  ἐπιγίνεσθαι  τὸ  λυπεῖσθαι,  µηδ'  αὖ  τὸ
ὀργίζεσθαι δόξης τοῦ ὀλιγωρεῖσθαι γενοµένης, µηδ' αὖ ἀγαθοῦ δόξης κινεῖσθαι τὴν ὄρεξιν. Πῶς οὖν
κοινὰ  ταῦτα;  Ἤ,  ὅτι  καὶ  ἡ  ἐπιθυµία  τοῦ  ἐπιθυµητικοῦ  καὶ  ὁ  θυµὸς  τοῦ  θυµικοῦ  καὶ  ὅλως  τοῦ
ὀρεκτικοῦ  ἡ  ἐπίτι  ἔκστασις.  Ἀλλ'  οὕτως  οὐκέτι  κοινὰ  ἔσται,  ἀλλὰ  τῆς  ψυχῆς  µόνης·  ἢ  καὶ  τοῦ
σώµατος,  ὅτι  δεῖ  αἷµα  καὶ  χολὴν  ζέσαι  καί  πως  διατεθὲν  τὸ  σῶµα  τὴν  ὄρεξιν  κινῆσαι,  οἷον  ἐπὶ
ἀφροδισίων. Ἡ δὲ τοῦ ἀγαθοῦ ὄρεξις µὴ κοινὸν πά
µ
θη α ἀλλὰ ψυχῆς ἔστω, ὥσπερ καὶ ἄλλα, καὶ οὐ
πάντα  τοῦ  κοινοῦ  δίδωσί  τις  λόγος.  Ἀλλὰ  ὀρεγοµένου  ἀφροδισίων  τοῦ  ἀνθρώπου  ἔσται  µὲν  ὁ
ἄνθρωπος  ὁ  ἐπιθυµῶν,  ἔσται  δὲ  ἄλλως  καὶ  τὸ  ἐπιθυµητικὸν  ἐπιθυµοῦν.  Καὶ  πῶς;  Ἆρα  ἄρξει  µὲν  ὁ
ἄνθρωπος  τῆς  ἐπιθυµίας,  ἐπακολουθήσει  δὲ  τὸ  ἐπιθυµητικόν;  Ἀλλὰ  πῶς  ὅλως  ἐπεθύµησεν  ὁ
ἄνθρωπος  µὴ  τοῦ  ἐπιθυµητικοῦ
µ
κεκινη ένου;  Ἀλλ'  ἄρξει  τὸ  ἐπιθυµητικόν.  Ἀλλὰ  τοῦ  σώµατος  µὴ
πρότερον  οὑτωσὶ  διατεθέντος  πόθεν  ἄρξεται; Ἀλλ'  ἴσως  βέλτιον  εἰπεῖν  καθόλου  τῷ  παρεῖναι  τὰς
δυνάµεις  τὰ  ἔχοντα  εἶναι  τὰ  ἐνεργοῦντα  κατ'  αὐτάς,  αὐτὰς  δὲ  ἀκινήτους  εἶναι  χορηγούσας  τὸ
δύνασθαι τοῖς ἔχουσιν. Ἀλλ' εἰ τοῦτό ἐστι, πάσχοντος τοῦ ζῴου τὴν αἰτίαν τοῦ ζῆν τῷ συναµφοτέρῳ
δοῦσαν αὑτὴν ἀπαθῆ εἶναι τῶν παθῶν καὶ τῶν ἐνεργειῶν τοῦ ἔχοντος ὄντων. Ἀλλ' εἰ τοῦτο, καὶ τὸ
ζῆν ὅλως οὐ τῆς ψυχῆς, ἀλλὰ τοῦ συναµφοτέρου ἔσται; Ἢ τὸ τοῦ συναµφοτέρου ζῆν οὐ τῆς ψυχῆς
ἔσται· καὶ ἡ δύναµις δὲ ἡ αἰσθητικὴ οὐκ αἰσθήσεται, ἀλλὰ τὸ ἔχον τὴν δύναµιν. Ἀλλ' εἰ ἡ αἴσθησις
διὰ  σώµατος  κίνησις  οὖσα  εἰς  ψυχὴν  τελευτᾷ,  πῶς  ἡ  ψυχὴ  οὐκ  αἰσθήσεται;  Ἢ  τῆς  δυνάµεως  τῆς
αἰσθητικῆς  παρούσης  τῷ  ταύτην  παρεῖναι  αἰσθήσεται.  Τί  αἰσθήσεται;  τὸ  συναµφότερον;  Ἀλλ'  εἰ  ἡ
δύναµις  µὴ  κινήσεται,  πῶς  ἔτι  τὸ  συναµφότερον  µὴ  συναριθµουµένης  ψυχῆς  µηδὲ  τῆς  ψυχικῆς
δυνάµεως; Ἢ τὸ συναµφότερον ἔστω τῆς ψυχῆς τῷ παρεῖναι οὐχ αὑτὴν δούσης τῆς τοιαύτης εἰς τὸ
συναµφότερον ἢ εἰς θάτερον, ἀλλὰ ποιούσης ἐκ τοῦ σώµατος τοῦ τοιούτου καί τινος οἷον φωτὸς τοῦ
παρ' αὐτὴν δοθέντος τὴν τοῦ ζῴου φύσιν ἕτερόν τι, οὗ τὸ αἰσθάνεσθαι καὶ τὰ ἄλλα ὅσα ζῴου πάθη
εἴρηται.  Ἀλλὰ  πῶς  ἡµεῖς  αἰσθανόµεθα;  Ἤ,  ὅτι  οὐκ  ἀπηλλάγηµεν  τοῦ  τοιούτου  ζῴου,  καὶ  εἰ  ἄλλα
ἡµῖν  τιµιώτερα  εἰς  τὴν  ὅλην  ἀνθρώπου  οὐσίαν  ἐκ  πολλῶν  οὖσαν  πάρεστι.  Τὴν  δὲ  τῆς  ψυχῆς  τοῦ
αἰσθάνεσθαι  δύναµιν  οὐ  τῶν  αἰσθητῶν  εἶναι  δεῖ,  τῶν  δὲ  ἀπὸ  τῆς  αἰσθήσεως  ἐγγιγνοµένων  τῷ  ζῴῳ
τύπων  ἀντιληπτικὴν  εἶναι  µᾶλλον·  νοητὰ  γὰρ  ἤδη  ταῦτα·  ὡς  τὴν  αἴσθησιν  τὴν  ἔξω  εἴδωλον  εἶναι
ταύτης, ἐκείνην δὲ ἀληθεστέραν τῇ οὐσίᾳ οὖσαν εἰδῶν µόνων ἀπαθῶς εἶναι θεωρίαν. Ἀπὸ δὴ τούτων
τῶν εἰδῶν, ἀφ' ὧν ψυχὴ ἤδη παραδέχεται µόνη τὴν τοῦ ζῴου ἡ µ
γε ονίαν, διάνοιαι δὴ καὶ δόξαι καὶ
νοήσεις· ἔνθα δὴ ἡµεῖς µάλιστα. Τὰ δὲ πρὸ τούτων ἡµέτερα, ἡµεῖς δὴ τὸ ἐντεῦθεν ἄνω ἐφεστηκότες
τῷ ζῴῳ. Κωλύσει δὲ οὐδὲν τὸ σύµπαν ζῷον λέγειν, µικτὸν µὲν τὰ κάτω, τὸ δὲ ἐντεῦθεν ὁ ἄνθρωπος ὁ
ἀληθὴς σχεδόν· ἐκεῖνα δὲ τὸ <λεοντῶδες> καὶ τὸ <ποικίλον> ὅλως <θηρίον>. Συνδρόµου γὰρ ὄντος
τοῦ ἀνθρώπου τῇ λογικῇ ψυχῇ, ὅταν λογιζώµεθα, ἡµεῖς λογιζόµεθα τῷ τοὺς λογισµοὺς ψυχῆς εἶναι
ἐνεργήµατα. Πρὸς δὲ τὸν νοῦν πῶς; Νοῦν δὲ λέγω οὐχ ἣν ἡ ψυχὴ ἔχει ἕξιν οὖσαν τῶν παρὰ τοῦ νοῦ,
ἀλλ' αὐτὸν τὸν νοῦν. Ἢ ἔχοµεν καὶ τοῦτον ὑπεράνω ἡµῶν. Ἔχοµεν δὲ ἢ κοινὸν ἢ ἴδιον, ἢ καὶ κοινὸν
πάντων  καὶ  ἴδιον·  κοινὸν  µέν,  ὅτι  ἀµέριστος  καὶ  εἷς  καὶ  πανταχοῦ  ὁ  αὐτός,  ἴδιον  δέ,  ὅτι  ἔχει  καὶ
ἕκαστος αὐτὸν ὅλον ἐν ψυχῇ τῇ πρώτῃ. Ἔχοµεν οὖν καὶ τὰ εἴδη διχῶς, ἐν µὲν ψυχῇ οἷον ἀνειλιγµένα
καὶ οἷον κεχωρισµένα, ἐν δὲ νῷ ὁµοῦ τὰ πάντα. Τὸν δὲ θεὸν πῶς; Ἢ ὡς ἐποχούµενον τῇ νοητῇ φύσει
καὶ τῇ οὐσίᾳ τῇ ὄντως, ἡµᾶς δὲ ἐκεῖθεν τρίτους ἐκ <τῆς ἀµερίστου>, φησί, τῆς ἄνωθεν <καὶ> ἐκ <τῆς
περὶ τὰ σώµατα µεριστῆς>, ἣν δὴ δεῖ νοεῖν οὕτωµεριστὴν περὶ τὰ σώµατα, ὅτι δίδωσιν ἑαυτὴν τοῖς
σώµατος µεγέθεσιν, ὁπόσον ἂν ζῷον ᾖ ἕκαστον, ἐπεὶ καὶ τῷ παντὶ ὅλῳ, οὖσα µία· ἤ, ὅτι φαντάζεται
τοῖς  σώµασι  παρεῖναι  ἐλλάµπουσα  εἰς  αὐτὰ  καὶ  ζῷα  ποιοῦσα  οὐκ  ἐξ  αὐτῆς  καὶ  σώµατος,  ἀλλὰ
µένουσα µὲν αὐτή, εἴδωλα δὲ αὐτῆς διδοῦσα, ὥσπερ πρόσωπον ἐν πολλοῖς κατόπτροις. Πρῶτον δὲ
εἴδωλον  αἴσθησις  ἡ  ἐν  τῷ  κοινῷ·  εἶτα  ἀπὸ  ταύτης  αὖ  πᾶν  ἄλλο  εἶδος  λέγεται  ψυχῆς,  ἕτερον  ἀφ'
ἑτέρου ἀεί, καὶ τελευτᾷ µέχρι γεννητικοῦ καὶ αὐξήσεως καὶ ὅλως ποιήσεως ἄλλου καὶ ἀποτελεστικοῦ
ἄλλου παρ' αὐτὴν τὴν ποιοῦσαν ἐπεστραµµένης αὐτῆς τῆς ποιούσης πρὸς τὸ ἀποτελούµενον. Ἔσται
τοίνυν ἐκείνης ἡµῖν τῆς ψυχῆς ἡ φύσις ἀπηλλαγµένη αἰτίας κακῶν, ὅσα ἄνθρωπος ποιεῖ καὶ πάς  χει·
περὶ γὰρ τὸ ζῷον ταῦτα, τὸ κοινόν, καὶ κοινόν, ὡς εἴρηται. Ἀλλ' εἰ δόξα τῆς ψυχῆς καὶ διάνοια, πῶς
ἀναµάρτητος; Ψευδὴς γὰρ δόξα καὶ πολλὰ κατ' αὐτὴν πράττεται τῶν κακῶν. Ἢ πράττεται µὲν τὰ
κακὰ ἡττωµένων ἡµῶν ὑπὸ τοῦ χείρονος – πολλὰ γὰρ ἡµεῖς – ἢ ἐπιθυµίας ἢ θυµοῦ ἢ εἰδώλου κακοῦ·
ἡ  δὲ  τῶν  ψευδῶν  λεγοµένη  διάνοια  φαντασία  οὖσα  οὐκ  ἀνέµεινε  τὴν  τοῦ  διανοητικοῦ  κρίσιν,  ἀλλ'
ἐπράξαµεν  τοῖς  χείροσι  πεισθέντες,  ὥσπερ  ἐπὶ  τῆς  αἰσθήσεως  πρὶν  τῷ  διανοητικῷ  ἐπικρῖναι  ψευδῆ
ὁρᾶν  συµβαίνει  τῇ  κοινῇ  αἰσθήσει.  Ὁ  δὲ  νοῦς  ἢ  ἐφήψατο  ἢ  οὔ,  ὥστε  ἀναµάρτητος.  Ἢ  οὕτω  δὲ
λεκτέον, ὡς ἡµεῖς ἢ ἐφηψάµεθα τοῦ ἐν τῷ νῷ νοητοῦ ἢ οὔ. Ἢ τοῦ ἐν ἡµῖν· δυνατὸν γὰρ καὶ ἔχειν καὶ
µὴ  πρόχειρον  ἔχειν.  ∆ιείλοµεν  δὴ  τὰ  κοινὰ  καὶ  τὰ  ἴδια  τῷ  τὰ  µὲν  σωµατικὰ  καὶ  οὐκ  ἄνευ  σώµατος
εἶναι,  ὅσα  δὲ  οὐ  δεῖται  σώµατος  εἰς  ἐνέργειαν,  ταῦτα  ἴδια  ψυχῆς  εἶναι,  καὶ  τὴν  διάνοιαν  ἐπίκρισιν
ποιουµένην  τῶν  ἀπὸ  τῆς  αἰσθήσεως  τύπων  εἴδη  ἤδη  θεωρεῖν  καὶ  θεωρεῖν  οἷον  συναισθήσει,  τήν  γε
κυρίως  τῆς  ψυχῆς  τῆς  ἀληθοῦς  διάνοιαν·  νοήσεων  γὰρἐνέργεια  ἡ  διάνοια  ἡ  ἀληθὴς  καὶ  τῶν  ἔξω
πολλάκις πρὸς τἄνδον ὁµοιότης καὶ κοινωνία. Ἀ
µ
τρε ήσει οὖν οὐδὲν ἧττον ἡ ψυχὴ πρὸς ἑαυτὴν καὶ ἐν
ἑαυτῇ· αἱ δὲ τροπαὶ καὶ ὁ θόρυβος ἐν ἡµῖν παρὰ τῶν συνηρτηµένων καὶ τῶν τοῦ κοινοῦ, ὅ τι δήποτέ

ἐστι τοῦτο, ὡς εἴρηται,
µ
παθη άτων. Ἀλλ' εἰ ἡµεῖς ἡ ψυχή, πάσχοµεν δὲ ταῦτα ἡµεῖς, ταῦτα ἂν εἴη
πάσχουσα ἡ ψυχὴ καὶ αὖ ποιήσει ἃ ποιοῦµεν. Ἢ καὶ τὸ κοινὸν ἔφαµεν ἡµῶν εἶναι καὶ µάλιστα οὔπω
κεχωρισµένων·  ἐπεὶ  καὶ  ἃ  πάσχει  τὸ  σῶµα  ἡµῶν  ἡµᾶς  φαµεν  πάσχειν.  ∆ιττὸν  οὖν  τὸ  ἡµεῖς,  ἢ
συναριθµουµένου  τοῦ  θηρίου,  ἢ  τὸ  ὑπὲρ  τοῦτο  ἤδη·  θηρίον  δὲ  ζῳωθὲν  τὸ  σῶµα.  Ὁ  δ'  ἀληθὴς
ἄνθρωπος  ἄλλος  ὁ  καθαρὸς  τούτων  τὰς  ἀρετὰς  ἔχων  τὰς  ἐν  νοήσει  αἳ  δὴ  ἐν  αὐτῇ  τῇ  χωριζοµένῃ
ψυχῇ  ἵδρυνται,  χωριζοµένῃ  δὲ  καὶ  χωριστῇ  ἔτι  ἐνταῦθα  οὔσῃ·  ἐπεὶ  καί,  ὅταν  αὕτη  παντάπασιν
ἀποστῇ, καὶ ἡ ἀπ' αὐτῆς ἐ
µ
λλα φθεῖσα ἀπελήλυθε συνεποµένη. Αἱ δ' ἀρεταὶ αἱ µὴ φρονήσει, <ἔθεσι>
δὲ  ἐγγινόµεναι  καὶ  <ἀσκήσεσι>,  τοῦ  κοινοῦ·  τούτου  γὰρ  αἱ  κακίαι,  ἐπεὶ  καὶ  φθόνοι  καὶ  ζῆλοι  καὶ
ἔλεοι. Φιλίαι δὲ τίνος; Ἢ αἱ µὲν τούτου, αἱ δὲ τοῦ ἔνδον ἀνθρώπου. Παίδων δὲ ὄντων ἐνεργεῖ µὲν τὰ
ἐκ τοῦ συνθέτου, ὀλίγα δὲ ἐλλάµπει  ἐκ τῶν ἄνω  εἰς αὐτό. Ὅταν δ' ἀργῇ  εἰς ἡµᾶς,  ἐνεργεῖ πρὸς τὸ
ἄνω·  εἰς  ἡµᾶς  δὲ  ἐνεργεῖ,  ὅταν  µέχρι  τοῦ  µέσου  ἥκῃ.  Τί  οὖν;  Οὐχ  ἡµεῖς  καὶ  πρὸ  τούτου;  Ἀλλ'
ἀντίληψιν  δεῖ  γενέσθαι·  οὐ  γάρ,  ὅσα  ἔχοµεν,  τούτοις  χρώµεθα  ἀεί,  ἀλλ'  ὅταν  τὸ  µέσον  τάξωµενἢ
πρὸς τὰ ἄνω ἢ πρὸς τὰ ἐναντία, ἢ ὅσα ἀπὸ δυνάµεως ἢ ἕξεως εἰς ἐνέργειαν ἄγοµεν. Τὰ δὲ θηρία πῶς
τὸ ζῷον ἔχει; Ἢ εἰ µὲν ψυχαὶ εἶεν ἐν αὐτοῖς ἀνθρώπειοι, ὥσπερ λέγεται, ἁµαρτοῦσαι, οὐ τῶν θηρίων
γίνεται  τοῦτο,  ὅσον  χωριστόν,  ἀλλὰ  παρὸν  οὐ  πάρεστιν  αὐτοῖς,  ἀλλ'  ἡ  συναίσθησις  τὸ  τῆς  ψυχῆς
εἴδωλον µετὰ τοῦ σώµατος ἔχει· σῶµα δὴ τοιόνδε  οἷον ποιωθὲν ψυχῆς εἰδώλῳ· εἰ δὲ µὴ ἀνθρώπου
ψυχὴ  εἰσέδυ,  ἐλλάµψει  ἀπὸ  τῆς  ὅλης  τὸ  τοιοῦτον  ζῷον  γενόµενόν  ἐστιν. Ἀλλ'  εἰ  ἀναµάρτητος  ἡ
ψυχή, πῶς αἱ δίκαι; Ἀλλὰ γὰρ οὗτος ὁ λόγος ἀσυµφωνεῖ παντὶ λόγῳ, ὅς φησιν αὐτὴν καὶ ἁµαρτάνειν
καὶ κατορθοῦν καὶ διδόναι δίκας καὶ ἐν Ἅιδου καὶµ
µ
ετενσω ατοῦσθαι. Προσθετέον µὲν οὖν ὅτῳ τις
βούλεται λόγῳ· τάχα δ' ἄν τις ἐξεύροι καὶ ὅπῃµὴ µαχοῦνται. Ὁ µὲν γὰρ τὸ ἀναµάρτητον διδοὺς τῇ
ψυχῇ λόγος ἓν ἁπλοῦν πάντη ἐτίθετο τὸ αὐτὸ ψυχὴν καὶ τὸ ψυχῇ εἶναι λέγων, ὁ δ' ἁµαρτεῖν διδοὺς
συµπλέκει µὲν καὶ προστίθησιν αὐτῇ καὶ ἄλλο ψυχῆς εἶδος τὸ τὰ δεινὰ ἔχον πάθη· σύνθετος οὖν καὶ
τὸ  ἐκ  πάντων  ἡ  ψυχὴ  αὐτὴ  γίνεται  καὶ  πάσχει  δὴ  κατὰ  τὸ  ὅλον  καὶ  ἁµαρτάνει  τὸ  <σύνθετον>  καὶ
τοῦτό  ἐστι  τὸ  διδὸν  δίκην  αὐτῷ,  οὐκ  ἐκεῖνο.  Ὅθεν  φησί·  <τεθεάµεθα>  γὰρ  αὐτήν, <ὥσπερ  οἱ  τὸν
θαλάττιον  Γλαῦκον  ὁρῶντες>.  ∆εῖ  δὲ  <περικρούσαντας>  τὰ  προστεθέντα,  εἴπερ  τις  ἐθέλει  <τὴν
φύσιν>, φησίν, αὐτῆς <ἰδεῖν, εἰς τὴν φιλοσοφίαν αὐτῆς ἰδεῖν, ὧν ἐφάπτεται καὶ τίσι συγγενὴς οὖσά>
ἐστιν ὅ ἐστιν. Ἄλλη οὖν ζωὴ καὶ ἄλλαι ἐνέργειαι καὶ τὸ κολαζόµενον ἕτερον· ἡ δὲ ἀναχώρησις καὶ ὁ
χωρισµὸς οὐ µόνον τοῦδε τοῦ σώµατος, ἀλλὰ καὶ ἅπαντος τοῦ προςτεθέντος. Καὶ γὰρ ἐν τῇ γενέσει
ἡ  προσθήκη·  ἢ  ὅλως  ἡ  γένεσις  τοῦ  ἄλλου  ψυχῆς  εἴδους.  Τὸ  δὲ  πῶς  ἡ  γένεσις,  εἴρηται,  ὅτι
καταβαινούσης, ἄλλου του ἀπ' αὐτῆς γινοµένου τοῦ καταβαίνοντος ἐν τῇ νεύσει. Ἆρ' οὖν ἀφίησι τὸ
εἴδωλον; Καὶ ἡ νεῦσις δὲ πῶς οὐχ ἁµαρτία; Ἀλλ' εἰ ἡ νεῦσις ἔλλαµψις πρὸς τὸ κάτω, οὐχ ἁµαρτία,
ὥσπερ οὐδ' ἡ σκιά, ἀλλ' αἴτιον τὸ ἐλλαµπόµενον· εἰ γὰρ µὴ εἴη, οὐκ ἔχει ὅπῃ ἐλλάµψει. Καταβαίνειν
οὖν καὶ νεύειν λέγεται τῷ συνεζηκέναι αὐτῇ τὸ ἐλλαµφθὲν παρ' αὐτῆς. Ἀφίησιν οὖν τὸ εἴδωλον, εἰ µὴ
ἐγγὺς  τὸ  ὑποδεξάµενον·  ἀφίησι  δὲ  οὐ  τῷ  ἀποσχισθῆναι,  ἀλλὰ  τῷµηκέτι  εἶναι·  οὐκέτι  δέ  ἐστιν,  ἐὰν
ἐκεῖ βλέπῃ ὅλη. Χωρίζειν δὲ ἔοικεν ὁ ποιητὴς τοῦτο ἐπὶ τοῦ Ἡρακλέους τὸ εἴδωλον αὐτοῦ διδοὺς ἐν
Ἅιδου, αὐτὸν δὲ ἐν θεοῖς εἶναι ὑπ'  ἀµφοτέρων  τῶν λόγων κατεχόµενος, καὶ ὅτι ἐν θεοῖς καὶ ὅτι ἐν
Ἅιδου·  ἐµέρισε  δ'  οὖν.  Τάχα  δ'  ἂν  οὕτω  πιθανὸς  ὁ  λόγος  εἴη·  ὅτι  δὴ  πρακτικὴν  ἀρετὴν  ἔχων
Ἡρακλῆς  καὶ  ἀξιωθεὶς  διὰ  καλοκἀγαθίαν  θεὸς  εἶναι,  ὅτι  πρακτικός,  ἀλλ'  οὐ  θεωρητικὸς  ἦν,  ἵνα  ἂν
ὅλος ἦν ἐκεῖ, ἄνω τέ ἐστι καὶ ἔτι ἐστί τι αὐτοῦ καὶ κάτω. Τὸ δὲ ἐπισκεψάµενον περὶ τούτων ἡµεῖς ἢ ἡ
ψυχή;  Ἢ  ἡµεῖς,  ἀλλὰ  τῇ  ψυχῇ.  Τὸ  δὲ  «τῇ  ψυχῇ»  πῶς;   Ἆρα  τῷ  ἔχειν  ἐπεσκέψατο;  Ἢ  ᾗ  ψυχή.
Οὐκοῦν κινήσεται; Ἢ κίνησιν τὴν τοιαύτην δοτέον αὐτῇ, ἣ µὴ σωµάτων, ἀλλ' ἔστιν αὐτῆς ζωή. Καὶ ἡ
νόησις δὲ ἡµῶν οὕτω, ὅτι καὶ νοερὰ ἡ ψυχὴ καὶ ζωὴ κρείττων ἡ νόησις, καὶ ὅταν ψυχὴ νοῇ, καὶ ὅταν
νοῦς ἐνεργῇ εἰς ἡµᾶς· µ
  έρος γὰρ καὶ οὗτος ἡµῶν καὶ πρὸς τοῦτον ἄνιµεν.

I,2 Περὶ ἀρετῶν (19)

Ἐπειδὴ  <τὰ  κακὰ>  ἐνταῦθα  καὶ  <τόνδε  τὸν  τόπον  περιπολεῖ  ἐξ  ἀνάγκης>,  βούλεται  δὲ  ἡ  ψυχὴ
φυγεῖν  τὰ  κακά, <φευκτέον  ἐντεῦθεν>.  Τίς  οὖν  ἡ  φυγή; <θεῷ>,  φησιν, <ὁµοιωθῆναι>.  Τοῦτο  δέ,  εἰ
<δίκαιοι  καὶ  ὅσιοι  µετὰ  φρονήσεως  γενοίµεθα>  καὶ  ὅλως  ἐν  ἀρετῇ.  Εἰ  οὖν  ἀρετῇ  ὁµοιούµεθα,  ἆρα
ἀρετὴν ἔχοντι; Καὶ δὴ καὶ τίνι θεῷ; Ἆρ' οὖν τῷ µᾶλλον δοκοῦντι ταῦτα ἔχειν καὶ δὴ τῇ τοῦ κόσµου
ψυχῇ  καὶ  τῷ  ἐν  ταύτῃ  ἡγουµένῳ  ᾧ  φρόνησις  θαυµαστὴ  ὑπάρχει;  Καὶ  γὰρ  εὔλογον  ἐνταῦθα  ὄντας
τούτῳ  ὁµοιοῦσθαι.  Ἢ  πρῶτον  µὲν  ἀµφισβητήσιµον,  εἰ  καὶ  τούτῳ  ὑπάρχουσι  πᾶσαι·  οἷον  σώφρονι
ἀνδρείῳ  εἶναι,  ᾧ  µήτε  τι  δεινόν  ἐστιν·  οὐδὲν  γὰρ  ἔξωθεν·  µήτε  προσιὸν  ἡδὺ  οὗ  καὶ  ἐπιθυµία  ἂν
γένοιτο µὴ παρόντος, ἵν' ἔχῃ ἢ ἕλῃ. Εἰ δὲ καὶ αὐτὸς ἐν ὀρέξει ἐστὶ τῶν νοητῶν ὧν καὶ αἱ ἡµέτεραι,
δῆλον ὅτι καὶ ἡµῖν ἐκεῖθεν ὁ κόσµος καὶ αἱ ἀρεταί. Ἆρ' οὖν ἐκεῖνο ταύτας ἔχει; Ἢ οὐκ εὔλογον τάς
γε  πολιτικὰς  λεγοµένας  ἀρετὰς  ἔχειν,  φρόνησιν  µὲν  περὶ  τὸ  λογιζόµενον,  ἀνδρίαν  δὲ  περὶ  τὸ
θυµούµενον,  σωφροσύνην  δὲ  ἐν  ὁµολογίᾳ  τινὶ  καὶ  συµφωνίᾳ  ἐπιθυµητικοῦ  πρὸς  λογισµόν,
δικαιοσύνην δὲ τὴν ἑκάστου τούτων ὁµοῦ <οἰκειοπραγίαν ἀρχῆς πέρι καὶ τοῦ ἄρχεσθαι>. Ἆρ' οὖν οὐ
κατὰ  τὰς  πολιτικὰς  ὁµοιούµεθα,  ἀλλὰ  κατὰ  τὰς  µείζους  τῷ  αὐτῷ  ὀνόµατι  χρωµένας;  Ἀλλ'  εἰ  κατ'
ἄλλας,  κατὰ  τὰς  πολιτικὰς  ὅλως  οὔ;  Ἢ  ἄλογον  µηδ'  ὁπωσοῦν  ὁµοιοῦσθαι  κατὰ  ταύτας – τούτους
γοῦν  καὶ  θείους  ἡ  φήµη  λέγει  καὶ  λεκτέον  ἀµῃγέπῃ  ὡµοιῶσθαι – κατὰ  δὲ  τὰςµείζους  τὴν  ὁµοίωσιν

εἶναι. Ἀλλ' ἑκατέρως γε συµβαίνει ἀρετὰς ἔχειν κἂν εἰ µὴ τοιαύτας. Εἰ οὖν τις συγχωρεῖ, [κἂν εἰ µὴ
τοιαύτας] ὁµοιοῦσθαι δύνασθαι, ἄλλως ἡµῶν ἐχόντων πρὸς ἄλλας, οὐδὲν κωλύει, καὶ µ
  ὴ πρὸς ἀρετὰς
ὁµοιουµένων,  ἡµᾶς  ταῖς  αὑτῶν  ἀρεταῖς  ὁµοιοῦσθαι  τῷ  µὴ  ἀρετὴν  κεκτηµένῳ.  Καὶ  πῶς;  Ὧδε·  εἴ  τι
θερµότητος  παρουσίᾳ  θερµαίνεται,  ἀνάγκη  καὶ  ὅθεν  ἡ  θερµότης  ἐλήλυθε  θερµαίνεσθαι;  Καὶ  εἴ  τι
πυρὸς παρουσίᾳ θερµόν ἐστιν, ἀνάγκη καὶ τὸ πῦρ αὐτὸ πυρὸς παρουσίᾳ θερµαίνεσθαι; Ἀλλὰ πρὸς
µὲν τὸ πρότερον εἴποι ἄν τις καὶ ἐν τῷ πῦρ εἶναι θερµότητα, ἀλλὰ σύµφυτον, ὥστε τὸν λόγον ποιεῖν
τῇ ἀναλογίᾳ ἑπόµενον ἐπακτὸν µὲν τῇ ψυχῇ τὴν ἀρετὴν, ἐκείνῳ δέ, ὅθεν µιµησαµένη ἔχει, σύµφυτον·
πρὸς δὲ τὸν ἐκ τοῦ πυρὸς λόγοντὸ ἐκεῖνον ἀρετὴν εἶναι· ἀρετῆς δὲ ἀξιοῦµεν εἶναι µείζονα. Ἀλλ' εἰ
µὲν οὗ µεταλαµβάνει ψυχὴ τὸαὐτὸ ἦν τῷ ἀφ' οὗ, οὕτως ἔδει λέγειν· νῦν δὲ ἕτερον µὲν ἐκεῖνο, ἕτερον
δὲ τοῦτο. Οὐδὲ γὰρ οἰκία ἡ αἰσθητὴ τὸ αὐτὸ τῇ νοητῇ, καίτοι ὡµοίωται· καὶ τάξεως δὲ καὶ κόσµου
µεταλαµβάνει  ἡ  οἰκία  ἡ  αἰσθητὴ  κἀκεῖ  ἐν  τῷ  λόγῳ  οὐκ  ἔστι  τάξις  οὐδὲ  κόσµος  οὐδὲ  συµµετρία.
Οὕτως οὖν κόσµου καὶ τάξεως καὶ ὁµολογίας µεταλαµβάνοντες ἐκεῖθεν καὶ τούτων ὄντων τῆς ἀρετῆς
ἐνθάδε, οὐ
µ
δεο ένων δὲ τῶν ἐκεῖ ὁµολογίας οὐδὲ κόσµου οὐδὲ τάξεως, οὐδ' ἂν ἀρετῆς εἴη χρεία, καὶ
ὁµοιούµεθα οὐδὲν ἧττον τοῖς ἐκεῖ δι' ἀρετῆς παρουσίαν. Πρὸς µὲν οὖν τὸ µ
  ὴ ἀναγκαῖον κἀκεῖ ἀρετὴν
εἶναι,  ἐπείπερ  ἡµεῖς  ἀρετῇ  ὁµοιούµεθα,  ταυτί·  δεῖ  δὲ  πειθὼ  ἐπάγειν  τῷ  λόγῳ  µὴ  µένοντας  ἐπὶ  τῆς
βίας. Πρῶτον τοίνυν τὰς ἀρετὰς ληπτέον καθ' ἅς φαµεν ὁµοιοῦσθαι, ἵν' αὖ τὸ αὐτὸ εὕρωµεν ὃ παρ'
ἡµῖν  µὲν      µίµ µ
η α  ὂν  ἀρετή  ἐστιν,  ἐκεῖ  δὲ  οἷον  ἀρχέτυπον  ὂν  οὐκ  ἀρετή,  ἐπισηµηνάµενοι  ὡς  ἡ
ὁµοίωσις διττή· καὶ ἡ µέν τις ταὐτὸν ἐν τοῖς ὁµοίοις ἀπαιτεῖ, ὅσα ἐπίσης ὡµοίωται ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ· ἐν
οἷς δὲ τὸ µὲν ὡµοίωται πρὸς ἕτερον, τὸ δὲ ἕτερόν ἐστι πρῶτον, οὐκ ἀντιστρέφον πρὸς ἐκεῖνο οὐδὲ
ὅµοιον  αὐτοῦ  λεγόµενον,  ἐνταῦθα  τὴν  ὁµοίωσιν  ἄλλον  τρόπον  ληπτέον  οὐ  ταὐτὸν  εἶδος
ἀπαιτοῦντας,  ἀλλὰ  µᾶλλον  ἕτερον,  εἴπερ  κατὰ  τὸν  ἕτερον  τρόπον  ὡµοίωται.  Τί  ποτε  οὖν  ἐστιν  ἡ
ἀρετὴ  ἥ  τε  σύµπασα  καὶ  ἑκάστη;  Σαφέστερος  δὲ  ὁ  λόγος  ἔσται  ἐφ'  ἑκάστης·  οὕτω  γὰρ  καὶ  ὅ  τι
κοινόν,  καθ'  ὃ  ἀρεταὶ  πᾶσαι,  δῆλον  ῥᾳδίως  ἔσται.  Αἱµὲν  τοίνυν  πολιτικαὶ  ἀρεταί,  ἃς  ἄνω  που
εἴποµεν, κατακοσµοῦσι µὲν ὄντως καὶ ἀµείνους ποιοῦσιν ὁρίζουσαι καὶ µετροῦσαι τὰς ἐπιθυµίας καὶ
ὅλως  τὰ  πάθη  µετροῦσαι  καὶ  ψευδεῖς  δόξας  ἀφαιροῦσαι  τῷ  ὅλως  ἀµείνονι  καὶ  τῷ  ὡρίσθαι  καὶ  τῶν
ἀµέτρων καὶ  ἀορίστων ἔξω εἶναι κατὰ τὸ µ µ
ε ετρ µ
η ένον· καὶ αὐταὶ ὁρισθεῖσαι, ᾗ µέτρα γε ἐν ὕλῃ τῇ
ψυχῇ, ὡµοίωνται τῷ ἐκεῖµέτρῳ καὶ ἔχουσιν ἴχνος τοῦ ἐκεῖ ἀρίστου. Τὸ µὲν γὰρ πάντη ἄµετρον ὕλη ὂν
πάντη  ἀ
µ
νω οίωται·  καθ'  ὅσον  δὲ  µεταλαµβάνει  εἴδους,  κατὰ  τοσοῦτον  ὁµοιοῦται  ἀνειδέῳ  ἐκείνῳ
ὄντι. Μᾶλλον δὲ τὰ ἐγγὺς µεταλαµβάνει· ψυχὴ δὲ ἐγγυτέρω σώµατος καὶ συγγενέστερον· ταύτῃ καὶ
πλέον µεταλαµβάνει, ὥστε καὶ ἐξαπατᾶν θεὸς φαντασθεῖσα, µὴ τὸ πᾶν θεοῦ τοῦτο ᾖ. Οὕ
µ
τω ὲν οὖν
οὗτοι  ὁµοιοῦνται. Ἀλλ'  ἐπεὶ  τὴν  ὁµοίωσιν  ἄλλην  ὑποφαίνει  ὡς  τῆς  µείζονος  ἀρετῆς  οὖσαν,  περὶ
ἐκείνης  λεκτέον·  ἐν  ᾧ  καὶ  σαφέστερον  ἔσται  µᾶλλον  καὶ  τῆς  πολιτικῆς  ἡ  οὐσία,  καὶ  ἥτις  ἡ  µείζων
κατὰ τὴν οὐσίαν, καὶ ὅλως, ὅτι ἔστι παρὰ τὴν πολιτικὴν ἑτέρα. Λέγων δὴ ὁ Πλάτων τὴν <ὁµοίωσιν>
τὴν  πρὸς  τὸν  <θεὸν  φυγὴν>  τῶν  ἐντεῦθεν  εἶναι,  καὶ  ταῖς  ἀρεταῖς  ταῖς  ἐν  πολιτείᾳ  οὐ  τὸ  ἁπλῶς
διδούς,  ἀλλὰ  προςτιθεὶς  <πολιτικάς  γε>,  καὶ  ἀλλαχοῦ  <καθάρσεις>  λέγων  ἁπάσας  δῆλός  τέ  ἐστι
διττὰς τιθεὶς καὶ τὴν ὁµοίωσιν οὐ κατὰ τὴν πολιτικὴν τιθείς. Πῶς οὖν λέγοµεν ταύτας καθάρσεις καὶ
πῶς  καθαρθέντες  µάλιστα  ὁµοιούµεθα;  Ἢ  ἐπειδὴ  κακὴ  µέν  ἐστιν  ἡ  ψυχὴ  <συµπεφυρµένη>  τῷ
σώµατι καὶ ὁµοπαθὴς γινοµένη αὐτῷ καὶ πάντα συνδοξάζουσα, εἴη ἂν ἀγαθὴ καὶ ἀρετὴν ἔχουσα, εἰ
µήτε συνδοξάζοι, ἀλλὰ µόνη ἐνεργοῖ – ὅπερ ἐστὶ νοεῖν τε καὶ φρονεῖν – µήτε ὁµοπαθὴς εἴη – ὅπερ
ἐστὶ  σωφρονεῖν – µήτε  φοβοῖτο  ἀφισταµένη  τοῦ  σώµατος – ὅπερ  ἐστὶν  ἀνδρίζεσθαι – ἡγοῖτο  δὲ
λόγος  καὶ  νοῦς,  τὰ  δὲ  µὴ  ἀντιτείνοι – δικαιοσύνη  δ'  ἂν      εἴη  τοῦτο.  Τὴν  δὴ  τοιαύτην  διάθεσιν  τῆς
ψυχῆς καθ' ἣν νοεῖ τε καὶ ἀπαθὴς οὕτως ἐστίν, εἴ τις ὁµοίωσιν λέγοι πρὸς θεόν, οὐκ ἂν ἁµαρτάνοι·
καθαρὸν  γὰρ  καὶ  τὸ  θεῖον  καὶ  ἡ  ἐνέργεια  τοιαύτη,  ὡς  τὸ  µιµούµενον  ἔχειν  φρόνησιν.  Τί  οὖν  οὐ
κἀκεῖνο οὕτω διάκειται; Ἢ οὐδὲ διάκειται, ψυχῆς δὲ ἡ διάθεσις. Νοεῖ τε ἡ ψυχὴ ἄλλως· τῶν δὲ ἐκεῖ
τὸ µὲν ἑτέρως, τὸ δὲ οὐδὲ ὅλως. Πάλιν οὖν τὸ νοεῖν ὁµώνυµον; Οὐδαµῶς· ἀλλὰ τὸ µὲν πρώτως, τὸ δὲ
παρ' ἐκείνου ἑτέρως. Ὡς γὰρ ὁ ἐν φωνῇ λόγος µ
  ίµ µ
η α τοῦ ἐν ψυχῇ, οὕτω καὶ ὁ ἐν ψυχῇ µ
  ίµ µ
η α τοῦ ἐν
ἑτέρῳ.  Ὡς  οὖ µ
ν µ
ε ερισµένος  ὁ  ἐν  προφορᾷ  πρὸς  τὸν  ἐν  ψυχῇ,  οὕτω  καὶ  ὁ  ἐν  ψυχῇ  ἑ µ
ρ ηνεὺς  ὢν
ἐκείνου πρὸς τὸπρὸ αὐτοῦ. Ἡ δὲ ἀρετὴ ψυχῆς· νοῦ δὲ οὐκ ἔστιν οὐδὲ τοῦ ἐπέκεινα. Ζητητέον δέ, εἰ
ἡ κάθαρσις ταὐτὸν τῇ τοιαύτῃ ἀρετῇ, ἢ προηγεῖται µὲν ἡ κάθαρσις, ἕπεται δὲ ἡ ἀρετή, καὶ πότερον
ἐν  τῷ  καθαίρεσθαι  ἡ  ἀρετὴ  ἢ  ἐν  τῷ  κεκαθάρθαι.  Ἀτελεστέρα  τῆς  ἐν  τῷ  κεκαθάρθαι  <ἡ  ἐν  τῷ
καθαίρεσθαι·  τὸ  γὰρ  κεκαθάρθαι>  οἷον  τέλος  ἤδη.  Ἀλλὰ  τὸ  κεκαθάρθαι  ἀφαίρεσις  ἀλλοτρίου
παντός, τὸ δὲ ἀγαθὸν ἕτερον αὐτοῦ. Ἤ, εἰ πρὸ τῆς ἀκαθαρσίας ἀγαθὸν ἦν, ἡ κάθαρσις ἀρκεῖ· ἀλλ'
ἀρκέσει  µὲν  ἡ  κάθαρσις,  τὸ  δὲ  καταλειπόµενον  ἔσται  τὸ  ἀγαθόν,  οὐχ  ἡ  κάθαρσις.  Καὶ  τί  τὸ
καταλειπόµενόν  ἐστι,  ζητητέον·  ἴσως  γὰρ  οὐδὲ  τὸ  ἀγαθὸν  ἦν  ἡ  φύσις  ἡ  καταλειποµένη·  οὐ  γὰρ  ἂν
ἐγένετο  ἐν  κακῷ.  Ἆρ'  οὖν  ἀγαθοειδῆ  λεκτέον;  Ἢ  οὐχ  ἱκανὴν  πρὸς  τὸ  µένειν  ἐν  τῷ  ὄντως  ἀγαθῷ·
πέφυκε γὰρ ἐπ' ἄµφω. Τὸ οὖν ἀγαθὸν αὐτῆς τὸ συνεῖναι τῷ συγγενεῖ, τὸ δὲ κακὸν τὸ τοῖς ἐναντίοις.
∆εῖ οὖν καθηραµένην συνεῖναι. Συνέσται δὲ ἐπιστραφεῖσα. Ἆρ' οὖν µετὰ τὴν κάθαρσιν ἐπιστρέφεται;
Ἢ  µετὰ  τὴν  κάθαρσιν  ἐπέστραπται.  Τοῦτ'  οὖν  ἡ  ἀρετὴ  αὐτῆς;  Ἢ  τὸ  γινόµενον  αὐτῇ  ἐκ  τῆς
ἐπιστροφῆς.  Τί  οὖν  τοῦτο;  Θέα  καὶ  τύπος  τοῦ  ὀφθέντος  ἐντεθεὶς  καὶ  ἐνεργῶν,  ὡς  ἡ  ὄψις  περὶ  τὸ
ὁρώµενον.  Οὐκ  ἄρα  εἶχεν  αὐτὰ  οὐδ'  ἀναµιµνήσκεται;  Ἢ  εἶχεν  οὐκ  ἐνεργοῦντα,  ἀλλὰ  ἀποκείµενα
ἀφώτιστα·  ἵνα  δὲ  φωτισθῇ  καὶ  τότε  γνῷ  αὐτὰ  ἐνόντα,  δεῖ  προσβαλεῖν  τῷ  φωτίζοντι.  Εἶχε  δὲ  οὐκ
αὐτά, ἀλλὰ τύπους· δεῖ οὖν τὸν τύπον τοῖς ἀληθινοῖς, ὧν καὶ οἱ τύποι, ἐ
µ
φαρ όσαι. Τάχα δὲ καὶ οὕτω
λέγεται ἔχειν, ὅτι ὁ νοῦς οὐκ ἀλλότριος καὶ µάλιστα δὲ οὐκ ἀλλότριος, ὅταν πρὸς αὐτὸν βλέπῃ· εἰ δὲ

µή,  καὶ  παρὼν  ἀλλότριος.  Ἐπεὶ  κἀν † ταῖς  ἐπιστήµαις·  ἐὰν  µηδ'  ὅλως  ἐνεργῶµεν  κατ'  αὐτάς,
ἀλλότριαι. Ἀλλ' ἐπὶ πόσον ἡ κάθαρσις λεκτέον· οὕτω γὰρ καὶ ἡ ὁµοίωσις τίνι <θεῷ> φανερὰ καὶ ἡ
ταυτότης [τίνι θεῷ]. Τοῦτο δέ ἐστιµάλιστα ζητεῖν θυµὸν πῶς καὶ ἐπιθυµίαν καὶ τἆλλα πάντα, λύπην
καὶ τὰ συγγενῆ, καὶ τὸ χωρίζεινἀπὸ σώµατος ἐπὶ πόσον δυνατόν. Ἀπὸ µὲν δὴ σώµατος ἴσως µὲν καὶ
τοῖς  οἷον  τόποις  συνάγουσαν  πρὸς  ἑαυτήν,  πάντως  µὴν  ἀπαθῶς  ἔχουσαν  καὶ  τὰς  ἀναγκαίας  τῶν
ἡδονῶν αἰσθήσεις µόνον ποιουµένην καὶ ἰατρεύσεις καὶ ἀπαλλαγὰς πόνων, ἵνα µὴ ἐνοχλοῖτο, τὰς δὲ
ἀλγηδόνας  ἀφαιροῦσαν  καί,  εἰ  µὴ  οἷόν  τε,  πράως  φέρουσαν  καὶ  ἐλάττους  τιθεῖσαν  τῷ  µὴ
συµπάσχειν· τὸν δὲ θυµὸν ὅσον οἷόν τε ἀφαιροῦσαν καί, εἰ δυνατόν, πάντη, εἰ δὲ µή, µὴ γοῦν αὐτὴν
συνοργιζοµένην, ἀλλ' ἄλλου εἶναι τὸ ἀπροαίρετον, τὸ δὲ ἀπροαίρετον ὀλίγον εἶναι καὶ ἀσθενές· τὸν
δὲ  φόβον  πάντη·  περὶ  οὐδενὸς  γὰρ  φοβήσεται – τὸ  δὲ  ἀπροαίρετον  καὶ  ἐνταῦθα – πλήν  γ'  ἐν
νουθετήσει.  Ἐπιθυµίαν  δέ;  Ὅτι  µὲν  µηδενὸς  φαύλου,  δῆλον·  σίτων  δὲ  καὶ  ποτῶν  πρὸς  ἄνεσιν  οὐκ
αὐτὴ ἕξει· οὐδὲ τῶν ἀφροδισίων δέ· εἰ δ' ἄρα, φυσικῶν, οἶµαι, καὶ οὐδὲ τὸ ἀπροαίρετον ἔχουσαν· εἰ
δ'  ἄρα,  ὅσον  µετὰ  φαντασίας  προτυποῦς  καὶ  ταύτης.  Ὅλως  δὲ  αὕτη  µὲν  πάντων  τούτων  καθαρὰ
ἔσται καὶ τὸ ἄλογον δὲ βουλήσεται καὶ αὐτὸ καθαρὸν ποιῆσαι, ὥ
µ
στε ηδὲ πλήττεσθαι· εἰ δ' ἄρα, µὴ
σφόδρα, ἀλλ' ὀλίγας τὰς πληγὰς αὐτοῦ εἶναι καὶ εὐθὺς λυοµένας τῇ γειτονήσει. ὥσπερ εἴ τις σοφῷ
γειτονῶν ἀπολαύοι τῆς τοῦ σοφοῦ γειτνιάσεως ἢ ὅµοιος γενόµενος ἢ αἰδούµενος, ὡς µηδὲν
µ
τολ ᾶν
ποιεῖν ὧν ὁ ἀγαθὸς οὐ θέλει. Οὔκουν ἔσται µάχη· ἀρκεῖ γὰρ παρὼν ὁ λόγος, ὃν τὸ χεῖρον αἰδέσεται,
ὥστε  καὶ  αὐτὸ  τὸ  χεῖρον  δυσχερᾶναι,  ἐάν  τι  ὅλως  κινηθῇ,  ὅτι  µὴ  ἡσυχίαν  ἦγε  παρόντος  τοῦ
δεσπότου,  καὶ  ἀσθένειαν  αὑτῷ  ἐπιτιµῆσαι. Ἔστιµὲν  οὖν  οὐδὲν  τῶν  τοιούτων  ἁµαρτία,  ἀλλὰ
κατόρθωσις  ἀνθρώπῳ·  ἀλλ'  ἡ  σπουδὴ  οὐκ  ἔξω  ἁµαρτίας  εἶναι,  ἀλλὰ  θεὸν  εἶναι.  Εἰ  µὲν  οὖν  τι  τῶν
τοιούτων ἀπροαίρετον γίνοιτο, θεὸς ἂν εἴη ὁ τοιοῦτος καὶ δαίµων διπλοῦς ὤν, µᾶλλον δὲ ἔχων σὺν
αὐτῷ ἄλλον ἄλλην ἀρετὴν ἔχοντα· εἰ δὲµηδέν, θεὸς µόνον· θεὸς δὲ τῶν ἑποµένων τῷ πρώτῳ. Αὐτὸς
µὲν γάρ ἐστιν ὃς ἦλθεν ἐκεῖθεν καὶ τὸ καθ' αὑτόν, εἰ γένοιτο οἷος ἦλθεν, ἐκεῖ ἐστιν· ᾧ δὲ συνῳκίσθη
ἐνθάδε ἥκων, καὶ τοῦτον αὐτῷ ὁµοιώσει κατὰ δύναµιν τὴν ἐκείνου, ὥστε, εἰ δυνατόν, ἄπληκτον εἶναι
ἢ ἄπρακτόν γε τῶν µὴ δοκούντων τῷ δεσπότῃ. Τίς οὖν ἑκάστη ἀρετὴ τῷ τοιούτῳ; Ἢ σοφία µὲν καὶ
φρόνησις  ἐν  θεωρίᾳ  ὧν  νοῦς  ἔχει·  νοῦς  δὲ  τῇ  ἐπαφῇ.  ∆ιττὴ  δὲ  ἑκατέρα,  ἡ  µὲν  ἐν  νῷ  οὖσα,  ἡ  δὲ  ἐν
ψυχῇ. Κἀκεῖ µὲν οὐκ ἀρετή, ἐν δὲ ψυχῇ ἀρετή. Ἐκεῖ οὖν τί; Ἐνέργεια αὐτοῦ καὶ ὅ ἐστιν· ἐνταῦθα δὲ
τὸ ἐν ἄλλῳ ἐκεῖθεν ἀρετή. Οὐδὲ γὰρ αὐτοδικαιοσύνη καὶ ἑκάστη ἀρετή, ἀλλ' οἷον παράδειγµα· τὸ δὲ
ἀπ'  αὐτῆς  ἐν  ψυχῇ  ἀρετή.  Τινὸς  γὰρ  ἡ  ἀρετή·  αὐτὸ  δὲ  ἕκαστον  αὑτοῦ,  οὐχὶ  δὲ  ἄλλου  τινός.
∆ικαιοσύνη δὲ εἴπερ οἰκειοπραγία, ἆρα αἰεὶ ἐν πλήθει µερῶν; Ἢ ἡ µὲν ἐν πλήθει, ὅταν πολλὰ ᾖ τὰ
µέρη, ἡ δὲ ὅλως οἰκειοπραγία, κἂν ἑνὸς ᾖ. Ἡ γοῦν ἀληθὴς αὐτοδικαιοσύνη ἑνὸς πρὸς αὐτό, ἐν ᾧ οὐκ
ἄλλο, τὸ δὲ ἄλλο· ὥστε καὶ τῇ ψυχῇ δικαιοσύνη ἡµείζων τὸ πρὸς νοῦν ἐνεργεῖν, τὸ δὲ σωφρονεῖν ἡ
εἴσω πρὸς νοῦν στροφή, ἡ δὲ ἀνδρία ἀπάθεια καθ' ὁµοίωσιν τοῦ πρὸς ὃ βλέπει ἀπαθὲς ὂν τὴν φύσιν,
αὐτὴ δὲ ἐξ ἀρετῆς, ἵνα µὴ συµπαθῇ τῷ χείρονι συνοίκῳ. Ἀντακολουθοῦσι τοίνυν ἀλλήλαις καὶ αὗται
αἱ  ἀρεταὶ  ἐν  ψυχῇ,  ὥσπερ  κἀκεῖ  τὰ  πρὸ  τῆς  ἀρετῆς  [αἱ]  ἐν  νῷ  ὥσπερ  παραδείγµατα.  Καὶ  γὰρ  ἡ
νόησις  ἐκεῖ  ἐπιστήµη  καὶ  σοφία,  τὸ  δὲ  πρὸς  αὐτὸν  ἡ  σωφροσύνη,  τὸ  δὲ  οἰκεῖον  ἔργον      ἡ
οἰκειοπραγία, τὸ δὲ οἷον ἀνδρία ἡ ἀυλότης καὶ τὸ ἐφ' αὑτοῦ µένειν καθαρόν. Ἐν ψυχῇ τοίνυν πρὸς
νοῦν  ἡ  ὅρασις  σοφία  καὶ  φρόνησις,  ἀρεταὶ  αὐτῆς·  οὐ  γὰρ  αὐτὴ  ταῦτα,  ὥσπερ  ἐκεῖ.  Καὶ  τὰ  ἄλλα
ὡσαύτως  ἀκολουθεῖ·  καὶ  τῇ  καθάρσει  δέ,  εἴπερ  πᾶσαι  καθάρσεις  κατὰ  τὸ  κεκαθάρθαι,  ἀνάγκη
πάσας· ἢ οὐ µ
δε ία τελεία. Καὶ ὁ µὲν ἔχων τὰς µείζους καὶ τὰς ἐλάττους ἐξ ἀνάγκης δυνάµει, ὁ δὲ τὰς
ἐλάττους οὐκ ἀναγκαίως ἔχει ἐκείνας. Ὁ µὲν δὴ προηγούµενος τοῦ σπουδαίου βίος οὗτος. Πότερα
δὲ  ἐνεργείᾳ  ἔχει  καὶ  τὰς  ἐλάττους  ὁ  τὰς  µείζους  ἢ  ἄλλον  τρόπον,  σκεπτέον  καθ'  ἑκάστην·  οἷον
φρόνησιν·  εἰ  γὰρ  ἄλλαις  ἀρχαῖς  χρήσεται,  πῶς  ἔτι  ἐκείνη  µένει  κἂν  εἰ  µὴ  ἐνεργοῦσα;  Καὶ  εἰ  ἡµὲν
φύσει τοσόνδε, ἡ δὲ τοσόνδε, καὶ ἡ σωφροσύνη ἐκείνη µετροῦσα, ἡ δὲ ὅλως ἀναιροῦσα; Ταὐτὸν δὲ
καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὅλως τῆς φρονήσεως κινηθείσης. Ἢ εἰδήσει γε αὐτὰς καὶ ὅσον παρ' αὐτῶν ἕξει;
τάχα δέ ποτε περιστατικῶς ἐνεργήσει κατά τινας αὐτῶν. Ἐπὶ µείζους δὲ ἀρχὰς ἥκων καὶ ἄλλα µέτρα
κατ'  ἐκεῖνα  πράξει·  οἷον  τὸ  σωφρονεῖν  οὐκ  ἐν  µέτρῳ  ἐκείνῳ  τιθείς,  ἀλλ'  ὅλως  κατὰ  τὸ  δυνατὸν
χωρίζων  καὶ  ὅλως  ζῶν  οὐχὶ  τὸν  ἀνθρώπου  βίον  τὸν  τοῦ  ἀγαθοῦ,  ὃν  ἀξιοῖ  ἡ  πολιτικὴ  ἀρετή,  ἀλλὰ
τοῦτον  µὲν  καταλιπών,  ἄλλον  δὲ  ἑλόµενος  τὸν  τῶν  θεῶν·  πρὸς  γὰρ  τούτους,  οὐ  πρὸς  ἀνθρώπους
ἀγαθοὺς  ἡ  ὁµοίωσις.  Ὁµοίωσις  δὲ  ἡ  µὲν  πρὸς  τούτους,  ὡς  εἰκὼν  εἰκόνι  ὡµοίωται  ἀπὸ  τοῦ  αὐτοῦ
ἑκατέρα. Ἡ δὲ πρὸς ἄλλον ὡς πρὸς παράδειγµα.

I,3 Περὶ διαλεκτικῆς (20)

Τίς τέχνη ἢ µέθοδος ἢ ἐπιτήδευσις ἡµᾶς οἷ δεῖ πορευθῆναι ἀνάγει; Ὅπου µὲν οὖν δεῖ ἐλθεῖν, ὡς ἐπὶ
τἀγαθὸν καὶ τὴν ἀρχὴν τὴν πρώτην, κείσθω διωµολογηµένον καὶ διὰ πολλῶν δεδειγµένον· καὶ δὴ καὶ
δι' ὧν τοῦτο ἐδείκνυτο, ἀναγωγή τις ἦν. Τίνα δὲ δεῖ εἶναι τὸν ἀναχθησόµενον; Ἆρά γε τὸν πάντα ἢ
<τὸν  πλεῖστά>  φησιν  <ἰδόντα>,  ὃς  <ἐν  τῇ  πρώτῃ  γενέσει  εἰς  γονὴν  ἀνδρὸς  ἐσοµένου  φιλοσόφου
µουσικοῦ τινος ἢ ἐρωτικοῦ;> Ὁ µὲν δὴ φιλόσοφος τὴν φύσιν καὶ ὁ µουσικὸς καὶ ὁ ἐρωτικὸς ἀνακτέοι.
Τίς οὖν ὁ τρόπος; Ἆρά γε εἷς καὶ ὁ αὐτὸς ἅπασι τούτοις, ἢ καθ' ἕνα εἷς τις;Ἔστι µὲν οὖν ἡ πορεία

διττὴ πᾶσιν ἢ ἀναβαίνουσιν ἢ ἄνω ἐλθοῦσιν· ἡ µὲν γὰρ προτέρα ἀπὸ τῶν κάτω, ἡ δέ γε δευτέρα, οἷς
ἤδη ἐν τῷ νοητῷ γενοµένοις καὶ οἷον ἴχνος θεῖσιν ἐκεῖ πορεύεσθαι ἀνάγκη, ἕως ἂν εἰς τὸ ἔσχατον τοῦ
τόπου ἀφίκωνται, ὃ δὴ <τέλος τῆς πορείας> ὂν τυγχάνει,ὅταν τις ἐπ' ἄκρῳ γένηται τῷ νοητῷ. Ἀλλ' ἡ
µὲν  περιµενέτω,  περὶ  δὲ  τῆς  ἀναγωγῆς  πρότερον  πειρατέον  λέγειν.  Πρῶτον  δὴ  διασταλτέον  τοὺς
ἄνδρας τούτους ἡµῖν ἀρξαµένους ἀπὸ τοῦµουσικοῦ ὅστις ἐστὶ λέγοντας τὴν φύσιν. Θετέον δὴ αὐτὸν
εὐκίνητον καὶ ἐπτοηµένον µὲν πρὸς τὸ καλόν, ἀδυνατώτερον δὲ παρ' αὐτοῦ κινεῖσθαι, ἕτοιµον δὲ ἐκ
τῶν  τυχόντων  οἷον  ἐκτύπων,  ὥσπερ  οἱ  δειλοὶ  πρὸς  τοὺς  ψόφους,  οὕτω  καὶ  τοῦτον  πρὸς  τοὺς
φθόγγους καὶ τὸ καλὸν τὸ ἐν τούτοις ἕτοιµον, φεύγοντα δὲ ἀεὶ τὸ ἀνάρµοστον καὶ τὸ µὴ ἓν ἐν τοῖς
ᾀδοµένοις καὶ ἐν τοῖς ῥυθµοῖς καὶ τὸ εὔρυθµον καὶ τὸ εὔσχηµον διώκειν. Μετὰ τοίνυν τοὺς αἰσθητοὺς
τούτους φθόγγους καὶ ῥ
µ
υθ οὺς καὶ σχήµατα οὕτως ἀκτέον· χωρίζοντα τὴν ὕλην ἐφ' ὧν αἱ ἀναλογίαι
καὶ οἱ λόγοι εἰς τὸ κάλλος τὸ ἐπ' αὐτοῖς ἀκτέον καὶ διδακτέον, ὡς περὶ ἃ ἐπτόητο ἐκεῖνα ἦν, ἡ νοητὴ
ἁρµονία καὶ τὸ ἐν ταύτῃ καλὸν καὶ ὅλως τὸ καλόν, οὐ τό τι καλὸν µόνον, καὶ λόγους τοὺςφιλοσοφίας
ἐνθετέον· ἀφ' ὧν εἰς πίστιν ἀκτέον ὧν ἀγνοεῖ ἔχων. Τίνες δὲ οἱ λόγοι, ὕστερον. Ὁ δὲ ἐρωτικός, εἰς ὃν
µεταπέσοι ἂν καὶ ὁ µουσικὸς καὶ µεταπεσὼν ἢ µένοι ἂν ἢ παρέλθοι, µ
µ
νη ονικός ἐστί πως κάλλους·
χωρὶς  δὲ  ὂν  ἀδυνατεῖ  καταµαθεῖν,  πληττόµενος  δὲ  ὑπὸ  τῶν  ἐν  ὄψει  καλῶν  περὶ  αὐτὰ  ἐπτόηται.
∆ιδακτέον οὖν αὐτὸν µὴ περὶ ἓν σῶµα πεσόντα ἐπτοῆσθαι, ἀλλ' ἐπὶ πάντα ἀκτέον τῷ λόγῳ σώµατα
δεικνύντα τὸ ἐν πᾶσι ταὐτὸν καὶ ὅτι ἕτερον τῶν σωµάτων καὶ ὅτι ἄλλοθεν λεκτέον καὶ ὅτι ἐν ἄλλοις
µᾶλλον, οἷον <ἐπιτηδεύµατα> καλὰ καὶ <νόµους> καλοὺς δεικνύντα – ἐν ἀσωµάτοις γὰρ ὁ ἐθισµὸς
τοῦ ἐρασµίου ἤδη – καὶ ὅτι καὶ ἐν τέχναις καὶ ἐν<ἐπιστήµαις> καὶ ἐν ἀρεταῖς. Εἶτα ἓν ποιητέον καὶ
διδακτέον, ὅπως ἐγγίνονται. Ἀπὸ δὲ τῶν ἀρετῶν ἤδη ἀναβαίνειν ἐπὶ νοῦν, ἐπὶ τὸ ὄν· κἀκεῖ βαδιστέον
τὴν  ἄνω  πορείαν. Ὁ  δὲ  φιλόσοφος  τὴν  φύσιν  ἕτοιµος  οὗτος  καὶ  οἷον  <ἐπτερωµένος>  καὶ  οὐ
δεόµενος  χωρίσεως,  ὥσπερ  οἱ  ἄλλοι  οὗτοι,
µ
κεκινη ένος  πρὸς  τὸ  ἄνω,  ἀπορῶν  δὲ  τοῦ  δεικνύντος
δεῖται µόνον. ∆εικτέον οὖν καὶ λυτέον βουλόµενον καὶ αὐτὸν τῇ φύσει καὶ πάλαι λελυµένον. Τὰ µὲν
δὴ  µαθήµατα  δοτέον  πρὸς  συνεθισµὸν  κατανοήσεως  καὶ  πίστεως  ἀσωµάτου – καὶ  γὰρ  ῥᾴδιον
δέξεται  φιλοµαθὴς  ὤν – καὶ  φύσει  ἐνάρετον  πρὸς  τελείωσιν  ἀρετῶν  ἀκτέον  καὶ  µετὰ  τὰ  µαθήµατα
λόγους  διαλεκτικῆς  δοτέον  καὶ  ὅλως  διαλεκτικὸν  ποιητέον. Τίς  δὲ  ἡ  διαλεκτική,  ἣν  δεῖ  καὶ  τοῖς
προτέροις παραδιδόναι; Ἔστι µὲν δὴ ἡ λόγῳ περὶ ἑκάστου δυναµένη ἕξις εἰπεῖν τί τε ἕκαστον καὶ τί
ἄλλων διαφέρει καὶ τίς ἡ κοινότης· ἐν οἷς ἐστι καὶ ποῦ τούτων ἕκαστον καὶ εἰ ἔστιν ὅ ἐστι καὶ τὰ ὄντα
ὁπόσα καὶ τὰ µὴ ὄντα αὖ, ἕτερα δὲ ὄντων. Αὕτη καὶ περὶ ἀγαθοῦ διαλέγεται καὶ περὶ µὴ ἀγαθοῦ καὶ
ὅσα ὑπὸ τὸ ἀγαθὸν καὶ ὅσα ὑπὸ τὸ ἐναντίον καὶ τί τὸ ἀίδιον δηλονότι καὶ τὸ µὴ τοιοῦτον, ἐπιστήµῃ
περὶ  πάντων,  οὐ  δόξῃ.  Παύσασα  δὲ  τῆς  περὶ  τὸ  αἰσθητὸν  πλάνης  ἐνιδρύει  τῷ  νοητῷ  κἀκεῖ  τὴν
µ
πραγ ατείαν  ἔχει  τὸ  ψεῦδος  ἀφεῖσα  ἐν  τῷ  λεγοµένῳ  <ἀληθείας  πεδίῳ>  τὴν  ψυχὴν  τρέφουσα,  τῇ
διαιρέσει  τῇ  Πλάτωνος  χρωµένη  µὲν  καὶ  εἰς  διάκρισιν  τῶν  εἰδῶν,
µ
χρω ένη  δὲ  καὶ  εἰς  τὸ  τί  ἐστι,
χρωµένη  δὲ  καὶ  ἐπὶ  τὰ  πρῶτα  γένη,  καὶ  τὰ  ἐκ  τούτων  νοερῶς  πλέκουσα,  ἕως  ἂν  διέλθῃ  πᾶν  τὸ
νοητόν, καὶ ἀνάπαλιν ἀναλύουσα, εἰς ὃ ἂν ἐπ' ἀρχὴν ἔλθῃ, τότε δὲ ἡσυχίαν ἄγουσα, ὡς µέχρι γε τοῦ
ἐκεῖ  εἶναι  ἐν  ἡσυχίᾳ,  οὐδὲν  ἔτι  πολυπραγµονοῦσα  εἰς  ἓν  γενοµένη  βλέπει,  τὴν  λεγοµένην  λογικὴν
µ
πραγ ατείαν περὶ προτάσεων καὶ συλλογισµῶν, ὥσπερ ἂν τὸ εἰδέναι γράφειν, ἄλλῃ τέχνῃ δοῦσα· ὧν
τινα ἀναγκαῖα καὶ πρὸ τέχνης ἡγουµένη, κρίνουσα δὲ αὐτὰ ὥσπερ καὶ τὰ ἄλλα καὶ τὰ µὲν χρήσιµα
αὐτῶν, τὰ δὲ περιττὰ ἡγουµένη καὶ µεθόδου τῆς ταῦτα βουλοµένης. Ἀλλὰ πόθεν τὰς ἀρχὰς ἔχει ἡ
ἐπιστήµη  αὕτη;  Ἢ  νοῦς  δίδωσιν  ἐναργεῖς  ἀρχάς,  εἴ  τις  λαβεῖν  δύναιτο  ψυχῇ·  εἶτα  τὰ  ἑξῆς  καὶ
συντίθησι  καὶ  συµπλέκει  καὶ  διαιρεῖ,  ἕως  εἰς  τέλεον  νοῦν  ἥκῃ.  Ἔστι  γάρ,  φησιν,  αὕτη  <τὸ
καθαρώτατον νοῦ καὶ φρονήσεως>. Ἀνάγκη οὖν τιµιωτάτην οὖσαν ἕξιν τῶν ἐν ἡµῖν περὶ τὸ ὂν καὶ τὸ
τιµιώτατον  εἶναι, φρόνησιν µὲν περὶ τὸ ὄν, νοῦν δὲ περὶ τὸ ἐπέκεινα τοῦ ὄντος. Τί οὖν; ἡ φιλοσοφία
τὸ  τιµιώτατον;  ἢ  ταὐτὸν  φιλοσοφία  καὶ  διαλεκτική;  Ἢ  φιλοσοφίας  µέρος  τὸ  τίµιον.  Οὐ  γὰρ  δὴ
οἰητέον  ὄργανον  τοῦτο  εἶναι  τοῦ  φιλοσόφου·  οὐ  γὰρ  ψιλὰ  θεωρήµατά  ἐστι  καὶ  κανόνες,  ἀλλὰ  περὶ
πράγµατά  ἐστι  καὶ  οἷον  ὕλην  ἔχει  τὰ  ὄντα·  ὁδῷ  µέντοι  ἐπ'  αὐτὰ  χωρεῖ  ἅµα  τοῖς  θεωρήµασι  τὰ
πράγµατα  ἔχουσα·  τὸ  δὲ  ψεῦδος  καὶ  τὸ  σόφισµα  κατὰ  συµβεβηκὸς  γινώσκει  ἄλλου  ποιήσαντος  ὡς
ἀλλότριον  κρίνουσα  τοῖς  ἐν  αὐτῇ  ἀληθέσι  τὸ  ψεῦδος,  γινώσκουσα,  ὅταν  τις  προσαγάγῃ,  ὅ  τι  παρὰ
τὸν κανόνα τοῦ ἀληθοῦς. Περὶ προτάσεως οὖν οὐκ οἶδε – καὶ γὰρ γράµµατα – εἰδυῖα δὲ τὸ ἀληθὲς
οἶδεν ὃ καλοῦσι πρότασιν, καὶ καθόλου οἶδε τὰ κινήµατα τῆς ψυχῆς, ὅ τε τίθησι καὶ ὃ αἴρει, καὶ εἰ
τοῦτο  αἴρει  ὃ  τίθησιν  ἢ  ἄλλο,  καὶ  εἰ  ἕτερα  ἢ  ταὐτά,  προσφεροµένων  ὥσπερ  καὶ  ἡ  αἴσθησις
ἐπιβάλλουσα, ἀκριβολογεῖσθαι δὲ ἑτέρᾳ δίδωσι τοῦτο ἀγαπώσῃ. Μέρος οὖν τὸ τίµιον· ἔχει γὰρ καὶ
ἄλλα φιλοσοφία· καὶ γὰρ καὶ περὶ φύσεως θεωρεῖ βοήθειαν παρὰ διαλεκτικῆς λαβοῦσα, ὥσπερ καὶ
ἀριθµητικῇ  προσχρῶνται  αἱ  ἄλλαι  τέχναι·  µᾶλλον  µέντοι  αὕτη  ἐγγύθεν  κοµίζεται  παρὰ  τῆς
διαλεκτικῆς·  καὶ  περὶ  ἠθῶν  ὡσαύτως  θεωροῦσα  µὲν  ἐκεῖθεν,  προστιθεῖσα  δὲ  τὰς  ἕξεις  καὶ  τὰς
ἀσκήσεις, ἐξ ὧν προίασιν αἱ ἕξεις. Ἴσχουσι δὲ αἱ λογικαὶ ἕξεις καὶ ὡς ἴδια ἤδη τὰ ἐκεῖθεν· καὶ γὰρ
µετὰ τῆς ὕλης τὰ πλεῖστα· καὶ αἱ µὲν ἄλλαι ἀρεταὶ τοὺς
µ
λογισ οὺς ἐν τοῖς πάθεσι τοῖς ἰδίοις καὶ ταῖς
πράξεσιν, ἡ δὲ φρόνησις ἐπιλογισµός τις καὶ τὸ καθόλου µᾶλλον καὶ εἰ ἀντακολουθοῦσι καὶ εἰ δεῖ νῦν
ἐπισχεῖν ἢ εἰσαῦθις ἢ ὅλως ἄλλο βέλτιον· ἡ δὲ διαλεκτικὴ καὶ ἡ σοφία ἔτι καθόλου καὶ ἀύλως πάντα
εἰς  χρῆσιν  προφέρει  τῇ  φρονήσει.  Πότερα  δὲ  ἔστι  τὰ  κάτω  εἶναι  ἄνευ  διαλεκτικῆς  καὶ  σοφίας;  Ἢ
ἀτελῶς  καὶ  ἐλλειπόντως.  Ἔστι  δὲ  σοφὸν  εἶναι  καὶ  διαλεκτικὸν  οὕτως  ἄνευ  τούτων;  Ἢ  οὐδ'  ἂν
γένοιτο, ἀλλὰ ἢ πρότερον ἢ ἅµα συναύξεται. Καὶ τάχα ἂν φυσικάς τις ἀρετὰς ἔχοι, ἐξ ὧν αἱ τέλειαι
σοφίας  γενοµένης.  Μετὰ  τὰς  φυσικὰς  οὖν  ἡ  σοφία·  εἶτα  τελειοῖ  τὰ  ἤθη.  Ἢ  τῶν  φυσικῶν  οὐσῶν

συναύξεται ἤδη ἄµφω καὶ συντελειοῦται; Ἢ προλαβοῦσα ἡ ἑτέρατὴν ἑτέραν ἐτελείωσεν· ὅλως γὰρ ἡ
φυσικὴ ἀρετὴ καὶ ὄµµα ἀτελὲς καὶ ἦθος ἔχει, καὶ αἱ ἀρχαὶ τὸπλεῖστον ἀµφοτέραις, ἀφ' ὧν ἔχοµεν.

I,4 Περὶ εὐδαιµονίας (46)

Τὸ εὖ ζῆν καὶ τὸ εὐδαιµονεῖν ἐν τῷ αὐτῷ τιθέµενοι καὶ τοῖς ἄλλοις ζῴοις ἆρα τούτων µεταδώσοµεν;
Εἰ γὰρ ἔστιν αὐτοῖς ᾗ πεφύκασιν ἀνεµποδίστως διεξάγειν, κἀκεῖνα τί κωλύει ἐν εὐζωίᾳ λέγειν εἶναι;
Καὶ γὰρ εἴτε ἐν εὐπαθείᾳ τὴν εὐζωίαν τις θήσεται, εἴτε ἐν ἔργῳ οἰκείῳ τελειουµένῳ, κατ' ἄµφω καὶ
τοῖς ἄλλοις ζῴοις ὑπάρξει. Καὶ γὰρ εὐπαθεῖν ἐνδέχοιτο ἂν καὶ ἐν τῷ κατὰ φύσιν ἔργῳ εἶναι· οἷον καὶ
τὰ  µουσικὰ  τῶν  ζῴων  ὅσα  τοῖς  τε  ἄλλοις  εὐπαθεῖ  καὶ  δὴ  καὶ  ᾄδοντα  ᾗ  πέφυκε  καὶ  ταύτῃ  αἱρετὴν
αὐτοῖς τὴν ζωὴν ἔχει. Καὶ τοίνυν καὶ εἰ τέλος τι τὸ εὐδαιµονεῖν τιθέµεθα, ὅπερ ἐστὶν ἔσχατον τῆς ἐν
φύσει  ὀρέξεως,  καὶ  ταύτῃ  ἂν  αὐτοῖς  µεταδοίηµεν  τοῦ  εὐδαιµονεῖν  εἰς  ἔσχατον  ἀφικνουµένων,  εἰς  ὃ
ἐλθοῦσιν  ἵσταται  ἡ  ἐν  αὐτοῖς  φύσις  πᾶσαν  ζωὴν  αὐτοῖς  διεξελθοῦσα  καὶ  πληρώσασα  ἐξ  ἀρχῆς  εἰς
τέλος. Εἰ δέ τις δυσχεραίνει τὸ τῆς εὐδαιµονίας καταφέρειν εἰς τὰ ζῷα τὰ ἄλλα – οὕτω γὰρ ἂν καὶ
τοῖς  ἀτιµοτάτοις  αὐτῶν  µεταδώσειν·  µεταδώσειν  δὲ  καὶ  τοῖς  φυτοῖς  ζῶσι  καὶ  αὐτοῖς  καὶ  ζωὴν
ἐξ
µ
ελιττο ένην  εἰς  τέλος  ἔχουσι – πρῶτον  µὲν  ἄτοπος  διὰ  τί  εἶναι  οὐ  δόξει  µὴ  ζῆν  εὖ  τὰ  ἄλλα  ζῷα
λέγων,  ὅτι  µὴ  πολλοῦ  ἄξια  αὐτῷ  δοκεῖ  εἶναι;  Τοῖς  δὲ  φυτοῖς  οὐκ  ἀναγκάζοιτο  ἂν  διδόναι  ὃ  τοῖς
ἅπασι  ζῴοις  δίδωσιν,  ὅτι  µὴ  αἴσθησις  πάρεστιν  αὐτοῖς.  Εἴη  δ'  ἄν  τις  ἴσως  καὶ  ὁ  διδοὺς  τοῖςφυτοῖς,
εἴπερ καὶ τὸ ζῆν· ζωὴ δὲ ἡ µὲν εὖ ἂν εἴη, ἡ δὲ τοὐναντίον· οἷον ἔστι καὶ ἐπὶ τῶν φυτῶν εὐπαθεῖν καὶ
µή,  καρπὸν  αὖ  φέρειν  καὶ  µὴ  φέρειν.  Εἰ  µὲν  οὖν  ἡδονὴ  τὸ  τέλος  καὶ  ἐν  τούτῳ  τὸ  εὖ  ζῆν,  ἄτοπος  ὁ
ἀφαιρούµενος τὰ ἄλλα ζῷα τὸ εὖ ζῆν· καὶ εἰ ἀταραξία δὲ εἴη, ὡσαύτως· καὶ εἰ τὸ κατὰ φύσιν ζῆν δὲ
λέγοιτο τὸ εὖ ζῆν εἶναι. Τοῖς µέντοι φυτοῖς διὰ τὸ µὴ αἰσθάνεσθαι οὐ διδόντες κινδυνεύσουσιν οὐδὲ
τοῖς ζῴοις ἤδη ἅπασι διδόναι. Εἰ µὲν γὰρ τὸ αἰσθάνεσθαι τοῦτο λέγουσι, τὸ τὸ πάθος µὴ λανθάνειν,
δεῖ αὐτὸ ἀγαθὸν εἶναι τὸ πάθος πρὸ τοῦ µὴ λανθάνειν, οἷον τὸ κατὰ φύσιν ἔχειν, κἂν λανθάνῃ, καὶ
οἰκεῖον  εἶναι,  κἂν  µήπω  γινώσκῃ  ὅτι  οἰκεῖον  καὶ  ὅτι  ἡδύ·  δεῖ  γὰρ  ἡδὺ  εἶναι.  Ὥστε  ἀγαθοῦ  τούτου
ὄντος καὶ παρόντος ἤδη ἐστὶν ἐν τῷ εὖ τὸ ἔχον. Ὥστε τί δεῖ τὴν αἴσθησιν προσλαµβάνειν; Εἰ µὴ ἄρα
οὐκέτι τῷ γινοµένῳ πάθει ἢ καταστάσει τὸ ἀγαθὸνδιδόασιν, ἀλλὰ τῇ γνώσει καὶ αἰσθήσει. Ἀλλ' οὕτω
γε  τὴν  αἴσθησιν  αὐτὴν  τὸ  ἀγαθὸν      ἐροῦσι  καὶ  ἐνέργειαν  ζωῆς  αἰσθητικῆς·  ὥστε  καὶ  ὁτουοῦν
ἀντιλαµβανοµένοις.  Εἰ  δὲ  ἐξ  ἀµφοῖν  τὸ  ἀγαθὸν  λέγουσιν,  οἷον  αἰσθήσεως  τοιούτου,  πῶς  ἑκατέρου
ἀδιαφόρου ὄντος τὸ ἐξ ἀµφοῖν ἀγαθὸν εἶναι λέγουσιν; Εἰ δὲ ἀγαθὸν µὲν τὸ πάθος, καὶ τὴν τοιάνδε
κατάστασιν τὸ εὖ ζῆν, ὅταν γνῷ τις τὸ ἀγαθὸν αὐτῷ παρόν, ἐρωτητέον αὐτούς, εἰ γνοὺς τὸ παρὸν δὴ
τοῦτο ὅτι πάρεστιν εὖ ζῇ, ἢ δεῖ γνῶναι οὐ µόνον ὅτι ἡδύ, ἀλλ' ὅτι τοῦτο τὸ ἀγαθόν. Ἀλλ' εἰ ὅτι τοῦτο
τὸ  ἀγαθόν,  οὐκ  αἰσθήσεως  τοῦτο  ἔργον  ἤδη,  ἀλλ'  ἑτέρας  µείζονος  ἢ  κατ'  αἴσθησιν  δυνάµεως.  Οὐ
τοίνυν τοῖς ἡδοµένοις τὸ εὖ ζῆν ὑπάρξει, ἀλλὰ τῷ γινώσκειν δυναµένῳ, ὅτι ἡδονὴ τὸ ἀγαθόν. Αἴτιον
δὴ  τοῦ  εὖ  ζῆν  οὐχ  ἡδονὴ  ἔσται,  ἀλλὰ  τὸ  κρίνειν  δυνάµενον,  ὅτι  ἡδονὴ  ἀγαθόν.  Καὶ  τὸ  µὲν  κρῖνον
βέλτιον ἢ κατὰ πάθος· λόγος γὰρ ἢ νοῦς· ἡδονὴ δὲ πάθος· οὐδαµοῦ δὲ κρεῖττον ἄλογον λόγου. Πῶς
ἂν οὖν ὁ λόγος αὑτὸν ἀφεὶς ἄλλο θήσεται ἐν τῷ ἐναντίῳ γένει κείµενον κρεῖττον εἶναι ἑαυτοῦ; Ἀλλὰ
γὰρ  ἐοίκασιν,  ὅσοι  τε  τοῖς  φυτοῖς  οὐ  διδόασι  καὶ  ὅσοι  αἰσθήσει  τοιᾷδε  τὸ  εὖ,  λανθάνειν
ἑαυτοὺςµεῖζόν  τι  τὸ  εὖ  ζῆν  ζητοῦντες  καὶ  ἐν  τρανοτέρᾳ  ζωῇ  τὸ  ἄµεινον  τιθέντες.  Καὶ  ὅσοι  δὲ  ἐν
λογικῇ  ζωῇ  εἶναι  λέγουσιν,  ἀλλ'  οὐχ  ἁπλῶς  ζωῇ,  οὐδὲ  εἰ  αἰσθητικὴ  εἴη,  καλῶς  µὲν  ἴσως  ἂν  λέγοιεν.
∆ιὰ  τί  δὲ  οὕτω  καὶ  περὶ  τὸ  λογικὸν  ζῷον  µόνον  τὸ  εὐδαιµονεῖν  τίθενται,  ἐρωτᾶν  αὐτοὺς  προσήκει.
Ἆρά  γε  τὸ  λογικὸν  προσλαµβάνεται,  ὅτι  εὐµήχανον  µᾶλλον  ὁ  λόγος  καὶ  ῥᾳδίως  ἀνιχνεύειν  καὶ
περιποιεῖν τὰ πρῶτα κατὰ φύσιν δύναται, ἢ κἂν µὴ δυνατὸς ᾖ ἀνιχνεύειν µηδὲ τυγχάνειν; Ἀλλ' εἰ µὲν
διὰ  τὸ  ἀνευρίσκειν  µᾶλλον  δύνασθαι,  ἔσται  καὶ  τοῖς  µὴ  λόγον  ἔχουσιν,  εἰ  ἄνευ  λόγου  φύσει
τυγχάνοιεν  τῶν  πρώτων  κατὰ  φύσιν,  τὸ  εὐδαιµονεῖν·  καὶ  ὑπουργὸς  ἂν  ὁ  λόγος  καὶ  οὐ  δι'  αὑτὸν
αἱρετὸς  γίγνοιτο  οὐδ'  αὖ  ἡ  τελείωσις  αὐτοῦ,  ἥν  φαµεν  ἀρετὴν  εἶναι.  Εἰ  δὲ  φήσετε  µὴ  διὰ  τὰ  κατὰ
φύσιν πρῶτα ἔχειν τὸ τίµιον, ἀλλὰ δι' αὑτὸν ἀσπαστὸν εἶναι, λεκτέον τί τε ἄλλο ἔργον αὐτοῦ καὶ τίς
ἡ  φύσις  αὐτοῦ  καὶ  τί  τέλειον  αὐτὸν  ποιεῖ.  Ποιεῖν  γὰρ  δεῖ  αὐτὸν  τέλειον  οὐ  τὴν  θεωρίαν  τὴν  περὶ
ταῦτα, ἀλλὰ ἄλλο τι τὸ τέλειον αὐτῷ εἶναι καὶ φύσιν ἄλλην εἶναι αὐτῷ καὶ µ
  ὴ εἶναι αὐτὸν τούτων τῶν
πρώτων  κατὰ  φύσιν  µηδὲ  ἐξ  ὧν  τὰ  πρῶτα  κατὰ  φύσιν  µηδ'  ὅλως  τούτου  τοῦ  γένους  εἶναι,  ἀλλὰ
κρείττονα τούτων ἁπάντων· ἢ πῶς τὸ τίµιον αὐτῷ οὐκ οἶµαι ἕξειν αὐτοὺς λέγειν. Ἀλλ' οὗτοι µέν, ἕως
ἂν κρείττονα εὕρωσι φύσιν τῶν περὶ ἃ νῦν ἵστανται, ἐατέοι ἐνταυθοῖ εἶναι, οὗπερ µένειν ἐθέλουσιν,
ἀπόρως  ἔχοντες  ὅπῃ  τὸ  εὖ  ζῆν,  οἷς  δυνατόν  ἐστι  τούτων.  Ἡµεῖς  δὲ  λέγωµεν  ἐξ  ἀρχῆς  τί  ποτε  τὸ
εὐδαιµονεῖν  ὑπολαµβάνοµεν  εἶναι.  Τιθέµενοι  δὴ  τὸ  εὐδαιµονεῖν  ἐν  ζωῇ,  εἰ  µὲν  συνώνυµον  τὸ  ζῆν
ἐποιούµεθα, πᾶσι µὲν ἂν τοῖς ζῶσιν ἀπέδοµεν δεκτικοῖς εὐ
µ
δαι ονίας εἶναι, εὖ δὲ ζῆν ἐνεργείᾳ ἐκεῖνα,
οἷς  παρῆν  ἕν  τι  καὶ  ταὐτόν,  οὗ  ἐπεφύκει  δεκτικὰ  πάντα  τὰ  ζῷα  εἶναι,  καὶ  οὐκ  ἂν  τῷ  µὲν  λογικῷ
ἔδοµεν δύνασθαι τοῦτο, τῷ δὲ ἀλόγῳ οὐκέτι· ζωὴ γὰρ ἦν τὸ κοινόν, ὃ δεκτικὸν τοῦ αὐτοῦ πρὸς τὸ
εὐδαιµονεῖν ἔµελλεν  εἶναι, εἴπερ ἐν ζωῇ τινι τὸ εὐδαιµονεῖν ὑπῆρχεν. Ὅθεν, οἶµαι, καὶ οἱ ἐν λογικῇ
ζωῇ  λέγοντες  τὸ  εὐδαιµονεῖν  γίνεσθαι  οὐκ  ἐν  τῇ  κοινῇ  ζωῇ  τιθέντες  ἠγνόησαν  τὸ  εὐδαιµονεῖν  οὐδὲ
ζωὴν  ὑποτιθέµενοι.  Ποιότητα  δὲ  τὴν  λογικὴν  δύναµιν,  περὶ  ἣν  ἡ  εὐδαιµονία  συνίσταται,
ἀναγκάζοιντο  ἂν  λέγειν.  Ἀλλὰ  τὸ  ὑποκείµενον  αὐτοῖς  λογική  ἐστι  ζωή·  περὶ  γὰρ  τὸ  ὅλον  τοῦτο  ἡ

εὐδαιµονία συνίσταται· ὥστε περὶ ἄλλο εἶδος ζωῆς. Λέγω δὲ οὐχ ὡς ἀντιδιῃ
µ
ρη ένον τῷ λόγῳ, ἀλλ' ὡς
ἡµεῖς φαµεν πρότερον, τὸ δὲ ὕστερον εἶναι. Πολλαχῶς τοίνυν τῆς ζωῆς λεγοµένης καὶ τὴν διαφορὰν
ἐχούσης  κατὰ  τὰ  πρῶτα  καὶ  δεύτερα  καὶ  ἐφεξῆς  καὶ  ὁµωνύµως  τοῦ  ζῆν  λεγοµένου  ἄλλως  µὲν  τοῦ
φυτοῦ,  ἄλλως  δὲ  τοῦ  ἀλόγου  καὶ  τρανότητι  καὶ  ἀµυδρότητι  τὴν  διαφορὰν  ἐχόντων,  ἀνάλογον
δηλονότι καὶ τὸ εὖ. Καὶ εἰ εἴδωλον ἄλλο ἄλλου, δηλονότι καὶ τὸ εὖ ὡς εἴδωλον αὖ τοῦ εὖ. Εἰ δὲ ὅτῳ
ἄγαν ὑπάρχει τὸ ζῆν – τοῦτο δέ ἐστιν ὃ µηδενὶ τοῦ ζῆν ἐλλείπει – τὸ εὐδαιµονεῖν, µόνῳ ἂν τῷ ἄγαν
ζῶντι τὸ εὐδαιµονεῖν ὑπάρχοι· τούτῳ γὰρ καὶ τὸ ἄριστον, εἴπερ ἐν τοῖς οὖσι τὸ ἄριστον τὸ ὄντως ἐν
ζωῇ  καὶ  ἡ  τέλειος  ζωή·  οὕτω  γὰρ  ἂν  οὐδὲ  ἐπακτὸν  τὸ  ἀγαθὸν  ὑπάρχοι,  οὐδ'  ἄλλο  τὸ  ὑποκείµενον
ἀλλαχόθεν  γενόµενον  παρέξει  αὐτὸ  ἐν  ἀγαθῷ  εἶναι.  Τί  γὰρ  τῇ  τελείᾳ  ζωῇ  ἂν  προσγένοιτο  εἰς  τὸ
ἀρίστῃ εἶναι; Εἰ δέ τις τὴν τοῦ ἀγαθοῦ φύσιν ἐρεῖ, οἰκεῖος µὲν ὁ λόγος ἡµῖν, οὐ µὴν τὸ αἴτιον, ἀλλὰ
τὸ ἐνυπάρχον ζητοῦµεν. Ὅτι δ' ἡ τελεία ζωὴ καὶ ἡ ἀληθινὴ καὶ ὄντως ἐν ἐκείνῃ τῇ νοερᾷ φύσει, καὶ
ὅτι  αἱ  ἄλλαι  ἀτελεῖς  καὶ  ἰνδά µ
λ ατα  ζωῆς  καὶ  οὐ  τελείως  οὐδὲ  καθαρῶς  καὶ  οὐ  µᾶλλον  ζωαὶ  ἢ
τοὐναντίον, πολλάκις µὲν εἴρηται· καὶ νῦν δὲ λελέχθω συντόµως ὡς, ἕως ἂν πάντα τὰ ζῶντα ἐκ µιᾶς
ἀρχῆς ᾖ, µὴ ἐπίσης δὲ τὰ ἄλλα ζῇ, ἀνάγκη τὴν ἀρχὴν τὴν πρώτην ζωὴν καὶ τὴν τελειοτάτην εἶναι. Εἰ
µὲν οὖν τὴν τελείαν ζωὴν ἔχειν οἷός τε ἄνθρωπος, καὶ ἄνθρωπος ὁ ταύτην ἔχων τὴν ζωὴν εὐδαίµων.
Εἰ  δὲ  µή,  ἐν  θεοῖς  ἄν  τις  τὸ  εὐδαιµονεῖν  θεῖτο,  εἰ  ἐν  ἐκείνοις  µόνοις  ἡ  τοιαύτη  ζωή.  Ἐπειδὴ  τοίνυν
φαµὲν εἶναι καὶ ἐν ἀνθρώποις τὸ εὐδαιµονεῖν τοῦτο, σκεπτέον πῶς ἐστι τοῦτο. Λέγω δὲ ὧδε· ὅτι µὲν
οὖν  ἔχει  τελείαν  ζωὴν  ἄνθρωπος  οὐ  τὴν  αἰσθητικὴν  µόνον  ἔχων,  ἀλλὰ  καὶ
µ
λογισ ὸν  καὶ  νοῦν
ἀληθινόν,  δῆλον  καὶ  ἐξ  ἄλλων.  Ἀλλ'  ἆρά  γε  ὡς  ἄλλος  ὢν  ἄλλο  τοῦτο  ἔχει;  Ἢ  οὐδ'  ἔστιν  ὅλως
ἄνθρωπος  µὴ  οὐ  καὶτοῦτο  ἢ  δυνάµει  ἢ  ἐνεργείᾳ  ἔχων,  ὃν  δὴ  καί  φαµεν  εὐδαίµονα  εἶναι.  Ἀλλ'  ὡς
µέρος αὐτοῦ τοῦτο φήσοµεν ἐν αὐτῷ τὸ εἶδος τῆς ζωῆς τὸ τέλειον εἶναι; Ἢ τὸν µὲν ἄλλον ἄνθρωπον
µέρος  τι  τοῦτο  ἔχειν  δυνάµει  ἔχοντα,  τὸν  δὲ  εὐδαίµονα  ἤδη,  ὃς  δὴ  καὶ  ἐνεργείᾳ  ἐστὶ  τοῦτο  καὶ
µεταβέβηκε πρὸς τὸ αὐτό, εἶναι τοῦτο· περικεῖσθαι δ' αὐτῷ τὰ ἄλλα ἤδη, ἃ δὴ οὐδὲ µέρη αὐτοῦ ἄν
τις θεῖτο οὐκ ἐθέλοντι περικείµενα· ἦν δ' ἂν αὐτοῦ κατὰ βούλησιν συνηρτηµένα. Τούτῳ τοίνυν τί ποτ'
ἐστὶ  τὸ  ἀγαθόν;  Ἢ  αὐτὸς  αὑτῷ  ὅπερ  ἔχει·  τὸ  δὲ  ἐπέκεινα  αἴτιον  τοῦ  ἐν  αὐτῷ  καὶ  ἄλλως  ἀγαθόν,
αὐτῷ παρὸν ἄλλως. Μαρτύριον δὲ τοῦ τοῦτο εἶναι τὸ µὴ ἄλλο ζητεῖν τὸν οὕτως ἔχοντα. Τί γὰρ ἂν
καὶ ζητήσειε; Τῶν µὲν γὰρ χειρόνων οὐδέν, τῷ δὲ ἀρίστῳ σύνεστιν. Αὐτάρκης οὖν ὁ βίος τῷ οὕτως
ζωὴν  ἔχοντι·  καὶ  σπουδαῖος  ᾗ,  αὐτάρκης  εἰς  εὐδαιµονίαν  καὶ  εἰς  κτῆσιν  ἀγαθοῦ·  οὐδὲνγάρ  ἐστιν
ἀγαθὸν ὃ µὴ ἔχει. Ἀλλ' ὃ ζητεῖ ὡς ἀναγκαῖον ζητεῖ, καὶ οὐχ αὑτῷ, ἀλλά τινι τῶν αὐτοῦ. Σώµατι γὰρ
προσηρτηµένῳ  ζητεῖ·  κἂν  ζῶντι  δὲ  σώµατι,  τὰ  αὑτοῦ  ζῶντι  τούτῳ,  οὐχ  ἃ  τοιούτου  τοῦ  ἀνθρώπου
ἐστί.  Καὶ  γινώσκει  ταῦτα  καὶ  δίδωσιν  ἃ  δίδωσιν  οὐδὲν  τῆς  αὑτοῦ  παραιρούµενος  ζωῆς.  Οὐδ'  ἐν
τύχαις  τοίνυν  ἐναντίαις  ἐλαττώσεται  εἰς  τὸ  εὐδαιµονεῖν·  µένει  γὰρ  καὶ  ὣς  ἡ  τοιαύτη  ζωή·
ἀποθνῃσκόντων  τε  οἰκείων  καὶ  φίλων  οἶδε  τὸν  θάνατον  ὅ  τι  ἐστίν,  ἴσασι  δὲ  καὶ  οἱ  πάσχοντες
σπουδαῖοι  ὄντες.  Οἰκεῖοι  δὲ  καὶ  προσήκοντες  τοῦτο  πάσχοντες  κἂν  λυπῶσιν,  οὐκ  αὐτόν,  τὸ  δ'  ἐν
αὐτῷ  νοῦν  οὐκ  ἔχον,  οὗ  τὰς  λύπας  οὐ  δέξεται. Ἀλγηδόνες  δὲ  τί  καὶ  νόσοι  καὶ  τὰ  ὅλως  κωλύοντα
ἐνεργεῖν;  Εἰ  δὲ  δὴ  µηδ'  ἑαυτῷ  παρακολουθοῖ;  Γένοιτο  γὰρ  ἂν  καὶ  ἐκ  φαρµάκων  καί  τινων  νόσων.
Πῶς  δὴ  ἐν  τούτοις  ἅπασι  τὸ  ζῆν  εὖ  καὶ  τὸ  εὐδαιµονεῖν  ἂν  ἔχοι;  Πενίας  γὰρ  καὶ  ἀδοξίας  ἐατέον.
Καίτοι  καὶ  πρὸς  ταῦτα  ἄν  τις  ἀποβλέψας  ἐπιστήσειε  καὶ  πρὸς  τὰς  πολυθρυλλήτους  αὖ  µάλιστα
µ
Πρια ικὰς  τύχας·  ταῦτα  γὰρ  εἰ  καὶ  φέροι  καὶ  ῥᾳδίως  φέροι,  ἀλλ'  οὐ  βουλητά  γε  ἦν  αὐτῷ·  δεῖ  δὲ
βουλητὸν      τὸν  εὐδαίµονα  βίον  εἶναι·  ἐπεὶ  οὐδὲ  τοῦτον  εἶναι  τὸν  σπουδαῖον  ψυχὴν  τοιάνδε,  µὴ
συναριθµεῖσθαι δ' αὐτοῦ τῇ οὐσίᾳ τὴν σώµατος φύσιν. Ἑτοίµως γὰρ τοῦτο φαῖεν ἂν λαµβάνειν, ἕως
ἂν  αἱ  τοῦ  σώµατος  πείσεις  πρὸς  αὐτὸν  ἀναφέρωνται  καὶ  αὖ  καὶ  αἱ  αἱρέσεις  καὶ  φυγαὶ  διὰ  τοῦτο
γίγνωνται  αὐτῷ.  Ἡδονῆς  δὲ  συναριθµουµένης  τῷ  εὐδαίµονι  βίῳ,  πῶς  ἂν  λυπηρὸν  διὰ  τύχας  καὶ
ὀδύνας ἔχων εὐδαίµων εἴη, ὅτῳ  ταῦτα σπουδαίῳ ὄντι γίγνοιτο; Ἀλλὰ θεοῖς µὲν ἡ  τοιαύτη διάθεσις
εὐδαίµων καὶ αὐτάρκης,ἀνθρώποις δὲ προσθήκην τοῦ χείρονος λαβοῦσι περὶ ὅλον χρὴ τὸ γενόµενον
τὸ εὔδαιµον ζητεῖν, ἀλλὰ µὴ περὶ µέρος, ὃ ἐκ θατέρου κακῶς ἔχοντος ἀναγκάζοιτο ἂν καὶ θάτερον
τὸ κρεῖττον ἐµποδίζεσθαι πρὸς τὰ αὐτοῦ, ὅτι µὴ καὶ τὰ τοῦ ἑτέρου καλῶς ἔχει. Ἢ ἀπορρήξαντα δεῖ
σῶµα ἢ καὶ αἴσθησιν τὴν σώµατος οὕτω τὸ αὔταρκες ζητεῖν πρὸς τὸ εὐδαιµονεῖν ἔχειν. Ἀλλ' εἰ µὲν
τὸ  εὐδαιµονεῖν  ἐν  τῷ  µὴ  ἀλγεῖν  µηδὲ  νοσεῖν  µηδὲ  δυστυχεῖν  µηδὲ  συµφοραῖς  µεγάλαις  περιπίπτειν
ἐδίδου ὁ λόγος, οὐκ ἦν  τῶν ἐναντίων παρόντων  εἶναι ὁντινοῦν εὐδαίµονα· εἰ δ'  ἐν τῇ τοῦ ἀληθινοῦ
ἀγαθοῦ κτήσει τοῦτό ἐστι κείµενον, τί δεῖ παρέντας τοῦτο καὶ τὸ πρὸς τοῦτο βλέποντας κρίνειν τὸν
εὐδαίµονα τὰ ἄλλα ζητεῖν, ἃ µὴ ἐν τῷ εὐδαιµονεῖν ἠρίθµηται; Εἰ µὲν γὰρ συµφόρησις ἦν ἀγαθῶν καὶ
ἀναγκαίων  ἢ  καὶ  οὐκ  ἀναγκαίων,  ἀλλ'  ἀγαθῶν  καὶ  τούτων  λεγοµένων,  ἐχρῆν  καὶ  ταῦτα  παρεῖναι
ζητεῖν·  εἰ  δὲ  τὸ  τέλος  ἕν  τι  εἶναι  ἀλλ'  οὐ  πολλὰ  δεῖ – οὕτω γὰρ  ἂν  οὐ  τέλος,  ἀλλὰ  τέλη  ἂν  ζητοῖ –
ἐκεῖνο  χρὴ  λαµβάνειν  µόνον,  ὃ  ἔσχατόν  τέ  ἐστι  καὶ  τιµιώτατον  καὶ  ὃ  ἡ  ψυχὴ  ζητεῖ  ἐν  αὑτῇ
ἐγκολπίσασθαι.  Ἡ  δὲ  ζήτησις  αὕτη  καὶ  ἡ  βούλησις  οὐχὶτὸ  µὴ  ἐν  τούτῳ  εἶναι·  ταῦτα  γὰρ  οὐκ  αὐτῇ
φύσει, ἀλλὰ παρόντα µόνον φεύγει ὁ λογισµὸς ἀποικονοµούµενος ἢ καὶ
µ
προσλα βάνων ζητεῖ·  αὐτὴ
δὲ ἡ ἔφεσις πρὸς τὸ κρεῖττον αὐτῆς, οὗ ἐγγενοµένου ἀποπεπλήρωται καὶ ἔστη, καὶ οὗτος ὁ βουλητὸς
ὄντως βίος. Τῶν δ' ἀναγκαίων τι παρεῖναι οὐ βούλησις ἂν εἴη, εἰ κυρίως τὴν βούλησιν ὑπολαµβάνοι,
ἀλλὰ  µὴ  καταχρώµενος  ἄν  τις  λέγοι,  ἐπειδὴ  καὶ  ταῦτα  παρεῖναι  ἀξιοῦµεν.  Ἐπεὶ  καὶ  ὅλως  τὰ  κακὰ
ἐκκλίνοµεν,  καὶ  οὐ  δήπου  βουλητὸν  τὸ  τῆς  ἐκκλίσεως  τῆς  τοιαύτης·  µᾶλλον  γὰρ  βουλητὸν  τὸ  µηδὲ
δεηθῆναι τῆς ἐκκλίσεως τῆς τοιαύτης. Μαρτυρεῖ δὲ καὶ αὐτά, ὅταν παρῇ· οἷον ὑγίεια καὶ ἀνωδυνία.
Τί γὰρ τούτων ἐπαγωγόν ἐστι; Καταφρονεῖται γοῦν ὑγίεια παροῦσα καὶ τὸ µὴ ἀλγεῖν. Ἃ δὲ παρόντα

µὲν οὐδὲν ἐπαγωγὸν ἔχει οὐδὲ προστίθησί τι πρὸς τὸ εὐδαιµονεῖν, ἀπόντα δὲ διὰ τὴν τῶν λυπούντων
παρουσίαν ζητεῖ<ται>, εὔλογον ἀναγκαῖα, ἀλλ' οὐκ ἀγαθὰ φάσκειν εἶναι. Οὐδὲ συναριθµητέα τοίνυν
τῷ τέλει, ἀλλὰ καὶ ἀπόντων αὐτῶν καὶ τῶν ἐναντίων παρόντων ἀκέραιον τὸ τέλος τηρητέον. ∆ιὰ τί
οὖν  ὁ  εὐδαιµονῶν  ταῦτα  ἐθέλει  παρεῖναι  καὶ  τὰ  ἐναντία  ἀπωθεῖται;  Ἢ  φήσοµεν  οὐχ  ὅτι  πρὸς  τὸ
εὐδαιµονεῖν εἰσφέρεταί τινα µοῖραν, ἀλλὰ µᾶλλον πρὸς τὸ εἶναι· τὰ δ' ἐναντία τούτων ἢ πρὸς τὸ µὴ
εἶναι  ἢ  ὅτι  ἐνοχλεῖ  τῷ  τέλει  παρόντα,  οὐχ  ὡς  ἀφαιρούµενα  αὐτό,  ἀλλ'  ὅτι  ὁ  ἔχων  τὸ ἄριστον  αὐτὸ
µόνον βούλεται ἔχειν, οὐκ ἄλλο τι µετ' αὐτοῦ, ὃ ὅταν παρῇ, οὐκ ἀφῄρηται µὲν ἐκεῖνο, ἔστι δ' ὅµως
κἀκείνου ὄντος. Ὅλως δὲ οὐκ, εἴ τι ὁ εὐδαίµων µὴ ἐθέλοι, παρείη δὲ τοῦτο, ἤδη παραιρεῖταί τι τῆς
εὐδαι  µονίας· ἢ οὕτω γε καθ' ἑκάστην τὴν ἡµέρα µ
ν εταπίπτοι ἂν καὶ ἐκπίπτοι τῆς εὐδαιµονίας· οἷον
εἰ  καὶ  παῖδα  ἀποβάλλοι  ἢ  καὶ  ὁτιοῦν  τῶν
µ
κτη άτων.  Καὶ  µυρία  ἂν  εἴη  ἃ  οὐ  κατὰ  γνώµην  ἐκβάντα
οὐδέν τι παρακινεῖ τοῦ παρόντος τέλους αὐτῷ. Ἀλλὰ τὰ µεγάλα, φασί, καὶ οὐ τὰ τυχόντα. Τί δ' ἂν
εἴη  τῶν  ἀνθρωπίνων  µέγα,  ὥστ'  ἂν  µὴ  καταφρονηθῆναι  ὑπὸ  τοῦ  ἀναβεβηκότος  πρὸς  τὸ  ἀνωτέρω
ἁπάντων τούτων καὶ οὐδενὸς ἔτι τῶν κάτω ἐξ
µ
ηρτη ένου; ∆ιὰ τί γὰρ τὰς µὲν εὐτυχίας, ἡλίκαι οὖν ἐὰν
ὦσιν,  οὐ  µεγάλας  ἡγεῖται,  οἷον  βασιλείας  καὶ  πόλεων  καὶ  ἐθνῶν  ἀρχάς,  οὐδὲ  οἰκίσεις  καὶ  κτίσεις
πόλεων, οὐδ' εἰ ὑπ' αὐτοῦ γίγνοιντο, ἐκπτώσεις δὲ ἀρχῶν καὶ πόλεως αὐτοῦ κατασκαφὴν ἡγήσεταί τι
εἶναι  µέγα;  Εἰ  δὲ  δὴ  καὶ  κακὸν  µέγα  ἢ  ὅλως  κακόν,  γελοῖος  ἂν  εἴη  τοῦ  δόγµατος  καὶ  οὐκ  ἂν  ἔτι
σπουδαῖος  εἴη  ξύλα  καὶ  λίθους  καὶ  νὴ  ∆ία  θανάτους  θνητῶν  µέγα  ἡγούµενος,  ᾧ  φαµεν  δεῖν  δόγµα
παρεῖναι περὶ θανάτου τὸ ἄµεινον ζωῆς τῆς µετὰ σώµατος εἶναι. Αὐτὸς δὲ εἰ τυθείη, κακὸν οἰήσεται
αὐτῷ τὸν θάνατον, ὅτι παρὰ βωµοῖς τέθνηκεν; Ἀλλ' εἰ µὴ ταφείη, πάντως που καὶ ὑπὲρ γῆς καὶ ὑπὸ
γῆν  τεθὲν  τὸ  σῶµα  σαπείη.  Εἰ  δ'  ὅτι  µὴ  πολυδαπάνως,  ἀλλ'   ἀνωνύµως  τέθαπται  οὐκ  ἀξιωθεὶς
ὑψηλοῦ µνήµατος, τῆς µικρολογίας. Ἀλλ' εἰ αἰχµάλωτος ἄγοιτο, <πάρ τοί> ἐστιν <ὁδὸς> ἐξιέναι, εἰ
µὴ  εἴη  εὐδαιµονεῖν.  Εἰ  δὲ  οἰκεῖοι  αὐτῷ  αἰχµάλωτοι,  οἷον  <ἑλκόµεναι  νυοὶ  καὶ  θυγατέρες> – τί  οὖν,
φήσοµεν, εἰ ἀποθνῄσκοι µηδὲν τοιοῦτον ἑωρακώς; Ἆρ' ἂν οὕτω δόξης ἔχοι ἀπιών, ὡς µὴ ἂν τούτων
ἐνδεχοµένων  γενέσθαι;  Ἀλλ'  ἄτοπος  ἂν  εἴη.  Οὐκ  ἂν  οὖν  δοξάσειεν,  ὡς  ἐνδέχεται  τοιαύταις  τύχαις
τοὺς οἰκείους περιπεσεῖν; Ἆρ' οὖν διὰ τὸ οὕτως ἂν δόξαι ὡς καὶ γενησοµένου ἂν οὐκ εὐδαίµων; Ἢ
καὶ δοξάζων οὕτως εὐδαίµων· ὥστε καὶ γινοµένου. Ἐνθυµοῖτο γὰρ ἄν, ὡς ἡ τοῦδε τοῦ παντὸς φύσις
τοιαύτη,  οἵα  καὶ  τὰ  τοιαῦτα  φέρειν,  καὶ  ἕπεσθαι  χρή.  Καὶ  πολλοὶ  δὴ  καὶ  ἄµεινον  αἰχµάλωτοι
γενόµενοι  πράξουσι.  Καὶ  ἐπ'  αὐτοῖς  δὲ  βαρυνοµένοις  ἀπελθεῖν·  ἢ  µένοντες  ἢ  εὐλόγως  µένουσι  καὶ
οὐδὲν  δεινόν,  ἢ  ἀλόγως      µένοντες,  δέον  µή,  αὑτοῖς  αἴτιοι.  Οὐ  γὰρ  δὴ  διὰ  τὴν  τῶν  ἄλλων  ἄνοιαν
οἰκείων ὄντων αὐτὸς ἐν κακῷ ἔσται καὶ εἰς ἄλλων εὐτυχίας καὶ δυστυχίας ἀναρτήσεται. Τὸ δὲ τῶν
ἀλγηδόνων  αὐτοῦ,  ὅταν  σφοδραὶ  ὦσιν,  ἕως  δύναται  φέρειν,  οἴσει·  εἰ  δὲ  ὑπερβάλλουσιν,  ἐξοίσουσι.
Καὶ οὐκ ἐλεεινὸς ἔσται ἐν τῷ ἀλγεῖν, ἀλλὰ τὸ αὐτοῦ καίει [τῷ]ἔνδον φέγγος, οἷον ἐν λαµπτῆρι φῶς
πολλοῦ ἔξωθεν πνέοντος ἐν πολλῇ ζάλῃ ἀνέµων καὶ χειµῶνι. Ἀλλ' εἰ µὴ παρακολουθοῖ, ἢ παρατείνοι
τὸ  ἀλγεῖν  ἐπὶ  τοσοῦτον  αἰρόµενον,  ὥστε  ἐν  τῷ  σφοδρῷ  ὅµως  µὴ  ἀποκτιννύναι;  Ἀλλ'  εἰ  µὲν
παρατείνοι, τί χρὴ ποιεῖν βουλεύσεται· οὐ γὰρ ἀφῄρηται τὸ αὐτεξούσιον ἐν τούτοις. Χρὴ δὲ εἰδέναι,
ὡς οὐχ, οἷα τοῖς ἄλλοις φαίνεται, τοιαῦτα καὶ τῷ σπουδαίῳ φανεῖται ἕκαστα, καὶ οὐ µέχρι τοῦ εἴσω
ἕκαστα  οὔτε  τὰ  ἄλλα  [οὔτε  ἀλγεινὰ]οὔτε  τὰ  λυπηρά.  Καὶ  ὅταν  περὶ  ἄλλους  τὰ  ἀλγεινά;  ἀσθένεια
γὰρ  εἴη  ψυχῆς  ἡµετέρας.  Καὶ  τοῦτοµαρτυρεῖ,  ὅταν  λανθάνειν  ἡµᾶς  κέρδος  ἡγώµεθα  καὶ
ἀποθανόντων ἡµῶν, εἰ γίγνοιτο, κέρδος εἶναι τιθεµένων καὶ οὐ τὸ ἐκείνων ἔτι σκοπουµένων, ἀλλὰ τὸ
αὐτῶν,  ὅπως  µὴ  λυποίµεθα.  Τοῦτο  δὲ  ἡµετέρα  ἤδη  ἀσθένεια,  ἣν  δεῖ  περιαιρεῖν,  ἀλλὰ  µὴ  ἐῶντας
φοβεῖσθαι  µὴ  γένηται.  Εἰ  δέ  τις  λέγοι  οὕτως  ἡµᾶς  πεφυκέναι,  ὥστε  ἀλγεῖν  ἐπὶ  ταῖς  τῶν  οἰκείων
συµφοραῖς,  γιγνωσκέτω,  ὅτι  οὐ  πάντες  οὕτω,  καὶ  ὅτι  τῆς  ἀρετῆς  τὸ  κοινὸν  τῆς  φύσεως  πρὸς  τὸ
ἄµεινον ἄγειν καὶ πρὸς τὸ κάλλιον παρὰ τοὺς πολλούς· κάλλιον δὲ τὸ µὴ ἐνδιδόναι τοῖς
µ
νο ιζοµένοις
τῇ κοινῇ φύσει δεινοῖς εἶναι. Οὐ γὰρ ἰδιωτικῶς δεῖ, ἀλλ' οἷον ἀθλητὴν µέγαν διακεῖσθαι τὰς τῆς τύχης
πληγὰς ἀµυνόµενον, γινώσκοντα µὲν ὅτι τινὶ φύσει ταῦτα οὐκ ἀρεστά, τῇ δὲ αὑτοῦ φύσει οἰστά, οὐχ
ὡς δεινά, ἀλλ' ὡς παισὶ φοβερά. Ταῦτ' οὖν ἤθελεν; Ἢ καὶ πρὸς τὰ µὴ θελητά, ὅταν παρῇ, ἀρετὴν καὶ
πρὸς  ταῦτα  ἔχει  δυσκίνητον  καὶ  δυσπαθῆ  τὴν  ψυχὴν  παρέχουσαν. Ἀλλ'  ὅταν  µὴ  παρακολουθῇ
βαπτισθεὶς ἢ νόσοις ἢ µάγων τέχναις; Ἀλλ' εἰ µὲν φυλάξουσιν αὐτὸν σπουδαῖον εἶναι οὕτως ἔχοντα
καὶ οἷα ἐν ὕπνῳ κοιµώµενον, τί κωλύει εὐδαίµονα αὐτὸν εἶναι; Ἐπεὶ οὐδὲ ἐν τοῖς ὕπνοις ἀφαιροῦνται
τῆς  εὐδαιµονίας  αὐτόν,  οὐδ'  ὑπὸ  λόγον  ποιοῦνται  τὸν  χρόνον  τοῦτον,  ὡς  µὴ  πάντα  τὸν  βίον
εὐδαιµονεῖν  λέγειν·  εἰ  δὲ  µὴ  σπουδαῖον  φήσουσιν,  οὐ  περὶ  τοῦ  σπουδαίου  ἔτι  τὸν  λόγον  ποιοῦνται.
Ἡµεῖς  δὲ  ὑποθέµενοι  σπουδαῖον,  εἰ  εὐδαιµονεῖ,  ἕως  ἂν  εἴη  σπουδαῖος,  ζητοῦµεν.  Ἀλλ'  ἔστω
σπουδαῖος, φασί· µὴ αἰσθανόµενος µηδ' ἐνεργῶν κατ' ἀρετήν, πῶς ἂν εὐδαίµων εἴη; Ἀλλ' εἰ µὲν µὴ
αἰσθάνοιτο ὅτι ὑγιαίνοι, ὑγιαίνει οὐδὲν ἧττον, καὶ εἰ µ
  ὴ ὅτι καλός, οὐδὲν ἧττον καλός· εἰ δὲ ὅτι σοφὸς
µὴ αἰσθάνοιτο, ἧττον σοφὸς ἂν εἴη; Εἰ µή πού τις λέγοι ὡς ἐν τῇ σοφίᾳ γὰρ δεῖ τὸ αἰσθάνεσθαι καὶ
παρακολουθεῖν  αὐτῷ  παρεῖναι·  ἐν  γὰρ  τῇ  κατ'  ἐνέργειαν  σοφίᾳ  καὶ  τὸ  εὐδαι    µονεῖν  παρεῖναι.
Ἐπακτοῦ  µὲν  οὖν  ὄντος  τοῦ  φρονεῖν  καὶ  τῆς  σοφίας  λέγοι  ἄν  τι  ἴσως  ὁ  λόγος  οὗτος·  εἰ  δ'  ἡ  τῆς
σοφίας  ὑπόστασις  ἐν  οὐσίᾳ  τινί,  µᾶλλον  δὲ  ἐν  τῇ  οὐσίᾳ,  οὐκ  ἀπόλωλε  δὲ  αὕτη  ἡ  οὐσία  ἔν  τε  τῷ
κοιµωµένῳ καὶ ὅλως ἐν τῷ λεγοµένῳ µὴ παρακολουθεῖν ἑαυτῷ, καὶ ἔστιν ἡ τῆς οὐσίας αὐτὴ ἐνέργεια
ἐν αὐτῷ καὶ ἡ τοιαύτη ἄυπνος ἐνέργεια, ἐνεργοῖµὲν ἂν καὶ τότε ὁ σπουδαῖος ᾗ τοιοῦτος· λανθάνοι δ'
ἂν  αὕτη  ἡ  ἐνέργεια  οὐκ  αὐτὸν  πάντα,  ἀλλά  τι  µέρος  αὐτοῦ·  οἷον  καὶ  τῆς  φυτικῆς  ἐνεργείας
ἐνεργούσης οὐκ ἔρχεται εἰς τὸν ἄλλον ἄνθρωπον ἡ τῆς τοιαύτης ἐνεργείας ἀντίληψις τῷ αἰσθητικῷ,
καί, εἴπερ ἦµεν τὸ φυτικὸν ἡµῶν  ἡµεῖς, ἡµεῖς ἂν ἐνεργοῦντες ἦµεν· νῦν δὲ τοῦτο µὲν οὐκ ἐσµέν, ἡ δὲ

τοῦ νοοῦντος ἐνέργεια· ὥστε ἐνεργοῦντος ἐκείνου ἐνεργοῖµεν ἂν ἡµεῖς. Λανθάνει δὲ ἴσως τῷ µὴ περὶ
ὁτιοῦν  τῶν  αἰσθητῶν·  διὰ  γὰρ  τῆς  αἰσθήσεως  ὥσπερ  µέσης  περὶ  ταῦτα  ἐνεργεῖν  δοκεῖ  καὶ  περὶ
τούτων.  Αὐτὸς  δὲ  ὁ  νοῦς  διὰ  τί  οὐκ  ἐνεργήσει  καὶ  ἡ  ψυχὴ  περὶ  αὐτὸν  ἡ  πρὸ  αἰσθήσεως  καὶ  ὅλως
ἀντιλήψεως;  ∆εῖ  γὰρ  τὸ  πρὸ  ἀντιλήψεως  ἐνέργηµα  εἶναι,  εἴπερ  <τὸ  αὐτὸ  τὸ  νοεῖν  καὶ  εἶναι>.  Καὶ
ἔοικεν ἡ ἀντίληψις εἶναι καὶ γίνεσθαι ἀνακάµπτοντος τοῦ νοήµατος καὶ τοῦ ἐνεργοῦντος τοῦ κατὰ τὸ
ζῆν τῆς ψυχῆς οἷον ἀπωσθέντος πάλιν, ὥσπερ ἐν κατόπτρῳ περὶ τὸ λεῖον καὶ λαµπρὸν ἡσυχάζον. Ὡς
οὖν ἐν τοῖς τοιούτοις παρόντος µὲν τοῦ κατόπτρου ἐγένετο τὸ εἴδωλον, µὴ παρόντος δὲ ἢ µὴ οὕτως
ἔχοντος  ἐνεργείᾳ  πάρεστιν  οὗ  τὸ  εἴδωλον  ἦν  ἄν,  οὕτω καὶ  περὶ  ψυχὴν  ἡσυχίαν  µὲν ἄγοντος  τοῦ  ἐν
ἡµῖν  τοιούτου,  ᾧ  ἐµφαίνεται  τὰ  τῆς  διανοίας  καὶ  τοῦ  νοῦ  εἰκονίσµατα,  ἐνορᾶται  ταῦτα  καὶ  οἷον
αἰσθητῶς γινώσκεται µετὰ τῆς προτέρας γνώσεως, ὅτι ὁ νοῦς καὶ ἡ διάνοια ἐνεργεῖ. Συγκλασθέντος
δὲ τούτου διὰ τὴν τοῦ σώµατος ταραττοµένην ἁ µ
ρ ονίαν ἄνευ εἰδώλου ἡ διάνοια καὶ ὁ νοῦς νοεῖ καὶ
ἄνευ φαντασίας ἡ νόησις τότε· ὥστε καὶ τοιοῦτον ἄν τι νοοῖτο µετὰ φαντασίας τὴν νόησιν γίνεσθαι
οὐκ  οὔσης  τῆς  νοήσεως  φαντασίας.  Πολλὰς  δ'  ἄν  τις  εὕροι  καὶ  ἐγρηγορότων  καλὰς  ἐνεργείας  καὶ
θεωρίας  καὶ  πράξεις,  ὅτε  θεωροῦµεν  καὶ  ὅτε  πράττοµεν,  τὸ  παρακολουθεῖν  ἡµᾶς  αὐταῖς  οὐκ
ἐχούσας. Οὐ γὰρ τὸν ἀναγινώσκοντα ἀνάγκη παρακολουθεῖν ὅτι ἀναγινώσκει καὶ τότε µάλιστα, ὅτε
µετὰ  τοῦ  συντόνου  ἀναγινώσκοι·  οὐδὲ  ὁ  ἀνδριζόµενοςὅτι  ἀνδρίζεται  καὶ  κατὰ  τὴν  ἀνδρίαν  ἐνεργεῖ
ὅσῳ  ἐνεργεῖ·  καὶ  ἄλλα  µυρία·  ὥστε  τὰς  παρακολουθήσεις  κινδυνεύειν  ἀµυδροτέρας  αὐτὰς  τὰς
ἐνεργείας αἷς παρακολουθοῦσι ποιεῖν µ
, όνας δὲ αὐτὰς οὔσας καθαρὰς τότε εἶναι καὶ µᾶλλον ἐνεργεῖν
καὶ µᾶλλον ζῆν καὶ δὴ καὶ ἐν τῷ τοιούτῳ πάθει τῶν σπουδαίων γενοµένων µᾶλλον τὸ ζῆν εἶναι, οὐ
κεχυµένον  εἰς  αἴσθησιν,  ἀλλ'  ἐν  τῷ  αὐτῷ  ἐν  ἑαυτῷ  συνηγµένον. Εἰ  δέ  τινες  µηδὲ  ζῆν  λέγοιεν  τὸν
τοιοῦτον, ζῆν µὲν αὐτὸν φήσοµεν, λανθάνειν δ' αὐτοὺς τὴν εὐδαιµονίαν τοῦ τοιούτου, ὥσπερ καὶ τὸ
ζῆν. Εἰ δὲ µὴ πείθοιντο, ἀξιώσοµεν αὐτοὺς ὑ
µ
ποθε ένους τὸν ζῶντα καὶ τὸν σπουδαῖον οὕτω ζητεῖν εἰ
εὐδαίµων,  µηδὲ  τὸ  ζῆν  αὐτοῦ  ἐλαττώσαντας  τὸ  εὖ  ζῆν  ζητεῖν  εἰ  πάρεστι  µηδὲ  ἀνελόντας  τὸν
ἄνθρωπον  περὶ  εὐδαιµονίας  ἀνθρώπου  ζητεῖν  µηδὲ  τὸν  σπουδαῖον  συγχωρήσαντας  εἰς  τὸ  εἴσω
ἐπεστράφθαι  ἐν  ταῖς  ἔξωθεν  ἐνεργείαις  αὐτὸν  ζητεῖν  µηδὲ  ὅλως  τὸ  βουλητὸν  αὐτοῦ  ἐν  τοῖς  ἔξω.
Οὕτω γὰρ ἂν οὐδὲ ὑπόστασις εὐδαιµονίας εἴη, εἰ τὰ ἔξω βουλητὰ λέγοι καὶ τὸν σπουδαῖον βούλεσθαι
ταῦτα.  Ἐθέλοι  γὰρ  ἂν  καὶ  πάντας  ἀνθρώπους  εὖ  πράττειν  καὶ  µηδὲν  τῶν  κακῶν  περὶµηδένα  εἶναι·
ἀλλὰ µὴ γινοµένων ὅµως εὐδαίµων. Εἰ δέ τις παράλογον ἂν αὐτὸν ποιήσειν φήσει, εἰ ταῦτα ἐθελήσει
– µὴ γὰρ οἷόν τε τὰ κακὰ µὴ εἶναι – δῆλον ὅτι συγχωρήσει ἡµῖν ἐπιστρέφουσιν αὐτοῦ τὴν βούλησιν
εἰς  τὸ  εἴσω. Τὸ  δὲ  ἡδὺ  τῷ  βίῳ  τῷ  τοιούτῳ  ὅταν  ἀπαιτῶσιν,  οὐ  τὰς  τῶν  ἀκολάστων  οὐδὲ  τὰς  τοῦ
σώµατος ἡδονὰς ἀξιώσουσι παρεῖναι – αὗται γὰρ ἀδύνατοι παρεῖναι καὶ τὸ εὐδαιµονεῖν ἀφανιοῦσιν
– οὐδὲ µὴν τὰς περιχαρίας – διὰ τί γάρ; – ἀλλὰ τὰς συνούσας παρουσίᾳ ἀγαθῶν οὐκ ἐν κινήσεσιν
οὔσας, οὐδὲ γινοµένας τοίνυν· ἤδη γὰρ τὰ ἀγαθὰ πάρεστι, καὶ αὐτὸς αὑτῷ πάρεστι· καὶ ἕστηκε τὸ
ἡδὺ καὶ τὸ ἵλεων τοῦτο· ἵλεως δὲ ὁ σπουδαῖος ἀεὶ καὶ κατάστασις ἥσυχος καὶ ἀγαπητὴ ἡ διάθεσις ἣν
οὐδὲν  τῶν  λεγοµένων  κακῶν  παρακινεῖ,  εἴπερ  σπουδαῖος.  Εἰ  δέ  τις  ἄλλο  εἶδος  ἡδονῆς  περὶ  τὸν
σπουδαῖον βίον ζητεῖ, οὐ τὸν σπουδαῖον βίον ζητεῖ. Οὐδ' αἱ ἐνέργειαι δὲ διὰ τὰς τύχας ἐµποδίζοιντο
ἄν,  ἀλλὰ  ἄλλαι  ἂν  κατ'  ἄλλας  γίγνοιντο  τύχας,  πᾶσαι  δὲ  ὅµως  καλαὶ  καὶ  καλλίους  ἴσως  ὅσῳ
περιστατικαί. Αἱ δὲ κατὰ τὰς θεωρίας ἐνέργειαι αἱ µὲν καθ' ἕκαστα τάχα ἄν, οἷον ἃς ζητήσας ἂν καὶ
σκεψάµενος προφέροι· τὸ δὲ<µέγιστον µ
  ά
µ
θη α> πρόχειρον ἀεὶ καὶ µ
  ετ' αὐτοῦ καὶ τοῦτο µ
  ᾶλλον, κἂν
ἐν τῷ Φαλάριδος ταύρῳ λεγοµένῳ ᾖ, ὃ µάτην  λέγεται ἡδὺ δὶς ἢ καὶ πολλάκις λεγόµενον. Ἐκεῖ µὲν
γὰρ τὸ φθεγξάµενον τοῦτο αὐτό ἐστι τὸ ἐν τῷ ἀλγεῖν ὑπάρχον, ἐνταῦθα δὲ τὸ µὲν ἀλγοῦν ἄλλο, τὸ
δὲ ἄλλο, ὃ συνὸν αὐτῷ, ἕως ἂν ἐξ ἀνάγκης συνῇ, οὐκ ἀπολελείψεται τῆς τοῦ ἀγαθοῦ ὅλου θέας.Τὸ δὲ
µὴ  συναµφότερον  εἶναι  τὸν  ἄνθρωπον  καὶ  µάλιστα  τὸν  σπουδαῖον  µαρτυρεῖ  καὶ  ὁ  χωρισµὸς  ὁ  ἀπὸ
τοῦ  σώµατος  καὶ  ἡ  τῶν
µ
λεγο ένων  ἀγαθῶν  τοῦ  σώµατος  καταφρόνησις.  Τὸ  δὲ  καθόσον  ἀξιοῦν  τὸ
ζῷον  τὴν  εὐδαιµονίαν  εἶναι  γελοῖον  εὐζωίας  τῆς  εὐδαιµονίας  οὔσης,  ἣ  περὶ  ψυχὴν  συνίσταται,
ἐνεργείας ταύτης οὔσης καὶ ψυχῆς οὐ πάσης – οὐ γὰρ δὴ τῆς φυτικῆς, ἵν' ἂν καὶ ἐφήψατο σώµατος·
οὐ γὰρ δὴ τὸ εὐδαιµονεῖν τοῦτο ἦν σώµατος µέγεθος καὶ εὐεξία – οὐδ' αὖ ἐν τῷ αἰσθάνεσθαι εὖ, ἐπεὶ
καὶ  κινδυνεύσουσιν  αἱ  τούτων  πλεονεξίαι  βαρύνασαι  πρὸς  αὑτὰς  φέρειν  τὸν  ἄνθρωπον.
Ἀντισηκώσεως δὲ οἷον ἐπὶ θάτερα πρὸς τὰ ἄριστα γενοµένης µινύθειν καὶ χείρω τὰ σωµατικὰ ποιεῖν,
ἵνα δεικνύοιτο οὗτος ὁ ἄνθρωπος ἄλλος ὢν ἢ τὰ ἔξω. Ὁ δὲ τῶν τῇδε ἄνθρωπος ἔστω καὶ καλὸς καὶ
µέγας καὶ πλούσιος καὶ πάντων ἀνθρώπων ἄρχων ὡς ἂν ὢν τοῦδε τοῦ τόπου, καὶ οὐ φθονητέον αὐτῷ
τῶν τοιούτων ἠ
µ
πατη ένῳ. Περὶ δὲ σοφὸν ταῦτα ἴσως µὲν ἂν οὐδὲ τὴν ἀρχὴν γένοιτο, γενοµένων δὲ
ἐλαττώσει  αὐτός,  εἴπερ  αὑτοῦ  κήδεται.  Καὶ  ἐλαττώσειµὲν  καὶ  µαρανεῖ  ἀµελείᾳ  τὰς  τοῦ  σώµατος
πλεονεξίας,  ἀρχὰς  δὲ  ἀποθήσεται.  Σώµατος  δὲ  ὑγίειαν  φυλάττων  οὐκ  ἄπειρος  νόσων  εἶναι
παντάπασι  βουλήσεται·  οὐδὲ  µὴν  οὐδὲ  ἄπειρον  εἶναι  ἀλγηδόνων·  ἀλλὰ  καὶ  µὴ
µ
γινο ένων  νέος  ὢν
µαθεῖν  βουλήσεται,  ἤδη  δὲ  ἐν  γήρᾳ  ὢν  οὔτε  ταύτας  οὔτε  ἡδονὰς  ἐνοχλεῖν  οὐδέ  τι  τῶν  τῇδε  οὔτε
προσηνὲς  οὔτε  ἐναντίον,  ἵνα  µὴ  πρὸς  τὸ  σῶµα  βλέπῃ.  Γινόµενος  δ'  ἐν  ἀλγηδόσι  τὴν  πρὸς  ταύτας
αὐτῷ  πεπορισµένην  δύναµιν  ἀντιτάξει  οὔτε  προσθήκην  ἐν  ταῖς  ἡδοναῖς  καὶ  ὑγιείαις  καὶ  ἀπονίαις
πρὸς  τὸ  εὐδαιµονεῖν  λαµβάνων  οὔτε  ἀφαίρεσιν  ἢ  ἐλάττωσιν  ταύτης  ἐν  τοῖς  ἐναντίοις  τούτων.  Τοῦ
γὰρ ἐναντίου µὴ προστιθέντος τῷ αὐτῷ πῶς ἂν τὸ ἐναντίον ἀφαιροῖ; Ἀλλ' εἰ δύο εἶεν σοφοί, τῷ δὲ
ἑτέρῳ  παρείη  ὅσα  κατὰ  φύσιν  λέγεται,  τῷ  δὲ  τὰ  ἐναντία,  ἴσον  φήσοµεν  τὸ  εὐδαιµονεῖν  αὐτοῖς
παρεῖναι; Φήσοµεν, εἴπερ ἐπίσης σοφοί. Εἰ δὲ καλὸς τὸ σῶµα ὁ ἕτερος καὶ πάντα τὰ ἄλλα ὅσα µὴ
πρὸς  σοφίαν  µηδὲ  ὅλως  πρὸς  ἀρετὴν  καὶ  τοῦ  ἀρίστου  θέαν  καὶ  τὸ  ἄριστον  εἶναι,  τί  τοῦτο  ἂν  εἴη;

Ἐπεὶ οὐδὲ αὐτὸς ὁ ταῦτα ἔχων
µ
σε νυνεῖται ὡς µᾶλλον εὐδαίµων τοῦ µὴ ἔχοντος· οὐδὲ γὰρ ἂν πρὸς
αὐλητικὸν  τέλος  ἡ  τούτων  πλεονεξία  συµβάλλοιτο.  Ἀλλὰ  γὰρ  θεωροῦµεν  τὸν  εὐδαίµονα  µετὰ  τῆς
ἡµετέρας ἀσθενείας φρικτὰ καὶ δεινὰ νοµίζοντες, ἃ µὴ ἂν ὁ εὐδαίµων νοµίσειεν· ἢ οὔπω οὔτε σοφὸς
οὔτε  εὐδαίµων  εἴη  µὴ  τὰς  περὶ  τούτων  φαντασίας  ἁπάσας ἀλλαξάµενος  καὶ  οἷον  ἄλλος  παντάπασι
γενόµενος  πιστεύσας  ἑαυτῷ,  ὅτι  µηδέν  ποτε  κακὸν  ἕξει·  οὕτω  γὰρ  καὶ  ἀδεὴς  ἔσται  περὶ  πάντα.  Ἢ
δειλαίνων περί τινα οὐ τέλεος πρὸς ἀρετήν, ἀλλὰ ἥµισύς τις ἔσται. Ἐπεὶ καὶ τὸ  ἀπροαίρετον αὐτῷ
καὶ  τὸ  γινόµενον  πρὸ  κρίσεως  δέος  κἄν  ποτε  πρὸς  ἄλλοις  ἔχοντι  γένηται,  προσελθὼν  ὁ  σοφὸς
ἀπώσεται καὶ τὸν ἐν αὐτῷ κινηθέντα οἷον πρὸς λύπας παῖδα καταπαύσει ἢ ἀπειλῇ ἢλόγῳ· ἀπειλῇ δὲ
ἀπαθεῖ, οἷον εἰ ἐµβλέψαντος
µ
σε νὸν µόνον παῖς ἐκπλαγείη. Οὐ µὴν διὰ ταῦτα ἄφιλος οὐδὲ ἀγνώµων
ὁ τοιοῦτος· τοιοῦτος γὰρ καὶ περὶ αὑτὸν καὶ ἐν τοῖς ἑαυτοῦ. Ἀποδιδοὺς οὖν ὅσα αὐτῷ καὶ τοῖς φίλοις
φίλος  ἂν  εἴη  µάλιστα  µετὰ  τοῦ  νοῦν  ἔχειν. Εἰ  δέ  τις  µὴ  ἐνταῦθα  ἐν  τῷ  νῷ  τούτῳ  ἄρας  θήσει  τὸν
σπουδαῖον,  κατάγοι  δὲ  πρὸς  τύχας  καὶ  ταύτας  φοβήσεται  περὶ  αὐτὸν  γενέσθαι,  οὔτε  σπουδαῖον
τηρήσει, οἷον ἀξιοῦµεν εἶναι, ἀλλ' ἐπιεικῆ ἄνθρωπον, καὶ µικτὸν ἐξ ἀγαθοῦ καὶ κακοῦ διδοὺς µικτὸν
βίον ἔκ τινος ἀγαθοῦ καὶ κακοῦ ἀποδώσει τῷ τοιούτῳ, καὶ οὐ ῥᾴδιον γενέσθαι. Ὃς εἰ καὶ γένοιτο,
οὐκ ἂν ὀνοµάζεσθαι εὐδαίµων εἴη ἄξιος οὐκ ἔχων τὸµέγα οὔτε ἐν ἀξίᾳ σοφίας οὔτε ἐν καθαρότητι
ἀγαθοῦ.  Οὐκ  ἔστιν  οὖν  ἐν  τῷ  κοινῷ  εὐδαιµόνως  ζῆν.  Ὀρθῶς  γὰρ  καὶ  Πλάτων  ἐκεῖθεν  ἄνωθεν  τὸ
ἀγαθὸν  ἀξιοῖ  λαµβάνειν  καὶ  πρὸς  ἐκεῖνο  βλέπειν  τὸν  µέλλοντα  σοφὸν  καὶ  εὐδαίµονα  ἔσεσθαι  καὶ
ἐκείνῳ ὁµοιοῦσθαι καὶ κατ' ἐκεῖνο ζῆν. Τοῦτο οὖν δεῖ ἔχειν µόνον πρὸς τὸ τέλος, τὰ δ' ἄλλα ὡς ἂν
καὶ  τόπους  µεταβάλλοι  οὐκ  ἐκ  τῶν  τόπων  προσθήκην  πρὸς  τὸ  εὐδαιµονεῖν  ἔχων,  ἀλλ'  ὡς
στοχαζόµενος  καὶ  τῶν  ἄλλων  περικεχυµένων  αὐτόν,  οἷον  εἰ  ὡδὶ  κατακείσεται  ἢ  ὡδί,  διδοὺς  µὲν
τούτῳ ὅσα πρὸς τὴν χρείαν καὶ δύναται, αὐτὸς δὲ ὢν ἄλλος οὐ κωλυόµενος καὶ τοῦτον ἀφεῖναι, καὶ
ἀφήσων δὲ ἐν καιρῷ φύσεως, κύριος δὲ καὶ αὐτὸς ὢν τοῦ βουλεύσασθαι περὶ τούτου. Ὥστε αὐτῷ τὰ
ἔργα  τὰ  µὲν  πρὸς  εὐ
µ
δαι ονίαν  συντείνοντα  ἔσται,  τὰ  δ'  οὐ  τοῦ  τέλους  χάριν  καὶ  ὅλως  οὐκ  αὐτοῦ
ἀλλὰ τοῦ προσεζευγµένου, οὗ φροντιεῖ καὶ ἀνέξεται, ἕως δυνατόν, οἱονεὶ µουσικὸς λύρας, ἕως οἷόν
τε  χρῆσθαι·  εἰ  δὲ  µή,  ἄλλην  ἀλλάξεται,  ἢ  ἀφήσει  τὰς  λύρας  χρήσεις  καὶ  τοῦ  εἰς  λύραν  ἐνεργεῖν
ἀφέξεται ἄλλο ἔργον ἄνευ λύρας ἔχων καὶ κειµένην πλησίον περιόψεται ᾄδων ἄνευ ὀργάνων. Καὶ οὐ
µάτην αὐτῷ ἐξ ἀρχῆς τὸ ὄργανον ἐδόθη· ἐχρήσατο γὰρ αὐτῷ ἤδη πολλάκις.

I,5 Εἰ ἐν παρατάσει χρόνου τὸ εὐδαιµονεῖν (36)

Εἰ τὸ εὐδαιµονεῖν ἐπίδοσιν τῷ χρόνῳ λαµβάνει τοῦ εὐδαιµονεῖν ἀεὶ κατὰ τὸ ἐνεστὼς λαµβανοµένου;
Οὐδὲ  γὰρ  ἡ  µνήµη  τοῦ  εὐδαιµονῆσαι  ποιοῖ  ἄν  τι,  οὐδ'  ἐν  τῷ  λέγειν,  ἀλλ'  ἐν  τῷ  διακεῖσθαί  πως  τὸ
εὐδαιµονεῖν. Ἡ δὲ διάθεσις ἐν τῷ παρεῖναι καὶ ἡ ἐνέργεια τῆς ζωῆς. Εἰ δ' ὅτι ἐφιέµεθα ἀεὶ τοῦ ζῆν
καὶ τοῦἐνεργεῖν, τὸ τυγχάνειν τοῦ τοιούτου εὐ
µ
δαι ονεῖν λέγοι µᾶλλον, πρῶτον µὲν οὕτω καὶ ἡ αὔριον
εὐδαιµονία  µείζων  ἔσται  καὶ  ἡ  ἑξῆς  ἀεὶ  τῆς  προτέρας,  καὶ  οὐκέτι  µετρηθήσεται  τὸ  εὐδαιµονεῖν  τῇ
ἀρετῇ. Ἔπειτα καὶ οἱ θεοὶ νῦν µᾶλλον εὐδαιµονήσουσιν ἢ πρότερον καὶ οὔπω τέλεον καὶ οὐδέποτε
τέλεον. Ἔπειτα καὶ ἡ ἔφεσις λαβοῦσα τὴν τεῦξιν τὸ παρὸν εἴληφε καὶ ἀεὶ τὸ παρὸν καὶ ζητεῖ τὸ ἕως
ἂν ᾖ τὸ εὐδαιµονεῖν ἔχειν. Ἡ δ' ἔφεσις τοῦ ζῆν τὸ εἶναι ζητοῦσα τοῦ παρόντος ἂν εἴη, εἰ τὸ εἶναι ἐν
τῷ παρόντι. Εἰ δὲ τὸ µέλλον καὶ τὸ ἐφεξῆς θέλοι, ὃ ἔχει θέλει καὶ ὅ ἐστιν, οὐχ ὃ παρελή  λυθεν οὐδ' ὃ
µέλλει, ἀλλ' ὃ ἤδη ἐστὶ τοῦτο εἶναι, οὐ τὸ εἰσαεὶ ζητοῦσα, ἀλλὰ τὸ παρὸν ἤδη εἶναι ἤδη. Τί οὖν τὸ
«πλείονα  χρόνον  εὐδαιµόνησε  καὶ  πλείονα  χρόνον  εἶδε  τοῖς  ὄµµασι  τὸ  αὐτό»;  Εἰ  µὲν  γὰρ  ἐν  τῷ
πλείονι τὸ ἀκριβέστερον εἶδε, πλέον ἄν τι ὁ χρόνος αὐτῷ εἰργάσατο· εἰ δὲ ὁµοίως διὰ παντὸς εἶδε, τὸ
ἴσον καὶ ὁ ἅπαξ θεασάµενος  ἔχει. Ἀλλὰ  πλείονα ἅτερος ἥσθη χρόνον. Ἀλλὰ τοῦτο οὐκ ἂν ὀρθῶς
ἔχοι ἀριθµεῖν εἰς τὸ εὐδαιµονεῖν. Εἰ δὲ τὴν ἡδονὴν λέγοι τις τὴν ἐνέργειαν τὴν ἀ µ
νε πόδιστον, τὸ αὐτὸ
τῷ
µ
ζητου ένῳ  λέγει.  Καὶ  ἡ  ἡδονὴ  δὲ  ἡ  πλείων  ἀεὶ  τὸ  παρὸν  µόνον  ἔχει,  τὸ  δὲ  παρεληλυθὸς  αὐτῆς
οἴχεται. Τί οὖν; Εἰ ὁ µὲν ἐξ ἀρχῆς εὐδαιµόνησεν εἰς τέλος, ὁ δὲ τὸν ὕστερον χρόνον, ὁ δὲ πρότερον
εὐδαιµονήσας  µετέβαλεν,  ἔχουσι  τὸ  ἴσον;  Ἢ  ἐνταῦθα  ἡ  παραβολὴ  οὐκ  εὐδαιµονούντων  γεγένηται
πάντων,  ἀλλὰ  µὴ  εὐδαιµονούντων,  ὅτε  µὴ  εὐδαιµόνουν,  πρὸς  εὐδαιµονοῦντα.  Εἴ  τι  οὖν  πλέον  ἔχει,
τοῦτο ἔχει, ὅσον ὁ εὐδαίµων πρὸς οὐκ εὐδαίµονας, ᾧ καὶ
µ
συ βαίνει πλεονεκτεῖν αὐτοὺς τῷ παρόντι.
Τί οὖν ὁ κακοδαίµων; Οὐ µᾶλλον κακοδαίµων τῷ πλείονι; Καὶ τὰ ἄλλα δὲ ὅσα δυσχερῆ οὐκ ἐν τῷ
πλείονι χρόνῳ πλείω τὴν συµφορὰν δίδωσιν, οἷον ὀδύναι πολυχρόνιοι καὶ λῦπαι καὶ πάντα τὰ τούτου
τοῦ  τύπου;  Ἀλλ'  εἰ  ταῦτα  οὕτω  τῷ  χρόνῳ  τὸ  κακὸν  ἐπαύξει,  διὰ  τί  οὐ  καὶ  τὰ  ἐναντία  καὶ  τὸ
εὐδαιµονεῖν ὡσαύτως; Ἢ ἐπὶ µὲν τῶν λυπῶν καὶ ὀδυνῶν ἔχοι ἄν τις λέγειν, ὡς προσθήκην ὁ χρόνος
δίδωσιν, οἷον τὸ ἐπιµένειν τὴν νόσον· ἕξις γὰρ γίνεται, καὶ κακοῦται µᾶλλον τῷ χρόνῳτὸ σῶµα. Ἐπεί,
εἴ  γε  τὸ  αὐτὸ  µένοι  καὶ  µὴ  µείζων  ἡ  βλάβη,  καὶ  ἐνταῦθα  τὸ  παρὸν  ἀεὶ  τὸ  λυπηρὸν  ἔσται,  εἰ  µὴ  τὸ
παρεληλυθὸς  προςαριθµοῖ  ἀφορῶν  εἰς  τὸ  γενόµενον  καὶ  µένον·  ἐπί  τε  τῆς  κακοδαίµονος  ἕξεως  τὸ
κακὸν  εἰς  τὸν  πλείονα  χρόνον  ἐπιτείνεσθαι  αὐξανοµένης  καὶ  τῆς  κακίας  τῷ  ἐµµόνῳ.  Τῇ  γοῦν
προσθήκῃ  τοῦ  µᾶλλον,  οὐ  τῷ  πλείονι  ἴσῳ  τὸ  µᾶλλον  κακοδαιµονεῖν  γίνεται.  Τὸ  δὲ  πλεῖον  ἴσον  οὐχ
ἅµα ἐστὶν οὐδὲ δὴ πλεῖον ὅλως λεκτέον τὸ µηκέτι ὂν τῷ ὄντι συναριθµοῦντα. Τὸ δὲ τῆς εὐδαιµονίας
ὅρον  τε  καὶ  πέρας  ἔχει  καὶ  ταὐτὸν  ἀεί.  Εἰ  δέ  τις  καὶ  ἐνταῦθα  ἐπίδοσις  παρὰ  τὸν  πλείονα  χρόνον,
ὥστε  µᾶλλον  εὐδαιµονεῖν  εἰς  ἀρετὴν  ἐπιδιδόντα  µείζονα,  οὐ  τὴν  πολυετῆ  εὐδαιµονίαν  ἀριθµῶν

ἐπαινεῖ,  ἀλλὰ  τὴν  µᾶλλον  γενοµένην  τότε,  ὅτε  µᾶλλόν  ἐστιν.  Ἀλλὰ  διὰ  τί,  εἰ  τὸ  παρὸν  θεωρεῖν  δεῖ
µόνον  καὶ  µὴ  συναριθµεῖν  τῷ  γενοµένῳ,  οὐ  κἀπὶ  τοῦχρόνου  τὸ  αὐτὸ  ποιοῦµεν,  ἀλλὰ  καὶ  τὸν
παρεληλυθότα τῷ παρόντι συναριθµοῦντες πλείω λέγοµεν; ∆ιὰ τί οὖν οὐχ, ὅσος ὁ χρόνος, τοσαύτην
καὶ  τὴν  εὐδαιµονίαν  ἐροῦµεν;  Καὶ  διαιροῖµεν  ἂν  κατὰ  τὰς  τοῦ  χρόνου  διαιρέσεις  καὶ  τὴν
εὐδαιµονίαν·  καὶ  γὰρ  αὖ  τῷ  παρόντι  µετροῦντες  ἀδιαίρετον  αὐτὴν  ποιήσοµεν.  Ἢ  τὸν  µὲν  χρόνον
ἀριθµεῖν καὶ µηκέτι ὄντα οὐκ ἄτοπον, ἐπείπερ καὶ τῶν γενοµένων µέν, µηκέτι δὲ ὄντων, ἀριθµὸν ἂν
ποιησαίµεθα,  οἷον  τῶν  τετελευτηκότων·  εὐ
µ
δαι ονίαν  δὲ  µηδέτι  οὖσαν  [παρεῖναι]  λέγειν  τῆς
παρούσης  πλείονα  ἄτοπον.  Τὸ  µὲν  γὰρ  εὐδαιµονεῖν  συµµ µ
ε ενηκέναι  ἀξιοῖ,  ὁ  δὲ  χρόνος  ὁ  πλείων
παρὰ τὸν παρόντα τὸ µηκέτι εἶναι. Ὅλως δὲ τοῦ χρόνου τὸ πλέον σκέδασιν βούλεται ἑνός τινος ἐν
τῷ  παρόντι  ὄντος.  ∆ιὸ  καὶ  εἰκὼν  αἰῶνος  εἰκότως  λέγεται  ἀφανίζειν  βουλοµένη  ἐν  τῷ  σκιδναµένῳ
αὐτῆς  τὸ  ἐκείνου  µένον.  Ὅθεν  κἂν  ἀπὸ  τοῦ  αἰῶνος  ἀφέληται  τὸ  ἐν  ἐκείνῳ  µεῖναν  ἂν  καὶ  αὐτῆς
ποιήσηται,  ἀπώλεσεν  αὐτό,  σῳζόµενον  τέως  ἐκείνῳ  τρόπον  τινά,  ἀπολόµενον  δέ,  ἐν  αὐτῇ  εἰ  πᾶν
γένοιτο.  Εἴπερ  οὖν  τὸ  εὐδαιµονεῖν  κατὰ  ζωὴν  ἀγαθήν,  δηλονότι  κατὰ  τὴν  τοῦ  ὄντος  αὐτὴν  θετέον
ζωήν· αὕτη  γὰρ ἀρίστη. Οὐκ ἄρα ἀριθµητέα χρόνῳ, ἀλλ' αἰῶνι· τοῦτο δὲ οὔτε πλέον οὔτε ἔλαττον
οὔτε µήκει τινί, ἀλλὰ τὸ τοῦτο καὶ τὸ ἀδιάστατον καὶ τὸ οὐ χρονικὸν εἶναι. Οὐ συναπτέον τοίνυν τὸ
ὂν  τῷµὴ  ὄντι  οὐδὲ  [τῷ  αἰῶνι]  τὸν  χρόνον  οὐδὲ  τὸ  χρονικὸν  δὲ  ἀεὶ  τῷ  αἰῶνι  οὐδὲ  παρεκτατέον  τὸ
ἀδιάστατον, ἀλλὰ πᾶν ὅλον ληπτέον, εἴ ποτε λαµβάνοις,
µ
λα βάνων οὐ τοῦ χρόνου τὸ ἀδιαίρετον,
ἀλλὰ τοῦ αἰῶνος τὴν ζωὴν τὴν οὐκ ἐκ πολλῶν χρόνων, ἀλλὰ τὴν ἐκ παντὸς χρόνου πᾶσαν ὁµοῦ. Εἰ
δέ  τις  λέγοι  τὴν  µνήµην  τῶν  παρεληλυθότων  ἐν  τῷ  ἐνεστηκότι  µένουσαν  παρέχεσθαι  τὸ  πλέον  τῷ
πλείονα χρόνον ἐν τῷ εὐδαιµονεῖν γεγενηµένῳ, τί ἂν τὸ τῆς µνήµης λέγοι; Ἢ γὰρ φρονήσεως µνήµη
τῆς πρόσθεν γεγενηµένης, ὥστε φρονιµώτερον ἂν λέγοι καὶ οὐκ ἂν τηροῖ τὴν ὑπόθεσιν· ἢ τῆς ἡδονῆς
τὴν  µνήµην,  ὥσπερ  πολλῆς  περιχαρίας  δεοµένου  τοῦ  εὐδαίµονος  καὶ  οὐκ  ἀρκουµένου  τῇ  παρούσῃ.
Καίτοι τί ἂν ἡδὺ ἡ µνήµη τοῦ ἡδέος ἔχοι; Ὥσπερ ἄν, εἰ µ
µ
νη ονεύοι τις ὅτι ἐχθὲς ἐπὶ ὄψῳ ἥσθη· ἢ εἰς
δέκατον ἔτος ἔτι ἂν εἴη γελοιότερος· τὸ δὲ τῆς φρονήσεως, ὅτι πέρυσιν ἐφρόνουν. Εἰ δὲ τῶν καλῶν
εἴη ἡ µνήµη, πῶς οὐκ ἐνταῦθα λέγοιτο ἄν τι; Ἀλλὰ ἀνθρώπου ἐστὶ τοῦτο ἐλλείποντος τοῖς καλοῖς ἐν
τῷ  παρόντι  καὶ  τῷ  µὴ  ἔχειν  νυνὶ  ζητοῦντος  τὴν  µνήµην  τῶν
µ
γεγενη ένων. Ἀλλ'  ὁ  πολὺς  χρόνος
πολλὰς ποιεῖ καλὰς πράξεις, ὧν ἄµοιρος ὁ πρὸς ὀλίγον εὐδαίµων· εἰ δεῖ λέγειν ὅλως εὐδαίµονα τὸν
οὐ  διὰ  πολλῶν  τῶν  καλῶν.  Ἢ  ὃς  ἐκ  πολλῶν  τὸ  εὐδαιµονεῖν  καὶ  χρόνων  καὶ  πράξεων  λέγει,  ἐκ  τῶν
µηκέτι ὄντων ἀλλ' ἐκ τῶν παρεληλυθότων καὶ ἑνός τινος τοῦ παρόντος τὸ εὐδαιµονεῖν συνίστησι. ∆ιὸ
κατὰ  τὸ  παρὸν  ἐθέµεθα  τὸ  εὐδαιµονεῖν,  εἶτα  ἐζητοῦµεν  εἰ  [µᾶλλον]  τὸ  ἐν  πλείονι  εὐδαιµονῆσαι
µᾶλλόν  ἐστι.  Τοῦτο  οὖν  ζητητέον,  εἰ  ταῖς  πράξεσι  ταῖς  πλείοσι  πλεονεκτεῖ  τὸ  ἐν  πολλῷ  χρόνῳ
εὐδαιµονεῖν.  Πρῶτον  µὲν  οὖν  ἔστι  καὶ  µὴ  ἐν  πράξεσι  γενόµενον  εὐδαιµονεῖν  καὶ  οὐκ  ἔλαττον  ἀλλὰ
µᾶλλον τοῦ πεπραγότος· ἔπειτα αἱ πράξεις οὐκ ἐξ αὐτῶν τὸ εὖ διδόασιν, ἀλλ' αἱ διαθέσεις καὶ τὰς
πράξεις  καλὰς  ποιοῦσι  καρποῦταί  τε  ὁ  φρόνιµος  τὸ  ἀγαθὸν  καὶ  πράττων,  οὐχ  ὅτι  πράττει  οὐδ'  ἐκ
τῶν συµβαινόντων, ἀλλ' ἐξ οὗ ἔχει. Ἐπεὶ καὶ ἡ σωτηρία τῆς πατρίδος γένοιτο ἂν καὶ παρὰ φαύλου,
καὶ τὸ ἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πατρίδος ἡδὺ καὶ ἄλλου πράξαντος γένοιτο ἂν αὐτῷ. Οὐ τοίνυν τοῦτό ἐστι τὸ
ποιοῦν τὴν τοῦ εὐδαίµονος ἡδονήν, ἀλλ' ἡ ἕξις καὶ τὴν εὐδαιµονίαν καὶ εἴ τι ἡδὺδι' αὐτὴν ποιεῖ. Τὸ δὲ
ἐν ταῖς πράξεσι τὸ εὐδαιµονεῖν τίθεσθαι ἐν τοῖς ἔξω τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς ψυχῆς ἐστι τιθέντος· ἡ γὰρ
ἐνέργεια τῆς ψυχῆς ἐν τῷ φρονῆσαι καὶ ἐν ἑαυτῇ ὡδὶ ἐνεργῆσαι. Καὶ τοῦτο τὸ εὐδαιµόνως.

I,6 Περὶ τοῦ καλοῦ (1)

Τὸ  καλὸν  ἔστι  µὲν  ἐν  ὄψει  πλεῖστον,  ἔστι  δ'  ἐν  ἀκοαῖς  κατά  τε  λόγων  συνθέσεις,  ἔστι  δὲ  καὶ  ἐν
µουσικῇ καὶ ἁπάσῃ· καὶ γὰρ µέλη καὶ ῥυθµοί εἰσι καλοί· ἔστι δὲ καὶ προιοῦσι πρὸς τὸ ἄνω ἀπὸ τῆς
αἰσθήσεως καὶ ἐπιτηδεύµατα καλὰ καὶ πράξεις καὶ ἕξεις καὶ ἐπιστῆµαί τε καὶ τὸ τῶν ἀρετῶν κάλλος.
Εἰ δέ τι καὶ πρὸ τούτων, αὐτὸ δείξει. Τί οὖν δὴ τὸ πεποιηκὸς καὶ τὰ σώµατα καλὰ φαντάζεσθαι καὶ
τὴν  ἀκοὴν  ἐπινεύειν  ταῖς  φωναῖς,  ὡς  καλαί;  Καὶ  ὅσα  ἐφεξῆς  ψυχῆς  ἔχεται,  πῶς  ποτε  πάντα  καλά;
Καὶ ἆρά γε ἑνὶ καὶ τῷ αὐτῷ καλῷ τὰ πάντα, ἢ ἄλλο µὲν ἐν σώµατι τὸ κάλλος, ἄλλο δὲ ἐν ἄλλῳ; Καὶ
τίνα ποτὲ ταῦτα ἢ τοῦτο; Τὰ µὲν γὰρ οὐ παρ' αὐτῶν τῶν ὑποκειµένων καλά, οἷον τὰ σώµατα, ἀλλὰ
µεθέξει, τὰ δὲ κάλλη αὐτά, ὥσπερ ἀρετῆς ἡ φύσις. Σώµατα µὲν γὰρ τὰ αὐτὰ ὁτὲ µὲν καλά, ὁτὲ δὲ οὐ
καλὰ φαίνεται, ὡς ἄλλου ὄντος τοῦ σώµατα εἶναι, ἄλλου δὲ τοῦ καλά. Τί οὖν ἐστι τοῦτο τὸ παρὸν
τοῖς σώµασι; Πρῶτον γὰρ περὶ τούτου σκεπτέον. Τί οὖν ἐστιν, ὃ κινεῖ τὰς ὄψεις τῶν θεωµένων καὶ
ἐπιστρέφει  πρὸς  αὑτὸ  καὶ  ἕλκει  καὶ  εὐφραίνεσθαι  τῇ  θέᾳ  ποιεῖ;  Τοῦτο  γὰρ  εὑρόντες  τάχ'  ἂν
<ἐπιβάθρᾳ  αὐτῷ  χρώµενοι>  καὶ  τὰ  ἄλλα  θεασαίµεθα.  Λέγεται  µὲν  δὴ  παρὰ  πάντων,  ὡς  εἰπεῖν,  ὡς
συµµετρία τῶνµερῶν πρὸς ἄλληλα καὶ πρὸς τὸ ὅλον τό τε τῆς εὐχροίας προστεθὲν τὸ πρὸς τὴν ὄψιν
κάλλος ποιεῖ καὶ ἔστιν αὐτοῖς καὶ ὅλως τοῖς ἄλλοις πᾶσι τὸ καλοῖς εἶναι τὸ συµµέτροις καὶ µεµετρη-
µένοις  ὑπάρχειν·  οἷς  ἁπλοῦν  οὐδέν,  µόνον  δὲ  τὸ  σύνθετον  ἐξ  ἀνάγκης  καλὸν  ὑπάρξει·  τό  τε  ὅλον
ἔσται  καλὸν  αὐτοῖς,  τὰ  δὲ  µέρη  ἕκαστα  οὐχ  ἕξει  παρ'  ἑαυτῶν  τὸ  καλὰ  εἶναι,  πρὸς  δὲ  τὸ  ὅλον
συντελοῦντα,  ἵνα  καλὸν  ᾖ·  καίτοι  δεῖ,  εἴπερ  ὅλον,  καὶ  τὰ  µέρη  καλὰ  εἶναι·  οὐ  γὰρ  δὴ  ἐξ  αἰσχρῶν,
ἀλλὰ  πάντα  κατειληφέναι  τὸ  κάλλος.  Τά  τε  χρώµατα  αὐτοῖς  τὰ  καλά,  οἷον  καὶ  τὸ  τοῦ  ἡλίου  φῶς,
ἁπλᾶ ὄντα, οὐκ ἐκ συµµετρίας ἔχοντα τὸ κάλλος ἔξω ἔσται τοῦ καλὰ εἶναι. Χρυσός τε δὴ πῶς καλόν;

Καὶ νυκτὸς ἡ ἀστραπὴ ἢ ἄστρα ὁρᾶσθαι τῷ καλά; Ἐπί τε τῶν φωνῶν ὡσαύτως τὸ ἁπλοῦν οἰχήσεται,
καίτοι ἑκάστου φθόγγου πολλαχῇ τῶν ἐν τῷ ὅλῳ καλῷ καλοῦ καὶ αὐτοῦ ὄντος. Ὅταν δὲ δὴ καὶ τῆς
αὐτῆς συµµετρίας µενούσης ὁτὲ µὲν καλὸν τὸ αὐτὸ πρόσωπον, ὁτὲ δὲµὴ φαίνηται, πῶς οὐκ ἄλλο δεῖ
ἐπὶ  τῷ  συµµέτρῳ  λέγειν  τὸ  καλὸν  εἶναι,  καὶ  τὸ  σύµµετρον  καλὸν  εἶναι  δι'  ἄλλο;  Εἰ  δὲ  δὴ
µεταβαίνοντες  καὶ  ἐπὶ  τὰ  ἐπιτηδεύµατα  καὶ  τοὺς  λόγους  τοὺς  καλοὺς  τὸ  σύµµετρον  καὶ  ἐπ'  αὐτῶν
αἰτιῷντο,  τίς  ἂν  λέγοιτο  ἐν  ἐπιτηδεύµασι  συµµετρία  καλοῖς  ἢ  νόµοις  ἢµαθήµασιν  ἢ  ἐπιστήµαις;
Θεωρήµατα  γὰρ  σύµµετρα  πρὸς  ἄλληλα  πῶς  ἂν  εἴη;  Εἰ  δ'  ὅτι  σύµφωνά  ἐστι,  καὶ  κακῶν  ἔσται
ὁµολογία  τε  καὶ  συµφωνία.  Τῷ  γὰρ  τὴν  <σωφροσύνην  ἠλιθιότητα>  εἶναι  τὸ  <τὴν  δικαιοσύνην
γενναίαν>  εἶναι  <εὐήθειαν>  σύµφωνον  καὶ  συνῳδὸν  καὶ  ὁµολογεῖ  πρὸς  ἄλληλα.  Κάλλος  µὲν  οὖν
ψυχῆς  ἀρετὴ  πᾶσα  καὶ  κάλλος  ἀληθινώτερον  ἢ  τὰ  πρόσθεν·  ἀλλὰ  πῶς  σύµµετρα;  Οὔτε  γὰρ  ὡς
µεγέθη  οὔτε  ὡς  ἀριθµὸς  σύµµετρα·  καὶ  πλειό
µ
νων ερῶν  τῆς  ψυχῆς  ὄντων,  ἐν  ποίῳ  γὰρ  λόγῳ  ἡ
σύνθεσις  ἢ  ἡ  κρᾶσις  τῶν  µερῶν  ἢ  τῶν
µ
θεωρη άτων;  Τὸ  δὲ  τοῦ  νοῦ  κάλλος  µονουµένου  τί  ἂν  εἴη;
Πάλιν οὖν ἀναλαβόντες λέγωµεν τί δῆτά ἐστι τὸ ἐν τοῖς σώµασι καλὸν πρῶτον. Ἔστι µὲν γάρ τι καὶ
βολῇ τῇ πρώτῃ αἰσθητὸν γινόµενον καὶ ἡ ψυχὴ ὥσπερ συνεῖσα λέγει καὶ ἐπιγνοῦσα ἀποδέχεται καὶ
οἷον  συναρµόττεται.  Πρὸς  δὲ  τὸ  αἰσχρὸν  προσβαλοῦσα  <ἀνίλλεται>  καὶ  ἀρνεῖται  καὶ  ἀνανεύει  ἀπ'
αὐτοῦ  οὐ
µ
συ φωνοῦσα  καὶ  ἀλλοτριουµένη.  Φαµὲν  δή,  ὡς  τὴν  φύσιν  οὖσα  ὅπερ  ἐστὶ  καὶ  πρὸς  τῆς
κρείττονος ἐν τοῖς οὖσιν οὐσίας, ὅ τι ἂν ἴδῃ συγγενὲς ἢ ἴχνος τοῦ συγγενοῦς, χαίρει τε καὶ διεπτόηται
καὶ  ἀναφέρει  πρὸς  ἑαυτὴν  καὶ  ἀναµιµνήσκεται  ἑαυτῆς  καὶ  τῶν  ἑαυτῆς.  Τίς  οὖν  ὁµοιότης  τοῖς  τῇδε
πρὸς τὰ ἐκεῖ καλά; καὶ γάρ, εἰ ὁµοιότης, ὅµοια µὲν ἔστω· πῶς δὲ καλὰ κἀκεῖνα καὶ ταῦτα; Μετοχῇ
εἴδους  φαµὲν  ταῦτα.  Πᾶν  µὲν  γὰρ  τὸ  ἄµορφον  πεφυκὸς  µορφὴν  καὶ  εἶδος  δέχεσθαι  ἄµοιρον  ὂν
λόγου καὶ εἴδους αἰσχρὸν καὶ ἔξω θείου λόγου· καὶ τὸ πάντη αἰσχρὸν τοῦτο. Αἰσχρὸν δὲ καὶ τὸ µὴ
κρατηθὲν  ὑπὸ  µορφῆς  καὶ  λόγου  οὐκ  ἀνασχοµένης  τῆς  ὕλης  τὸ  πάντη  κατὰ  τὸ  εἶδος  µορφοῦσθαι.
Προσιὸν  οὖν  τὸ  εἶδος  τὸ  µὲν  ἐκ  πολλῶν  ἐσόµενον  µερῶν  ἓν  συνθέσει  συνέταξέ  τε  καὶ  εἰς  µίαν
συντέλειαν ἤγαγε καὶ ἓν τῇ ὁµολογίᾳ πεποίηκεν, ἐπείπερ ἓν ἦν αὐτὸ ἕν τε ἔδει τὸ µορφούµενον εἶναι
ὡς δυνατὸν αὐτῷ ἐκ πολλῶν ὄντι. Ἵδρυται οὖν ἐπ' αὐτοῦ τὸ κάλλος ἤδη εἰς ἓν συναχθέντος καὶ τοῖς
µέρεσι διδὸν ἑαυτὸ καὶ τοῖς ὅλοις. Ὅταν δὲ ἕν τι καὶ ὁµοιοµερὲς καταλάβῃ, εἰς ὅλον δίδωσι τὸ αὐτό·
οἷον ὁτὲ µὲν πάσῃ οἰκίᾳ µετὰ τῶν µερῶν, ὁτὲ δὲ ἑνὶ λίθῳ διδοίη τις φύσις τὸ κάλλος, τῇ  δὲ ἡ τέχνη.
Οὕτω µὲν δὴ τὸ καλὸν σῶµα γίγνεται λόγου ἀπὸ θείων ἐλθόντος κοινωνίᾳ. Γινώσκει δὲ αὐτὸ ἡ ἐπ'
αὐτῷ  δύναµις  τεταγµένη,  ἧς  οὐδὲν  κυριώτερον  εἰς  κρίσιν  τῶν  ἑαυτῆς,  ὅταν  καὶ  ἡ  ἄλλη  συνεπικρίνῃ
ψυχή, τάχα δὲ καὶ αὕτη λέγῃ συναρµόττουσα τῷ παρ' αὐτῇ εἴδει κἀκείνῳ πρὸς τὴν κρίσιν χρωµένη
ὥσπερ κανόνι τοῦ εὐθέος. Πῶς δὲ συµφωνεῖ τὸ περὶ σῶµα τῷ πρὸ σώµατος; Πῶς δὲ τὴν ἔξω οἰκίαν
τῷ ἔνδον οἰκίας εἴδει ὁ οἰκοδοµικὸς συναρµόσας καλὴν εἶναι λέγει; Ἢ ὅτι ἐστὶ τὸ ἔξω, εἰ χωρίσειας
τοὺς λίθους, τὸ ἔνδον εἶδος µερισθὲν τῷ ἔξω ὕλης ὄγκῳ, ἀµερὲς ὂν ἐν πολλοῖς φανταζόµενον. Ὅταν
οὖν  καὶ  ἡ  αἴσθησις  τὸ  ἐν  σώµασιν  εἶδος  ἴδῃ  συνδησάµενον  καὶ  κρατῆσαν  τῆς  φύσεως  τῆς  ἐναντίας
ἀµόρφου οὔσης καὶ µορφὴν ἐπὶ ἄλλαις µορφαῖς ἐκπρεπῶς ἐποχουµένην, συνελοῦσα ἀθρόον αὐτὸ τὸ
πολλαχῇ  ἀνήνεγκέ  τε  καὶ  εἰσήγαγεν  εἰς  τὸ  εἴσω  ἀµερὲς  ἤδη  καὶ  ἔδωκε  τῷ  ἔνδον  σύµφωνον  καὶ
συναρµόττον καὶ φίλον· οἷα ἀνδρὶ ἀγαθῷ προσηνὲς ἐπιφαινόµενον ἀρετῆς ἴχνος ἐν νέῳ συµφωνοῦν
τῷ  ἀληθεῖ  τῷ  ἔνδον.  Τὸ  δὲ  τῆς  χρόας  κάλλος  ἁπλοῦν  µορφῇ  καὶ  κρατήσει  τοῦ  ἐν  ὕλῃ  σκοτεινοῦ
παρουσίᾳ  φωτὸς  ἀσωµάτου  καὶ  λόγου  καὶ  εἴδους  ὄντος.  Ὅθεν  καὶ  τὸ  πῦρ  αὐτὸ  παρὰ  τὰ  ἄλλα
σώµατα καλόν, ὅτι τάξιν εἴδους πρὸς τὰ ἄλλα στοιχεῖα ἔχει, ἄνω µὲν τῇ  θέσει, λεπτότατον δὲ τῶν
ἄλλων σωµάτων, ὡς ἐγγὺς ὂν τοῦ ἀσωµάτου, µόνον δὲ αὐτὸ οὐκ εἰσδεχόµενον τὰ ἄλλα· τὰ δ' ἄλλα
δέχεται αὐτό.
µ
Θερ αίνεται γὰρ ἐκεῖνα, οὐ ψύχεται δὲ τοῦτο, κέχρωσταί τε πρώτως, τὰ δ' ἄλλα παρὰ
τούτου  τὸ  εἶδος  τῆς  χρόας  λαµβάνει.  Λάµπει  οὖν  καὶ  στίλβει,  ὡς  ἂν  εἶδος  ὄν.  Τὸ  δὲ  µὴ  κρατοῦν
ἐξίτηλον  τῷ  φωτὶ  γινόµενον  οὐκέτι  καλόν,  ὡς  ἂν  τοῦ  εἴδους  τῆς  χρόας  οὐ  µετέχον  ὅλου.  Αἱ  δὲ
ἁρµονίαι αἱ ἐν ταῖς φωναῖς αἱ ἀφανεῖς τὰς φανερὰς ποιήσασαι καὶ ταύτῃ τὴν ψυχὴν σύνεσιν καλοῦ
λαβεῖν ἐποίησαν, ἐν ἄλλῳ τὸ αὐτὸ δείξασαι. Παρακολουθεῖ δὲ ταῖς αἰσθηταῖς µετρεῖσθαι ἀριθµοῖς ἐν
λόγῳ οὐ παντί, ἀλλ' ὃς ἂν ᾖ δουλεύων εἰς ποίησιν εἴδους εἰς τὸ κρατεῖν. Καὶ περὶ µὲν τῶν ἐν αἰσθήσει
καλῶν,  ἃ  δὴ  εἴδωλα  καὶ  σκιαὶ  οἷον  ἐκδραµοῦσαι  εἰς  ὕλην  ἐλθοῦσαι  ἐκόσµησάν  τε  καὶ  διεπτόησαν
φανεῖσαι,  τοσαῦτα. Περὶ  δὲ  τῶν  προσωτέρω  καλῶν,  ἃ  οὐκέτι  αἴσθησις ὁρᾶν  εἴληχε,  ψυχὴ  δὲ  ἄνευ
ὀργάνων  ὁρᾷ  καὶ  λέγει,  ἀναβαίνοντας  δεῖ  θεάσασθαι  καταλιπόντας  τὴν  αἴσθησιν  κάτω  περιµένειν.
Ὥσπερ δὲ ἐπὶ τῶν τῆς αἰσθήσεως καλῶν οὐκ ἦν περὶ αὐτῶν λέγειν τοῖς µήτε ἑωρακόσι µήθ' ὡς καλῶν
ἀ
µµ
ντειλη
ένοις,  οἷον  εἴ  τινες  ἐξ  ἀρχῆς  τυφλοὶ  γεγονότες,  τὸν  αὐτὸν  τρόπον  οὐδὲ  περὶ  κάλλους
ἐπιτηδευµάτων  µὴ  τοῖς  ἀποδεξαµένοις  τὸ  τῶν  ἐπιτηδευµάτων  καὶ  ἐ
µ
πιστη ῶν  καὶ  τῶν  ἄλλων  τῶν
τοιούτων  κάλλος,  οὐδὲ  περὶ  ἀρετῆς  <φέγγους>  τοῖς  µηδὲ  φαντασθεῖσιν  ὡς  καλὸν  τὸ
τῆς<δικαιοσύνης> καὶ σωφροσύνης <πρόσωπον>, καὶ <οὔτε ἕσπερος οὔτε ἑῷος οὕτω> καλά. Ἀλλὰ
δεῖ  ἰδόντας  µὲν  εἶναι  ᾧ  ψυχὴ  τὰ  τοιαῦτα  βλέπει,  ἰδόντας  δὲ  ἡσθῆναι  καὶ  ἔκπληξιν  λαβεῖν  καὶ
πτοηθῆναι  πολλῷ  µᾶλλον  ἢ  ἐν  τοῖς  πρόσθεν,  ἅτε  ἀληθινῶν  ἤδη  ἐφαπτοµένους.  Ταῦτα  γὰρ  δεῖ  τὰ
πάθη γενέσθαι περὶ τὸ ὅ τι ἂν ᾖ καλόν, θάµβος καὶ ἔκπληξιν ἡδεῖαν καὶ πόθον καὶ ἔρωτα καὶ πτόησιν
µεθ' ἡδονῆς. Ἔστι δὲ ταῦτα παθεῖν καὶ πάσχουσιν αἱ ψυχαὶ καὶ περὶ τὰ µὴ ὁρώµενα πᾶσαι µέν, ὡς
εἰπεῖν,  µᾶλλον  µέντοι  αἱ  τούτων  ἐρωτικώτεραι,  ὥσπερ  καὶ  ἐπὶ  τῶν  σωµάτων  πάντες  µὲν  ὁρῶσι,
κεντοῦνται  δ'  οὐκ  ἴσα,  ἀλλ'  εἰσὶν  οἳ  µάλιστα,  οἳ  καὶ  λέγονται  ἐρᾶν. Τῶν  δὴ  καὶ  περὶ  τὰ  ἐν  οὐκ
αἰσθήσει  ἐρωτικῶν  ἀναπυνθάνεσθαι  δεῖ·  τί  πάσχετε  περὶ  τὰ  λεγόµενα  ἐπιτηδεύµατα  καλὰ  καὶ
τρόπους καλοὺς καὶ ἤθη σώφρονα καὶ ὅλως ἔργα ἀρετῆς καὶ διαθέσεις καὶ τὸ τῶν ψυχῶν κάλλος;

Καὶ  ἑαυτοὺς  δὲ  ἰδόντες  τὰ  ἔνδον  καλοὺς  τί  πάσχετε;  Καὶ  πῶς  ἀναβακχεύεσθε  καὶ  ἀνακινεῖσθε  καὶ
ἑαυτοῖς συνεῖναι ποθεῖτε συλλεξάµενοι αὑτοὺς ἀπὸ τῶν σωµάτων; Πάσχουσι µὲν γὰρ ταῦτα οἱ ὄντως
ἐρωτικοί. Τί δέ ἐστι, περὶ ὃ ταῦτα πάσχουσιν; Οὐ σχῆµα, οὐ χρῶµα, οὐ µέγεθός τι, ἀλλὰ περὶ ψυχήν,
<ἀχρώµατον>  µὲν  αὐτήν,  ἀχρώµατον  δὲ  καὶ  τὴν  σωφροσύνην  ἔχουσαν  καὶ  τὸ  ἄλλο  τῶν  ἀρετῶν
<φέγγος>,  ὅταν  ἢ  ἐν  αὐτοῖς  ἴδητε,  ἢ  καὶ  ἐν  ἄλλῳ  θεάσησθε  µέγεθος  ψυχῆς  καὶ  ἦθος  δίκαιον  καὶ
σωφροσύνην  καθαρὰν  καὶ  ἀνδρίαν  βλοσυρὸν  ἔχουσαν  πρόσωπον  καὶ
µ
σε νότητα  καὶ  αἰδῶ
ἐπιθέουσαν  ἐν  ἀ
µ
τρε εῖ  καὶ  ἀκύµονι  καὶ  ἀπαθεῖ  διαθέσει,  ἐπὶ  πᾶσι  δὲ  τούτοις  τὸν  θεοειδῆ  νοῦν
ἐπιλάµποντα.  Ταῦτα  οὖν  ἀγάµενοι  καὶ  φιλοῦντες  πῶς  αὐτὰ  λέγοµεν  καλά;  Ἔστι  µὲν  γὰρ  καὶ
φαίνεται  καὶ  οὐ  µήποτε  ὁ  ἰδὼν  ἄλλο  τι  φῇ  ἢ  τὰ  ὄντως  ὄντα  ταῦτα  εἶναι.  Τί  ὄντα  ὄντως;  Ἢ  καλά.
Ἀλλ'  ἔτι  ποθεῖ  ὁ  λόγος,  τί  ὄντα  πεποίηκε  τὴν  ψυχὴν  εἶναι  ἐράσµιον·  τί  τὸ  ἐπὶ  πάσαις  ἀρεταῖς
διαπρέπον  οἷον  φῶς;  Βούλει  δὴ  καὶ  τὰἐναντία  λαβών,  τὰ  περὶ  ψυχὴν  αἰσχρὰ  γινόµενα,
ἀντιπαραθεῖναι;  Τάχα  γὰρ  ἂν  συµβάλλοιτο  πρὸς  ὃ  ζητοῦµεν  τὸ  αἰσχρὸν  ὅ  τί  ποτέ  ἐστι  καὶ  διότι
φανέν. Ἔστω δὴ ψυχὴ αἰσχρά, ἀκόλαστός τε καὶ ἄδικος, πλείστων µὲν ἐπιθυµιῶν γέµουσα, πλείστης
δὲ ταραχῆς, ἐν φόβοις διὰ δειλίαν, ἐν φθόνοις διὰ µικροπρέπειαν, πάντα φρονοῦσα ἃ δὴ καὶ φρονεῖ
θνητὰ  καὶ  ταπεινά,  σκολιὰ  πανταχοῦ,  ἡδονῶν  οὐ  καθαρῶν  φίλη,  ζῶσα  ζωὴν  τοῦ  ὅ  τι  ἂν  πάθῃ  διὰ
σώµατος ὡς ἡδὺ λαβοῦσα αἶσχος. Αὐτὸ τοῦτο τὸ αἶσχος αὐτῇ ἆρα οὐ προσγεγονέναι οἷον ἐπακτὸν
καλὸν  φήσοµεν,  ὃ  ἐλωβήσατοµὲν  αὐτῇ,  πεποίηκε  δὲ  αὐτὴν  ἀκάθαρτον  καὶ  πολλῷ  τῷ  κακῷ
<συµ
µ
πεφυρ ένην>,  οὐδὲ  ζωὴν  ἔτι  ἔχουσαν  οὐδὲ  αἴσθησιν  καθαράν,  ἀλλὰ  τῷ  µίγµατι  τοῦ  κακοῦ
ἀµυδρᾷ τῇ ζωῇ
µ
κεχρη ένην καὶ πολλῷ τῷ θανάτῳ κεκραµένην, οὐκέτι µὲν ὁρῶσαν ἃ δεῖ ψυχὴν ὁρᾶν,
οὐκέτι  δὲ  ἐωµένην  ἐν  αὐτῇ  µένειν  τῷ  ἕλκεσθαι  ἀεὶ  πρὸς  τὸ  ἔξω  καὶ  τὸ  κάτω  καὶ  τὸ  σκοτεινόν;
Ἀκάθαρτος  δή,  οἶµαι,  οὖσα  καὶ  φεροµένη  πανταχοῦ  ὁλκαῖς  πρὸς  τὰ  τῇ  αἰσθήσει  προσπίπτοντα,
πολὺ  τὸ  τοῦ  σώµατος  ἔχουσα  ἐγκεκραµένον,  τῷ  ὑλικῷ  πολλῷ  συνοῦσα  καὶ  εἰς  αὐτὴν  εἰσδεξαµένη
εἶδος ἕτερον ἠλλάξατο κράσει τῇ πρὸς τὸ χεῖρον· οἷον εἴ τις δὺς εἰς πηλὸν ἢ βόρβορον τὸ µὲν ὅπερ
εἶχε κάλλος µηκέτι προφαίνοι, τοῦτο δὲ ὁρῷτο, ὃ παρὰ τοῦ πηλοῦ ἢ βορβόρου ἀ
µ
πε άξατο· ᾧ δὴ τὸ
αἰσχρὸν προσθήκῃ τοῦ ἀλλοτρίου προσῆλθε καὶ ἔργον αὐτῷ, εἴπερ ἔσται πάλιν καλός, ἀπονιψαµένῳ
καὶ καθηραµένῳ ὅπερ ἦν εἶναι. Αἰσχρὰν δὴ ψυχὴν λέγοντες µίξει καὶ κράσει καὶ νεύσει τῇ πρὸς τὸ
σῶµα  καὶ  ὕλην  ὀρθῶς  ἂν  λέγοιµεν.  Καὶ  ἔστι  τοῦτο  αἶσχος  ψυχῇ  µὴ  καθαρᾷµηδὲ  εἰλικρινεῖ  εἶναι
ὥσπερ χρυσῷ, ἀναπεπλῆσθαι δὲ τοῦ γεώδους, ὃ εἴ τις ἀφέλοι, καταλέλειπται χρυσὸς καὶ ἔστι καλός,
µονούµενος  µὲν  τῶν  ἄλλων,  αὑτῷ  δὲ  συνὼν  µόνῳ.  Τὸν  αὐτὸν  δὴ  τρόπον  καὶ  ψυχή,  µονωθεῖσα  µὲν
ἐπιθυµιῶν,  ἃς  διὰ  τὸ  σῶµα  ἔχει,  ᾧ  ἄγαν  προσωµίλει,  ἀπαλλαγεῖσα  δὲ      τῶν  ἄλλων  παθῶν  καὶ
καθαρθεῖσα  ἃ  ἔχει
µ
σω ατωθεῖσα,  µείνασα  µόνη  τὸ  αἰσχρὸν  τὸ  παρὰ  τῆς  ἑτέρας  φύσεως  ἅπαν
ἀπεθήκατο. Ἔστι γὰρ δή, ὡς ὁ παλαιὸς λόγος, καὶ <ἡ σωφροσύνη καὶ ἡ ἀνδρία> καὶ πᾶσα ἀρετὴ
<κάθαρσις  καὶ  ἡ  φρόνησις  αὐτή>.  ∆ιὸ  καὶ  αἱ<τελεταὶ>  ὀρθῶς  <αἰνίττονται>  τὸν  µὴ  κεκαθαρµένον
καὶ  <εἰς  Ἅιδου  κείσεσθαι  ἐν  βορ  βόρῳ>,ὅτι  τὸ  µὴ  καθαρὸν  βορβόρῳ  διὰ  κάκην  φίλον·  οἷα  δὴ  καὶ
<ὕες>, οὐ καθαραὶ τὸ σῶµα,<χαίρουσι> τῷ τοιούτῳ. Τί γὰρ ἂν καὶ εἴη σωφροσύνη ἀληθὴς ἢ τὸ µὴ
προσοµιλεῖν ἡδοναῖς τοῦ σώµατος, φεύγειν δὲ ὡς οὐ καθαρὰς οὐδὲ καθαροῦ; Ἡ δὲ ἀνδρία ἀφοβία
θανάτου.  Ὁ  δέ  ἐστιν  ὁ  θάνατος  χωρὶς  εἶναι  τὴν  ψυχὴν  τοῦ  σώµατος.  Οὐ  φοβεῖται  δὲ  τοῦτο,  ὃς
ἀγαπᾷ  µόνος  γενέσθαι.  Μεγαλοψυχία  δὲ  δὴ  ὑπεροψία  τῶν  τῇδε.  Ἡ  δὲ  φρόνησις  νόησις  ἐν
ἀποστροφῇ τῶν κάτω, πρὸς δὲ τὰ ἄνω τὴν ψυχὴν ἄγουσα. Γίνεται οὖν ἡ ψυχὴ καθαρθεῖσα εἶδος καὶ
λόγος  καὶ  πάντη  ἀσώµατος  καὶ  νοερὰ  καὶ  ὅλη  τοῦ  θείου,  ὅθεν  ἡ  πηγὴ  τοῦ  καλοῦ  καὶ  τὰ  συγγενῆ
πάντα τοιαῦτα. Ψυχὴ οὖν ἀναχθεῖσα πρὸς νοῦν ἐπὶ τὸ µᾶλλόν ἐστι καλόν. Νοῦς δὲ καὶ τὰ παρὰ νοῦ
τὸ κάλλος αὐτῇ οἰκεῖον καὶ οὐκ ἀλλότριον, ὅτι τότε ἐστὶν ὄντως µόνον ψυχή. ∆ιὸ καὶ λέγεται ὀρθῶς
τὸ ἀγαθὸν καὶ καλὸν τὴν ψυχὴν γίνεσθαι ὁµοιωθῆναι εἶναι θεῷ, ὅτι ἐκεῖθεν τὸ καλὸν καὶ ἡ µοῖρα ἡ
ἑτέρα τῶν ὄντων. Μᾶλλον δὲ τὰ ὄντα ἡ καλλονή ἐστιν, ἡ δ' ἑτέρα φύσις τὸ αἰσχρόν, τὸ δ' αὐτὸ καὶ
πρῶτον κακόν, ὥστε κἀκείνῳ ταὐτὸν ἀγαθόν τε καὶ καλόν, ἢ τἀγαθόν τε καὶ καλλονή. Ὁµοίως οὖν
ζητητέον καλόν τε καὶ ἀγαθὸν καὶ αἰσχρόν τε καὶ κακόν. Καὶ τὸ πρῶτον θετέον τὴν καλλονήν, ὅπερ
καὶ  τἀγαθόν·  ἀφ'  οὗ  νοῦς  εὐθὺς  τὸ  καλόν·  ψυχὴ  δὲ  νῷ  καλόν·  τὰ  δὲ  ἄλλα  ἤδη  παρὰ  ψυχῆς
µορφούσης καλά, τά τε ἐν ταῖς πράξεσι τά τε ἐν τοῖς ἐπιτηδεύµασι. Καὶ δὴ καὶ τὰ σώµατα, ὅσα οὕτω
λέγεται, ψυχὴ ἤδη ποιεῖ· ἅτε γὰρ θεῖον οὖσα καὶ οἷον µοῖρα τοῦ καλοῦ, ὧν ἂν ἐφάψηται καὶ κρατῇ,
καλὰ ταῦτα, ὡς δυνατὸν αὐτοῖς µεταλαβεῖν, ποιεῖ. Ἀναβατέον οὖν πάλιν ἐπὶ τὸ ἀγαθόν, οὗ ὀρέγεται
πᾶσα  ψυχή.  Εἴ  τις  οὖν  εἶδεν  αὐτό,  οἶδεν  ὃ  λέγω,  ὅπως  καλόν.  Ἐφετὸν  µὲν  γὰρ  ὡς  ἀγαθὸν  καὶ  ἡ
ἔφεσις πρὸς τοῦτο, τεῦξις δὲ αὐτοῦ ἀναβαίνουσι πρὸς τὸ ἄνω καὶ ἐπιστραφεῖσι καὶ ἀποδυοµένοις ἃ
καταβαίνοντες  ἠµφιέ µ
ς εθα·  οἷον  ἐπὶ  τὰ  ἅγια  τῶν  ἱερῶν  τοῖς  ἀνιοῦσι  καθάρσεις  τε  καὶ  ἱµατίων
ἀποθέσεις τῶν πρὶν καὶ τὸ γυµνοῖς ἀνιέναι· ἕως ἄν τις παρελθὼν ἐν τῇ ἀναβάσει πᾶν ὅσον ἀλλότριον
τοῦ θεοῦ αὐτῷ µόνῳαὐτὸ µόνον ἴδῃ <εἰλικρινές>, ἁπλοῦν, <καθαρόν>, ἀφ' οὗ πάντα ἐξήρτηται καὶ
πρὸς αὐτὸ βλέπει καὶ ἔστι καὶ ζῇ καὶ νοεῖ· ζωῆς  γὰρ αἴτιος καὶ νοῦ καὶ τοῦ εἶναι. Τοῦτο οὖν εἴ τις
ἴδοι,  ποίους  ἂν  ἴσχοι  ἔρωτας,  ποίους  δὲ  πόθους,  βουλόµενος  αὐτῷ  συγκερασθῆναι,  πῶς      δ'  ἂν
ἐκπλαγείη µεθ' ἡδονῆς; Ἔστι γὰρ τῷ µ
  ὲν µήπω ἰδόντι ὀρέγεσθαι ὡς ἀγαθοῦ· τῷ δὲ ἰδόντι ὑπάρχει ἐπὶ
καλῷ ἄγασθαί τε καὶ θάµβους πίµπλασθαι µεθ'  ἡδονῆς καὶ ἐκπλήττεσθαι  ἀβλαβῶς καὶ ἐρᾶν ἀληθῆ
ἔρωτα  καὶ  δριµεῖς  πόθους  καὶ  τῶν  ἄλλων  ἐρώτων  καταγελᾶν  καὶ  τῶν  πρόσθεν  νοµιζοµένων  καλῶν
καταφρονεῖν· ὁποῖον πάσχουσιν ὅσοι θεῶν εἴδεσιν ἢ δαιµόνων προστυχόντες οὐκέτ' ἂν ἀποδέχοιντο
ὁµοίως  ἄλλων  κάλλη  σωµάτων. <Τί  δῆτα  οἰόµεθα,  εἴ  τις  αὐτὸ  τὸ  καλὸν  θεῷτο>  αὐτὸ  ἐφ'  ἑαυτοῦ
<καθαρόν, µὴ σαρκῶν>, µὴ σώµατος <ἀνάπλεων>, µὴ ἐν γῇ, µὴ ἐν οὐρανῷ, ἵν' ᾖ καθαρόν; Καὶ γὰρ

ἐπακτὰ  πάντα  ταῦτα  καὶ  µέµικται  καὶ  οὐ  πρῶτα,  παρ'  ἐκείνου  δέ.  Εἰ  οὖν  ἐκεῖνο,  ὃ  χορηγεῖ  µὲν
ἅπασιν, ἐφ' ἑαυτοῦ δὲ µ
  ένον δίδωσι καὶ οὐ δέχεταί τι εἰς αὐτό, ἴδοι µ
,  ένων ἐν τῇ θέᾳ τοῦ τοιούτου καὶ
ἀπολαύων αὐτοῦ ὁµοιούµενος, τίνος ἂν ἔτι δέοιτο καλοῦ; Τοῦτο γὰρ αὐτὸ µάλιστα κάλλος ὂν αὐτὸ
καὶ  τὸ  πρῶτον  ἐργάζεται  τοὺς  ἐραστὰς  αὐτοῦ  καλοὺς  καὶ  ἐραστοὺς  ποιεῖ.  Οὗ  δὴ  καὶ  <ἀγὼν>
µέγιστος  καὶ  <ἔσχατος  ψυχαῖς  πρόκειται>,  ὑπὲρ  οὗ  καὶ  ὁ  πᾶς<πόνος>,  µὴ  ἀµοίρους  γενέσθαι  τῆς
ἀρίστης θέας, ἧς ὁ µὲν τυχὼν µακάριος <ὄψιν µακαρίαν> τεθεαµένος· ἀτυχὴς δὲ [οὗτος] ὁ µὴ τυχών.
Οὐ γὰρ ὁ χρωµάτων ἢ  σωµάτων καλῶν µὴ τυχὼν οὐδὲ δυνάµεως οὐδὲ ἀρχῶν οὐδὲ ὁ βασιλείας µὴ
τυχὼν ἀτυχής, ἀλλ' ὁ τούτου καὶ µόνου, ὑπὲρ οὗ τῆς τεύξεως καὶ βασιλείας καὶ ἀρχὰς γῆς ἁπάσης
καὶ θαλάττης καὶ οὐρανοῦ προέσθαι χρεών, εἰ καταλιπών τις ταῦτα καὶ ὑπεριδὼν εἰς ἐκεῖνο στραφεὶς
ἴδοι. Τίς  οὖν  ὁ  τρόπος;  Τί µ
ς ηχανή;  Πῶς  τις  θεάσηται  <κάλλος  ἀµήχανον>  οἷον  ἔνδον  ἐν  ἁγίοις
ἱεροῖς  µένον  οὐδὲ  προιὸν  εἰς  τὸ  ἔξω,  ἵνα  τις καὶ βέβηλος  ἴδῃ;  Ἴτω  δὴ  καὶ  συνεπέσθω  εἰς  τὸ  εἴσω ὁ
δυνάµενος ἔξω καταλιπὼν ὄψιν ὀµµάτων µ
  ηδ' ἐπιστρέφων αὑτὸν εἰς τὰς προτέρας ἀγλαίας σωµάτων.
Ἰδόντα γὰρ δεῖ τὰ ἐν σώµασι καλὰ µήτοι προστρέχειν, ἀλλὰ  γνόντας ὥς  εἰσιν εἰκόνες καὶ ἴχνη καὶ
σκιαὶ  φεύγειν  πρὸς  ἐκεῖνο  οὗ  ταῦτα  εἰκόνες.  Εἰ  γάρ  τις  ἐπιδράµοι  λαβεῖν  βουλόµενος  ὡς  ἀληθινόν,
οἷα  εἰδώλου  καλοῦ  ἐφ'  ὕδατος  ὀχουµένου,  ὁ  λαβεῖν  βουληθείς,  ὥς  πού  τις  µῦθος,  δοκῶ  µοι,
αἰνίττεται,  δὺς  εἰς  τὸ  κάτω  τοῦ  ῥεύµατος  ἀφανὴς  ἐγένετο,  τὸν  αὐτὸν  δὴ  τρόπον  ὁ  ἐχόµενος  τῶν
καλῶν σωµάτων καὶ µὴ ἀφιεὶς οὐ τῷ σώµατι, τῇ δὲ ψυχῇ καταδύσεται εἰς σκοτεινὰ καὶ ἀτερπῆ τῷ νῷ
βάθη, ἔνθα  τυφλὸς ἐν  Ἅιδου µένων καὶ ἐνταῦθα κἀκεῖ σκιαῖς συνέσται. <Φεύγωµεν> δὴ <φίλην ἐς
πατρίδα>, ἀληθέστερον ἄν τις παρακελεύοιτο. Τίς οὖν ἡ φυγὴ καὶ πῶς; Ἀναξόµεθα οἷον ἀπὸ µάγου
Κίρκης  φησὶν  ἢ  Καλυψοῦς  Ὀδυσσεὺς  αἰνιττόµενος,  δοκεῖ  µοι,  µεῖναι  οὐκ  ἀρεσθείς,  καίτοι  ἔχων
ἡδονὰς δι' ὀµµάτων καὶ κάλλει πολλῷ αἰσθητῷ συνών. Πατρὶς δὴ ἡµῖν, ὅθεν παρήλθοµεν, καὶ πατὴρ
ἐκεῖ. Τίς οὖν ὁ στόλος καὶ ἡ φυγή; Οὐ ποσὶ δεῖ διανύσαι· πανταχοῦ γὰρ φέρουσι πόδες ἐπὶ γῆν ἄλλην
ἀπ' ἄλλης· οὐδέ σε δεῖ ἵππων ὄ
µ
χη α ἤ τι θαλάττιον παρασκευάσαι, ἀλλὰ ταῦτα πάντα ἀφεῖναι δεῖ
καὶ µὴ βλέπειν, ἀλλ' οἷον µύσαντα ὄψιν ἄλλην ἀλλάξασθαι καὶ ἀνεγεῖραι, ἣν ἔχει µὲν πᾶς, χρῶνται δὲ
ὀλίγοι. Τί  οὖν  ἐκείνη  ἡ  ἔνδον  βλέπει;  Ἄρτι  µὲν  ἐ
µ
γειρο ένη  οὐ  πάνυ  τὰ  λαµπρὰ  δύναται  βλέπειν.
Ἐθιστέον οὖν τὴν ψυχὴν αὐτὴν πρῶτον µὲν τὰ καλὰ βλέπειν ἐπιτηδεύµατα· εἶτα ἔργα καλά, οὐχ ὅσα
αἱ τέχναι ἐργάζονται, ἀλλ' ὅσα οἱ ἄνδρες οἱ λεγόµενοι ἀγαθοί· εἶτα ψυχὴν ἴδε τῶν τὰ ἔργα τὰ καλὰ
ἐργαζοµένων. Πῶς ἂν οὖν ἴδοις ψυχὴν ἀγαθὴν οἷον τὸ κάλλος ἔχει; Ἄναγε ἐπὶ σαυτὸν καὶ ἴδε· κἂν
µήπω  σαυτὸν  ἴδῃς  καλόν,  οἷα  ποιητὴς  ἀγά µ
λ ατος,  ὃ  δεῖ  καλὸν  γενέσθαι,  τὸ  µὲν  ἀφαιρεῖ,  τὸ  δὲ
ἀπέξεσε, τὸ δὲ λεῖον, τὸ δὲ καθαρὸν ἐποίησεν, ἕως ἔδειξε καλὸν ἐπὶ τῷ ἀγά µ
λ ατι πρόσωπον, οὕτω
καὶ  σὺ  ἀφαίρει  ὅσα  περιττὰ  καὶ  ἀπεύθυνε  ὅσα  σκολιά,  ὅσα  σκοτεινὰ  καθαίρων  ἐργάζου  εἶναι
λαµπρὰ καὶ µὴ παύσῃ<τεκταίνων> τὸ σὸν <ἄγαλµα>, ἕως ἂν ἐκλάµψειέ σοι τῆς ἀρετῆς ἡ θεοειδὴς
ἀγλαία, ἕως ἂν ἴδῃς <σωφροσύνην ἐν ἁγνῷ βεβῶσαν βάθρῳ>. Εἰ γέγονας τοῦτο καὶ εἶδες αὐτὸ καὶ
σαυτῷ καθαρὸς συνεγένου οὐδὲν ἔχων ἐµπόδιον πρὸς τὸ εἷς οὕτω γενέσθαι οὐδὲ σὺν αὐτῷ ἄλλο τι
ἐντὸς µ µ
ε ιγµένον ἔχων, ἀλλ' ὅλος αὐτὸς φῶς ἀληθινὸν µόνον, οὐ µεγέθει µ µ
ε ετρ µ
η ένον οὐδὲ σχήµατι
εἰς ἐλάττωσιν περιγραφὲν οὐδ' αὖ εἰς µέγεθος δι' ἀπειρίας αὐξηθέν, ἀλλ' ἀµέτρητον πανταχοῦ, ὡς ἂν
µεῖζον  παντὸς  µέτρου  καὶ  παντὸς  κρεῖσσον  ποσοῦ·  εἰ  τοῦτο  γενόµενον  σαυτὸν  ἴδοις,  ὄψις  ἤδη
γενόµενος  θαρσήσας  περὶ  σαυτῷ  καὶ  ἐνταῦθα  ἤδη  ἀναβεβηκὼς  µηκέτι  τοῦ  δεικνύντος  δεηθεὶς
ἀτενίσας  ἴδε·  οὗτος  γὰρ  µόνος  ὁ  ὀ
µ
φθαλ ὸς  τὸ  µέγα  κάλλος  βλέπει.  Ἐὰν  δὲ  ἴῃ  ἐπὶ  τὴν  θέαν
µ
λη ῶν
κακίαις  καὶ  οὐ
µ
κεκαθαρ ένος  ἢ  ἀσθενής,  ἀνανδρίᾳ  οὐ  δυνάµενος  τὰ  πάνυ  λαµπρὰ  βλέπειν,  οὐδὲν
βλέπει, κἂν ἄλλος δεικνύῃ παρὸν τὸ ὁραθῆναι δυνάµενον. Τὸ γὰρ ὁρῶν πρὸς τὸ ὁρώµενον συγγενὲς
καὶ ὅµοιον ποιησάµενον δεῖ ἐπιβάλλειν τῇ θέᾳ. Οὐ γὰρ ἂν πώποτε εἶδεν ὀφθαλµὸς ἥλιον ἡλιοειδὴς
µὴ  γεγενηµένος,  οὐδὲ  τὸ  καλὸν  ἂν  ἴδοι  ψυχὴ  µὴ  καλὴ  γενοµένη.  Γενέσθω  δὴ  πρῶτον  θεοειδὴς  πᾶς
καὶ  καλὸς  πᾶς,  εἰ  µέλλει  θεάσασθαι  θεόν  τε  καὶ  καλόν.  Ἥξει  γὰρ  πρῶτον  ἀναβαίνων  ἐπὶ  τὸν  νοῦν
κἀκεῖ  πάντα  εἴσεται  καλὰ  τὰ  εἴδη  καὶ  φήσει  τὸ  κάλλος  τοῦτο  εἶναι,  τὰς  ἰδέας·  πάντα  γὰρ  ταύταις
καλά,  τοῖς  νοῦ  γεννήµασι  καὶ  οὐσίας.  Τὸ  δὲ  ἐπέκεινα  τούτου  τὴν  τοῦ  ἀγαθοῦ  λέγοµεν  φύσιν
προβεβληµένον τὸ καλὸν πρὸ αὐτῆς ἔχουσαν. Ὥστε ὁλοσχερεῖ µὲν λόγῳ τὸ πρῶτον καλόν· διαιρῶν
δὲ τὰ νοητὰ τὸ µὲν νοητὸν καλὸν τὸν τῶν εἰδῶν φήσει τόπον, τὸ δ' ἀγαθὸν τὸ ἐπέκεινα καὶ <πηγὴν
καὶ ἀρχὴν> τοῦ καλοῦ. Ἢ ἐν τῷ αὐτῷ τἀγαθὸν καὶ καλὸν πρῶτον θήσεται· πλὴν ἐκεῖ τὸ καλόν.

I,7 Περὶ τοῦ πρώτου ἀγαθοῦ καὶ τῶν ἄλλων ἀγαθῶν (54)

Ἆρ'  ἄν  τις  ἕτερον  εἴποι  ἀγαθὸν  ἑκάστῳ  εἶναι  ἢ  τὴν  κατὰ  φύσιν  τῆς  ζωῆς  ἐνέργειαν,  καὶ  εἴ  τι  ἐκ
πολλῶν  εἴη,  τούτῳ  εἶναι  ἀγαθὸν  τὴν  τοῦ  ἀµείνονος  ἐν  αὐτῷ  ἐνέργειαν  οἰκείαν  καὶ  κατὰ  φύσιν  ἀεὶ
µηδὲν  ἐλλείπουσαν;  Ψυχῆς  δὴ  ἐνέργεια  τὸ  κατὰ  φύσιν  ἀγαθὸν  αὐτῇ.  Εἰ  δὲ  καὶ  πρὸς  τὸ  ἄριστον
ἐνεργοῖ ἀρίστη οὖσα, οὐ µόνον πρὸς αὐτὴν τὸ ἀγαθόν, ἀλλὰ καὶ ἁπλῶς τοῦτο ἀγαθὸν ἂν εἴη. Εἰ οὖν
τι µὴ πρὸς ἄλλο ἐνεργοῖἄριστον ὂν τῶν ὄντων καὶ ἐπέκεινα τῶν ὄντων, πρὸς αὐτὸ δὲ τὰ ἄλλα, δῆλον,
ὡς τοῦτο ἂν εἴη τὸ ἀγαθόν, δι' ὃ καὶ τοῖς ἄλλοις ἀγαθοῦ µεταλαµβάνειν ἔστι· τὰ δὲ ἄλλα διχῶς ἂν
ἔχοι, ὅσα οὕτωτὸ ἀγαθόν, καὶ τῷ πρὸς αὐτὸ ὡµοιῶσθαι καὶ τῷ πρὸς αὐτὸ τὴν ἐνέργειαν ποιεῖσθαι.
Εἰ  οὖν  ἔφεσις  καὶ  ἐνέργεια  πρὸς  τὸ  ἄριστον  ἀγαθόν,  δεῖ  τὸ  ἀγαθὸν  µὴ  πρὸς  ἄλλο  βλέπον  µηδ'
ἐφιέµενον  ἄλλου  ἐν  ἡσύχῳ  οὖσαν  <πηγὴν  καὶ  ἀρχὴν>  ἐνεργειῶν      κατὰ  φύσιν  οὖσαν  καὶ  τὰ  ἄλλα

ἀγαθοειδῆ ποιοῦσαν οὐ τῇ πρὸς ἐκεῖνα ἐνεργείᾳ – ἐκεῖνα γὰρ πρὸς αὐτήν – οὐ τῇ ἐνεργείᾳ οὐδὲ τῇ
νοήσει τἀγαθὸν εἶναι, ἀλλ' αὐτῇ µονῇ τἀγαθὸν εἶναι. Καὶ γὰρ ὅτι <ἐπέκεινα οὐσίας>, ἐπέκεινα καὶ
ἐνεργείας  καὶ  ἐπέκεινα  νοῦ  καὶ  νοήσεως.  Καὶ  γὰρ  αὖ  τοῦτο  δεῖ  τἀγαθὸν  τίθεσθαι,  εἰς  ὃ  πάντα
ἀνήρτηται, αὐτὸ δὲ εἰς µηδέν· οὕτω γὰρ καὶ ἀληθὲς τὸ <οὗ πάντα ἐφίεται>. ∆εῖ οὖ µ
ν ένειν αὐτό, πρὸς
αὐτὸ δὲ ἐπιστρέφειν πάντα, ὥσπερ κύκλον πρὸς κέντρον ἀφ' οὗ πᾶσαι γραµµαί. Καὶ παράδειγµα ὁ
ἥλιος ὥσπερ κέντρον ὢν πρὸς τὸ φῶς τὸ παρ' αὐτοῦ ἀ
µ
νηρτη ένον πρὸς αὐτόν· πανταχοῦ γοῦν µετ'
αὐτοῦ καὶ οὐκ ἀποτέ µ
τ ηται· κἂν ἀπο µ
τε εῖν ἐθελήσῃς ἐπὶ θάτερα, πρὸς τὸν ἥλιόν ἐστι τὸ φῶς. Τὰ δὲ
ἄλλα πάντα πρὸς αὐτὸ πῶς; Ἢ τὰ µὲν ἄψυχα πρὸς ψυχὴν, ψυχὴ δὲ πρὸς αὐτὸ διὰ νοῦ. Ἔχει δέ τι
αὐτοῦ  τῷ  ἕν  πως  καὶ  τῷ  ὄν  πως  ἕκαστον  εἶναι.  Καὶµετέχει  δὲ  καὶ  εἴδους·  ὡς  οὖν  µετέχει  τούτων,
οὕτω καὶ τοῦ ἀγαθοῦ. Εἰδώλου ἄρα· ὧν γὰ µ
ρ ετέχει, εἴδωλα ὄντος καὶ ἑνός, καὶ τὸ εἶδος ὡσαύτως.
Ψυχῇ δὲ τὸ ζῆν, τῇ µὲν πρώτῃ τῇ µετὰ νοῦν, ἐγγυτέρω ἀληθείας, καὶ διὰ νοῦ ἀγαθοειδὲς αὕτη· ἔχοι
δ' ἂν τὸ ἀγαθόν, εἰ πρὸς ἐκεῖνο βλέποι· νοῦς δὲ µετὰ τἀγαθόν. Ζωὴ τοίνυν, ὅτῳ τὸ ζῆν, τὸ ἀγαθόν,
καὶ νοῦς, ὅτῳ νοῦ µέτεστιν· ὥστε ὅτῳ ζωὴ µετὰ νοῦ, διχῶς καὶ ἐπ' αὐτό. Εἰ δὴ ζωὴ ἀγαθόν, ὑπάρχει
τοῦτο ζῶντι παντί; Ἢ οὔ· χωλεύει γὰρ ἡ ζωὴ τῷ φαύλῳ, ὥσπερ ὄµµα τῷ µὴ καθαρῶς ὁρῶντι· οὐ γὰρ
ποιεῖ  τὸ  ἔργον  αὐτοῦ.  Εἰ  δὴ  ἡ  ζωὴ  ἡµῖν,  ᾗ  µέµικται  κακόν,  ἀγαθόν,  πῶς  οὐχ  ὁ  θάνατος  κακόν;  Ἢ
τίνι; Τὸ γὰρ κακὸν συµβεβηκέναι δεῖ τῳ· ὃ δ' οὐκ ἔστιν ἔτι ὄν, ἤ, εἰ ἔστιν, ἐ
µ
στερη ένον ζωῆς – οὐδ'
οὕτω κακὸν τῷ λίθῳ. Εἰ δ' ἔστι ζωὴ καὶ ψυχὴ µετὰ θάνατον, ἤδη ἂν εἴη ἀγαθόν, ὅσῳ µᾶλλον ἐνεργεῖ
τὰ  αὑτῆς  ἄνευ  σώµατος.  Εἰ  δὲ  τῆς  ὅλης  γίνεται,  τί  ἂν  ἐκεῖ  οὔσῃ  εἴη  κακόν;  Καὶ  ὅλως  ὥσπερ  τοῖς
θεοῖς ἀγαθὸν µέν ἐστι, κακὸν δὲ οὐδέν, οὕτως οὐδὲ τῇ ψυχῇ τῇ σωζούσῃ τὸ καθαρὸν αὐτῆς· εἰ δὲ µὴ
σῴζοι, οὐχ ὁ θάνατος ἂν εἴη κακὸν  αὐτῇ, ἀλλ' ἡ ζωή. Εἰ δὲ καὶ ἐν Ἅιδου δίκαι, πάλιν αὐτῇ ἡ ζωὴ
κἀκεῖ κακόν, ὅτι µὴ ζωὴ µόνον. Ἀλλ' εἰ σύνοδος µὲν ψυχῆς καὶ σώµατος ζωή, θάνατος δὲ διάλυσις
τούτων, ἡ ψυχὴ ἔσται ἀµφοτέρων δεκτική. Ἀλλ' εἰ ἀγαθὴ ἡ ζωή, πῶς ὁ θάνατος οὐ κακόν; Ἢ ἀγαθὴ
µὲν  ἡ  ζωὴ  οἷς  ἐστιν,  ἀγαθὸν  οὐ  καθόσον  σύνοδος,  ἀλλ'  ὅτι  δι'  ἀρετῆς  ἀµύνεται  τὸ  κακόν·  ὁ  δὲ
θάνατος µᾶλλον ἀγαθόν. Ἢ λεκτέον αὐτὴν µὲν τὴν ἐν σώµατι ζωὴν κακὸν παρ' αὐτῆς, τῇ δὲ ἀρετῇ
ἐν ἀγαθῷ γίνεσθαι τὴν ψυχὴν οὐ ζῶσαν τὸ σύνθετον, ἀλλ' ἤδη χωρίζουσαν ἑαυτήν.

I,8 Τινὰ καὶ πόθεν τὰ κακά (51)

Οἱ ζητοῦντες, πόθεν τὰ κακὰ εἴτ' οὖν εἰς τὰ ὄντα εἴτε περὶ γένος τῶν ὄντων παρελήλυθεν, ἀρχὴν ἂν
προσήκουσαν  τῆς  ζητήσεως  ποιοῖντο,  εἰ  τί  ποτ'  ἐστὶ  τὸ  κακὸν  καὶ  ἡ  κακοῦ  φύσις  πρότερον
ὑποθεῖντο. Οὕτω γὰρ καὶ ὅθεν ἐλήλυθε καὶ ὅπου ἵδρυται καὶ ὅτῳ συµβέβηκε γνωσθείη, καὶ ὅλως εἰ
ἔστιν  ἐν  τοῖς  οὖσιν  ὁµολογηθείη.  Κακοῦ  δὲ  φύσιν  τίνι  ποτὲ  δυνάµει  τῶν  ἐν  ἡµῖν  γνοί µ
η εν  ἄν,  τῆς
γνώσεως ἑκάστων δι' ὁµοιότητος γιγνοµένης, ἄπορον ἂν εἴη. Νοῦς µὲν γὰρ καὶ ψυχὴ εἴδη ὄντα εἰδῶν
καὶ  τὴν  γνῶσιν  ἂν  ποιοῖντο,  καὶ  πρὸς  αὐτὰ  ἂν  ἔχοιεν  τὴν  ὄρεξιν·  εἶδος  δὲ  τὸ  κακὸν  πῶς  ἄν  τις
φαντάζοιτο  ἐν  ἀπουσίᾳ  παντὸς  ἀγαθοῦ  ἰνδαλλόµενον;  Ἀλλ'  εἰ,  ὅτι  τῶν  ἐναντίων  ἡ  αὐτὴ  γένοιτ'  ἂν
ἐπιστήµη καὶ τῷ ἀγαθῷ ἐναντίον τὸ κακόν, ἥπερ τοῦ ἀγαθοῦ, καὶ τοῦ κακοῦ ἔσται, ἀναγκαῖον περὶ
ἀγαθοῦ διιδεῖν τοῖς µέλλουσι τὰ κακὰ γνώσεσθαι, ἐπείπερ προηγούµενα τὰ ἀµείνω τῶν χειρόνων καὶ
εἴδη, τὰ δ' οὔ, ἀλλὰ στέρησις µᾶλλον. Ζή µ
τη α δ' ὅµως καὶ πῶς ἐναντίον τὸ ἀγαθὸν τῷ κακῷ· εἰ µὴ
ἄρα, ὡς τὸ µὲν ἀρχή, τὸ δὲ ἔσχατον, ἢ τὸ µὲν ὡς εἶδος, τὸ δὲ ὡς στέρησις. Ἀλλὰ ταῦτα µὲν ὕστερον.
Νῦν δὲ λεγέσθω, τίς ἡ τοῦ ἀγαθοῦ φύσις, καθ' ὅσον τοῖς παροῦσι λόγοις προσήκει. Ἔστι δὲ τοῦτο,
εἰς ὃ πάντα ἀνήρτηται καὶ <οὗ πάντα τὰ> ὄντα <ἐφίεται> ἀρχὴν ἔχοντα αὐτὸ κἀκείνου δεόµενα· τὸ
δ' ἐστὶν ἀνενδεές, ἱκανὸν ἑαυτῷ, µηδενὸς δεόµενον, µέτρον  πάντων καὶ  πέρας, δοὺς ἐξ αὐτοῦ νοῦν
καὶ οὐσίαν καὶ ψυχὴν καὶ ζωὴν καὶ περὶ νοῦν ἐνέργειαν. Καὶ µέχρι µὲν τούτου καλὰ πάντα· αὐτός τε
γὰρ ὑπέρκαλος καὶ ἐπέκεινα τῶν ἀρίστων βασιλεύων ἐν τῷ νοητῷ, νοῦ ἐκείνου ὄντος οὐ κατὰ νοῦν,
ὃν οἰηθείη ἄν τις κατὰ τοὺς παρ' ἡµῖν λεγοµένους νοῦς εἶναι τοὺς ἐκ προτάσεων συµ
µ
πληρου ένους
καὶ τῶν λεγοµένων συνιέναι δυναµένους λογιζοµένους τε καὶ τοῦ ἀκολούθου θεωρίαν ποιουµένους ὡς
ἐξ  ἀκολουθίας  τὰ  ὄντα
µ
θεω ένους  ὡς  πρότερον  οὐκ  ἔχοντας,  ἀλλὰ  κενοὺς  ἔτι  πρὶν  µαθεῖν  ὄντας,
καίτοι νοῦς ὄντας. Οὐ δὴ ἐκεῖνος ὁ νοῦς τοιοῦτος, ἀλλ' ἔχει πάντα καὶ ἔστι πάντα καὶ σύνεστιν αὐτῷ
συνὼν καὶ ἔχει πάντα οὐκ ἔχων. Οὐ γὰρ ἄλλα, ὁ δὲ ἄλλος· οὐδὲ χωρὶς ἕκαστον τῶν ἐν αὐτῷ· ὅλον τε
γάρ ἐστιν ἕκαστον καὶ πανταχῇ πᾶν· καὶ οὐ συγκέχυται, ἀλλὰ αὖ χωρίς. Τὸ γοῦν µεταλαµβάνον οὐχ
ὁµοῦ πάντων, ἀλλ' ὅτου δύναταιµεταλαµβάνει. Καὶ ἔστι πρώτη ἐνέργεια ἐκείνου καὶ πρώτη οὐσία
ἐκείνου  µένοντος  ἐν  ἑαυτῷ·  ἐνεργεῖ  µέντοι  περὶ    ἐκεῖνον  οἷον  περὶ  ἐκεῖνον  ζῶν.  Ἡ  δὲ  ἔξωθεν  περὶ
τοῦτον χορεύουσα ψυχὴ ἐπὶ αὐτὸν βλέπουσα καὶ τὸ εἴσω αὐτοῦ θεωµένη τὸν θεὸν δι' αὐτοῦ βλέπει.
<Καὶ οὗτος θεῶν> ἀπήµων καὶ µ
  ακάριος <βίος> καὶ τὸ κακὸν οὐδαµοῦ ἐνταῦθα καὶ εἰ ἐνταῦθα ἔστη,
κακὸν οὐδὲν ἂν ἦν, ἀλλὰ πρῶτον καὶ δεύτερα τἀγαθὰ καὶ τρίτα· <περὶ τὸν πάντων βασιλέα πάντα
ἐστί,  καὶ  ἐκεῖνο  αἴτιον  πάντων  καλῶν,  καὶ  πάντα  ἐστὶν  ἐκείνου,  καὶ  δεύτερον  περὶ  τὰ  δεύτερα  καὶ
τρίτον περὶ τὰ τρίτα>. Εἰ δὴ ταῦτά ἐστι τὰ ὄντα καὶ τὸ ἐπέκεινα τῶν ὄντων, οὐκ ἂν ἐν τοῖς οὖσι τὸ
κακὸν ἐνείη, οὐδ' ἐν τῷ ἐπέκεινα τῶν ὄντων· ἀγαθὰ γὰρ ταῦτα. Λείπεται τοίνυν, εἴπερ ἔστιν, ἐν τοῖς
µὴ  οὖσιν  εἶναι  οἷον  εἶδός  τι  τοῦ  µὴ  ὄντος  ὂν  καὶ  περί  τι  τῶν  µ µ
ε ιγµένων  τῷ  µὴ  ὄντι  ἢ  ὁπωσοῦν
κοινωνούντων τῷ µὴ ὄντι. Μὴ ὂν δὲ οὔτι τὸ παντελῶς µὴ ὄν, ἀλλ' ἕτερον µόνον τοῦ ὄντος· οὐχ οὕτω
δὲ µὴ ὂν ὡς κίνησις καὶ στάσις ἡ περὶ τὸ ὄν, ἀλλ' ὡς εἰκὼν τοῦ ὄντος ἢ καὶ ἔτιµᾶλλον µὴ ὄν. Τοῦτο δ'

ἐστὶ  τὸ  αἰσθητὸν  πᾶν  καὶ  ὅσα  περὶ  τὸ  αἰσθητὸν  πάθη  ἢ  ὕστερόν  τι  τούτων  καὶ  ὡς  συµβεβηκὸς
τούτοις ἢ ἀρχὴ τούτων ἢ ἕν τι τῶν συµπληρούντων τοῦτο τοιοῦτον ὄν. Ἤδη γὰρ ἄν τις εἰς ἔννοιαν
ἥκοι  αὐτοῦ  οἷον  ἀµετρίαν  εἶναι  πρὸς  µέτρον  καὶ  ἄπειρον  πρὸς  πέρας  καὶ  ἀνείδεον  πρὸς
εἰδοποιητικὸν  καὶ  ἀεὶ  ἐνδεὲς  πρὸς  αὔταρκες,  ἀεὶ  ἀόριστον,  οὐδαµῇ  ἑστώς,  παµπαθές,  ἀκόρητον,
πενία παντελής· καὶ οὐ συµβεβηκότα ταῦτα αὐτῷ, ἀλλ' οἷον οὐσία αὐτοῦ ταῦτα, καὶ ὅ τι ἂν αὐτοῦ
µέρος  ἴδῃς,  καὶ  αὐτὸ  πάντα  ταῦτα·  τὰ  δ'  ἄλλα,  ὅσα  ἂν  αὐτοῦµεταλάβῃ  καὶ  ὁµοιωθῇ,  κακὰ  µὲν
γίνεσθαι, οὐχ ὅπερ δὲ κακὰ εἶναι. Τίνι οὖν ὑποστάσει ταῦτα πάρεστιν οὐχ ἕτερα ὄντα ἐκείνης, ἀλλ'
ἐκείνη; Καὶ γὰρ εἰ ἑτέρῳ συµβαίνει τὸ κακόν, δεῖ τι πρότερον αὐτὸ εἶναι, κἂν µὴ οὐσία τις ᾖ. Ὡς γὰρ
ἀγαθὸν  τὸ  µὲν  αὐτό,  τὸ  δὲ  ὃ  συµβέβηκεν,  οὕτω  καὶ  κακὸν  τὸ  µὲν  αὐτό,  τὸ  δὲ  ἤδη  κατ'  ἐκεῖνο
συµβεβηκὸς  ἑτέρῳ.  Τίς  οὖν  ἀµετρία,  εἰ  µὴ  ἐν  τῷ  ἀµέτρῳ; [Τί  δὲ  µ
« έτρον  µὴ  ἐν  τῷ  µ µ
ε ετρ µ
η ένῳ»;]
Ἀλλ' ὥσπερ ἐστὶ µέτρον µὴ ἐν τῷµ µ
ε ετρ µ
η ένῳ, οὕτω καὶ ἀµετρία οὐκ ἐν ἀµέτρῳ. Εἰ γὰρ ἐν ἄλλῳ, ἢ
ἐν ἀµέτρῳ – ἀλλ' οὐ δεῖ αὐτῷ ἀµετρίας αὐτῷ ἀµέτρῳ ὄντι – ἢ ἐν µ µ
ε ετρηµένῳ· ἀλλ' οὐχ οἷόν τε τὸ
µ µ
ε ετρ µ
η ένον ἀµετρίαν ἔχειν καθ' ὃ µ µ
ε έτρηται. Καὶ οὖν εἶναί τι καὶ ἄπειρον καθ' αὑτὸ καὶ ἀνείδεον
αὖ  αὐτὸ  καὶ  τὰ  ἄλλα  τὰ  πρόσθεν,  ἃ  τὴν  τοῦ  κακοῦ  ἐχαρακτήριζε  φύσιν,  καὶ  εἴ  τι  µετ'  ἐκεῖνο
τοιοῦτον, ἢµ µ
ε ιγµένον ἔχει τοῦτο ἢ βλέπον πρὸς αὐτό ἐστι τοιοῦτον ἢ ποιητικόν ἐστι τοιούτου. Τὴν
δ'  ὑποκειµένην  σχήµασι  καὶ  εἴδεσι  καὶ  µορφαῖς  καὶ  µέτροις  καὶ  πέρασι  καὶ  ἀλλοτρίῳ  κόσµῳ
κοσµουµένην, µηδὲν παρ' αὐτῆς ἀγαθὸν ἔχουσαν, εἴδωλον δὲ ὡς πρὸς τὰ ὄντα, κακοῦ δὴ οὐσίαν, εἴ
τις  καὶ  δύναται  κακοῦ  οὐσία  εἶναι,  ταύτην  ἀνευρίσκει  ὁ  λόγος  κακὸν  εἶναι  πρῶτον  καὶ  καθ'  αὑτὸ
κακόν.
µ
Σω άτων δὲ φύσις, καθόσον µετέχει ὕλης, κακὸν ἂν οὐ πρῶτον εἴη· ἔχει µὲν γὰρ εἶδός τι οὐκ
ἀληθινὸν ἐστέρηταί τε ζωῆς φθείρει τε ἄλληλα φορά τε παρ' αὐτῶν ἄτακτοςἐµπόδιά τε ψυχῆς πρὸς
τὴν αὐτῆς ἐνέργειαν φεύγει τε οὐσίαν ἀεὶ ῥέοντα, δεύτερον κακόν· ψυχὴδὲ καθ' ἑαυτὴν µὲν οὐ κακὴ
οὐδ'  αὖ  πᾶσα  κακή.  Ἀλλὰ  τίς  ἡ  κακή;  Οἷόν  φησι·  <δουλωσάµενοιµὲν  ᾧ>  πέφυκε  <κακία  ψυχῆς
ἐγγίγνεσθαι>,  ὡς  τοῦ  ἀλόγου  τῆς  ψυχῆς  εἴδους  τὸ  κακὸν  δεχοµένου,  ἀµετρίαν  καὶ  ὑπερβολὴν  καὶ
ἔλλειψιν, ἐξ ὧν καὶ ἀκολασία καὶ δειλία καὶ ἡ ἄλλη ψυχῆς κακία, ἀκούσια παθήµατα, δόξας ψευδεῖς
ἐµποιοῦντα  κακά  τε  νοµίζειν  καὶ  ἀγαθὰ  ἃ  φεύγει  τε  καὶ  διώκει.  Ἀλλὰ  τί  τὸ  πεποιηκὸς  τὴν  κακίαν
ταύτην καὶ πῶς εἰς ἀρχὴν ἐκείνην καὶ αἰτίαν ἀνάξεις; Ἢ πρῶτον µὲν οὐκ ἔξω ὕλης οὐδὲ καθ' αὑτὴν
εἶναι  ἡ  ψυχὴ  ἡ  τοιαύτη.  Μέµικται  οὖν  ἀµετρίᾳ  καὶ  ἄµοιρος  εἴδους  τοῦ  κοσµοῦντος  καὶ  εἰς  µέτρον
ἄγοντος·  σώµατι  γὰρ  ἐγκέκραται  ὕλην  ἔχοντι.  Ἔπειτα  δὲ  καὶ  τὸ  λογιζόµενον  εἰ  βλάπτοιτο,  ὁρᾶν
κωλύεται καὶ τοῖς πάθεσι καὶ τῷ ἐπισκοτεῖσθαι τῇ ὕλῃ καὶ πρὸς ὕλην νενευκέναι καὶ ὅλως οὐ  πρὸς
οὐσίαν, ἀλλὰ πρὸς γένεσιν ὁρᾶν, ἧς ἀρχὴ ἡ ὕλης φύσις οὕτως οὖσα κακὴ ὡς καὶ τὸ µήπω ἐν αὐτῇ,
µόνον δὲ βλέψαν εἰς αὐτήν, ἀναπιµπλάναι κακοῦ ἑαυτῆς. Ἄµοιρος γὰρ παντελῶς οὖσα ἀγαθοῦ καὶ
στέρησις  τούτου  καὶ  ἄκρατος  ἔλλειψις  ἐξοµοιοῖ  ἑαυτῇ  πᾶν  ὅ  τι  ἂν  αὐτῆς  προσάψηται  ὁπωσοῦν.  Ἡ
µὲν οὖν τελεία καὶ πρὸς νοῦν νεύουσα ψυχὴ ἀεὶ καθαρὰ καὶ ὕλην ἀπέστραπται καὶ τὸ ἀόριστον ἅπαν
καὶ τὸ ἄµετρον καὶ κακὸν οὔτε ὁρᾷ οὔτε πελάζει· καθαρὰ οὖν µένει ὁρισθεῖσα νῷ παντελῶς. Ἡ δὲ
µὴ  µείνασα  τοῦτο,  ἀλλ'  ἐξ  αὐτῆς  προελθοῦσα  τῷ  µὴ  τελείῳ  µηδὲ  πρώτῳ  οἷον  ἴνδαλµα  ἐκείνης  τῷ
ἐλλείµµατι καθόσον ἐνέλιπεν ἀοριστίας πληρωθεῖσα σκότος ὁρᾷ καὶ ἔχει ἤδη ὕλην βλέπουσα εἰς ὃ µὴ
βλέπει, ὡς λεγόµεθα ὁρᾶν καὶ τὸ σκότος. Ἀλλ' εἰ ἡ ἔλλειψιςτοῦ ἀγαθοῦ αἰτία τοῦ ὁρᾶν καὶ συνεῖναι
τῷ σκότει, τὸ κακὸν εἴη ἂν ἐν τῇ ἐλλείψει [ἢ τῷ σκότῳ]τῇ ψυχῇ καὶ πρῶτον – δεύτερον δὲ ἔστω τὸ
σκότος – καὶ  ἡ  φύσις  τοῦ  κακοῦ  οὐκέτι  ἐν  τῇ  ὕλῃ,  ἀλλὰ  καὶ  πρὸ  τῆς  ὕλης.  Ἢ  οὐκ  ἐν  τῇ  ὁπωσοῦν
ἐλλείψει, ἀλλ' ἐν τῇ παντελεῖ τὸ κακόν· τὸ γοῦν ἐλλεῖπον ὀλίγῳ τοῦ ἀγαθοῦ οὐ κακόν, δύναται γὰρ
καὶ τέλεον εἶναι ὡς πρὸς φύσιν τὴν αὑτοῦ. Ἀλλ' ὅταν παντελῶς ἐλλείπῃ, ὅπερ ἐστὶν ἡ ὕλη, τοῦτο τὸ
ὄντως κακὸν µ

µ
ηδε ίαν ἔχον ἀγαθοῦµοῖραν. Οὐδὲ γὰρ τὸ εἶναι ἔχει ἡ ὕλη, ἵνα ἀγαθοῦ ταύτῃ µ
  ετεῖχεν,
ἀλλ'  ὁµώνυµον  αὐτῇ  τὸ  εἶναι,  ὡς  ἀληθὲς  εἶναι  λέγειν  αὐτὸ  µὴ  εἶναι.  Ἡ  οὖν  ἔλλειψις  ἔχει  µὲν  τὸ  µὴ
ἀγαθὸν εἶναι, ἡ δὲ παντελὴς τὸ κακόν· ἡ δὲ πλείων τὸ πεσεῖν εἰς τὸ κακὸν δύνασθαι καὶ ἤδη κακόν.
Τῷ χρὴ τὸ κακὸν νοεῖσθαι µὴ τόδε τὸ κακόν, οἷον ἀδικίαν ἢ ἄλλην τινὰ κακίαν, ἀλλ' ἐκεῖνο ὃ οὐδὲν
µέν πω  τούτων, ταῦτα δὲ οἷον εἴδη  ἐκείνου προσθήκαις εἰδοποιούµενα· οἷον ἐν µὲν  ψυχῇ πονηρίαν
καὶταύτης αὖ εἴδη ἢ ὕλῃ περὶ ἥν, ἢ τοῖς µέρεσι τῆς ψυχῆς, ἢ τῷ τὸ µὲν οἷον ὁρᾶν εἶναι, τὸ δὲ ὁρµᾶν ἢ
πάσχειν. Εἰ δέ τις θεῖτο καὶ τὰ ἔξω ψυχῆς κακὰ εἶναι, πῶς ἐπ' ἐκείνην τὴν φύσιν ἀνάξει, οἷον νόσον,
πενίαν;  Ἢ  νόσον  µὲν  ἔλλειψιν  καὶ  ὑπερβολὴν  σωµάτων  ἐνύλων  τάξιν  καὶ  µέτρον  οὐκ  ἀνεχοµένων,
αἶσχος δὲ ὕλην οὐ κρατηθεῖσαν εἴδει, πενίαν δὲ ἔνδειαν καὶ στέρησιν ὧν ἐν χρείᾳ ἐσµὲν διὰ τὴν ὕλην
ᾗ  συνεζεύγµεθα  φύσιν  ἔχουσαν  χρησµοσύνην  εἶναι.  Εἰ  δὴ  ταῦτα  ὀρθῶς  λέγεται,  οὐ  θετέον  ἡµᾶς
ἀρχὴν κακῶν εἶναι κακοὺς παρ' αὐτῶν ὄντας, ἀλλὰ πρὸ ἡµῶν ταῦτα· ἃ δ' ἂν ἀνθρώπους κατάσχῃ,
κατέχειν οὐχ ἑκόντας, ἀλλ' εἶναι µὲν <ἀποφυγὴν κακῶν> τῶν ἐν ψυχῇ τοῖς δυνηθεῖσι, πάντας δὲ οὐ
δύνασθαι.  Θεοῖς  δὲ  ὕλης  παρούσης  τοῖς  αἰσθητοῖς  τὸ  κακὸ µ
ν ὴ  παρεῖναι,  τὴν  κακίαν  ἣν  ἄνθρωποι
ἔχουσιν,  ὅτι  µηδ'  ἀνθρώποις  ἅπασι·  κρατεῖν  γὰρ  αὐτῆς – ἀµείνους  δέ,  οἷς  µὴ  πάρεστι – καὶ  τούτῳ
κρατεῖν  δὲ  τῷ  µὴ  ἐν  ὕλῳ  ἐν  αὐτοῖς  ὄντι. Ἐπισκεπτέον  δὲ  καὶ  πῶς  λέγεται  µὴ  ἂν  <ἀπολέσθαι  τὰ
κακά>, ἀλλ' εἶναι <ἐξ ἀνάγκης>· καὶ <ἐν θεοῖς> µὲν οὐκ εἶναι, <περιπολεῖν δὲ τὴν θνητὴν φύσιν καὶ
τόνδε τὸν τόπον> ἀεί. Ἆρ' οὖν οὕτως εἴρηται, ὡς τοῦ µὲν οὐρανοῦ <καθαροῦ κακῶν> ὄντος ἀεὶ ἐν
τάξει ἰόντος καὶ κόσµῳ φεροµένου καὶ µήτε ἀδικίας ἐκεῖ οὔσης µήτε ἄλλης κακίας µήτε ἀδικοῦντα
ἄλληλα, κόσµῳ δὲ φερόµενα, ἐν γῇ δὲτῆς ἀδικίας καὶ τῆς ἀταξίας οὔσης; Τοῦτο γάρ ἐστιν ἡ θνητὴ
φύσις  καὶ  ὅδε  ὁ  τόπος.  Ἀλλὰ  τὸ<ἐντεῦθεν  φεύγειν  δεῖ>  οὐκέτι  περὶ  τῶν  ἐπὶ  γῆς  λέγεται. <Φυγὴ>
γάρ,  φησιν,  οὐ  τὸ  ἐκ  γῆς  ἀπελθεῖν,  ἀλλὰ  καὶ  ὄντα  ἐπὶ  γῆς  <δίκαιον  καὶ  ὅσιον>  εἶναι  <µετὰ
φρονήσεως>,  ὡς  εἶναι  τὸ  λεγόµενον  φεύγειν  κακίαν  δεῖν,  ὥςτε  τὰ  κακὰ  αὐτῷ  ἡ  κακία  καὶ  ὅσα  ἐκ

κακίας· καὶ τοῦ προσδιαλεγοµένου δὲ ἀναίρεσιν λέγοντος κακῶν ἔσεσθαι, <εἰ πείθοι τοὺς ἀνθρώπους
ἃ λέγει>, ὁ δέ φησι <µὴ δύνασθαι> τοῦτο γενέσθαι· τὰ γὰρ κακὰ εἶναι ἀνάγκῃ, ἐπείπερ <τοὐναντίον
τι δεῖ εἶναι τῷ ἀγαθῷ>. Τὴν µὲν οὖν κακίαν τὴν περὶ ἄνθρωπον πῶς οἷόν τε ἐναντίον εἶναι ἐκείνῳ τῷ
ἀγαθῷ;  Ἐναντίον  γὰρ  τοῦτο  τῇ  ἀρετῇ,  αὕτη  δὲ  οὐ  τὸ  ἀγαθόν,  ἀλλὰ  ἀγαθόν,  ὃ  κρατεῖν  τῆς  ὕλης
ποιεῖ. Ἐκείνῳ δὲ τῷ ἀγαθῷ πῶς ἄν τι εἴη ἐναντίον; Οὐ γὰρ δὴ ποιόν. Εἶτα τίς ἀνάγκη πανταχοῦ, εἰ
θάτερον τῶν ἐναντίων, καὶ θάτερον; Ἐνδεχέσθω µὲν γὰρ καὶ ἔστω γε καὶ τὸ ἐναντίον τοῦ ἐναντίου
αὐτῷ  ὄντος – οἷον  ὑγιείας  οὔσης  ἐνδέχεται  καὶ  νόσον  εἶναι – οὐ  µὴν  ἐξ  ἀνάγκης.  Ἢ  οὐκ  ἀνάγκη
λέγειν  αὐτόν,  ὡς  ἐπὶ  παντὸς  ἐναντίου  τοῦτο  ἀληθές,  ἀλλ'  ἐπὶ  τοῦ  ἀγαθοῦ  εἴρηται.  Ἀλλ'  εἰ  οὐσία
τἀγαθόν,  πῶς  ἐστιν  αὐτῷ  τι  ἐναντίον;  ἢ  τῷ  ἐπέκεινα  οὐσίας;  Τὸ  µὲν  οὖν  µὴ  εἶναι  µηδὲν  οὐσίᾳ
ἐναντίον ἐπὶ τῶν καθ' ἕκαστα οὐσιῶν ἐστι πιστὸν τῇ ἐπαγωγῇ δεδειγµένον· ὅλως δὲ οὐσίᾳ οὐκ ἔστι
δεδειγµένον. Ἀλλὰ τί τῇ καθόλου οὐσίᾳ ἔσται ἐναντίον καὶ ὅλως τοῖς πρώτοις; Ἢ τῇ µὲν οὐσίᾳ ἡ µὴ
οὐσία,  τῇ  δὲ  ἀγαθοῦ  φύσει  ἥτις  ἐστὶ  κακοῦ  φύσις  καὶ  ἀρχή·  ἀρχαὶ  γὰρ  ἄµφω,  ἡ  µὲν  κακῶν,  ἡ  δὲ
ἀγαθῶν· καὶ πάντα τὰ ἐν τῇ φύσει ἑκατέρᾳ ἐναντία· ὥστε καὶ τὰ ὅλα ἐναντία καὶ µᾶλλον ἐναντία ἢ
τὰ ἄλλα. Τὰ µὲν γὰρ ἄλλα ἐναντία ἢ ἐν τῷ αὐτῷ εἴδειὄντα ἢ ἐν τῷ αὐτῷ γένει καὶ κοινοῦ τινός ἐστι
µετειληφότα ἐν οἷς ἐστιν· ὅσα δὲ χωρίς ἐστι, καὶ ἃ τῷ ἑτέρῳ ἐστὶ συµπληρώσει τοῦ ὅ ἐστι, τούτων τὰ
ἐναντία  ἐν  τῷ  ἑτέρῳ  ἐστί,  πῶς  οὐ  µάλιστα  ἂν  εἴη  ἐναντία,  εἴπερ  ἐναντία  τὰ  πλεῖστον  ἀλλήλων
ἀφεστηκότα; Πέρατι δὴ καὶ µέτρῳ καὶ [τὰ ἄλλα] ὅσα ἔνεστιν ἐν τῇ θείᾳ φύσει, ἀπειρία καὶ ἀµετρία
καὶ  τὰ  ἄλλα,  ὅσα  ἔχει  ἡ  κακὴ  φύσις,  ἐναντία·  ὥστε  καὶ  τὸ  ὅλον  τῷ  ὅλῳ  ἐναντίον.  Καὶ  τὸ  εἶναι  δὲ
ψευδόµενον  ἔχει  καὶ  πρώτως  καὶ  ὄντως  ψεῦδος·  τῷ  δὲ  τὸ  εἶναι  τὸ  ἀληθῶς  εἶναι·  ὥστε  καὶ  καθὰ  τὸ
ψεῦδος  τῷ  ἀληθεῖ  ἐναντίον  καὶ  τὸ  <µὴ>  κατ'  οὐσίαν  τῷ  κατ'  οὐσίαν  αὐτῆς  ἐναντίον.  Ὥστε  ἡµῖν
ἀναπέφανται τὸ µὴ πανταχοῦ οὐσίᾳ µηδὲν εἶναι ἐναντίον· ἐπεὶ καὶ ἐπὶ πυρὸς καὶ ὕδατος ἐδεξάµεθα
ἂν εἶναι ἐναντία, εἰ µὴ κοινὸν ἦν ἡ ὕλη ἐν αὐτοῖς, ἐφ' ἧς τὸ θερµὸν καὶ ξηρὸν καὶ ὑγρὸν καὶ ψυχρὸν
συµβεβηκότα  ἐγίνετο·  εἰ  δ'  ἐπ'  αὐτῶν  ἦν  µόνα  τὴν  οὐσίαν  αὐτῶν  συµπληροῦντα  ἄνευ  τοῦ  κοινοῦ,
ἐγίγνετο  ἂν  ἐναντίον  καὶ  ἐνταῦθα,  οὐσία  οὐσίᾳ  ἐναντίον.  Τὰ  ἄρα  πάντη  κεχωρισµένα  καὶ  µηδὲν
ἔχοντα κοινὸν καὶ πλείστην ἀπόστασιν ἔχοντα ἐν τῇ φύσει αὐτῶν ἐναντία· ἐπείπερ ἡ ἐναντίωσις οὐχ
ᾗ ποιόν τι οὐδὲ ὅλως ὁτιοῦν γένος τῶν ὄντων, ἀλλ' ᾗ πλεῖστον ἀλλήλων κεχώρισται καὶ ἐξ ἀντιθέτων
συνέστηκε  καὶ  τὰ  ἐναντία  ποιεῖ. Ἀλλὰ  πῶς  οὖν  ἐξ  ἀνάγκης,  εἰ  τὸ  ἀγαθόν,  καὶ  τὸ  κακόν;  Ἆρ'  οὖν
οὕτως ὅτι ἐν τῷ παντὶ δεῖ τὴν ὕλην εἶναι; Ἐξ ἐναντίων γὰρ ἐξ ἀνάγκης τόδε τὸ πᾶν· ἢ οὐδ' ἂν εἴη µὴ
ὕλης οὔσης. <
µ
Με ιγµένη γὰρ οὖν δὴ ἡ τοῦδε τοῦ κόσµου> φύσις <ἔκ τε νοῦ καὶ ἀνάγκης>, καὶ ὅσα
παρὰ  θεοῦ  εἰς  αὐτὸν  ἥκει,  ἀγαθά,  τὰ  δὲ  κακὰ  ἐκ  τῆς  ἀρχαίας  φύσεως,  τὴν  ὕλην  λέγων  τὴν
ὑποκειµένην  οὔπω  κοσµηθεῖσαν  [εἰ  θεῷτο].  Ἀλλὰ  πῶς  <θνητὴν  φύσιν>;  Τὸ  µὲν  γὰρ  <τόνδε  τὸν
τόπον>  ἔστω  δεικνύειν  τὸ  πᾶν.  Ἢ  τὸ  ἀλλ' <ἐπείπερ  ἐγένεσθε,  ἀθάνατοι  µὲν  οὔκ  ἐστε,  οὔτι  γε  µὴν
λυθήσεσθε>  δι'  ἐµέ.  Εἰ  δὴ  οὕτως,  ὀρθῶς  ἂν  λέγοιτο  <µὴ  ἂν  ἀπολέσθαι  τὰ  κακά>.  Πῶς  οὖν
ἐκφεύξεται; Οὐ τῷ τόπῳ, φησίν, ἀλλ' ἀρετὴν κτησάµενος καὶ τοῦ σώµατος αὑτὸν χωρίσας· οὕτω γὰρ
καὶ ὕλης· ὡς ὅ γε συνὼν τῷ σώµατι καὶ ὕλῃ σύνεστι. Τὸ δὲ χωρίσαι καὶ µὴ δῆλόν που αὐτὸς ποιεῖ· τὸ
δ' <ἐν  θεοῖς>  εἶναι,  ἐν  τοῖς  νοητοῖς·  οὗτοι  γὰρ  ἀθάνατοι.  Ἔστι  δὲ  τοῦ  κακοῦ  λαβεῖν  καὶ  οὕτω  τὴν
ἀνάγκην.  Ἐπεὶ  γὰρ  οὐ  µόνον  τὸ  ἀγαθόν,  ἀνάγκη  τῇ  ἐκβάσει  τῇ  παρ'  αὐτό,  ἤ,  εἰ  οὕτω  τις  ἐθέλοι
λέγειν,  τῇ  ἀεὶ  ὑποβάσει  καὶ  ἀποστάσει,  τὸ  ἔσχατον,  καὶ  µεθ'  ὃ  οὐκ  ἦν  ἔτι  γενέσθαι  ὁτιοῦν,  τοῦτο
εἶναι τὸ κακόν. Ἐξ ἀνάγκης δὲ εἶναι τὸµετὰ τὸ πρῶτον, ὥστε καὶ τὸ ἔσχατον· τοῦτο δὲ ἡ ὕλη µηδὲν
ἔτι  ἔχουσα  αὐτοῦ.  Καὶ  αὕτη  ἡ  ἀνάγκη  τοῦ  κακοῦ. Εἰ  δέ  τις  λέγοι  µὴ  διὰ  τὴν  ὕλην  ἡµᾶς  γενέσθαι
κακούς – µήτε γὰρ τὴν ἄγνοιαν διὰ τὴν ὕλην εἶναι µήτε τὰς ἐπιθυµίας τὰς πονηράς· καὶ γάρ, εἰ διὰ
σώµατος  κακίαν  ἡ  σύστασις  γίνοιτο,  µὴ  τὴν  ὕλην,  ἀλλὰ  τὸ  εἶδος  ποιεῖν,  οἷον
µ
θερ ότητας,
ψυχρότητας,  πικρόν,  ἁλµυρὸν  καὶ  ὅσα  χυµῶν  εἴδη,  ἔτι  πληρώσεις,  κενώσεις,  καὶ  πληρώσεις  οὐχ
ἁπλῶς, ἀλλὰ πληρώσεις τοιῶνδε, καὶ ὅλως τὸ τοιόνδε εἶναι τὸ ποιοῦν τὴν διαφορὰν τῶν ἐπιθυµιῶν
καί,  εἰ  βούλει,  δοξῶν  ἐσφαλµένων,  ὥστε  τὸ  εἶδος  µᾶλλον  ἢ  τὴν  ὕλην  τὸ  κακὸν  εἶναι – , καὶ  οὗτος
οὐδὲν ἧττον τὴν ὕλην συγχωρεῖν ἀναγκασθήσεται τὸ κακὸν εἶναι. Ἅ τε γὰρ ποιεῖ ἡ ἐν ὕλῃ ποιότης,
οὐ χωρὶς οὖσα ποιεῖ, ὥσπερ οὐδὲ τὸ σχῆµα τοῦ πελέκεως ἄνευ σιδήρου ποιεῖ· εἶτα καὶ τὰ ἐν τῇ ὕλῃ
εἴδη  οὐ  ταὐτά  ἐστιν,  ἅπερ  ἦν,  εἰ  ἐφ'  αὑτῶν  ὑπῆρχεν,  ἀλλὰ  λόγοι  ἔνυλοι  φθαρέντες  ἐν  ὕλῃ  καὶ  τῆς
φύσεως τῆς ἐκείνης ἀναπλησθέντες· οὐδὲ γὰρ τὸ πῦρ αὐτὸ καίει οὐδὲ ἄλλο τι τῶν ἐφ' ἑαυτῶν ταῦτα
ἐργάζεται, ἃ ἐν τῇ ὕλῃ γενόµενα λέγεται ποιεῖν. Γενοµένη γὰρ κυρία τοῦ εἰς αὐτὴν ἐµφαντασθέντος
φθείρει  αὐτὸ  καὶ  διόλλυσι  τὴν  αὐτῆς  παραθεῖσα  φύσιν  ἐναντίαν  οὖσαν,  οὐ  τῷ  θερµῷ  τὸ  ψυχρὸν
προσφέρουσα, ἀλλὰ τῷ εἴδει τοῦ θερµοῦ τὸ αὐτῆς ἀνείδεον προσάγουσα καὶ τὴν ἀµορφίαν τῇ µορφῇ
καὶ  ὑπερβολὴν  καὶ  ἔλλειψιν  τῷ  µ µ
ε ετρ µ
η ένῳ,  ἕως  ἂν  αὐτὸ  ποιήσῃ  αὐτῆς,  ἀλλὰ  µὴ  αὐτοῦ  ἔτι  εἶναι,
ὥσπερ  ἐν  τροφῇ  ζῴων  τὸ  εἰσενεχθὲν  µηκέτι  εἶναι  ὅπερ  προσελήλυθεν,  ἀλλ'  αἷµα  κυνὸς  καὶ  πᾶν
κύνιον, καὶ χυµοὶ πάντες ἅπερ τοῦ δεξαµένου ἐκείνου. Εἰ δὴ σῶµα αἴτιον τῶν κακῶν, ὕλη ἂν εἴη καὶ
ταύτῃ αἴτιον τῶν κακῶν. Ἀλλὰ κρατεῖν ἔδει, ἄλλος ἂν εἴποι. Ἀλλ' οὐ καθαρὸν τὸ δυνάµενον κρατεῖν,
εἰ  µὴ  φύγοι.  Καὶ  σφοδρότεραι  δὲ  αἱ  ἐπιθυµίαι  κράσει  τοιᾷδε  σωµάτων,  ἄλλαι  δὲ  ἄλλων,  ὥστε  µὴ
κρατεῖν  τὸ  ἐν  ἑκάστῳ,  ἀµβλύ-τεροι  δὲ  καὶ  πρὸς  τὸ  κρίνειν  διὰ  σωµάτων  κάκην  κατεψυγµένοι  καὶ
ἐµπεποδισµένοι,  αἱ  δ'  ἐναντίαι  ποιοῦσιν  ἀ
µ
νερ ατίστους.  Μαρτυροῦσι  δὲ  ταῦτα  καὶ  αἱ  πρὸς  καιρὸν
ἕξεις.  Πλήρεις  µὲν  γὰρ  ἄλλοι  καὶ  ταῖς  ἐπιθυµίαις  καὶ  ταῖς  διανοίαις,  κενοὶ  δὲ  ἄλλοι,  καὶ  ταδὶ
πληρωθέντες  ἄλλοι,  ταδὶ  δὲ  ἄλλοι.  Ἔστω  δὴ  πρώτως  µὲν  τὸ  ἄµετρον  κακόν,  τὸ  δ'  ἐν  ἀµετρίᾳ
γενόµενον  ἢ  ὁµοιώσει  ἢµεταλήψει  τῷ  συµβεβηκέναι  αὐτῷ  δευτέρως    κακόν·  καὶ  πρώτως  µὲν  τὸ
σκότος,  τὸ  δὲ  ἐσκοτισµένον      δευτέρως  ὡσαύτως.  Κακία  δὴ  ἄγνοια  οὖσα  καὶ  ἀµετρία  περὶ  ψυχὴν

δευτέρως  κακὸν  καὶ  οὐκ  αὐτοκακόν·  οὐδὲ  γὰρ  ἀρετὴ  πρῶτον  ἀγαθόν,  ἀλλ'  ὅ  τι  ὡµοίωται  ἢ
µετείληφεν αὐτοῦ. Τίνι οὖν ἐγνωρίσαµεν ταῦτα; Καὶ πρῶτον κακίαν τίνι; Ἀρετὴν µὲν γὰρ νῷ αὐτῷ
καὶ φρονήσει· αὑτὴν γὰρ γνωρίζει· κακίαν δὲ πῶς; Ἢ ὥσπερ κανόνι τὸ ὀρθὸν καὶ µή, οὕτω καὶ τὸ µὴ
ἐναρµόζον  τῇ  ἀρετῇ  [κακίαν].  Βλέποντες  οὖν  αὐτὸ  ἢ  µὴ  βλέποντες,  τὴν  κακίαν  λέγω;  Ἢ  τὴν  µὲν
παντελῆ κακίαν οὐ βλέποντες· καὶ γὰρ ἄπειρον· ἀφαιρέσει οὖν τὸ µηδαµοῦ τοῦτο· τὴν δὲ µὴπαντελῆ
τῷ ἐλλείπειν τούτῳ. Μέρος οὖν ὁρῶντες τῷ παρόντι µέρει τὸ ἀπὸν λαµβάνοντες, ὅ ἐστιµὲν ἐν τῷ ὅλῳ
εἴδει,  ἐκεῖ  δὲ  ἄπεστιν,  οὕτω  κακίαν  λέγοµεν,  ἐν  ἀορίστῳ  τὸ  ἐ
µ
στερη ένον  καταλιπόντες.  Καὶ  δὴ  ἐπὶ
τῆς ὕλης οἷον αἰσχρόν τι πρόσωπον ἰδόντες, οὐ κρατήσαντος ἐν αὐτῷ τοῦ λόγου, ὥστε κρύψαι τὸ τῆς
ὕλης αἶσχος, αἰσχρὸν φανταζόµεθα τῇ τοῦ εἴδους ἐλλείψει. Ὃ δὲµηδαµῇ εἴδους τετύχηκε, πῶς; Ἢ τὸ
παράπαν <πᾶν> εἶδος ἀφαιροῦντες [πᾶν εἶδος], ᾧ µὴ ταῦτα πάρεστι, λέγοµεν εἶναι ὕλην, ἀµορφίαν
καὶ  αὐτοὶ  ἐν  ἡµῖν  λαβόντες  ἐν  τῷ  πᾶν  εἶδος  ἀφελεῖν,  εἰ  ἐµέ
µ
λλο εν  ὕλην  θεάσασθαι.  ∆ιὸ  καὶ  νοῦς
ἄλλος οὗτος, οὐ νοῦς, το µ
λ ήσας ἰδεῖν τὰ µὴ αὐτοῦ. Ὥσπερ ὄµµα ἀποστῆσαν αὑτὸ φωτός, ἵνα ἴδῃ τὸ
σκότος καὶ µὴ ἴδῃ – τὸ καταλιπεῖν τὸ φῶς, ἵνα ἴδῃ τὸ σκότος, µεθ' οὗ οὐκ ἦν ἰδεῖν αὐτό· οὐδ' αὖ ἄνευ
του  οἷόν  τε  ἦν  ἰδεῖν,  ἀλλὰ  µὴ  ἰδεῖν – ἵνα  γένηται  αὐτῷ  ὡς  οἷόν  τε  ἰδεῖν,  οὕτως  οὖν  καὶ  νοῦς,  εἴσω
αὑτοῦ τὸ αὑτοῦ καταλιπὼν φῶς καὶ οἷον ἔξω αὑτοῦ προελθὼν εἰς τὰ µὴ αὑτοῦ ἐλθών, µὴ ἐπαγόµενος
τὸ ἑαυτοῦ φῶς ἔπαθε τοὐναντίον ἤ ἐστιν, ἵν' ἴδῃ τὸ αὐτῷ ἐναντίον. Καὶ ταῦτα µὲν ταύτῃ. Ἄποιος δὲ
οὖσα πῶς κακή; Ἢ ἄποιος λέγεται τῷ µηδὲν ἔχειν αὐτὴ ἐφ' ἑαυτῆς τούτων τῶν ποιοτήτων ἃς δέξεται
καὶ ἐν αὐτῇ ὡς ὑποκειµένῳ ἔσονται, οὐ µὴν οὕτως, ὡς µ
µ
ηδε ίαν φύσιν ἔχειν. Εἰ δὴ ἔχει τινὰ φύσιν,
ταύτην  τὴν  φύσιν  τί  κωλύει  κακὴν  εἶναι,  οὐχ  οὕτω  δὲ  κακήν,  ὡς  ποιόν; Ἐπειδὴ  καὶ τὸ  ποιὸν  τοῦτό
ἐστι, καθ' ὃ ἕτερον ποιὸν λέγεται. Συµβεβηκὸς οὖν τὸ ποιὸν καὶ ἐν ἄλλῳ· ἡ δὲ ὕλη οὐκ ἐν ἄλλῳ,ἀλλὰ
τὸ ὑποκείµενον, καὶ τὸ  συµβεβηκὸς περὶ αὐτό.  Τοῦ οὖν ποιοῦ τοῦ φύσιν συµβεβηκότος ἔχοντος οὐ
τυχοῦσα ἄποιος λέγεται. Εἰ τοίνυν καὶ ἡ ποιότης αὐτὴ ἄποιος, πῶς ἡ ὕλη οὐ δεξαµένη ποιότητα ποιὰ
ἂν λέγοιτο; Ὀρθῶς ἄρα λέγεται καὶ ἄποιος εἶναι καὶ κακή· οὐ γὰρ λέγεται κακὴ τῷ ποιότητα ἔχειν,
ἀλλὰ µᾶλλον τῷ ποιότητα µὴ ἔχειν, ἵνα µὴ ἦν ἴσως κακὴ εἶδος οὖσα, ἀλλὰ µὴ ἐναντία τῷ εἴδει φύσις.
Ἀλλ' ἡ ἐναντία τῷ εἴδει παντὶ φύσις στέρησις· στέρησις δὲ ἀεὶ ἐν ἄλλῳ καὶ ἐπ' αὐτῆς οὐχ ὑπόστασις·
ὥστε τὸ κακὸν εἰ ἐν στερήσει, ἐν τῷ ἐστερ µ
η ένῳεἴδους τὸ κακὸν ἔσται· ὥστε καθ' ἑαυτὸ οὐκ ἔσται.
Εἰ οὖν ἐν τῇ ψυχῇ ἔσται κακόν, ἡ στέρησις ἐν αὐτῇ τὸ κακὸν καὶ ἡ κακία ἔσται καὶ οὐδὲν ἔξω. Ἐπεὶ
καὶ ἄλλοι λόγοι τὴν ὕλην ὅλως ἀναιρεῖν ἀξιοῦσιν, οἱ δὲ οὐδ' αὐτὴν κακὴν εἶναι οὖσαν. Οὐδὲν οὖν δεῖ
ἄλλοθι  ζητεῖν  τὸ  κακόν,  ἀλλὰ  θέµενον  ἐν  ψυχῇ  οὕτω  θέσθαι  ἀπουσίαν  ἀγαθοῦ  εἶναι.  Ἀλλ'  εἰ  ἡ
στέρησις ἐπιβάλλοντός ἐστι παρεῖναι εἴδους τινός, εἰ τοῦ ἀγαθοῦ στέρησις ἐν ψυχῇ, τὴν δὲ κακίαν ἐν
αὐτῇ ποιεῖ τῷ λόγῳ τῷ ἑαυτῆς, ἡ ψυχὴ οὐδὲν ἔχει ἀγαθόν· οὐ τοίνυν οὐδὲ ζωὴν οὖσα ψυχή. Ἄψυχον
ἄρα  ἔσται  ἡ  ψυχή,  εἴπερ  µηδὲ  ζωήν·  ὥστε  ψυχὴ  οὖσα  οὐκ  ἔσται  ψυχή.  Ἔχει  ἄρα  τῷ  ἑαυτῆς  λόγῳ
ζωήν·  ὥστε  οὐ  στέρησιν  ἔχει  τὴν  τοῦ  ἀγαθοῦ  παρ'  αὐτῆς.  Ἀγαθοειδὲς  ἄρα  ἔχουσά  τι  ἀγαθὸν  νοῦ
ἴχνος  καὶ  οὐ  κακὸν  παρ'  αὐτῆς·  οὐκ  ἄρα  οὐδὲ  πρώτως  κακὸν  οὐδὲ  συµβεβηκός  τι  αὐτῇ  τὸ  πρώτως
κακόν,  ὅτιµηδὲ  ἄπεστιν  αὐτῆς  πᾶν  τὸ  ἀγαθόν. Τί  οὖν,  εἰ  µὴ  παντελῆ  στέρησιν  λέγοι  ἀγαθοῦ  τὴν
κακίαν καὶ τὸ κακὸν τὸ ἐν ψυχῇ, ἀλλά τινα στέρησιν ἀγαθοῦ; Ἀλλ' εἰ τοῦτο, τὸ µὲν ἔχουσα, τοῦ δὲ
ἐ
µ
στερη ένη,  µικτὴν  ἕξει  τὴν  διάθεσιν  καὶ  οὐκ  ἄκρατον  τὸ  κακόν,  καὶ  οὔπω  εὕρηται  τὸ  πρῶτον  καὶ
ἄκρατον κακόν· καὶ τὸ µὲν ἀγαθὸν τῇ ψυχῇ ἔσται ἐν οὐσίᾳ, συµβεβηκὸς δέ τι τὸ κακόν. Εἰµὴ ἄρα
τούτῳ  κακὸν  ᾗ  ἐµπόδιον,  ὥσπερ  ὀ
µ
φθαλ ῷ  πρὸς  τὸ  βλέπειν.  Ἀλλ'  οὕτω  ποιητικὸν  κακοῦ  ἔσται  τὸ
κακὸν  αὐτοῖς,  καὶ  οὕτω  ποιητικόν,  ὡς  ἑτέρου  τοῦ  κακοῦ  αὐτοῦ  ὄντος.  Εἰ  οὖν  ἡ  κακία  ἐµπόδιον  τῇ
ψυχῇ,  ποιητικὸν  κακοῦ,  ἀλλ'  οὐ  τὸ  κακὸν  ἡ  κακία  ἔσται·  καὶ  ἡ  ἀρετὴ  δὲ  οὐ  τὸ  ἀγαθόν,  ἀλλ'  ἢ  ὡς
συνεργόν·  ὥστε,  εἰ  µὴ  ἡ  ἀρετὴ  τὸ  ἀγαθόν,  οὐδ'  ἡ  κακία  τὸ  κακόν.  Εἶτα  καὶ  ἡ  ἀρετὴ  οὐκ  αὐτὸ  τὸ
καλὸν οὐδ'  αὐτοαγαθόν· οὐ τοίνυν  οὐδ' ἡ κακία αὐτὸ τὸ αἰσχρὸν οὐδ'  αὐτοκακόν. Ἔφαµεν δὲ  τὴν
ἀρετὴν  οὐκ  αὐτοκαλὸν  οὐδ'  αὐτοαγαθόν,  ὅτι  πρὸ  αὐτῆς  καὶ  ἐπέκεινα  αὐτῆς  αὐτοκαλὸν  καὶ
αὐτοαγαθόν·  καὶ  µεταλήψει  πως  ἀγαθὸν  καὶ  καλόν.  Ὡς  οὖν  ἀπὸ  τῆςἀρετῆς  ἀναβαίνοντι  τὸ  καλὸν
καὶ  τὸ  ἀγαθόν,  οὕτω  καὶ  ἀπὸ  τῆς  κακίας  καταβαίνοντι  τὸ  κακὸν  αὐτό,  ἀρξαµένῳ  µὲν  ἀπὸ  τῆς
κακίας. Θεωροῦντι µὲν ἡ θεωρία ἥτις ἐστὶ τοῦ κακοῦ αὐτοῦ, γινοµένῳ δὲ ἡ µετάληψις αὐτοῦ· γίνεται
γὰρ  παντάπασιν  ἐν  <τῷ  τῆς  ἀνοµοιότητος  τόπῳ>,  ἔνθα  δὺς  εἰς  αὐτὴν  εἰς  <βόρβορον>  σκοτεινὸν
ἔσται  πεσών·  ἐπεὶ  καὶ  εἰ  παντελῶς  εἴη  ἡ  ψυχὴ  εἰς  παντελῆ  κακίαν,  οὐκέτι  κακίαν  ἔχει,  ἀλλ'  ἑτέραν
φύσιν τὴν χείρω ἠλλάξατο· ἔτι γὰρ ἀνθρωπικὸν ἡ κακία µ µ
ε ι µ
γ ένη τινὶ ἐναντίῳ. Ἀποθνῄσκει οὖν, ὡς
ψυχὴ  ἂν  θάνοι,  καὶ  ὁ  θάνατος  αὐτῇ  καὶ  ἔτι  ἐν  τῷ  σώµατι  βεβαπτισµένῃ  ἐν  ὕλῃ  ἐστὶ  καταδῦναι  καὶ
πλησθῆναι  αὐτῆς  καὶ  ἐξελθούσῃ  ἐκεῖ  κεῖσθαι,  ἕως  ἀναδράµῃ  καὶ  ἀφέλῃ  πως  τὴν  ὄψιν  ἐκ  τοῦ
βορβόρου·  καὶ  τοῦτό  ἐστι  τὸ  ἐν  <Ἅιδου  ἐλθόντα  ἐπικαταδαρθεῖν>.  Εἰ  δέ  τις  ἀσθένειαν  ψυχῆς  τὴν
κακίαν λέγοι – εὐπαθῆ γοῦν καὶ εὐκίνητον εἶναι τὴν κακὴν ἀπὸ παντὸς εἰς ἅπαν κακὸν
µ
φερο ένην,
εὐκίνητον  µὲν  εἰς  ἐπιθυµίας,  εὐερέθιστον  δὲ  εἰς  ὀργάς,  προπετῆ  δὲ  εἰς  συγκαταθέσεις,  καὶ  ταῖς
ἀµυδραῖς  φαντασίαις  εἴκουσαν  ῥᾳδίως,  οἷα  τὰ  ἀσθενέστατα  τῶν  τέχνῃ  ἢ  φύσει
µ
πεποιη ένων,  ἃ
ῥᾳδίαν  ἔχει  ὑπό  τε  πνευµάτων  ὑπό  τε  εἱλήσεων  τὴν  φθοράν – ἄξιον  ἂν  εἴη  ζητεῖν,  τίς  καὶ  πόθεν  ἡ
ἀσθένεια  τῇ  ψυχῇ.  Οὐ  γὰρ  δή,  ὥσπερ  ἐπὶ  τῶν  σωµάτων,  οὕτω  καὶ  ἐπὶ  τῆς  ψυχῆς  τὸ  ἀσθενές·  ἀλλ'
ὥσπερ ἐκεῖ ἡ πρὸς τὸ ἔργον ἀδυναµία καὶ τὸ εὐπαθές, οὕτω καὶ ἐνταῦθα ἀναλογίᾳ τὸ τῆς ἀσθενείας
ἔσχε  προσηγορίαν·  εἰ  µὴ  ταύτῃ  εἴη  τὸ  αὐτὸ  αἴτιον  ἡ  ὕλη  τῆς  ἀσθενείας.  Ἀλλὰ  προσιτέον  ἐγγὺς  τῷ
λόγῳ, τί τὸ αἴτιον ἐν τῷ λεγοµένῳ ἀσθενεῖ τῆς ψυχῆς· οὐ γὰρ δὴ πυκνότητες ἢ ἀραιότητες οὐδ' αὖ
ἰσχνότητες  ἢ  παχύτητες  ἢ  νόσος,  ὥσπερ  τις  πυρετός,  ἀσθενῆ  ἐποίησε  ψυχὴν  εἶναι.  Ἀνάγκη  δὴ  τὴν
τοιαύτην ἀσθένειαν ψυχῆς ἢ ἐν ταῖς χωρισταῖς παντελῶς ἢ ἐν ταῖς ἐνύλοις ἢ ἐν ἀµφοτέραις εἶναι. Εἰ

δὴ µὴ ἐν ταῖς χωρὶς ὕλης – καθαραὶ γὰρ πᾶσαι καὶ τὸ λεγόµενον <ἐπτερωµέναι καὶ τέλειοι> καὶ τὸ
ἔργον αὐταῖς ἀ µ
νε πόδιστον – λοιπὸν ἐν ταῖς πεσούσαις εἶναι τὴν ἀσθένειαν, ταῖς οὐ καθαραῖς οὐδὲ
κεκαθαρµέναις, καὶ ἡ ἀσθένεια αὐταῖς εἴη ἂν οὐκ ἀφαίρεσις τινός, ἀλλὰ ἀλλοτρίου παρουσία, ὥσπερ
φλέγµατος  ἢ  χολῆς  ἐν  σώµατι.  Τοῦ  δὲ  πτώµατος  τὸ  αἴτιον  ψυχῇ  σαφέστερον  λαµβάνουσι  καὶ  ὡς
προσήκει λαβεῖν καταφανὲς ἔσται τὸ ζητούµενον ἡ ψυχῆς ἀσθένεια. Ἔστιν ἐν τοῖς οὖσιν ὕλη, ἔστι δὲ
καὶ ψυχή, καὶ οἷον τόπος εἷς τις. Οὐ γὰρ χωρὶς µὲν ὁ τόπος τῇ ὕλῃ, χωρὶς δὲ αὖ ὁ τῆς ψυχῆς – οἷον ὁ
µὲν ἐν γῇ τῇ ὕλῃ, ὁ δὲ ἐν ἀέρι τῇ ψυχῇ – ἀλλ' ὁ τόπος τῇ ψυχῇ χωρὶς τὸ µὴ ἐν ὕλῃ· τοῦτο δὲ τὸ µὴ
ἑνωθῆναι τῇ ὕλῃ· τοῦτο δὲ τὸ µὴ ἕν τι ἐξ αὐτῆς καὶ ὕλης γενέσθαι· τοῦτο δὲ τὸ µὴ ἐν ὑποκειµένῳ τῇ
ὕλῃ  γενέσθαι·  καὶ  τοῦτό  ἐστι  τὸ  χωρὶς  εἶναι.  ∆υνάµεις  δὲ  ψυχῆς  πολλαὶ  καὶ  ἀρχὴν  καὶ  µέσα  καὶ
ἔσχατα ψυχὴ ἔχει· ὕλη δὲ παροῦσα προσαιτεῖ καὶ οἷον καὶ ἐνοχλεῖ καὶ εἰς τὸ εἴσω παρελθεῖν θέλει·
<πᾶς>  δὲ  <ὁ  χῶρος  ἱερὸς>  καὶ  οὐδέν  ἐστιν  ὃ  ἄµοιρόν  ἐστι  ψυχῆς.  Ἐλλάµπεται  οὖν  ὑποβάλλουσα
ἑαυτὴν καὶ ἀφ' οὗµὲν ἐλλάµπεται οὐ δύναται λαβεῖν· οὐ γὰρ ἀνέχεται αὐτὴν ἐκεῖνο καίτοι παροῦσαν,
ὅτι µὴ ὁρᾷ διὰ κάκην. Τὴν δὲ ἔλλαµψιν καὶ τὸ ἐκεῖθεν φῶς ἐσκότωσε τῇ µίξει καὶ ἀσθενὲς πεποίηκε
τὴν γένεσιν αὐτὴ παρασχοῦσα καὶ τὴν αἰτίαν τοῦ εἰς αὐτὴν ἐλθεῖν· οὐ γὰρ ἂν ἦλθε τῷ µὴ παρόντι.
Καὶ  τοῦτό  ἐστι  πτῶµα  τῆς  ψυχῆς  τὸ  οὕτως  ἐλθεῖν  εἰς  ὕλην  καὶ  ἀσθενεῖν,  ὅτι  πᾶσαι  αἱ  δυνάµεις  οὐ
πάρεισιν εἰς ἐνέργειαν κωλυούσης ὕλης παρεῖναι τῷ τὸν τόπον ὃν κατέχει αὐτὴ καταλαβεῖν καὶ οἷον
<συσπειραθῆναι>  ποιῆσαι  ἐκείνην,  ὃ  δ'  ἔλαβεν  οἷον  κλέψασα  ποιῆσαι  κακὸν  εἶναι,  ἕως  ἂν  δυνηθῇ
ἀναδραµεῖν. Ὕλη τοίνυν καὶ ἀσθενείας ψυχῇ αἰτία καὶ κακίας αἰτία. Πρότερον ἄρα κακὴ αὐτὴ καὶ
πρῶτον  κακόν·  καὶ  γὰρ  εἰ  αὐτὴ  ἡ  ψυχὴ  τὴν  ὕλην  ἐγέννησε  παθοῦσα,  καὶ  εἰ  ἐκοινώνησεν  αὐτῇ  καὶ
ἐγένετο κακή, ἡ ὕλη αἰτία παροῦσα· οὐ γὰρ ἂν ἐγένετο εἰς αὐτὴν µὴ τῇ παρουσίᾳ αὐτῆς τὴν γένεσιν
λαβοῦσα. Εἰ δέ τις τὴν ὕλην µή φησιν εἶναι, δεικτέον αὐτῷ ἐκ τῶν περὶ ὕλης λόγων τὴν ἀνάγκην τῆς
ὑποστάσεως αὐτῆς διὰ  πλειόνων ἐκεῖ περὶ  τούτου εἰ
µ
ρη ένου. Κακὸν δὲ εἴ τις  λέγοι τὸ παράπαν ἐν
τοῖς οὖσι µὴ εἶναι, ἀνάγκη αὐτῷ καὶ τὸ ἀγαθὸν ἀναιρεῖνκαὶ µηδὲ ὀρεκτὸν µηδὲν εἶναι· µὴ τοίνυν µηδὲ
ὄρεξιν  µηδ'  αὖ  ἔκκλισιν  µηδὲ  νόησιν·  ἡ  γὰρ  ὄρεξις  ἀγαθοῦ,  ἡ  δὲ  ἔκκλισις  κακοῦ,  ἡ  δὲ  νόησις  καὶ  ἡ
φρόνησις  ἀγαθοῦ  ἐστι  καὶ  κακοῦ,  καὶ  αὐτὴ  ἕν  τι  τῶν  ἀγαθῶν.  Εἶναι  µὲν  οὖν  δεῖ  καὶ  ἀγαθὸν  καὶ
ἄµικτον ἀγαθόν, τὸ δὲ µ µ
ε ιγµένον ἤδη ἐκ κακοῦ καὶ ἀγαθοῦ, καὶ πλείονος τοῦ κακοῦ µεταλαβὸν ἤδη
καὶ αὐτὸ συντελέσαν ἐκείνῳ <ὁ> ἐν τῷ ὅλῳ κακόν, ἐλάττονος δέ, ᾗ ἠλάττωται, τῷ ἀγαθῷ. Ἐπεὶ ψυχῇ
τί  ἂν  εἴη  κακόν;  Ἢ  τίνι  ἂν  µὴ  ἐφαψαµένῃ  τῆς  φύσεως  τῆς  χείρονος;  Ἐπεὶ  οὐδ'  ἐπιθυµίαι  οὐδ'  αὖ
λῦπαι, οὐ
µ
θυ οί, οὐ φόβοι· καὶ γὰρ φόβοι τῷ συνθέτῳ, µὴ λυθῇ, καὶ λῦπαι καὶ ἀλγηδόνες λυοµένου·
ἐπιθυµίαι  δὲ  ἐνοχλοῦντός  τινος  τῇ  συστάσει  ἤ,  ἵνα  µὴ  ἐνοχλῇ,  ἴασιν  προνοουµένου.  Φαντασία  δὲ
πληγὴ ἀλόγου ἔξωθεν· δέχεται δὲ τὴν πληγὴν διὰ τοῦ οὐκ ἀµεροῦς· καὶ δόξαι ψευδεῖς ἔξω γενοµένῃ
τοῦ ἀληθοῦς αὐτοῦ· ἔξω δὲ γίνεται τῷ µὴ εἶναι καθαρά. Ἡ δὲ πρὸς νοῦν ὄρεξις ἄλλο· συνεῖναι γὰρ
δεῖ µόνον καὶ ἐν αὐτῷ ἱδρυµένην, οὐ νεύσασαν εἰς τὸ χεῖρον. Τὸ δὲ κακὸν οὐ µόνον ἐστὶ κακὸν διὰ
δύναµιν ἀγαθοῦ καὶ φύσιν· ἐπείπερ ἐφάνη ἐξ ἀνάγκης, περιληφθὲν δεσµοῖς τισι καλοῖς, οἷα δεσµῶταί
τινες χρυσῷ, κρύπτεται τούτοις, ἵν' ἀµοῦσα µὴ ὁρῷτο τοῖς θεοῖς, καὶ ἄνθρωποι ἔχοιενµὴ ἀεὶ τὸ κακὸν
βλέπειν, ἀλλ' ὅταν καὶ βλέπωσιν, εἰδώλοις τοῦ καλοῦ εἰς ἀνάµνησιν συνῶσιν.

I,9 Περὶ τῆς ἐκ τοῦ βίου εὐλόγου ἐξαγωγῆς (16)

Οὐκ ἐξάξεις, ἵνα µὴ ἐξίῃ· ἐξελεύσεται γὰρ ἔχουσά τι, ἵνα καὶ ἐξέλθῃ, τό τε ἐξελθεῖν ἐστιµεταβῆναι εἰς
ἄλλον  τόπον.  Ἀλλὰ  µένει  τὸ  σῶµα  ἀποστῆναι  πᾶν  αὐτῆς,  ὅτε  µὴ  δεῖται  µετελθεῖν,  ἀλλ'  ἔστι  πάντη
ἔξω. Πῶς οὖν ἀφίσταται τὸ σῶµα; Ὅταν µηδὲν ἔτι δεδεµένον ᾖ τῆς ψυχῆς, ἀδυνατοῦντος ἔτι τοῦ
σώµατος συνδεῖν, τῆς ἁρµονίας αὐτοῦ οὐκέτ' οὔσης, ἣν ἔχον εἶχε τὴν ψυχήν. Τί οὖν, εἰ µηχανήσαιτό
τις λυθῆναι τὸ σῶµα; Ἢ ἐβιάσατο καὶ ἀπέστη αὐτός, οὐκ ἐκεῖνο ἀφῆκε· καὶ ὅτε λύει, οὐκ ἀπαθής,
ἀλλ'  ἢ  δυσχέρανσις  ἢ  λύπη  ἢ  θυµός·  δεῖ  δὲ  µηδὲν  πράττειν.  Εἰ  οὖν  ἀρχὴν  αἴσθοιτο  τοῦ  ληρεῖν;  Ἢ
τάχα  µὲν  οὐ  περὶ  σπουδαῖον·  εἰ  δὲ  καὶ  γένοιτο,  τάττοιτ'  ἂν  ἐν  τοῖς  ἀναγκαίοις  τοῦτο  καὶ  ἐκ
περιστάσεως  αἱρετοῖς,  οὐχ  ἁπλῶς  αἱρετοῖς.  Καὶ  γὰρ  ἡ  τῶν  φαρµάκων  προσαγωγὴ  πρὸς  ἔξοδον
ψυχῆς  τάχα  ἂν  ψυχῇ  οὐ  πρόσφορος.  Καὶ  εἰ  εἱµαρµένος  χρόνος  ὁ  δοθεὶς  ἑκάστῳ,  πρὸ  τούτου  οὐκ
εὐτυχές, εἰ µή, ὥσπερ φαµέν, ἀναγκαῖον. Εἰ δέ, οἷος ἕκαστος ἔξεισι, ταύτην ἴσχει ἐκεῖ τάξιν, εἰς τὸ
προκόπτειν οὔσης ἐπιδόσεως οὐκ ἐξακτέον.

II,1 Περὶ τοῦ κόσµου (40)

Τὸν  κόσµον  ἀεὶ  λέγοντες  καὶ  πρόσθεν  εἶναι  καὶ  ἔσεσθαι  σῶµα  ἔχοντα  εἰ  µὲν  ἐπὶ  τὴν  βούλησιν  τοῦ
θεοῦ  ἀνάγοιµεν  τὴν  αἰτίαν,  πρῶτον  µὲν  ἀληθὲς  µὲν  ἂν  ἴσως  λέγοιµεν,  σαφήνειαν  δὲ  οὐδεµίαν  ἂν
παρεχοίµεθα.  Ἔπειτα  τῶν  στοιχείων  ἡ  µεταβολὴ  καὶ  τῶν  ζῴων  τῶν  περὶ  γῆν  ἡ  φθορὰ  τὸ  εἶδος
σῴζουσα µήποτε οὕτω καὶ ἐπὶ τοῦ παντὸς ἀξιώσει γίγνεσθαι ὡς τῆς βουλήσεως τοῦτο δυναµένης ἀεὶ
ὑπεκφεύγοντος καὶ ῥέοντος τοῦ σώµατος ἐπιτιθέναι τὸ εἶδος τὸ αὐτὸ ἄλλοτε ἄλλῳ, ὡς µὴ σῴζεσθαι
τὸ ἓν ἀριθµῷ εἰς τὸ ἀεί, ἀλλὰ τὸ ἓν τῷ εἴδει· ἐπεὶ διὰ τί τὰ µὲν οὕτω κατὰ τὸ εἶδος µόνον τὸ ἀεὶ ἕξει,
τὰ δ' ἐν οὐρανῷ καὶ αὐτὸς ὁ οὐρανὸς κατὰ τὸ τόδε ἕξει τὸ ἀεί; Εἰ δὲ τῷ πάντα συνειληφέναι καὶ µὴ

εἶναι εἰς ὃ τὴν µεταβολὴν ποιήσεται µηδέ τι ἔξωθεν ἂν προσπεσὸν φθεῖραι δύνασθαι τούτῳ δώσοµεν
τὴν  αἰτίαν  τῆς  οὐ  φθορᾶς,  τῷ  µὲν  ὅλῳ  καὶ  παντὶ  δώσοµεν  ἐκ  τοῦ  λόγου  τὸ  µὴ  ἂν  φθαρῆναι,  ὁ  δὲ
ἥλιος ἡµῖν καὶ τῶν ἄλλων ἄστρων ἡ οὐσία τῷµέρη καὶ µὴ ὅλον ἕκαστον εἶναι καὶ πᾶν, οὐχ ἕξει τὴν
πίστιν  παρὰ  τοῦ  λόγου,  ὅτι  εἰς  ἅπανταµένει  τὸν  χρόνον,  τὸ  δὲ  κατ'  εἶδος  τὴν  µονὴν  αὐτοῖς  εἶναι,
ὥσπερ καὶ πυρὶ καὶ τοῖς τοιούτοιςµόνον ἂν δόξειε παρεῖναι καὶ αὐτῷ δὲ παντὶ τῷ κό µ
σ ῳ. Οὐδὲν γὰρ
κωλύει ὑπ' ἄλλου ἔξωθεν µὴφθειρόµενον, ὑπ' αὐτοῦ, τῶν µερῶν ἄλληλα φθειρόντων, τὴν φθορὰν ἀεὶ
ἔχοντα, τῷ εἴδειµόνον µένειν, καὶ ῥεούσης ἀεὶ τῆς φύσεως τοῦ ὑποκειµένου, τὸ εἶδος ἄλλου διδόντος,
γίγνεσθαι τὸ αὐτὸ ἐπὶ τοῦ παντὸς ζῴου, ὅπερ καὶ ἐπὶ ἀνθρώπου καὶ ἵππου καὶ τῶν ἄλλων· ἀεὶ γὰρ
ἄνθρωπος καὶ ἵππος, ἀλλ' οὐχ ὁ αὐτός. Οὐ τοίνυν ἔσται τὸ µὲν µένον αὐτοῦ ἀεί, ὥσπερ ὁ οὐρανός,
τὰ δὲ περὶ γῆν φθειρόµενα, ἀλλ' ὁµοίως ἅπαντα, τὴν διαφορὰν ἔχοντα µόνον τῷ χρόνῳ· ἔστω γὰρ
πολυχρονιώτερα τὰ ἐν οὐρανῷ. Εἰ µὲν οὖν οὕτω συγχωρησόµεθα τὸ ἀεὶ ἐπὶ τοῦ παντὸς καὶ ἐπὶ τῶν
µερῶν  εἶναι,  ἧττον  ἂν  τὸ  ἄπορον  τῇ  δόξῃ  προσείη·  µᾶλλον  δὲ  παντάπασιν  ἔξω  ἀπορίας  ἂν
γιγνοίµεθα,  εἰ  τὸ  τῆς  βουλήσεως  τοῦ  θεοῦ  ἱκανὸν  εἶναι  δεικνύοιτοκἂν  οὕτω  καὶ  τοῦτον  τὸν  τρόπον
συνέχειν τὸ πᾶν. Εἰ δὲ καὶ τὸ τόδε τι αὐτοῦ ὁποσονοῦν λέγοιµενἔχειν τὸ ἀεὶ, ἥ τε βούλησις δεικτέα εἰ
ἱκανὴ ποιεῖν τοῦτο, τό τε ἄπορον µένει διὰ τί τὰ µὲν οὕτω, τὰ δὲ οὐχ οὕτως, ἀλλὰ τῷ εἴδει µόνον, τά
τε  µέρη  τὰ  ἐν  οὐρανῷ  πῶς  καὶ  αὐτά·  ἐπειδὴ  οὕτω  καὶ  αὐτὰ  τὰ  πάντα  εἶναι. Εἰ  οὖν  ταύτην
παραδεχόµεθα τὴν δόξαν καί φαµεν  τὸν µὲν οὐρανὸν καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτῷ κατὰ τὸ τόδε ἔχειν τὸ
ἀεί, τὰ δὲ ὑπὸ τῇ τῆς σελήνης σφαίρᾳ τὸ κατ' εἶδος, δεικτέον πῶς σῶµα ἔχων ἕξει τὸ τόδε ἐπὶ τοῦ
αὐτοῦ κυρίως, ὡς τὸ καθ' ἕκαστον καὶ τὸ ὡσαύτως, τῆς φύσεως τοῦ σώµατος ῥεούσης ἀεί. Τοῦτο γὰρ
δοκεῖ  τοῖς  τε  ἄλλοις  τοῖς  περὶ  φύσεως  εἰρηκόσι  καὶ  αὐτῷ  τῷ  Πλάτωνι  οὐ  µόνον  περὶ  τῶν  ἄλλων
σωµάτων, ἀλλὰ καὶ περὶ τῶν οὐρανίων αὐτῶν. Πῶς γὰρ ἄν, φησι, <σώµατα ἔχοντα καὶ ὁρώµενα τὸ
ἀπαραλλάκτως> ἕξει<καὶ τὸ ὡσαύτως>; Συγχωρῶν καὶ ἐπὶ τούτων δηλονότι τῷ Ἡρακλείτῳ, ὃς ἔφη
ἀεὶ καὶ τὸν ἥλιον γίνεσθαι. Ἀριστοτέλει µὲν γὰρ οὐδὲν ἂν πρᾶγµα εἴη, εἴ τις αὐτοῦ τὰς ὑποθέσεις τοῦ
πέµπτου παραδέξαιτο σώµατος. Τοῖς δὲ µὴ τοῦτο
µ
τιθε ένοις, τοῦ σώµατος δὲ ἐκ τούτων ὄντος τοῦ
οὐρανοῦ, ἐξ ὧνπερ καὶ τὰ τῇδε ζῷα, πῶς τὸ τόδε ἂν ἔχοι; Ἔτι δὲ µᾶλλον πῶς ἥλιος καὶ τὰ ἄλλα τὰ
ἐν τῷ οὐρανῷ µόρια ὄντα; Συγκειµένου δὴ παντὸς ζῴου ἐκ ψυχῆς καὶ τῆς σώµατος φύσεως ἀνάγκη
τὸν  οὐρανόν,  εἴπερ  ἀεὶ  κατ'  ἀριθµὸν  ἔσται,  ἢ  δι'  ἄµφω  ἔσεσθαι,  ἢ  διὰ  θάτερον  τῶν  ἐνόντων,  οἷον
ψυχὴν ἢ σῶµα. Ὁ µὲν δὴ τῷ σώµατι διδοὺς τὸ ἄφθαρτον οὐδὲν ἂν εἰς τοῦτο τῆς ψυχῆς δέοιτο ἢ τοῦ
ὁµοῦ ἀεὶ εἶναι πρὸς ζῴου σύστασιν· τῷ δὲ τὸ σῶµα παρ' αὐτοῦ φθαρτὸν εἶναι λέγοντι καὶ τῇ ψυχῇ
διδόντι τὴν αἰτίαν πειρατέον καὶ τὴν τοῦ σώµατος ἕξιν µηδ' αὐτὴν ἐναντιουµένην τῇ συστάσει καὶ τῇ
διαµονῇ δεικνύναι, ὅτι µηδὲν ἀσύµφωνον ἐν τοῖς συνεστηκόσιν ἐστὶ κατὰ φύσιν, ἀλλὰ πρόσφορον καὶ
τὴν ὕλην πρὸς τὸ βού
µ
λη α τοῦ ἀποτελέσαντος ὑπάρχειν προσήκει. Πῶς οὖν ἡ ὕλη καὶ τὸ σῶµα τοῦ
παντὸς συνεργὸν ἂν εἴη πρὸς τὴν τοῦ κόσµου ἀθανασίαν ἀεὶ ῥέον; Ἢ ὅτι, φαῖµεν ἄν, <ῥεῖ ἐν αὐτῷ·>
ῥεῖ γὰρ οὐκ ἔξω. Εἰ οὖν ἐν αὐτῷ καὶ οὐκ ἀπ' αὐτοῦ, µένον τὸ αὐτὸ οὔτ' ἂν αὔξοιτο οὔτε φθίνοι· οὐ
τοίνυν οὐδὲ γηράσκει. Ὁρᾶν δὲ δεῖ καὶ γῆν µένουσαν ἀεὶ ἐν σχήµατι τῷ αὐτῷ ἐξ ἀιδίου καὶ ὄγκῳ, καὶ
ἀὴρ οὐ µήποτε ἐπιλείπῃ οὐδὲ ἡ ὕδατος φύσις· καὶ τοίνυν ὅσον µεταβάλλει αὐτῶν οὐκ ἠλλοίωσε τὴν
τοῦ  ὅλου  ζῴου  φύσιν.  Καὶ  γὰρ  ἡµῖν  ἀεὶ  µεταβαλλόντων  µορίων  καὶ  εἰς  τὸ  ἔξω  ἀπιόντων  µένει
ἕκαστος εἰς πολύ· ᾧ δὲ ἔξω µηδέν, οὐκ ἀσύµφωνος ἂν τούτων ἡ σώµατος φύσις πρὸς ψυχὴν πρὸς τὸ
τὸ αὐτὸ εἶναι ζῷον καὶ ἀεὶ µένον. Πῦρ δὲ ὀξὺ µὲν καὶ ταχὺ τῷ µὴ ὧδε µένειν, ὥσπερ καὶ γῆ τῷ µὴ
ἄνω· γενόµενον δὲ ἐκεῖ, οὗ στῆναι δεῖ, οὔτοι δεῖν νοµίζειν οὕτως ἔχειν ἐν τῷ οἰκείῳ ἱδρυµένον, ὡς µὴ
καὶ αὐτὸ ὥσπερ καὶ τὰ ἄλλα στάσιν ἐπ' ἄµφω ζητεῖν. Ἀνωτέρω µὲν γὰρ οὐκ ἂν φέροιτο· οὐδὲν γὰρ
ἔτι· κάτω δ' οὐ πέφυκε. Λείπεται δὲ αὐτῷ εὐαγώγῳ τε εἶναι καὶ κατὰ φυσικὴν ὁλκὴν ἑλκοµένῳ ὑπὸ
ψυχῆς  πρὸς  τὸ  ζῆν  εὖ  µάλα  ἐν  καλῷ  τόπῳ  κινεῖσθαι  [ἐν  τῇ  ψυχῇ].  Καὶ  γάρ,  εἴ  τῳ  φόβος  µὴ  πέσῃ,
θαρρεῖν  δεῖ·  φθάνει  γὰρ  ἡ  τῆς  ψυχῆς  περιαγωγὴ  πᾶσαν  νεῦσιν,  ὡς  κρατοῦσαν  ἀνέχειν.  Εἰ  δὲ  µηδὲ
ῥοπὴν  πρὸς  τὸ  κάτω  ἔχει  παρ'  αὐτοῦ,  οὐκ  ἀντιτεῖνονµένει.  Τὰ  µὲν  οὖν  ἡµέτερα  µέρη  ἐν  µορφῇ
γενόµενα  οὐ  στέγοντα  αὐτῶν  τὴν  σύστασιν  ἀπαιτεῖ  ἀπ'  ἄλλων  µόρια,  ἵνα  µένοι·  εἰ  δ'  ἐκεῖθεν  µὴ
ἀπορρέοι, οὐδὲν δεῖ τρέφεσθαι. Εἰ δὲ ἀπορρέοι ἀποσβεννύµενον ἐκεῖθεν, πῦρ δεῖ ἕτερον ἐξάπτεσθαι
καί, εἰ ἄλλου τινὸς ἔχοι καὶ ἐκεῖθεν ἀπορρέοι, δεῖ καὶ ἀντ' ἐκείνου ἄλλου. Ἀλλὰ διὰ τοῦτο οὐ µένοι
ἂν  τὸ  πᾶν  ζῷον  τὸ  αὐτό,  εἰ  καὶ  οὕτως. Ἀλλ'  αὐτό  γε  ἐφ'  ἑαυτοῦ,  οὐχ  ὡς  πρὸς  τὸ  ζητούµενον,
σκεπτέον εἴτε τι ἀπορρεῖ ἐκεῖθεν, ὥστε δεῖσθαι κἀκεῖνα τῆς λεγοµένης οὐ κυρίως τροφῆς, ἢ ἅπαξ τὰ
ἐκεῖ  ταχθέντα  κατὰ  φύσινµένοντα  οὐ µ
δε ίαν  πάσχει  ἀπορροήν·  καὶ  πότερον  πῦρ  µόνον  ἢ  πλέον  τὸ
πῦρ καὶ ἔστι τοῖς ἄλλοις αἰωρεῖσθαι καὶ µετεωρίζεσθαι ὑπὸ τοῦ κρατοῦντος. Εἰ γάρ τις προσθείη καὶ
τὴν κυριωτάτην αἰτίαν, τὴν ψυχήν, µετὰ τῶν οὕτω σωµάτων καθαρῶν καὶ πάντως ἀµεινόνων – ἐπεὶ
καὶ ἐν τοῖς ἄλλοις ζῴοις ἐν τοῖς κυρίοις αὐτῶν τὰ ἀµείνω ἐκλέγεται ἡ φύσις – πάγιον ἂν τὴν δόξαν
περὶ  τοῦ  οὐρανοῦ  τῆς  ἀθανασίας  λάβοι.  Ὀρθῶς  γὰρ  καὶ  Ἀριστοτέλης  τὴν  φλόγα  <ζέσιν>  τινὰ  καὶ
πῦρ οἷον διὰ κόρον ὑβρίζον· τὸ δὲ ἐκεῖ ὁµαλὸν καὶ ἠ µ
ρε αῖον καὶ τῇ τῶν ἄστρων πρόσφορον φύσει.
Τὸ  δὲ  δὴ  µέγιστον,  τὴν  ψυχὴν  ἐφεξῆς  τοῖς  ἀρίστοις  κειµένην  δυνάµει  θαυµαστῇ  κινουµένην,  πῶς
ἐκφεύξεταί  τι  αὐτὴν  εἰς  τὸ  µὴ  εἶναι  τῶν  ἅπαξ  ἐν  αὐτῇ  τεθέντων;  Μὴ  παντὸς  δὲ  δεσµοῦ  οἴεσθαι
κρείττονα  εἶναι  ἐκ  θεοῦ  ὡ µ
ρ
µ
η ένην,  ἀνθρώπων  ἀπείρων  ἐστὶν  αἰτίας  τῆς  συνεχούσης  τὰ  πάντα.
Ἄτοπον γὰρ τὴν καὶ ὁποσονοῦν χρόνον δυνηθεῖσαν συνέχειν µὴ καὶἀεὶ ποιεῖν τοῦτο, ὥσπερ βίᾳ τοῦ
συνέχειν γεγονότος καὶ τοῦ κατὰ φύσιν ἄλλου ἢ τούτου ὄντος, ὃ ἐν τῇ τοῦ παντός ἐστι φύσει καὶ ἐν
τοῖς καλῶς τεθεῖσιν, ἢ ὄντος τινὸς τοῦ βιασοµένου καὶ διαλύσοντος τὴν σύστασιν καὶ οἷον βασιλείας
τινὸς  καὶ  ἀρχῆς  καταλύσοντος  τὴν  ψυχῆς  φύσιν.Τό  τε  µήποτε  ἄρξασθαι – ἄτοπον  γὰρ  καὶ  ἤδη

εἴρηται – πίστιν καὶ περὶ τοῦ µέλλοντος ἔχει. ∆ιὰ τίγὰρ ἔσται, ὅτε καὶ οὐκ ἤδη; Οὐ γὰρ ἐκτέτριπται
τὰ στοιχεῖα, ὥσπερ ξύλα καὶ τὰ τοιαῦτα µ
· ενόντων δ' ἀεὶ καὶ τὸ πᾶν µένει. Καὶ εἰ µεταβάλλει ἀεὶ, τὸ
πᾶν µένει· µένει γὰρ καὶ ἡ τῆ µ
ς εταβολῆς αἰτία. Ἡ δὲ µετάνοια τῆς ψυχῆς ὅτι κενόν ἐστι δέδεικται,
ὅτι ἄπονος καὶ ἀβλαβὴς ἡ διοίκησις· καὶ εἰ πᾶν οἷόν τε σῶµα ἀπολέσθαι, οὐδὲν ἂν ἀλλοιότερον αὐτῇ
γίγνοιτο. Πῶς  οὖν  τὰ  ἐκεῖ  µέρη  µένει,  τὰ  δ'  ἐνταῦθα  στοιχεῖα  τε  καὶ  ζῷα  οὐ  µένει;  Ἤ,  φησὶν  ὁ
Πλάτων,  τὰ  µὲν  παρὰ  θεοῦ  γεγένηται,  τὰ  δ'  ἐνταῦθα  ζῷα  παρὰ  τῶν  γενοµένων  παρ'  αὐτοῦ  θεῶν·
γενόµενα δὲ παρ' ἐκείνου οὐ  µ
θε ιτὸν φθείρεσθαι. Τοῦτο δὲ ταὐτὸν τῷ ἐφεξῆς µὲν τῷ
µ
δη ιουργῷ εἶναι
τὴν  ψυχὴν  τὴν  οὐρανίαν,  καὶ  τὰς  ἡµετέρας  δέ·  ἀπὸ  δὲ  τῆς  οὐρανίας  ἴνδαλµα  αὐτῆς  ἰὸν  καὶ  οἷον
ἀπορρέον  ἀπὸ  τῶν  ἄνω  τὰ  ἐπὶ  γῆς  ζῷα  ποιεῖν.  Ψυχῆς  οὖν  µιµουµένης  τοιαύτης  τὴν  ἐκεῖ,
ἀδυνατούσης δὲ τῷ καὶ χείροσι σώµασι χρῆσθαι πρὸς τὴν ποίησιν καὶ ἐν τόπῳ χείρονι καὶ τῶν εἰς τὴν
σύστασιν ληφθέντων οὐκ ἐθελόντων µένειν, τά τε ζῷα ἐνταῦθα οὐκ ἀεὶ δύναται µένειν, τά τε σώµατα
οὐχ ὁµοίως κρατοῖτο ἄν, ὡς ἂν ἄλλης ψυχῆς αὐτῶν προσεχῶς ἀρχούσης. Τὸν δὲ ὅλον οὐρανὸν εἴπερ
ἔδει µένειν, καὶ τὰ µόρια αὐτοῦ, τὰ ἄστρα τὰ ἐν αὐτῷ, ἔδει· ἢ πῶς ἂν ἔµεινε µὴ ὁµοίως καὶ τούτων
µενόντων; Τὰ γὰρ ὑπὸ τὸν οὐρανὸν οὐκέτι οὐρανοῦ µέρη· ἢ οὐ µέχρι σελήνης ὁ οὐρανός. Ἡµεῖς δὲ
πλασθέντες ὑπὸ τῆς διδοµένης παρὰ τῶν ἐν οὐρανῷ θεῶν ψυχῆς καὶ αὐτοῦ τοῦ οὐρανοῦ κατ' ἐκείνην
καὶ σύνεσµεν τοῖς σώµασιν· ἡ γὰρ ἄλλη ψυχή, καθ' ἣν ἡµεῖς, τοῦ εὖ εἶναι, οὐ τοῦ εἶναι αἰτία. Ἤδη
γοῦν  τοῦ  σώµατος  ἔρχεται  γενοµένου  µικρὰ  ἐκ  λογισµοῦ  πρὸς  τὸ  εἶναι  συλλαµβανοµένη. Ἀλλὰ
πότερον πῦρ µόνον καὶ εἰ ἀπορρεῖ ἐκεῖθεν καὶ δεῖται τροφῆς νῦν σκεπτέον. Τῷ µὲν οὖν Τιµαίῳ τὸ τοῦ
παντὸς σῶµα πεποιηκότι πρῶτον ἐκ γῆς καὶ πυρός, ἵνα ὁρατόν τε ᾖ διὰ τὸ πῦρ, στερρὸν δὲ διὰ τὴν
γῆν, ἀκολουθεῖν ἔδοξε καὶ τὰ ἄστρα ποιεῖν οὐ πᾶν, ἀλλὰ τὸ πλεῖστον πυρὸς ἔχειν, ἐπειδὴ τὰ ἄστρα
τὸ στερεὸν φαίνεται ἔχοντα. Καὶ ἴσως ὀρθῶς ἂν ἔχοι συνεπικρίναντος καὶ Πλάτωνος τῷ  εἰκότι τὴν
γνώµην  ταύτην.  Παρὰ  µὲν  γὰρ  τῆς  αἰσθήσεως  κατά  τε  τὴν  ὄψιν  κατά  τε  τὴν  τῆς  ἁφῆς  ἀντίληψιν
πυρὸς ἔχειν τὸ πλεῖστον ἢ τὸ πᾶν φαίνεται, διὰ δὲ τοῦ λόγου ἐπισκοποῦσιν, εἰ τὸ στερεὸν ἄνευ γῆς
οὐκ ἂν γένοιτο, καὶ γῆς ἂν ἔχοι. Ὕδατος δὲ καὶ ἀέρος τί ἂν  δέοιτο; Ἄτοπόν τε γὰρ  δόξει ὕδατος
εἶναι ἐν τοσούτῳ πυρί, ὅ τε ἀὴρ εἰ  ἐνεί µ
η εταβάλλοι ἂν εἰς  πυρὸς φύσιν. Ἀλλ' εἰ δύο στερεὰ ἄκρων
λόγον ἔχοντα δύο µέσων δεῖται,ἀπορήσειεν ἄν τις, εἰ καὶ ἐν φυσικοῖς οὕτως· ἐπεὶ καὶ γῆν ἄν τις ὕδατι
µίξειεν οὐδενὸς δεηθεὶ µ
ς έσου. Εἰ δὲ λέγοιµεν· ἐνυπάρχει γὰρ ἤδη ἐν τῇ γῇ καὶ τῷ ὕδατι καὶ τὰ ἄλλα,
δόξοµεν ἴσως τι λέγειν· εἴποι δ' ἄν τις· ἀλλ' οὐ πρὸς τὸ συνδῆσαι συνιόντα τὰ δύο. Ἀλλ' ὅµως ἐροῦµεν
ἤδη συνδεῖσθαι τῷ ἔχειν ἑκάτερον πάντα. Ἀλλ' ἐπισκεπτέον, εἰ ἄνευ πυρὸς οὐχ ὁρατὸν γῆ, καὶ ἄνευ
γῆς οὐ στερεὸν πῦρ· εἰ γὰρ τοῦτο, τάχ' ἂν οὐδὲν ἔχοι ἐφ' ἑαυτοῦ τὴν αὑτοῦ οὐσίαν, ἀλλὰ πάντα µὲν
µέµικται,  λέγεται  δὲ  κατὰ  τὸ  ἐπικρατοῦν  ἕκαστον.  Ἐπεὶ  οὐδὲ  τὴν  γῆν  ἄνευ  ὑγροῦ  φασι  συστῆναι
δύνασθαι· κόλλαν γὰρ εἶναι τῇ γῇ τὴν ὕδατος ὑγρότητα. Ἀλλ' εἰ καὶ δώσοµενοὕτως, ἀλλὰ ἕκαστόν γε
ἄτοπον λέγοντα εἶναί τι ἐφ' ἑαυτοῦ µὲν µὴ διδόναι σύστασιν αὐτῷ, µετὰδὲ τῶν ἄλλων ὁµοῦ, οὐδενὸς
ἑκάστου ὄντος. Πῶς γὰρ ἂν εἴη γῆς φύσις καὶ τὸ τί ἦν εἶναι γῇµηδενὸς ὄντος µορίου γῆς ὃ γῆ ἐστιν,
εἰ µὴ καὶ ὕδωρ ἐνείη εἰς κόλλησιν; Τί δ' ἂν κολλήσειε µὴ ὄντος ὅλως µεγέθους, ὃ πρὸς ἄλλο µόριον
συνεχὲς συνάψει; Εἰ γὰρ καὶ ὁτιοῦν µέγεθος γῆς αὐτῆς ἔσται, ἔσται γῆν φύσει καὶ ἄνευ ὕδατος εἶναι·
ἤ, εἰ µὴ τοῦτο, οὐδὲν ἔσται, ὃ κολλήσεται ὑπὸ τοῦ ὕδατος. Ἀέρος δὲ τί ἂν δέοιτο γῆς ὄγκος πρὸς τὸ
εἶναι ἔτι ἀέρος µένοντος πρὶ µ
ν εταβάλλειν; Περὶ δὲ πυρὸς εἰς µὲν τὸ γῆ εἶναι οὐκ εἴρηται, εἰς δὲ τὸ
ὁρατὴ εἶναι καὶ αὐτὴ καὶ τὰ ἄλλα· εὔλογον µὲν γὰρ συγχωρεῖν παρὰ φωτὸς τὸ ὁρᾶσθαι γίνεσθαι. Οὐ
γὰρ δὴ τὸ σκότος ὁρᾶσθαι, ἀλλὰ µὴ ὁρᾶσθαι φατέον, ὥσπερ τὴν ἀψοφίαν µὴ ἀκούεσθαι. Ἀλλὰ πῦρ
γε ἐν αὐτῇ οὐκ ἀνάγκη παρεῖναι· φῶς γὰρ ἀρκεῖ. Χιὼν γοῦν καὶ τὰ ψυχρότατα πολλὰ λαµπρὰ πυρὸς
ἄνευ.  Ἀλλ'  ἐνεγένετο,  φήσει  τις,  καὶ  ἔχρωσε  πρὶν  ἀπελθεῖν.  Καὶ  περὶ  ὕδατος  δὲ  ἀπορητέον,  εἰ  µὴ
ἔστιν ὕδωρ, εἰ µὴ γῆς λάβοι. Ἀὴρ δὲ πῶς ἂν λέγοιτο µετέχειν γῆς εὔθρυπτος ὤν; Περὶ δὲ πυρός, εἰ
γῆς δεῖ αὐτῷ τὸ συνεχὲς παρ' αὐτοῦ οὐκ ἔχοντι οὐδὲ τὸ διαστατὸν τριχῇ. Ἡ δὲ στερεότης αὐτῷ, οὐ
κατὰ τὴν διάστασιν τὴν τριχῇ, ἀλλὰ κατὰ τὴν ἀντέρεισιν δηλονότι, διὰ τί οὐκ ἔσται ᾗ φυσικὸν σῶµα;
Σκληρότης δὲ γῇ µόνῃ. Ἐπεὶ καὶ τὸ πυκνὸν τῷ χρυσῷ ὕδατι ὄντι προσγίνεται οὐ γῆς προσγενοµένης,
ἀλλὰ πυκνότητος ἢ πήξεως. Καὶ πῦρ δὲ ἐφ' αὑτοῦ διὰ τί ψυχῆς παρούσης οὐ συστήσεται πρὸς τὴν
δύναµιν  αὐτῆς;  Καὶ  ζῷα  δὲ  πύρινά  ἐστι  δαιµόνων.  Ἀλλὰ  κινήσοµεν  τὸ  πᾶν  ζῷον  ἐκ  πάντων  τὴν
σύστασιν ἔχειν. Ἢ τὰ ἐπὶ γῆς τις ἐρεῖ, γῆν δὲ εἰς τὸν οὐρανὸν αἴρειν παρὰ φύσιν εἶναι καὶ ἐναντίον
τοῖς  ὑπ'  αὐτῆς  τεταγµένοις·  συµπεριάγειν  δὲ  τὴν  ταχίστην  φορὰνγεηρὰ  σώµατα  οὐ  πιθανὸν  εἶναι
ἐµπόδιόν  τε  καὶ  πρὸς  τὸ  φανὸν  καὶ  λευκὸν  τοῦ  ἐκεῖ  πυρός. Ἴσως  οὖν  βέλτιον  χρὴ  ἀκούειν  τοῦ
Πλάτωνος λέγοντος ἐν µὲν τῷ παντὶ κόσµῳ δεῖν εἶναι τὸ τοιοῦτον στερεόν, τὸ ἀντίτυπον ὄν, ἵνα τε ἡ
γῆ  ἐν  µέσῳ  ἱδρυµένη  ἐπιβάθρα  καὶ  τοῖς  ἐπ'  αὐτῆς  βεβηκόσιν  ἑδραία  ᾖ,  τά  τε  ζῷα  τὰ  ἐπ'  αὐτῆς  ἐξ
ἀνάγκης τὸ τοιοῦτον στερεὸν ἔχῃ, ἡ δὲ γῆ τὸ µὲν εἶναι συνεχὴς καὶ παρ' αὐτῆς ἔχοι, ἐπιλάµποιτο δὲ
ὑπὸ  πυρός,  ἔχοι  δὲ  ὕδατος  πρὸς  τὸ  µὴ  αὐχµηρόν[ἔχοι  δὲ]  καὶ  µερῶν  πρὸς  µέρη  µὴ  κωλύεσθαι
συναγωγήν· ἀέρα δὲ κουφίζειν γῆς ὄγκους µ
· µ
ε ίχθαι δὲ τῷ ἄνω πυρὶ οὐκ ἐν τῇ συστάσει τῶν ἄστρων
τὴν γῆν, ἀλλ' ἐν κόσµῳ γενοµένου ἑκάστου καὶ τὸ πῦρ ἀπολαῦσαί τι τῆς γῆς, ὥσπερ καὶ τὴν γῆν τοῦ
πυρὸς καὶ ἕκαστον ἑκάστων, οὐχ ὡς τὸ ἀπολαῦσαν γενέσθαι ἐξ ἀµφοῖν, ἑαυτοῦ τε καὶ οὗ µετέσχεν,
ἀλλὰ  κατὰ  τὴν  ἐν  κόσµῳ  κοινωνίαν  ὂν  ὅ  ἐστι  λαβεῖν  οὐκ  αὐτὸ  ἀλλά  τι  αὐτοῦ,  οἷον  οὐκ  ἀέρα,  ἀλλ'
ἀέρος  τὴν  ἁπαλότητα  καὶ  τὴν  γῆν  πυρὸς  τὴν  λαµπρότητα·  τὴν  δὲ  µίξιν  πάντα  διδόναι,  καὶ  τὸ
συναµφότερον  τότε  ποιεῖν,  οὐ  γῆν  µόνον  καὶ  τὴν  πυρὸς  φύσιν,  τὴν  στερεότητα  ταύτην  καὶ  τὴν
πυρότητα.  Μαρτυρεῖ  δὲ  καὶ  αὐτὸς τούτοις  εἰπών·  <φῶς  ἀνῆψεν  ὁ  θεὸς  περὶ  τὴν  δευτέραν  ἀπὸ  γῆς
περιφοράν>,  τὸν  ἥλιον  λέγων,  καὶ  <λαµπρότατόν>  που  λέγει  ἀλλαχοῦ  τὸν  ἥλιον,  τὸν  αὐτὸν  δὲ

λευκότατον, ἀπάγων ἡµᾶς τοῦ ἄλλο τι νοµίζειν ἢ πυρὸς εἶναι, πυρὸς δὲ οὐδέτερον τῶν εἰδῶν αὐτοῦ
τῶν ἄλλων, ἀλλὰ τὸ φῶς ὅ φησιν ἕτερον φλογὸς εἶναι, θερµὸν δὲ προσηνῶς µόνον· τοῦτο δὲ τὸ φῶς
σῶµα  εἶναι,  ἀποστίλβειν  δὲ  ἀπ'  αὐτοῦ  τὸ  ὁµώνυµον  αὐτῷ  φῶς,  ὃ  δή  φαµεν  καὶ  ἀσώµατον  εἶναι·
τοῦτο  δὲ  ἀπ'  ἐκείνου  τοῦ  φωτὸς  παρέχεσθαι,  ἐκλάµπον  ἐξ  ἐκείνου  ὥσπερ  ἄνθος  ἐκείνου  καὶ
στιλπνότητα, ὃ δὴ καὶ εἶναι τὸ ὄντως λευκὸν σῶµα. Ἡµεῖς δὲ τὸ γεηρὸν πρὸς τὸ χεῖρον λαµβάνοντες,
τοῦ  Πλάτωνος  κατὰ  τὴν  στερεότητα  λαβόντος  τὴν  γῆν,  ἕν  τι  γοῦν  δὴ  ὀνοµάζοµεν  ἡµεῖς  διαφορὰς
γῆς  ἐκείνου  τιθεµένου.  Τοῦ  δὴ  τοιούτου  πυρὸς  τοῦ  φῶς  παρέχοντος  τὸ  καθαρώτατον  ἐν  τῷ  ἄνω
τόπῳ  κειµένου  καὶ  κατὰ  φύσιν  ἐκεῖ  ἱδρυµένου,  ταύτην  τὴν  φλόγα  οὐκ  ἐπιµίγνυσθαι  τοῖς  ἐκεῖ
ὑποληπτέον,  ἀλλὰ  φθάνουσαν  µέχρι  τινὸς  ἀποσβέννυσθαι  ἐντυχοῦσαν  πλείονι  ἀέρι  ἀνελθοῦσάν  τε
µετὰ  γῆς  ῥίπτεσθαι  κάτω  οὐ  δυναµένην  ὑπερβαίνειν  πρὸς  τὸ  ἄνω,  κάτω  δὲ  τῆς  σελήνης  ἵστασθαι,
ὥστε  καὶ  λεπτότερον  ποιεῖν  τὸν  ἐκεῖ  ἀέρα  καὶ  φλόγα,  εἰ  µένοι,  µαραινοµένην  εἰς  τὸ  πραότερον
γίνεσθαι  καὶ  τὸ  λαµπρὸν  µὴ  ἔχειν  ὅσον  εἰς  τὴν  ζέσιν,  ἀλλ'  ἢ  ὅσον  παρὰ  τοῦ  φωτὸς  τοῦ  ἄνω
ἐναυγάζεσθαι·  τὸ  δὲ  φῶς  ἐκεῖ,  τὸ  µὲν  ποικιλθὲν  ἐν  λόγοις  τοῖς  ἄστροις,  ὥσπερ  ἐν  τοῖς  µεγέθεσιν,
οὕτω καὶ ἐν ταῖς χρόαις τὴν διαφορὰν ἐργάσασθαι, τὸν δ' ἄλλον οὐρανὸν εἶναι καὶ αὐτὸν τοιούτου
φωτός, µὴ ὁρᾶσθαι δὲ λεπτότητι τοῦ σώµατος καὶ διαφανείᾳ οὐκ ἀντιτύπῳ, ὥσπερ καὶ τὸν καθαρὸν
ἀέρα·  πρόσεστι  δὲ  τούτοις  καὶ  τὸ  πόρρω. Τούτου  δὴ  µείναντος  ἄνω  τοῦ  τοιούτου  φωτὸς  ἐν  ᾧ
τέτακται καθαροῦ ἐν καθαρωτάτῳ, τίς ἂν τρόπος ἀπορροῆς ἀπ' αὐτοῦ ἂν γένοιτο; Οὐ γὰρ δὴ πρὸς
τὸ  κάτω  πέφυκεν  ἀπορρεῖν  ἡ  τοιαύτη  φύσις,  οὐδ'  αὖ  τί  ἐστιν  ἐκεῖ  τῶν  βιαζοµένων  ὠθεῖν  πρὸς  τὸ
κάτω. Πᾶν δὲ σῶµα µετὰ ψυχῆς ἄλλο καὶ οὐ ταὐτόν, οἷον µόνον ἦν· τοιοῦτον δὲ τὸ ἐκεῖ, οὐχ οἷον τὸ
µόνον. Τό τε γειτονοῦν εἴτε ἀὴρ εἴτε πῦρ εἴη, ἀὴρ µὲν τί ἂν ποιήσειε; Πυρὸς δὲ οὐδ' ἂν ἓν ἁ µ
ρ όσειε
πρὸς  τὸ  ποιῆσαι,  οὐδ'  ἂν  ἐφάψαιτο  εἰς  τὸ  δρᾶσαι·  τῇ  ῥύµῃ  τε  γὰρ  παραλλάξειεν  ἂν  πρὶν  παθεῖν
ἐκεῖνο, ἔλαττόν τε τοῦτο ἰσχύον τε οὐκ ἴσα τοῖς ἐνθάδε. Εἶτα καὶ τὸ ποιῆσαι θερµῆναί ἐστι· δεῖ τε τὸ
θερµανθησόµενον  µὴ  θερµὸν  παρ'  αὐτοῦ  εἶναι.  Εἰ  δέ  τι  φθαρήσεται  παρὰ  πυρός,  θερµανθῆναι  δεῖ
πρότερον αὐτὸ καὶ παρὰ φύσιν αὐτὸ ἐν τῷ
µ
θερ αίνεσθαι γίνεσθαι. Οὐδὲν δεῖ τοίνυν ἄλλου σώµατος
τῷ  οὐρανῷ,  ἵνα  µένῃ,  οὐδ'  αὖ,  ἵνα  κατὰ  φύσιν  ἡ  περιφορά·  οὐ  γάρ  πω  δέδεικται  οὐδὲ  ἐπ'  εὐθείας
οὖσα  ἡ  κατὰ  φύσιν  αὐτῷ  φορά·  ἢ  γὰρ  µένειν  ἢ  περιφέρεσθαι  κατὰ  φύσιν  αὐτοῖς·  αἱ  δ'  ἄλλαι
βιασθέντων.  Οὐ  τοίνυν  οὐδὲ  τροφῆς  δεῖσθαι  φατέον  τὰ  ἐκεῖ,  οὐδὲ  ἀπὸ  τῶν  τῇδε  περὶ  ἐκείνων
ἀποφαντέον οὔτε ψυχὴν τὴν αὐτὴν τὴν συνέχουσαν ἐχόντων οὔτε τὸν αὐτὸν τόπον οὔτε αἰτίας οὔσης
ἐκεῖ, δι' ἣν τὰ τῇδε τρέφεται συγκρίµατα ἀεὶ ῥέοντα, τήν τε µεταβολὴν τῶν τῇδε σωµάτων ἀφ' αὑτῶν
µεταβάλλειν  ἄλλης  ἐπιστατούσης  φύσεως  αὐτοῖς,  ἣ  ὑπ'  ἀσθενείας  οὐκ  οἶδε  κατέχειν  ἐν  τῷ  εἶναι,
µιµεῖται δὲ ἐν τῷ γίνεσθαι ἢ γεννᾶν τὴν πρὸ αὐτῆς φύσιν. Τὸ δὲ µὴ ὡσαύτως πάντη, ὥσπερ τὰ νοητά,
εἴρηται.

II,2 Περὶ τῆς κυκλοφορίας (14)

∆ιὰ τί <κύκλῳ κινεῖται>; Ὅτι νοῦν µ
  ιµεῖται. Καὶ τίνος ἡ κίνησις, ψυχῆς ἢ σώµατος; Τί οὖν ὅτι ψυχὴ ἐν
αὐτῇ ἐστι καὶ πρὸς αὐτήν; Ἢ σπεύδει ἰέναι; ἢ ἔστιν ἐν αὐτῇ οὐ συνεχεῖ οὖσα; ἢ φεροµένη συµφέρει;
Ἀλλ'  ἔδει  συµφέρουσαν  µηκέτι  φέρειν,  ἀλλ'  ἐνηνοχέναι,  τουτέστι  στῆναιµᾶλλον  ποιῆσαι  καὶ  µὴ  ἀεὶ
κύκλῳ.  Ἢ  καὶ  αὐτὴ  στήσεται  ἤ,  εἰ  κινεῖται,  οὔτι  γε  τοπικῶς.  Πῶς  οὖν  τοπικῶς  κινεῖ  αὐτὴ  ἄλλον
τρόπον κινουµένη; Ἢ ἴσως οὐδὲ τοπικὴ ἡ κύκλῳ, ἀλλ' εἰ ἄρα, κατὰ συµβεβηκός. Ποία οὖν τις; Εἰς
αὑτὴν  συναισθητικὴ  καὶ  συννοητικὴ  καὶ  ζωτικὴ  καὶ  οὐδαµοῦ  ἔξω  οὐδ'  ἄλλοθι.  Καὶ  τὸ  πάντα  δεῖν
περιλαµβάνειν; τοῦ γὰρ ζῴου τὸ κύριον περιληπτικὸν καὶ ποιοῦν ἕν. Οὐ περιλήψεται δὲ ζωτικῶς, εἰ
µένοι,  οὐδὲ  σώσει  τὰ  ἔνδον  σῶµα  ἔχον·  καὶ  γὰρ  σώµατος  ζωὴ  κίνησις.  Εἰ  οὖν  καὶ  τοπική,  ὡς
δυνήσεται κινήσεται καὶ οὐχ ὡς ψυχὴ µόνον, ἀλλ' ὡς σῶµα ἔµψυχον καὶ ὡς ζῷον· ὥστε εἶναι µικτὴν
ἐκ σωµατικῆς καὶ ψυχικῆς, τοῦ µὲν σώµατος εὐθὺ φεροµένου φύσει, τῆς δὲ ψυχῆς κατεχούσης, ἐκ δ'
ἀµφοῖν  γενοµένου  φεροµένου  τε  καὶ  µένοντος.  Εἰ  δὲ  σώµατος  ἡ  κύκλῳ  λέγοιτο,  πῶς  παντὸς
εὐθυποροῦντος καὶ τοῦ πυρός; Ἢ εὐθυπορεῖ, ἕως ἂν ἥκῃ εἰς τὸ οὗ τέτακται· ὡς γὰρ ἂν ταχθῇ, οὕτω
δοκεῖ καὶ ἑστάναι κατὰ φύσιν καὶ φέρεσθαι εἰς ὃ ἐτάχθη. ∆ιὰ τί οὖν οὐ µένει ἐλθόν; Ἆρα, ὅτι ἡ φύσις
τῷ πυρὶ ἐν κινήσει; Εἰ οὖν µὴ κύκλῳ, σκεδασθήσεται ἐπ' εὐθύ· δεῖ ἄρα κύκλῳ. Ἀλλὰ τοῦτο προνοίας·
ἀλλ' ἐν αὐτῷ παρὰ τῆς προνοίας· ὥστε, εἰ ἐκεῖ γένοιτο, κύκλῳ κινεῖσθαι ἐξ αὐτοῦ. Ἢ ἐφιέµενον τοῦ
εὐθέος οὐκ ἔχον οὐκέτι τόπον ὥσπερ περιολισθάνον ἀνακάµπτει ἐν οἷς τόποις δύναται· οὐ γὰρ ἔχει
τόπον  µεθ'  ἑαυτό·  οὗτος  γὰρ  ἔσχατος.  Θεῖ  οὖν  ἐν  ᾧ  ἔχει  καὶ  αὐτὸς  αὑτοῦ  τόπος,  οὐχ  ἵνα  µένῃ
γεγενηµένος,  ἀλλ'  ἵνα  φέροιτο.  Καὶ  κύκλου  δὲ  τὸ  µὲν  κέντρον  µένει  κατὰ  φύσιν,  ἡ  δὲ  ἔξωθεν
περιφέρεια εἰµένοι, κέντρον ἔσται µέγα. Μᾶλλον οὖν ἔσται περὶ τὸ κέντρον καὶ ζῶντι καὶ κατὰ φύσιν
δὲ ἔχοντι σώµατι. Οὕτω γὰρ συννεύσει πρὸς τὸ κέντρον, οὐ τῇ συνιζήσει – ἀπολεῖ γὰρ τὸν κύκλον –
ἀλλ'  ἐπεὶ  τοῦτο  οὐ  δύναται,  τῇ  περιδινήσει·  οὕτω  γὰρ  µόνως  ἀποπληρώσει  τὴν  ἔφεσιν.  Εἰ  ψυχὴ  δὲ
περιάγοι, οὐ καµεῖται· οὐ γὰρ ἕλκει, οὐδὲ παρὰ φύσιν· ἡ γὰρ φύσις τὸ ὑπὸ ψυχῆς τῆς πάσης ταχθέν.
Ἔτι πανταχοῦ οὖσα ἡ ψυχὴ ὅλη καὶ οὐ διειληµµένη ἡ τοῦ παντὸς κατὰ µέρος δίδωσι καὶ τῷ οὐρανῷ,
ὡς δύναται, πανταχοῦ εἶναι· δύναται δὲ τῷ πάντα µετιέναι καὶ ἐπιπορεύεσθαι. Ἔστη µὲν γάρ, εἴ που
ἑστῶσα  ἦν  ἡ  ψυχή,  ἐλθὸν  ἐκεῖ·  νῦν  δέ,  ἐπειδὴ  πᾶσά  ἐστιν,  αὐτῆς  πάντη  ἐφίεται.  Τί  οὖν;  Οὐδέποτε
τεύξεται; Ἢ οὕτως ἀεὶ τυγχάνει, µᾶλλον δὲ αὐτὴ πρὸς αὑτὴν ἄγουσα ἀεὶ ἐν τῷ ἀεὶ ἄγειν ἀεὶ κινεῖ,

καὶ  οὐκ  ἀλλαχοῦ  κινοῦσα  ἀλλὰ  πρὸς  αὑτὴν  ἐν  τῷ  αὐτῷ,  οὐκ  ἐπ'  εὐθὺ  ἀλλὰ  κύκλῳ  ἄγουσα  δίδωσιν
αὐτῷ οὗ ἐὰν ἥκῃ ἐκεῖ ἔχειν αὐτήν. Εἰ δὲ µένοι, ὡς ἐκεῖ οὔσης µόνον, οὗ ἕκαστον µένει, στήσεται. Εἰ
οὖν µὴ  ἐκεῖ  µόνον ὁπουοῦν, πανταχοῦ οἰσθήσεται καὶ οὐκ ἔξω· κύκλῳ ἄρα. Τὰ οὖν ἄλλα  πῶς;  Ἢ
οὐχ ὅλον ἕκαστον, µέρος δὲ καὶ κατεχόµ
µ
ενον ερικῷ τόπῳ. Ἐκεῖνο δὲ ὅλον καὶ οἷον τόπος καὶ οὐδὲν
κωλύει·  αὐτὸ  γὰρ  τὸ  πᾶν.  Πῶς  οὖν  ἄνθρωποι;  Ἤ,  ὅσον  παρὰ  τοῦ  παντός,  µέρος,  ὅσον  δ'  αὐτοί,
οἰκεῖον  ὅλον.  Εἰ  οὖν  πανταχοῦ  οὗ  ἂν  ᾖ  ἔχει  αὐτήν,  τί  δεῖ  περιιέναι;  Ἢ  ὅτι  µὴ  µόνον  ἐκεῖ.  Εἰ  δὲ  ἡ
δύναµις  αὐτῆς  περὶ  τὸ  µέσον,  καὶ  ταύτῃ  ἂν  κύκλῳ·  µέσον  δὲ  οὐχ  ὡσαύτως  σώµατος  καὶ  φύσεως
ψυχῆς ληπτέον, ἀλλ' ἐκεῖ µὲ µ
ν έσον, ἀφ' οὗ ἡ ἄλλη, τοπικῶς δὲ σώµατος. Ἀνάλογον οὖν δεῖ τὸ µέσον·
ὡς γὰρ ἐκεῖ, οὕτω καὶ ἐνταῦθα µέσον δεῖ εἶναι, ὃ µόνως ἐστὶ µέσον σώµατος καὶ σφαιρικοῦ· ὡς γὰρ
ἐκεῖνο περὶ αὐτό, οὕτω καὶ τοῦτο. Εἰ δὴ ψυχῆς ἐστι, περιθέουσα τὸν θεὸν ἀµφαγαπάζεται καὶ περὶ
αὐτὸν ὡς οἷόν τε αὐτὴ ἔχει· ἐξήρτηται γὰρ αὐτοῦ πάντα. Ἐπεὶ οὖν οὐκ ἔστι πρὸς αὐτόν, περὶ αὐτόν.
Πῶς οὖν οὐ πᾶσαι οὕτως; Ἢ ἑκάστη ὅπου ἐστὶν οὕτως. ∆ιὰ τί οὖν οὐ καὶ τὰ σώµατα ἡµῶν οὕτως;
Ὅτι  τὸ  εὐθύπορον  προσήρτηται  καὶ  πρὸς  ἄλλα  αἱ  ὁ µ
ρ αὶ  καὶ  τὸ  σφαιροειδὲς  ἡµῶν  οὐκ  εὔτροχον·
γεηρὸν  γάρ·  ἐκεῖ  δὲ  συνέπεται  λεπτὸν  καὶ  εὐκίνητον·  διὰ  τί  γὰρ  ἂν  καὶ  σταίη  ἡντινοῦν  κίνησιν  τῆς
ψυχῆς κινουµένης; Ἴσως δὲ καὶ παρ' ἡµῖν τὸ πνεῦµα τὸ περὶ τὴν ψυχὴν τοῦτο ποιεῖ. Εἰ γὰρ ἔστιν ὁ
θεὸς ἐν πᾶσι, τὴν συνεῖναι βουλοµένην ψυχὴν περὶ αὐτὸν δεῖ γίγνεσθαι· οὐ γάρ πῃ. Καὶ Πλάτων δὲ
τοῖς  ἄστροις  οὐ  µόνον  τὴν  µετὰ  τοῦ  ὅλου  σφαιρικὴν  κίνησιν,  ἀλλὰ  καὶ  ἑκάστῳ  δίδωσι  τὴν  περὶ  τὸ
κέντρον  αὐτῶν·  ἕκαστον  γάρ,  οὗ  ἐστι,  περιειληφὸς  τὸν  θεὸν  ἀγάλλεται  οὐλογισµῷ  ἀλλὰ  φυσικαῖς
ἀνάγκαις. Ἔστω δὲ καὶ ὧδε· τῆς ψυχῆς ἡ µέν τις δύναµις ἡ ἐσχάτη ἀπὸ γῆς ἀρξαµένη καὶ δι' ὅλου
<διαπλεκεῖσά> ἐστιν, ἡ δὲ αἰσθάνεσθαι πεφυκυῖα καὶ ἡ λόγον δοξαστικὸν δεχοµένη πρὸς τὸ ἄνω ἐν
ταῖς σφαίραις ἑαυτὴν ἔχει ἐποχουµένη καὶ τῇ προτέρᾳ καὶ δύναµιν διδοῦσα παρ' αὐτῆς εἰς τὸ ποιεῖν
ζωτικωτέραν. Κινεῖται οὖν ὑπ' αὐτῆς κύκλῳ περιεχούσης καὶ ἐφιδρυµένης παντὶ ὅσον αὐτῆς εἰς τὰς
σφαίρας  ἀνέδραµε.  Κύκλῳ  οὖν  ἐκείνης  περιεχούσης  συννεύουσα  ἐπιστρέφεται  πρὸς  αὐτήν,  ἡ  δὲ
ἐπιστροφὴ  αὐτῆς  περιάγει  τὸ  σῶµα,  ἐν  ᾧ  ἐµπέπλεκται.  Ἑκάστου  γὰρ  µορίου  κἂν  ὁπωσοῦν
κινηθέντος ἐν σφαίρᾳ, εἰ µόνον κινοῖτο, ἔσεισεν ἐν ᾧ ἐστι καὶ τῇ σφαίρᾳ κίνησις γίνεται. Καὶ γὰρ ἐπὶ
τῶν σωµάτων τῶν ἡµετέρων τῆς ψυχῆς ἄλλως κινουµένης, οἷον ἐν χαραῖς καὶ τῷ φανέντι ἀγαθῷ, τοῦ
σώµατος ἡ κίνησις καὶ τοπικὴ γίνεται. Ἐκεῖ δὴ ἐν ἀγαθῷ γινοµένη ψυχὴ καὶ αἰσθητικωτέρα γενοµένη
κινεῖται πρὸς τὸ ἀγαθὸν καὶ σείει ὡς πέφυκεν ἐκεῖ τοπικῶς τὸ σῶµα. Ἥ τε αἰσθητικὴ ἀπὸ τοῦ ἄνω
αὖ  καὶ  αὐτὴ  τὸ  ἀγαθὸν  λαβοῦσα  καὶ  τὰ  αὐτῆς  ἡσθεῖσα  διώκουσα  αὐτὸ  ὂν  πανταχοῦ  πρὸς  τὸ
πανταχοῦ συµφέρεται. Ὁ δὲ νοῦς οὕτω κινεῖται· ἕστηκε γὰρ καὶ κινεῖται· περὶ αὐτὸν γάρ. Οὕτως οὖν
καὶ τὸ πᾶν τῷ κύκλῳ κινεῖται ἅµα καὶ ἕστηκεν.

II,3 Εἰ ποιεῖ τὰ ἄστρα (52)

Ὅτι  ἡ  τῶν  ἄστρων  φορὰ  σηµαίνει  περὶ  ἕκαστον  τὰ  ἐσόµενα,  ἀλλ'  οὐκ  αὐτὴ  πάντα  ποιεῖ,  ὡς  τοῖς
πολλοῖς δοξάζεται, εἴρηται µὲν πρότερον ἐν ἄλλοις, καὶ πίστεις τινὰς παρείχετο ὁ λόγος, λεκτέον δὲ
καὶ νῦν ἀκριβέστερον διὰ πλειόνων· οὐ γὰ µ
ρ ικρὸν τὸ ἢ ὧδε ἢ ὧδε ἔχειν δοξάζειν. Τοὺς δὴ πλανήτας
φεροµένους ποιεῖν λέγουσιν οὐ µόνον τὰ ἄλλα, πενίας καὶ πλούτους καὶ ὑγιείας καὶ νόσους, ἀλλὰ καὶ
αἴσχη καὶ κάλλη αὖ, καὶ δὴ τὸµέγιστον, καὶ κακίας καὶ ἀρετὰς καὶ δὴ καὶ τὰς ἀπὸ τούτων πράξεις
καθ'  ἕκαστα  ἐπὶ  καιρῶν  ἑκάστων,  ὥσπερ  θυµουµένους  εἰς  ἀνθρώπους,  ἐφ'  οἷς  µηδὲν  αὐτοὶ  οἱ
ἄνθρωποι ἀδικοῦσιν οὕτω παρ' αὐτῶν κατεσκευασµένοι, ὡς ἔχουσι· καὶ τὰ λεγό µενα ἀγαθὰ διδόναι
οὐκ  ἀγασθέντας  τῶν  λαµβανόντων,  ἀλλ'  αὐτοὺς  ἢ  κακουµένους  κατὰ  τόπους  τῆς  φορᾶς  ἢ  αὖ
εὐπαθοῦντας  καὶ  αὖ  ἄλλους  αὐτοὺς  ταῖς  διανοίαις
µ
γιγνο ένους  ὅταν  τε  ἐπὶ  κέντρων  ὦσι  καὶ
ἀποκλίνοντας ἄλλους· τὸ δὲ µέγιστον, τοὺς µὲν κακοὺς αὐτῶν λέγοντες, τοὺς δὲ ἀγαθοὺς εἶναι, ὅµως
καὶ  τοὺς  κακοὺς  αὐτῶν
µ
λεγο ένους  ἀγαθὰ  διδόναι,  τοὺς  δ'  ἀγαθοὺς  φαύλους  γίγνεσθαι·  ἔτι  δὲ
ἀλλήλους  ἰδόντας  ποιεῖν  ἕτερα,  µὴ  ἰδόντας  δὲ  ἄλλα,  ὥσπερ  οὐχ  αὑτῶν  ὄντας  ἀλλὰ  ἰδόντας  µὲν
ἄλλους, µὴ ἰδόντας δὲ ἑτέρους· καὶ τόνδε µὲν ἰδόντα ἀγαθὸν εἶναι, εἰ δ' ἄλλον ἴδοι, ἀλλοιοῦσθαι· καὶ
ἄλλως  µὲν  ὁρᾶν,  εἰ  κατὰ  σχῆµα  τόδε  ἡ  ὄψις,  ἄλλως  δέ,  εἰ  κατὰ  τόδε·  ὁµοῦ  τε  πάντων  τὴν  κρᾶσιν
ἑτέραν γίγνεσθαι, ὥσπερ ἐξ ὑγρῶν διαφόρων τὸ κρᾶµα ἕτερον παρὰ τὰ µ µ
ε ιγµένα. Ταῦτα οὖν καὶ τὰ
τοιαῦτα  δοξαζόντων  περὶ  ἑκάστου  λέγειν  ἐπισκοπουµένους  προσήκει.  Ἀρχὴ  δ'  ἂν  εἴη  προσήκουσα
αὕτη. Πότερα  ἔµψυχα  νοµιστέον  ἢ  ἄψυχα  ταῦτα  τὰ  φερόµενα;  Εἰ  µὲν  γὰρ  ἄψυχα,  οὐδὲν  ἀλλ'  ἢ
θερµὰ  καὶ  ψυχρὰ  παρεχόµενα,  εἰ  δὴ  καὶ  ψυχρὰ  ἄττα  τῶν  ἄστρων  φήσοµεν,  ἀλλ'  οὖν  ἐν  τῇ  τῶν
σωµάτων  ἡµῶν  φύσει  στήσουσι  τὴν  δόσιν  φορᾶς  δηλονότι  σωµατικῆς  εἰς  ἡµᾶς  γινοµένης,  ὡς  µηδὲ
πολλὴν  τὴν  παραλλαγὴν  τῶν  σωµάτων  γίνεσθαι  τῆς  τε  ἀπορροῆς  ἑκάστων  τῆς  αὐτῆς  οὔσης  καὶ  δὴ
ὁµοῦ εἰς ἓν ἐπὶ γῆς µιγνυµένων, ὡς µόνον κατὰ τοὺς τόπους τὰς διαφορὰς γίγνεσθαι ἐκ τοῦ ἐγγύθεν
καὶ  πόρρωθεν,  πρὸς  τὴν  διαφορὰν  διδόντος  καὶ  τοῦ  ψυχροῦὡσαύτως.  Σοφοὺς  δὲ  καὶ  ἀµαθεῖς  καὶ
γραµµατικοὺς ἄλλους, τοὺς δὲ ῥήτορας, τοὺς δὲ κιθαριστὰς καὶ τὰς ἄλλας τέχνας, ἔτι δὲ πλουσίους
καὶ πένητας, πῶς; Καὶ τὰ ἄλλα, ὅσα µὴ ἐκ σωµάτων κράσεως τὴν αἰτίαν ἔχει τοῦ γίγνεσθαι; Οἷον καὶ
ἀδελφὸν τοιόνδε καὶ πατέρα καὶ υἱὸν γυναῖκά τε καὶ τὸ νῦν  εὐτυχῆσαι καὶ στρατηγὸν καὶ βασιλέα
γενέσθαι.  Εἰ  δ'  ἔµψυχα  ὄντα  προαιρέσει  ποιεῖ,  τί  παρ'  ἡµῶν  παθόντα  κακὰ  ἡµᾶς  ποιεῖ  ἑκόντα,  καὶ
ταῦτα ἐν θείῳ τόπῳ ἱδρυµένα καὶ αὐτὰ θεῖα ὄντα; Οὐδὲ γάρ, δι' ἃ ἄνθρωποι γίγνονται κακοί, ταῦτα

ἐκείνοις  ὑπάρχει,  οὐδέ  γε  ὅλως  γίνεται  ἢ  ἀγαθὸν  ἢ  κακὸν  αὐτοῖς  ἡµῶν  ἢ  εὐπαθούντων  ἢ  κακὰ
πασχόντων. Ἀλλ'  οὐχ  ἑκόντες  ταῦτα,  ἀλλ'  ἠναγκασµένοι  τοῖς  τόποις  καὶ  τοῖς  σχήµασιν.  Ἀλλ'  εἰ
ἠναγκασµένοι,  τὰ  αὐτὰ  δήπουθεν  ἐχρῆν  ἅπαντας  ποιεῖν  ἐπὶ  τῶν  αὐτῶν  τόπων  καὶ
µ
σχη άτων
γινοµένους. Νῦν δὲ τί διάφορον πέπονθενὅδε τόδε τὸ  µ
τ ῆµα τοῦ τῶν ζῳδίων κύκλου παριὼν καὶ αὖ
τόδε; Οὐ γὰρ δὴ οὐδ' ἐν αὐτῷ τῷ ζῳδίῳ γίνεται, ἀλλ' ὑπ' αὐτὸ πλεῖστον ἀπέχων, καὶ καθ' ὁποῖον ἂν
γίγνηται  κατὰ  τὸν  οὐρανὸν  ὤν.  Γελοῖον  γὰρ  καθ'  ἕκαστον  ὧν  τις  παρέχεται  ἄλλον  καὶ  ἄλλον
γίγνεσθαι καὶ διδόναι ἄλλα καὶ ἄλλα· ἀνατέλλων δὲ καὶ ἐπὶ κέντρου γεγονὼς καὶ ἀποκλίνας ἄλλος.
Οὐ γὰρ δὴ τοτὲ µὲν ἥδεται ἐπὶ τοῦ κέντρου ὤν, τοτὲ δὲ λυπεῖται ἀποκλίνας ἢ ἀργὸς γίνεται, οὐδ' αὖ
θυµοῦται ἀνατείλας ἄλλος, πραΰνεται δὲ ἀποκλίνας, εἷς δέ τις αὐτῶν καὶ ἀποκλίνας ἀµείνων. Ἔστι
γὰρ ἀεὶ ἕκαστος καὶ ἐπίκεντρος ἄλλοις ἀποκλίνας ἄλλοις καὶ ἀποκλίνας ἑτέροις ἐπίκεντρος ἄλλοις·
καὶ οὐ δήπου κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον χαίρει τε καὶ λυπεῖται καὶ θυµοῦται καὶ πρᾶός ἐστι. Τὸ δὲ τοὺς
µὲν  αὐτῶν  χαίρειν  λέγειν  δύνοντας,  τοὺς  δὲ  ἐν  ἀνατολαῖς  ὄντας,  πῶς  οὐκ  ἄλογον;  Καὶ  γὰρ  οὕτω
συµβαίνει  ἅµα  λυπεῖσθαί  τε  καὶ  χαίρειν.  Εἶτα  διὰ  τί  ἡ  ἐκείνων  λύπη  ἡµᾶς  κακώσει;  Ὅλως  δὲ  οὐδὲ
λυπεῖσθαι οὐδ' ἐπὶ καιροῦ χαίρειν αὐτοῖς δοτέον, ἀλλ' ἀεὶ τὸ ἵλεων ἔχειν χαίροντας ἐφ' οἷς ἀγαθοῖς
ἔχουσι καὶ ἐφ' οἷς ὁρῶσι. Βίος γὰρ ἑκάστῳ ἐφ' αὑτοῦ, ἑκάστῳ καὶ ἐν τῇ ἐνεργείᾳ τὸ εὖ· τὸ δὲ οὐ πρὸς
ἡµᾶς. Καὶ µάλιστα τοῖς οὐ κοινωνοῦσιν ἡµῖν ζῴοις κατὰ συµβεβηκός, οὐ προηγούµενον· οὐδὲ ὅλως
τὸ ἔργον πρὸς ἡµᾶς, εἰ ὥσπερ ὄρνισι κατὰ συµβεβηκὸς τὸ σηµαίνειν. Κἀκεῖνο δὲ ἄλογον, τόνδε µὲν
τόνδε  ὁρῶντα  χαίρειν,  τόνδε  δὲ  τόνδε  τοὐναντίον·  τίς  γὰρ  αὐτοῖς  ἔχθρα  ἢ  περὶ  τίνων;  ∆ιὰ  τί  δὲ
τρίγωνος µ
  ὲν ὁρῶν ἄλλως, ἐξ ἐναντίας δὲ ἢ τετράγωνος ἄλλως;∆ιὰ τί δὲ ὡδὶ µ
  ὲν ἐσχηµατισµένος ὁρᾷ,
κατὰ δὲ τὸ ἑξῆς ζῴδιον ἐγγυτέρω ὢν µᾶλλον οὐχ ὁρᾷ; Ὅλως δὲ τίς καὶ ὁ τρόπος ἔσται τοῦ ποιεῖν ἃ
λέγονται  ποιεῖν;  Πῶς  τε  χωρὶς  ἕκαστος  καὶ  ἔτι  πῶς  ὁµοῦ  πάντες  ἄλλο  ἐκ  πάντων;  Οὐ  γὰρ  δὴ
συνθέµενοι πρὸς ἀλλήλους οὕτω ποιοῦσιν εἰς ἡµᾶς τὰ δόξαντα ὑφεὶς ἕκαστός τι τῶν ἀφ' αὑτοῦ, οὐδ'
αὖ  ἄλλος  ἐκώλυσε  τὴν  τοῦ  ἑτέρου  δόσιν  γενέσθαι  βιασάµενος,  οὐδ'  αὖ  ὁ  ἕτερος  παρεχώρησε  τῷ
ἑτέρῳ  πεισθεὶς  αὐτῷ  πράττειν.  Τὸ  δὲ  τόνδε  µὲν  χαίρειν  ἐν  τοῖς  τοῦδε  γενόµενον,  ἀνάπαλιν  δὲ  τὸν
ἕτερον  ἐν  τοῖς  τοῦ  ἑτέρου  γενόµενον,  πῶς  οὐχ  ὅµοιον,  ὥσπερ  ἂν  εἴ  τις  ὑποθέµενος  δύο  φιλοῦντας
ἀλλήλους  ἔπειτα  λέγοι  τὸν  µὲν  ἕτερον  φιλεῖν  τὸν  ἕτερον,  ἀνάπαλιν  δὲ  θάτερον  µισεῖν  θάτερον;
Λέγοντες δὲ ψυχρόν τινα αὐτῶν εἶναι, ἔτι πόρρω γινόµενον ἀφ' ἡµῶν µᾶλλον ἡµῖν ἀγαθὸν εἶναι, ἐν
τῷ ψυχρῷ τὸ κακὸν αὐτοῦ εἰς ἡµᾶς τιθέµενοι· καίτοι ἔδει ἐν τοῖς ἀντικειµένοις ζῳδίοις ἀγαθὸν ἡµῖν
εἶναι·  καὶ  ἐναντίους  γινοµένους  τὸν  ψυχρὸν  τῷ  θερµῷ  δεινοὺς  ἀµφοτέρους  γίνεσθαι·  καίτοι  ἔδει
κρᾶσιν εἶναι· καὶ τόνδε µὲν χαίρειν τῇ ἡµέρᾳ καὶ ἀγαθὸν γίνεσθαι
µ
θερ αινόµενον, τόνδε δὲ τῇ νυκτὶ
χαίρειν  πυρώδη  ὄντα,  ὥσπερ  οὐκ  ἀεὶ  ἡµέρας  αὐτοῖς  οὔσης,  λέγω  δὲ  φωτός,  ἢ  τοῦ  ἑτέρου
καταλαµβανο-µένου  ὑπὸ  νυκτὸς  πολὺ  ὑπεράνω  τῆς  σκιᾶς  τῆς  γῆς  ὄντος.  Τὸ  δὲ  τὴν  σελήνην
πλησίφωτον  µὲν  οὖσαν  ἀγαθὴν  εἶναι  τῷδε  συνερχοµένην,  λείπουσαν  δὲ  κακήν,  ἀνάπαλιν,  εἴπερ
δοτέον. Πλήρης γὰρ οὖσα πρὸς ἡµᾶς ἐκείνῳ ὑπεράνω ὄντι ἀφώτιστος ἂν εἴη τῷ ἑτέρῳ ἡµισφαιρίῳ,
λείπουσα  δὲ  ἡµῖν  ἐκείνῳ  πλησίφως·  ὥστε  τὰ  ἐναντία  ποιεῖν  ἔδει  λείπουσαν,  ἐκεῖνον  µετὰ  φωτὸς
ὁρῶσαν. Αὐτῇ µὲν οὖν ὅπως ἐχούσῃ οὐδὲν διαφέροι ἂν τὸ ἥµισυ ἀεὶ φωτιζοµένῃ· τῷ δ' ἴσως διαφέροι
ἂν θερµαινοµένῳ, ὡς λέγουσιν. Ἀλλὰ
µ
θερ αίνοιτο ἄν, εἰ ἀφώτιστος πρὸς ἡµᾶς ἡ σελήνη εἴη· πρὸς δὲ
τὸν  ἕτερον  ἀγαθὴ  οὖσα  ἐν  τῷ  ἀφωτίστῳ  πλήρης  ἐστὶ  πρὸς  αὐτόν.  Ταῦτ'  οὖν  πῶς  οὐ
µ
ση εῖα  ἐξ
ἀναλογίας εἴη ἄν; Ἄρεα δὲ τόνδε ἢ Ἀφροδίτην
µ
θε ένους µοιχείας ποιεῖν, εἰ ὡδὶ εἶεν, ὥσπερ ἐκ τῆς
τῶν ἀνθρώπων ἀκολασίας αὐτοὺς ἐµπιπλάντας ὧν πρὸς ἀλλήλους δέονται, πῶς οὐ πολλὴν ἀλογίαν
ἔχει; Καὶ τὴν µὲν θέαν αὐτοῖς τὴν πρὸς ἀλλήλους, εἰ οὑτωσὶ θεῷντο, ἡδεῖαν εἶναι, πέρας δὲ αὐτοῖς
µηδὲν εἶναι, πῶς ἄν τις παραδέξαιτο; Μυριάδων δὲ ζῴων ἀναριθµήτων γινοµένων καὶ οὐσῶν ἑκάστῳ
τελεῖν  ἀεὶ  τὸ  τοι<όν>δε,  δόξαν  αὐτοῖς  διδόναι,  πλουτεῖν  ποιεῖν,  πένητας,  ἀκολάστους,  καὶ  τὰς
ἐνεργείας  ἑκάστων  αὐτοὺς  τελεῖν,  τίς  αὐτοῖς  ἐστι  βίος;  Ἢ  πῶς  δυνατὸν  τοσαῦτα  ποιεῖν;  Τὸ  δὲ
ἀναφορὰς  ζῳδίων  ἀναµένειν  καὶ  τότε  τελεῖν,  καὶ  ὅσαις  µοίραις  ἀνατέλλει  ἕκαστον,  ἐνιαυτοὺς  εἶναι
τοσούτους τῆς ἀναφορᾶς, καὶ οἷον ἐπὶ δακτύλων τίθεσθαι, ὅτε ποιήσουσι, µὴ ἐξεῖναι δ' αὐτοῖς πρὸ
τούτων  τῶν  χρόνων,  ὅλως  δὲ  µηδενὶ  ἑνὶ  τὸ  κύριον  τῆς  διοικήσεως  διδόναι,  τούτοις  δὲ  τὰ  πάντα
διδόναι, ὥσπερ οὐκ ἐπιστατοῦντος ἑνός, ἀφ' οὗ διηρτῆσθαι τὸ πᾶν, ἑκάστῳ διδόντος κατὰ φύσιν τὸ
αὑτοῦ περαίνειν καὶ ἐνεργεῖν τὰ αὑτοῦ συντεταγµένον αὖ µετ' αὐτοῦ, λύοντός ἐστι καὶ ἀγνοοῦντος
κόσµου  φύσιν  ἀρχὴν    ἔχοντος  καὶ  αἰτίαν  πρώτην  ἐπὶ  πάντα  ἰοῦσαν. Ἀλλ'  εἰ
µ
ση αίνουσιν  οὗτοι  τὰ
ἐσόµενα,  ὥσπερ  φαµὲν  πολλὰ  καὶ  ἄλλα
µ
ση αντικὰ  εἶναι  τῶν  ἐσοµένων,  τί  ἂν  τὸ  ποιοῦν  εἴη;  Καὶ  ἡ
τάξις  πῶς;  Οὐ  γὰρ  ἂν  ἐ
µ
ση αίνετο  τεταγµένως  µὴ  ἑκάστων  γιγνοµένων.  Ἔστω  τοίνυν  ὥσπερ
γράµµατα ἐν οὐρανῷ γραφόµενα ἀεὶ ἢ γεγραµµένα καὶ κινούµενα, ποιοῦντα µέν τι ἔργον καὶ ἄλλο·
ἐπακολουθείτω  δὲ  τῷδε  ἡ  παρ'  αὐτῶν
µ
ση ασία,  ὡς  ἀπὸ  µιᾶς  ἀρχῆς  ἐν  ἑνὶ  ζῴῳ  παρ'  ἄλλου  µέρους
ἄλλο  ἄν
µ
τις άθοι.  Καὶ  γὰρ  καὶ  ἦθος  ἄν  τις  γνοίη  εἰς  ὀφθα µ
λ ούς  τινος  ἰδὼν  ἤ  τι  ἄλλο  µέρος  τοῦ
σώµατος καὶ κινδύνους καὶ σωτηρίας. Καὶ οὖν µέρη µὲν ἐκεῖνα, µέρη δὲ καὶ ἡµεῖς· ἄλλα οὖν ἄλλοις.
Μεστὰ  δὲ  πάντα
µ
ση είων  καὶ  σοφός  τις  ὁ  µαθὼν  ἐξ  ἄλλου  ἄλλο.  Πολλὰ  δὲ  ἤδη  ἐν  συνηθείᾳ
γιγνόµενα γινώσκεται πᾶσι. Τίς οὖν ἡ σύνταξις ἡ µία; Οὕτω γὰρ καὶ τὸ κατὰ τοὺς ὄρνεις εὔλογον καὶ
τὰ ἄλλα ζῷα, ἀφ' ὧν σηµαινόµεθα ἕκαστα. Συνηρτῆσθαι δὴ δεῖ ἀλλήλοις τὰ πάντα, καὶ µὴ µόνον ἐν
ἑνὶ τῶν καθ' ἕκαστα τοῦ εὖ εἰ
µ
ρη ένου – σύµπνοια µία, ἀλλὰ πολὺ µᾶλλον καὶ πρότερον ἐν τῷ παντί,
καὶ  µίαν  ἀρχὴν  ἓν  πολὺ  ζῷον  ποιῆσαι  καὶ  ἐκ  πάντων  ἕν,  καὶ  ὡς  ἑνὶ  ἑκάστῳ  τὰ  µέρη  ἕν  τι  ἔργον
ἕκαστον εἴληφεν, οὕτω καὶ τὰ ἐν τῷ παντὶ ἕκαστα ἔργα ἕκαστον ἔχειν καὶ µᾶλλον ἢ ταῦτα, ὅσον µὴ
µόνον µέρη, ἀλλὰ καὶ ὅλα καὶ µείζω. Πρόεισι µὲν δὴ ἕκαστον ἀπὸ µιᾶς τὸ αὑτοῦ πρᾶττον, συµβάλλει

δὲ  ἄλλο  ἄλλῳ·  οὐ  γὰρ  ἀπήλλακται  τοῦ  ὅλου·  καὶ  δὴ  καὶ  ποιεῖ  καὶ  πάσχειὑπ'  ἄλλων  καὶ  ἄλλο  αὖ
προσῆλθε  καὶ  ἐλύπησεν  ἢ  ἧσε.  Πρόεισι  δὲ  οὐκ  εἰκῇ  οὐδὲ  κατ'  ἐπιτυχίαν·  καὶ  γὰρ  ἄλλο  τι  καὶ  ἐκ
τούτων καὶ ἐφεξῆς κατὰ φύσιν ἄλλο. Καὶ δὴ καὶ ψυχὴ τὸ αὑτῆς ἔργον ποιεῖν ὡ µ
ρ
µ
η ένη – ψυχὴ γὰρ
πάντα ποιεῖ ἀρχῆς ἔχουσα λόγον – κἂν εὐθυποροῖ καὶ παράγοιτο αὖ, καὶ ἕπεται τοῖς δρωµένοις ἐν
τῷ  παντὶ  δίκη,  εἴπερ  µὴ  λυθήσεται.  Μένει  δ'  ἀεὶ  ὀρθουµένου  τοῦ  ὅλου  τάξει  καὶ  δυνάµει  τοῦ
κρατοῦντος· συνεργοῦντα δὲ καὶ τὰ ἄστρα ὡς ἂν µόρια οὐ σµικρὰ ὄντα τοῦ οὐρανοῦ πρὸς τὸ ὅλον
ἀριπρεπῆ καὶ πρὸς τὸ σηµαίνειν ἐστί.
µ
Ση αίνει µὲν οὖν πάντα, ὅσα ἐν αἰσθητῷ, ποιεῖ δὲ ἄλλα, ὅσα
φανερῶς  ποιεῖ.  Ἡµεῖς  δὲ  ψυχῆς  ἔργα  κατὰ  φύσιν  ποιοῦµεν,  ἕως  µὴ  ἐσφά
µ
λη εν  ἐν  τῷ  πλήθει  τοῦ
παντός·  σφαλέντες  δὲ  ἔχοµεν  δίκην  καὶ  τὸ  σφά µ
λ α  αὐτὸ  καὶ  τὸ  ἐν  χείρονι  µοίρᾳ  εἰς  ὕστερον.
Πλοῦτοι µὲν οὖν καὶ πενίαι συντυχίᾳ τῶν ἔξω· ἀρεταὶ δὲ καὶ κακίαι; Ἀρεταὶ µὲν διὰ τὸ ἀρχαῖον τῆς
ψυχῆς,  κακίαι  δὲ  συντυχίᾳ  ψυχῆς  πρὸς  τὰ  ἔξω.  Ἀλλὰ  περὶ  µὲν  τούτων  ἐν  ἄλλοις  εἴρηται. Νῦν  δὲ
ἀναµνησθέντες  τοῦ  <ἀτράκτου>,  ὃν  τοῖς  µὲν  πρόπαλαι  αἱ  Μοῖραι  ἐπικλώθουσι,  Πλάτωνι  δὲ  ὁ
ἄτρακτός  ἐστι  τό  τε  πλανώµενον  καὶ  τὸ  ἀπλανὲς  τῆς  περιφορᾶς,  καὶ  αἱ  Μοῖραι  δὲ  καὶ  ἡ  Ἀνάγκη
µήτηρ  οὖσα  στρέφουσι  καὶ  ἐν  τῇ  γενέσει  ἑκάστου  ἐπικλώθουσι  καὶ  δι'  αὐτῆς  εἶσιν  εἰς  γένεσιν  τὰ
γεννώµενα. Ἔν τε Τιµαίῳ θεὸς µὲν ὁ ποιήσας τὴν<ἀρχὴν τῆς ψυχῆς> δίδωσιν, οἱ δὲ φερόµενοι θεοὶ
τὰ  <δεινὰ  καὶ  ἀναγκαῖα  πάθη,  θυµοὺς>  καὶ  ἐπιθυµίας  καὶ  <ἡδονὰς>  καὶ  <λύπας>  αὖ,  καὶ  <ψυχῆς
ἄλλο  εἶδος>,  ἀφ'  οὗ  τὰ  παθήµατα  ταυτί.  Οὗτοι  γὰρ  οἱ  λόγοι  συνδέουσιν  ἡµᾶς  τοῖς  ἄστροις  παρ'
αὐτῶν ψυχὴν κοµιζοµένους καὶ ὑποτάττουσι τῇ ἀνάγκῃ ἐνταῦθα ἰόντας· καὶ ἤθη τοίνυν παρ' αὐτῶν
καὶ κατὰ τὰ ἤθη πράξεις καὶ πάθη ἀπὸ ἕξεως παθητικῆς οὔσης· ὥστε τί λοιπὸν ἡµεῖς; Ἢ ὅπερ ἐσµὲν
κατ' ἀλήθειαν ἡµεῖς, οἷς καὶ κρατεῖν τῶν παθῶν ἔδωκεν ἡ φύσις. Καὶ γὰρ ὅµως ἐν τούτοις τοῖς κακοῖς
διὰ τοῦ σώµατος ἀπειληµµένοις <ἀδέσποτον ἀρετὴν> θεὸς ἔδωκεν. Οὐ γὰρ ἐν ἡσύχῳ οὖσιν ἀρετῆς
δεῖ  ἡµῖν,  ἀλλ'  ὅταν  κίνδυνος  ἐν  κακοῖς  εἶναι  ἀρετῆς  οὐ  παρούσης.  ∆ιὸ  καὶ  <φεύγειν  ἐντεῦθεν  δεῖ>
καὶ<χωρίζειν> αὐτοὺς ἀπὸ τῶν προσγεγενηµένων καὶ µὴ τὸ σύνθετον εἶναι σῶµα ἐψυχωµένον ἐν  ᾧ
κρατεῖ  µᾶλλον  ἡ  σώµατος  φύσις  ψυχῆς  τι  ἴχνος  λαβοῦσα,  ὡς  τὴν  ζωὴν  τὴν  κοινὴν  µᾶλλον  τοῦ
σώµατος εἶναι· πάντα γὰρ σωµατικά, ὅσα ταύτης. Τῆς δὲ ἑτέρας τῆς ἔξω ἡ πρὸς τὸ ἄνω φορὰ καὶ τὸ
καλὸν καὶ τὸ θεῖον ὧν οὐδεὶς κρατεῖ, ἀλλ' ἢ προσχρῆται, ἵν' ᾖ ἐκεῖνο καὶ κατὰ τοῦτο ζῇ ἀναχωρήσας·
ἢ  ἔ
µ
ρη ος  ταύτης  τῆς  ψυχῆς  γενόµενος  ζῇ  ἐν  εἱµαρµένῃ,  καὶ  ἐνταῦθα  τὰ  ἄστρα  αὐτῷ  οὐ  µόνον
µ
ση αίνει, ἀλλὰ γίνεται αὐτὸς οἷον µέρος καὶ τῷ ὅλῳ συνέπεται, οὗ µέρος. ∆ιττὸς γὰρ ἕκαστος, ὁ µὲν
τὸ συναµφότερόν τι, ὁ δὲ αὐτός· καὶ πᾶς ὁ κόσµος δὲ ὁ µὲν τὸ ἐκ σώµατος καὶ ψυχῆς τινος δεθείσης
σώµατι, ὁ δὲ ἡ τοῦ παντὸς ψυχὴ ἡ µὴ ἐν σώµατι, ἐλλάµπουσα δὲ ἴχνη τῇ ἐν σώµατι· καὶ ἥλιος δὴ καὶ
τἆλλα διττὰ οὕτω· καὶ τῇ µὲν ἑτέρᾳ ψυχῇ τῇ καθαρᾷ οὐδὲν φαῦλον δίδωσιν, ἃ δὲ γίνεται εἰς τὸ πᾶν
παρ'  αὐτῶν,  καθ'  ὃ  µέρος  εἰσὶ  τοῦ  παντὸς  σῶµα  καὶ  ἐψυχωµένον,  τὸ  σῶµα  µέρος  µέρει  δίδωσι
προαιρέσεως τοῦ ἄστρου καὶ ψυχῆς τῆς ὄντως αὐτοῦ πρὸς τὸ ἄριστον βλεπούσης. Παρακολουθεῖ δ'
αὐτῷ  τὰ  ἄλλα,  µᾶλλον  δ'  οὐκ  αὐτῷ,  ἀλλὰ  τοῖς  περὶ  αὐτόν,  οἷον  ἐκ  πυρὸς  θε µ
ρ ότητος  εἰς  τὸ  ὅλον
ἰούσης, καὶ εἴ τι παρὰ ψυχῆς τῆς ἄλλης εἰς ψυχὴν ἄλλην συγγενῆ οὖσαν· τὰ δὲ δυσχερῆ διὰ τὴν µίξιν.
<
µ
Με ιγµένη>  γὰρ  οὖν  δὴ  ἡ  τοῦδετοῦ  παντὸς  φύσις,  καὶ  εἴ  τις  τὴν  ψυχὴν  τὴν  χωριστὴν  αὐτοῦ
χωρίσειε, τὸ λοιπὸν οὐ µέγα. Θεὸ µ
ς ὲν οὖν ἐκείνης συναριθµουµένης, τὸ δὲ λοιπὸν <δαίµων>, φησί,
<µέγας>  καὶ  τὰ  πάθη  τὰ  ἐν  αὐτῷ  δαιµόνια. Εἰ  δ'  οὕτω,  τὰς
µ
ση ασίας  καὶ  νῦν  δοτέον·  τὰς  δὲ
ποιήσεις οὐ πάντως οὐδὲ τοῖς ὅλοις αὐτῶν, ἀλλὰ ὅσα τοῦ παντὸς πάθη, καὶ ὅσον τὸ λοιπὸν αὐτῶν.
Καὶ ψυχῇ  µὲν  καὶ  πρὶν  ἐλθεῖν  εἰς  γένεσιν  δοτέον  ἥκειν  τι  φερούσῃ  παρ'  αὐτῆς·  οὐ  γὰρ  ἂν  ἔλθοι  εἰς
σῶµα  µὴ  µέγα  τι  παθητικὸν  ἔχουσα.  ∆οτέον  δὲ  καὶ  τύχας  εἰσιούσῃ  [τὸ  κατ'  αὐτὴν  τὴν  φορὰν
εἰσιέναι]. ∆οτέον δὲ καὶ αὐτὴν τὴν φορὰν ποιεῖσθαι συνεργοῦσαν καὶ ἀποπληροῦσαν παρ' αὐτῆς, ἃ
δεῖ τελεῖν τὸ πᾶν, ἑκάστου τῶν ἐν αὐτῇ τάξιν µερῶν λαβόντος. Χρὴ δὲ κἀκεῖνο ἐνθυµεῖσθαι, ὡς τὸ
ἀπ' ἐκείνων ἰὸν οὐ τοιοῦτον εἶσιν εἰς τοὺς λαβόντας, οἷον παρ' ἐκείνων ἔρχεται· οἷον εἰ πῦρ, ἀµυδρὸν
τοῦτο,  καὶ  εἰ  φιλιακὴ  διάθεσις,  ἀσθενὴς  γενοµένη  ἐν  τῷ  λαβόντι  οὐ  µάλα  καλὴν  τὴν  φίλησιν
εἰργάσατο,  καὶ
µ
θυ ὸς  δὴ  οὐκ  ἐν  µέτρῳ  τυχόντος,  ὡς  ἀνδρεῖον  γενέσθαι,  ἢ  ἀκροχολίαν  ἢ  ἀ
µ
θυ ίαν
εἰργάσατο, καὶ τὸ τιµῆς ἐν ἔρωτι ὂν καὶ περὶ τὸ καλὸν ἔχον τῶν δοκούντων καλῶν ἔφεσιν εἰργάσατο,
καὶ  νοῦ  ἀπόρροια  πανουργίαν·  καὶ  γὰρ  ἡ  πανουργία  ἐθέλει  νοῦς  εἶναι  τυχεῖν  οὗ  ἐφίεται  οὐ
δυνάµενος.  Γίνεται  οὖν  κακὰ  ἕκαστα  τούτων  ἐν  ἡµῖν  ἐκεῖ  οὐ  τούτων  ὄντων·  ἐπεὶ  καὶ  τὰ  ἐλθόντα,
καίτοι οὐκ ἐκεῖνα ὄντα, οὐ µένει οὐδὲ ταῦτα οἷα ἦλθε σώµασι µιγνύµενα καὶ ὕλῃκαὶ ἀλλήλοις. Καὶ
δὴ καὶ τὰ ἰόντα εἰς ἓν συµπίπτει καὶ κοµίζεται ἕκαστον τῶν  γινοµένων τι ἐκ τούτου τοῦ κράµατος,
ὥστε ὅ ἐστι, καὶ ποιόν τι γενέσθαι. Οὐ γὰρ τὸν ἵππον ποιεῖ, ἀλλὰ τῷ ἵππῳ τι δίδωσιν· ὁ γὰρ ἵππος ἐξ
ἵππου καὶ ἐξ ἀνθρώπου ἄνθρωπος· συνεργὸς δὲ ἥλιος τῇ πλάσει· ὁ δὲ ἐκ τοῦ λόγου τοῦ ἀνθρώπου
γίνεται. Ἀλλ' ἔβλαψέ ποτε ἢ ὠφέλησε τὸ ἔξω· ὁµοίως γὰρ τῷ πατρί, ἀλλὰ πρὸς τὸ βέλτιον πολλάκις,
ἔστι δ' ὅτε πρὸς τὸ χεῖρον συνέπεσεν. Ἀλλ' οὐκ ἐκβιβάζει τοῦ ὑποκειµένου· ὁτὲ δὲ καὶ ἡ ὕλη κρατεῖ,
οὐχ ἡ φύσις, ὡς µὴ τέλεον γενέσθαι ἡττωµένου τοῦ εἴδους. [Τὸ δὲ πρὸς ἡµᾶς τῆς σελήνης ἀφώτιστόν
ἐστι πρὸς τὰ ἐπὶ γῆς, οὐ τὸ ἄνω λυπεῖ. Οὐκ ἐπικουροῦντος δὲ ἐκείνου τῷ πόρρω χεῖρον εἶναι δοκεῖ·
ὅταν  δὲ  πλήρης  ᾖ,  ἀρκεῖ  τῷ  κάτω,  κἂν  ἐκεῖνος  πόρρωθεν  ᾖ.  Πρὸς  δὲ  τὸν  πυρώδη  ἀφώτιστος  οὖσα
πρὸς ἡµᾶς ἔδοξεν εἶναι ἀγαθή· ἀνταρκεῖ γὰρ τὸ ἐκείνου πυρωδεστέρου ἢ πρὸς ἐκεῖνον ὄντος. Τὰ δὲ
ἰόντα  ἐκεῖθεν  σώµατα  ἐµψύχων  ἄλλα  ἄλλων  ἐπὶ  τὸ  µᾶλλον  καὶ  ἧττον  θερµά,  ψυχρὸν  δὲ  οὐδέν·
µαρτυρεῖ  δὲ  ὁ  τόπος.∆ία  δὲ  ὃν  λέγουσιν,  εὔκρατος  πυρί·  καὶ  ὁ  Ἑῷος  οὕτως·  διὸ  καὶ  σύµφωνοι
δοκοῦσιν  ὁµοιότητι,  πρὸς  δὲ  τὸν  Πυρόεντα  καλούµενον  τῇ  κράσει,  πρὸς  δὲ  Κρόνον  ἀλλοτρίως  τῷ
πόρρω·  Ἑ µ
ρ ῆς  δ'  ἀδιάφορος  πρὸς  ἅπαντας,  ὡς  δοκεῖ,  ὁµοιούµενος.  Πάντες  δὲ  πρὸς  τὸ  ὅλον

σύµφοροι·  ὥστε  πρὸς  ἀλλήλους  οὕτως,  ὡς  τῷ  ὅλῳ  συµφέρει,  ὡς  ἐφ'  ἑνὸς  ζῴου  ἕκαστα  τῶν  µερῶν
ὁρᾶται. Τούτου γὰρ χάριν µάλιστα, οἷον χολὴ καὶ τῷ ὅλῳ καὶ πρὸς τὸ ἐγγύς· καὶ γὰρ ἔδει καὶ
µ
θυ ὸν
ἐγείρειν καὶ τὸ πᾶν καὶ τὸ πλησίον µὴ ἐᾶν ὑβρίζειν. Καὶ δὴ καὶ ἐν τῷ παντελεῖ ἔδει τινὸς τοιούτου καί
τινος  ἄλλου  πρὸς  τὸ  ἡδὺ  ἀ µµ
νη
ένου·  τὰ  δὲ  ὀφθα µ
λ οὺς  εἶναι·  συµπαθῆ  δὲ  πάντα  τῷ  ἀλόγῳ  αὐτῶν
εἶναι·  οὕτω  γὰρ  ἓν  καὶ  µία  ἁρµονία.] ∆εῖ  τοίνυν  τὸ  ἐντεῦθεν,  ἐπειδὴ  τὰ  µὲν  καὶ  παρὰ  τῆς  φορᾶς
γίνεται, τὰ δὲ οὔ, διαλαβεῖν καὶ διακρῖναι καὶ εἰπεῖν, πόθεν ἕκαστα ὅλως. Ἀρχὴ δὲ ἥδε· ψυχῆς δὴ τὸ
πᾶν τόδε διοικούσης κατὰ λόγον, οἷα δὴ καὶ ἐφ' ἑκάστου ζῴου ἡ ἐν αὐτῷ ἀρχή, ἀφ' ἧς ἕκαστα τὰ τοῦ
ζῴου µέρη καὶ πλάττεται καὶ πρὸς τὸ ὅλον συντέτακται, οὗ µέρη ἐστίν, ἐν µὲν τῷ ὅλῳ ἐστὶ τὰ πάντα,
ἐν δὲ τοῖς µέρεσι τοσοῦτον µόνον, ὅσον ἐστὶν ἕκαστον. Τὰ δὲ ἔξωθεν προςιόντα, τὰ µὲν καὶ ἐναντία
τῇ  βουλήσει  τῆς  φύσεως,  τὰ  δὲ  καὶ  πρόσφορα·  τῷ  δὲ  ὅλῳ  <τὰ>  πάντα  ἅτε  µέρη  ὄντα  αὐτοῦ  [τὰ
πάντα]  συντέτακται  φύσιν  µὲν  λαβόντα  ἣν  ἔχει  καὶ  συµπληροῦντα  τῇ  οἰκείᾳ  ὅµως  ὁ µ
ρ ῇ  πρὸς  τὸν
ὅλον τοῦ παντὸς βίον. Τὰ µὲν οὖν ἄψυχα τῶν ἐν αὐτῷ πάντη ὄργανα καὶ οἷον ὠθούµενα ἔξω εἰς τὸ
ποιεῖν·  τὰ  δὲ  ἔµψυχα,  τὰ  µὲν  τὸ  κινεῖσθαι  ἀορίστως  ἔχει,  ὡς  ὑφ'  ἅρµασιν  ἵπποι  πρὶν  τὸν  ἡνίοχον
ἀφορίσαι αὐτοῖς τὸν δρόµον, ἅτε δὴ πληγῇ  µ
νε όµενα· λογικοῦ δὲ ζῴου φύσις ἔχει παρ' ἑαυτῆς τὸν
ἡνίοχον· καὶ ἐπιστήµονα µὲν ἔχουσα κατ' ἰθὺ φέρεται, µὴ δέ, ὡς ἔτυχε πολλάκις. Ἄµφω δὲ εἴσω τοῦ
παντὸς καὶ συντελοῦντα πρὸς τὸ ὅλον· καὶ τὰ µ
  ὲν µ
  είζω αὐτῶν καὶ ἐν πλείονι τῇ ἀξίᾳ πολλὰ ποιεῖ καὶ
µεγάλα  καὶ  πρὸς  τὴν  τοῦ  ὅλου  ζωὴν  συντελεῖ  τάξιν  ποιητικὴν  µᾶλλον  ἢ  παθητικὴν  ἔχοντα,  τὰ  δὲ
πάσχοντα διατελεῖ µικρὰν δύναµιν πρὸς τὸ ποιεῖν ἔχοντα· τὰ δὲ µεταξὺ τούτων, πάσχοντα µὲν παρ'
ἄλλων,  ποιοῦντα  δὲ  πολλὰ  καὶ  ἐνπολλοῖς  ἀρχὴν  παρ'  αὐτῶν  εἰς  πράξεις  καὶ  ποιήσεις  ἔχοντα.  Καὶ
γίνεται  τὸ  πᾶν  ζωὴ  παντελὴς  τῶ µ
ν ὲν  ἀρίστων  ἐνεργούντων  τὰ  ἄριστα,  καθ'  ὅσον  τὸ  ἄριστον  ἐν
ἑκάστῳ·  ὃ  δὴ  καὶ  τῷ  ἡ µ
γε ονοῦντι  συντακτέον,  ὥσπερ  στρατιώτας  στρατηγῷ,  οἳ  δὴ  λέγονται  καὶ
<ἕπεσθαι ∆ιὶ> ἐπὶ φύσιν τὴν νοητὴν ἱ µ
ε ένῳ. Τὰ δὲ ἥττονι τῇ φύσει κεχρηµένα δεύτερα τοῦ παντός,
οἷα  καὶ  τὰ  ἐν  ἡµῖν  ψυχῆς  δεύτερα·  τὰ  δ'  ἄλλα  ἀνάλογον  τοῖς  ἐν  ἡµῖν  µέρεσιν·  οὐδὲ  γὰρ  ἐφ'  ἡµῶν
πάντα  ἴσα.  Ζῷα  µὲν  οὖν  πάντα  κατὰ  λόγον  τὸν  τοῦ  παντὸς  ὅλον,  τά  τε  ἐν  οὐρανῷ  πάντα  καὶ  τὰ
ἄλλα,  ὅσα  εἰς  τὸ  ὅλον  µ µ
ε έρισται,  καὶ  οὐδὲν  τῶν  µερῶν,  οὐδ'  εἰ  µέγα,  δύναµιν  ἔχει  τοῦ  ἐξαλλαγὴν
ἐργάσασθαι τῶν λόγων οὐδὲ τῶν κατὰ τοὺς λόγους γενοµένων· ἀλλοίωσιν δὲ ἐπ' ἀµφότερα, χείρονός
τε  καὶ  βελτίονος,  ἐργάσασθαι,  ἀλλ'  οὐκ  ἐκστῆσαί  γε  τῆς  οἰκείας  φύσεως  δύναται.  Χεῖρον  δὲ
ἐργάζεται ἢ κατὰ σῶµα ἀσθένειαν διδὸν ἢ τῇ ψυχῇ τῇ συµπαθεῖ καὶ παρ' αὐτοῦ δοθείσῃ εἰς τὸ κάτω
κατὰ συµβεβηκὸς φαυλότητος αἴτιον γινόµενον ἢ σώµατος κακῶς συντεθέντος ἐµπόδιον τὴν εἰς αὐτὸ
ἐνέργειαν δι' αὐτὸ ποιῆσαι· οἷον οὐχ οὕτως ἁ µ
ρ οσθείσης λύρας, ὡς δέξασθαι τὸ ἀκριβὲς ἁ µ
ρ ονίας εἰς
τὸ µουσικοὺς ἀποτελεῖν τοὺς φθόγγους. Περὶ δὲ πενίας καὶ πλούτους καὶ δόξας καὶ ἀρχὰς πῶς; Ἤ,
εἰ µὲν παρὰ πατέρων οἱ πλοῦτοι, ἐσήµηναν τὸν πλούσιον, ὥσπερ καὶ εὐγενῆ τὸν ἐκ τοιούτων διὰ τὸ
γένος  τὸ  ἔνδοξον  ἔχοντα  ἐδήλωσαν  µόνον·  εἰ  δ'  ἐξ  ἀνδραγαθίας,  εἰ  σῶµα  συνεργὸν  γεγένηται,
συµβάλλοιντο ἂν οἱ τὴν σώµατος ἰσχὺν ἐργασάµενοι, γονεῖς µὲν πρῶτον, εἶτα, εἴ τι παρὰ τῶν τόπων
ἔσχε,  τὰ  οὐράνια  καὶ  ἡ  γῆ·  εἰ  δὲ  ἄνευ  σώµατος  ἡ  ἀρετή,  αὐτῇ  µόνῃ  δοτέον  τὸ  πλεῖστον  καί,  ὅσα
παρὰ τῶν ἀµειψαµένων, συνεβάλλετο. Οἱ δὲ δόντες εἰ µὲν ἀγαθοί, εἰς ἀρετὴν ἀνακτέον καὶ οὕτω τὴν
αἰτίαν· εἰ δὲ φαῦλοι, δικαίως δὲ δόντες, τῷ ἐν αὐτοῖς βελτίστῳ ἐνεργήσαντι τοῦτο γεγονέναι. Εἰ δὲ
πονηρὸς  ὁ  πλουτήσας,  τὴν  µὲν  πονηρίαν  προηγουµένην  καὶ  <ὅ>  τι  τὸ  αἴτιον  τῆς  πονηρίας,
προσληπτέον δὲ καὶ τοὺς δόντας συναιτίους ὡσαύτως γενοµένους. Εἰ δ' ἐκ πόνων, οἷον ἐκ γεωργίας,
ἐπὶ τὸν γεωργόν, συνεργὸν τὸ περιέχον γεγενηµένον. Εἰ δὲ θησαυρὸν εὗρε, συµπεσεῖν τι τῶν ἐκ τοῦ
παντός· εἰ δέ,
µ
ση αίνεται· πάντως γὰρ ἀκολουθεῖ ἀλλήλοις πάντα· διὸ καὶ πάντως. Εἰ δ' ἀπέβαλέ τις
πλοῦτον,  εἰ  ἀφαιρεθείς,  ἐπὶ  τὸν  ἀφελόµενον,  κἀκεῖνον  ἐπὶ  τὴν  οἰκείαν  ἀρχήν·  εἰ  δ'  ἐν  θαλάττῃ,  τὰ
συµπεσόντα.  Τὸ  δ'  ἔνδοξον  ἢ  δικαίως  ἢ  οὔ.  Εἰ  οὖν  δικαίως,  τὰ  ἔργα  καὶ  τὸ  παρὰ  τοῖς  δοξάζουσι
βέλτιον·  εἰ  δ'  οὐ  δικαίως,  ἐπὶ  τὴν  τῶν  τιµώντων  ἀδικίαν.  Καὶ  ἀρχῆς  δὲ  πέρι  ὁ  αὐτὸς  λόγος·  ἢ  γὰρ
προσηκόντως ἢ οὔ· καὶ θάτερον µὲν ἐπὶ τὸ βέλτιον τῶν ἑ
µ
λο ένων, ἢ ἐπ' αὐτὸν διαπραξάµενον ἑτέρων
συστάσει καὶ ὁπωσοῦν ἄλλως. Περὶ δὲ γάµων ἢ προαίρεσις ἢ συντυχία καὶ σύµπτωσις ἐκ τῶν ὅλων.
Παίδων δὲ γενέσεις ἀκόλουθοι τούτοις, καὶ ἢ πέπλασται κατὰ λόγον ἐµποδίσαντος οὐδενός, ἢ χεῖρον
ἔσχε  γενοµένου  ἔνδον  κωλύµατός  τινος  ἢ  παρ'  αὐτὴν  τὴν  κύουσαν  ἢ  τοῦ  περιέχοντος  οὕτω
διατεθέντος  ὡς  ἀσυµµέτρως  πρὸς  τήνδε  τὴν  κύησιν  ἐσχηκότος. Ὁ  δὲ  Πλάτων  πρὸ  τῆς  περιφορᾶς
τοῦ  ἀτράκτου  δοὺς  κλήρους  καὶ  προαιρέσεις  συνεργοὺς  ὕστερον  δίδωσι  τοὺς  ἐν  τῷ  ἀτράκτῳ,  ὡς
πάντως  τὰ  αἱρεθέντα  συναποτελοῦντας·  ἐπεὶ  καὶ  ὁ  δαίµων  συνεργὸς  εἰς  πλήρωσιν  αὐτῶν.  Ἀλλ'  οἱ
κλῆροι τίνες; Ἢ <τὸ> τοῦ παντὸς ἔχοντος οὕτως, ὡς τότε εἶχεν, ὅτε εἰσῄεσαν εἰς τὸ σῶµα, γενέσθαι,
καὶ τὸ εἰσελθεῖν εἰς τόδε τὸ σῶµα καὶ τῶνδε γονέων καὶ ἐν τοιούτοις τόποις γίγνεσθαι καὶ ὅλως, ὡς
εἴποµεν,  τὰ  ἔξω.  Πάντα  δὲ  ὁµοῦ  γενόµενα  καὶ  οἷον  συγκλωσθέντα  διὰ  τῆς  µιᾶς  τῶν  λεγοµένων
Μοιρῶν δεδήλωται ἐπί τε ἑκάστων ἐπί τε τῶν ὅλων· ἡ δὲ Λάχεσις τοὺς κλήρους· καὶ τὰ συµπεσόντα
τάδε  πάντως  ἀναγκαῖον  τὴν  Ἄτροπον  ἐπάγειν.  Τῶν  δ'  ἀνθρώπων  οἱµὲν  γίγνονται  τῶν  ἐκ  τοῦ  ὅλου
καὶ  τῶν  ἔξω,  ὥσπερ  γοητευθέντες,  καὶ  ὀλίγα  ἢ  οὐδὲν  αὐτοί·  οἱ  δὲ  κρατοῦντες  τούτων  καὶ
ὑπεραίροντες  οἷον  τῇ  κεφαλῇ  πρὸς  τὸ  ἄνω  καὶ  ἐκτὸς  ψυχῆς  ἀποσῴζουσι  τὸ  ἄριστον  καὶ  <τὸ>
ἀρχαῖον τῆς ψυχικῆς οὐσίας. Οὐ γὰρ δὴ
µ
νο ιστέον τοιοῦτον εἶναι ψυχήν, οἷον, ὅ τι ἂν ἔξωθεν πάθῃ,
ταύτην φύσιν ἴσχειν, µόνην τῶν πάντων οἰκείαν φύσιν οὐκ ἔχουσαν· ἀλλὰ χρὴ πολὺ πρότερον αὐτὴν
ἢ  τὰ  ἄλλα,  ἅτε  ἀρχῆς  λόγον    ἔχουσαν,  πολλὰς  οἰκείας  δυνάµεις  πρὸς  ἐνεργείας  τὰς  κατὰ  φύσιν
ἔχειν· οὐ γὰρ δὴ οἷόν τε οὐσίαν οὖσαν µὴ µετὰ τοῦ εἶναι καὶ ὀρέξεις καὶ πράξεις καὶ τὸ πρὸς τὸ εὖ
κεκτῆσθαι.  Τὸ  µὲν  οὖν  συναµφότερον  ἐκ  τοῦ  συναµφοτέρου  τῆς  φύσεως  καὶ  τοιόνδε  καὶ  ἔργα  ἔχει

τοιάδε· ψυχὴ δὲ εἴ τις χωρίζεται, χωριστὰ καὶ ἴδια ἐνεργεῖ τὰ τοῦ σώµατος πάθη οὐκ αὐτῆς
µ
τιθε ένη,
ἅτε ἤδη ὁρῶσα, ὡς τὸ µὲν ἄλλο, τὸ δὲ ἄλλο. Ἀλλὰ τί τὸ µικτὸν καὶ τί τὸ µὴ καὶ τί τὸ χωριστὸν καὶ
ἀχώριστον, ὅταν ἐν σώµατι ᾖ, καὶ ὅλως τί τὸ ζῷον ἀρχὴν ἑτέραν ὕστερον λαβοῦσι ζητητέον· οὐ γὰρ
ἅπαντες  τὴν  αὐτὴν  δόξαν  ἔσχον  περὶ  τούτου.  Νῦν  δὲ  ἔτι  λέγωµεν  πῶς  τὸ  «κατὰ  λόγον  ψυχῆς
διοικούσης  τὸ  πᾶν»  εἴποµεν.  Πότερα  γὰρ  ἕκαστα  οἷον  ἐπ'  εὐθείας  ποιοῦσα,  ἄνθρωπον,  εἶτα  ἵππον
καὶ  ἄλλο  ζῷον  καὶ  δὴ  καὶ  θηρία,  πῦρ  δὲ  καὶ  γῆν  πρότερον,  εἶτα
µ
συ πεσόντα  ταῦτα  ἰδοῦσα  καὶ
φθείροντα  ἄλληλα  ἢ  καὶ  ὠφελοῦντα,  τὴν  συµπλοκὴν  τὴν  ἐκ  τούτων  ἰδοῦσα  µόνον  καὶ  τὰ  ὕστερον
συµβαίνοντα ἀεὶ γίγνεσθαι, οὐδὲν ἔτι συµβαλλοµένη πρὸς τὰ ἐφεξῆς, ἀλλ' ἢ µόνον ζῴων γενέσεις τῶν
ἐξ ἀρχῆς πάλιν ποιοῦσα καὶ τοῖς πάθεσι τοῖς δι' ἀλλήλων αὐτὰ συγχωροῦσα; Ἢ αἰτίαν λέγοντες καὶ
τῶν οὕτω γινοµένων, ὅτι παρ' αὐτῆς γενόµενα τὰ ἐφεξῆς ἐργάζεται; Ἢ καὶ τὸ τόδε τόδε ποιῆσαι ἢ
παθεῖν  ἔχει  ὁ  λόγος  οὐκ  εἰκῆ  οὐδὲ  κατ'  ἐπιτυχίαν  οὐδὲ  τῶνδε  γιγνοµένων,  ἀλλ'  ἐξ  ἀνάγκης  οὕτως;
Ἆρ'  οὖν  τῶν  λόγων  αὐτὰ  ποιούντων;  Ἢ  ὄντων  µὲν  τῶν  λόγων,  οὐχ  ὡς  ποιούντων  δέ,  ἀλλ'  ὡς
εἰδότων,  µᾶλλον  δὲ  τῆς  ψυχῆς  τῆς  τοὺς  λόγους  τοὺς  γεννητικοὺς  ἐχούσης  εἰδυίας  τὰ  ἐκ  τῶν  ἔργων
συµβαίνοντα  αὐτῆς  ἁπάντων·  τῶν  γὰρ  αὐτῶν  συµπιπτόντων  καὶ  περιεστηκότων  τὰ  αὐτὰ  πάντως
προςήκει ἀποτελεῖσθαι· ἃ δὴ παραλαβοῦσα ἢ προιδοῦσα ἡ ψυχὴ ἐπὶ τούτοις τὰ ἐφεξῆς περαίνει καὶ
συνείρει,  προηγούµενα  οὖν  καὶ  ἐπακολουθοῦντα  πάντως  καὶ  πάλιν  ἐπὶ  τούτοις  τὰ  ἐφεξῆς
προηγούµενα, ὡς ἐκ τῶν παρόντων· ὅθεν ἴσως ἀεὶ χείρω τὰ ἐφεξῆς· οἷον ἄνδρες ἄλλοι πάλαι, νῦν δὲ
ἄλλοι, τῷ µεταξὺ καὶ ἀεὶ ἀναγκαίῳ τῶν λόγων εἰκόντων τοῖς τῆς ὕλης παθήµασι. Συνορῶσα οὖν ἀεὶ
ἄλλα, τὰ δ' ἄλλα, καὶ παρακολουθοῦσα τοῖς τῶν αὐτῆς ἔργων παθήµασι τὸν βίον τοιοῦτον ἔχει καὶ
οὐκ ἀπήλλακται τῆς ἐπὶ τῷ ἔργῳ φροντίδος τέλος ἐπιθεῖσα τῷ ποιήµατι καὶ ὅπως ἕξει καλῶς καὶ εἰς
ἀεὶ ἅπαξ µηχανησαµένη, οἷα δέ τις γεωργὸς σπείρας ἢ καὶ φυτεύσας ἀεὶ διορθοῦται, ὅσα χειµῶνες
ἔβλαψαν ὑέτιοι ἢ κρυµῶν συνέχεια ἢ ἀνέµων ζάλαι. Ἀλλ' εἰ ταῦτα ἄτοπα, ἐκεῖνο δεῖ λέγειν, ὅτι ἤδη
ἔγνωσται  ἢ  καὶ  κεῖται  ἐν  τοῖς  λόγοις  καὶ  ἡ  φθορὰ  καὶ  τὰ  ἀπὸ  κακίας  ἔργα;  Ἀλλ'  εἰ  τοῦτο,  καὶ  τὰς
κακίας  τοὺς  λόγους  ποιεῖν  φήσοµεν,  καίτοι  ἐν  ταῖς  τέχναις  καὶ  τοῖς  λόγοις  αὐτῶν  οὐκ  ἔνι  ἁµαρτία
οὐδὲ  παρὰ  τὴν  τέχνην  οὐδ'  ἡ  φθορὰ  τοῦ  κατὰ  τέχνην.  Ἀλλ'  ἐνταῦθά  τις  ἐρεῖ  µὴ  εἶναι  µηδὲν  παρὰ
φύσιν µηδὲ κακὸν τῷ ὅλῳ· ἀλλ' ὅµως τὸ χεῖρον καὶ τὸ βέλτιον συγχωρήσεται. Τί οὖν, εἰ τῷ ὅλῳ καὶ
τὸ χεῖρον συνεργόν, καὶ οὐ δεῖ πάντα καλὰ εἶναι; Ἐπεὶ καὶ τὰ ἐναντία συντελεῖ καὶ οὐκ ἄνευ τούτων
κόσµος· καὶ γὰρ ἐπὶ τῶν καθ' ἕκαστα ζῴων οὕτω· καὶ τὰ µὲν βελτίω ἀναγκάζει καὶ πλάττει ὁ λόγος,
ὅσα δὲ µὴ τοιαῦτα, δυνάµει κεῖται ἐν τοῖς λόγοις, ἐνεργείᾳ δὲ ἐν τοῖς γενοµένοις, οὐδὲν ἔτι δεοµένης
ἐκείνης ποιεῖν οὐδ' ἀνακινεῖν τοὺς λόγους ἤδη τῆς ὕλης τῷ σεισµῷ τῷ ἐκ τῶν προηγουµένων λόγων
καὶ  τὰ  παρ'  αὐτῆς  ποιούσης  τὰ  χείρω,  κρατουµένης  δ'  αὖ  οὐδὲν  ἧττον  πρὸς  τὰ  βελτίω·  ὥστε  ἓν  ἐκ
πάντων ἄλλως ἑκατέρως γινοµένων καὶ ἄλλως αὖ ἐν τοῖς λόγοις. Πότερα δὲ οἱ λόγοι οὗτοι οἱ ἐν ψυχῇ
νοήµατα; Ἀλλὰ πῶς κατὰ τὰ νοήµατα ποιήσει; Ὁ γὰρ λόγος ἐν ὕλῃ ποιεῖ, καὶ τὸ ποιοῦν φυσικῶς οὐ
νόησις οὐδὲ ὅρασις, ἀλλὰ δύναµις τρεπτικὴ τῆς ὕλης, οὐκ εἰδυῖα ἀλλὰ δρῶσα µόνον, οἷον τύπον καὶ
σχῆµα  ἐν  ὕδατι, [ὥσπερ  κύκλος],  ἄλλου  ἐνδόντος  εἰς  τοῦτο  τῆς  φυτικῆς  δυνάµεως  καὶ  γεννητικῆς
λεγοµένης τὸ ποιεῖν. Εἰ τοῦτο, ποιήσει τὸ ἡγούµενον τῆς ψυχῆς τῷ τρέπειν τὴν ἔνυλον καὶ γεννητικὴν
ψυχήν. Τρέψει οὖν λογισαµένη αὐτή; Ἀλλ' εἰ λογισαµένη, ἀναφορὰνἕξει πρότερον εἰς ἄλλο ἢ εἰς τὰ
ἐν αὐτῇ. Ἀλλ' εἰς τὰ ἐν αὐτῇ οὐδὲν δεῖ λογισµῶν· οὐ γὰρ οὗτος τρέψει, ἀλλὰ τὸ ἐν αὐτῇ ἔχον τοὺς
λόγους· τοῦτο γὰρ καὶ δυνατώτερον καὶ ποιεῖν ἐν ψυχῇ δυνάµενον. Κατ' εἴδη ἄρα ποιεῖ. ∆εῖ τοίνυν
καὶ  αὐτὴν  παρὰ  νοῦ  ἔχουσαν  διδόναι.  Νοῦς  δὴ  ψυχῇ  δίδωσι  τῇ  τοῦ  παντός,  ψυχὴ  δὲ  παρ'  αὐτῆς  ἡ
µετὰ νοῦν τῇ µετ' αὐτὴν ἐλλάµπουσα καὶ τυποῦσα, ἡ δὲ ὡσπερεὶ ἐπιταχθεῖσα ἤδη ποιεῖ· ποιεῖ δὲ τὰ
µὲν ἀ µ
νε ποδίστως, τὰ δὲ ἐµποδισθεῖσα χείρω. Ἅτε δὲ δύναµιν εἰς τὸ ποιεῖν λαβοῦσα καὶ λόγων οὐ
τῶν  πρώτων  πληρωθεῖσα  οὐ  µόνον  καθ'  ἃ  ἔλαβε  ποιήσει,  ἀλλὰ  γένοιτο  ἄν  τι  καὶ  παρ'  αὐτῆς  καὶ
τοῦτο  δηλονότι  χεῖρον·  καὶ  ζῷον  µέν,  ζῷον  δὲ  ἀτελέστερον  καὶ  δυσχεραῖνον  τὴν  αὐτοῦ  ζωήν,  ἅτε
χείριςτον  καὶ  δύσκολον  δὴ  καὶ  ἄγριον  καὶ  ἐξ  ὕλης  χείρονος  οἷον  ὑποστάθµης  τῶν  προηγουµένων
πικρᾶς καὶ πικρὰ ποιούσης· καὶ ταῦτα παρέξει καὶ αὐτὴ τῷ ὅλῳ. Ἆρ' οὖν τὰ κακὰ τὰ ἐν τῷ παντὶ
ἀναγκαῖα, ὅτι ἕπεται τοῖςπροηγουµένοις; Ἢ ὅτι, καὶ εἰ µὴ ταῦτα ἦν, ἀτελὲς ἂν ἦν τὸ πᾶν. Καὶ γὰρ
χρείαν τὰ πολλὰ αὐτῶν ἢ καὶ πάντα παρέχεται τῷ ὅλῳ, οἷον τὰ τῶν ἰοβόλων, λανθάνει δὲ τὰ πλεῖστα
διὰ  τί·  ἐπεὶ  καὶ  τὴν  κακίαν  αὐτὴν  ἔχειν  πολλὰ  χρήσιµα  καὶ  πολλῶν  ποιητικὴν  <εἶναι>  καλῶν,  οἷον
κάλλους  τεχνητοῦ  παντός,  καὶ  κινεῖν  εἰς  φρόνησιν  µὴ  ἐῶσαν  ἐπ'  ἀδείας  εὕδειν.  Εἰ  δὴ  ταῦτα  ὀρθῶς
εἴρηται, δεῖ τὴν τοῦ παντὸς ψυχὴν θεωρεῖν µὲν τὰ ἄριστα ἀεὶ ἱ µ
ε ένην πρὸς τὴν νοητὴν φύσιν καὶ τὸν
θεόν, πληρουµένης δὲ αὐτῆς καὶ πεπληρ µ
ω ένης οἷον ἀποµεστουµένης αὐτῆς τὸ ἐξ αὐτῆς ἴνδαλµα καὶ
τὸ ἔσχατον αὐτῆς πρὸς τὸ κάτω τὸ ποιοῦν τοῦτο εἶναι. Ποιητὴς οὖν ἔσχατος οὗτος· ἐπὶ δ' αὐτῷ τῆς
ψυχῆς τὸ πρώτως πληρούµενον παρὰ νοῦ· ἐπὶ πᾶσι δὲ νοῦς
µ
δη ιουργός, ὃς καὶ τῇ ψυχῇ τῇ µετ' αὐτὸν
δίδωσιν ὧν ἴχνη ἐν τῇ τρίτῃ. Εἰκότως οὖν λέγεται οὗτος ὁ κό µ
σ ος εἰκὼν ἀεὶ εἰκονιζόµενος, ἑστηκότων
µὲν  τοῦ  πρώτου  καὶ  δευτέρου,  τοῦ  δὲ  τρίτου  ἑστηκότος  µὲν  καὶ  αὐτοῦ,  ἀλλ'  ἐν  τῇ  ὕλῃ  καὶ  κατὰ
συµβεβηκὸς κινουµένου. Ἕως γὰρ ἂν ᾖ νοῦς καὶ ψυχή, ῥεύσονται οἱ λόγοι εἰς τοῦτο τὸ εἶδος ψυχῆς,
ὥσπερ, ἕως ἂν ᾖ ἥλιος, πάντα τὰ ἀπ' αὐτοῦ φῶτα.

II,4 Περὶ τῶν δύο ὑλῶν (12)

Τὴν  λεγοµένην  ὕλην  <ὑποκείµενόν>  τι  καὶ  <ὑποδοχὴν>  εἰδῶν  λέγοντες  εἶναι  κοινόν  τινα  τοῦτον
λόγον  περὶ  αὐτῆς  πάντες  λέγουσιν,  ὅσοι  εἰς  ἔννοιαν  ἦλθον  τῆς  τοιαύτης  φύσεως,  καὶ  µέχρι  τούτου
τὴν αὐτὴν φέρονται· τίς δέ ἐστιν αὕτη ἡ ὑποκειµένη φύσις καὶ πῶς δεκτικὴ καὶ τίνων, τὸ ἐντεῦθεν ἤδη
ζητοῦντες διέστησαν. Καὶ οἱ µὲν σώµατα µόνον τὰ ὄντα εἶναι θέµενοι καὶ τὴνοὐσίαν ἐν τούτοις µίαν
τε τὴν ὕλην λέγουσι καὶ τοῖς στοιχείοις ὑποβεβλῆσθαι καὶ αὐτὴν εἶναι τὴν οὐσίαν, τὰ δ' ἄλλα πάντα
οἷον πάθη ταύτης καί πως ἔχουσαν αὐτὴν καὶ τὰ στοιχεῖα εἶναι. Καὶ δὴ καὶ
µ
τολ ῶσι καὶ µέχρι θεῶν
αὐτὴν ἄγειν καὶ τέλος δὴ καὶ αὐτὸν ἀυτεῖν τὸν θεὸν ὕλην ταύτην πως ἔχουσαν εἶναι. ∆ιδόασι δὲ καὶ
σῶµα αὐτῇ ἄποιον αὐτὸ σῶµα λέγοντες καὶ µέγεθος δέ. Οἱ δὲ ἀσώµατον λέγουσι καὶ  ταύτην οὐ µίαν
τινὲς  αὐτῶν,  ἀλλὰ  ταύτην  µὲν  τοῖς  σώµασιν  ὑποβεβλῆσθαι  καὶ  αὐτοὶ  περὶ  ἧς  οἱ  πρότεροι  λέγουσιν,
ἑτέραν µέντοι προτέραν ἐν τοῖς νοητοῖς ὑποβεβληµένην τοῖς ἐκεῖ εἴδεσι καὶ ταῖς ἀσωµάτοις οὐσίαις.
∆ιὸ πρότερον ζητητέον περὶ ταύτης εἰ ἔστι, καὶ τίς οὖσα τυγχάνει, καὶ πῶς ἐστιν. Εἰ δὴ ἀόριστόν τι
καὶ ἄµορφον δεῖ τὸ τῆς ὕλης εἶναι, ἐν δὲ τοῖς ἐκεῖ ἀρίστοις οὖσιν οὐδὲν ἀόριστον οὐδὲ ἄµορφον, οὐδ'
ἂν ὕλη ἐκεῖ εἴη· καὶ εἰ ἁπλοῦν ἕκαστον, οὐδ' ἂν δέοι ὕλης, ἵν' ἐξ αὐτῆς καὶ ἄλλου τὸ σύνθετον· καὶ
γινοµέ
µ
νοις ὲν ὕλης δεῖ καὶ ἐξ ἑτέρων ἕτερα ποιουµένοις, ἀφ' ὧν καὶ ἡ τῶν αἰσθητῶν ὕλη ἐνοήθη, µὴ
γινοµένοις  δὲ  οὔ.  Πόθεν  δὲ  ἐλήλυθε  καὶ  ὑπέστη;  Εἰ  γὰρ  ἐγένετο,  καὶ  ὑπό  τινος·  εἰ  δὲ  ἀίδιος,  καὶ
ἀρχαὶ πλείους καὶ κατὰ συντυχίαν τὰ πρῶτα. Κἂν εἶδος δὲ προσέλθῃ, τὸ σύνθετον ἔσται σῶµα· ὥστε
κἀκεῖ σῶµα. Πρῶτον οὖν λεκτέον ὡς οὐ πανταχοῦ τὸ ἀόριστον ἀτιµαστέον, οὐδὲ ὃ ἂν ἄµορφον ᾖ τῇ
ἑαυτοῦ  ἐπινοίᾳ,  εἰ  µέλλοι  παρέχειν  αὐτὸ  τοῖς  πρὸ  αὐτοῦ  καὶ  τοῖς  ἀρίστοις·  οἷόν  τι  καὶ  ψυχὴ  πρὸς
νοῦν καὶ λόγον πέφυκε µορφουµένη παρὰ τούτων καὶ εἰς εἶδος βέλτιον ἀγοµένη· ἔν τε τοῖς νοητοῖς
τὸ σύνθετον ἑτέρως, οὐχ ὡς τὰ σώµατα· ἐπεὶ καὶ λόγοι σύνθετοι καὶ ἐνεργείᾳ δὲ σύνθετον ποιοῦσι
τὴν  ἐνεργοῦσαν  εἰς  εἶδος  φύσιν.  Εἰ  δὲ  καὶ  πρὸς  ἄλλο  καὶ  παρ'  ἄλλου,  καὶµᾶλλον.  Ἡ  δὲ  τῶν
γιγνοµένων ὕλη ἀεὶ ἄλλο καὶ ἄλλο εἶδος ἴσχει, τῶν δὲ ἀιδίων ἡ αὐτὴ ταὐτὸν ἀεί. Τάχα δὲ ἀνάπαλιν ἡ
ἐνταῦθα.  Ἐνταῦθα  µὲν  γὰρ  παρὰ  µέρος  πάντα  καὶ  ἓν  ἑκάστοτε·  διὸ  οὐδὲν  ἐµµένει  ἄλλου  ἄλλο
ἐξωθοῦντος·  διὸ  οὐ  ταὐτὸν  ἀεί.  Ἐκεῖ  δὲ  ἅµα  πάντα·  διὸ  οὐκ  ἔχει  εἰς  ὃ  µεταβάλλοι,  ἤδη  γὰρ  ἔχει
πάντα. Οὐδέποτ' οὖν ἄµορφος οὐδὲ ἐκεῖ ἡ ἐκεῖ, ἐπεὶ οὐδ' ἡ ἐνταῦθα, ἀλλ' ἕτερον τρόπον ἑκατέρα.
Τὸ  δὲ  εἴτε  ἀίδιος,  εἴτε  γενοµένη,  ἐπειδὰν  ὅ  τί  ποτ'  ἐστὶ  λάβωµεν,  δῆλον  ἔσται. Ὁ  δὴ  λόγος  ἡµῖν
ὑ
µ
ποθε ένοις τὸ νῦν εἶναι τὰ εἴδη – δέδεικται γὰρ ἐν ἄλλοις – προίτω. Εἰ οὖν πολλὰ τὰ εἴδη, κοινὸν
µέν  τι  ἐν  αὐτοῖς  ἀνάγκη  εἶναι·  καὶ  δὴ  καὶ  ἴδιον,  ᾧ  διαφέρει  ἄλλο  ἄλλου.  Τοῦτο  δὴ  τὸ  ἴδιον  καὶ  ἡ
διαφορὰ  ἡ  χωρίζουσα  ἡ  οἰκεία  ἐστὶ  µορφή.  Εἰ  δὲµορφή,  ἔστι  τὸ  µορφούµενον,  περὶ  ὃ  ἡ  διαφορά.
Ἔστιν ἄρα καὶ ὕλη ἡ τὴν µορφὴν δεχοµένη καὶ ἀεὶ τὸ ὑποκείµενον. Ἔτι εἰ κόσµος νοητὸς ἔστιν ἐκεῖ,
µίµ µ
η α  δὲ  οὗτος  ἐκείνου,  οὗτος  δὲ  σύνθετος  καὶ  ἐξ  ὕλης,  κἀκεῖ  δεῖ  ὕλην  εἶναι.  Ἢ  πῶς  προσερεῖς
κόσµον µὴ εἰς εἶδος ἰδών; Πῶς δὲ εἶδος µὴ ἐφ' ᾧ τὸ εἶδος λαβών; Ἀµερὲς µὲν γὰρ παντελῶς πάντη
αὐτό, µεριστὸν δὲ ὁπωσοῦν. Καὶ εἰ µὲν διασπασθέντα ἀπ' ἀλλήλων τὰ µέρη, ἡ τοµὴ καὶ ἡ διάσπασις
ὕλης ἐστὶ πάθος· αὕτη γὰρ ἡ  µ
τ ηθεῖσα· εἰ δὲ πολλὰ ὂν ἀµέριστόν ἐστι, τὰ πολλὰ ἐν ἑνὶ ὄντα ἐν ὕλῃ
ἐστὶ τῷ ἑνὶ αὐτὰµορφαὶ αὐτοῦ ὄντα· τὸ γὰρ ἓν τοῦτο [τὸ ποικίλον] νόησον ποικίλον καὶ πολύµορφον.
Οὐκοῦν  ἄµορφον  αὐτὸ  πρὸ  τοῦ  ποικίλον·  εἰ  γὰρ  τῷ  νῷ  ἀφέλοις  τὴν  ποικιλίαν  καὶ  τὰς  µορφὰς  καὶ
τοὺς λόγους καὶ τὰ νοήµατα, τὸ πρὸ τούτων ἄµορφον καὶ ἀόριστον καὶ τούτων οὐδὲν τῶν ἐπ' αὐτῷ
καὶ ἐν αὐτῷ. Εἰ δ', ὅτι ἀεὶ ἔχει ταῦτα καὶ ὁµοῦ, ἓν ἄµφω καὶ οὐχ ὕλη ἐκεῖνο, οὐδ' ἐνταῦθα ἔσται τῶν
σωµάτων  ὕλη·  οὐδέποτε  γὰρ  ἄνευ  µορφῆς,  ἀλλ'  ἀεὶ  ὅλον  σῶµα,  σύνθετον      µὴν  ὅµως.  Καὶ  νοῦς
εὑρίσκει τὸ διττόν· οὗτος γὰρ διαιρεῖ, ἕως εἰς ἁπλοῦν ἥκῃ µηκέτι αὐτὸ ἀναλύεσθαι δυνά-µενον· ἕως
δὲ  δύναται, χωρεῖ  αὐτοῦ  εἰς  τὸ  βάθος.  Τὸ  δὲ  βάθος  ἑκάστου  ἡ  ὕλη·  διὸ  καὶ  σκοτεινὴ  πᾶσα,  ὅτι  τὸ
φῶς ὁ λόγος. Καὶ ὁ νοῦς λόγος. ∆ιὸ τὸν ἐφ' ἑκάστου λόγον ὁρῶν τὸ κάτω ὡς ὑπὸ τὸ φῶς σκοτεινὸν
ἥγηται,  ὥσπερ  ὀφθαλµὸς  φωτοειδὴς  ὢν  πρὸς  τὸ  φῶς  βαλὼν  καὶ  χρόας  φῶτα  ὄντα  τὰ  ὑπὸ  τὰ
χρώµατα σκοτεινὰ καὶ ὑλικὰ εἶναι λέγει κεκρυµµένα τοῖς χρώµασι. ∆ιάφορόν γεµὴν τὸ σκοτεινὸν τό
τε  ἐν  τοῖς  νοητοῖς  τό  τε  ἐν  τοῖς  αἰσθητοῖς  ὑπάρχει  διάφορός  τε  ἡ  ὕλη,  ὅσῳ  καὶ  τὸ  εἶδος  τὸ
ἐπικείµενον ἀµφοῖν διάφορον· ἡ µὲν γὰρ θεία λαβοῦσα τὸ ὁρίζον αὐτὴν ζωὴν ὡρισµένην καὶ νοερὰν
ἔχει,  ἡ  δὲ  ὡρισµένον  µέν  τι  γίγνεται,  οὐ  µὴν  ζῶν  οὐδὲ  νοοῦν,  ἀλλὰ  νεκρὸν  κεκοσµ µ
η ένον.  Καὶ  ἡ
µορφὴ  δὲ  εἴδωλον·  ὥστε  καὶ  τὸ  ὑποκείµενον  εἴδωλον.  Ἐκεῖ  δὲ  ἡµορφὴ  ἀληθινόν·  ὥστε  καὶ  τὸ
ὑποκείµενον.  ∆ιὸ  καὶ  τοὺς  λέγοντας  οὐσίαν  τὴν  ὕλην,  εἰ  περὶ  ἐκείνης  ἔλεγον,  ὀρθῶς  ἔδει
ὑπολαµβάνειν λέγειν· τὸ γὰρ ὑποκείµενον ἐκεῖ οὐσία, µᾶλλον δὲµετὰ τοῦ ἐπ' αὐτῇ νοουµένη καὶ ὅλη
οὖσα πεφωτισµένη οὐσία. Πότερα δὲ ἀίδιος ἡ νοητὴ ὁµοίως ζητητέον, ὡς ἄν τις καὶ τὰς ἰδέας ζητοῖ·
γενητὰ µὲν γὰρ τῷ ἀρχὴν ἔχειν, ἀγένητα δέ, ὅτι µὴ χρόνῳ τὴν ἀρχὴν ἔχει, ἀλλ' ἀεὶ παρ' ἄλλου, οὐχ
ὡς γινόµενα ἀεί, ὥσπερ ὁ κόσµος, ἀλλὰ ὄντα ἀεί, ὥσπερ ὁ ἐκεῖ κόσµος. Καὶ γὰρ ἡ ἑτερότης ἡ ἐκεῖ
ἀεί, ἣ τὴν ὕλην ποιεῖ· ἀρχὴ γὰρ ὕληςαὕτη, καὶ ἡ κίνησις ἡ πρώτη· διὸ καὶ αὕτη ἑτερότης ἐλέγετο, ὅτι
ὁµοῦ ἐξέφυσαν κίνησις καὶ ἑτερότης· ἀόριστον δὲ καὶ ἡ κίνησις καὶ ἡ ἑτερότης  ἡ ἀπὸ τοῦ πρώτου,
κἀκείνου πρὸς τὸ ὁρισθῆναι δεόµενα· ὁρίζεται δέ, ὅταν πρὸς αὐτὸ ἐπιστραφῇ· πρὶν δὲ ἀόριστον καὶ
ἡ  ὕλη  καὶ  τὸ  ἕτερον  καὶ  οὔπω  ἀγαθόν,  ἀλλ'  ἀφώτιστον  ἐκείνου.  Εἰ  γὰρ  παρ'  ἐκείνου  τὸ  φῶς,  τὸ
δεχόµενον  τὸ  φῶς,  πρὶν  δέξασθαι,  φῶς  οὐκ  ἔχει  ἀεί,  ἀλλὰ  ἄλλο  ὂν  ἔχει,  εἴπερ  τὸ  φῶς  παρ'  ἄλλου.
Καὶ περὶ µὲν τῆς ἐν τοῖς νοητοῖς ὕλης πλείω τῶν προσηκόντων παραγυµνωθέντα ταύτῃ. Περὶ δὲ τῆς
τῶν  σωµάτων  ὑποδοχῆς  ὧδε  λεγέσθω.  Ὅτι  µὲν  οὖν  δεῖ  τι  τοῖς  σώµασιν  ὑποκείµενον  εἶναι  ἄλλο  ὂν
παρ' αὐτά, ἥ τε εἰς ἄλληλα µεταβολὴ τῶν στοιχείων δηλοῖ. Οὐ γὰρ παντελὴς τοῦ µεταβάλλοντος ἡ
φθορά· ἢ ἔσται τις οὐσία εἰς τὸ µ
  ὴ ὂν ἀπολοµένη· οὐδ' αὖ τὸ γενόµενον ἐκ τοῦ παντελῶς µ
  ὴ ὄντος εἰς
τὸ  ὂν  ἐλήλυθεν,  ἀλλ'  ἔστιν  εἴδους  µεταβολὴ  ἐξ  εἴδους  ἑτέρου.  Μένει  δὲ  τὸ  δεξάµενοντὸ  εἶδος  τοῦ

γενοµένου καὶ ἀποβαλὸν θάτερον. Τοῦτό τε οὖν δηλοῖ καὶ ὅλως ἡ φθορά· συνθέτου γάρ· εἰ δὲ τοῦτο,
ἐξ  ὕλης  καὶ  εἴδους  ἕκαστον.  Ἥ  τε  ἐπαγωγὴ  µαρτυρεῖ  τὸ  φθειρόµενον  σύνθετον  δεικνῦσα·  καὶ  ἡ
ἀνάλυσις δέ· οἷον εἰ ἡ φιάλη εἰς τὸν χρυσόν, ὁ δὲ χρυσὸς εἰς ὕδωρ, καὶ τὸ ὕδωρ δὲ φθειρόµενον τὸ
ἀνάλογον  ἀπαιτεῖ.  Ἀνάγκη  δὲ  τὰ  στοιχεῖα  ἢ  εἶδος  εἶναι  ἢ  ὕλην  πρώτην  ἢ  ἐξ  ὕλης  καὶ  εἴδους.  Ἀλλ'
εἶδος µὲν οὐχ οἷόν τε· πῶς γὰρ ἄνευ ὕλης ἐν ὄγκῳ καὶ µεγέθει; Ἀλλ' οὐδὲ ὕλη ἡ πρώτη· φθείρεται
γάρ.  Ἐξ  ὕλης  ἄρα  καὶ  εἴδους.  Καὶ  τὸ  µὲν  εἶδος  κατὰ  τὸ  ποιὸν  καὶ  τὴν  µορφήν,  ἡ  δὲ  κατὰ  τὸ
ὑποκείµενον ἀόριστον, ὅτι µὴ εἶδος. Ἐµπεδοκλῆς δὲ τὰ στοιχεῖα ἐν ὕλῃ θέµενος ἀντιµαρτυροῦσαν
ἔχει τὴν φθορὰν αὐτῶν. Ἀναξαγόρας δὲ τὸ µίγµα ὕλην ποιῶν, οὐκ ἐπιτηδειότητα πρὸς πάντα, ἀλλὰ
πάντα  ἐνεργείᾳ  ἔχειν  λέγων  ὃν  εἰσάγει  νοῦν  ἀναιρεῖ  οὐκ  αὐτὸν  τὴν  µορφὴν  καὶ  τὸ  εἶδος  διδόντα
ποιῶν  οὐδὲ  πρότερον  τῆς  ὕλης  ἀλλ'  ἅµα.  Ἀδύνατον  δὲ  τὸ  ἅµα.  Εἰ  γὰρ  µετέχει  τὸ  µίγµα  τοῦ  εἶναι,
πρότερον  τὸ  ὄν·  εἰ  δὲ  καὶ  τοῦτο  ὂν  τὸ  µίγµα,  κἀκεῖνο,  ἄλλου  ἐπ'  αὐτοῖς  δεήσει  τρίτου.  Εἰ  οὖν
πρότερον ἀνάγκη τὸν
µ
δη ιουργὸν εἶναι, τί ἔδει τὰ εἴδη κατὰ σµικρὰ ἐν τῇ ὕλῃ εἶναι, εἶτα τὸν νοῦν
διὰ  πραγµάτων  ἀνηνύτων  διακρίνειν  ἐξὸν  ἀποίῳ  οὔσῃ  τὴν  ποιότητα  καὶ  τὴν  µορφὴν  ἐπὶ  πᾶσαν
ἐκτεῖναι; Τό τε πᾶν ἐν παντὶ εἶναι πῶς οὐκ ἀδύνατον; Ὁ δὲ τὸ ἄπειρον ὑποθεὶς τί ποτε τοῦτο λεγέτω.
Καὶ εἰ οὕτως ἄπειρον, ὡς ἀδιεξίτητον, ὡς οὐκ ἔστι τοιοῦτόν τι ἐν τοῖς οὖσιν οὔτε αὐτοάπειρον οὔτε
ἐπ' ἄλλῃ φύσει ὡς συµβεβηκὸς σώµατί τινι, τὸ µὲν αὐτοάπειρον, ὅτι καὶ τὸ µέρος αὐτοῦ ἐξ ἀνάγκης
ἄπειρον,  τὸ  δὲ  ὡς  συµβεβηκός,  ὅτι  τὸ  ᾧ  συµβέβηκεν  ἐκεῖνο  οὐκ  ἂν  καθ'  ἑαυτὸ  ἄπειρον  εἴη  οὐδὲ
ἁπλοῦν  οὐδὲ  ὕλη  ἔτι,  δῆλον.  Ἀλλ'  οὐδὲ  αἱ  ἄ µ
το οι  τάξιν  ὕλης  ἕξουσιν  αἱ  τὸ  παράπαν  οὐκ  οὖσαι·
µ
τ ητὸν γὰρ πᾶν σῶµα κατὰ πᾶν· καὶ τὸ συνεχὲς δὲ τῶν σωµάτων καὶ τὸ ὑγρὸν καὶ τὸ µ
  ὴ οἷόν τε ἄνευ
νοῦ  ἕκαστα  καὶ  ψυχῆς,  ἣν  ἀδύνατον  ἐξ  ἀτόµων  εἶναι,  ἄλλην  τε  φύσιν  παρὰ  τὰς  ἀτόµους  ἐκ  τῶν
ἀτόµων
µ
δη ιουργεῖν  οὐχ  οἷόν  τε,  ἐπεὶ  καὶ  οὐδεὶς
µ
δη ιουργὸς  ποιήσει  τι  ἐξ  οὐχ  ὕλης  συνεχοῦς,καὶ
µυρία ἂν λέγοιτο πρὸς ταύτην τὴν ὑπόθεσιν καὶ εἴρηται· διὸ ἐνδιατρίβειν περιττὸν ἐν τούτοις. Τίς οὖν
ἡ µία αὕτη καὶ συνεχὴς καὶ ἄποιος λεγοµένη; Καὶ ὅτι µὲν µὴ σῶµα, εἴπερ ἄποιος, δῆλον· ἢ ποιότητα
ἕξει. Λέγοντες δὲ πάντων αὐτὴν εἶναι τῶν αἰσθητῶν καὶ οὐ τινῶν µὲν ὕλην, πρὸς ἄλλα δὲ εἶδος οὖσαν
–  οἷον  τὸν  πηλὸν  ὕλην  τῷ  κεραµεύοντι,  ἁπλῶς  δὲ  οὐχ  ὕλην – οὐ  δὴ  οὕτως,  ἀλλὰ  πρὸς  πάντα
λέγοντες, οὐδὲν ἂν αὐτῇ προσάπτοιµεν τῇ αὐτῆς φύσει, ὅσα ἐπὶ τοῖς αἰσθητοῖς ὁρᾶται. Εἰ δὴ τοῦτο,
πρὸς  ταῖς  ἄλλαις  ποιότησιν,  οἷον  χρώµασι  καὶ θερµότησι  καὶ  ψυχρότησιν,  οὐδὲ  τὸ κοῦφον  οὐδὲ  τὸ
βάρος, οὐ πυκνόν, οὐχ ἁραιόν, ἀλλ' οὐδὲ σχῆµα. Οὐ τοίνυν οὐδὲ µέγεθος· ἄλλο γὰρ τὸ µεγέθει, ἄλλο
τὸ µ µ
ε εγεθυσµένῳ εἶναι, ἄλλο τὸ σχήµατι, ἄλλο τὸ ἐσχηµατιςµένῳ. ∆εῖ δὲ αὐτὴν µὴ σύνθετον εἶναι,
ἀλλ'  ἁπλοῦν  καὶ  ἕν  τι  τῇ  αὑτῆς  φύσει·οὕτω  γὰρ  πάντων  ἔ
µ
ρη ος.  Καὶ  ὁ  µορφὴν  διδοὺς  δώσει  καὶ
µορφὴν ἄλλην οὖσαν παρ' αὐτὴν καὶµέγεθος καὶ πάντα ἐκ τῶν ὄντων οἷον προσφέρων· ἢ δουλεύσει
τῷ  µεγέθει  αὐτῆς  καὶ  ποιήσει  οὐχ  ἡλίκον  θέλει,  ἀλλ'  ὅσον  ἡ  ὕλη  βούλεται·  τὸ  δὲ  συντροχάζειν  τὴν
βούλησιν τῷ µεγέθει αὐτῆς πλασµατῶδες. Εἰ δὲ καὶ πρότερον τῆς ὕλης τὸ ποιοῦν, ταύτῃ ἔσται ἡ ὕλη,
ᾗ  πάντη  τὸ  ποιοῦν  θέλει,  καὶ      εὐάγωγος  εἰς  ἅπαντα·  καὶ  εἰς  µέγεθος  τοίνυν.  Μέγεθός  τε  εἰ  ἔχοι,
ἀνάγκη  καὶ  σχῆµα  ἔχειν·  ὥστε  ἔτι  µᾶλλον  δύσεργος  ἔσται.  Ἔπεισι  τοίνυν  τὸ  εἶδος  αὐτῇ  πάντα  ἐπ'
αὐτὴν φέρον· τὸ δὲ εἶδος πᾶν καὶ µέγεθος ἔχει καὶ ὁπόσον ἂν ᾖ µετὰ τοῦ λόγου καὶ ὑπὸ τούτου. ∆ιὸ
καὶ  ἐπὶ  τῶν  γενῶν  ἑκάστων  µετὰ  τοῦ  εἴδους  καὶ  τὸ  ποσὸν  ὥρισται·  ἄλλο  γὰρ  ἀνθρώπου  καὶ  ἄλλο
ὄρνιθοςκαὶ  ὄρνιθος  τοιουτουί.
µ
Θαυ αστότερον  τὸ  ποσὸν  τῇ  ὕλῃ  ἄλλο  ἐπάγειν  τοῦ  ποιὸν  αὐτῇ
προστιθέναι; οὐδὲ τὸ µὲν ποιὸν λόγος, τὸ δὲ ποσὸν οὐκ, εἶδος καὶ µέτρον καὶ ἀριθµὸς ὄν. Πῶς οὖν
τις λήψεταί τι τῶν ὄντων, ὃ µὴ µέγεθος ἔχει; Ἢ πᾶν ὅπερ µὴ ταὐτὸν τῷ ποσῷ· οὐ γὰρ δὴ τὸ ὂν καὶ
τὸ  ποσὸν  ταὐτόν.  Πολλὰ  δὲ  καὶ ἄλλα  ἕτερα  τοῦ  ποσοῦ.  Ὅλως  δὲ  πᾶσαν  ἀσώµατον  φύσιν  ἄποσον
θετέον· ἀσώµατος δὲ καὶ ἡ ὕλη. Ἐπεὶ καὶ ἡ ποσότης αὐτὴ οὐ ποσόν, ἀλλὰ τὸ µετασχὸν αὐτῆς· ὥστε
καὶ  ἐκ  τούτου  δῆλον,  ὅτι  εἶδος  ἡ  ποσότης.  Ὡς  οὖν  ἐγένετό  τι  λευκὸν  παρουσίᾳ  λευκότητος,  τὸ  δὲ
πεποιηκὸς τὸ λευκὸν χρῶµα ἐν ζῴῳ καὶ τὰ ἄλλα δὲ χρώµατα ποικίλα οὐκ ἦν ποικίλον χρῶµα, ἀλλὰ
ποικίλος, εἰ βούλει, λόγος, οὕτω καὶ τὸ ποιοῦν τὸ τηλικόνδε οὐ τηλικόνδε, ἀλλ' αὖ τὸ «τί πηλίκον» ἡ
πηλικότης  ἢ  ὁ  λόγος  τὸ  ποιοῦν.  Προσελθοῦσα  οὖν  ἡ  πηλικότης  ἐξελίττει  εἰς  µέγεθος  τὴν  ὕλην;
Οὐδαµῶς·  οὐδὲ  γὰρ  ἐν  ὀλίγῳ  συνεσπείρατο·  ἀλλ'  ἔδωκεµέγεθος  τὸ  οὐ  πρότερον  ὄν,  ὥσπερ  καὶ
ποιότητα  τὴν  οὐ  πρότερον  οὖσαν. Τί  οὖν  νοήσω  ἀµέγεθες  ἐν  ὕλῃ;  Τί δὲ  νοήσεις  ἄποιον  ὁπωσοῦν;
Καὶ  τίς  ἡ  νόησις  καὶ  τῆς  διανοίας  ἡ  ἐπιβολή;  Ἢ  ἀοριστία·  εἰ  γὰρ  τῷ  ὁµοίῳ  τὸ  ὅµοιον,  καὶ  τῷ
ἀορίστῳ  τὸ  ἀόριστον.  Λόγος  µὲν  οὖν  γένοιτο  ἂν  περὶ  τοῦ  ἀορίστου  ὡρισµένος,  ἡ  δὲ  πρὸς  αὐτὸ
ἐπιβολὴ  ἀόριστος.  Εἰ  δ'  ἕκαστον  λόγῳ  καὶ  νοήσει  γινώσκεται,  ἐνταῦθα  δὲ  ὁ  µὲν  λόγος  λέγει,  ἃ  δὴ
λέγει  περὶ  αὐτῆς,  ἡ  δὲ  βουλοµένη  εἶναι  νόησις  οὐ  νόησις,  ἀλλ'  οἷον  ἄνοια,  µᾶλλον  νόθον  ἂν  εἴη  τὸ
φάντασµα αὐτῆς καὶ οὐ γνήσιον, ἐκ θατέρου οὐκ ἀληθοῦς καὶ µετὰ τοῦ ἑτέρου λόγου συγκείµενον.
Καὶ  τάχα  εἰς  τοῦτο  βλέπων  ὁ  Πλάτων  <νόθῳ  λογισµῷ>  εἶπε  ληπτὴν  εἶναι.  Τίς  οὖν  ἡ  ἀοριστία  τῆς
ψυχῆς; Ἆρα παντελὴς ἄγνοια ὡς ἀπουσία; Ἢ ἐν καταφάσει τινὶ τὸ ἀόριστον, καὶ οἷον ὀ
µ
φθαλ ῷ τὸ
σκότος  ὕλη  ὂν  παντὸς  ἀοράτου  χρώµατος,  οὕτως  οὖν  καὶ  ψυχὴ  ἀφελοῦσα  ὅσα  ἐπὶ  τοῖς  αἰσθητοῖς
οἷον φῶς τὸλοιπὸν οὐκέτι ἔχουσα ὁρίσαι ὁµοιοῦται τῇ ὄψει τῇ ἐν σκότῳ ταὐτόν πως γινοµένη τότε
τῷ ὃ οἷον ὁρᾷ. Ἆρ' οὖν ὁρᾷ; Ἢ οὕτως ὡς ἀσχηµοσύνην καὶ ὡς ἄχροιαν καὶ ὡς ἀλαµπὲς καὶ προσέτι
δὲ ὡς οὐκ ἔχον µέγεθος· εἰ δὲ µή, εἰδοποιήσει ἤδη. Ὅταν οὖν µηδὲν νοῇ, οὐ ταὐτὸ τοῦτο περὶ ψυχὴν
πάθος;  Ἢ  οὔ,  ἀλλ'  ὅταν  µὲν  µηδέν,  λέγει  µηδέν,  µᾶλλον  δὲ  πάσχει  οὐδέν·  ὅταν  δὲ  τὴν  ὕλην,  οὕτω
πάσχει  πάθος  οἷον  τύπον  τοῦ  ἀµόρφου·  ἐπεὶ  καὶ  ὅταν  τὰ  µεµορφωµένα  καὶ  τὰµ µ
ε εγεθυσµένα  νοῇ,
ὡς σύνθετα νοεῖ· ὡς γὰρ κεχρωσµένα καὶ ὅλως
µ
πεποιω ένα. Τὸ ὅλον οὖν νοεῖ καὶ τὸ συνάµφω· καὶ
ἐναργὴς µὲν ἡ νόησις ἢ ἡ αἴσθησις τῶν ἐπόντων, ἀµυδρὰ δὲ ἡ τοῦ ὑποκειµένου, τοῦ ἀµόρφου· οὐ γὰρ

εἶδος. Ὃ οὖν ἐν τῷ ὅλῳ καὶ συνθέτῳ λαµβάνει µετὰ τῶν ἐπόντων ἀναλύσασα ἐκεῖνα καὶ χωρίσασα, ὃ
καταλείπει ὁ λόγος, τοῦτο νοεῖ ἀµυδρῶς ἀµυδρὸν καὶ σκοτεινῶς σκοτεινὸν καὶ νοεῖ οὐ νοοῦσα. Καὶ
ἐπειδὴ οὐκ ἔµεινεν οὐδ' αὐτὴ ἡ ὕλη ἄµορφος, ἀλλ' ἐν τοῖς πράγµασίν ἐστι µ µ
ε ορφωµένη, καὶ ἡ ψυχὴ
εὐθέως ἐπέβαλε τὸ εἶδος τῶν
µ
πραγ άτων αὐτῇ ἀλγοῦσα τῷ ἀορίστῳ, οἷον φόβῳ τοῦ ἔξω τῶν ὄντων
εἶναι  καὶ  οὐκ  ἀνεχοµένη  ἐν  τῷ  µὴ  ὄντι  ἐπιπολὺ  ἑστάναι. Καὶ  τί  δεῖ  τινος  ἄλλου  πρὸς  σύστασιν
σωµάτων µ
  ετὰ µέγεθος καὶ ποιότητας ἁπάσας; Ἢ τοῦ ὑποδεξοµένου πάντα. Οὐκοῦν ὁ ὄγκος· εἰ δὲ ὁ
ὄγκος, µέγεθος δήπου. Εἰ δὲ ἀµέγεθες, οὐδ' ὅπου δέξεται ἔχει. Ἀµέγεθες δὲ ὂν τί ἂν συµβάλλοιτο, εἰ
µήτε εἰς εἶδος καὶ τὸ ποιὸν µήτε εἰς τὴν διάστασιν καὶ τὸ µ
  έγεθος, ὃ δὴ παρὰ τῆς ὕλης δοκεῖ, ὅπου ἂν
ᾖ, ἔρχεσθαι εἰς τὰ σώµατα; Ὅλως δὲ ὥσπερ πράξεις καὶ ποιήσεις καὶ χρόνοι καὶ κινήσεις ὑποβολὴν
ὕλης ἐν αὐτοῖς οὐκ ἔχοντα ἔστιν ἐν τοῖς οὖσιν, οὕτως οὐδὲ τὰ σώµατα τὰ πρῶτα ἀνάγκη ὕλην ἔχειν,
ἀλλὰ  ὅλα  ἕκαστα  εἶναι  ἅ  ἐστι  ποικιλώτερα  ὄντα  µίξει  τῇ  ἐκ  πλειόνων  εἰδῶν  τὴν  σύστασιν  ἔχοντα·
ὥστε  τοῦτο  τὸ  ἀµέγεθες  ὕλης  ὄνοµα  κενὸν  εἶναι.  Πρῶτον  µὲν  οὖν  οὐκ  ἀνάγκη  τὸ  ὑποδεχόµενον
ὁτιοῦν  ὄγκον  εἶναι,  ἐὰν  µὴ  µέγεθος  ἤδη  αὐτῷ  παρῇ·  ἐπεὶ  καὶ  ἡ  ψυχὴ  πάντα  δεχοµένη  ὁµοῦ  ἔχει
πάντα·  εἰ  δὲ  µέγεθος  αὐτῇ  συµβεβηκὸς  ἦν,  ἔσχεν  ἂν  ἕκαστα  ἐν  µεγέθει.  Ἡ  δὲ  ὕλη  διὰ  τοῦτο  ἐν
διαστήµατι ἃ δέχεται
µ
λα βάνει, ὅτι διαστήµατός ἐστι δεκτική· ὥσπερ καὶ τὰ ζῷα καὶ τὰ φυτὰ µετὰ
τοῦ µεγεθύνεσθαι καὶ τὸ ποιὸν ἀντιπαραγόµενον ἴσχει τῷ ποσῷ καὶ συστελλοµένου συσταλείη ἄν. Εἰ
δ' ὅτι προυπάρχει τι µέγεθος ἐν τοῖς τοιούτοις ὑποκείµενον τῷµορφοῦντι, κἀκεῖ ἀπαιτεῖ, οὐκ ὀρθῶς·
ἐνταῦθα  γὰρ  ἡ  ὕλη  οὐχ  ἡ  ἁπλῶς,  ἀλλ'  ἡ  τούτου·  τὴν  δ'  ἁπλῶς  δεῖ  καὶ  τοῦτο  παρ'  ἄλλου  ἔχειν.  Οὐ
τοίνυν ὄγκον δεῖ εἶναι τὸν δεξόµενον τὸ εἶδος, ἀλλ' ὁµοῦ τῷ γενέσθαι ὄγκον καὶ τὴν ἄλλην ποιότητα
δέχεσθαι. Καὶ φάντασµα µὲν ἔχειν ὄγκου ὡς ἐπιτηδειότητα τούτου ὥσπερ πρώτην, κενὸν δὲ ὄγκον.
Ὅθεν  τινὲς  ταὐτὸν  τῷ  κενῷ  τὴν  ὕλην  εἰρήκασι.  Φάντασµα  δὲ  ὄγκου  λέγω,  ὅτι  καὶ  ἡ  ψυχὴ  οὐδὲν
ἔχουσα  ὁρίσαι,  ὅταν  τῇ  ὕλῃ  προσοµιλῇ,  εἰς  ἀοριστίαν  χεῖ  ἑαυτὴν  οὔτε  περιγράφουσα  οὔτε  εἰς
µ
ση εῖον ἰέναι δυναµένη· ἤδη γὰρ ὁρίζει. ∆ιὸ οὔτε µέγα λεκτέον χωρὶς οὔτε σµικρὸν αὖ, ἀλλὰ <µέγα
καὶ µικρόν>· καὶ οὕτως ὄγκος καὶ ἀµέγεθες οὕτως, ὅτι ὕλη ὄγκου καὶ συστελλόµενον ἐκ τοῦ µεγάλου
ἐπὶ τὸ σµικρὸν καὶ ἐκ τοῦ σµικροῦ ἐπὶ τὸ µέγα οἷον ὄγκον διατρέχει· καὶ ἡ ἀοριστία αὐτῆς ὁ τοιοῦτος
ὄγκος, ὑποδοχὴ µεγέθους ἐν αὐτῇ· ἐν δὲ φαντασίᾳ ἐκείνως. Καὶ γὰρ τῶν µὲν ἄλλων ἀµεγέθων ὅσα
εἴδη ὥρισται ἕκαστον· ὥστε οὐδαµῇ ἔννοια ὄγκου· ἡ δὲ ἀόριστος οὖσα καὶ µήπω στᾶσα παρ' αὑτῆς
ἐπὶ  πᾶν  εἶδος  φεροµένη  δεῦρο  κἀκεῖσε  καὶ  πάντη  εὐάγωγος  οὖσα  πολλή  τε  γίνεται  τῇ  ἐπὶ  πάντα
ἀγωγῇ  καὶ  γενέσει  καὶ  ἔσχε  τοῦτον  τὸν  τρόπον  φύσιν  ὄγκου. Συµβάλλεται  οὖν  τὰ  µέγιστα  τοῖς
σώµασι· τά τε γὰρ εἴδη τῶν σωµάτων ἐν µεγέθεσι. Περὶ δὲ µέγεθος οὐκ ἂν ἐγένετο ταῦτα, ἀλλ' ἢ περὶ
τὸ  µ µ
ε εγεθυσµένον·  εἰ  γὰρ  περὶ  µέγεθος,  οὐ  περὶ  ὕλην,  ὁµοίως  ἂν  ἀµεγέθη  καὶ  ἀνυπόστατα  ἦν  ἢ
λόγοι µόνοι ἂν ἦσαν – οὗτοι δὲ περὶ ψυχήν – καὶ οὐκ ἂν ἦν σώµατα. ∆εῖ οὖν ἐνταῦθα περὶ ἕν τι τὰ
πολλά· τοῦτο δὲ µ µ
ε εγεθυσµένον· τοῦτο δὲ ἕτερον τοῦ µεγέθους. Ἐπεὶ καὶ νῦν ὅσαµίγνυται τῷ ὕλην
ἔχειν εἰς ταὐτὸν ἔρχεται καὶ οὐ δεῖται ἄλλου του περὶ ὅ, ὅτι ἕκαστον τῶνµιγνυµένων ἥκει φέρον τὴν
αὐτοῦ ὕλην. ∆εῖται δὲ [ὅµως] καὶ ὧς ἑνός τινος τοῦ δεξοµένου ἢ ἀγγείου ἢ τόπου· ὁ δὲ τόπος ὕστερος
τῆς ὕλης καὶ τῶν σωµάτων, ὥστε πρότερον ἂν δέοιτο τὰ σώµατα ὕλης. Οὐδέ, ὅτι αἱ ποιήσεις καὶ αἱ
πράξεις  ἄυλοι,  διὰ  τοῦτο  καὶ  τὰ  σώµατα·  σύνθετα  γὰρ  τὰ  σώµατα,  αἱ  δὲ  πράξεις  οὔ.  Καὶ  τοῖς
πράττουσιν  ἡ  ὕλη  ὅταν  πράττωσι  τὸ  ὑποκείµενον  δίδωσιµένουσα  ἐν  αὐτοῖς,  εἰς  τὸ  πράττειν  οὐχ
αὑτὴν δίδωσιν· οὐδὲ γὰρ οἱ πράττοντες τοῦτο ζητοῦσι.Καὶ οὐ µεταβάλλει ἄλλη πρᾶξις εἰς ἄλλην, ἵνα
ἂν ἦν καὶ αὐταῖς ὕλη, ἀλλ' ὁ πράττων ἐπ' ἄλληνµεταβάλλει πρᾶξιν ἐξ ἄλλης· ὥστε ὕλην αὐτὸν εἶναι
ταῖς πράξεσιν. Ἔστι τοίνυν ἀναγκαῖον ἡ ὕλη καὶ τῇ ποιότητι καὶ τῷ µεγέθει· ὥστε καὶ τοῖς σώµασι·
καὶ οὐ κενὸν ὄνοµα, ἀλλ' ἔστι τι ὑποκείµενον κἂν ἀόρατον κἂν ἀµέγεθες ὑπάρχῃ. Ἢ οὕτως οὐδὲ τὰς
ποιότητας  φήσοµεν  οὐδὲτὸ  µέγεθος  τῷ  αὐτῷ  λόγῳ·  ἕκαστον  γὰρ  τῶν  τοιούτων  λέγοιτο  ἂν  οὐδὲν
εἶναι ἑαυτοῦ µ
  όνον λαµβανόµενον. Εἰ δὲ ταῦτα ἔστι καίπερ ἀµυδρῶς ὂν ἕκαστον, πολὺ µᾶλλον ἂν εἴη
ὕλη, κἂν µὴ ἐναργὴς ὑπάρχῃ αἱρετὴ οὖσα οὐ ταῖς αἰσθήσεσιν· οὔτε γὰρ ὄµµασιν, ἄχρους γάρ· οὔτε
ἀκοῇ, οὐ γὰρ ψόφος· οὐδὲ χυµοί, διὸ οὐδὲ ῥῖνες οὐδὲ γλῶσσα. Ἆρ' οὖν ἁφῇ; Ἢ οὔ, ὅτι µηδὲ σῶµα·
σώµατος γὰρ ἡ ἁφή, ὅτι ἢ πυκνοῦ ἢ ἀραιοῦ, µαλακοῦ σκληροῦ, ὑγροῦ ξηροῦ· τούτων δὲ οὐδὲν περὶ
τὴν  ὕλην·  ἀλλὰ  λογισµῷ  οὐκ  ἐκ  νοῦ,  ἀλλὰ  κενῶς·  διὸ  καὶ  νόθος,  ὡς  εἴρηται.  Ἀλλ'  οὐδὲ  σωµατότης
περὶ  αὐτήν·  εἰ  µὲν  λόγος  ἡ  σωµατότης,  ἕτερος  αὐτῆς·  αὕτη  οὖν  ἄλλο·  εἰ  δ'  ἤδη  ποιήσασα  καὶ  οἷον
κραθεῖσα, σῶµα φανερῶς ἂν εἴη καὶ οὐχ ὕλη µόνον. Εἰ δὲ ποιότης τις τὸ ὑποκείµενον κοινή τις οὖσα
ἐν  ἑκάστῳ  τῶν  στοιχείων,  πρῶτον  µὲν  τίς  αὕτη  λεκτέον.  Ἔπειτα  πῶς  ποιότης  ὑποκείµενον  ἔσται;
Πῶς  δὲ  ἐν  ἀµεγέθει  ποιὸν  θεωρηθήσεται  µὴ  ἔχον  ὕλην  µηδὲ  µέγεθος;  Ἔπειτα  εἰ  µὲν  ὡρισµένη  ἡ
ποιότης, πῶς ὕλη; Εἰ δ' ἀόριστόν τι, οὐ ποιότης, ἀλλὰ τὸ ὑποκείµενον καὶ ἡ ζητουµένη ὕλη. Τί οὖν
κωλύει ἄποιον µὲν εἶναι τῷ τῶν ἄλλων µ
µ
ηδε ιᾶς τῇ αὐτῆς φύσειµετέχειν, αὐτῷ δὲ τούτῳ τῷ µ
µ
ηδε ιᾶς
µετέχειν ποιὰν εἶναι ἰδιότητα πάντως τινὰ ἔχουσαν καὶ τῶν ἄλλων διαφέρουσαν, οἷον στέρησίν τινα
ἐκείνων; Καὶ γὰρ ὁ ἐ
µ
στερη ένος ποιός· οἷον ὁ τυφλός. Εἰ οὖν στέρησις τούτων περὶ αὐτήν, πῶς οὐ
ποιά; Εἰ δὲ  καὶ ὅλως στέρησις  περὶ  αὐτήν, ἔτι µᾶλλον,  εἴ γε δὴ καὶ στέρησις ποιόν τι. Ὁ δὴ ταῦτα
λέγων τί ἄλλο ἢ ποιὰ καὶ ποιότητας πάντα ποιεῖ; Ὥστε καὶ ἡ ποσότης ποιότης ἂν εἴη καὶ ἡ οὐσία δέ.
Εἰ δὲ ποιόν, πρόσεστι ποιότης. Γελοῖον δὲ τὸ ἕτερον τοῦ ποιοῦ καὶ µὴ ποιὸν ποιὸν ποιεῖν. Εἰ δ', ὅτι
ἕτερον, ποιόν, εἰ µὲν αὐτοετερότης, οὐδ' ὧς ποιόν· ἐπεὶ οὐδ' ἡ ποιότης ποιά· εἰ δ' ἕτερον µόνον, οὐχ
ἑαυτῇ,  ἀλλ'  ἑτερότητι  ἕτερον  καὶ  ταυτότητι  ταὐτόν.  Οὐδὲ  δὴ  ἡ  στέρησις  ποιότης  οὐδὲ  ποιόν,  ἀλλ'
ἐ
µ
ρη ία  ποιότητος  ἢ  ἄλλου,  ὡς  ἡ  ἀψοφία  οὐ  ψόφου  ἢ  ὁτουοῦν  ἄλλου·  ἄρσις  γὰρ  ἡ  στέρησις,  τὸ  δὲ
ποιὸν  ἐν  καταφάσει.  Ἥ  τε  ἰδιότης  τῆς  ὕλης  οὐ  µορφή·  τῷ  γὰρ  µὴ  ποιὰ  εἶναι  µηδ'  εἶδός  τι  ἔχειν·

ἄτοπον δή, ὅτι µὴ ποιά, ποιὰν λέγειν καὶ ὅµοιον τῷ, ὅτι ἀµέγεθες, αὐτῷ τούτῳ µέγεθος ἔχειν. Ἔστιν
οὖν ἡ ἰδιότης αὐτῆς οὐκ ἄλλο τι ἢ ὅπερ ἔστι, καὶ οὐ πρόσκειται ἡ ἰδιότης, ἀλλὰ µᾶλλον ἐν σχέσει τῇ
πρὸς τὰ ἄλλα, ὅτι ἄλλο αὐτῶν. Καὶ τὰ µὲν ἄλλα οὐ µόνον ἄλλα, ἀλλὰ καί τι ἕκαστον ὡς εἶδος, αὕτη
δὲ  πρεπόντως  ἂν  λέγοιτο  µόνον  ἄλλο·  τάχα  δὲ  ἄλλα,  ἵνα  µὴ  τῷ  «ἄλλο»  ἑνικῶς  ὁρίσῃς,  ἀλλὰ  τῷ
«ἄλλα» τὸ  ἀόριστον ἐνδείξῃ. Ἀλλ' ἐκεῖνο ζητητέον,  πότερα στέρησις,  ἢ περὶ αὐτῆς ἡ στέρησις. Ὁ
τοίνυν  λέγων  λόγος  ὑποκειµένῳ  µὲν  ἓν  ἄµφω,  λόγῳ  δὲ  δύο,  δίκαιος  ἦν  διδάσκειν  καὶ  τὸν  λόγον
ἑκατέρου  ὅντινα  δεῖ  ἀποδιδόναι,  τῆς  µὲν  ὕλης  ὃς  ὁριεῖται  αὐτὴν  οὐδὲν  προσαπτόµενος  τῆς
στερήσεως, τῆς τε αὖ στερήσεως ὡσαύτως. Ἢ γὰρ οὐδέτερον ἐν οὐδετέρῳ τῷ λόγῳ ἢ ἑκάτερον  ἐν
ἑκατέρῳ  ἢ  θάτερον  ἐν  θατέρῳ  µόνον  ὁποτερονοῦν.  Εἰ  µὲν  οὖν  ἑκάτερον  χωρὶς  καὶ  οὐκ  ἐπιζητεῖ
οὐδέτερον, δύο ἔσται ἄµφω καὶ ἡ ὕλη ἕτερον στερήσεως, κἂν συµβεβήκῃ αὐτῇ ἡ στέρησις. ∆εῖ δ' ἐν
τῷ  λόγῳ  µηδὲ  δυνάµει  ἐνορᾶσθαι  θάτερον.  Εἰ  δὲ  ὡς  ἡ  ῥὶς  ἡ  σιµὴ  καὶ  τὸ  σιµόν,  καὶ  οὕτω  διπλοῦν
ἑκάτερον καὶ δύο. Εἰ δὲ ὡς τὸ πῦρ καὶ ἡ θερµότης, ἐν µὲν τῷ πυρὶ τῆς θερµότητος οὔσης, ἐν δὲ τῇ
θερµότητι οὐ λαµβανοµένου τοῦ πυρός, καὶ ἡ ὕλη οὕτωστέρησις, ὡς τὸ πῦρ θερµόν, οἷον εἶδος αὐτῆς
ἔσται ἡ στέρησις, τὸ δ' ὑποκείµενον ἄλλο, ὃ δεῖ τὴν ὕλην εἶναι. Καὶ οὐδ' οὕτως ἕν. Ἆρα οὖν οὕτως ἓν
τῷ ὑποκειµένῳ, δύο δὲ τῷ λόγῳ, τῆς στερήσεως οὐ
µ
ση αινούσης τι παρεῖναι, ἀλλὰ µὴ παρεῖναι, καὶ
οἷον ἀπόφασις ἡ στέρησις τῶν ὄντων; ὥσπερ ἂν εἴ τις λέγοι οὐκ ὄν, οὐ γὰρ προστίθησιν ἡ ἀπόφασις,
ἀλλά φησιν οὐκ εἶναι· καὶ οὕτω στέρησις ὡς οὐκ ὄν. Εἰ µὲν οὖν οὐκ ὄν, ὅτι µὴ τὸ ὄν, ἀλλ' ἄλλο ὄν τί
ἐστι, δύο οἱ λόγοι, ὁµὲν τοῦ ὑποκειµένου ἁπτόµενος, ὁ δὲ τῆς στερήσεως τὴν πρὸς τὰ ἄλλα σχέσιν
δηλῶν. Ἢ ὁ µὲν τῆς ὕλης πρὸς τὰ ἄλλα καὶ ὁ τοῦ ὑποκειµένου δὲ πρὸς τὰ ἄλλα, ὁ δὲ τῆς στερήσεως
εἰ τὸ ἀόριστον αὐτῆς δηλοῖ, τάχα ἂν αὐτὸς αὐτῆς ἐφάπτοιτο· πλὴν ἕν γε ἑκατέρως τῷ ὑποκειµένῳ,
λόγῳ δὲ δύο. Εἰ µέντοι τῷ ἀορίστῳ εἶναι καὶ  ἀπείρῳ εἶναι καὶ ἀποίῳ εἶναι τῇ ὕλῃ ταὐτόν, πῶς ἔτι
δύο οἱ λόγοι; Πάλιν οὖν ζητητέον, εἰ κατὰ συµβεβηκὸς τὸ ἄπειρον καὶ τὸ ἀόριστον ἐπ' ἄλλῃ φύσει
καὶ  πῶς  συµβεβηκὸς  καὶ  εἰ  στέρησις  συµβέβηκεν.  Εἰ  δὴ  ὅσα  µὲν  ἀριθµοὶ  καὶ  λόγοι  ἀπειρίας  ἔξω –
ὅροι  γὰρ  καὶ  τάξεις,  καὶ  τὸ  τεταγµένον  καὶ  τοῖς  ἄλλοις  παρὰ  τούτων,  τάττει  δὲ  ταῦτα  οὐ  τὸ
τεταγµένον [οὐδὲ τάξις], ἀλλὰ ἄλλο τὸ ταττόµενον παρὰ τὸ τάττον, τάττει δὲ τὸπέρας καὶ ὅρος καὶ
λόγος – ἀνάγκη  τὸ  ταττόµενον  καὶ  ὁριζόµενον  τὸ  ἄπειρον  εἶναι.  Τάττεται  δὲ  ἡ  ὕλη  καὶ  ὅσα  δὲ µὴ
ὕλη τῷ µετέχειν ἢ ὕλης λόγον ἔχειν· ἀνάγκη τοίνυν τὴν ὕλην τὸ ἄπειρονεἶναι, οὐχ οὕτω δὲ ἄπειρον,
ὡς  κατὰ
µ
συ βεβηκὸς  καὶ  τῷ  συµβεβηκέναι  τὸ  ἄπειρον  αὐτῇ.  Πρῶτονµὲν  γὰρ  τὸ  συµβαῖνόν  τῳ  δεῖ
λόγον  εἶναι·  τὸ  δὲ  ἄπειρον  οὐ  λόγος·  ἔπειτα  τίνι  ὄντι  τὸ  ἄπειρον  συµβήσεται;  Πέρατι  καὶ
πεπερασµένῳ.  Ἀλλ'  οὐ  πεπεραςµένον  οὐδὲ  πέρας  ἡ  ὕλη.  Καὶ  τὸ  ἄπειρον  δὲ  προσελθὸν  τῷ
πεπερασµένῳ  ἀπολεῖ  αὐτοῦ  τὴν  φύσιν·  οὐ  τοίνυν  συµβεβηκὸς  τῇ  ὕλῃ  τὸ  ἄπειρον·  αὐτὴ  τοίνυν  τὸ
ἄπειρον. Ἐπεὶ καὶ ἐν τοῖς νοητοῖς ἡ ὕλη τὸ ἄπειρον καὶ εἴη ἂν γεννηθὲν ἐκ τῆς τοῦ ἑνὸς ἀπειρίας ἢ
δυνάµεως  ἢ  τοῦ  ἀεί,  οὐκ  οὔσης  ἐν  ἐκείνῳ  ἀπειρίας  ἀλλὰ  ποιοῦντος.  Πῶς  οὖν  ἐκεῖ  καὶ  ἐνταῦθα;  Ἢ
διττὸν καὶ τὸ ἄπειρον. Καὶ τί διαφέρει; Ὡς ἀρχέτυπον καὶ εἴδωλον. Ἐλαττόνως οὖν ἄπειρον τοῦτο;
Ἢ µᾶλλον· ὅσῳ γὰρ εἴδωλον πεφευγὸς τὸ εἶναι <καὶ> τὸ ἀληθές, µᾶλλον ἄπειρον. Ἡ γὰρ ἀπειρία ἐν
τῷ ἧττον ὁρισθέντι µᾶλλον· τὸ γὰρ ἧττον ἐν τῷ ἀγαθῷ µᾶλλον ἐν τῷ κακῷ. Τὸ ἐκεῖ οὖν µᾶλλον ὂν
εἴδωλον  ὣς  ἄπειρον,  τὸ  δ'  ἐνταῦθα  ἧττον,  ὅσῳ  πέφευγε  τὸ  εἶναι  καὶ  τὸ  ἀληθές,  εἰς  δὲ  εἰδώλου
κατερρύη φύσιν, ἀληθεστέρως ἄπειρον. Τὸ αὐτὸ οὖν τὸ ἄπειρον καὶ τὸ ἀπείρῳ εἶναι; Ἢ ὅπου λόγος
καὶ ὕλη ἄλλο ἑκάτερον, ὅπου δὲ ὕλη µόνον ἢ ταὐτὸν λεκτέον ἢ ὅλως, ὃ καὶ βέλτιον, οὐκ εἶναι ἐνθάδε
τὸ  ἀπείρῳ  εἶναι·  λόγος  γὰρ  ἔσται,  ὃς  οὐκ  ἔστιν  ἐν  τῷ  ἀπείρῳ,  ἵν'  ᾖ  ἄπειρον.  Ἄπειρον  µὲν  δὴ  παρ'
αὐτῆς τὴν ὕλην λεκτέον ἀντιτάξει τῇ πρὸς τὸν λόγον. Καὶ γάρ, ὥσπερ ὁ λόγος οὐκ ἄλλο τι ὤν ἐστι
λόγος,  οὕτω  καὶ  τὴν  ὕλην  ἀντιτεταγµένην  τῷ  λόγῳ  κατὰ  τὴν  ἀπειρίαν  οὐκ  ἄλλο  τι  οὖσαν  λεκτέον
ἄπειρον. Ἆρ' οὖν καὶ ἑτερότητι ταὐτόν; Ἢ οὔ, ἀλλὰ µορίῳ ἑτερότητος ἀντιταττοµένῳ πρὸς τὰ ὄντα
κυρίως, ἃ δὴ λόγοι. ∆ιὸ καὶ µὴ ὂν οὕτω τι ὂν καὶ στερήσει ταὐτόν, εἰ ἡ στέρησις ἀντίθεσις πρὸς τὰ ἐν
λόγῳ ὄντα. Οὐκοῦν φθαρήσεται ἡ στέρησις προσελθόντος τοῦ οὗ στέρησις; Οὐδαµῶς· ὑποδοχὴ γὰρ
ἕξεως οὐχ ἕξις, ἀλλὰ στέρησις, καὶ πέρατος οὐ τὸ πεπερασµένον οὐδὲ τὸ πέρας, ἀλλὰ τὸ ἄπειρον καὶ
καθ'  ὅσον  ἄπειρον.  Πῶς  οὖν  [οὐκ]  ἀπολεῖ  αὐτοῦ  τὴν  φύσιν  τοῦ  ἀπείρου  προσελθὸν  τὸ  πέρας  καὶ
ταῦτα  οὐ  κατὰ  συµβεβηκὸς  ὄντος  ἀπείρου;  Ἢ  εἰ  µὲν  κατὰ  τὸ  ποσὸν  ἄπειρον,  ἀνῄρει·  νῦν  δὲ  οὐχ
οὕτως,  ἀλλὰ  τοὐναντίον  σῴζει  αὐτὸ  ἐν  τῷ  εἶναι·  ὃ  γὰρ  πέφυκεν,  εἰς  ἐνέργειαν  καὶ  τελείωσιν  ἄγει,
ὥσπερ  τὸ  ἄσπαρτον,  ὅταν  σπείρηται·  καὶ  ὅταν  τὸ  θῆλυ  τοῦ  ἄρρενος†  καὶ  οὐκ  ἀπόλλυται  τὸ  θῆλυ,
ἀλλὰ  µᾶλλον  θηλύνεται·  τοῦτο  δέ  ἐστιν·  ὅ  ἐστι  µᾶλλον  γίγνεται.  Ἆρ'  οὖν  καὶ  κακὸν  ἡ  ὕλη
µ
µ
εταλα βάνουσα ἀγαθοῦ; Ἢ διὰ τοῦτο, ὅτι ἐδεήθη· οὐ γὰρ εἶχε. Καὶ γὰρ ὃ µὲν ἂν δέηταί τινος, τὸ
δ' ἔχῃ, µέσον ἂν ἴσως γίγνοιτο ἀγαθοῦ καὶ κακοῦ, εἰ ἰσάζοι πως ἐπ' ἄµφω· ὃ δ' ἂν µηδὲν ἔχῃ ἅτε ἐν
πενίᾳ ὄν, µᾶλλον δὲ πενία ὄν, ἀνάγκη κακὸν εἶναι. Οὐ γὰρ πλούτου πενία τοῦτο [οὐδὲ ἰσχύος], ἀλλὰ
πενία  µὲν  φρονήσεως,  πενία  δὲ  ἀρετῆς,  κάλλους,  ἰσχύος,  µορφῆς,  εἴδους,  ποιοῦ.  Πῶς  οὖν  οὐ
δυσειδές; Πῶς δὲ οὐ πάντη αἰσχρόν; Πῶς δὲ οὐ πάντη κακόν; Ἐκείνη δὲ ἡ ὕλη ἡ ἐκεῖ ὄν· τὸ γὰρ πρὸ
αὐτῆς ἐπέκεινα ὄντος. Ἐνταῦθα δὲ τὸ πρὸ αὐτῆς ὄν. Οὐκ ὂν ἄρα αὐτή, ἕτερον ὄν, πρὸς τῷ καλῷ τοῦ
ὄντος.

II,5 Περὶ τοῦ δυνάµει καὶ ἐνεργείᾳ (25)

Λέγεται τὸ µὲν δυνάµει, τὸ δὲ ἐνεργείᾳ εἶναι· λέγεται δέ τι καὶ ἐνέργεια ἐν τοῖς οὖσι. Σκεπτέον οὖν τί
τὸ δυνάµει καὶ τί τὸ ἐνεργείᾳ. Ἆρα τὸ αὐτὸ τῷ  ἐνεργείᾳ εἶναι ἡ ἐνέργεια, καὶ εἴ τί ἐστιν ἐνεργείᾳ,
τοῦτο καὶ ἐνέργεια, ἢ ἕτερον ἑκάτερον καὶ τὸ ἐνεργείᾳ ὂν οὐκ ἀνάγκη καὶ ἐνέργειαν εἶναι; Ὅτι µὲν
οὖν  ἐν  τοῖς  αἰσθητοῖς  τὸ  δυνάµει,  δῆλον·  εἰ  δὲ  καὶ  ἐν  τοῖς  νοητοῖς,  σκεπτέον.  Ἢ  ἐκεῖ  τὸ
ἐνεργείᾳµόνον·  καὶ  εἰ  ἔστι  τὸ  δυνάµει,  τὸ  δυνάµει  µόνον  ἀεί,  κἂν  ἀεὶ  ᾖ,  οὐδέποτε  ἂν  ἔλθοι  εἰς
ἐνέργειαν† οὐ τῷ χρόνῳ ἐξείργεσθαι. Ἀλλὰ τί ἐστι τὸ δυνάµει πρῶτον λεκτέον, εἰ δὴ τὸ δυνάµει δεῖ
µὴ ἁπλῶς λέγεσθαι· οὐ γὰρ ἔστι τὸ δυνάµει µηδενὸς εἶναι. Οἷον <δυνάµει ἀνδριὰς ὁ χαλκός>· εἰ γὰρ
µηδὲν ἐξ αὐτοῦ µηδ' ἐπ' αὐτῷ µηδ' ἔµελλε µηθὲν ἔσεσθαι µεθ' ὃ ἦν µηδ' ἐνεδέχετο γενέσθαι, ἦν ἂν ὃ
ἦν µόνον. Ὃ δὲ ἦν, ἤδη παρῆν καὶ οὐκ ἔµελλε· τί οὖν ἐδύνατο ἄλλο µετὰ τὸ παρὸν αὐτό; Οὐ τοίνυν
ἦν ἂν δυνάµει. ∆εῖ τοίνυν τὸ δυνάµει τι ὂν ἄλλο ἤδη τῷ τι καὶ ἄλλο µετ' αὐτὸ δύνασθαι, ἤτοι µένον
µετὰ τοῦ ἐκεῖνο ποιεῖν ἢ παρέχον αὐτὸ ἐκείνω ὃ δύναται φθαρὲν αὐτό, δυνάµει λέγεσθαι· ἄλλως γὰρ
τὸ <«δυνάµει ἀνδριὰς ὁ χαλκός»>, ἄλλως τὸ ὕδωρ δυνάµει χαλκὸς καὶ ὁ ἀὴρ πῦρ. Τοιοῦτον δὴ ὂν τὸ
δυνάµει ἆρα καὶ δύναµις λέγοιτο ἂν πρὸς τὸ ἐσόµενον, οἷον ὁ χαλκὸς δύναµις τοῦ ἀνδριάντος; Ἤ, εἰ
µὲν ἡ δύναµις κατὰ τὸ ποιεῖν λαµβάνοιτο, οὐδαµῶς· οὐ γὰρ ἡ δύναµις ἡ κατὰ τὸ ποιεῖν λαµβανοµένη
λέγοιτο ἂν δυνάµει. Εἰ δὲ τὸ δυνάµειµὴ µόνον πρὸς τὸ ἐνεργείᾳ λέγεται, ἀλλὰ καὶ πρὸς ἐνέργειαν,
εἴη  ἂν  καὶ  δύναµις  δυνάµει.  Βέλτιον  δὲ  καὶ  σαφέστερον  τὸ  µὲν  δυνάµει  πρὸς  τὸ  ἐνεργείᾳ,  τὴν  δὲ
δύναµιν  πρὸς  ἐνέργειαν  λέγειν.  Τὸ  µὲν  δὴ  δυνάµει  τοιοῦτον  ὥσπερ  ὑποκείµενόν  τι  πάθεσι  καὶ
µορφαῖς  καὶ  εἴδεσιν,  ἃµέλλει  δέχεσθαι  καὶ  πέφυκεν·  ἢ  καὶ  σπεύδει  ἐλθεῖν,  καὶ  τὰ  µὲν  ὡς  πρὸς  τὸ
βέλτιστον, τὰ δὲ πρὸς τὰ χείρω καὶ λυµαντικὰ αὐτῶν, ὧν ἕκαστον καὶ ἐνεργείᾳ ἐστὶν ἄλλο. Περὶ δὲ
τῆς ὕλης σκεπτέον, εἰ ἕτερόν τι οὖσα ἐνεργείᾳ δυνάµει ἐστὶ πρὸς ἃ µορφοῦται, ἢ οὐδὲν ἐνεργείᾳ, καὶ
ὅλως  καὶ  τὰ  ἄλλα  ἃ  λέγοµεν  δυνάµει  λαβόντα  τὸ  εἶδος  καὶ  µένοντα  αὐτὰ  ἐνεργείᾳ  γίνεται,  ἢ  τὸ
ἐνεργείᾳ  κατὰ  τοῦ  ἀνδριάντος  λεχθήσεται  ἀντιτιθεµένου  µόνον  τοῦ  ἐνεργείᾳ  ἀνδριάντος  πρὸς  τὸν
δυνάµει ἀνδριάντα, ἀλλ' οὐ τοῦ ἐνεργείᾳ κατηγορουµένου κατ' ἐκείνου, καθ' οὗ τὸ δυνάµει ἀνδριὰς
ἐλέγετο. Εἰ δὴ οὕτως, οὐ τὸ δυνάµει γίνεται ἐνεργείᾳ, ἀλλ' ἐκ τοῦ δυνάµει ὄντος πρότερον ἐγένετο τὸ
ἐνεργείᾳ ὕστερον. Καὶ γὰρ αὖ τὸ ἐνεργείᾳ ὂν τὸ συναµφότερον, οὐχ ἡ ὕλη, τὸ δὲ εἶδος τὸ ἐπ' αὐτῇ.
Καὶ  τοῦτο  µέν,  εἰ  ἑτέρα  γίγνοιτο  οὐσία,  οἷον  ἐκ  χαλκοῦ  ἀνδριάς·  ἄλλη  γὰρ  οὐσία  ὡς  τὸ
συναµφότερον ὁ ἀνδριάς. Ἐπὶ δὲ τῶν ὅλως οὐ µενόντων φανερόν, ὡς τὸ δυνάµει παντάπασιν ἕτερον
ἦν. Ἀλλ' ὅταν ὁ δυνάµει γραµµατικὸς ἐνεργείᾳ γένηται, ἐνταῦθα τὸ δυνάµει πῶς οὐ καὶ ἐνεργείᾳ τὸ
αὐτό; Ὁ γὰρ δυνάµει Σωκράτης ὁ αὐτὸς καὶ ἐνεργείᾳ σοφός. Ἆρ' οὖν καὶ ὁ ἀνεπιστήµων ἐπιστήµων;
∆υνάµει  γὰρ  ἦν  ἐπιστήµων.  Ἢ  κατὰ  συµβεβηκὸς  ὁ  ἀµαθὴς  ἐπιστήµων.  Οὐ  γὰρ  ᾗ  ἀµαθὴς  δυνάµει
ἐπιστήµων, ἀλλὰ  συµβεβήκει αὐτῷ ἀµαθεῖ εἶναι, ἡ δὲ ψυχὴ καθ' αὑτὴν ἐπιτηδείως ἔχουσα τὸ δυνάµει
ἦν ᾗπερ καὶ ἐπιστήµων. Ἔτι οὖν σῴζει τὸ δυνάµει, καὶ δυνάµει γραµµατικὸς ἤδη γραµµατικὸς ὤν; Ἢ
οὐδὲν κωλύει καὶ ἄλλον τρόπον· ἐκεῖµὲν δυνάµει µόνον, ἐνταῦθα δὲ τῆς δυνάµεως ἐχούσης τὸ εἶδος.
Εἰ οὖν ἔστι τὸ µὲν δυνάµει τὸ ὑποκείµενον, τὸ δ' ἐνεργείᾳ τὸ συναµφότερον, ὁ ἀνδριάς, τὸ εἶδος τὸ
ἐπὶ  τοῦ  χαλκοῦ  τί  ἂν  λέγοιτο;  Ἢ  οὐκ  ἄτοπον  τὴν  ἐνέργειαν,  καθ'  ἣν  ἐνεργείᾳ  ἐστὶ  καὶ  οὐ  µόνον
δυνάµει, τὴν µορφὴν καὶ τὸ εἶδος λέγειν, οὐχ ἁπλῶς ἐνέργειαν, ἀλλὰ τοῦδε ἐνέργειαν· ἐπεὶ καὶ ἄλλην
ἐνέργειαν  τάχα  κυριώτερον  ἂν  λέγοιµεν,  τὴν  ἀντίθετον  τῇ  δυνάµει  τῇ  ἐπαγούσῃ  ἐνέργειαν.  Τὸ  µὲν
γὰρ δυνάµει τὸ ἐνεργείᾳ ἔχειν παρ' ἄλλου, τῇ δὲ δυνάµει ὃ δύναται παρ' αὐτῆς ἡ ἐνέργεια· οἷον ἕξις
καὶ ἡ κατ' αὐτὴν λεγοµένη ἐνέργεια, ἀνδρία καὶ τὸ ἀνδρίζεσθαι. Ταῦτα µὲν οὖν οὕτως. Οὗ δ' ἕνεκα
ταῦτα προείρηται, νῦν λεκτέον, ἐν τοῖς νοητοῖς πῶς ποτε τὸ ἐνεργείᾳ λέγεται καὶ εἰ ἐνεργείᾳ µόνον ἢ
καὶ  ἐνέργεια  ἕκαστον  καὶ  εἰ  ἐνέργεια  πάντα  καὶ  εἰ  τὸ  δυνάµει  κἀκεῖ.  Εἰ  δὴµήτε  ὕλη  ἐκεῖ  ἐν  ᾗ  τὸ
δυνάµει, µήτε τι µέλλει τῶν ἐκεῖ, ὃ µὴ ἤδη ἐστί, µηδ' ἔτι µεταβάλλον εἰς ἄλλο ἢ µένον ἕτερόν τι γεννᾷ
ἢ ἐξιστάµενον ἑαυτοῦ ἔδωκεν ἄλλῳ ἀντ' αὐτοῦ εἶναι, οὐκ ἂν εἴη ἐκεῖ τὸ δυνάµει ἐν ᾧ ἐστι, τῶν ὄντων
καὶ αἰῶνα, οὐ χρόνον ἐχόντων. Εἴ τις οὖν καὶ ἐπὶ τῶν νοητῶν τοὺς τιθεµένους κἀκεῖ ὕλην ἔροιτο, εἰ
µὴ κἀκεῖ τὸ δυνάµει κατὰ τὴν ὕλην τὴν ἐκεῖ – καὶ γὰρ εἰ ἄλλον τρόπον ἡ ὕλη, ἀλλ' ἔσται ἐφ' ἑκάστου
τὸ µὲν ὡς ὕλη, τὸ δὲ ὡς εἶδος, τὸ δὲ συναµφότερον – τί ἐροῦσιν; Ἢ καὶ τὸ ὡς ὕλη ἐκεῖ εἶδός ἐστιν,
ἐπεὶ καὶ ἡ ψυχὴ εἶδος ὂν πρὸς ἕτερον ἂν εἴη ὕλη. Οὐκοῦν πρὸς ἐκεῖνο καὶ δυνάµει; Ἢ οὔ· εἶδος γὰρ
ἦν αὐτῆς καὶ οὐκ εἰς ὕστερον δὲ τὸ εἶδος καὶ οὐ χωρίζεται δὲ ἀλλ' ἢ λόγῳ, καὶ οὕτως ὕλην ἔχον, ὡς
διπλοῦν  νοούµενον,  ἄµφω  δὲ  µία  φύσις·  οἷον  καὶ  Ἀριστοτέλης  φησὶ  τὸ  πέµπτον  σῶµα  ἄυλον  εἶναι.
Περὶ  δὲ  ψυχῆς  πῶς  ἐροῦµεν;  ∆υνάµει  γὰρ  ζῷον,  ὅταν  µήπω,  µέλλῃ  δέ,  καὶ  µουσικὴ  δυνάµει  καὶ  τὰ
ἄλλα ὅσα γίνεται οὐκ ἀεὶ οὖσα· ὥστε καὶ ἐν νοητοῖς τὸ δυνάµει. Ἢ οὐ δυνάµει ταῦτα, ἀλλὰδύναµις ἡ
ψυχὴ τούτων. Τὸ δὲ ἐνεργείᾳ πῶς ἐκεῖ; Ἆρα ὡς ὁ ἀνδριὰς τὸ συναµφότερον ἐνεργείᾳ, ὅτι τὸ εἶδος
ἕκαστον ἀπείληφεν; Ἢ ὅτι εἶδος ἕκαστον καὶ τέλειον ὅ ἐστι. Νοῦς γὰρ οὐκ ἐκ δυνάµεως τῆς κατὰ τὸ
οἷόν τε νοεῖν εἰς ἐνέργειαν τοῦ νοεῖν – ἄλλου γὰρ ἂν προτέρου τοῦ οὐκ ἐκ δυνάµεως δέοιτο – ἀλλ' ἐν
αὐτῷ  τὸ  πᾶν.  Τὸ  γὰρ  δυνάµει  βούλεται  ἑτέρου  ἐπελθόντος  εἰς  ἐνέργειαν  ἄγεσθαι,  ἵνα  ἐνεργείᾳ
γίνηταί  τι,  ὃ  δ'  αὐτὸ  παρ'  αὐτοῦ  τὸ  ἀεὶ  οὕτως  ἔχει,  τοῦτο  ἐνέργεια  ἂν  εἴη.  Πάντα  οὖν  τὰ  πρῶτα
ἐνέργεια·  ἔχει  γὰρ  ὃ  δεῖ  ἔχειν  καὶ  παρ'  αὑτῶν  καὶ  ἀεί·  καὶ  ψυχὴ  δὴ  οὕτως  ἡ  µὴ  ἐν  ὕλῃ,  ἀλλ'  ἐν  τῷ
νοητῷ. Καὶ ἡ ἐν ὕλῃ δὲ ἄλλη ἐνέργεια· οἷον ἡ φυτική· ἐνέργεια γὰρ καὶ αὕτη ὅ ἐστιν. Ἀλλ' ἐνεργείᾳ
µὲν πάντα καὶ οὕτως, ἐνέργεια δὲ πάντα; Ἢ πῶς; Εἰ δὴ καλῶς εἴρηται ἐκείνη ἡ φύσις ἄγρυπνος εἶναι
καὶ ζωὴ καὶ ζωὴ ἀρίστη, αἱ κάλλισται ἂν εἶεν ἐκεῖ ἐνέργειαι. Καὶ ἐνεργείᾳ ἄρα καὶ ἐνέργεια τὰ πάντα
καὶ ζωαὶ τὰ πάντα καὶ ὁ τόπος ὁ ἐκεῖ τόπος ἐστὶ ζωῆς καὶ ἀρχὴ καὶ πηγὴ ἀληθοῦς ψυχῆς τε καὶ νοῦ.
Τὰ µὲν οὖν ἄλλα πάντα, ὅσα δυνάµει τί ἐστιν, ἔχει καὶ τὸ ἐνεργείᾳ εἶναι ἄλλο τι, ὃ ἤδη ὂν πρὸς ἄλλο
δυνάµει  εἶναι  λέγεται·  περὶ  δὲ  τῆς  λεγοµένης  εἶναι  ὕλης,  ἣν  πάντα  δυνάµει  λέγοµεν  τὰ  ὄντα,  πῶς

ἔστιν εἰπεῖν ἐνεργείᾳ τι τῶν ὄντων εἶναι; Ἤδη γὰρ οὐ πάντα τὰ ὄντα δυνάµει ἂν εἴη. Εἰ οὖν µηδὲν
τῶν  ὄντων,  ἀνάγκηµηδ'  ὂν  αὐτὴν  εἶναι.  Πῶς  οὖν  ἂν  ἐνεργείᾳ  τι  εἴη  µηδὲν  τῶν  ὄντων  οὖσα;  Ἀλλ'
οὐδὲν τῶν ὄντων ἂν εἴη τούτων, ἃ γίνεται ἐπ' αὐτῆς, ἄλλο δέ τι οὐδὲν κωλύει εἶναι, εἴπερ µηδὲ πάντα
τὰ ὄντα ἐπὶ τῇ ὕλῃ. Ἧι µὲν δὴ οὐδέν ἐστι τούτων τῶν ἐπ' αὐτῇ, ταῦτα δὲ ὄντα, µὴ ὂν ἂν εἴη. Οὐ µὲν
δὴ ἀνείδεόν τι φανταζοµένη εἶδος ἂν εἴη· οὐ τοίνυν οὐδ' ἐν ἐκείνοις ἂν ἀριθµηθείη. Μὴ ὂν ἄρα καὶ
ταύτῃ ἔσται. Ἐπ' ἄµφω ἄρα µὴ ὂν οὖσα πλειόνως µὴ ὂν ἔσται. Εἰ δὴ πέφευγε µὲν τὴν τῶν ὡς ἀληθῶς
ὄντων  φύσιν,  οὐ  δύναται  δὲ  ἐφικέσθαι  οὐδὲ  τῶν  ψευδῶς  λεγοµένων  εἶναι,  ὅτι  µηδὲ  ἴνδαλµα  λόγου
ἐστὶν  ὡς  ταῦτα,  ἐν  τίνι  τῷ  εἶναι  ἂν  ἁλοίη;  Εἰ  δὲ  ἐν  µηδενὶ  τῷ  εἶναι,  τί  ἂν  ἐνεργείᾳ  εἴη; Πῶς  οὖν
λέγοµεν περὶ αὐτῆς; Πῶς δὲ τῶν ὄντων ὕλη; Ἢ ὅτι δυνάµει. Οὐκοῦν, ὅτι ἤδη δυνάµει, ἤδη οὖν ἔστι
καθὸ  µέλλει;  Ἀλλὰ  τὸ  εἶναι  αὐτῇ  µόνον  τὸ  µέλλον  ἐπαγγελλόµενον·  οἷον  τὸ  εἶναι  αὐτῇ  εἰς  ἐκεῖνο
ἀναβάλλεται, ὃ ἔσται. Τὸ τοίνυν δυνάµει οὔ τι, ἀλλὰ δυνάµει πάντα·µηδὲν δὲ ὂν καθ' αὑτὸ, ἀλλ'  ὅ
ἐστιν ὕλη ὄν, οὐδ' ἐνεργείᾳ ἐστίν. Εἰ γὰρ ἔσται τι ἐνεργείᾳ, ἐκεῖνο ὅ ἐστιν ἐνεργείᾳ, οὐχ ἡ ὕλη ἔσται·
οὐ  πάντη  οὖν  ὕλη,  ἀλλὰ  οἷον  ὁ  χαλκός.  Εἴη  ἂν  οὖν  τοῦτο  µὴ  ὄν,  οὐχ  ὡς  ἕτερον  τοῦ  ὄντος,  οἷον
κίνησις· αὕτη γὰρ καὶ ἐποχεῖται τῷ ὄντι οἷον ἀπ' αὐτοῦ καὶ ἐν αὐτῷ οὖσα, ἡ δέ ἐστιν οἷον ἐκριφεῖσα
καὶ πάντη χωρισθεῖσα καὶ µεταβάλλειν ἑαυτὴν οὐ δυναµένη, ἀλλ' ὅπερ ἐξ ἀρχῆς ἦν – µὴ ὂν δὲ ἦν –
οὕτως  ἀεὶ  ἔχουσα.  Οὔτε  δὲ  ἦν  ἐξ  ἀρχῆς  ἐνεργείᾳ  τι  ἀποστᾶσα  πάντων  τῶν  ὄντων  οὔτε  ἐγένετο·  ἃ
γὰρ  ὑποδῦναι  ἠθέλησεν,  οὐδὲ  χρωσθῆναι  ἀπ'  αὐτῶν  δεδύνηται,  ἀλλὰ  µένουσα  πρὸς  ἄλλο  δυνάµει
οὖσα  πρὸς  τὰ  ἐφεξῆς,  τῶν  δ'  ὄντων  ἤδη  παυσαµένων  ἐκείνων  φανεῖσα  ὑπό  τε  τῶν  µετ'  αὐτὴν
γενοµένων καταληφθεῖσα ἔσχατον καὶ τούτων κατέστη. Ὑπ' ἀµφοτέρων οὖν καταληφθεῖσα ἐνεργείᾳ
µὲν  οὐδετέρων  ἂν  εἴη,  δυνάµει  δὲ  µόνον  ἐγκαταλέλειπται  εἶναι  ἀσθενές  τι  καὶ  ἀµυδρὸν  εἴδωλον
µορφοῦσθαι µὴ δυνάµενον. Οὐκοῦν ἐνεργείᾳ εἴδωλον· οὐκοῦν ἐνεργείᾳ ψεῦδος. Τοῦτο δὲ ταὐτὸν τῷ
<ἀληθινῶς ψεῦδος>· τοῦτο δὲ <ὄντως µὴ ὄν>. Εἰ οὖν ἐνεργείᾳ µὴ ὄν, µᾶλλον µὴ ὄν, καὶ ὄντως ἄρα
µὴ ὄν. Πολλοῦ ἄρα δεῖ αὐτῷ ἐνεργείᾳ τι τῶν ὄντων εἶναι τὸ ἀληθὲς ἔχοντι ἐν τῷ µὴ ὄντι. Εἴπερ ἄρα
δεῖ αὐτὸ εἶναι, δεῖ αὐτὸ ἐνεργείᾳ µὴ εἶναι, ἵνα ἐκβεβηκὸς τοῦ ἀληθῶς εἶναι ἐν τῷ µὴ εἶναι ἔχῃτὸ εἶναι,
ἐπείπερ  τοῖς  ψευδῶς  οὖσιν,  ἐὰν  ἀφέλῃς  τὸ  ψεῦδος  αὐτῶν,  ἀφεῖλες  αὐτῶν  ἥντινα  εἶχον  οὐσίαν,  καὶ
τοῖς  δυνάµει  τὸ  εἶναι  καὶ  τὴν  οὐσίαν  ἔχουσιν  εἰσαγαγὼν  τὴν  ἐνέργειαν  ἀπολώλεκας  αὐτῶν  τῆς
ὑποστάσεως τὴν αἰτίαν, ὅτι τὸ εἶναι αὐτοῖς ἐν δυνάµει ἦν. Εἴπερ ἄρα δεῖ ἀνώλεθρον τὴν ὕλην τηρεῖν,
ὕλην αὐτὴν δεῖ τηρεῖν· δεῖ ἄρα δυνάµει, ὡς ἔοικεν, εἶναι λέγειν µόνον, ἵνα ᾖ ὅ ἐστιν, ἢ τούτους τοὺς
λόγους ἐξελεγκτέον.

II,6 Περὶ ποιότητος καὶ εἴδους (17)

Ἆρα τὸ ὂν καὶ ἡ οὐσία ἕτερον, καὶ τὸ µὲν ὂν ἀπηρηµωµένον τῶν ἄλλων, ἡ δὲ οὐσία τὸ ὂν µετὰ τῶν
ἄλλων, κινήσεως, στάσεως, ταὐτοῦ, ἑτέρου, καὶ στοιχεῖα ταῦτα ἐκείνης; Τὸ οὖν ὅλον οὐσία, ἕκαστον
δὲ ἐκείνων τὸ µὲν ὄν, τὸ δὲ κίνησις,  τὸ δὲ ἄλλο  τι. Κίνησις µὲν οὖν κατὰ συµβεβηκὸς ὄν· οὐσία δὲ
ἆρα  κατὰ  συµβεβηκός,  ἢ  συµπληρωτικὸν  οὐσίας;  Ἢ  καὶ  αὐτὴ  [ἡ]  οὐσία  καὶ  τὰ  ἐκεῖ    πάντα  οὐσία.
Πῶς οὖν οὐ καὶ ἐνταῦθα; Ἢ ἐκεῖ, ὅτι ἓν πάντα, ἐνθάδε δὲ διαληφθέντων τῶν εἰδώλων τὸ µὲν ἄλλο,
τὸ δὲ ἄλλο· ὥσπερ ἐν µὲν τῷ σπέρµατι ὁµοῦ πάντα καὶ ἕκαστον πάντα καὶ οὐ χεὶρ χωρὶς καὶ χωρὶς
κεφαλή,  ἔνθα  δὲ  χωρίζεται  ἀλλήλων·  εἴδωλα  γὰρ  καὶ  οὐκ  ἀληθῆ.  Τὰς  οὖν  ποιότητας  ἐκεῖ  φήσοµεν
οὐσίας διαφορὰς περὶ οὐσίαν οὔσας ἢ περὶ ὄν, διαφορὰς δὲ ποιούσας ἑτέρας οὐσίας πρὸς ἀλλήλας
καὶ ὅλως οὐσίας; Ἢ οὐκ ἄτοπον, ἀλλὰ περὶ τῶν τῇδε ποιοτήτων, ὧν αἱ µὲν διαφοραὶ οὐσιῶν, ὡς τὸ
δίπουν καὶ τὸ τετράπουν, αἱ δὲ οὐ διαφοραὶ οὖσαι αὐτὸ τοῦτο µόνον ποιότητες λέγονται. Καίτοι τὸ
αὐτὸ  καὶ      διαφορὰ  γίγνεται  συµπληροῦσα  καὶ  οὐ  διαφορὰ  ἐν  ἄλλῳ  οὐ  συµπληροῦσα  τὴν  οὐσίαν,
συµβεβηκὸς  δέ·  οἷον  τὸ  λευκὸν  ἐν  µὲν  κύκνῳ  ἢ  ψιµυθίῳ  συµπληροῦν,  ἐν  δὲ  σοὶ  συµβεβηκός.  Ἢ  τὸ
λευκὸν τὸ µὲν ἐν τῷ λόγῳ συµπληροῦν καὶ οὐ ποιότης, τὸ δὲ ἐν τῇ ἐπιφανείᾳ ποιόν. Ἢ διαιρετέον τὸ
ποιόν, ὡς τὸ µὲν οὐσιῶδες ἰδιότης τις οὖσα τῆς οὐσίας, τὸ δὲ µόνον ποιόν, καθ' ὃ ποιὰ οὐσία, τοῦ
ποιοῦ οὐ διαλλαγὴν εἰς τὴν οὐσίαν ποιοῦντος οὐδ' ἐκ τῆς οὐσίας, ἀλλ' οὔσης ἤδη καὶ πεπληρωµένης
διάθεσίν τινα ἔξωθεν ποιοῦντος καὶ µετὰ τὴν οὐσίαν τοῦ πράγµατος προσθήκην, εἴτε περὶ ψυχὴν εἴτε
περὶ σῶµα γίγνοιτο. Ἀλλ' εἰ καὶ τὸ ὁρώµενον λευκὸν ἐπὶ τοῦ ψιµυθίου συµπληρωτικὸν εἴη αὐτοῦ; –
ἐπὶ µ
  ὲν γὰρ τοῦ κύκνου οὐ συµπληρωτικόν· γένοιτο γὰρ ἂν καὶ οὐ λευκός – ἀλλ' ἐπὶ τοῦ ψιµυθίου· καὶ
τοῦ πυρὸς δὲ ἡ θερµότης. Ἀλλ' εἴ τις λέγοι τὴν πυρότητα τὴν οὐσίαν εἶναι καὶ ἐπὶ τοῦ ψιµυθίου τὸ
ἀνάλογον; Ἀλλ' ὅµως τοῦ ὁρωµένου πυρὸς [πυρότης] ἡ θερµότης συµπληροῦσα καὶ ἡ λευκότης ἐπὶ
τοῦ  ἑτέρου.  Αἱ  αὐταὶ  τοίνυν  συµπληρώσουσι  καὶ  οὐ  ποιότητες,  καὶ  οὐ  συµπληρώσουσι  καὶ  [οὐ]
ποιότητες.  Καὶ  ἄτοπον  ἐν  µὲν  οἷς  συµπληροῦσι  λέγειν  ἄλλο  εἶναι,  ἐν  δὲ  οἷς  µὴ  ἄλλο,  τῆς  αὐτῆς
φύσεως  οὔσης.  Ἀλλ'  ἄρα  τοὺς  µὲν  λόγους  τοὺς  ποιήσαντας  αὐτὰ  οὐσιώδεις  ὅλους,  τὰ  δὲ
ἀποτελέσµατα  ἔχειν  ἤδη  τὰ  ἐκεῖ  τὶ  ἐνταῦθα  ποιά,  οὐ  τί.  Ὅθεν  καὶ  ἁµαρτάνειν  ἡµᾶς  ἀεὶ  περὶ  τὸ  τὶ
ἀπολισθάνοντας ἐν ταῖς ζητήσεσιν αὐτοῦ καὶ εἰς τὸ ποιὸν καταφεροµένους. Οὐ γὰρ εἶναι τὸ πῦρ ὃ
λέγοµεν εἰς τὸ ποιὸν ἀφορῶντες, ἀλλὰ τὸ µὲν εἶναι οὐσίαν, ἃ δὲ νῦν βλέποµεν, εἰς ἃ καὶ ἀφορῶντες
λέγοµεν, ἀπάγειν ἡµᾶς ἀπὸ τοῦ τὶ ὡς ὁρίζεσθαι τὸ ποιόν. Καὶ ἐπὶ τῶν αἰσθητῶν εὐλόγως· οὐδὲν γὰρ
αὐτῶν οὐσίαν εἶναι, ἀλλ' αὐτῆς πάθη. Ὅθεν κἀκεῖνο, πῶς οὐκ ἐξ οὐσιῶν οὐσία. Ἐλέγετο µὲν οὖν, ὅτι
οὐ δεῖ τὸ αὐτὸ τὸ γινόµενον εἶναι τοῖς ἐξ ὧν· νῦν δὲ λέγειν δεῖ ὅτι οὐδὲ τὸ γενόµενον οὐσία. Ἀλλὰ

πῶς ἐκεῖ ἣν ἐλέγοµεν οὐσίαν οὐκ ἐξ οὐσίας λέγοντες; Τὴν γὰρ οὐσίαν φήσοµεν ἐκεῖ κυριώτερον καὶ
ἀµιγέστερον  ἔχουσαν  τὸ  ὂν  εἶναι  οὐσίαν – ὡς  ἐν  διαφοραῖς – ὄντως,  µᾶλλον  δὲ  µετὰ  προσθήκης
ἐνεργειῶν  λεγοµένην  οὐσίαν,  τελείωσιν  µὲν  δοκοῦσαν  εἶναι  ἐκείνου,  τάχα  δ'  ἐνδεεστέραν  τῇ
προσθήκῃ  καὶ  τῷ  οὐχ  ἁπλῷ,  ἀλλ'  ἤδη  ἀφισταµένην  τούτου. Ἀλλὰ  περὶ  τῆς  ποιότητος  σκεπτέον  τί
ὅλως· τάχα γὰρ γνωσθὲν ὅ τι ἐστὶ µᾶλλον παύσει τὰς ἀπορίας. Πρῶτον οὖν ἐκεῖνο ζητητέον, εἰ τὸ
αὐτὸ  θετέον  ὁτὲ  µὲν  ποιὸν  µόνον,  ὁτὲ  δὲ  συµπληροῦν  οὐσίαν,  οὐ  δυσχεράναντας  ποιὸν
συµπληρωτικὸν οὐσίας εἶναι, ἀλλὰ ποιᾶς µᾶλλον οὐσίας. ∆εῖ τοίνυν ἐπὶ τῆς ποιᾶς οὐσίας τὴν οὐσίαν
πρὸ  τοῦ  ποιὰν  εἶναι  καὶ  τὸ  τί  ἐστι.  Τί  οὖν  ἐπὶ  τοῦ  πυρὸς  πρὸ  τῆς  ποιᾶς  οὐσίας  ἡ  οὐσία;  Ἆρα  τὸ
σῶµα; Τὸ γένος τοίνυν οὐσία ἔσται, τὸ σῶµα, τὸ δὲ πῦρ σῶµα θερµὸν καὶ οὐκ οὐσία τὸ ὅλον, ἀλλ'
οὕτω τὸ θερµὸν ἐν αὐτῷ, ὡς καὶ ἐν σοὶ τὸ σιµόν. Ἀφαιρεθείσης τοίνυν θερµότητος καὶ τοῦ λαµπροῦ
καὶ κούφου, ἃ δὴ δοκεῖ ποιὰ εἶναι, καὶἀντιτυπίας τὸ τριχῇ διαστατὸν καταλείπεται καὶ ἡ ὕλη οὐσία.
Ἀλλ'  οὐ  δοκεῖ·  τὸ  γὰρ  εἶδος  µᾶλλον  οὐσία.  Ἀλλὰ  τὸ  εἶδος  ποιότης.  Ἢ  οὐ  ποιότης,  ἀλλὰ  λόγος  τὸ
εἶδος. Τὰ οὖν ἐκ τοῦ λόγου καὶ τοῦ ὑποκειµένου τί ἐστιν; Οὐ γὰρ τὸ ὁρώµενον καὶ τὸ καῖον· τοῦτο δὲ
ποιόν. Εἰ µή τις λέγοι τὸ καίειν ἐνέργειαν ἐκ τοῦ λόγου· καὶ τὸ θερµαίνειν καὶ τὸ λευκαίνειν τοίνυν
καὶ τὰ ἄλλα ποιήσεις· ὥστε τὴν ποιότητα οὐχ ἕξοµεν ὅπου καταλείψοµεν. Ἢ ταύτας µὲν οὐ λεκτέον
ποιότητας,  ὅσαι  λέγονται  συµπληροῦν  οὐσίας,  εἴπερ  ἐνέργειαι  αἱ  αὐτῶν  ἀπὸ  τῶν  λόγων  καὶ  τῶν
δυνάµεων τῶν οὐσιωδῶν ἰοῦσαι, ἃ δ' ἐστὶν ἔξωθεν πάσης οὐσίας οὐ πῂ µὲν ποιότητες, ἄλλοις δὲ οὐ
ποιότητες  φανταζόµεναι,  τὸ  δὲ  περιττὸν  µετὰ  τὴν  οὐσίαν  ἔχουσαι,  οἷον  καὶ  ἀρεταὶ  καὶ  κακίαι  καὶ
αἴσχη καὶ κάλλη καὶ ὑγίειαι καὶ οὕτως ἐσχηµατίσθαι. Καὶ τρίγωνον µὲν καὶ τετράγωνον καθ' αὑτὸ οὐ
ποιόν,  τὸ  δὲ  τετριγωνίσθαι  ᾗ  µ µ
ε όρφωται  ποιὸν  λεκτέον,  καὶ  οὐ  τὴν  τριγωνότητα,  ἀλλὰ  τὴν
µόρφωσιν· καὶ τὰς τέχνας δὲ καὶ τὰς ἐπιτηδειότητας· ὥστε εἶναι τὴν ποιότητα διάθεσίν τινα ἐπὶ ταῖς
οὐσίαις ἤδη οὔσαις εἴτ' ἐπακτὴν εἴτ' ἐξ ἀρχῆς συνοῦσαν, ἣ εἰ µὴ συνῆν, οὐδὲν ἔλαττον εἶχεν ἡ οὐσία.
Ταύτην δὲ καὶ εὐκίνητον καὶ δυσκίνητον εἶναι· ὡς διττὸν εἶναι εἶδος, τὸ µὲν εὐκίνητον, τὸ δὲ ἔµµονον
αὐτῆς. Τὸ οὖν λευκὸν τὸ ἐπὶ σοὶ θετέον οὐ ποιότητα, ἀλλ' ἐνέργειαν δηλονότι ἐκ δυνάµεως τῆς τοῦ
λευκαίνειν, κἀκεῖ πάσας τὰς
µ
λεγο ένας ποιότητας ἐνεργείας τὸ ποιὸν λαβούσας παρὰ τῆς ἡµετέρας
δόξης τῷ ἰδιότητα εἶναι ἑκάστην οἷον διοριζούσας τὰς οὐσίας πρὸς ἀλλήλας καὶ πρὸς ἑαυτὰς ἴδιον
χαρακτῆρα ἐχούσας. Τί οὖν διοίσει ποιότης ἡ ἐκεῖ; Ἐνέργειαι γὰρ καὶ αὗται. Ἢ ὅτι µὴ οἷόν τί ἐστι
δηλοῦσιν  οὐδὲ  ἐναλλαγὴν  τῶν  ὑποκειµένων  οὐδὲ  χαρακτῆρα,  ἀλλ'  ὅσον  µόνον  τὴν  λεγοµένην
ποιότητα ἐκεῖ ἐνέργειαν οὖσαν· ὥστε τὸ µέν, ὅταν ἰδιότητα οὐσίας ἔχῃ, δῆλον αὐτόθεν ὡς οὐ ποιόν,
ὅταν δὲ χωρίσῃ ὁ λόγος τὸ ἐπ' αὐτοῖς ἴδιον οὐκ ἐκεῖθεν ἀφελών, ἀλλὰ µᾶλλον λαβὼν καὶ γεννήσας
ἄλλο, ἐγέννησε ποιὸν οἷον µέρος οὐσίας λαβὼν τὸ ἐπιπολῆς φανὲν αὐτῷ. Εἰ δὲ τοῦτο, οὐδὲν κωλύει
καὶ τὴν θερµότητα τῷ σύµφυτον εἶναι τῷ πυρὶ εἶδός τι εἶναι τοῦ πυρὸς καὶ ἐνέργειαν καὶ οὐ ποιότητα
αὐτοῦ,  καὶ  αὖ  ἄλλως  ποιότητα,  µόνην  δὲ  ἐν  ἄλλῳ  ληφθεῖσαν  οὐκέτι  µορφὴν  οὐσίας  οὖσαν,  ἀλλὰ
ἴχνος  µόνον  καὶ  σκιὰν  καὶ  εἰκόνα  ἀπολιποῦσαν  αὐτῆς  τὴν  οὐσίαν,  ἧς  ἡ  ἐνέργεια,  ποιότητα  εἶναι.
Ὅσα οὖν συµβέβηκε καὶ µὴ ἐνέργεια καὶ εἴδη οὐσιῶν µορφάς τινας παρεχόµενα, ποιὰ ταῦτα· οἷον
καὶ αἱ ἕξεις καὶ διαθέσεις ἄλλαι τῶν ὑποκειµένων λεκτέαι ποιότητες, τὰ δὲ ἀρχέτυπα αὐτῶν, ἐν οἷς
πρώτως  ἐστίν,  ἐνεργείας  ἐκείνων.  Καὶ  οὐ  γίνεται  ταὐτὸ  ποιότης  καὶ  οὐ  ποιότης,  ἀλλὰ  τὸ
ἀ
µ
πηρη ωµένον οὐσίας ποιόν, τὸ δὲ σὺν ταύτῃ οὐσίαν ἢ εἶδος ἢ ἐνέργειαν· οὐδὲν γάρ ἐστι ταὐτὸν ἐν
αὐτῷ καὶ ἐν ἄλλῳµόνον ἐκπεσὸν τοῦ εἶδος καὶ ἐνέργεια εἶναι. Ὃ µέντοι µηδέποτε εἶδος ἄλλου, ἀλλὰ
συµ- βεβηκὸς ἀεί, καθαρῶς ποιότης καὶ µ
  όνον τοῦτο.

II,7 Περὶ τῆς δι' ὅλων κράσεως (37)

Περὶ τῆς δι' ὅλων λεγοµένης τῶν σωµάτων κράσεως ἐπισκεπτέον. Ἆρα ἐνδέχεται ὅλον δι' ὅλου ὑγρὸν
ὑγρῷ  συµµιχθὲν  ἑκάτερον  δι'  ἑκατέρου  ἢ  θάτερον  διὰ  θατέρου  χωρεῖν;  ∆ιαφέρει  γὰρ  οὐδὲν
ὁποτερωσοῦν,  εἰ  γίγνοιτο.  Οἱ  µὲν  γὰρ  τῇ  παραθέσει  διδόντες  ὡς  µιγνύντες  µᾶλλον  ἢ  κιρνάντες
ἐατέοι,  εἴπερ  δεῖ  τὴν  κρᾶσιν  ὁµοιοµερὲς  τὸ  πᾶν  ποιεῖν,  καὶ  ἕκαστον  µέρος  τὸ  σµικρότατον  ἐκ  τῶν
κεκρᾶσθαι
µ
λεγο ένων εἶναι. Οἱ µὲν οὖν τὰς ποιότητας µόνας κιρνάντες, τὴν δὲ ὕλην παρατιθέντες
ἑκατέρου  τοῦ  σώµατος  καὶ  ἐπ'  αὐτῶν  ἐπάγοντες  τὰς  παρ'  ἑκατέρου  ποιότητας  πιθανοὶ  ἂν  εἶεν  τῷ
διαβάλλειν  τὴν  δι'  ὅλων  κρᾶσιν  τῷ  τε  εἰς  τοµὰς  τὰ  µεγέθη  συµβαίνειν  τῶν  ὄγκων  ἰέναι,  εἰ  µηδὲν
διάλειµµαµηδετέρῳ  τῶν  σωµάτων  γίνοιτο,  εἰ  συνεχὴς  ἔσται  ἡ  διαίρεσις  τῷ  κατὰ  πᾶν  τὴν  διάδυσιν
γίνεσθαι  θατέρῳ  εἰς  θάτερον,  καὶ  δή,  ὅταν  τὰ  κραθέντα  µείζω  τόπον  κατέχῃ  ἢ  θάτερον  καὶ
τοσοῦτον, ὅσον συνελθόντα τὸν ἑκατέρου τόπον. Καίτοι, εἰ δι' ὅλου ὅλον ἦν διεληλυθός, τὸν τοῦ
ἑτέρου ἔδει, φασί, µένειν τὸν αὐτόν, εἰς ὃ θάτερον ἐνεβλήθη. Οὗ δὲ µὴ µείζων ὁ τόπος γίνεται, ἀέρος
τινὰς ἐξόδους αἰτιῶνται, ἀνθ' ὧν εἰσέδυ θάτερον. Καὶ τὸ σµικρὸν δὲ ἐν τῷ µείζονι πῶς ἂν ἐκταθὲν δι'
ὅλου χωρήσειε; Καὶ πολλὰ ἄλλα λέγουσιν. Οἱ δ' αὖ – οἱ τὴν δι' ὅλων κρᾶσιν εἰσάγοντες – τέµνεσθαι
µὲν καὶ µὴ εἰς τοµὰς ἀναλίσκεσθαι λέγειν ἂν δύναιντο καὶ δι' ὅλων τῆς κράσεως γιγνοµένης, ἐπεὶ καὶ
τοὺς  ἱδρῶτας  οὐ  τοῦ  σώµατος  τοµὰς  ποιεῖν  οὐδ'  αὖ  κατατετρῆσθαι  φήσουσι.  Καὶ  γὰρ  εἴ  τις  λέγοι
µηδὲν κωλύειν τὴν φύσιν οὕτω πεποιηκέναι τοῦ διιέναι τοὺς ἱδρῶτας χάριν, ἀλλ' ἐπὶ τῶν τεχνητῶν,
ὅταν λεπτὰ ᾖ καὶ συνεχῆ, ὁρᾶσθαι τὸ ὑγρὸν δι' ὅλου δεῦον αὐτὰ καὶ διαρρεῖν ἐπὶ θάτερα τὸ ὑγρόν.
Ἀλλὰ  σωµάτων  ὄντων  πῶς  οἷόν  τε  τοῦτο  γίγνεσθαι;  Ὡς  διιέναι  µὴ  τέµνοντα  ἐπινοῆσαι  οὐ  ῥᾴδιον·

τέµνοντα δὲ κατὰ πᾶν ἀναιρήσει ἄλληλα δηλονότι. Τὰς δὲ αὔξας ὅταν λέγωσι µὴ γίνεσθαι πολλαχοῦ,
διδόασι τοῖς ἑτέροις ἀέρων ἐξόδους αἰτιᾶσθαι. Πρός τε τὴν τῶν τόπων αὔξην χαλεπῶς µέν, ὅµως δὲ
τί κωλύει λέγειν συνεισφεροµένου ἑκατέρου σώµατος καὶ τὸ µέγεθος µετὰ τῶν ἄλλων ποιοτήτων ἐξ
ἀνάγκης τὴν αὔξην γίνεσθαι; Μὴ γὰρ µηδὲ τοῦτο ἀπόλλυσθαι, ὥσπερ οὐδὲ τὰς ἄλλας ποιότητας, καὶ
ὥσπερ ἐκεῖ ποιότητος ἄλλο εἶδος µικτὸν ἐξ ἀµφοῖν, οὕτω καὶ µέγεθος ἄλλο, οὗ δὴ τὸ µίγµαποιεῖ τὸ
ἐξ  ἀµφοῖν  µέγεθος.  Ἀλλ'  εἰ  ἐνταῦθ'  ἂν  πρὸς  αὐτοὺς  οἱ  ἕτεροι  λέγοιεν,  ὡς,  εἰ  µὲν  ἡ  ὕλητῇ  ὕλῃ
παράκειται, καὶ ὁ ὄγκος τῷ ὄγκῳ, ᾧ σύνεστι τὸ µέγεθος, τὸ ἡµέτερον ἂν λέγοιτε· εἰ δὲ δι' ὅλου καὶ ἡ
ὕλη µετὰ τοῦ ἐπ' αὐτῇ πρώτως µεγέθους, οὕτως ἂν γένοιτο οὐχ ὡς γραµµὴ γραµµῇ ἐφεξῆς ἂν κέοιτο
<τῷ>  κατὰ  τὰ  πέρατα  τοῖς
µ
ση είοις  ἑαυτῶν  συνάψαι,  οὗ  δὴ  αὔξη  ἂν  γίνοιτο,  ἀλλ'  ἐκείνως  ὡς  ἂν
γραµµὴ γραµµῇ ἐφαρµοσθείη, ὥστε αὔξην µὴ γίνεσθαι. Τὸ δ' ἔλαττον διὰ παντὸς τοῦ µείζονος καὶ
µεγίστου τὸ µικρότατον καὶ ἐφ' ὧν φανερὸν ὅτι κίρναται. Ἐπὶ γὰρ τῶν ἀδήλων ἔξεστι λέγειν µὴ εἰς
πᾶν  φθάνειν,  ἀλλ'  ἐφ'  ὧν  γε  φανερῶς  συµβαίνει,  λέγοιτο  ἄν.  Καὶ  λέγοιεν  ἐκτάσεις  τῶν  ὄγκων,  οὐ
σφόδρα πιθανὰ λέγοντες εἰς τοσοῦτον τὸν σµικρότατον ὄγκον ἐκτείνοντες· οὐδὲ γὰρ µεταβάλλοντες
τὸ σῶµα µέγεθος αὐτῷ πλέον διδόασιν, ὥσπερ εἰ ἐξ ὕδατος ἀὴρ γίγνοιτο. Τοῦτο δὲ αὐτὸ ἐφ' ἑαυτοῦ
ζητητέον,  τί  συµβαίνει,  ὅταν  ὅσπερ  ἦν  ὄγκος  ὕδατος  ἀὴρ  γίγνηται,  πῶς  τὸ  µεῖζον  ἐν  τῷ  γενοµένῳ·
νῦν δὲ τὰ µὲν εἰρήσθω πολλῶν καὶ ἄλλων παρ' ἑκατέρων λεγοµένων. Ἡµεῖς δὲ ἐφ' ἑαυτῶν σκοπῶµεν
τί χρὴ λέγειν περὶ τούτου, τίς δόξα σύµφωνος τοῖς
µ
λεγο ένοις ἢ καὶ τίς ἄλλη παρὰ τὰς νῦν λεγοµένας
φανεῖται. Ὅταν τοίνυν διὰ τοῦ ἐρίου ῥέῃ τὸ ὕδωρ ἢ βίβλος ἐκστάζῃ τὸ ἐν αὐτῇ ὕδωρ, πῶς οὐ τὸ πᾶν
ὑδάτινον σῶµα δίεισι δι' αὐτῆς; Ἢ καὶ ὅταν µὴ ῥέῃ, πῶς συνάψοµεν τὴν ὕλην τῇ ὕλῃ καὶ τὸν ὄγκον
τῷ ὄγκῳ, τὰς δὲ ποιότητας µόνας ἐν συγκράσει ποιησόµεθα; Οὐ γὰρ δὴ ἔξω τῆς βίβλου ἡ τοῦ ὕδατος
ὕλη  παρακείσεται  οὐδ'  αὖ  ἔν  τισι  διαστήµασιν  αὐτῆς·  πᾶσα  γὰρ  ὑγρά  ἐστι  καὶ  οὐδαµοῦ  ὕλη  κενὴ
ποιότητος. Εἰ δὲ πανταχοῦ ἡ ὕλη µετὰ τῆς ποιότητος, πανταχοῦ τῆς βίβλου τὸ ὕδωρ. Ἢ οὐ τὸ ὕδωρ,
ἀλλ' ἡ τοῦ ὕδατος ποιότης. Ἀλλὰ ποῦ † ὄντα τοῦ ὕδατος; Πῶς οὖν οὐχ ὁ αὐτὸς ὄγκος; Ἢ ἐξέτεινε
τὴν  βίβλον  τὸ  προστεθέν·  ἔλαβε  γὰρ  µέγεθος  παρὰ  τοῦ  εἰσελθόντος.  Ἀλλ'  εἰ  ἔλαβε,  προσετέθη  τις
ὄγκος· εἰ δὲ προσετέθη, οὐ κατεπόθη ἐν τῷ ἑτέρῳ, δεῖ οὖν ἐν ἄλλῳ καὶ  ἄλλῳ τὴν ὕλην εἶναι. Ἢ  τί
κωλύει,  ὥσπερ  δίδωσι  τῆς  ποιότητος  καὶ  λαµβάνει  σῶµα  θάτερον  παρὰθατέρου,  οὕτω  καὶ  ἐπὶ  τοῦ
µεγέθους; Ποιότης µὲν γὰρ ποιότητι συνελθοῦσα οὐκ ἐκείνη οὖσα, ἀλλὰ µετ' ἄλλης, ἐν τῷ µετ' ἄλλης
εἶναι  οὐ  καθαρὰ  οὖσα  οὐκ  ἔστι  παντελῶς  ἐκείνη,  ἀλλὰ  ἠµαύρωται·  µέγεθος  δὲ  συνελθὸν  ἄλλῳ
µεγέθει  οὐκ  ἀφανίζεται.  Τὸ  δὲ  σῶµα  χωροῦν  διὰ  σώµατος  πάντως  τοµὰς  ποιεῖν  πῶς  λέγεται,
ἐπιστήσειεν ἄν τις· ἐπεὶ καὶ αὐτοὶ τὰς ποιότητας[τὰς] διὰ τῶν σωµάτων χωρεῖν λέγοµεν καὶ οὐ τοµὰς
ποιεῖν. Ἢ ὅτι ἀσώµατοι. Ἀλλ' εἰ ἡ ὕλη καὶ αὐτὴ ἀσώµατος, διὰ τί τῆς ὕλης ἀσωµάτου οὔσης καὶ τῶν
ποιοτήτων, εἰ τοιαῦται εἶεν ὡς ὀλίγαι εἶναι, οὐ µετὰ τῆς ὕλης τὸν αὐτὸν τρόπον διίασι; Μὴ διιέναι δὲ
τὰ  στερεά,  ὅτι  τοιαύταςἔχει  τὰς  ποιότητας  ὡς  κωλυθῆναι  διιέναι.  Ἢ  πολλὰς  ὁµοῦ  ἀδυνατεῖν  µετὰ
τῆς  ὕλης  ποιεῖν  τοῦτο;  Εἰ  µὲν  οὖν  τὸ  πλῆθος  τῶν  ποιοτήτων  τὸ  πυκνὸν  λεγόµενον  σῶµα  ποιεῖ,  τὸ
πλῆθος  ἂν  εἴη  αἴτιον·  εἰ  δὲ  πυκνότης  ἰδία  ποιότης  ἐστίν,  ὥσπερ  καὶ  ἣν  λέγουσι  σωµατότητα,  ἰδία
ποιότης·  ὥστε  οὐχ  ᾗ  ποιότητες  τὴν  µίξιν  ποιήσονται,  ἀλλ'  ᾗ  τοιαίδε,  οὐδ'  αὖ  ἡ  ὕλη  ᾗ  ὕλη  οὐ
µιχθήσεται,  ἀλλ'  ᾗ  µετὰ  τοιᾶσδε  ποιότητος,  καὶ  µάλιστα,  εἰ  µέγεθος  οἰκεῖον  οὐκ  ἔχει,  ἀλλ'  ἢ  µὴ
ἀποβαλοῦσα  τὸµέγεθος.  Ταῦτα  µὲν  οὖν  ἔστω  καὶ  οὕτω
µ
διηπορη ένα. Ἐπεὶ  δὲ  ἐµνή
µ
σθη εν
σωµατότητος,  ἐπισκεπτέον  πότερα  ἡ  σωµατότης  ἐστὶ  τὸ  ἐκ  πάντων  συγκείµενον  ἢ  εἶδός  τι  ἡ
σωµατότης καὶ λόγος τις, ὃς ἐγγενόµενος τῇ ὕλῃ σῶµα ποιεῖ. Εἰ µὲν οὖν τοῦτό ἐστι τὸ σῶµα τὸ ἐκ
πασῶν τῶν ποιοτήτων σὺν ὕλῃ, τοῦτο ἂν εἴη ἡ σωµατότης. Καὶ εἰ λόγος δὲ εἴη ὃς προσελθὼν ποιεῖ τὸ
σῶµα,  δηλονότι  ὁ  λόγος  ἐµπεριλαβὼν  ἔχει  τὰς  ποιότητας  ἁπάσας.  ∆εῖ  δὲ  τὸν  λόγον  τοῦτον,  εἰ  µή
ἐστιν  ἄλλως  ὥσπερ  ὁρισµὸς  δηλωτικὸς  τοῦ  τί  ἐστι  τὸ  πρᾶγµα,  ἀλλὰ  λόγος  ποιῶν  πρᾶγµα,  µὴ  τὴν
ὕλην  συµπεριειληφέναι,  ἀλλὰ  περὶ  ὕλην  λόγον  εἶναι  καὶ  ἐγγενόµενον  ἀποτελεῖν  τὸ  σῶµα,  καὶ  εἶναι
µὲν  τὸ  σῶµα  ὕλην  καὶ  λόγον  ἐνόντα,  αὐτὸν  δὲ  εἶδος  ὄντα  ἄνευ  ὕλης  ψιλὸν  θεωρεῖσθαι,  κἂν
ὅτιµάλιστα ἀχώριστος αὐτὸς ᾖ. Ὁ γὰρ χωριστὸς ἄλλος, ὁ ἐν νῷ· ἐν νῷ δέ, ὅτι καὶ αὐτὸς νοῦς. Ἀλλὰ
ταῦτα ἄλλοθι.

II,8 Πῶς τὰ πόρρω ὁρώµενα µικρὰ φαίνεται (35)

Ἆρα  τὰ  πόρρω  φαίνεται  ἐλάττω  καὶ  τὰ  πολὺ  ἀφεστηκότα  ὀλίγον  δοκεῖ  ἔχειν  τὸ  µεταξύ,  τὰ  δ'
ἐγγύθεν ἡλίκα ἐστὶ φαίνεται, καὶ ὅσην ἔχει τὴν ἀπόστασιν; Ἐλάττω µὲνδοκεῖ τοῖς ὁρῶσι τὰ πόρρω,
ὅτι συναιρεῖσθαι πρὸς τὴν ὄψιν ἐθέλει καὶ πρὸς τὸ µέγεθος τῆς κόρης τὸ φῶς. Καὶ ὅσῳ ἂν πόρρω ἡ
ὕλη ᾖ τοῦ ὁρωµένου, τόσῳ τὸ εἶδος οἷον µεµονωµένον ἀφικνεῖται γινοµένου καὶ τοῦ πηλίκου εἴδους
καὶ αὐτοῦ καὶ ποιοῦ, ὡς τὸν λόγον αὐτοῦ ἀφικνεῖσθαι µόνον. Ἢ καί, ὅτι τὸ µὲν µέγεθος ἐν διεξόδῳ
καὶ ἐπελεύσει καθ' ἕκαστον µέρος ὅσον ἐστὶναἰσθανόµεθα· παρεῖναι οὖν δεῖ αὐτὸ καὶ πλησίον εἶναι,
ἵνα  γνωσθῇ  ὅσον.  Ἢ  καί,  ὅτι  κατὰ  συµβεβηκὸς  ὁρᾶται  τὸ  µέγεθος  τοῦ  χρώµατος  πρώτως
θεωρουµένου·  πλησίον  µὲν  οὖν  ὅσον  κέχρωσται  γινώσκεται,  πόρρω  δὲ  ὅτι  κέχρωσται,  τὰ  δὲ  µέρη
κατὰ ποσὸν συναιρούµενα οὐκ ἀκριβῆ δίδωσι τὴν τοῦ  ποσοῦ διάγνωσιν· ἐπεὶ καὶ τὰ χρώµατα αὐτὰ
ἀµυδρὰ προςέρχεται. Τί οὖν θαυµαστόν, εἰ καὶ τὰ µεγέθη, ὥσπερ καὶ αἱ φωναὶ ἐλάττους, ὅσῳ ἂν τὸ
εἶδος αὐτῶν ἀµυδρὸν ἴῃ; Εἶδος γὰρ κἀκεῖ ἡ ἀκοὴ ζητεῖ, τὸ δὲ µέγεθος κατὰ συµβεβηκὸς αἰσθάνεται.

Ἀλλὰ  περὶ  τῆς  ἀκοῆς,  εἰ  τὸ  µέγεθος  κατὰ  συµβεβηκός·  τίνι  γὰρ  πρώτως  τὸ  ἐν  τῇ  φωνῇ  µέγεθος,
ὥσπερ δοκεῖ τῇ ἁφῇ τὸ ὁρώµενον; Ἢ τὸ δοκοῦν µέγεθος ἡ ἀκοὴ οὐ κατὰ τὸ ποσόν, ἀλλὰ κατὰ τὸ
µᾶλλον καὶ ἧττον, οὐ κατὰ συµβεβηκός, οἷον τὸ σφόδρα, ὡς καὶ ἡ γεῦσις τὸ σφόδρα τοῦ γλυκέος οὐ
κατὰ  συµβεβηκός·  τὸ  δὲ  κυρίως  µέγεθος  φωνῆς  τὸ  ἐφ'  ὅσον·  τοῦτο  δὲ  κατὰ  συµβεβηκὸς  ἐκ  τοῦ
σφόδρα  σηµήνειεν  ἄν,  οὐκ  ἀκριβῶς  δέ.  Τὸ  µὲν  γὰρ  σφόδρα  ἑκάστῳ  τὸ  αὐτό,  τὸ  δὲ  εἰς  πλῆθος  εἰς
ἅπαντα τὸν τόπον, ὃν ἐπέσχεν. Ἀλλ' οὐ σµικρὰ τὰ χρώµατα, ἀλλ' ἀµυδρά,τὰ δὲ µεγέθη σµικρά. Ἢ
ἐν  ἀµφοτέροις  κοινὸν  τὸ  ἧττον  ὅ  ἐστι·  χρῶµα  µὲν  οὖν  τὸ  ἧττον  ἀµυδρόν,  µέγεθος  δὲ  τὸ  ἧττον
σµικρόν,  καὶ  ἑπόµενον  τῷ  χρώµατι  τὸ  µέγεθος  ἀνάλογον  ἠλάττωται.  Σαφέστερον  δὲ  ἐπὶ  τῶν
ποικίλων γίνεται τὸ πάθος, οἷον ὀρῶν ἐχόντων πολλὰς οἰκήσεις καὶ δένδρων πλῆθος καὶ ἄλλα πολλά,
ὧν ἕκαστον, εἰ µὲν ὁρῷτο, δίδωσιν ἐκ τῶν ὁρωµένων ἑκάστων µετρεῖν τὸ ὅλον· τοῦ δὲ εἴδους <τοῦ>
καθ'  ἕκαστον  οὐκ  ἰόντος  ἀπεστέρηται[τοῦ  καθ'  ἕκαστον]  ἡ  ὄψις  εἶδος  µετροῦσα  τὸ  ὑποκείµενον
µέγεθος  τὸ  πᾶν  ὅσον  ἐστὶ  γινώσκειν.  Ἐπεὶ  καὶ  τὰ  πλησίον,  ὅταν  ποικίλα  ᾖ,  ἀθρόως  δὲ  γίνηται  ἡ
ἐπιβολὴ  πρὸς  αὐτὰ  καὶ  µὴ  πάντα  τὰ  εἴδη  ὁρῷτο,  ἐλάττω  ἂν  φανείη  κατὰ  λόγον,  ὅσον  ἂν  ἕκαστον
κλαπῇ  ἐν  τῇ  θέᾳ·  ὅταν  δὲ  πάντα  ὀφθῇ,  ἀκριβῶς  µετρηθέντα  ὅσα  ἐστὶ  γινώσκεται.  Ὅσα  δὲ  τῶν
µεγεθῶν  ὁµοειδῆ  ὁµοιόχροα  ὄντα,  ψεύδεται  καὶ  ταῦτα  τὸ  ποσὸν  αὐτῆς  οὐ  κατὰ  µέρος  πάνυ  τι
µετρεῖν  δυναµένης  τῆς  ὄψεως,  ὅτι  ἀπολισθάνει  κατὰ  µέρος  µετροῦσα,  ὅτι  µὴ  ἔχει  ἵστασθαι  καθ'
ἕκαστον µέρος τῇ διαφορᾷ. Ἐγγύθεν δὲ τὸ πόρρω, ὅτι <τὸ> µεταξὺ συναιρεῖται ὅσον ἐστὶ κατὰ τὴν
αὐτὴν  αἰτίαν.  Τὸ  µὲν  γὰρ  πλησίον  αὐτοῦ,  ὅσον  οὐ  λανθάνει,  διὰ  τὰ  αὐτά·  οὐ  διεξοδεύουσα  δὲ  τὸ
πόρρω τοῦδιαστήµατος, οἷόν ἐστι κατ' εἶδος, οὐκ ἂν δύναιτο οὐδ' ὅσον ἐστὶ κατὰ µέγεθος εἰπεῖν. Τὸ
δὲ  κατὰ  τὰς  τῆς  ὄψεως  γωνίας  ἐλάττους  εἴρηται  µὲν  καὶ  ἐν  ἄλλοις  ὡς  οὐκ  ἔστι,  καὶ  νῦν  δὲ  ἐκεῖνο
λεκτέον, ὡς  ὁ λέγων ἔλαττον φαίνεσθαι ἐλάττονι γωνίᾳ καταλείπει  τὴν λοιπὴν  ἔξωθέν τι ὁρῶσαν ἢ
ἄλλο τι ἢ ὄν τι ἔξωθεν ὅλως, οἷον ἀέρα. Ὅταν οὖν µηδὲν καταλείπῃ τῷ πολὺ εἶναι τὸ ὄρος, ἀλλ' ἢ
ἰσάζῃ καὶ µ
  ηκέτι ἄλλο οἷόν τε ᾖ αὐτῇ ὁρᾶν, ἅτε τοῦ διαστήµατος αὐτῆς συ
µ
ναρ όσαντος τῷ ὁρωµένῳ,
ἢ  καὶ  ὑπερτείνῃ  τὸ  ὁρώµενον  ἐφ'  ἑκάτερα  τὴν  τῆς  ὄψεως  προσβολήν,  τί  ἄν  τις  ἐνταῦθα  λέγοι
ἐλάττονος µὲν ἢ ἔστι πολλῷ φαινοµένου τοῦ ὑποκειµένου, πάσῃ δὲ τῇ ὄψει ὁρωµένου; Εἰ δὲ δὴ καὶ
ἐπὶ τοῦ οὐρανοῦ θεωροῖ, ἀναµφισβητήτως µάθοι ἄν τις. Πᾶν µὲν γὰρ τὸ ἡµισφαίριον οὐκ ἄν τις ὁρᾶν
µιᾷ  προσβολῇ  δύναιτο,  οὐδ'  ἐπὶ  τοσοῦτον  χυθῆναι  ἡ  ὄψις  µέχρις  αὐτοῦ  ἐκτεινοµένη.  Ἀλλ'  εἴ  τις
βούλεται,  δεδόσθω.  Εἰ  οὖν  πᾶσα  µὲν  περιέλαβε  πᾶν,  πολλαπλάσιον  δὲ  τὸ  µέγεθος  τοῦ  φαινοµένου
ὑπάρχει ἐν τῷ οὐρανῷ τοῦ ἔλαττον  πολλῷ ἤ ἐστι φαίνεσθαι, πῶς ἂν ἐλάττωσιν γωνίας τοῦ ἐλάττω
φαίνεσθαι τὰ πόρρω αἰτιῷτο;

II,9 Πρὸς τοὺς Γνωστικοῦς (33)

Ἐπειδὴ τοίνυν ἐφάνη ἡµῖν ἡ τοῦ ἀγαθοῦ ἁπλῆ φύσις καὶ πρώτη – πᾶν γὰρ τὸ οὐ πρῶτον οὐχ ἁπλοῦν
– καὶ οὐδὲν ἔχον ἐν ἑαυτῷ, ἀλλὰ ἕν τι, καὶ τοῦ ἑνὸς λεγοµένου ἡ φύσις ἡ αὐτή – καὶ γὰρ αὕτη οὐκ
ἄλλο, εἶτα ἕν, οὐδὲ τοῦτο ἄλλο, εἶτα ἀγαθόν – ὅταν λέγωµεν τὸ ἕν, καὶ ὅταν λέγωµεν τἀγαθόν, τὴν
αὐτὴν  δεῖ  νοµίζειν  τὴν  φύσιν  καὶ  µίαν  λέγειν  οὐ  κατηγοροῦντας  ἐκείνης  οὐδέν,  δηλοῦντας  δὲ  ἡµῖν
αὐτοῖς ὡς οἷόν τε. Καὶ τὸ πρῶτον δὲ οὕτως, ὅτι ἁπλούστατον, καὶ τὸ αὔταρκες, ὅτι οὐκ ἐκ πλειόνων·
οὕτω γὰρ ἀναρτηθήσεται εἰς τὰ ἐξ ὧν· καὶ οὐκ ἐν ἄλλῳ, ὅτι πᾶν τὸ ἐν ἄλλῳ καὶ παρ' ἄλλου. Εἰ οὖν
µηδὲ παρ' ἄλλου µηδὲ ἐν ἄλλῳ µηδὲ σύνθεσις µ
µ
ηδε ία, ἀνάγκη µηδὲν ὑπὲρ αὐτὸ εἶναι. Οὐ τοίνυν δεῖ
ἐφ'  ἑτέρας  ἀρχὰς  ἰέναι,  ἀλλὰ  τοῦτο  προστησα    µένους,  εἶτα  νοῦν  µετ'  αὐτὸ  καὶ  τὸ  νοοῦν  πρώτως,
εἶτα ψυχὴν µετὰ νοῦν – αὕτη γὰρ τάξις κατὰ φύσιν – µήτε πλείω τούτων τίθεσθαι ἐν τῷ νοητῷ µήτε
ἐλάττω. Εἴτε γὰρ ἐλάττω, ἢ ψυχὴν καὶ νοῦν ταὐτὸν φήσουσιν, ἢ νοῦν καὶ τὸ πρῶτον· ἀλλ' ὅτι ἕτερα
ἀλλήλων, ἐδείχθη πολλαχῇ. Λοιπὸν δὲ ἐπισκέψασθαι ἐν τῷ παρόντι, εἰ πλείω τῶν τριῶν τούτων, τίνες
ἂν οὖν εἶεν φύσεις παρ' αὐτάς. Τῆς τε γὰρ λεχθείσης οὕτως ἔχειν ἀρχῆς τῆς πάντων οὐδεὶς ἂν εὕροι
ἁπλουστέραν οὐδ' ἐπαναβεβηκυῖαν ἡντινοῦν. Οὐ γὰρ δὴ τὴν µὲν δυνάµει, τὴν δὲ ἐνεργείᾳ φήσουσι·
γελοῖον γὰρ ἐν τοῖς ἐνεργείᾳ οὖσι καὶ ἀύλοις τὸ δυνάµει καὶ ἐνεργείᾳ διαιρουµένους φύσεις ποιεῖσθαι
πλείους.  Ἀλλ'  οὐδὲ  ἐν  τοῖς  µετὰ  ταῦτα·  οὐδ'  ἐπινοεῖν  τὸν  µέν  τινα  νοῦν  ἐν  ἡσυχίᾳ  τινί,  τὸν  δὲ  οἷον
κινούµενον. Τίς γὰρ ἂν ἡσυχία νοῦ καὶ τίς κίνησις καὶ προφορὰ ἂν εἴη ἢ τίς ἀργία καὶ τοῦ ἑτέρου τί
ἔργον;  Ἔστι  γὰρ  ὡς  ἔστι  νοῦς  ἀεὶ  ὡσαύτως  ἐνεργείᾳ  κείµενος  ἑστώσῃ·  κίνησις  δὲ  πρὸς  αὐτὸν  καὶ
περὶ  αὐτὸν  ψυχῆς  ἤδη  ἔργον  καὶ  λόγος  ἀπ'  αὐτοῦ  εἰς  ψυχὴν  ψυχὴν  νοερὰν  ποιῶν,  οὐκ  ἄλλην  τινὰ
µεταξὺ νοῦ καὶ ψυχῆς φύσιν. Οὐ µὴν οὐδὲ διὰ τοῦτο πλείους νοῦς ποιεῖν, εἰ ὁ µὲν νοεῖ, ὁ δὲ νοεῖ ὅτι
νοεῖ.  Καὶ  γὰρ  εἰ  ἄλλο  τὸ  ἐν  τούτοις  νοεῖν,  ἄλλο  δὲ  τὸ  νοεῖν  ὅτι  νοεῖ,  ἀλλ'  οὖν  µία  προσβολὴ  οὐκ
ἀναίσθητος τῶν ἐ
µ
νεργη άτων ἑαυτῆς· γελοῖον γὰρ ἐπὶ τοῦ ἀληθινοῦ νοῦ τοῦτο ὑπολαµβάνειν, ἀλλὰ
πάντως γε ὁ αὐτὸς ἔσται ὅσπερ ἐνόει ὁ νοῶν ὅτι νοεῖ. Εἰ δὲ µή, ὁ µὲν ἔσται νοῶν µόνον, ὁ δὲ ὅτι νοεῖ
νοῶν  ἄλλου  ὄντος,  ἀλλ'  οὐκ  αὐτοῦ  τοῦ  νενοηκότος.  Ἀλλ'  εἰ  ἐπινοίᾳ  φήσουσι,  πρῶτον  µὲν  τῶν
πλειόνων  ὑποστάσεων  ἀποστήσονται·  ἔπειτα  δεῖ  σκοπεῖν,  εἰ  καὶ  αἱ  ἐπίνοιαι  χώραν  ἔχουσι  λαβεῖν
νοῦν νοοῦντα µόνον, µὴ παρακολουθοῦντα δὲ ἑαυτῷ ὅτι νοεῖ· ὃ καὶ ἐφ' ἡµῶν αὐτῶν εἰ γίγνοιτο τῶν
ἀεὶ  ἐπιστατούντων  ταῖς  ὁ µ
ρ αῖς  καὶ  ταῖς  διανοήσεσιν,  εἰ  καὶ  µετρίως  σπουδαῖοι  εἶεν,  αἰτίαν  ἂν
ἀφροσύνης  ἔχοιεν.  Ὅταν  δὲ  δὴ  ὁ  νοῦς  ὁ  ἀληθινὸς  ἐν  ταῖς  νοήσεσιν  αὑτὸν  νοῇ  καὶ  µὴ  ἔξωθεν  ᾖ  τὸ
νοητὸν αὐτοῦ, ἀλλ' αὐτὸς ᾖ καὶ τὸ νοητόν, ἐξ ἀνάγκης ἐν τῷ νοεῖν ἔχει ἑαυτὸν καὶ ὁρᾷ ἑαυτόν· ὁρῶν

δ' ἑαυτὸν οὐκ ἀνοηταίνοντα, ἀλλὰ νοοῦντα ὁρᾷ. Ὥστε ἐν τῷ πρώτως νοεῖν ἔχοι ἂν καὶ τὸ νοεῖν ὅτι
νοεῖ ὡς ἓν ὄν· καὶ οὐδὲ τῇ ἐπινοίᾳ ἐκεῖ διπλοῦν. Εἰ δὲ καὶ ἀεὶ νοῶν εἴη, ὅπερ ἔστι, τίς χώρα τῇ ἐπινοίᾳ
τῇ χωριζούσῃ τὸ νοεῖν ἀπὸ τοῦ νοεῖν ὅτι νοεῖ; Εἰ δὲ δὴ καὶ ἑτέραν ἐπίνοιάν τις τρίτην ἐπειςάγοι τὴν
ἐπὶ  τῇ  δευτέρᾳ  τῇ  λεγούσῃ  νοεῖν  ὅτι  νοεῖ,  τὴν  λέγουσαν  ὅτι  νοεῖ  ὅτι  νοεῖ  ὅτι  νοεῖ,  ἔτι  µᾶλλον
καταφανὲς  τὸ  ἄτοπον.  Καὶ  διὰ  τί  οὐκ  εἰς  ἄπειρον  οὕτω;  Τὸν  δὲ  λόγον  ὅταν  τις  ἀπὸ  τοῦ  νοῦ  ποιῇ,
εἶτα  ἀπὸ  τούτου  γίνεσθαι  ἐν  ψυχῇ ἄλλον  ἀπ'  αὐτοῦ  τοῦ  λόγου,  ἵνα  µεταξὺ  ψυχῆς  καὶ  νοῦ  ᾖ  οὗτος,
ἀποστερήσει τὴν ψυχὴν τοῦ νοεῖν, εἰ µὴ παρὰ τοῦ νοῦ κοµιεῖται, ἀλλὰ παρὰ ἄλλου τοῦ µεταξὺ τὸν
λόγον· καὶ εἴδωλον λόγου, ἀλλ' οὐ λόγον ἕξει, καὶ ὅλως οὐκ εἰδήσει νοῦν οὐδὲ ὅλως νοήσει. Οὐ τοίνυν
οὔτε  πλείω  τούτων  οὔτε  ἐπινοίας  περιττὰς  ἐν  ἐκείνοις,  ἃς  οὐ  δέχονται,  θετέον,  ἀλλ'  ἕνα  νοῦν  τὸν
αὐτὸν ὡσαύτως ἔχοντα, ἀκλινῆ πανταχῇ, µιµούµενον τὸν πατέρα καθ' ὅσον οἷόν τε αὐτῷ. Ψυχῆς δὲ
ἡµῶν τὸ µὲν ἀεὶ πρὸς ἐκείνοις, τὸ δὲ πρὸς ταῦτα ἔχειν, τὸ δ' ἐν µέσῳ τούτων· φύσεως γὰρ οὔσης µιᾶς
ἐν  δυνάµεσι  πλείοσιν  ὁτὲ  µὲν  τὴν  πᾶσαν  συµφέρεσθαι  τῷ  ἀρίστῳ  αὐτῆς  καὶ  τοῦ  ὄντος,  ὁτὲ  δὲ  τὸ
χεῖρον αὐτῆς καθελκυσθὲν συνεφελκύσασθαι τὸ µέσον· τὸ γὰρ πᾶν αὐτῆς οὐκ ἦν θέµις καθελκύσαι.
Καὶ τοῦτο συµβαίνει αὐτῇ τὸ πάθος, ὅτι µὴ ἔµεινεν ἐν τῷ καλλίστῳ, ὅπου ψυχὴ µείνασα ἡ µὴµέρος,
µηδὲ ἧς ἡµεῖς ἔτι µέρος, ἔδωκε τῷ παντὶ σώµατι αὐτῷ τε ἔχειν ὅσον δύναται παρ' αὐτῆς ἔχειν, µένει
τε ἀ
µ
πραγ όνως αὐτὴ οὐκ ἐκ διανοίας διοικοῦσα οὐδέ τι διορθουµένη, ἀλλὰ τῇ εἰς τὸ πρὸ αὐτῆς θέᾳ
κατακοσµοῦσα  δυνάµει  θαυµαστῇ.  Ὅσον  γὰρ  πρὸς  αὐτῇ  ἐστι,  τόσῳ  καλλίων  καὶ  δυνατωτέρα·
κἀκεῖθεν ἔχουσα δίδωσι τῷ µετ' αὐτὴν καὶ ὥσπερ ἐλλάµπουσα ἀεὶ ἐλλάµπεται. Ἀεὶ οὖν ἐλλαµποµένη
καὶ διηνεκὲς ἔχουσα τὸ φῶς δίδωσιν εἰς τὰ ἐφεξῆς, τὰ δ' ἀεὶ συνέχεται καὶ ἄρδεται τούτῳ τῷ φωτὶ
καὶ ἀπολαύει τοῦ ζῆν καθ' ὅσον δύναται· ὥσπερ εἰ πυρὸς ἐν µέσῳ που κειµένου ἀλεαίνοιντο οἷς οἷόν
τε. Καίτοι τὸ πῦρ ἐστιν ἐν µέτρῳ· ὅταν δὲ δυνάµεις µὴµετρηθεῖσαι µὴ ἐκ τῶν ὄντων ὦσιν ἀνῃ
µ
ρη έναι,
πῶς  οἷόν  τε  εἶναι  µέν,  µηδὲν  δὲ  αὐτῶ µ
ν εταλαµβάνειν;  Ἀλλ'  ἀνάγκη  ἕκαστον  τὸ  αὑτοῦ  διδόναι  καὶ
ἄλλῳ, ἢ τὸ ἀγαθὸν οὐκ ἀγαθὸν ἔσται, ἢ ὁ νοῦς οὐ νοῦς, ἢ ψυχὴ µὴ τοῦτο, εἰ µή τι µετὰ τοῦ πρώτως
ζῆν  ζῴη  καὶ  δευτέρως  ἕως  ἔστι  τὸ  πρώτως.  Ἀνάγκη  τοίνυν  ἐφεξῆς  εἶναι  πάντα  ἀλλήλοις  καὶ  ἀεί,
γενητὰ δὲ τὰ ἕτερα τῷ παρ' ἄλλων εἶναι. Οὐ τοίνυν ἐγένετο, ἀλλ' ἐγίνετο καὶ γενήσεται, ὅσα γενητὰ
λέγεται· οὐδὲ φθαρήσεται, ἀλλ' ἢ ὅσα ἔχει εἰς ἅ· ὃ δὲ µὴ ἔχει εἰς ὅ, οὐδὲ φθαρήσεται. Εἰ δέ τις εἰς
ὕλην λέγοι, διὰ τί οὐ καὶ τὴν ὕλην; Εἰ δὲ καὶ τὴν ὕλην φήσει, τίς ἦν ἀνάγκη, φήσοµεν, γενέσθαι; Εἰ δὲ
ἀναγκαῖον  εἶναι  φήσουσι  παρακολουθεῖν,  καὶ  νῦν  ἀνάγκη.  Εἰ  δὲ  µόνη  καταλειφθήσεται,  οὐ
πανταχοῦ, ἀλλ' ἔν τινι τόπῳ ἀφωρισµένῳ τὰ θεῖα ἔσται καὶ οἷον ἀποτετειχισµένα· εἰ δὲ οὐχ οἷόν τε,
ἐ
µ
λλα φθήσεται. Εἰ δὲ οἷον <πτερορρυήσασαν> τὴν ψυχὴν φήσουσι πεποιηκέναι, οὐχ ἡ τοῦ παντὸς
τοῦτο  πάσχει·  εἰ  δὲ  σφαλεῖσαν  αὐτοὶ  φήσουσι,  τοῦ  σφά µ
λ ατος  λεγέτωσαν  τὴν  αἰτίαν.  Πότε  δὲ
ἐσφάλη; Εἰ µὲν γὰρ ἐξ ἀιδίου, µένει κατὰ τὸν αὐτῶν λόγον ἐσφαλµένη· εἰ δὲ ἤρξατο, διὰ τί οὐ πρὸ
τοῦ; Ἡµεῖς δὲ οὐ νεῦσίν φαµεν τὴν ποιοῦσαν, ἀλλὰ µᾶλλον µὴ νεῦσιν. Εἰ δὲ ἔνευσε, τῷ ἐπιλελῆσθαι
δηλονότι  τῶν  ἐκεῖ·  εἰ  δὲ  ἐπελάθετο,  πῶς  δηµιουργεῖ;  Πόθεν  γὰρ  ποιεῖ  ἢ  ἐξ  ὧν  εἶδεν  ἐκεῖ;  Εἰ  δὲ
ἐκείνων µ µ
ε νηµένη ποιεῖ, οὐδὲ ὅλως ἔνευσεν, οὐδὲ γὰρ εἰ ἀµυδρῶς ἔχει. Οὐ µᾶλλον νεύει ἐκεῖ, ἵνα µὴ
ἀµυδρῶς ἴδῃ; ∆ιὰ τί γὰρ ἂν οὐκ ἠθέλησεν ἔχουσα ἡντινοῦ µ
ν νήµην ἐπανελθεῖν; Τί γὰρ ἂν ἑαυτῇ καὶ
ἐλογίζετο  γενέσθαι  ἐκ  τοῦ  κοσµοποιῆσαι;  Γελοῖον  γὰρ  τὸ  ἵνα  τιµῷτο,  καὶ  µεταφερόντων  ἀπὸ  τῶν
ἀγαλµατοποιῶν  τῶν  ἐνταῦθα.  Ἐπεὶ  καὶ  εἰ  διανοίᾳ  ἐποίει  καὶ  µὴ  ἐν  τῇ  φύσει  ἦν  τὸ  ποιεῖν  καὶ  ἡ
δύναµις ἡ ποιοῦσα ἦν, πῶς ἂν κόσµον τόνδε ἐποίησε; Πότε δὲ καὶ φθερεῖ αὐτόν; εἰ γὰρ µετέγνω, τί
ἀναµένει; Εἰ δὲ οὔπω, οὐδ' ἂν µεταγνοίη ἔτι ἤδη εἰθισµένη καὶ τῷ χρόνῳ προσφιλεστέρα γενοµένη.
Εἰ δὲ τὰς καθ' ἕκαστον ψυχὰς ἀναµένει, ἤδη ἔδει µηκέτι ἐλθεῖν εἰς γένεσιν πάλιν πειραθείσας ἐν τῇ
προτέρᾳ γενέσει τῶν τῇδε κακῶν· ὥστε ἤδη ἂν ἐπέλιπον ἰοῦσαι. Οὐδὲ τὸ κακῶς γεγονέναι τόνδε τὸν
κόσµον δοτέον τῷ πολλὰ εἶναι ἐν αὐτῷ δυσχερῆ· τοῦτο γὰρ ἀξίωµα µ
  εῖζόν ἐστι περιτιθέντων αὐτῷ, εἰ
ἀξιοῦσι  τὸν  αὐτὸν  εἶναι  τῷ  νοητῷ,  ἀλλὰ  µὴ  εἰκόνα  ἐκείνου.  Ἢ  τίς  ἂν  ἐγένετο  ἄλλη  καλλίων  εἰκὼν
ἐκείνου;  Τί  γὰρ  ἄλλο  πῦρ  βελτίων  τοῦ  ἐκεῖ  πυρὸς  παρὰ  τὸ  ἐνταῦθα  πῦρ;  Ἢ  τίς  γῆ  ἄλλη  παρὰ
ταύ
µ
την ετὰ  τὴν  ἐκεῖ  γῆν;  Τίς  δὲ  σφαῖρα  ἀκριβεστέρα  καὶ
µ
σε νοτέρα  ἢ  εὐτακτοτέρα  τῇ  φορᾷ  µετὰ
τὴνἐκεῖ  τοῦ  κόσµου  τοῦ  νοητοῦ  περιοχὴν  ἐν  αὐτῷ;  Ἄλλος  δὲ  ἥλιος  µετ'  ἐκεῖνον  πρὸ  τούτου
τοῦὁρωµένου τίς; Ἀλλ' αὐτοὺς µὲν σῶµα ἔχοντας, οἷον ἔχουσιν ἄνθρωποι, καὶ ἐ
µ
πιθυ ίαν καὶ λύπας
καὶ ὀργὰς τὴν παρ' αὐτοῖς δύναµιν µὴ ἀτιµάζειν, ἀλλ' ἐφάπτεσθαι τοῦ νοητοῦ λέγειν ἐξεῖναι, µὴ εἶναι
δὲ ἐν ἡλίῳ ταύτης ἀπαθεςτέραν ἐν τάξει µᾶλλον καὶ οὐκ ἐν ἀλλοιώσει µᾶλλον οὖσαν, οὐδὲ φρόνησιν
ἔχειν  ἀµείνονα  ἡµῶν  τῶν  ἄρτι  γενοµένων  καὶ  διὰ  τοσούτων  κωλυοµένων  τῶν  ἀπατώντων  ἐπὶ  τὴν
ἀλήθειαν  ἐλθεῖν·  οὐδὲ  τὴν  µὲν  αὐτῶν  ψυχὴν  ἀθάνατον  καὶ  θείαν  λέγειν  καὶ  τὴν  τῶν  φαυλοτάτων
ἀνθρώπων,  τὸν  δὲ  οὐρανὸν  πάντα  καὶ  τὰ  ἐκεῖ  ἄστρα  µὴ  τῆς  ἀθανάτου  κεκοινωνηκέναι  ἐκ  πολλῷ
καλλιόνων καὶ καθαρωτέρων ὄντα, ὁρῶντας ἐκεῖ µὲν τὸ τεταγµένον καὶ εὔ
µ
σχη ον καὶ εὔτακτον καὶ
µάλιστα τὴν ἐνταῦθα περὶ γῆν ἀταξίαν αὐτοὺς αἰτιωµένους· ὥσπερ τῆς ἀθανάτου ψυχῆς τὸν χείρω
τόπον ἐπίτηδες ἑ
µ
λο ένης, παραχωρῆσαι δὲ τοῦ βελτίονος τῇ θνητῇ ψυχῇ ἐ
µ
φιε ένης. Ἄλογος δὲ καὶ ἡ
παρεισαγωγὴ  αὐτοῖς  τῆς  ἑτέρας  ψυχῆς  ταύτης,  ἣν  ἐκ  τῶν  στοιχείων  συνιστᾶσι·  πῶς  γὰρ  ἂν  ζωὴν
ἡντινοῦν ἔχοι ἡ ἐκ τῶν στοιχείων σύστασις; Ἡ γὰρ τούτων κρᾶσις ἢ θερµὸν ἢ ψυχρὸν ἢ µικτὸν ποιεῖ,
ἢ ξηρὸν ἢ ὑγρὸν ἢ µῖγµα ἐκ τούτων. Πῶς δὲ συνοχὴ τῶν τεσσάρων ὑστέρα γενοµένη ἐξ αὐτῶν; Ὅταν
δὲ προστιθῶσι καὶ ἀντίληψιν αὐτῇ καὶ βούλευσιν καὶ ἄλλα µυρία, τί ἄν τις εἴποι; Ἀλλὰ οὐ τιµῶντες
ταύτην  τὴν
µ
δη ιουργίαν  οὐδὲ  τήνδε  τὴν  γῆν  καινὴν  αὐτοῖς  γῆν  φασι  γεγονέναι,  εἰς  ἣν  δὴ  ἐντεῦθεν
ἀπελεύσονται·  τοῦτο  δὲ  λόγον  εἶναι  κόσµου.  Καίτοι  τί  δεῖ  αὐτοῖς  ἐκεῖ  γενέσθαι  ἐν  παραδείγµατι
κόσµου, ὃν µισοῦσι; Πόθεν δὲ τὸ παράδειγµα τοῦτο; Τοῦτο γὰρ κατ' αὐτοὺς νενευκότος ἤδη πρὸς τὰ

τῇδε τοῦ τὸ παράδειγµα πεποιηκότος. Εἰ µὲν οὖν ἐν αὐτῷ τῷ ποιήσαντι πολλὴ φροντὶς τοῦ κόσµον
µετὰ τὸν κόσµον τὸν νοητὸν ὃν ἔχει ἄλλον ποιῆσαι – καὶ τί ἔδει; – καὶ εἰ µὲν πρὸ τοῦ κόσµου, ἵνα τί;
Ἵνα φυλάξωνται αἱ ψυχαί. Πῶς οὖν; οὐκ ἐφυλάξαντο, ὥστε µάτην ἐγένετο. Εἰ δὲ µετὰ τὸν κόσµον ἐκ
τοῦ κόσµου λαβὼν ἀποσυλήσας τῆς ὕλης τὸ εἶδος, ἤρκει ἡ πεῖρα ταῖς πειραθείσαις ψυχαῖς πρὸς τὸ
φυλάξασθαι. Εἰ δ' ἐν ταῖς ψυχαῖς λαβεῖν ἀξιοῦσι τοῦ κόσµου τὸ εἶδος, τί τὸ καινὸν τοῦ λόγου; Τὰς δὲ
ἄλλας ὑποστάσεις τί χρὴ λέγειν ἃς εἰσάγουσι, παροικήσεις καὶ ἀντιτύπους καὶ µετανοίας; Εἰ µὲν γὰρ
ψυχῆς ταῦτα λέγουσι πάθη, ὅταν ἐν µετανοίᾳ ᾖ, καὶ ἀντιτύπους, ὅταν οἷον εἰκόνας τῶν ὄντων, ἀλλὰ
µὴ  αὐτά  πω  τὰ  ὄντα  θεωρῇ,  καινολογούντων  ἐστὶν  εἰς  σύστασιν  τῆς  ἰδίας  αἱρέσεως·  ὡς  γὰρ  τῆς
ἀρχαίας  Ἑλληνικῆς  οὐχ  ἁπτόµενοι  ταῦτα  σκευωροῦνται  εἰδότων  καὶ  σαφῶς  τῶν  Ἑλλήνων  ἀτύφως
λεγόντων  ἀναβάσεις  ἐκ  τοῦ  σπηλαίου  καὶ  κατὰ  βραχὺ  εἰς  θέαν  ἀληθεστέραν  µᾶλλον  καὶ  µᾶλλον
προιούσας. Ὅλως γὰρ τὰ µὲν αὐτοῖς παρὰ τοῦ Πλάτωνος εἴληπται, τὰ δέ, ὅσα καινοτοµοῦσιν, ἵνα
ἰδίαν  φιλοσοφίαν  θῶνται,  ταῦτα  ἔξω  τῆς  ἀληθείας  εὕρηται.  Ἐπεὶ  καὶ  αἱ  δίκαι  καὶ  οἱ  ποταµοὶ  οἱ  ἐν
Ἅιδου καὶ αἱ µ
µ
ετενσω ατώσεις ἐκεῖθεν. Καὶ ἐπὶ τῶν νοητῶν δὲ πλῆθος ποιῆσαι, τὸ ὂν καὶ  τὸν νοῦν
καὶ  τὸν  δηµιουργὸν  ἄλλον  καὶ  τὴν  ψυχήν,  ἐκ  τῶν  ἐν  τῷ  Τιµαίῳ  λεχθέντων  εἴληπται·  εἰπόντος  γὰρ
αὐτοῦ «<ᾗπερ οὖν νοῦς ἐνούσας ἰδέας> ἐν<τῷ ὃ ἔστι ζῷον καθορᾷ, τοσαύτας> καὶ ὁ τόδε ποιῶν <τὸ
πᾶν διενοήθη σχεῖν>«. Οἱ δὲ οὐ συνέντες τὸν µὲν ἔλαβον ἐν ἡσυχίᾳ ἔχοντα ἐν αὐτῷ πάντα τὰ ὄντα,
τὸν  δὲ  νοῦν  ἕτερον  παρ'  αὐτὸν  θεωροῦντα,  τὸν  δὲ  διανοούµενον – πολλάκις  δὲ  αὐτοῖς  ἀντὶ  τοῦ
διανοουµένου ψυχή ἐστιν ἡ
µ
δη ιουργοῦσα – καὶ κατὰ Πλάτωνα τοῦτον οἴονται εἶναι τὸν δηµιουργὸν
ἀφεστηκότες  τοῦ  εἰδέναι  τίς  ὁ  δηµιουργός.  Καὶ  ὅλως  τὸν  τρόπον  τῆς  δηµιουργίας  καὶ  ἄλλα  πολλὰ
καταψεύδονται  αὐτοῦ  καὶ  πρὸς  τὸ  χεῖρον  ἕλκουσι  τὰς  δόξας  τοῦ  ἀνδρὸς  ὡς  αὐτοὶ  µὲν  τὴν  νοητὴν
φύσιν  κατανενοηκότες,  ἐκείνου  δὲ  καὶ  τῶν  ἄλλων  τῶν  µακαρίων  ἀνδρῶν  µή.  Καὶ  πλῆθος  νοητῶν
ὀνοµάζοντες τὸ ἀκριβὲς ἐξευρηκέναι δόξειν οἴονται αὐτῷ τῷ πλήθει τὴν νοητὴν φύσιν τῇ αἰσθητικῇ
καὶ ἐλάττονι εἰς ὁµοιότητα ἄγοντες, δέον ἐκεῖ τὸ ὡς ὅτι µάλιστα ὀλίγον εἰς ἀριθµὸν διώκειν καὶ τῷ
µετὰ τὸ πρῶτον τὰ πάντα ἀποδιδόντας ἀπηλλάχθαι, ἐκείνου τῶν πάντων ὄντος καὶ νοῦ τοῦ πρώτου
καὶ οὐσίας καὶ ὅσα ἄλλα καλὰ µετὰ τὴν πρώτην φύσιν. Ψυχῆς δὲ εἶδος τρίτον· διαφορὰς δὲ ψυχῶν ἐν
πάθεσιν  ἢ  ἐν  φύσει  ἰχνεύειν  µηδὲν  τοὺς  θείους  ἄνδρας  διασύροντας,  ἀλλ'  εὐµενῶς  δεχοµένους  τὰ
ἐκείνων  ὡς  παλαιοτέρων  καὶ  ἃ  καλῶς  λέγουσι  παρ'  ἐκείνων  λαβόντας,  ψυχῆς  ἀθανασίαν,  νοητὸν
κόσµον, θεὸν τὸν πρῶτον, τὸ τὴν ψυχὴν δεῖν φεύγειν τὴν πρὸς τὸ σῶµα ὁµιλίαν, τὸν χωρισµὸν τὸν
ἀπ' αὐτοῦ, τὸ ἐκ γενέσεως φεύγειν εἰς οὐσίαν· ταῦτα γὰρ κείµενα παρὰ τῷ Πλάτωνι σαφῶς οὑτωσὶ
λέγοντες καλῶς ποιοῦσιν. Οἷς θέλουσι διαφωνεῖν φθόνος οὐδεὶς λεγόντων, οὐδ' ἐν τῷ τοὺς Ἕλληνας
διασύρειν  καὶ  ὑβρίζειν  τὰ  αὐτῶν  ἐν  συστάσει  παρὰ  τοῖς  ἀκούουσι  ποιεῖν,  ἀλλ'  αὐτὰ  παρ'  αὐτῶν
δεικνύναι  ὀρθῶς  ἔχοντα,  ὅσα  ἴδια  αὐτοῖς  ἔδοξε  παρὰ  τὴν  ἐκείνων  δόξαν  λέγειν,  εὐµενῶς  καὶ
φιλοσόφως  αὐτὰς  τὰς  δόξας  τιθέντας  αὐτῶν  καὶ  οἷς  ἐναντιοῦνται  δικαίως,  πρὸς  τὸ  ἀληθὲς
βλέποντας, οὐ τὴν εὐδοκίµησιν θηρωµένους ἐκ τοῦ [πρὸς] ἄνδρας κεκριµένους ἐκ παλαιοῦ οὐ παρὰ
φαύλων  ἀνδρῶν  ἀγαθοὺς  εἶναι  ψέγειν,  λέγοντας  ἑαυτοὺς  ἐκείνων  ἀµείνους  εἶναι.  Ἐπεὶ  τά  γε
εἰ
µ
ρη ένα  τοῖς  παλαιοῖς  περὶ  τῶν  νοητῶν  πολλῷ  ἀµείνω  καὶ  πεπαιδευµένως  εἴρηται,  καὶ  τοῖς  µὴ
ἐξ
µ
απατω ένοις  τὴν  ἐπιθέουσαν  εἰς  ἀνθρώπους  ἀπάτην  ῥᾳδίως  γνωσθήσεται  τάδ'  ὕστερον  τούτοις
παρ'  ἐκείνων  ληφθέντα,  προσθήκας  δέ  τινας  οὐδὲν  προσηκούσας  εἰληφότα,  ἔν  γε  οἷς  ἐναντιοῦσθαι
θέλουσι  γενέσεις  καὶ  φθορὰς  εἰσάγοντες  παντελεῖς  καὶ  µ µ
ε φόµενοι  τῷδε  τῷ  παντὶ  καὶ  τὴν  πρὸς  τὸ
σῶµα κοινωνίαν τῇ ψυχῇ αἰτιώµενοι καὶ τὸν διοικοῦντα τόδε τὸ πᾶν ψέγοντες καὶ εἰς ταὐτὸν ἄγοντες
τὸν
µ
δη ιουργὸν  τῇ  ψυχῇ  καὶ  τὰ  αὐτὰ  πάθη  διδόντες,  ἅπερ  καὶ  τοῖς  ἐν  µέρει. Ὅτι  µὲν  οὖν  οὔτε
ἤρξατο  οὔτε  παύσεται,  ἀλλ'  ἔστιν  ἀεὶ  καὶ  ὅδε  ὁ  κόσµος,  ἕως  ἂν  ἐκεῖνα  ᾖ,  εἴρηται.  Τὴν  δὲ  πρὸς  τὸ
σῶµα  τῇ  ψυχῇ  κοινωνίαν  τῇ  ἡµετέρᾳ  πρὸ  αὐτῶν  εἴρηται  ὡς  οὐκ  ἄµεινον  τῇ  ψυχῇ·  τὸ  δὲ  ἀπὸ  τῆς
ἡµετέρας καὶ τὴν τοῦ παντὸς
µ
λα βάνειν ὅµοιον, ὡς εἴ τις τὸ τῶν χυτρέων ἢ χαλκέων λαβὼνγένος ἐν
πόλει εὖ οἰκουµένῃ τὴν ἅπασαν ψέγοι. ∆εῖ δὲ τὰς διαφορὰς λαµβάνειν τὰς τῆς ὅληςὅπως διοικεῖ, ὅτι
µὴ  ὁ  αὐτὸς  τρόπος  µηδ'  ἐ
µ
νδεδε ένη.  Πρὸς  γὰρ  αὖ  ταῖς  ἄλλαις  διαφοραῖς,  αἳµυρίαι  εἴρηνται  ἐν
ἄλλοις, κἀκεῖνο ἐνθυµεῖσθαι ἔδει ὅτι ἡµεῖς µὲν ὑπὸ τοῦ σώµατος δεδέµεθα ἤδη δεσµοῦ
µ
γεγενη ένου.
Ἐν  γὰρ  τῇ  πάσῃ  ψυχῇ  ἡ  τοῦ  σώµατος  φύσις
µ
δεδε ένη  ἤδη  συνδεῖ  ὃ  ἂν  περιλάβῃ·  αὐτὴ  δὲ  ἡ  τοῦ
παντὸς  ψυχὴ  οὐκ  ἂν  δέοιτο  ὑπὸ  τῶν  ὑπ'  αὐτῆς  δεδεµένων·  ἄρχει  γὰρ  ἐκείνη.  ∆ιὸ  καὶ  ἀπαθὴς  πρὸς
αὐτῶν, ἡµεῖς δὲ τούτων οὐ κύριοι· τὸ δ' ὅσον αὐτῆς πρὸς τὸ θεῖον τὸ ὑπεράνω ἀκέραιον µένει καὶ
οὐκ ἐµποδίζεται, ὅσον δὲ αὐτῆς δίδωσι τῷ σώµατι ζωὴν οὐδὲν παρ' αὐτοῦ προσλαµβάνει. Ὅλως γὰρ
τὸ  µὲν  ἄλλου  πά
µ
θη α  τὸ  ἐν  αὐτῷ  ἐξ  ἀνάγκης  δέχεται,  ὃ  δ'  αὐτὸ  ἐκείνῳ  οὐκέτι  τὸ  αὐτοῦ  δίδωσιν
οἰκείαν ζωὴν ἔχοντι· οἷον εἰ ἐγκεντρισθέν τι εἴη ἐν ἄλλῳ, παθόντος µὲν τοῦ ἐν ᾧ συµπέπονθεν, αὐτὸ
δὲ  ξηρανθὲν  εἴασεν  ἐκεῖνο  τὴν  αὐτοῦ  ζωὴν  ἔχειν.  Ἐπεὶ  οὐδ'  ἀποσβεννυµένου  τοῦ  ἐν  σοὶ  πυρὸς  τὸ
ὅλον πῦρ ἀπέσβη· ἐπεὶ οὐδ' εἰ τὸ πᾶν πῦρ ἀπόλοιτο, πάθοι ἄν τι ἡ ψυχὴ ἡ ἐκεῖ, ἀλλ' ἡ τοῦ σώµατος
σύστασις, καὶ εἰ οἷόν τε εἴη διὰ τῶν λοιπῶν κόσµον τινὰ εἶναι, οὐδὲν ἂν µέλοι τῇ ψυχῇ τῇ ἐκεῖ. Ἐπεὶ
οὐδὲ ἡ σύστασις ὁµοίως τῷπαντὶ καὶ ζῴῳ ἑκάστῳ· ἀλλ' ἐκεῖ οἷον ἐπιθεῖ κελεύσασα µένειν, ἐνταῦθα
δὲ ὡς ὑπεκφεύγοντα εἰς τὴν τάξιν τὴν ἑαυτῶν δέδεται δεσµῷ δευτέρῳ· ἐκεῖ δὲ οὐκ ἔχει ὅπου φύγῃ.
Οὔτε οὖν ἐντὸς δεῖ κατέχειν οὔτε ἔξωθεν πιέζουσαν εἰς τὸ εἴσω ὠθεῖν, ἀλλ' ὅπου ἠθέλησεν ἐξ ἀρχῆς
αὐτῆς ἡ φύσι µ
ς ένει. Ἐὰν δέ πού τι αὐτῶν κατὰ φύσιν κινηθῇ, οἷς οὐκ ἔστι κατὰ φύσιν, ταῦτα πάσχει,
αὐτὰ δὲ καλῶς φέρεται ὡς τοῦ ὅλου· τὰ δὲ φθείρεται οὐ δυνάµενα τὴν τοῦ ὅλου τάξιν φέρειν, οἷον εἰ
χοροῦ µεγάλου ἐν τάξει φεροµένου ἐν µέσῃ τῇ πορείᾳ αὐτοῦ χελώνη ληφθεῖσα πατοῖτο οὐ δυνηθεῖσα
φυγεῖν  τὴν  τάξιν  τοῦ  χοροῦ·  εἰ  µέντοι  µετ'  ἐκείνης  τάξειεν  ἑαυτήν,  οὐδὲν  ἂν  ὑπὸ  τούτων  οὐδ'  αὐτὴ

πάθοι. Τὸ δὲ διὰ τί ἐποίησε κόσµον ταὐτὸν τῷ διὰ τί ἔστι ψυχὴ καὶ διὰ τί ὁ δηµιουργὸς ἐποίησεν. Ὃ
πρῶτον  µὲν  ἀρχὴν  λαµβανόντων  ἐστὶ  τοῦ  ἀεί·  ἔπειτα  οἴονται  τραπέντα  ἔκ  τινος  εἴς  τι  καὶ
µεταβάλλοντα  αἴτιον  τῆς
µ
δη ιουργίας  γεγονέναι.  ∆ιδακτέον  οὖν  αὐτούς,  εἰ  εὐγνωµόνως  ἀνέχοιντο,
τίς  ἡ  φύσις  τούτων,  ὡς  αὐτοὺς  παύσασθαι  τῆς  εἰς  τὰ  τίµια  λοιδορίας  ἣν  εὐχερῶς  ποιοῦνται  ἀντὶ
πολλῆς  προσηκόντως  ἂν  γενοµένης  εὐλαβείας.  Ἐπεὶ  οὐδὲ  τοῦ  παντὸς  τὴν  διοίκησιν  ὀρθῶς  ἄν  τις
µέµψαιτο  πρῶτον  µὲν  ἐνδεικνυµένην  τῆς  νοητῆς  φύσεως  τὸµέγεθος.  Εἰ  γὰρ  οὕτως  εἰς  τὸ  ζῆν
παρελήλυθεν, ὡς µὴ ζωὴν ἀδιάρθρωτον ἔχειν – ὁποῖα τὰ σµικρότερα τῶν ἐν αὐτῷ, ἃ τῇ πολλῇ ζωῇ
τῇ  ἐν  αὐτῷ  ἀεὶ  νύκτωρ  καὶ  µεθ'  ἡµέραν  γεννᾶται – ἀλλ'  ἔστι  συνεχὴς  καὶ  ἐναργὴς  καὶ  πολλὴ  καὶ
πανταχοῦ  ζωὴ  σοφίαν ἀµήχανον  ἐνδεικνυµένη,  πῶς  οὐκ  ἄν τις  <ἄγαλµα>  ἐναργὲς  καὶ  καλὸν  <τῶν
νοητῶν  θεῶν>  εἴποι;  Εἰ  δὲ  µιµούµενον  µή  ἐστιν  ἐκεῖνο,  αὐτὸ  τοῦτο  κατὰ  φύσιν  ἔχει·  οὐ  γὰρ  ἦν  ἔτι
µιµούµενον.  Τὸ  δὲ  ἀνοµοίως  µ µ
ε µ
ι ῆσθαι  ψεῦδος·  οὐδὲν  γὰρ  παραλέλειπται  ὧν  οἷόν  τε  ἦν  καλὴν
εἰκόνα φυσικὴν ἔχειν. Ἀναγκαῖον µὲν γὰρ ἦν εἶναι οὐκ ἐκ διανοίας καὶ ἐπιτεχνήσεως τὸ µίµ µ
η α· οὐ
γὰρ οἷόν τε  ἦν ἔσχατον  τὸ νοητὸν εἶναι. Εἶναι γὰρ αὐτοῦ ἐνέργειαν ἔδει διττήν, τὴν  µὲν ἐν  ἑαυτῷ,
τὴν δὲ εἰς ἄλλο. Ἔδει οὖν εἶναί τι µετ' αὐτό· ἐκείνου γὰρ µόνου οὐδέν ἐστιν ἔτι πρὸς τὸ κάτω, ὃ τῶν
πάντων  ἀδυνατώτατόν  ἐστι.  ∆ύναµις  δὲ  θαυµαστὴ  ἐκεῖ  θεῖ·  ὥστε  καὶ  εἰργάσατο.  Εἰ  µὲν  δὴ  ἄλλος
κόσµος  ἔστι  τούτου  ἀµείνων,  τίς  οὗτος;  Εἰ  δὲ  ἀνάγκη  εἶναι,  ἄλλος  δὲ  οὐκ  ἔστιν,  οὗτός  ἐστιν  ὁ  τὸ
µίµ µ
η α ἀποσῴζων ἐκείνου. Γῆ µὲν δὴ πᾶσα ζῴων ποικίλων πλήρης καὶ ἀθανάτων καὶ µέχρις οὐρανοῦ
µεστὰ πάντα· ἄστρα δὲ τά τε ἐν ταῖς ὑποκάτω σφαίραις τά τε ἐν τῷ ἀνωτάτω διὰ τί οὐ θεοὶ ἐν τάξει
φερόµενα  καὶ  κόσµῳ  περιιόντα;  ∆ιὰ  τί  γὰρ  οὐκ  ἀρετὴν  ἕξουσιν  ἢ  τί  κώλυµα  πρὸς  κτῆσιν  ἀρετῆς
αὐτοῖς;  Οὐ  γὰρ  δὴ  ταῦτά  ἐστιν  ἐκεῖ,  ἅπερ  τοὺς  ἐνταῦθα  ποιεῖ  κακούς,  οὐδ'  ἡ  τοῦ  σώµατος  κακία
ἐνοχλουµένη καὶ ἐνοχλοῦσα. ∆ιὰ τί δὲ οὐ συνιᾶσιν ἐπὶ σχολῆς ἀεὶ καὶ ἐν νῷ λαµβάνουσι τὸν θεὸν καὶ
τοὺς ἄλλους τοὺς νοητοὺς θεούς, ἀλλ' ἡµῖν σοφία βελτίων ἔσται τῶν ἐκεῖ; Ταῦτα τίς ἂν µὴ ἔκφρων
γεγενηµένος ἀνάσχοιτο; Ἐπεὶ καὶ αἱ ψυχαὶ εἰ µὲν βιασθεῖσαι ὑπὸ τῆς τοῦ παντὸς ψυχῆς ἦλθον, πῶς
βελτίους  αἱ  βιασθεῖσαι;  Ἐν  γὰρ  ψυχαῖς  τὸ  κρατῆσαν  κρεῖττον.  Εἰ  δ'  ἑκοῦσαι,  τί  µέµφεσθε  εἰς  ὃν
ἑκόντες ἤλθετε διδόντος καὶ ἀπαλλάττεσθαι, εἴ τις µὴ ἀρέσκοιτο; Εἰ δὲ δὴ καὶ τοιοῦτόν ἐστι τόδε τὸ
πᾶν,  ὡς  ἐξεῖναι  ἐν  αὐτῷ  καὶ  σοφίαν  ἔχειν  καὶἐνταῦθα  ὄντας  βιοῦν  κατ'  ἐκεῖνα,  πῶς  οὐ  µαρτυρεῖ
ἐξηρτῆσθαι  τῶν  ἐκεῖ; Πλούτους  δὲ  καὶ  πενίας  εἴ  τις  µέµφοιτο  καὶ  τὸ  οὐκ  ἴσον  ἐν  τοῖς  τοιούτοις
ἅπασι, πρῶτον µὲν ἀγνοεῖ, ὡς ὁ σπουδαῖος ἐν τούτοις τὸ ἴσον οὐ ζητεῖ, οὐδέ τι νοµίζει τοὺς πολλὰ
µ
κεκτη ένους πλέον ἔχειν, οὐδὲ τοὺς δυναστεύοντας τῶν ἰδιωτῶν, ἀλλὰ τὴν τοιαύτην σπουδὴν ἄλλους
ἐᾷ ἔχειν, καὶ καταµεµάθηκεν ὡς διττὸς ὁ ἐνθάδε βίος, ὁ µὲν τοῖς σπουδαίοις, ὁ δὲ τοῖς πολλοῖς τῶν
ἀνθρώπων, τοῖς µὲν σπουδαίοις πρὸς τὸ ἀκρότατον καὶ τὸ ἄνω, τοῖς δὲ ἀνθρωπικωτέροις διττὸς αὖ
ὢν  ὁ  µὲ µ
ν µ
ε ν µ
η ένος  ἀρετῆς  µετίσχει  ἀγαθοῦ  τινος,  ὁ  δὲ  φαῦλος  ὄχλος  οἷον  χειροτέχνης  τῶν  πρὸς
ἀνάγκην τοῖς ἐπιεικεστέροις. Εἰ δὲ φονεύει τις ἢ ἡττᾶται τῶν ἡδονῶν ὑπὸ ἀδυναµίας, τί θαυµαστὸν
καὶ  ἁµαρτίας  εἶναι  οὐ  νῷ,  ἀλλὰ  ψυχαῖς  ὥσπερ      παισὶν  ἀνήβοις;  Εἰ  δὲ  γυµνάσιον  εἴη  νικώντων  καὶ
ἡττωµένων, πῶς οὐ καὶ ταύτῃ καλῶς ἔχει; Εἰ δ' ἀδικεῖ, τί δεινὸν τῷ ἀθανάτῳ; Καὶ εἰ φονεύει, ἔχεις ὃ
θέλεις. Εἰ δὲ ἤδη µέµφῃ, πολιτεύεσθαι ἀνάγκην οὐκ ἔχεις. Ὁµολογεῖται δὲ καὶ δίκας εἶναι ἐνθάδε καὶ
κολάσεις. Πῶς οὖν ὀρθῶς ἔχει µέµφεσθαι πόλει διδούσῃ ἑκάστῳ τὴν ἀξίαν; Οὗ καὶ ἀρετὴ τετίµηται,
καὶ  κακία  τὴν  προσήκουσαν  ἀτιµίαν  ἔχει,  καὶ  θεῶν  οὐ  µόνον  ἀγά µ
λ ατα,  ἀλλὰ  καὶ  αὐτοὶ  ἄνωθεν
ἐφορῶντες,  οἳ  <ῥηιδίως>  αἰτίας,  φησίν, <ἀποφεύξονται>  πρὸς  ἀνθρώπων,  πάντα  ἄγοντες  τάξει  ἐξ
ἀρχῆς εἰς τέλος µοῖραν ἑκάστῳ τὴν προσήκουσαν διδόντες κατὰ ἀµοιβὰς βίων τοῖς προϋπηργµένοις
ἀκόλουθον·  ἣν  ὁ  ἀγνοῶν  προπετέστερος  ἀνθρώπων  περὶ  πραγµάτων  θείων  ἀγροικιζόµενος.  Ἀλλὰ
χρὴ  ὡς  ἄριστον  µὲν  αὐτὸν  πειρᾶσθαι  γίνεσθαι,  µὴ  µόνον  δὲ  αὐτὸν  νοµίζειν  ἄριστον  δύνασθαι
γενέσθαι – οὕτω  γὰρ  οὔπω  ἄριστος – ἀλλὰ  καὶ  ἀνθρώπους  ἄλλους  ἀρίστους,  ἔτι  καὶ  δαίµονας
ἀγαθοὺς  εἶναι,  πολὺ  δὲ  µᾶλλον  θεοὺς  τούς  τε  ἐν  τῷδε  ὄντας  κἀκεῖ  βλέποντας,  πάντων  δὲ  µάλιστα
τὸν  ἡ µ
γε όνα  τοῦδε  τοῦ  παντός,  ψυχὴν  µακαριωτάτην·  ἐντεῦθεν  δὲ  ἤδη  καὶ  τοὺς  νοητοὺς  ὑµνεῖν
θεούς,  ἐφ'  ἅπασι  δὲ  ἤδη  τὸ µ
ν έγαν  τὸν  ἐκεῖ  βασιλέα  καὶ  ἐν  τῷ  πλήθει  µάλιστα  τῶν  θεῶν  τὸ  µέγα
αὐτοῦ ἐνδεικνυµένους· οὐ γὰρ τὸ συστεῖλαι εἰς ἕν, ἀλλὰ τὸ δεῖξαι πολὺ τὸ θεῖον, ὅσον ἔδειξεν αὐτός,
τοῦτό ἐστι δύναµιν θεοῦ εἰδότων, ὅταν µένων ὅς ἐστι πολλοὺς ποιῇ πάντας εἰς αὐτὸν ἀ
µ
νηρτη ένους
καὶ δι' ἐκεῖνον καὶ παρ' ἐκείνου ὄντας. Καὶ ὁ κό µ
σ ος δὲ ὅδε δι' ἐκεῖνόν ἐστι κἀκεῖ βλέπει, καὶ πᾶς καὶ
θεῶν ἕκαστος καὶ τὰ ἐκείνου προφητεύει ἀνθρώποις καὶ χρῶσιν ἃ ἐκείνοις φίλα. Εἰ δὲ µὴ τοῦτό εἰσιν,
ὃ  ἐκεῖνός  ἐστιν,  αὐτὸ  τοῦτο  κατὰ  φύσιν  ἔχει.  Εἰ  δ'  ὑπερορᾶν  θέλεις  καὶ
µ
σε νύνεις  σαυτὸν  ὡς  οὐ
χείρων, πρῶτον µέν, ὅσῳ τις ἄριστος, πρὸς πάντας εὐµενῶς ἔχει καὶ πρὸς ἀνθρώπους· ἔπειτα σεµνὸν
δεῖ εἰς µέτρον µετὰ οὐκ ἀγροικίας, ἐπὶ τοσοῦτον ἰόντα ἐφ' ὅσον ἡ φύσις δύναται ἡµῶν, ἀνιέναι, τοῖς
δ'  ἄλλοις  νοµίζειν  εἶναι  χώραν  παρὰ  τῷ  θεῷ  καὶ  µὴ  αὐτὸν  µόνον  µετ'  ἐκεῖνον  τάξαντα  ὥσπερ
ὀνείρασι  πέτεσθαι  ἀποστεροῦντα  ἑαυτὸν  καὶ  ὅσον  ἐστὶ  δυνατὸν  ψυχῇ  ἀνθρώπου  θεῷ  γενέσθαι·
δύναται  δὲ  εἰς  ὅσον  νοῦς  ἄγει·  τὸ  δ'  ὑπὲρ  νοῦν  ἤδη  ἐστὶν  ἔξω  νοῦ  πεσεῖν.  Πείθονται  δὲ  ἄνθρωποι
ἀνόητοι  τοῖς  τοιούτοις  τῶν  λόγων  ἐξαίφνης  ἀκούοντες  ὡς  σὺ  ἔσῃ  βελτίων  ἁπάντων  οὐ  µόνον
ἀνθρώπων,  ἀλλὰ  καὶ  θεῶν – πολλὴ  γὰρ  ἐν  ἀνθρώποις  ἡ  αὐθάδεια – καὶ  ὁ  πρότερον  ταπεινὸς  καὶ
µέτριος καὶ ἰδιώτης ἀνήρ, εἰ ἀκούσειε· σὺ εἶ θεοῦ παῖς, οἱ δ' ἄλλοι, οὓς ἐθαύµαζες, οὐ παῖδες, οὐδ' ἃ
τιµῶσιν  ἐκ  πατέρων  λαβόντες,  σὺ  δὲ  κρείττων  καὶ  τοῦ  οὐρανοῦ  οὐδὲν  πονήσας – εἶτα  καὶ
συνεπηχῶσιν  ἄλλοι;  Οἷον  εἰ  ἐν  πλείστοις  ἀριθµεῖν  οὐκ  εἰδόσιν  ἀριθ-µεῖν  οὐκ  εἰδὼς  πήχεων  χιλίων
εἶναι ἀκούοι, <µόνον δὲ φαντάζοιτο ὡς τὰ χίλια ἀριθµὸς µέγας> τί ἄν, εἰ χιλιόπηχυς εἶναι νοµίζοι,
τοὺς <δ'> ἄλλους πενταπήχεις; [εἶναι ἀκούοι; µόνον δὲ φαντάζοιτο ὡς τὰ χίλια ἀ
µ
ριθ ὸς µέγας.] Εἶτ'

ἐπὶ τούτοις ὑµῶν προνοεῖ ὁ θεός, τοῦ δὲ κόσµου παντὸς ἐν ᾧ καὶ αὐτοὶ διὰ τί ἀµελεῖ; Εἰ µὲν γάρ, ὅτι
οὐ σχολὴ αὐτῷ πρὸς αὐτὸν βλέπειν, οὐδὲ θέµις αὐτῷ πρὸς τὸ κάτω· καὶ πρὸς αὐτοὺς βλέπων διὰ τί
οὐκ ἔξω βλέπει καὶ πρὸς τὸν κόσµον δὲ βλέπει ἐν ᾧ εἰσιν; Εἰ δὲ µὴ ἔξω, ἵνα µὴ τὸν κόσµον ἐφορᾷ,
οὐδὲ αὐτοὺς βλέπει. Ἀλλ' οὐδὲν δέονται αὐτοῦ· ἀλλ' ὁ κόσµος δεῖται καὶ οἶδε τὴν τάξιν αὐτοῦ καὶ οἱ
ἐν  αὐτῷ  ὅπως  ἐν  αὐτῷ  καὶ  ὅπως  ἐκεῖ,  καὶ  ἀνδρῶν  οἳ  ἂν  θεῷ  ὦσι  φίλοι,  πράως  µὲν  τὰ  παρὰ  τοῦ
κόσµου  φέροντες,  εἴ  τι  ἐκ  τῆς  τῶν  πάντων  φορᾶς  ἀναγκαῖον  αὐτοῖς  συµβαίνει·  οὐ  γὰρ  πρὸς  τὸ
ἑκάστῳ καταθύµιον, ἀλλὰ πρὸς τὸ πᾶν δεῖ βλέπειν· τιµῶν δὲ ἑκάστους κατ' ἀξίαν, σπεύδων δ' ἀεὶ οὗ
πάντα  σπεύδει  τὰ  δυνάµενα – πολλὰ  δὲ  εἶναι  τὰ  σπεύδοντα  ἐκεῖ  [πάντα],  καὶ  τὰ  µὲν  τυγχάνοντα
µακάρια,  τὰ  δὲ  ὡς  δυνατὸν  ἔχει  τὴν  προσήκουσαν  αὐτοῖς  µοῖραν – οὐχ  αὑτῷ  µόνῳ  διδοὺς  τὸ
δύνασθαι·  οὐ  γάρ,ᾗ  ἐπαγγέλλει,  τὸ  ἔχειν,  ὃ  λέγει  τις  ἔχειν,  ἀλλὰ  πολλὰ  καὶ  εἰδότες  ὅτι  µὴ  ἔχουσι,
λέγουσιν ἔχειν καὶ οἴονται ἔχειν οὐκ ἔχοντες καὶ µόνοι ἔχειν, ὃ αὐτοὶ µόνοι οὐκ ἔχουσι. Πολλὰ µὲν
οὖν  καὶ  ἄλλα,  µᾶλλον  δὲ  πάντα  ἄν  τις  ἐξετάζων  ἀφθονίαν  ἔχοι  ἂν  καθ'  ἕκαστον  λόγον  δεικνὺς  ὡς
ἔχει. Αἰδὼς γάρ τις ἡµᾶς ἔχει πρός τινας τῶν φίλων, οἳ τούτῳ τῷ λόγῳ ἐντυχόντες πρότερον ἢ ἡµῖν
φίλοι γενέσθαι οὐκ οἶδ' ὅπως ἐπ' αὐτοῦ µένουσι. Καίτοι αὐτοὶ οὐκ ὀκνοῦσι – τὰ αὐτῶν ἐθέλοντες
δοκεῖν  εἶναι  ἀληθῆ  ἀξιοπίστως  ἢ  καὶ  οἰόµενοι  τὰ  αὐτῶν  οὕτως  ἔχειν – λέγειν  ἃ  δὴ  λέγουσιν·  ἀλλ'
ἡµεῖς πρὸς τοὺς γνωρίµους, οὐ πρὸς αὐτοὺς λέγοντες – πλέον γὰρ οὐδὲν ἂν γίγνοιτο πρὸς τὸ πείθειν
αὐτούς – ἵνα  µὴ  πρὸς  αὐτῶν  ἐνοχλοῖντο  οὐκ  ἀποδείξεις  κοµιζόντων  -πῶς  γάρ; – ἀλλ'
ἀ
µ
παυθαδιζο ένων,  ταῦτα  εἰρήκαµεν,  ἄλλου  ὄντος  τρόπου,  καθ'  ὃν  ἄν  τις  γράφων  ἠµύνατο  τοὺς
διασύρειν τὰ τῶν παλαιῶν καὶ θείων ἀνδρῶν καλῶς καὶ τῆς ἀληθείας ἐχοµένως εἰ
µ
ρη ένα
µ
τολ ῶντας.
Ἐκείνως µὲν οὖν ἐατέον ἐξετάζειν· καὶ γὰρ τοῖς ταῦτα ἀκριβῶς λαβοῦσι τὰ νῦν εἰ
µ
ρη ένα ἔσται καὶ
περὶ  τῶν  ἄλλων  ἁπάντων  ὅπως  ἔχει  εἰδέναι·  ἐκεῖνο  δὲ  εἰπόντα  ἐατέον  τὸν  λόγον,  ὃ  δὴ  καὶ  πάντα
ὑπερβέβληκεν ἀτοπίᾳ, εἰ δεῖ ἀτοπίαν τοῦτο λέγειν. Ψυχὴν γὰρ εἰπόντες νεῦσαι κάτω καὶ σοφίαν τινά,
εἴτε  τῆς  ψυχῆς  ἀρξάσης,  εἴτε  τῆς  τοιαύτης  αἰτίας  γενοµένης  σοφίας,  εἴτε  ἄµφω  ταὐτὸν  θέλουσιν
εἶναι,  τὰς  µὲν  ἄλλας  ψυχὰς  συγκατεληλυθέναι  λέγοντες  καὶ  µέλη  τῆς  σοφίας  ταύτας  µὲν  ἐνδῦναι
λέγουσι σώµατα, οἷον τὰ ἀνθρώπων·  ἧς δὲ χάριν καὶ αὐταὶ κατῆλθον, ἐκείνην λέγουσι πάλιν αὖ µὴ
κατελθεῖν, οἷον µὴ νεῦσαι, ἀλλ' ἐλλάµψαι µόνον τῷ σκότῳ, εἶτ' ἐκεῖθεν εἴδωλον ἐν τῇ ὕλῃ γεγονέναι.
Εἶτα τοῦ εἰδώλου εἴδωλον πλάσαντες ἐνταῦθά που δι' ὕλης ἢ ὑλότητος ἢ ὅ τι ὀνοµάζειν θέλουσι, τὸ
µὲν ἄλλο, τὸ δ' ἄλλο λέγοντες, καὶ πολλὰ ἄλλα ὀνόµατα εἰπόντες οὗ λέγουσιν εἰς ἐπισκότησιν, τὸν
λεγόµενον παρ' αὐτοῖς
µ
δη ιουργὸν γεννῶσι καὶ ἀποστάντα τῆς µητρὸς ποιήσαντες τὸν κόσµον παρ'
αὐτοῦ ἕλκουσιν ἐπ' ἔσχατα εἰδώλων, ἵνα σφόδρα λοιδορήσηται ὁ τοῦτο γράψας. Πρῶτον µὲν οὖν,
εἰµὴ κατῆλθεν, ἀλλ' ἐνέλαµψε τὸ σκότος, πῶς ἂν ὀρθῶς λέγοιτο νενευκέναι; Οὐ γάρ, εἴ τι παρ' αὐτῆς
ἔρρευσεν οἷον φῶς, ἤδη νενευκέναι αὐτὴν λέγειν προσήκει· εἰ µή που τὸ µὲν ἔκειτό που ἐν τῷ κάτω, ἡ
δὲ ἦλθε τοπικῶς πρὸς αὐτὸ καὶ ἐγγὺς γενοµένη ἐνέλαµψεν. Εἰ δ' ἐφ' αὑτῆς µένουσα ἐνέλαµψε µηδὲν
εἰς τοῦτο ἐργασαµένη, διὰ τί µ
  όνη αὐτὴ ἐνέλαµψεν, ἀλλ' οὐ τὰ δυνατώτερα αὐτῆς ἐν τοῖς οὖσιν; Εἰ δὲ
τῷ λογισµὸν λαβεῖν αὐτῇ κόσµου ἠδυνήθη ἐλλάµψαι ἐκ τοῦλογισµοῦ, διὰ τί οὐχ ἅµα ἐλλάµψασα καὶ
κόσµον ἐποίησεν, ἀλλ' ἔµεινε τὴν τῶν εἰδώλων γένεσιν; Ἔπειτα καὶ ὁ λογισµὸς ὁ τοῦ κόσµου, ἡ γῆ
αὐτοῖς ἡ ξένη λεγοµένη γενοµένη ὑπὸ τῶ µ
ν ειζόνων, ὡς λέγουσιν αὐτοί, οὐ κατήγαγεν εἰς νεῦσιν τοὺς
ποιήσαντας. Ἔπειτα πῶς ἡ ὕλη φωτισθεῖσα εἴδωλα ψυχικὰ ποιεῖ, ἀλλ' οὐ σωµάτων φύσιν; Ψυχῆς δὲ
εἴδωλον οὐδὲν ἂν δέοιτο σκότους ἢ ὕλης, ἀλλὰ γενόµενον, εἰ γίνεται, παρακολουθοῖ ἂν τῷ ποιήσαντι
καὶ συνηρτηµένον ἔσται. Ἔπειτα πότερον οὐσία τοῦτο ἤ, ὥς φασιν, ἐννό µ
η α; Εἰ µὲν γὰρ οὐσία, τίς ἡ
διαφορὰ πρὸς τὸ ἀφ' οὗ; Εἰ δ' ἄλλο εἶδος ψυχῆς, εἰ ἐκείνη λογική, τάχ' ἂν φυτικὴ καὶ γεννητικὴ αὕτη·
εἰ  δὲ  τοῦτο,  πῶς  ἂν  ἔτι,  ἵνα  τιµῷτο,  καὶ  πῶς  δι'  ἀλαζονείαν  καὶ  τό µ
λ αν  ποιεῖ;  Καὶ  ὅλως  τὸ  διὰ
φαντασίας καὶ ἔτι µᾶλλον τοῦ λογίζεσθαι ἀνῄρηται. Τί δ' ἔτι ἔδει ἐµποιεῖν ἐξ ὕλης καὶ εἰδώλου τὸν
ποιήσαντα;  Εἰ  δ'  ἐννόηµα,  πρῶτον  τὸ  ὄνοµα  ἐ
µ
πιση αντέον  ὅθεν·  ἔπειτα  πῶς  ἐστιν,  εἰ  µὴ  τῷ
ἐννοήµατι δώσει τὸ ποιεῖν; Ἀλλὰ πρὸς τῷ πλάσµατι πῶς ἡ ποίησις; Τουτὶ µὲν πρῶτον, ἄλλο δὲµετ'
ἐκεῖνο,  ἀλλ'  ὡς  ἐπ'  ἐξουσίας  λέγοντες.  ∆ιὰ  τί  δὲ  πρῶτον  πῦρ; Καὶ  ἄρτι  γενόµενον  πῶς  ἐπιχειρεῖ;
Μνήµῃ  ὧν  εἶδεν.  Ἀλλ'  ὅλως  οὐκ  ἦν,  ἵνα  ἂν  καὶ  εἶδεν,  οὔτε  αὐτὸς  οὔτε  ἡ  µήτηρ,  ἣν  διδόασιν  αὐτῷ.
Εἶτα πῶς οὐ θαυµαστὸν αὐτοὺς µὲν οὐκ εἴδωλα ψυχῶν ἐνθάδε ἐλθόντας εἰς τὸν κόσµον τόνδε, ἀλλὰ
ἀληθινὰς ψυχάς, µόλις καὶ ἀγαπητῶς ἕνα ἢ δύο αὐτῶν ἐκ τοῦ κόσµου κινηθῆναι <καὶ> ἐλθόντας εἰς
ἀνάµνησιν  µόλις  ἀναπόλησιν  λαβεῖν  ὧν  ποτε  εἶδον,  τὸ  δὲ  εἴδωλον  τοῦτο,  εἰ  καὶ  ἀµυδρῶς,  ὡς
λέγουσιν, ἀλλ' οὖν ἄρτι  γενόµενον ἐνθυµηθῆναι ἐκεῖνα ἢ καὶ τὴ µ
ν ητέρα  αὐτοῦ, εἴδωλον ὑλικόν, καὶ
µὴ µόνον ἐνθυµηθῆναι ἐκεῖνα καὶ κόσµου <ἐκείνου> λαβεῖν ἔννοιαν καὶ [κόσµου ἐκείνου], ἀλλὰ καὶ
µαθεῖν ἐξ ὧν ἂν γένοιτο; Πόθεν δὴ καὶ πρῶτον πῦρ ποιῆσαι; Οἰηθέντα δεῖν τοῦτο πρῶτον; ∆ιὰ τί γὰρ
οὐκ ἄλλο; Ἀλλ' εἰ ἐδύνατο ποιεῖν ἐνθυµηθεὶς πῦρ, διὰ τί ἐνθυµηθεὶς κόσµον – πρῶτον µὲν γὰρ ἔδει
ἐνθυµηθῆναι  τὸ  ὅλον – οὐ  κόσµον  ἀθρόως  ἐποίει;  Ἐµπεριείχετο  γὰρ  κἀκεῖνα  ἐν  τῇ  ἐνθυµήσει.
Φυσικώτερον γὰρ πάντως, ἀλλ' οὐχ ὡς αἱ τέχναι ἐποίει· ὕστεραι γὰρ τῆς φύσεως καὶ τοῦ κόσµου αἱ
τέχναι. Ἐπεὶ καὶ νῦν καὶ τὰ κατὰ µέρος γινόµενα ὑπὸ τῶν φύσεων οὐ πρῶτον πῦρ, εἶθ' ἕκαστον, εἶτα
φύρασις τούτων, ἀλλὰ περιβολὴκαὶ περιγραφὴ τυποῦσα ἐπὶ τοῖς καταµηνίοις παντὸς τοῦ ζῴου. ∆ιὰ
τί οὖν οὐ κἀκεῖ ἡ ὕλη περιεγράφετο τύπῳ κόσµου, ἐν ᾧ τύπῳ καὶ γῆ καὶ πῦρ καὶ τὰ ἄλλα; Ἀλλ' ἴσως
αὐτοὶ  οὕτω  κόσµον  ἐποίησαν  ὡς  ἂν  ἀληθεστέρᾳ  ψυχῇ  χρώµενοι,  ἐκεῖνος  δὲ  οὕτως  ἠγνόει  ποιῆσαι.
Καίτοι  προιδεῖν  καὶ  µέγεθος  οὐρανοῦ,  µᾶλλον  δὲ  τοσοῦτον  εἶναι,  καὶ  τὴν  λόξωσιν  τῶν  ζῳδίων  καὶ
τῶν  ὑπ'  αὐτὸν  τὴν  φορὰν  καὶ  τὴν  γῆν  οὕτως,  ὡς  ἔχειν  εἰπεῖν  αἰτίας  δι'  ἃς  οὕτως,  οὐκ  εἰδώλου  ἦν,
ἀλλὰ  πάντως  ἀπὸ  τῶν  ἀρίστων  τῆς  δυνάµεως  ἐλθούσης·  ὃ  καὶ  αὐτοὶ  ἄκοντες  ὁµολογοῦσιν.  Ἡ  γὰρ

ἔλλαµψις  ἡ  εἰς  τὸ  σκότος  ἐξετασθεῖσα  ποιήσει  ὁµολογεῖν  τὰς  ἀληθεῖς  τοῦ  κόσµου  αἰτίας.  Τί  γὰρ
ἐλλάµπειν ἔδει, εἰ µὴ πάντως ἔδει; Ἢ γὰρ κατὰ φύσιν ἢ παρὰ φύσιν ἀνάγκη. Ἀλλ' εἰ µὲν κατὰ φύσιν,
ἀεὶ  οὕτως·  εἰ  δὲ  παρὰ  φύσιν,  καὶ  ἐν  τοῖς  ἐκεῖ  ἔσται  τὸ  παρὰ  φύσιν,  καὶ  τὰ  κακὰ  πρὸ  τοῦ  κόσµου
τοῦδε, καὶ οὐχ ὁ κόσµος αἴτιος τῶν κακῶν, ἀλλὰ τἀκεῖ τούτῳ, καὶ τῇ ψυχῇ οὐκ ἐντεῦθεν, ἀλλὰ παρ'
αὐτῆς  ἐνταῦθα·  καὶ  ἥξει  ὁ  λόγος  ἀναφέρων  τὸν  κόσµον  ἐπὶ  τὰ  πρῶτα.  Εἰ  δὲ  δή,  καὶ  ἡ  ὕλη,  ὅθεν
φανείη. Ἡ γὰρ ψυχὴ ἡ νεύσασα ἤδη ὂν τὸ σκότος, φασίν, εἶδε καὶ κατέλαµψε. Πόθεν οὖν τοῦτο; Εἰ
δ' αὐτὴν φήσουσι ποιῆσαι νεύσασαν, οὐκ ἦν δηλονότι ὅπου ἂν ἔνευσεν, οὐδ' αὐτὸ τὸ σκότος αἴτιον
τῆς νεύσεως, ἀλλ' αὐτὴ ἡ ψυχῆς φύσις. Τοῦτο δὲ ταὐτὸν ταῖς
µ
προηγησα έναις ἀνάγκαις· ὥστε ἐπὶ τὰ
πρῶτα ἡ αἰτία. Ὁ ἄρα µ µ
ε φόµενος τῇ τοῦ κόσµου φύσει οὐκ οἶδεν ὅ τι ποιεῖ, οὐδ' ὅπου τὸ θράσος
αὐτοῦ τοῦτο χωρεῖ. Τοῦτο δέ, ὅτι οὐκ ἴσασι τάξιν τῶν ἐφεξῆς πρώτων καὶ δευτέρων καὶ τρίτων καὶ
ἀεὶ µέχρι τῶν ἐσχάτων, καὶ ὡς οὐ λοιδορητέον τοῖς χείροσι τῶν πρώτων, ἀλλὰ πράως συγχωρητέον
τῇ πάντων φύσει αὐτὸν θέοντα πρὸς τὰ πρῶτα παυσάµενον τῆς τραγῳδίας τῶν φοβερῶν, ὡς οἴονται,
ἐν  ταῖς  τοῦ  κόσµου  σφαίραις,  αἳ  δὴ  <πάντα  µείλιχα  τεύχουσιν>  αὐτοῖς·  τί  γὰρ  φοβερὸν  ἔχουσιν
αὗται,  ὡς  φοβοῦσι  τοὺς  ἀπείρους  λόγων  καὶ  πεπαιδευµένης  ἀνηκόους  καὶ  ἐµµελοῦς  γνώσεως;  Οὐ
γάρ, εἰ πύρινα τὰ σώµατα αὐτῶν, φοβεῖσθαι δεῖ συµµέτρως πρὸς τὸ πᾶν καὶ πρὸς τὴν γῆν ἔχοντα, εἰς
δὲ  τὰς  ψυχὰς  αὐτῶν  βλέπειν,  αἷς  καὶ  αὐτοὶ  δήπουθεν  ἀξιοῦσι  τίµιοι  εἶναι.  Καίτοι  καὶ  τὰ  σώµατα
αὐτῶ µ
ν εγέθει καὶ κάλλει διαφέροντα συµπράττοντα καὶ συνεργοῦντα τοῖς κατὰ φύσιν γιγνοµένοις, ἃ
οὐκ  ἂν  οὐ  γένοιτό  ποτε  ἔστ'  ἂν  ᾖ  τὰ  πρῶτα,  συµπληροῦντα  δὲ  τὸ  πᾶν  καὶ  µεγάλα  µέρη  ὄντα  τοῦ
παντός.  Εἰ  δ'  ἄνθρωποι  τίµιόν  τι  παρ'  ἄλλα  ζῷα,  πολλῷ  µᾶλλον  ταῦτα  οὐ  τυραννίδος  ἕνεκα  ἐν  τῷ
παντὶ ὄντα, ἀλλὰ κόσµον καὶ τάξιν παρέχοντα. Ἃ δὲ λέγεται γίνεσθαι παρ' αὐτῶν, σηµεῖα νοµίζειν
τῶν  ἐσοµένων  εἶναι,  γίνεσθαι  δὲ  τὰ  γινόµενα  διάφορα  καὶ  τύχαις – οὐ  γὰρ  οἷόν  τε  ἦν  ταὐτὰ  περὶ
ἑκάστους
µ
συ βαίνειν – καὶ καιροῖς γενέσεων καὶ τόποις πλεῖστον ἀφεστηκόσι καὶ διαθέσεσι ψυχῶν.
Καὶ οὐκ ἀπαιτητέον πάλιν ἀγαθοὺς πάντας, οὐδ' ὅτι µὴ τοῦτο δυνατόν µ
, έµφεσθαι προχείρως πάλιν
ἀξιοῦσι  µηδὲν  διαφέρειν  ταῦτα  ἐκείνων,  τό  τε  κακὸν  µὴ  νοµίζεινἄλλο  τι  ἢ  τὸ  ἐνδεέστερον  εἰς
φρόνησιν καὶ ἔλαττον ἀγαθὸν καὶ ἀεὶ πρὸς τὸ µικρότερον· οἷον εἴ τις τὴν φύσιν κακὸν λέγοι, ὅτι µὴ
αἴσθησίς  ἐστι,  καὶ  τὸ  αἰσθητικόν,  ὅτι  µὴ  λόγος.  Εἰ  δὲ  µή,  κἀκεῖ  τὰ  κακὰ  ἀναγκασθήσονται  λέγειν
εἶναι· καὶ γὰρ ἐκεῖ ψυχὴ χεῖρον νοῦ καὶ οὗτος ἄλλου ἔλαττον. Μάλιστα δὲ αὐτοὶ καὶ ἄλλως ποιοῦσιν
οὐκ ἀκήρατα τὰ ἐκεῖ. Ὅταν γὰρ ἐπαοιδὰς γράφωσιν ὡς πρὸς ἐκεῖνα λέγοντες, οὐ µόνον πρὸς ψυχήν,
ἀλλὰ καὶ τὰ ἐπάνω, τί ποιοῦσιν ἢ γοητείας καὶ θέλξεις καὶ πείσεις λέγουσι καὶ λόγῳ ὑπακούειν καὶ
ἄγεσθαι,  εἴ  τις  ἡµῶν  τεχνικώτερος    εἰπεῖν  ταδὶ  καὶ  οὑτωσὶ  µέλη  καὶ  ἤχους  καὶ  προσπνεύσεις  καὶ
σιγµοὺς τῆς φωνῆς καὶ τὰ ἄλλα, ὅσα ἐκεῖµαγεύειν γέγραπται. Εἰ δὲ µὴ βούλονται τοῦτο λέγειν, ἀλλὰ
πῶς  φωναῖς  τὰ  ἀσώµατα;  Ὥστε  οἳ
µ
σε νοτέρους  αὐτῶν  τοὺς  λόγους  ποιοῦσι  φαίνεσθαι,  τούτοις
λελήθασιν  αὑτοὺς  τὸ
µ
σε νὸν  ἐκείνων  ἀφαιρούµενοι.  Καθαίρεσθαι  δὲ  νόσων  λέγοντες  αὐτούς,
λέγοντες µὲν ἂν σωφροσύνῃ καὶ κοσµίᾳ διαίτῃ, ἔλεγον ἂν ὀρθῶς, καθάπερ οἱ φιλόσοφοι λέγουσι· νῦν
δὲ  ὑποστησάµενοι  τὰς  νόσους  δαιµόνια  εἶναι  καὶ  ταῦτα  ἐξαιρεῖν  λόγῳ  φάσκοντες  δύνασθαι  καὶ
ἐπαγγελλόµενοι
µ
σε νότεροι  µὲν  ἂν  εἶναι  δόξαιεν  παρὰ  τοῖς  πολλοῖς,  οἳ  τὰς  παρὰ  τοῖς  µάγοις
δυνάµεις  θαυµάζουσι,  τοὺς  µέντοι  εὖ  φρονοῦντας  οὐκ  ἂν  πείθοιεν,  ὡς  οὐχ  αἱ  νόσοι  τὰς  αἰτίας
ἔχουσιν  ἢ  καµάτοις  ἢ  πλησµοναῖς  ἢ  ἐνδείαις  ἢ  σήψεσι  καὶ  ὅλως  µεταβολαῖς  ἢ  ἔξωθεν  τὴν  ἀρχὴν  ἢ
ἔνδοθεν λαβούσαις. ∆ηλοῦσι δὲ καὶ αἱ θεραπεῖαι αὐτῶν. Γαστρὸς γὰρ ῥυείσης ἢ φαρµάκου δοθέντος
διεχώρησε  κάτω  εἰς  τὸ  ἔξω  τὸ  νό
µ
ση α  καὶ  αἵµατος  ἀφῃ
µ
ρη ένου,  καὶ  ἔνδεια  δὲ  ἰάσατο.  Ἢ
πεινήσαντος τοῦ δαιµονίου καὶ τοῦ φαρµάκου ποιήσαντος τήκεσθαι, ποτὲ δὲ ἀθρόως ἐξελθόντος, ἢ
µένοντος ἔνδον; Ἀλλ' εἰ µὲν ἔτι µένοντος, πῶς ἔνδον ὄντος οὐ νοσεῖ ἔτι; Εἰ δὲ ἐξελήλυθε, διὰ τί; Τί
γὰρ  αὐτὸ  πέπονθεν;  Ἢ  ὅτι  ἐτρέφετο  ὑπὸ  τῆς  νόσου.  Ἦν  ἄρα  ἡ  νόσοςἑτέρα  οὖσα  τοῦ  δαίµονος.
Ἔπειτα,  εἰ  οὐδενὸς  ὄντος  αἰτίου  εἴσεισι,  διὰ  τί  οὐκ  ἀεὶ  νοσεῖ;  Εἰ  δὲ  γενοµένου  αἰτίου,  τί  δεῖ  τοῦ
δαίµονος πρὸς τὸ νοσεῖν; Τὸ γὰρ αἴτιον τὸν πυρετὸν αὔταρκές ἐστιν ἐργάσασθαι. Γελοῖον δὲ τὸ ἅµα
τὸ  αἴτιον  γενέσθαι  καὶ  εὐθέως  ὥσπερ  παρυποστῆναι  τῷ  αἰτίῳ  τὸ  δαιµόνιον  ἕτοιµον  ὄν.  Ἀλλὰ  γάρ,
ὅπως καὶ ταῦτα εἴρηται αὐτοῖς καὶ ὅτου χάριν, δῆλον· τούτου γὰρ ἕνεκα οὐχ ἧττον καὶ τούτων τῶν
δαιµονίων ἐµνή
µ
σθη εν. Τὰ δ' ἄλλα ὑµῖν καταλείπω ἀναγινώσκουσιν ἐπισκοπεῖσθαι καὶ θεωρεῖν ἐκεῖνο
πανταχοῦ, ὡς τὸ µὲν παρ' ἡµῶν εἶδος φιλοσοφί
µ
ας εταδιωκόµενον πρὸς τοῖς ἄλλοις ἅπασιν ἀγαθοῖς
καὶ  τὴν  ἁπλότητα  τοῦ  ἤθους  µετὰ  τοῦ  φρονεῖν  καθαρῶς  ἐνδείκνυται,  τὸ
µ
σε νόν,  οὐ  τὸ  αὔθαδες
µεταδιώκουσα,  τὸ  θαρραλέον  µετὰ  λόγου  καὶµετ'  ἀσφαλείας  πολλῆς  καὶ  εὐλαβείας  καὶ  πλείστης
περιωπῆς  ἔχουσα·  τὰ  δὲ  ἄλλα  τῷ  τοιούτῳ  παραβάλλειν.  Τὸ  δὲ  παρὰ  τῶν  ἄλλων  ἐναντιώτατα
κατεσκεύασται  διὰ  πάντων·  οὐδὲν  γὰρ  ἂν  πλέον·  οὕτω  γὰρ  περὶ  αὐτῶν  λέγειν  ἡµῖν  ἂν  πρέποι.
Ἐκεῖνο  δὲ  µάλιστα  δεῖ  µὴ  λανθάνειν  ἡµᾶς,  τί  ποτε  ποιοῦσιν  οὗτοι  οἱ  λόγοι  εἰς  τὰς  ψυχὰς  τῶν
ἀκουόντων καὶ τοῦ κόσµου καὶ τῶν ἐν αὐτῷ καταφρονεῖν πεισθέντων. ∆υοῖν γὰρ οὐσῶν αἱρέσεων τοῦ
τυχεῖν τοῦ τέλους, µιᾶς µὲν τῆς ἡδονὴν τὴν τοῦ σώµατος τέλος τιθεµένης, ἑτέρας δὲ τῆς τὸ καλὸν
καὶ  τὴν  ἀρετὴν  αἱρουµένης,  οἷς  καὶ  ἐκ  θεοῦ  καὶ  εἰς  θεὸν  ἀνήρτηται  ἡ  ὄρεξις,  ὡς  δὲ  ἐν  ἄλλοις
θεωρητέον,  ὁ  µὲν  Ἐπίκουρος  τὴν  πρόνοιαν  ἀνελὼν  τὴν  ἡδονὴν  καὶ  τὸ  ἥδεσθαι,  ὅπερ  ἦν  λοιπόν,
τοῦτο διώκειν παρακελεύεται· ὁ δὲ λόγος οὗτος ἔτι νεανικώτερον τὸν τῆς προνοίας κύριον καὶ αὐτὴν
τὴν πρόνοιαν µ µ
ε ψάµενος καὶ πάντας νόµους τοὺς ἐνταῦθα ἀτιµάσας καὶ τὴν ἀρετὴν τὴν ἐκ παντὸς
τοῦ  χρόνου  ἀ
µ
νηυρη ένην  τό  τε  σωφρονεῖν  τοῦτο  ἐν  γέλωτι  θέµενος,  ἵνα  µηδὲν  καλὸν  ἐνταῦθα  δὴ
ὀφθείη ὑπάρχον, ἀνεῖλε τὸ σωφρονεῖν καὶ τὴν ἐν τοῖς ἤθεσι σύµφυτον δικαιοσύνην τὴν
µ
τελειου ένην
ἐκ  λόγου  καὶ  ἀσκήσεως  καὶ  ὅλως  καθ'  ἃ  σπουδαῖος  ἄνθρωπος  ἂν  γένοιτο.  Ὥστε  αὐτοῖς

καταλείπεσθαι τὴν ἡδονὴν καὶ τὸ περὶ αὐτοὺς καὶ τὸ οὐ κοινὸν πρὸς ἄλλους ἀνθρώπους καὶ τὸ τῆς
χρείας µόνον, εἰ µή τις τῇ φύσει τῇ αὐτοῦ κρείττων εἴη τῶν λόγων τούτων· τούτων γὰρ οὐδὲν αὐτοῖς
καλόν,  ἀλλὰ  ἄλλο  τι,  ὅ  ποτε  µεταδιώξουσι.  Καίτοι  ἐχρῆν  τοὺς  ἤδη  ἐγνωκότας  ἐντεῦθεν  διώκειν,
διώκοντας  δὲ  πρῶτα  κατορθοῦν  ταῦτα  ἐκ  θείας  φύσεως  ἥκοντας·  ἐκείνης  γὰρ  τῆς  φύσεως  καλοῦ
ἐπαίειν, τὴν ἡδονὴν τοῦ σώµατος ἀτιµαζούσης. Οἷς δὲ ἀρετῆς µὴ µέτεστιν, οὐκ ἂν εἶεν τὸ παράπαν
κινηθέντες  πρὸς  ἐκεῖνα.  Μαρτυρεῖ  δὲ  αὐτοῖς  καὶ  τόδε  τὸ  µηδένα  λόγον  περὶ  ἀρετῆς  πεποιῆσθαι,
ἐκλελοιπέναι  δὲ  παντάπασι  τὸν  περὶ  τούτων  λόγον,  καὶ  µήτε  τί  ἐστιν  εἰπεῖ µ
ν ήτε  πόσα  µήτε  ὅσα
τεθεώρηται  πολλὰ  καὶ  καλὰ  τοῖς  τῶν  παλαιῶν  λόγοις,  µήτε  ἐξ  ὧν  περιέσται  καὶ  κτήσεται,  µήτε  ὡς
θεραπεύεται  ψυχὴ  µήτε  ὡς  καθαίρεται.  Οὐ  γὰρ  δὴ  τὸ  εἰπεῖν  «βλέπε  πρὸς  θεόν»  προὔργου  τι
ἐργάζεται,  ἐὰν  µὴ  πῶς  καὶ  βλέψῃ  διδάξῃ.  Τί  γὰρ  κωλύει,  εἴποι  τις  ἄν,  βλέπειν  καὶ  µ
µ
ηδε ιᾶς
ἀπέχεσθαι  ἡδονῆς,  ἢ  ἀκρατῆ  θυµοῦ  εἶναι  µ µ
ε νηµένον  µὲν  ὀνόµατος  τοῦ  «θεός»,  συνεχόµενον  δὲ
ἅπασι πάθεσι, µηδὲν δὲ αὐτῶν πειρώµενον ἐξαιρεῖν; Ἀρετὴ µὲν οὖν εἰς τέλος προιοῦσα καὶ ἐν ψυχῇ
ἐγγενοµένη µετὰ φρονήσεως θεὸν δείκνυσιν· ἄνευ δὲ ἀρετῆς ἀληθινῆς θεὸς λεγόµενος ὄνοµά ἐστιν.
Οὐδ' αὖ τὸ καταφρονῆσαι κόσµου καὶ θεῶν τῶν ἐν αὐτῷ καὶ τῶν ἄλλων καλῶν ἀγαθόν ἐστι γενέσθαι.
Καὶ  γὰρ  πᾶς  κακὸς  καὶ  πρὸ  τοῦ  καταφρονήσειεν  ἂν  θεῶν,  καὶ  µὴ  πρότερον  [πᾶς  κακὸς]
καταφρονήσας, καὶ εἰ τὰ ἄλλα µὴ πάντα κακὸς εἴη, αὐτῷ τούτῳ ἂν γεγονὼς εἴη. Καὶ γὰρ ἂν καὶ ἡ
πρὸς τοὺς νοητοὺς θεοὺς λεγοµένη αὐτοῖς τιµὴ ἀσυµπαθὴς ἂν γένοιτο· ὁ γὰρ τὸ φιλεῖν πρὸς ὁτιοῦν
ἔχων καὶ τὸ συγγενὲς πᾶν οὗ φιλεῖ ἀσπάζεται καὶ τοὺς παῖδας ὧν τὸν πατέρα ἀγαπᾷ· ψυχὴ δὲ πᾶσα
πατρὸς ἐκείνου. Ψυχαὶ δὲ καὶ ἐν τούτοις καὶ νοεραὶ καὶ ἀγαθαὶ καὶ συναφεῖς τοῖς ἐκεῖ πολὺ µᾶλλον ἢ
αἱ ἡµῶν. Πῶς γὰρ ἂν ἀποτµηθεὶς ὅδε ὁκόσµος ἐκείνου ἦν; πῶς δὲ οἱ ἐν αὐτῷ θεοί; Ἀλλὰ ταῦτα µὲν
καὶ πρότερον· νῦν δέ, ὅτι καὶ τῶν συγγενῶν ἐκείνοις καταφρονοῦντες, [ὅτι] µηδὲ ἐκεῖνα ἴσασιν, ἀλλ'
ἢ  λόγῳ.  Ἐπεὶ  καὶ  τὸ  πρόνοιαν  µὴ  διικνεῖσθαι  εἰς  τὰ  τῇδε  ἢ  εἰς  ὁτιοῦν,  πῶς  εὐσεβές;  Πῶς  δὲ
σύµφωνον ἑαυτοῖς; Λέγουσι γὰρ αὐτῶν προνοεῖν αὖ µόνων. Πότερα δὲ ἐκεῖ
µ
γενο ένων ἢ καὶ ἐνθάδε
ὄντων; Εἰ µὲν γὰρ ἐκεῖ, πῶς ἦλθον; Εἰ δὲ ἐνθάδε, πῶς ἔτι εἰσὶν ἐνθάδε; Πῶς δὲ οὐ καὶ αὐτός ἐστιν
ἐνθάδε; Πόθεν γὰρ γνώσεται, ὅτι εἰσὶν ἐνθάδε; Πῶς δέ, ὅτι ἐνθάδε ὄντες οὐκ ἐπελάθοντο αὐτοῦ καὶ
ἐγένοντο  κακοί;  Εἰ  δὲ  γινώσκει  τοὺς  µὴ  γενοµένους  κακούς,  καὶ  τοὺς  γενοµένους  γινώσκει,  ἵνα
διακρίνῃ ἀπ' ἐκείνων αὐτούς. Πᾶσιν οὖν παρέσται καὶ ἔσται ἐν τῷ κόσµῳ τῷδε, ὅστις ὁ τρόπος· ὥστε
καὶ µεθέξει αὐτοῦ ὁ κόσµος. Εἰ δ' ἄπεστι τοῦ κόσµου, καὶ ὑµῶν ἀπέσται, καὶ οὐδ' ἂν ἔχοιτέ τι λέγειν
περὶ αὐτοῦ οὐδὲ τῶν µ
  ετ' αὐτόν. Ἀλλ' εἴτε ὑµῖν πρόνοιά τις ἔρχεται ἐκεῖθεν, εἴτε ὅ τι βούλεσθε, ἀλλ' ὅ
γε κόσµος ἐκεῖθεν ἔχει καὶ οὐκ ἀπολέλειπται οὐδ' ἀπολειφθήσεται. Πολὺ γὰρ µᾶλλον τῶν ὅλων ἢ τῶν
µερῶν  ἡ  πρόνοια  καὶ  ἡ  µέθεξις  κἀκείνης  τῆς  ψυχῆς  πολὺ  µᾶλλον·  δηλοῖ  δὲ  καὶ  τὸ  εἶναι  καὶ  τὸ
ἐµφρόνως εἶναι. Τίς γὰρ οὕτω τεταγµένος ἢ ἔµφρων τῶν ὑπερφρονούντων ἀφρόνως, ὡς τὸ πᾶν; Ἢ
παραβάλλειν καὶ γελοῖον καὶ πολλὴν τὴν ἀτοπίαν ἔχει, καὶ ὅ γε µὴ τοῦ λόγου ἕνεκα παραβάλλων οὐκ
ἔξω  ἂν  τοῦ  ἀσεβεῖν  γένοιτο·  οὐδὲ  τὸ  ζητεῖν  περὶ  τούτων  ἔµφρονος,  ἀλλὰ  τυφλοῦ  τινος  καὶ
παντάπασιν οὔτε αἴσθησιν οὔτε νοῦν ἔχοντος καὶ πόρρω τοῦ νοητὸν κόσµον ἰδεῖν ὄντος, ὃς τοῦτον
οὐ  βλέπει.  Τίς  γὰρ  ἂν  µουσικὸς  ἀνὴρ  εἴη,  ὃς  τὴν  ἐν  νοητῷ  ἁ µ
ρ ονίαν  ἰδὼν  οὐ  κινήσεται  τῆς  ἐν
φθόγγοις  αἰσθητοῖς  ἀκούων;  Ἢ  τίς  γεωµετρίας  καὶ    ἀ
µ
ριθ ῶν  ἔµπειρος,  ὃς  τὸ  σύµµετρον  καὶ
ἀνάλογον  καὶ
µ
τεταγ ένον  ἰδὼν  δι'  ὀµµάτων  οὐχ  ἡσθήσεται;  Εἴπερ  οὐχ  ὁµοίως  τὰ  αὐτὰ  βλέπουσιν
οὐδ'  ἐν  ταῖς  γραφαῖς  οἱ  δι'  ὀµµάτων  τὰ  τῆς  τέχνης  βλέποντες,  ἀλλ'  ἐπιγινώσκοντες  µίµ µ
η α  ἐν  τῷ
αἰσθητῷ τοῦ ἐν νοήσει κειµένου οἷον θορυβοῦνται καὶ εἰς ἀνάµνησιν ἔρχονται τοῦ ἀληθοῦς· ἐξ οὗ δὴ
πάθους καὶ κινοῦνται οἱ ἔρωτες. Ἀλλ' ὁ µὲν ἰδὼν κάλλος ἐν προσώπῳ εὖ µ µ
ε ιµηµένον φέρεται ἐκεῖ,
ἀργὸς δὲ τίς οὕτως ἔσται τὴν γνώµην καὶ εἰς οὐδὲν ἄλλο κινήσεται, ὥστε ὁρῶν σύµπαντα µὲν τὰ ἐν
αἰσθητῷ κάλλη, σύµπασαν δὲ συµµετρίαν καὶ τὴν µεγάλην εὐταξίαν ταύτην καὶ τὸ ἐµφαινόµενον ἐν
τοῖς ἄστροις εἶδος καὶ πόρρωθεν οὖσιν οὐκ ἐντεῦθεν ἐνθυµεῖται, καὶ σέβας αὐτὸν λαµβάνει, οἷα ἀφ'
οἵων;Οὐκ ἄρα οὔτε ταῦτα κατενόησεν, οὔτε ἐκεῖνα εἶδεν. Καίτοι, εἰ καὶ µισεῖν αὐτοῖς ἐπῄει τὴν τοῦ
σώµατος  φύσιν,  διότι  ἀκηκόασι  Πλάτωνος  πολλὰ  µ µ
ε ψαµένου  τῷ  σώµατι  οἷα  ἐµπόδια  παρέχει  τῇ
ψυχῇ – καὶ πᾶσαν τὴν σωµατικὴν φύσιν εἶπε χείρονα – ἐχρῆν ταύτην περιελόντας τῇ διανοίᾳ ἰδεῖν τὸ
λοιπόν, σφαῖραν νοητὴν τὸ ἐπὶ τῷ κόσµῳ εἶδος ἐµπεριέχουσαν, ψυχὰς ἐν τάξει, ἄνευ τῶν σωµάτων
µέγεθος  δούσας  κατὰ  τὸ  νοητὸν  εἰς  διάστασιν  προαγαγούσας,  ὡς  τῷ  µεγέθει † τοῦ  γενοµένου  τῷ
ἀµερεῖ  τὸ † τοῦ  παραδείγµατος  εἰς  δύναµιν  ἐξισωθῆναι·  τὸ  γὰρ  ἐκεῖ  µέγα  ἐν  δυνάµει  ἐνταῦθα  ἐν
ὄγκῳ.  Καὶ  εἴτε  κινουµένην  ταύτην  τὴν  σφαῖραν  ἐβούλοντο  νοεῖνπεριαγοµένην  ὑπὸ  θεοῦ  δυνάµεως
ἀρχὴν καὶ µέσα καὶ τέλος τῆς πάσης ἔχοντος, εἴτε ἑστῶσαν ὡς οὔπω καὶ ἄλλο τι διοικούσης, καλῶς
ἂν εἶχεν εἰς ἔννοιαν τῆς τόδε τὸ πᾶν ψυχῆς διοικούσης. Ἐνθέντας δὲ ἤδη καὶ τὸ σῶµα αὐτῇ, ὡς οὐδὲν
ἂν παθούσης, δούσης δὲ ἑτέρῳ, ὅτι µὴ θέµις φθόνον ἐν τοῖς θεοῖς εἶναι, ἔχειν, εἴ τι δύναται λαµβάνειν
ἕκαστα, οὕτως αὐτοὺς διανοεῖσθαι κατὰ κόσµον, τοσούτῳ διδόντας τῇ τοῦ κόσµου ψυχῇ δυνάµεως,
ὅσῳ τὴν σώµατος φύσιν οὐ καλὴν οὖσαν ἐποίησεν, ὅσον ἦν αὐτῇ καλλύνεσθαι, µετέχειν κάλλους· ὃ
καὶ αὐτὸ τὰς ψυχὰς θείας οὔσας κινεῖ. Εἰ µὴ ἄρα αὐτοὶ φαῖεν µὴ κινεῖσθαι, µηδὲ διαφόρως αἰσχρὰ
καὶ  καλὰ  ὁρᾶν  σώµατα·  ἀλλ'  οὕτως  οὐδὲ  διαφόρως  αἰσχρὰ  καὶ  καλὰ  ἐπιτηδεύµατα  οὐδὲ  καλὰ
µαθήµατα, οὐδὲ θεωρίας τοίνυν· οὐδὲ θεὸν τοίνυν. Καὶ γὰρ διὰ τὰ πρῶτα ταῦτα. Εἰ οὖν µὴ ταῦτα,
οὐδὲ ἐκεῖνα· µετ'ἐκεῖνα τοίνυν ταῦτα καλά. Ἀλλ' ὅταν λέγωσι καταφρονεῖν τοῦ τῇδε κάλλους, καλῶς
ἂν ποιοῖεν τοῦ ἐν παισὶ καὶ γυναιξὶ καταφρονοῦντες, ὡς µὴ εἰς ἀκολασίαν ἡττᾶσθαι. Ἀλλ' εἰδέναι δεῖ,
ὅτι οὐκ ἂν
µ
σε νύνοιντο, εἰ αἰσχροῦ καταφρονοῖεν, ἀλλ' ὅτι καταφρονοῦσι πρότερον εἰπόντες καλόν·
καὶ πῶς διατιθέντες; Ἔπειτα, ὅτι οὐ ταὐτὸν κάλλος ἐπὶ µ
  έρει καὶ ὅλῳ καὶ πᾶσι καὶ παντί· εἶθ' ὅτι ἐστὶ

τοιαῦτα  κάλλη  καὶ  ἐν  αἰσθητοῖς  καὶ  τοῖς  ἐν  µέρει,  οἷα  δαιµόνων,  ὡς
µ
θαυ άσαι  τὸν  πεποιηκότα  καὶ
πιστεῦσαι,  ὡς  ἐκεῖθεν,  καὶ  ἐντεῦθεν      <ἀµήχανον>  τὸ  ἐκεῖ  <κάλλος>  εἰπεῖν,  οὐκ  ἐχόµενον  τούτων,
ἀλλ'  ἀπὸ  τούτων  ἐπ'  ἐκεῖνα  ἰόντα,  µὴ  λοιδορούµενον  δὲ  τούτοις·  καὶ  εἰ  µὲν  καὶ  τὰ  ἔνδον  καλά,
σύµφωνα  ἀλλήλοις  εἶναι  λέγειν·  εἰ  δὲ  τἄνδον  φαῦλα,  τοῖς  βελτίοσιν  ἠλαττῶσθαι.  Μήποτε  δὲ  οὐδὲ
ἔστιν ὄντως τι καλὸν ὂν τὰ ἔξω αἰσχρὸν εἶναι τἄνδον· οὗ γὰρ τὸ ἔξω πᾶν καλόν, κρατήσαντός ἐστι
τοῦ ἔνδον. Οἱ δὲ λεγόµενοι καλοὶ τἄνδον αἰσχροὶ ψεῦδος καὶ τὸ ἔξω κάλλος ἔχουσιν. Εἰ δέ τις φήσει
ἑωρακέναι  καλοὺς  ὄντως  ὄντας,  αἰσχροὺς  δὲ  τἄνδον,  οἶµαιµὲν  αὐτὸν  µὴ  ἑωρακέναι,  ἀλλ'  ἄλλους
εἶναι  νοµίζειν  τοὺς  καλούς·  εἰ  δ'  ἄρα,  τὸ  αἰσχρὸν  αὐτοῖς  ἐπίκτητον  εἶναι  καλοῖς  τὴν  φύσιν  οὖσι·
πολλὰ γὰρ ἐνθάδε τὰ κωλύµατα εἶναι ἐλθεῖν εἰς τέλος. Τῷ δὲ παντὶ καλῷ ὄντι τί ἐµπόδιον ἦν εἶναι
καλῷ καὶ τἄνδον; Καὶ µὴν οἷς µὴ τὸ τέλειον ἀπέδωκεν ἐξ ἀρχῆς ἡ φύσις, τούτοις τάχ' ἂν οὐκ ἐλθεῖν
εἰς τέλος γένοιτο, ὥστε καὶ φαύλοις ἐνδέχεσθαι γενέσθαι, τῷ δὲ παντὶ οὐκ ἦν ποτε παιδὶ ὣς ἀτελεῖ
εἶναι  οὐδὲ  προςεγίνετο  αὐτῷ  προσιόν  τι  καὶ  προσετίθετο  εἰς  σῶµα.  Πόθεν  γάρ;  Πάντα  γὰρ  εἶχεν.
Ἀλλ' οὐδὲ εἰς ψυχὴν πλάσειεν ἄν τις. Εἰ δ' ἄρα τοῦτό τις αὐτοῖς χαρίσαιτο, ἀλλ' οὐ κακόν τι. Ἀλλ'
ἴσως  φήσουσιν  ἐκείνους  µὲν  τοὺς  λόγους  φεύγειν  τὸ  σῶµα  ποιεῖν  πόρρωθεν  µισοῦντας,  τοὺς  δὲ
ἡµετέρους κατέχειν τὴν ψυχὴν πρὸς αὐτῷ. Τοῦτο δὲ ὅµοιον ἂν εἴη, ὥσπερ ἂν εἰ δύο οἶκον καλὸν τὸν
αὐτὸν οἰκούντων, τοῦ µὲν ψέγοντος  τὴν κατασκευὴν καὶ τὸν ποιήσαντα καὶ µένοντος οὐχ ἧττον ἐν
αὐτῷ, τοῦ δὲ µὴ ψέγοντος, ἀλλὰ τὸν ποιήσαντα τεχνικώτατα πεποιηκέναι λέγοντος, τὸν δὲ χρόνον
ἀναµένοντος ἕως ἂν ἥκῃ, ἐν ᾧ ἀπαλλάξεται, οὗ µηκέτι οἴκου δεήσοιτο, ὁ δὲ σοφώτερος οἴοιτο εἶναι
καὶ  ἑτοιµότερος  ἐξελθεῖν,  ὅτι  οἶδε  λέγειν  ἐκ  λίθων  ἀψύχων  τοὺς  τοίχους  καὶ  ξύλων  συνεστάναι  καὶ
πολλοῦ  δεῖν  τῆς  ἀληθινῆς  οἰκήσεως,  ἀγνοῶν  ὅτι  τῷ  µὴ  φέρειν  τὰ  ἀναγκαῖα  διαφέρει,  εἴπερ  καὶ  µὴ
ποιεῖται δυσχεραίνειν ἀγαπῶν ἡσυχῇ τὸ κάλλος τῶν λίθων. ∆εῖ δὲ µέ
µ
νειν ὲν ἐν οἴκοις σῶµα ἔχοντας
κατασκευασθεῖσιν ὑπὸ ψυχῆς ἀδελφῆς ἀγαθῆς πολλὴν δύναµιν εἰς τὸ δηµιουργεῖν ἀπόνως ἐχούσης.
Ἢ  ἀδελφοὺς  µὲν  καὶ  τοὺς  φαυλοτάτους  ἀξιοῦσι  προσεννέπειν,  ἥλιον  δὲ  καὶ  τοὺς  ἐν  τῷ  οὐρανῷ
ἀπαξιοῦσιν ἀδελφοὺς λέγειν οὐδὲ τὴν κόσµου ψυχὴν <στόµατιµαινοµένῳ>; Φαύλους µὲν οὖν ὄντας
οὐ
µ
θε ιτὸν εἰς συγγένειαν συνάπτειν, ἀγαθοὺς δὲ γενοµένους καὶ µὴ σώµατα ὄντας, ἀλλὰ ψυχὰς ἐν
σώµασι  καὶ  οὕτως  οἰκεῖν  δυναµένους  ἐν  αὐτοῖς,  ὡς  ἐγγυτάτω  εἶναι  οἰκήσεως  ψυχῆς  τοῦ  παντὸς  ἐν
σώµατι τῷ ὅλῳ. Ἔστι δὲ τοῦτο τὸ µὴ κρούειν, µηδὲ ὑπακούειν τοῖς ἔξωθεν προσπίπτουσιν ἡδέσιν ἢ
ὁρωµένοις µ
,  ηδ' εἴ τι σκληρόν, ταράττεσθαι. Ἐκείνη µὲν οὖν οὐ πλήττεται· οὐ γὰρ ἔχει ὑπὸ τοῦ· ἡµεῖς
δὲ ἐνθάδε ὄντες ἀρετῇ τὰς πληγὰς ἀπωθοίµεθ' ἂν ἤδη ὑπὸ µεγέθους γνώµης τὰς µὲν ἐλάττους, τὰς
δὲ οὐδὲ πληττούσας ὑπὸ ἰσχύος γενοµένας. Ἐγγὺς δὲ γενόµενοι τοῦ ἀπλήκτου µιµοίµεθ' ἂν τὴν τοῦ
σύµπαντος ψυχὴν καὶ τὴν τῶν ἄστρων, εἰς ἐγγύτητα δὲ ὁµοιότητος ἐλθόντες σπεύ
µ
δοι εν ἂν πρὸς τὸ
αὐτὸ  καὶ  τὰ  αὐτὰ  ἂν  ἐν  θέᾳ  καὶ  ἡµῖν  εἴη  ἅτε  καλῶς  καὶ  αὐτοῖς  παρεσκευασµένοις  φύσεσι  καὶ
ἐπιµελείαις· τοῖς δὲ ἐξ ἀρχῆς ὑπάρχει. Οὐ δή, εἰ µόνοι λέγοιεν θεωρεῖν δύνασθαι, πλέον ἂν θεωρεῖν
αὐτοῖς  γίνοιτο,  οὐδ'  ὅτι  αὐτοῖς  φασιν  εἶναι  ἐξελθεῖν  ἀποθανοῦσι,  τοῖς  δὲ  µή,  ἀεὶ  τὸν  οὐρανὸν
κοσµοῦσιν· ἀπειρίᾳ γὰρ ἂν τοῦ ἔξω ὅ τι ποτέ ἐστι τοῦτο ἂν λέγοιεν καὶ τοῦ ὃν τρόπον <ψυχὴ παντὸς
ἐπιµελεῖται  ἡ  ὅλη  τοῦ  ἀψύχου>.  Ἔξεστιν  οὖν  καὶ  µὴ  φιλοσωµατεῖν  καὶ  καθαροῖς  γίνεσθαι  καὶ  τοῦ
θανάτου καταφρονεῖν καὶ τὰ ἀµείνω εἰδέναι κἀκεῖνα διώκειν καὶ τοῖς ἄλλοις τοῖς δυναµένοις διώκειν
καὶ διώκουσιν ἀεὶ µὴ φθονεῖν ὡς οὐ διώκουσι, µηδὲ τὸ αὐτὸ πάσχειν τοῖς οἰοµένοις τὰ ἄστρα µὴ θεῖν,
ὅτι αὐτοῖς ἡ αἴσθησις ἑστάναι αὐτὰ λέγει. ∆ιὰ τοῦτο γὰρ καὶ αὐτοὶ οὐκ οἴονται τὰ ἔξω βλέπειν τὴν
τῶν ἄστρων φύσιν, ὅτι οὐχ ὁρῶσι τὴν ψυχὴν αὐτῶν ἔξωθεν οὖσαν.

III,1 Περὶ εἱµαρµένης (3)

Ἅπαντα  τὰ  γινόµενα  καὶ  τὰ  ὄντα  ἤτοι  κατ'  αἰτίας  γίνεται  τὰ  γινόµενα  καὶ  ἔστι  τὰ  ὄντα,  ἢ  ἄνευ
αἰτίας  ἄµφω·  ἢ  τὰ  µὲν  ἄνευ  αἰτίας,  τὰ  δὲ  µετ'  αἰτίας  ἐν  ἀµφοτέροις·  ἢ  τὰµὲν  γινόµενα  µετ'  αἰτίας
πάντα, τὰ δὲ ὄντα  τὰ µὲν αὐτῶν ἐστι µετ' αἰτίας, τὰ δ' ἄνευ αἰτίας, ἢ οὐδὲν µετ' αἰτίας· ἢ ἀνάπαλιν
τὰ  µὲν  ὄντα  µετ'  αἰτίας  πάντα,  τὰ  δὲ  γινόµενα  τὰ  µὲν  οὕτως,  τὰ  δὲ  ἐκείνως,  ἢ  οὐδὲν  αὐτῶν  µετ'
αἰτίας. Ἐπὶ µὲν οὖν τῶν ἀιδίων τὰ µὲν πρῶτα εἰς ἄλλα αἴτια ἀνάγειν οὐχ οἷόν τε πρῶτα ὄντα· ὅσα δὲ
ἐκ τῶν πρώτων ἤρτηται, ἐξ ἐκείνων τὸ εἶναι ἐχέτω. Τάς τε ἐνεργείας ἑκάστων ἀποδιδούς τις ἐπὶ τὰς
οὐσίας  ἀναγέτω·  τοῦτο  γάρ  ἐστι  τὸ  εἶναι  αὐτῷ,  τὸ  τοιάνδε  ἐνέργειαν  ἀποδιδόναι.  Περὶ  δὲ  τῶν
γινοµένων  ἢ ὄντων µὲν  ἀεί, οὐ τὴν  αὐτὴν δὲ ἐνέργειαν ποιουµένων ἀεὶ  κατ' αἰτίας  ἅπαντα λεκτέον
γίνεσθαι,  τὸ  δ'  ἀναίτιον  οὐ  παραδεκτέον,  οὔτε  παρεγκλίσεσι  κεναῖς  χώραν  διδόντα  οὔτε  κινήσει
σωµάτων  τῇ  ἐξαίφνης,  ἣ  οὐδενὸς  προηγησαµένου  ὑπέστη,  οὔτε  ψυχῆς  ὁρµῇ  ἐµπλήκτῳ  µηδενὸς
κινήσαντος  αὐτὴν  εἰς  τό  τι  πρᾶξαι  ὧν  πρότερον  οὐκ  ἐποίει.  Ἢ  αὐτῷ  γε  τούτῳ  µείζων  ἄν  τις  ἔχοι
αὐτὴν  ἀνάγκη  τὸ  µὴ  αὐτῆς  εἶναι,  φέρεσθαι  δὲ  τὰς  τοιαύτας  φορὰς  ἀβουλήτους  τε  καὶ  ἀναιτίους
οὔσας. Ἢ γὰρ τὸ βουλητόν – τοῦτο δὲ ἢ ἔξω ἢ εἴσω – ἢ τὸ ἐπιθυµητὸν ἐκίνησεν· ἤ, εἰ µηδὲν ὀρεκτὸν
ἐκίνησεν, [ἢ]  οὐδ'  ἂν  ὅλως  ἐκινήθη.  Γιγνοµένων  δὲ  πάντων  κατ'  αἰτίας  τὰς  µὲν  προσεχεῖς  ἑκάστῳ
ῥᾴδιον  λαβεῖν  καὶ  εἰς  ταύτας  ἀνάγειν·  οἷον  τοῦ  βαδίσαι  εἰς  ἀγορὰν  τὸ  οἰηθῆναι  δεῖν  τινα  ἰδεῖν  ἢ
χρέος ἀπολαβεῖν· καὶ ὅλως τοῦ τάδε ἢ τάδε ἑλέσθαι καὶ ὁ µ
ρ ῆσαι ἐπὶ τάδε τὸ φανῆναι ἑκάστῳ ταδὶ
ποιεῖν.  Καὶ  τὰµὲν  ἐπὶ  τὰς  τέχνας  ἀνάγειν·  τοῦ  ὑγιάσαι  ἡ  ἰατρικὴ  καὶ  ὁ  ἰατρός.  Καὶ  τοῦ  πλουτῆσαι
θησαυρὸς εὑρεθεὶς ἢ δόσις παρά του ἢ ἐκ πόνων ἢ τέχνης
µ
χρη ατίσασθαι. Καὶ τοῦ τέκνου ὁ πατὴρ

καὶ  εἴ  τι  συνεργὸν  ἔξωθεν  εἰς  παιδοποιίαν  ἄλλο  παρ'  ἄλλου  ἧκον·  οἷον  σιτία  τοιάδε  ἢ  καὶ  ὀλίγῳ
προσώτερα εὔρους εἰς παιδοποιίαν <γονὴ> ἢ γυνὴ ἐπιτήδειος εἰς τόκους. Καὶ ὅλως εἰς φύσιν. Μέχρι
µὲν οὖν τούτων ἐλθόντα ἀναπαύσασθαι καὶ πρὸς τὸ ἄνω µὴ ἐθελῆσαι χωρεῖν ῥᾳθύµου ἴσως καὶ οὐ
κατακούοντος  τῶν  ἐπὶ  τὰ  πρῶτα  καὶ  ἐπὶ  τὰ  ἐπέκεινα  αἴτια  ἀνιόντων.  ∆ιὰ  τί  γὰρ  τῶν  αὐτῶν
γενοµένων, οἷον τῆς σελήνης φανείσης, ὁ µὲν ἥρπασεν, ὁ δ' οὔ; Καὶ τῶν ὁµοίων ἐκ τοῦ περιέχοντος
ἡκόντων ὁ µὲν ἐνόσησεν, ὁ δ' οὔ; Καὶ πλούσιος, ὁ δὲ πένης ἐκ τῶν αὐτῶν ἔργων; Καὶ τρόποι δὴ καὶ
ἤθη  διάφορα  καὶ  τύχαι  ἐπὶ  τὰ  πόρρω  ἀξιοῦσιν  ἰέναι·  καὶ  οὕτω  δὴ  ἀεὶ  οὐχ  ἱστάµενοι  οἱ  µὲν  ἀρχὰς
σωµατικὰς θέµενοι, οἷον ἀτόµους, τῇ τούτων φορᾷ καὶ πληγαῖς καὶ συµπλοκαῖς πρὸς ἄλληλα ἕκαστα
ποιοῦντες  καὶ  οὕτως  ἔχειν  καὶ  γίνεσθαι,  ᾗ  ἐκεῖνα  συνέστη  ποιεῖ  τε  καὶ  πάσχει,  καὶ  τὰς  ἡµετέρας
ὁ µ
ρ ὰς καὶ διαθέσεις ταύτῃ ἔχειν, ὡς ἂν ἐκεῖναι ποιῶσιν, ἀνάγκην ταύτην καὶ τὴν παρὰ τούτων εἰς τὰ
ὄντα  εἰσάγουσι.  Κἂν  ἄλλα  δέ  τις  σώµατα  ἀρχὰς  διδῷ  καὶ  ἐκ  τούτων  τὰ  πάντα  γίνεσθαι,  τῇ  παρὰ
τούτων  ἀνάγκῃ  δουλεύειν  ποιεῖ  τὰ  ὄντα.  Οἱ  δ'  ἐπὶ  τὴν  τοῦ  παντὸς  ἀρχὴν  ἐλθόντες  ἀπ'  αὐτῆς
κατάγουσι πάντα, διὰ πάντων φοιτήσασαν αἰτίαν καὶ ταύτην οὐ µόνον κινοῦσαν, ἀλλὰ καὶ ποιοῦσαν
ἕκαστα  λέγοντες,  εἱµαρµένην  ταύτην  καὶ  κυριωτάτην  αἰτίαν  θέµενοι,  αὐτὴν  οὖσαν  τὰ  πάντα·  οὐ
µόνον τὰ ἄλλα, ὅσα γίνεται, ἀλλὰ καὶ τὰς ἡµετέρας διανοήσεις ἐκ τῶν ἐκείνης ἰέναι κινηµάτων, οἷον
ζῴου  µορίων  κινουµένων  ἑκάστων  οὐκ  ἐξ  αὑτῶν,  ἐκ  δὲ  τοῦ  ἡ µ
γε ονοῦντος  ἐν  ἑκάστῳ  τῶν  ζῴων.
Ἄλλοι δὲ τὴν τοῦ παντὸς φορὰν περιέχουσαν καὶ πάντα ποιοῦσαν τῇ κινήσει καὶ ταῖς τῶν ἄστρων
πλανωµένων  τε  καὶ  ἀπλανῶν  σχέσεσι  καὶ
µ
σχη ατισµοῖς  πρὸς  ἄλληλα,  ἀπὸ  τῆς  ἐκ  τούτων
προρρήσεως πιστούµενοι, ἕκαστα ἐντεῦθεν γίνεσθαι ἀξιοῦσι. Καὶ µὴν καὶ τὴν τῶν αἰτίων ἐπιπλοκὴν
πρὸς  ἄλληλα  καὶ  τὸν  ἄνωθεν  εἱ µ
ρ ὸν  καὶ  τὸ  ἕπεσθαι  τοῖς  προτέροις  ἀεὶ  τὰ  ὕστερα  καὶ  ταῦτα  ἐπ'
ἐκεῖνα ἀνιέναι δι' αὐτῶν γενόµενα καὶ ἄνευ ἐκείνων οὐκ ἂν γενόµενα, δουλεύειν δὲ τοῖς πρὸ αὐτῶν
τὰ ὕστερα, ταῦτα εἴ τις λέγοι, εἱµαρµένην ἕτερον τρόπον εἰσάγων φανεῖται. ∆ιττοὺς δ' ἄν τις θέµενος
καὶ τούτους οὐκ ἂν τοῦ ἀληθοῦς ἀποτυγχάνοι. Οἱ µὲν γὰρ ἀφ' ἑνός τινος τὰ πάντα ἀναρτῶσιν, οἱ δὲ
οὐχ οὕτω. Λεχθήσεται δὲ περὶ τούτων. Νῦν δ' ἐπὶ τοὺς πρώτους ἰτέον τῷ λόγῳ· εἶτ' ἐφεξῆς τὰ τῶν
ἄλλων  ἐπισκεπτέον. Σώµασι  µὲν  οὖν  ἐπιτρέψαι  τὰ  πάντα  εἴτε  ἀτόµοις  εἴτε  τοῖς  στοιχείοις
καλουµένοις  καὶ  τῇ  ἐκ  τούτων  ἀτάκτως  φορᾷ  τάξιν  καὶ  λόγον  καὶ  ψυχὴν  τὴν  ἡγουµένην  γεννᾶν
ἀµφοτέρωςµὲν  ἄτοπον  καὶ  ἀδύνατον,  ἀδυνατώτερον  δέ,  εἰ  οἷόν  τε  λέγειν,  τὸ  ἐξ  ἀτόµων.  Καὶ  περὶ
τούτων πολλοὶ εἴρηνται λόγοι ἀληθεῖς. Εἰ δὲ δὴ καὶ θεῖτό τις τοιαύτας ἀρχάς, οὐδ' οὕτως ἀναγκαῖον
οὔτε τὴν κατὰ πάντων ἀνάγκην οὔτε τὴν ἄλλως εἱµαρµένην ἕπεσθαι. Φέρε γὰρ πρῶτον τὰς ἀτόµους
εἶναι.  Αὗται  τοίνυν  κινήσονται  τὴν  µὲν  εἰς  τὸ  κάτω – ἔστω  γάρ  τι  κάτω – τὴν  δ'  ἐκ  πλαγίων,  ὅπῃ
ἔτυχεν, ἄλλαι κατ' ἄλλα. Οὐδὲν δὴ τακτῶς τάξεώς γε οὐκ οὔσης, τὸ δὲ γενόµενον τοῦτο, ὅτε γέγονε,
πάντως. Ὥστε οὔτε πρόρρησις οὔτε µαντικὴ τὸ παράπαν ἂν εἴη, οὔτε ἥτις ἐκ τέχνης – πῶς γὰρ ἐπὶ
τοῖς ἀτάκτοις τέχνη; – οὔτε ἥτις ἐξ ἐνθουσιασµοῦ καὶ ἐπιπνοίας· δεῖ γὰρ καὶ ἐνταῦθα ὡρισµένον τὸ
µέλλον  εἶναι.  Καὶ  σώµασι  µὲν  ἔσται  παρὰ  τῶν  ἀτόµων  πάσχειν  πληττ µ
ο ένοις,  ἅπερ  ἂν  ἐκεῖναι
φέρωσιν, ἐξ ἀνάγκης· τὰ δὲ δὴ ψυχῆς ἔργα καὶ πάθη τίσι κινήσεσι τῶν  ἀτόµων ἀναθήσει τις; Ποίᾳ
γὰρ πληγῇ ἢ κάτω φεροµένης ἢ ὁπουοῦν προσκρουούσης ἐν λογισµοῖς τοιοῖσδε ἢ ὁρµαῖς τοιαῖσδε ἢ
ὅλως ἐν λογισµοῖς ἢ ὁ µ
ρ αῖς ἢ κινήσεσιν ἀναγκαίαις εἶναι ἢ ὅλως εἶναι; Ὅταν δὲ δὴ ἐναντιῶται ψυχὴ
τοῖς  τοῦ  σώµατος  παθήµασι;  Κατὰ  ποίας  δὲ  φορὰς  ἀτόµων  ὁ  µὲν  γεωµετρικὸς  ἀναγκασθήσεται
εἶναι,  ὁ  δὲ  ἀριθµητικὴν  καὶ  ἀστρονοµίαν  ἐπισκέψεται,  ὁ  δὲ  σοφὸς  ἔσται;  Ὅλως  γὰρ  τὸ  ἡµέτερον
ἔργον  καὶ  τὸ  ζῴοις  εἶναι  ἀπολεῖται  φεροµένων  ᾗ  τὰ  σώµατα  ἄγει  ὠθοῦντα  ἡµᾶς  ὥσπερ  ἄψυχα
σώµατα.  Τὰ  αὐτὰ  δὲ  ταῦτα  καὶ  πρὸς  τοὺς  ἕτερα  σώµατα  αἴτια  τῶν  πάντων  τιθεµένους,  καὶ  ὅτι
θερµαίνειν µὲν καὶ ψύχειν ἡµᾶς καὶ φθείρειν δὲ τὰ ἀσθενέστερα δύναται ταῦτα, ἔργον δὲ οὐδὲν τῶν
ὅσα ψυχὴ ἐργάζεται παρὰ τούτων ἂν γίγνοιτο, ἀλλ' ἀφ' ἑτέρας δεῖ ταῦτα ἀρχῆς ἰέναι. Ἀλλ' ἆρα µία
τις ψυχὴ διὰ παντὸς διήκουσα περαίνει τὰ πάντα ἑκάστου ταύτῃ κινουµένου ὡς µέρους, ᾗ τὸ ὅλον
ἄγει,  φεροµένων  δὲ  ἐκεῖθεν  τῶν  αἰτίων  ἀκολούθων  ἀνάγκη  τὴν  τούτων  ἐφεξῆς  συνέχειαν  καὶ
συµπλοκὴν εἱµαρµένην, οἷον εἰ φυτοῦ ἐκ ῥίζης τὴν ἀρχὴν ἔχοντος τὴν ἐντεῦθεν ἐπὶ πάντα διοίκησιν
αὐτοῦ τὰ µ
  έρη καὶ πρὸς ἄλληλα συµπλοκήν, ποίησίν τε καὶ πεῖσιν, διοίκησιν µ
  ίαν καὶ οἷον εἱµαρµένην
τοῦ  φυτοῦ  τις  εἶναι  λέγοι;  Ἀλλὰ  πρῶτον  µὲν  τοῦτο  τὸ  σφοδρὸν  τῆς  ἀνάγκης  καὶ  τῆς  τοιαύτης
εἱµαρµένης  αὐτὸ  τοῦτο  τὴν  εἱµαρµένην  καὶ  τῶν  αἰτίων  τὸν  εἱρµὸν  καὶ  τὴν  συµπλοκὴν  ἀναιρεῖ.  Ὡς
γὰρ  ἐν  τοῖς  ἡµετέροις  µέρεσι  κατὰ  τὸ  ἡγεµονοῦν  κινουµένοις  ἄλογον  τὸ  καθ'  εἱµαρµένην  λέγειν
κινεῖσθαι – οὐ γὰρ ἄλλο µὲν τὸ ἐνδεδωκὸς τὴν κίνησιν, ἄλλο δὲ τὸ παραδεξάµενον καὶ παρ' αὐτοῦ τῇ
ὁ µ
ρ ῇ κεχρηµένον, ἀλλ' ἐκεῖνό ἐστι πρῶτον τὸ κινῆσαν τὸ σκέλος – τὸν αὐτὸν τρόπον εἰ καὶ ἐπὶ τοῦ
παντὸς ἓν ἔσται τὸ πᾶν ποιοῦν καὶ πάσχον καὶ οὐκ ἄλλο παρ' ἄλλου κατ' αἰτίας τὴν ἀναγωγὴν ἀεὶ
ἐφ' ἕτερον ἐχούσας, οὐ δὴ ἀληθὲς κατ' αἰτίαςτὰ πάντα γίγνεσθαι, ἀλλ' ἓν ἔσται τὰ πάντα. Ὥστε οὔτε
ἡµεῖς  ἡµεῖς  οὔτε  τι  ἡµέτερον  ἔργον·  οὐδὲ  λογιζόµεθα  αὐτοί,  ἀλλ'  ἑτέρου  λογισµοὶ  τὰ  ἡµέτερα
βουλεύµατα·  οὐδὲ  πράττοµεν  ἡµεῖς,  ὥσπερ  οὐδ'  οἱ  πόδες  λακτίζουσιν,  ἀλλ'  ἡµεῖς  διὰ  µερῶν  τῶν
ἑαυτῶν.  Ἀλλὰ  γὰρ  δεῖ  καὶ  ἕκαστον  ἕκαστον  εἶναι  καὶ  πράξεις  ἡµετέρας  καὶ  διανοίας  ὑπάρχειν  καὶ
τὰς  ἑκάστου  καλάς  τε  καὶ  αἰσχρὰς  πράξεις  παρ'  αὐτοῦ  ἑκάστου,  ἀλλὰ  µὴ  τῷ  παντὶ  τὴν  γοῦν  τῶν
αἰσχρῶν  ποίησιν  ἀνατιθέναι. Ἀλλ'  ἴσως  µὲν  οὐχ  οὕτως  ἕκαστα  περαίνεται,  ἡ  δὲ  φορὰ  διοικοῦσα
πάντα καὶ ἡ τῶν ἄστρων κίνησις οὕτως ἕκαστα τίθησιν, ὡς ἂν πρὸς ἄλληλα στάσεως ἔχῃ µαρτυρίαις
καὶ ἀνατολαῖς, δύσεσί τε καὶ παραβολαῖς. Ἀπὸ τούτων γοῦν µαντευόµενοι προλέγουσι περί τε τῶν ἐν
τῷ  παντὶ  ἐσοµένων  περί  τε  ἑκάστου,  ὅπως  τε  τύχης  καὶ  διανοίας  οὐχ  ἥκιστα  ἕξει.  Ὁρᾶν  δὲ  καὶ  τὰ
ἄλλα  ζῷά  τε  καὶ  φυτὰ  ἀπὸ  τῆς  τούτων  συµπαθείας  αὐξόµενά  τε  καὶ  µειούµενα  καὶ  τὰ  ἄλλα  παρ'

αὐτῶν πάσχοντα· τούς τε τόπους τοὺς ἐπὶ γῆς διαφέροντας ἀλλήλων εἶναι κατά τε τὴν πρὸς τὸ πᾶν
σχέσιν καὶ πρὸς ἥλιον µάλιστα· ἀκολουθεῖν δὲ τοῖς τόποις οὐ µόνον τὰ ἄλλα φυτά τε καὶ ζῷα, ἀλλὰ
καὶ  ἀνθρώπων  εἴδη  τε  καὶ  µεγέθη  καὶ  χρόας  καὶ  θυµοὺς  καὶ  ἐπιθυµίας  ἐπιτηδεύµατά  τε  καὶ  ἤθη.
Κυρία  ἄρα  ἡ  τοῦ  παντὸς  πάντων  φορά.  Πρὸς  δὴ  ταῦτα  πρῶτον  µὲν  ἐκεῖνο  ῥητέον,  ὅτι  καὶ  οὗτος
ἕτερον τρόπον ἐκείνοις ἀνατίθησι τὰ ἡµέτερα, βουλὰς καὶ πάθη, κακίας τε καὶ ὁ µ
ρ άς, ἡµῖν δὲ οὐδὲν
διδοὺς λίθοις φεροµένοις καταλείπει εἶναι, ἀλλ' οὐκ ἀνθρώποις ἔχουσι παρ' αὑτῶν καὶ ἐκ τῆς αὑτῶν
φύσεως ἔργον. Ἀλλὰ χρὴ διδόναι µὲν τὸ ἡµέτερον ἡµῖν, ἥκειν δὲ εἰς τὰ ἡµέτερα ἤδη τινὰ ὄντα καὶ
οἰκεῖα ἡµῶν ἀπὸ τοῦ παντὸς ἄττα, καὶ διαιρούµενον, τίνα µὲν ἡµεῖς ἐργαζόµεθα, τίνα δὲ πάσχοµεν
ἐξ  ἀνάγκης,  µὴ  πάντα  ἐκείνοις  ἀνατιθέναι·  καὶ  ἰέναι  µὲν  παρὰ  τῶν  τόπων  καὶ  τῆς  διαφορᾶς  τοῦ
περιέχοντος εἰς ἡµᾶς οἷον θερµότητας ἢ ψύξεις ἐν τῇ κράσει, ἰέναι δὲ καὶ παρὰ τῶν γειναµένων· τοῖς
γοῦν γονεῦσιν ὅµοιοι καὶ τὰ εἴδη ὡς τὰ πολλὰ καί τινα τῶν ἀλόγων τῆς ψυχῆς παθῶν. Οὐ µὴν ἀλλὰ
καὶ  ὁµοίων  ὄντων  τοῖς  εἴδεσι  παρὰ  τοὺς  τόπους  ἔν  γε  τοῖς  ἤθεσι  πλείστη  παραλλαγὴ  καὶ  ἐν  ταῖς
διανοίαις  ἐνορᾶται,  ὡς  ἂν  ἀπ'  ἄλλης  ἀρχῆς  τῶν  τοιούτων  ἰόντων.  Αἵ  τε  πρὸς  τὰς  κράσεις  τῶν
σωµάτων καὶ πρὸς τὰς ἐπιθυµίας ἐναντιώσεις καὶ ἐνταῦθα πρεπόντως λέγοιντο ἄν. Εἰ δ' ὅτι εἰς τὴν
τῶν ἄστρων σχέσιν ὁρῶντες περὶ ἑκάστων λέγουσι τὰ γινόµενα, παρ' ἐκείνων ποιεῖσθαι
µ
τεκ αίρονται,
ὁµοίως  ἂν  καὶ  οἱ  ὄρνεις  ποιητικοὶ  ὧν
µ
ση αίνουσιν  εἶεν  καὶ  πάντα,  εἰς  ἃ  βλέποντες  οἱ  µάντεις
προλέγουσιν. Ἔτι δὲ καὶ ἐκ τῶνδε ἀκριβέστερον ἄν τις περὶ τούτων ἐπισκέψαιτο. Ἅ τις ἂν ἰδὼν εἰς
τὴν τῶν ἄστρων σχέσιν, ἣν εἶχον ὅτε ἕκαστος ἐγίνετο, προείποι, ταῦτά φασι καὶ γίνεσθαι παρ' αὐτῶν
οὐ
µ
ση αινόντων µόνον, ἀλλὰ καὶ ποιούντων. Ὅταν τοίνυν περὶ εὐγενείας λέγωσιν ὡς ἐξ ἐνδόξων τῶν
πατέρων καὶµητέρων, πῶς ἔνι ποιεῖσθαι λέγειν ταῦτα, ἃ προυπάρχει περὶ τοὺς γονεῖς πρὶν τὴν σχέσιν
γενέσθαι  ταύτην  τῶν  ἄστρων  ἀφ'  ἧς  προλέγουσι;  Καὶ  µὴν  καὶ  γονέων  τύχας  ἀπὸ  τῶν  παίδων
τῆςγενέσεως καὶ παίδων διαθέσεις οἷαι ἔσονται καὶ ὁποίαις συνέσονται τύχαις ἀπὸ τῶν πατέρων περὶ
τῶν  οὔπω  γεγονότων  λέγουσι  καὶ  ἐξ  ἀδελφῶν  ἀδελφῶν  θανάτους  καὶ  ἐκ  γυναικῶν  τὰ  περὶ  τοὺς
ἄνδρας ἀνάπαλίν τε ἐκ τούτων ἐκεῖνα. Πῶς ἂν οὖν ἡ ἐπὶ ἑκάστου σχέσις τῶν ἄστρων ποιοῖ, ἃ ἤδη ἐκ
πατέρων  οὕτως  ἕξειν  λέγεται;  Ἢ  γὰρ  ἐκεῖνα  τὰ  πρότερα  ἔσται  τὰ  ποιοῦντα,  ἢ  εἰ  µὴ  ἐκεῖνα  ποιεῖ,
οὐδὲ  ταῦτα.  Καὶ  µὴν  καὶ  ἡ  ὁµοιότης  ἐν  τοῖς  εἴδεσι  πρὸς  τοὺς  γονέας  οἴκοθέν  φησικαὶ  κάλλος  καὶ
αἶσχος ἰέναι, ἀλλ' οὐ παρὰ φορᾶς ἄστρων. Εὔλογόν τε κατὰ τοὺς αὐτοὺς χρόνους[καὶ ἅµα] ζῷά τε
παντοδαπὰ  καὶ  ἀνθρώπους  ἅµα  γίνεσθαι·  οἷς  ἅπασιν  ἐχρῆν  τὰ  αὐτὰ  εἶναι,  οἷς  ἡ  αὐτὴ  σχέσις.  Πῶς
οὖν <καὶ> ἅµα µὲν ἀνθρώπους, ἅµα δὲ τὰ ἄλλα διὰ τῶν
µ
σχη άτων; Ἀλλὰ γὰρ γίγνεται µὲν ἕκαστα
κατὰ τὰς αὐτῶν φύσεις, ἵππος µέν, ὅτι ἐξ ἵππου, καὶ ἄνθρωπος, ὅτι ἐξ ἀνθρώπου, καὶ τοιόσδε, ὅτι
ἐκ  τοιοῦδε.  Ἔστω  δὲ  συνεργὸς  καὶ  ἡ  τοῦ  παντὸς  φορὰ  συγχωροῦσα  τὸ  πολὺ  τοῖς  γινοµένοις,
ἔστωσαν δὲ πρὸς τὰ τοῦ σώµατος πολλὰ σωµατικῶς διδόντες, θε µ
ρ ότητας καὶ ψύξεις καὶ σωµάτων
κράσεις  ἐπακολουθούσας,  πῶς  οὖν  τὰ  ἤθη  καὶ  ἐπιτηδεύµατα  καὶ  µάλιστα  οὐχ  ὅσα  δοκεῖ  κράσει
σωµάτων  δουλεύειν,  οἷον  γραµµατικὸς  τίς  καὶ
µ
γεω ετρικὸς  καὶ  κυβευτικὸς  καὶ  τῶνδε  τίς  εὑρετής;
πονηρία δὲ ἤθους παρὰ θεῶν ὄντων πῶς ἂν δοθείη; καὶ ὅλως ὅσα λέγονται διδόναι κακὰ κακούµενοι,
ὅτι δύνουσι καὶ ὅτι ὑπὸ γῆν φέρονται, ὥσπερ διάφορόν τι πασχόντων, εἰ πρὸς ἡµᾶς δύνοιεν, ἀλλ' οὐκ
ἀεὶ ἐπὶ σφαίρας οὐρανίας φερο-µένων καὶ πρὸς τὴν γῆν τὴν αὐτὴν ἐχόντων σχέσιν; Οὐδὲ λεκτέον, ὡς
ἄλλος  ἄλλον  ἰδὼν  τῶν  θεῶν  κατ'  ἄλλην  καὶ  ἄλλην  στάσιν  χείρων  ἢ  κρείττων  γίνεται·  ὥστε
εὐπαθοῦντας  µὲν  ἡµᾶς  εὖ  ποιεῖν,  κακοῦν  δέ,  εἰ  τἀναντία·  ἀλλὰ  µᾶλλον,  ὡς  φέρεται  µὲν  ταῦτα  ἐπὶ
σωτηρίᾳ  τῶν  ὅλων,  παρέχεται  δὲ  καὶ  ἄλλην  χρείαν  τὴν  τοῦ  εἰς  αὐτὰ  ὥσπερ  γράµµατα  βλέποντας
τοὺς  τὴν  τοιαύτην  γραµµατικὴν  εἰδότας  ἀναγινώσκειν  τὰ  µέλλοντα  ἐκ  τῶν  σχηµάτων  κατὰ  τὸ
ἀνάλογονµεθοδεύοντας  τὸ
µ
ση αινόµενον·  ὥσπερ  εἴ  τις  λέγοι,  ἐπειδὴ  ὑψηλὸς  ὁ  ὄρνις,
µ
ση αίνει
ὑψηλάς τινας πράξεις. Λοιπὸν δὲ ἰδεῖν τὴν ἐπιπλέκουσαν καὶ οἷον συνείρουσαν ἀλλήλοις πάντα καὶ
τὸ  πὼς  ἐφ'  ἑκάστου  ἐπιφέρουσαν  ἀρχὴν
µ
τιθε ένην  µίαν,  ἀφ'  ἧς  πάντα  κατὰ  λόγους
µ
σπερ ατικοὺς
περαίνεται. Ἔστι µὲν οὖν καὶ αὕτη ἡ δόξα ἐγγὺς ἐκείνης τῆς πᾶσαν καὶ σχέσιν καὶ κίνησιν ἡµετέραν
τε καὶ πᾶσαν ἐκ τῆς τῶν ὅλων ψυχῆς ἥκειν λεγούσης, εἰ καὶ βούλεταί τι ἡµῖν καὶ ἑκάστοις χαρίζεσθαι
εἰς τὸ παρ' ἡµῶν ποιεῖν τι. Ἔχει µὲν οὖν τὴν πάντως πάντων ἀνάγκην, καὶ πάντων εἰ
µµ
λη
ένων τῶν
αἰτίων  οὐκ  ἔστιν  ἕκαστον  µὴ  οὐ  γίνεσθαι·  οὐδὲν  γὰρ  ἔτι  τὸ  κωλῦσον  ἢ  ἄλλως  γενέσθαι  ποιῆσον,  εἰ
πάντα  εἴληπται  ἐν  τῇ  εἱµαρµένῃ.  Τοιαῦτα  δὲ  ὄντα  ὡς  ἀπὸ  µιᾶς  ἀρχῆς  ὡρµ µ
η ένα  ἡµῖν  οὐδὲν
καταλείψει,  ἢ  φέρεσθαι  ὅπῃ  ἂν  ἐκεῖνα  ὠθῇ.  Αἵ τε  γὰρ  φαντασίαι  τοῖς  προηγησαµένοις  αἵ  τε  ὁ µ
ρ αὶ
κατὰ ταύτας ἔσονται, ὄνοµά τε µόνον τὸ ἐφ' ἡµῖν ἔσται· οὐ γὰρ ὅτι ὁρµῶµεν ἡµεῖς, ταύτῃ τι πλέον
ἔσται τῆς ὁ µ
ρ ῆς κατ' ἐκεῖνα γεννωµένης· τοιοῦτόν τε τὸ ἡµέτερον ἔσται, οἷον καὶ τὸ τῶν ἄλλων ζῴων
καὶ τὸ τῶν νηπίων καθ' ὁ µ
ρ ὰς τυφλὰς ἰόντων καὶ τὸ τῶν µαινοµένων· ὁ µ
ρ ῶσι γὰρ καὶ οὗτοι· καὶ νὴ
∆ία καὶ πυρὸς ὁ µ
ρ αὶ καὶ πάντων ὅσα δουλεύοντα τῇ αὐτῶν κατασκευῇ φέρεται κατὰ ταύτην. Τοῦτο
δὲ  καὶ  πάντες  ὁρῶντες  οὐκ  ἀµφισβητοῦσιν,  ἀλλὰ  τῆς  ὁρµῆς  ταύτης  ἄλλας  αἰτίας  ζητοῦντες  οὐχ
ἵστανται  ὡς  ἐπ'  ἀρχῆς  ταύτης. Τίς  οὖν  ἄλλη  αἰτία  παρὰ  ταύτας  ἐπελθοῦσα  ἀναίτιόν  τε  οὐδὲν
καταλείψει ἀκολουθίαν τε τηρήσει καὶ τάξιν ἡµᾶς τέ τι εἶναι συγχωρήσει προρρήσεις τε καὶ µαντείας
οὐκ  ἀναιρήσει;  Ψυχὴν  δὴ  δεῖ  ἀρχὴν  οὖσαν  ἄλλην  ἐπεισφέροντας  εἰς  τὰ  ὄντα,  οὐ  µόνον  τὴν  τοῦ
παντός,  ἀλλὰ  καὶ  τὴν  ἑκάστου  µετὰ  ταύτης,  ὡς  ἀρχῆς  οὐ  σµικρᾶς  οὔσης,  πλέκειν  τὰ  πάντα,  οὐ
γινοµένης καὶ αὐτῆς, ὥσπερ τὰ ἄλλα, ἐκ
µ
σπερ άτων, ἀλλὰ πρωτουργοῦ αἰτίας οὔσης. Ἄνευ µὲν οὖν
σώµατος  οὖσα  κυριωτάτη  τε  αὐτῆς  καὶ  ἐλευθέρα  καὶ  κοσµικῆς  αἰτίας  ἔξω·  ἐνεχθεῖσα  δὲ  εἰς  σῶµα
οὐκέτι πάντα κυρία, ὡς ἂν µεθ' ἑτέρων ταχθεῖσα. Τύχαι δὲ τὰ κύκλῳ πάντα, οἷς συνέπεσεν ἐλθοῦσα
εἰς µέσον, τὰ πολλὰ ἤγαγον, ὥστε τὰ µὲν ποιεῖν διὰ ταῦτα, τὰ δὲ κρατοῦσαν αὐτὴν ταῦτα ὅπῃ ἐθέλει

ἄγειν.  Πλείω  δὲ  κρατεῖ  ἡ  ἀµείνων,  ἐλάττω  δὲ  ἡ  χείρων.  Ἡ  γὰρ  κράσει  σώµατός  τι  ἐνδιδοῦσα
ἐπιθυµεῖν ἢ ὀργίζεσθαι ἠνάγκασται ἢ πενίαις ταπεινὴ ἢ πλούτοις χαῦνος ἢ δυνάµεσι τύραννος· ἡ δὲ
καὶ  ἐν  τοῖς  αὐτοῖς  τούτοις  ἀντέσχεν,  ἡ  ἀγαθὴ  τὴν  φύσιν,  καὶ  ἠλλοίωσεν  αὐτὰ  µᾶλλον  ἢ
ἠλλοιώθη,ὥστε  τὰ  µὲν  ἑτεροιῶσαι,  τοῖς  δὲ  συγχωρῆσαι  µὴ  µετὰ  κάκης. Ἀναγκαῖα  µὲν  οὖν  ταῦτα,
ὅσα προαιρέσει καὶ τύχαις κραθέντα γίνεται· τί γὰρ ἂν ἔτι καὶ ἄλλο εἴη; Πάντων δὲ ληφθέντων τῶν
αἰτίων  πάντα  πάντως  γίνεται·  ἐν  τοῖς  ἔξωθεν  δὲ  καὶ  εἴ  τι  ἐκ  τῆς  φορᾶς  συντελεῖται.  Ὅταν  µὲν  οὖν
ἀλλοιωθεῖσα  παρὰ  τῶν  ἔξω  ψυχὴ  πράττῃ  τι  καὶ  ὁ µ
ρ ᾷ  οἷον  τυφλῇ  τῇ  φορᾷ  χρωµένη,  οὐχὶ  ἑκούσιον
τὴν πρᾶξιν οὐδὲ τὴν διάθεσιν λεκτέον· καὶ ὅταν αὐτὴ παρ' αὑτῆς χείρων οὖσα οὐκ ὀρθαῖς πανταχοῦ
οὐδὲ ἡ µ
γε ονούσαις ταῖς ὁ µ
ρ αῖς ᾖ χρωµένη. Λόγον δὲ ὅταν ἡ µ
γε όνα καθαρὸν καὶ ἀπαθῆ τὸν οἰκεῖον
ἔχουσα  ὁρµᾷ,  ταύτην  µόνην  τὴν  ὁρµὴν  φατέον  εἶναι  ἐφ'  ἡµῖν  καὶ  ἑκούσιον,  καὶ  τοῦτο  εἶναι  τὸ
ἡµέτερον  ἔργον,  ὃ  µὴ  ἄλλοθεν  ἦλθεν,  ἀλλ'  ἔνδοθεν  ἀπὸ  καθαρᾶς  τῆς  ψυχῆς,  ἀπ'  ἀρχῆς  πρώτης
ἡγουµένης  καὶ  κυρίας,  ἀλλ'  οὐ  πλάνην  ἐξ  ἀγνοίας  παθούσης  ἢ  ἧτταν  ἐκ  βίας  ἐπιθυµιῶν,  αἳ
προσελθοῦσαι ἄγουσι καὶ ἕλκουσι καὶ οὐκέτι ἔργα ἐῶσιν εἶναι, ἀλλὰ παθήµατα παρ' ἡµῶν. Τέλος δή
φησιν ὁ λόγος πάντα µὲν
µ
ση αίνεσθαι καὶ γίνεσθαι κατ' αἰτίαςµὲν πάντα, διττὰς δὲ ταύτας· καὶ τὰ
µὲν  ὑπὸ  ψυχῆς,  τὰ  δὲ  δι'  ἄλλας  αἰτίας  τὰς  κύκλῳ.  Πραττούσας  δὲ  ψυχὰς  ὅσα  πράττουσι  κατὰ  µὲν
λόγον  ποιούσας  ὀρθὸν  παρ'  αὑτῶν  πράττειν,  ὅταν  πράττωσι,  τὰ  δ'  ἄλλα  ἐµποδιζοµένας  τὰ  αὑτῶν
πράττειν, πάσχειν τε µᾶλλον ἢ πράττειν. Ὥστε τοῦ µὲν µὴ φρονεῖν ἄλλα αἴτια εἶναι· καὶ ταῦτα ἴσως
ὀρθὸν  καθ'  εἱµαρµένην  λέγειν  πράττειν,  οἷς  γε  καὶ  δοκεῖ  ἔξωθεν  τὴν  εἱµαρµένην  αἴτιον  εἶναι·  τὰ δὲ
ἄριστα παρ' ἡµῶν· ταύτης γὰρ καὶ τῆς φύσεώς ἐ µ
σ εν, ὅταν µόνοι ὦµεν· καὶ τούς γε σπουδαίους <τὰ
καλὰ>  πράττειν  καὶ  ἐπ'  αὐτοῖς  [τὰ  καλὰ  πράττειν],  τοὺς  δὲ  ἄλλους,  καθ'  ὅσον  ἂν  ἀναπνεύσωσι
συγχωρηθέντες  τὰ  καλὰ  πράττειν,  οὐκ  ἄλλοθεν  λαβόντας  τὸ  φρονεῖν,  ὅταν  φρονῶσι,  µόνον  δὲ  οὐ
κωλυθέντας.

III,2 Περὶ προνοίας πρῶτον (47)

Τὸ  µὲν  τῷ  αὐτοµάτῳ  καὶ  τύχῃ  διδόναι  τοῦδε  τοῦ  παντὸς  τὴν  οὐσίαν  καὶ  σύστασιν  ὡς  ἄλογον  καὶ
ἀνδρὸς  οὔτε  νοῦν  οὔτε  αἴσθησιν  κεκτηµένου,  δῆλόν  που  καὶ  πρὸ  λόγου  καὶ  πολλοὶ  καὶ  ἱκανοὶ
καταβέβληνται  δεικνύντες  τοῦτο  λόγοι·  τὸ  δὲ  τίς  ὁ  τρόπος  τοῦ  ταῦτα  γίνεσθαι  ἕκαστα  καὶ
πεποιῆσθαι,  ἐξ  ὧν  καὶ  ἐνίων  ὡς  οὐκ  ὀρθῶς  γινοµένων  ἀπορεῖν  περὶ  τῆς  τοῦ  παντὸς  προνοίας
συµβαίνει, καὶ τοῖς µὲν ἐπῆλθε µηδὲ εἶναι εἰπεῖν, τοῖς δὲ ὡς ὑπὸ κακοῦ
µ
δη ιουργοῦ ἐστι
µ
γεγενη ένος,
ἐπισκέψασθαι  προςήκει  ἄνωθεν  καὶ  ἐξ  ἀρχῆς  τὸν  λόγον  λαβόντας.  Πρόνοιαν  τοίνυν  τὴν  µὲν  ἐφ'
ἑκάστῳ,  ἥ  ἐστι  λόγος  πρὸ  ἔργου  ὅπως  δεῖ  γενέσθαι  ἢ  µὴ  γενέσθαι  τι  τῶν  οὐ  δεόντων  πραχθῆναι  ἢ
ὅπως τι εἴη ἢ µὴ εἴη ἡµῖν, ἀφείσθω· ἣν δὲ τοῦ παντὸς λέγοµεν πρόνοιαν εἶναι, ταύτην ὑποθέµενοι τὰ
ἐφεξῆς  συνάπτωµεν.  Εἰ  µὲν  οὖν  ἀπό  τινος  χρόνου  πρότερον      οὐκ  ὄντα  τὸν  κόσµον  ἐλέγοµεν
γεγονέναι, τὴν αὐτὴν ἂν τῷ λόγῳ ἐτιθέµεθα, οἵαν καὶ ἐπὶ τοῖς κατὰµέρος ἐλέγοµεν εἶναι, προόρασίν
τινα καὶ λογισµὸν θεοῦ, ὡς ἂν γένοιτο τόδε τὸ πᾶν, καὶ ὡς ἂν ἄριστα κατὰ τὸ δυνατὸν εἴη. Ἐπεὶ δὲ
τὸ  ἀεὶ  καὶ  τὸ  οὔποτε  µὴ  τῷ  κόσµῳ  τῷδέ  φαµεν  παρεῖναι,  τὴν  πρόνοιαν  ὀρθῶς  ἂν  καὶ  ἀκολούθως
λέγοιµεν τῷ παντὶ εἶναι τὸ κατὰ νοῦν αὐτὸν εἶναι, καὶ νοῦν πρὸ αὐτοῦ εἶναι οὐχ ὡς χρόνῳ πρότερον
ὄντα,  ἀλλ'  ὅτι  παρὰ  νοῦ  ἐστι  καὶ  φύσει  πρότερος  ἐκεῖνος  καὶ  αἴτιος  τούτου  ἀρχέτυπον  οἷον  καὶ
παράδειγµα εἰκόνος τούτου ὄντος καὶ δι' ἐκεῖνον ὄντος καὶ ὑποστάντος ἀεί, τόνδε τὸν τρόπον· ἡ τοῦ
νοῦ καὶ τοῦ ὄντος φύσις κόσµος ἐστὶν ὁ ἀληθινὸς καὶ πρῶτος, οὐ διαστὰς ἀφ' ἑαυτοῦ οὐδὲ ἀσθενὴς
τῷ µ
µ
ερισ ῷ οὐδὲ ἐλλιπὴς οὐδὲ τοῖ µ
ς έρεσι γενόµενος ἅτε ἑκάστου µὴ ἀποσπασθέντος τοῦ ὅλου· ἀλλ'
ἡ πᾶσα ζωὴ αὐτοῦ καὶ πᾶς νοῦς ἐν ἑνὶ ζῶσα καὶ νοοῦσα ὁµοῦ καὶ τὸ µέρος παρέχεται ὅλον καὶ πᾶν
αὐτῷ  φίλον  οὐ  χωρισθὲν  ἄλλο  ἀπ'  ἄλλου  οὐδὲ  ἕτερον
µ
γεγενη ένον  µόνον  καὶ  τῶν  ἄλλων
ἀπεξενωµένον·  ὅθεν  οὐδὲ  ἀδικεῖ  ἄλλο  ἄλλο  οὐδ'  ἂν  ᾖ  ἐναντίον.  Πανταχοῦ  δὲ  ὂν  ἓν  καὶ  τέλειον
ὁπουοῦν ἕστηκέ τε καὶ ἀλλοίωσιν οὐκ ἔχει· οὐδὲ γὰρ ποιεῖ ἄλλο εἰς ἄλλο. Τίνος γὰρ ἂν ἕνεκα ποιοῖ
ἐλλεῖπονοὐδενί; Τί δ' ἂν λόγος λόγον ἐργάσαιτο ἢ νοῦς νοῦν ἄλλον; Ἀλλὰ τὸ δι' αὐτοῦ δύνασθαί τι
ποιεῖν ἦν ἄρα οὐκ εὖ ἔχοντος πάντη, ἀλλὰ ταύτῃ ποιοῦντος καὶ κινουµένου, καθ' ὅ τι καὶ χεῖρόν ἐστι·
τοῖς  δὲ  πάντη      µακαρίοις  ἐν  αὐτοῖς  ἑστάναι  καὶ  τοῦτο  εἶναι,  ὅπερ  εἰσί,  µόνον  ἀρκεῖ,  τὸ  δὲ
πολυπραγµονεῖν  οὐκ  ἀσφαλὲς  ἑαυτοὺς  ἐξ  αὐτῶν  παρακινοῦσιν.  Ἀλλὰ  γὰρ  οὕτω  µακάριον  κἀκεῖνο,
ὡς ἐν τῷ µὴ ποιεῖν µεγάλα αὖ ἐργάζεσθαι, καὶ ἐν τῷ ἐφ' ἑαυτοῦ µένειν οὐ σµικρὰ ποιεῖν. Ὑφίσταται
γοῦν ἐκ τοῦ κόσµου τοῦ ἀληθινοῦ ἐκείνου καὶ ἑνὸς κόσµος οὗτος οὐχ εἷς ἀληθῶς· πολὺς γοῦν καὶ εἰς
πλῆθος  µ µ
ε ερισµένος  καὶ  ἄλλο  ἀπ'  ἄλλου  ἀφεστηκὸς  καὶ  ἀλλότριον  γεγενηµένον  καὶ  οὐκέτι  φιλία
µόνον,  ἀλλὰ  καὶ  ἔχθρα  τῇ  διαστάσει  καὶ  ἐν  τῇ  ἐλλείψει  ἐξ  ἀνάγκης  πολέµιον  ἄλλο  ἄλλῳ.  Οὐ  γὰρ
ἀρκεῖ  αὐτῷ  τὸ  µέρος,  ἀλλὰ  σῳζόµενον  τῷ  ἄλλῳ  πολέµιόν  ἐστιν  ὑφ'  οὗ  σῴζεται.  Γέγονε  δὲ  οὐ
λογισµῷ τοῦ δεῖν γενέσθαι, ἀλλὰ φύσεως δευτέρας ἀνάγκῃ· οὐγὰρ ἦν τοιοῦτον ἐκεῖνο οἷον ἔσχατον
εἶναι  τῶν  ὄντων.  Πρῶτον  γὰρ  ἦν  καὶ  πολλὴν  δύναµιν  ἔχον  καὶ  πᾶσαν·  καὶ  ταύτην  τοίνυν  τὴν  τοῦ
ποιεῖν  ἄλλο  ἄνευ  τοῦ  ζητεῖν  ποιῆσαι.  Ἤδη  γὰρ  ἂν  αὐτόθεν  οὐκ  εἶχεν,  εἰ  ἐζήτει,  οὐδ'  ἂν  ἦν  ἐκ  τῆς
αὐτοῦ  οὐσίας,  ἀλλ'  ἦν  οἷον  τεχνίτης  ἀπ'  αὐτοῦ  τὸ  ποιεῖν  οὐκ  ἔχων,  ἀλλ'  ἐπακτόν,  ἐκ  τοῦ  µαθεῖν
λαβὼν τοῦτο. Νοῦς τοίνυν δούς τι ἑαυτοῦ εἰς ὕλην ἀ
µ
τρε ὴς καὶ ἥσυχος τὰ πάντα εἰργάζετο· οὗτος δὲ
ὁ λόγος ἐκ νοῦ ῥυείς. Τὸ γὰρ ἀπορρέον ἐκνοῦ λόγος, καὶ ἀεὶ ἀπορρεῖ, ἕως ἂν ᾖ παρὼν ἐν τοῖς οὖσι

νοῦς.  Ὥσπερ  δὲ  ἐν  λόγῳ  τῷ  ἐν  σπέ µ
ρ ατι  ὁµοῦ  πάντων  καὶ  ἐν  τῷ  αὐτῷ  ὄντων  καὶ  οὐδενὸς  οὐδενὶ
µαχοµένου οὐδὲ
µ
διαφερο ένου οὐδὲ ἐµποδίου ὄντος, γίνεταί τι ἤδη ἐν ὄγκῳ καὶ ἄλλο µέρος ἀλλαχοῦ
καὶ δὴ καὶ ἐµποδίσειεν ἂν ἕτερον ἑτέρῳ καὶ ἀπαναλώσειεν ἄλλο ἄλλο, οὕτω δὴ καὶ ἐξ ἑνὸς νοῦ καὶ
τοῦ  ἀπ'  αὐτοῦ  λόγου  ἀνέστη  τόδε  τὸ  πᾶν  καὶ  διέστη  καὶ  ἐξ  ἀνάγκης  τὰ  µὲν  ἐγένετο  φίλα  καὶ
προσηνῆ,  τὰ  δὲ  ἐχθρὰ  καὶ  πολέµια,  καὶ  τὰ  µὲν  ἑκόντα,  τὰ  δὲ  καὶ  ἄκοντα  ἀλλήλοις  ἐλυµήνατο  καὶ
φθειρόµενα  θάτερα  γένεσιν  ἄλλοις  εἰργάσατο,  καὶ  µίαν  ἐπ'  αὐτοῖς  τοιαῦτα  ποιοῦσι  καὶ  πάσχουσιν
ὅµως  ἁ µ
ρ ονίαν  ἐνεστήσατο  φθεγγοµένων  µὲν  ἑκάστων  τὰ  αὑτῶν,  τοῦ  δὲ  λόγου  ἐπ'  αὐτοῖς  τὴν
ἁρµονίαν καὶ µίαν τὴν σύνταξιν εἰς τὰ ὅλα ποιουµένου. Ἔστι γὰρ τὸ πᾶν τόδε οὐχ ὥσπερ ἐκεῖ νοῦς
καὶ λόγος, ἀλλὰµετέχον νοῦ καὶ λόγου. ∆ιὸ καὶ ἐδεήθη ἁρµονίας συνελθόντος <νοῦ καὶ  ἀνάγκης>,
τῆς µὲν πρὸς τὸ χεῖρον ἑλκούσης καὶ εἰς ἀλογίαν φερούσης ἅτε οὐκ οὔσης λόγου, <ἄρχοντος δὲ νοῦ>
ὅµως<ἀνάγκης>.  Ὁ  µὲν  γὰρ  νοητὸς  µόνον  λόγος,  καὶ  οὐκ  ἂν  γένοιτο  ἄλλος  µόνον  λόγος·  εἰ  δέ  τι
ἐγένετο ἄλλο, ἔδει ἔλαττον ἐκείνου καὶ µὴ λόγον, µηδ' αὖ ὕλην τινά· ἄκοσµον γάρ· µικτὸν ἄρα. Καὶ
εἰς ἃ µὲν λήγει, ὕλη καὶ λόγος, ὅθεν δὲ ἄρχεται, ψυχὴ ἐφεστῶσα τῷ µ µ
ε ιγµένῳ, ἣν οὐ κακοπαθεῖν δεῖ
νοµίζειν  ῥᾷστα  διοικοῦσαν  τόδε  τὸ  πᾶν  τῇ  οἷον  παρουσίᾳ. Καὶ  οὐκ  ἄν  τις  εἰκότως  οὐδὲ  τούτῳ
µέµψαιτο  ὡς  οὐ  καλῷ  οὐδὲ  τῶν  µετὰ  σώµατος  οὐκ  ἀρίστῳ,  οὐδ'  αὖ  τὸν  αἴτιον  τοῦ  εἶναι  αὐτῷ
αἰτιάσαιτο  πρῶτον  µὲν  ἐξ  ἀνάγκης  ὄντος  αὐτοῦ  καὶ  οὐκ  ἐκ  λογισµοῦ  γενοµένου,  ἀλλὰ  φύσεως
ἀµείνονος γεννώσης κατὰ φύσιν ὅµοιον ἑαυτῇ· ἔπειτα οὐδ' εἰ λογισµὸς εἴη ὁ ποιήσας, αἰσχυνεῖται τῷ
ποιηθέντι·  ὅλον  γάρ  τι  ἐποίησε  πάγκαλον  καὶ  αὔταρκες  καὶ φίλον  αὑτῷ καὶ  τοῖς  µέρεσι  τοῖς  αὐτοῦ
τοῖς  τε  κυριωτέροις  καὶ  τοῖς  ἐλάττοσιν  ὡσαύτως  προσφόροις.  Ὁ  τοίνυν  ἐκ  τῶν  µερῶν  τὸ  ὅλον
αἰτιώµενος ἄτοπος ἂν εἴη τῆς αἰτίας· τά τε γὰρ µέρη πρὸς αὐτὸ τὸ ὅλον δεῖ σκοπεῖν, εἰ σύµφωνα καὶ
ἁρµόττοντα  ἐκείνῳ,  τό τε  ὅλον  σκοπούµενον  µὴ  πρὸς  µέρη  ἄττα  µικρὰ βλέπειν.  Τοῦτο  γὰρ  οὐ  τὸν
κόσµον  αἰ
µ
τιω ένου,  ἀλλά  τινα  τῶν  αὐτοῦ  χωρὶς  λαβόντος,  οἷον  εἰ  παντὸς  ζῴου  τρίχα  ἢ  τῶν
µ
χα αὶ
δάκτυλον ἀµελήσας τὸν πάντα ἄνθρωπον, δαιµονίαν τινὰ ὄψιν βλέπειν, ἢ νὴ ∆ία τὰ ἄλλα ζῷα ἀφεὶς
τὸ  εὐτελέστατον  λαµβάνοι,  ἢ  τὸ  ὅλον  γένος  παρείς,  οἷον  τὸ  ἀνθρώπου,  Θερσίτην  εἰς  µέσον  ἄγοι.
Ἐπεὶ οὖν τὸ γενόµενον ὁ κόσµος ἐστὶν ὁ σύµπας, τοῦτον θεωρῶν τάχα ἂν ἀκούσαις παρ' αὐτοῦ, ὡς
«ἐµὲ πεποίηκε θεὸς κἀγὼ ἐκεῖθεν ἐγενόµην τέλειος ἐκ πάντων ζῴων καὶ ἱκανὸς ἐµαυτῷ καὶ αὐτάρκης
οὐδενὸς δεόµενος, ὅτι πάντα ἐν ἐµοὶ καὶ φυτὰ καὶ ζῷα καὶ συµπάντων τῶν γενητῶν φύσις καὶ θεοὶ
πολλοὶ  καὶ  δαιµόνων  δῆµοι  καὶ  ψυχαὶ  ἀγαθαὶ  καὶ  ἄνθρωποι  ἀρετῇ  εὐδαίµονες.  Οὐ  γὰρ  δὴ  γῆ  µὲν
κεκόσµηται φυτοῖς τε πᾶσι καὶ ζῴοις παντοδαποῖς καὶ µέχρι θαλάττης ψυχῆς ἦλθε δύναµις, ἀὴρ δὲ
πᾶς  καὶ  αἰθὴρ  καὶ  οὐρανὸς  σύµπας  ψυχῆς  ἄµοιρος,  ἀλλ'  ἐκεῖ  ψυχαὶ  ἀγαθαὶ  πᾶσαι,  ἄστροις  ζῆν
διδοῦσαι καὶ τῇ εὐτάκτῳ οὐρανοῦ καὶ ἀιδίῳ περιφορᾷ νοῦ µ µ
ι ήσει κύκλῳ φεροµένῃ ἐµφρόνως περὶ
ταὐτὸν  ἀεί·  οὐδὲν  γὰρ  ἔξω  ζητεῖ.  Πάντα  δὲ  τὰ  ἐν  ἐµοὶ  ἐφίεται  µὲν  τοῦ  ἀγαθοῦ,  τυγχάνει  δὲ  κατὰ
δύναµιν  τὴν  ἑαυτῶν  ἕκαστα·  ἐξήρτηται  γὰρ  πᾶς  µὲν  οὐρανὸς  ἐκείνου,  πᾶσα  δὲ  ἐµὴ  ψυχὴ  καὶ  οἱ  ἐν
µέρεσιν ἐµοῖς θεοί, καὶ τὰ ζῷα δὲ πάντα καὶ φυτὰ καὶ εἴ τι ἄψυχον δοκεῖ εἶναι ἐν ἐµοί. Καὶ τὰ µὲν
τοῦ εἶναι µ
  ετέχειν δοκεῖ µ
  όνον, τὰ δὲ τοῦ ζῆν, τὰ δὲ µ
  ᾶλλον ἐν τῷ αἰσθάνεσθαι, τὰ δὲ ἤδη λόγον ἔχει,
τὰ  δὲ  πᾶσαν  ζωήν.  Οὐ  γὰρ  τὰ  ἴσα  ἀπαιτεῖν  δεῖ  τοῖς  µὴ  ἴσοις·  οὐδὲ  γὰρ  δακτύλῳ  τὸ  βλέπειν,  ἀλλὰ
ὀ
µ
φθαλ ῷ  τοῦτο,  δακτύλῳ  δὲ  ἄλλο,  τὸ  εἶναι  οἶµαι  δακτύλῳ  καὶ  τὸ  αὑτοῦ  ἔχειν.»  Πῦρ  δὲ  εἰ  ὑπὸ
ὕδατος  σβέννυται  καὶ  ἕτερον  ὑπὸ  πυρὸς  φθείρεται,  µὴ  θαυµάσῃς.  Καὶ  γὰρ  εἰς  τὸ  εἶναι  ἄλλο  αὐτὸ
ἤγαγεν,  οὐκ  ἀχθὲν  ὑφ'  αὑτοῦ  ὑπ'  ἄλλου  ἐφθάρη,  καὶ  ἦλθε  δὲ  εἰς  τὸ  εἶναι  ὑπ'  ἄλλου  φθορᾶς,  καὶ  ἡ
φθορὰ δὲ αὐτῷ οὐδὲν ἂν ἡ οὕτω δεινὸν φέροι, καὶ ἀντὶ τοῦ φθαρέντος πυρὸς πῦρ ἄλλο. Τῷ µὲν γὰρ
ἀσωµάτῳ οὐρανῷ ἕκαστονµένει, ἐν δὲ τῷδε τῷ οὐρανῷ πᾶν µὲν ἀεὶ ζῇ καὶ ὅσα τίµια καὶ κύρια µέρη,
αἱ  δὲ  ἀµείβουσαι  ψυχαὶ  σώµατα  καὶ  ἄλλοτε  ἐν  ἄλλῳ  εἴδει  γίγνονται,  καὶ  ὅταν  δὲ  δύνηται,  ἔξω
γενέσεως  στᾶσα  ψυχὴ  µετὰ  τῆς  πάσης  ἐστὶ  ψυχῆς.  Σώµατα  δὲ  ζῇ  κατ'  εἶδος  καὶ  καθ'  ὅλα  ἕκαστα,
εἴπερ ἐξ αὐτῶν καὶ ζῷα ἔσται καὶ τραφήσεται· ζωὴ γὰρ ἐνταῦθα κινουµένη, ἐκεῖ δὲ ἀκίνητος. Ἔδει
δὲ κίνησιν ἐξ ἀκινησίας εἶναι καὶ ἐκ τῆς ἐν αὐτῇ ζωῆς τὴν ἐξ αὐτῆς γεγονέναι ἄλλην, οἷον ἐµπνέουσαν
καὶ  οὐκ  ἀτρ µ
ε οῦσαν  ζωὴν  ἀναπνοὴν  τῆς  ἠ µ
ρε ούσης  οὖσαν.  Ζῴων  δὲ  εἰς  ἄλληλα  ἀναγκαῖαι  αἱ
ἐπιθέσεις  καὶ  φθοραί·  οὐδὲ  γὰρ  ἀίδια  ἐγίνετο.  Ἐγίνετο  δέ,  ὅτι  λόγος  πᾶσαν  ὕλην  κατελάµβανε  καὶ
εἶχεν  ἐν  αὑτῷ  πάντα  ὄντων  αὐτῶν  ἐκεῖ  ἐν  τῷ  ἄνω  οὐρανῷ·  πόθεν  γὰρ  ἂν  ἦλθε  µὴ  ὄντων  ἐκεῖ;
Ἀνθρώπων δὲ εἰς ἀλλήλους ἀδικίαι ἔχοιεν µὲν ἂν αἰτίαν ἔφεσιν τοῦ ἀγαθοῦ, ἀδυναµίᾳ δὲ τοῦ τυχεῖν
σφαλλόµενοι  ἐπ'  ἄλλους  τρέπονται.  Ἴσχουσι  δὲ  ἀδικοῦντες  δίκας  κακυνόµενοί  [τε]  ταῖς  ψυχαῖς
ἐνεργείαις κακίας τάττονταί τε εἰς τόπον χείρονα· οὐ γὰρ µήποτε ἐκφύγῃ µηδὲν τὸ ταχθὲν ἐν τῷ τοῦ
παντὸς  νόµῳ.  Ἔστι  δὲ  οὐ  διὰ  τὴν  ἀταξίαν  τάξις  οὐδὲ  διὰ  τὴν  ἀνοµίαν  νόµος,  ὥς  τις  οἴεται,  ἵνα
γένοιτο  ἐκεῖνα  διὰ  τὰ  χείρω  καὶ  ἵνα  φαίνοιτο,  ἀλλὰ  διὰ  τὴν  τάξιν  ἐπακτὸν  οὖσαν·  καὶ  ὅτι  τάξις,
ἀταξία, καὶ διὰ τὸν νόµον καὶ τὸν λόγον καὶ ὅτι λόγος, παρανοµία καὶ ἄνοια οὐ τῶν βελτιόνων τὰ
χείρω πεποιηκότων, ἀλλὰ τῶν δέχεσθαι δεοµένων τὰ ἀµείνω φύσει τῇ ἑαυτῶν ἢ συντυχίᾳ καὶ κωλύσει
ἄλλων δέξασθαι οὐ δεδυνηµένων. Τὸ γὰρ ἐπακτῷ χρώµενον τάξει τοῦτο ἂν οὐ τύχοι ἢ δι' αὐτὸ παρ'
αὐτοῦ ἢ δι' ἄλλο παρ' ἄλλου· πολλὰ δὲ ὑπ' ἄλλων πάσχει καὶ ἀκόντων τῶν ποιούντων καὶ πρὸς ἄλλο
ἱ µ
ε ένων.  Τὰ  δὲ  δι'  αὐτὰ  ἔχοντα  κίνησιν  αὐτεξούσιον  ζῷα  ῥέποι  ἂν  ὁτὲ  µὲν  πρὸς  τὰ  βελτίω,  ὁτὲ  δὲ
πρὸς τὰ χείρω. Τὴν δὲ πρὸς τὰ χείρω ῥοπὴν παρά του ζητεῖν ἴσως οὐκ ἄξιον· ὀλίγη γὰρ ῥοπὴ κατ'
ἀρχὰς γενοµένη προιοῦσα ταύτῃ πλέον καὶ µεῖζον τὸ ἁµαρτανόµενον ἀεὶ ποιεῖ· καὶ σῶµα δὲ σύνεστι
καὶ  ἐξ  ἀνάγκης  ἐπιθυµία·  καὶ  παροφθὲν  τὸ  πρῶτον  καὶ  τὸ  ἐξαίφνης  καὶ  µὴ  ἀναληφθὲν  αὐτίκα  καὶ
αἵρεσιν  εἰς  ὅ  τις  ἐξέπεσεν  εἰργάσατο.  Ἕπεταί  γε  µὴν  δίκη·  καὶ  οὐκ  ἄδικον  τοιόνδε  γενόµενον
ἀκόλουθα πάσχειν τῇ διαθέσει, οὐδ' ἀπαιτητέον τούτοις τὸ εὐδαιµονεῖν ὑπάρχειν, οἷς µὴ εἴργασται

εὐδαιµονίας ἄξια. Οἱ δ' ἀγαθοὶµόνοι εὐδαίµονες· διὰ τοῦτο γὰρ καὶ θεοὶ εὐδαίµονες. Εἰ τοίνυν καὶ
ψυχαῖς ἐν τῷδε τῷ παντὶ ἔξεστιν εὐδαίµοσιν εἶναι, εἴ τινες µὴ εὐδαίµονες, οὐκ αἰτιατέον τὸν τόπον,
ἀλλὰ  τὰς  ἐκείνων  ἀδυναµίας  οὐ  δυνηθείσας  καλῶς  ἐναγωνίσασθαι,  οὗ  δὴ  ἆθλα  ἀρετῆς  πρόκειται.
Καὶ  µὴ  θείους  δὲ  γενοµένους  θεῖον  βίον  µὴ  ἔχειν  τί  δεινόν;  Πενίαι  δὲ  καὶ  νόσοι  τοῖς  µὲν  ἀγαθοῖς
οὐδέν, τοῖς δὲ κακοῖς σύµφορα· καὶ ἀνάγκη νοσεῖν σώµατα ἔχουσι. Καὶ οὐκ ἀχρεῖα δὲ οὐδὲ ταῦτα
παντάπασιν εἰς σύνταξιν καὶ συµπλήρωσιν τοῦ ὅλου. Ὡς γὰρ φθαρέντων τινῶν ὁ λόγος ὁ τοῦ παντὸς
κατεχρήσατο  τοῖς  φθαρεῖσιν  εἰς  γένεσιν  ἄλλων – οὐδὲν  γὰρ  οὐδαµῇ  ἐκφεύγει  τὸ  ὑπὸ  τούτου
καταλαµβάνεσθαι – οὕτω  καὶ  κακωθέντος  σώµατος  καὶ  µαλακισθείσης  δὲ  ψυχῆς  τῆς  τὰ  τοιαῦτα
πασχούσης  τὰ  νόσοις  καὶ  κακίᾳ  καταληφθέντα  ὑπεβλήθη  ἄλλῳ  εἱ µ
ρ ῷ  καὶ  ἄλλῃ  τάξει.  Καὶ  τὰ  µὲν
αὐτοῖς συνήνεγκε τοῖς παθοῦσιν, οἷον πενία καὶ νόσος, ἡ δὲ κακία εἰργάσατό τι χρή µ
σι ον εἰς τὸ ὅλον
παράδειγµα  δίκης  γενοµένη  καὶ  πολλὰ  ἐξ  αὐτῆς  χρήσιµα  παρασχοµένη.  Καὶ  γὰρ  ἐγρηγορότας
ἐποίησε  καὶ  νοῦν  καὶ  σύνεσιν  ἐγείρει  πονηρίας  ὁδοῖς  ἀντιταττοµένων,  καὶµανθάνειν  δὲ  ποιεῖ  οἷον
ἀγαθὸν ἀρετὴ παραθέσει κακῶν ὧν οἱ πονηροὶ ἔχουσι. Καὶ οὐ γέγονε τὰ κακὰ διὰ ταῦτα, ἀλλ' ὅτι
χρῆται  καὶ  αὐτοῖς  εἰς  δέον,  ἐπείπερ  ἐγένετο,  εἴρηται.  Τοῦτο  δὲ  δυνάµεως  µεγίστης,  καλῶς  καὶ  τοῖς
κακοῖς  χρῆσθαι  δύνασθαι  καὶ  τοῖς  ἀµόρφοις  γενο  µένοις  εἰς  ἑτέρας  µορφὰς  χρῆσθαι  ἱκανὴν  εἶναι.
Ὅλως δὲ τὸ κακὸν ἔλλειψιν ἀγαθοῦ θετέον· ἀνάγκη δὲ ἔλλειψιν εἶναι ἐνταῦθα ἀγαθοῦ, ὅτι ἐν ἄλλῳ.
Τὸ οὖν ἄλλο, ἐν ᾧ ἐστι τὸ ἀγαθόν, ἕτερον ἀγαθοῦ ὂν ποιεῖ τὴν ἔλλειψιν· τοῦτο γὰρ οὐκ ἀγαθὸν ἦν.
∆ιὸ <οὔτε ἀπολέσθαι τὰ κακά>, ὅτι τε ἄλλα ἄλλων ἐλάττω πρὸς ἀγαθοῦ φύσιν ἕτερά τε τἆλλα τοῦ
ἀγαθοῦ  τὴν αἰτίαν  τῆς  ὑποστάσεως  ἐκεῖθεν  λαβόντα,  τοιαῦτα  δὴ  γενόµενα  τῷ  πόρρω. Τὸ δὲ  παρ'
ἀξίαν, ὅταν ἀγαθοὶ κακὰ ἔχωσι, φαῦλοι δὲ τὰ ἐναντία, τὸ µὲν λέγειν ὡς οὐδὲν κακὸν τῷ ἀγαθῷ οὐδ'
αὖ τῷ φαύλῳ ἀγαθὸν ὀρθῶς µὲν λέγεται· ἀλλὰ διὰ τί τὰ µὲν παρὰ φύσιν τούτῳ, τὰ δὲ κατὰ φύσιν τῷ
πονηρῷ;  Πῶς  γὰρ  καλῶς  νέµειν  οὕτω;  Ἀλλ'  εἰ  τὸ  κατὰ  φύσιν  οὐ      ποιεῖ  προσθήκην  πρὸς  τὸ
εὐδαιµονεῖν,  οὐδ'  αὖ  τὸ  παρὰ  φύσιν  ἀφαιρεῖ  τοῦ  κακοῦ  τοῦ  ἐν  φαύλοις,  τί  διαφέρει  τὸ  οὕτως  ἢ
οὕτως; Ὥσπερ οὐδ'εἰ ὁ µὲν καλὸς τὸ σῶµα, ὁ δὲ αἰσχρὸς ὁ ἀγαθός. Ἀλλὰ τὸ πρέπον καὶ ἀνάλογον
καὶ  τὸ  κατ'  ἀξίαν  ἐκείνως  ἂν  ἦν,  ὃ  νῦν  οὐκ  ἔστι·  προνοίας  δὲ  ἀρίστης  ἐκεῖνο  ἦν.  Καὶ  µὴν  καὶ  τὸ
δούλους, τοὺς δὲ δεσπότας εἶναι, καὶ ἄρχοντας τῶν πόλεων τοὺς κακούς, τοὺς δὲ ἐπιεικεῖς δούλους
εἶναι,  οὐ  πρέποντα  ἦν,  οὐδ'  εἰ  προσθήκην  ταῦτα  µὴ  φέρει  εἰς  ἀγαθοῦ  καὶ  κακοῦ  κτῆσιν.  Καίτοι  τὰ
ἀνοµώτατα ἂν πράξειεν ἄρχων πονηρός· καὶ κρατοῦσι δ' ἐν πολέµοις οἱ κακοὶ καὶ οἷα αἰσχρὰ δρῶσιν
αἰχµαλώτους λαβόντες. Πάντα γὰρ ταῦτα ἀπορεῖν ποιεῖ, ὅπως προνοίας οὔσης γίνεται. Καὶ γὰρ εἰ
πρὸς τὸ ὅλον βλέπειν δεῖ τὸν ὁτιοῦν µέλλοντα ποιεῖν, ἀλλὰ καὶ τὰ µέρη ὀρθῶς ἔχει τάττειν ἐν δέοντι
αὐτῷ  καὶ  µάλιστα,  ὅταν  ἔµψυχα  ᾖ  καὶ  ζωὴν  ἔχῃ  ἢ  καὶ  λογικὰ  ᾖ,  καὶ  τὴν  πρόνοιαν  δὲ  ἐπὶ  πάντα
φθάνειν  καὶ  τὸ  ἔργον  αὐτῆς  τοῦτ'  εἶναι,  τὸ  µηδενὸς  ἠµεληκέναι.  Εἰ  οὖν  φαµεν  ἐκ  νοῦ  τόδε  τὸ  πᾶν
ἠρτῆσθαι καὶ εἰς ἅπαντα ἐληλυθέναι τὴν δύναµιν αὐτοῦ, πειρᾶσθαι δεῖ δεικνύναι, ὅπῃ ἕκαστα τούτων
καλῶς  ἔχει. Πρῶτον  τοίνυν  ληπτέον  ὡς  τὸ  καλῶς  ἐν  τῷ  µικτῷ  ζητοῦντας  χρὴ  µὴ  πάντη  ἀπαιτεῖν
ὅσον  τὸ  καλῶς  ἐν  τῷ  ἀµίκτῳ  ἔχει,  µηδ'  ἐν  δευτέροις  ζητεῖντὰ  πρῶτα,  ἀλλ'  ἐπειδὴ  καὶ  σῶµα  ἔχει,
συγχωρεῖν  καὶ  παρὰ  τούτου  ἰέναι  <τι>  εἰς  τὸ  πᾶν,  ἀγαπᾶν  δὲ  παρὰ  τοῦ  λόγου,  ὅσον  ἐδύνατο
δέξασθαι τὸ µίγµα, εἰ µηδὲν τούτου ἐλλείπει· οἷον, εἴ τις ἐσκόπει τὸν ἄνθρωπον τὸν αἰσθητὸν ὅστις
κάλλιστος,  οὐκ  ἂν  δήπου  τῷ  ἐν  νῷ  ἀνθρώπῳ  ἠξίωσε  τὸν  αὐτὸν  εἶναι,  ἀλλ'  ἐκεῖνο  ἀποδεδέχθαι  τοῦ
ποιητοῦ, εἰ ὅµως ἐν σαρξὶ καὶ νεύροις καὶ ὀστέοις ὄντα κατέλαβε τῷ λόγῳ, ὥστε καὶ ταῦτα καλλῦναι
καὶ τὸν λόγον δυνηθῆναι ἐπανθεῖν τῇ ὕλῃ. Ταῦτα τοίνυν ὑποθέµενον χρὴ προιέναι τὸ ἐντεῦθεν ἐπὶ τὰ
ἐπιζητούµενα·  τάχα  γὰρ  ἂν  ἐν  τούτοις  τὸ  θαυµαστὸν  ἀνεύροιµεν  τῆς  προνοίας  καὶ  τῆς  δυνάµεως,
παρ' οὗ ὑπέστη τὸ πᾶν τόδε. Ὅσαµὲν οὖν ἔργα ψυχῶν, ἃ δὴ ἐν αὐταῖς ἵσταται ταῖς ἐργαζοµέναις τὰ
χείρω, οἷον ὅσα κακαὶ ψυχαὶ ἄλλας ἔβλαψαν καὶ ὅσα ἀλλήλας αἱ κακαί, εἰ µὴ καὶ τοῦ κακὰς ὅλως
αὐτὰς  εἶναι  τὸ  προνοοῦν  αἰτιῷτο,  ἀπαιτεῖν  λόγον  οὐδὲ  εὐθύνας  προσήκει <«αἰτία  ἑλοµένου»>
διδόντας·  εἴρηται  γὰρ  ὅτι  ἔδει  καὶ  ψυχὰς  κινήσεις  οἰκείας  ἔχειν  καὶ  ὅτι  οὐ  ψυχαὶ  µόνον,  ἀλλὰ  ζῷα
ἤδη,  καὶ  δὴ  καὶ  οὐδὲν  θαυµαστὸν  οὔσας  ὅ  εἰσιν  ἀκόλουθον  βίον  ἔχειν·  οὐδὲ  γάρ,  ὅτι  κόσµος  ἦν,
ἐληλύθασιν, ἀλλὰ πρὸ κό µ
ς ου τὸ κόσµου εἶναι εἶχον καὶ ἐπιµελεῖσθαι καὶ ὑφιστάναι καὶ διοικεῖν καὶ
ποιεῖν ὅστις τρόπος, εἴτε ἐφεστῶσαι καὶ διδοῦσαί τι παρ' αὐτῶν εἴτε κατιοῦσαι εἴτε αἱ µὲν οὕτως, αἱ
δ'οὕτως·  οὐ  γὰρ  ἂν  τὰ  νῦν  περὶ  τούτων,  ἀλλ'  ὅτι,  ὅπως  πότ'  ἂν  ᾖ,  τήν  γε  πρόνοιαν  ἐπὶ  τούτοις
οὐµ µ
ε πτέον. Ἀλλ' ὅταν πρὸς τοὺς ἐναντίους τὴν παράθεσιν τῶν κακῶν τις θεωρῇ, πένητας ἀγαθοὺς
καὶ  πονηροὺς  πλουσίους  καὶ  πλεονεκτοῦντας  ἐν  οἷς  ἔχειν  δεῖ  ἀνθρώπους  ὄντας  τοὺς  χείρους  καὶ
κρατοῦντας,  καὶ  ἑαυτῶν  καὶ  τὰ  ἔθνη  καὶ  τὰς  πόλεις;  Ἆρ'  οὖν,  ὅτι  µὴ  µέχρι  γῆς  φθάνει;  Ἀλλὰ  τῶν
ἄλλων  γινοµένων  λόγῳ  µαρτύριον  τοῦτο  καὶ  µέχρι  γῆς  ἰέναι·  καὶ  γὰρ  ζῷα  καὶ  φυτὰ  καὶ  λόγου  καὶ
ψυχῆς καὶ ζωῆς µ
  εταλαµβάνει. Ἀλλὰ φθάνουσα οὐ κρατεῖ; Ἀλλὰ ζῴου ἑνὸς ὄντος τοῦ παντὸς ὅµοιον
ἂν  γένοιτο,  εἴ  τις  κεφαλὴν  µὲν  ἀνθρώπου  καὶ  πρόσωπον  ὑπὸ  φύσεως  καὶ  λόγου  γίνεσθαι  λέγοι
κρατοῦντος,  τὸ  δὲ  λοιπὸν  ἄλλαις  ἀναθείη  αἰτίαις,  τύχαις  ἢ  ἀνάγκαις,  καὶ  φαῦλα  διὰ  τοῦτο  ἢ  δι'
ἀδυναµίαν  φύσεως  γεγονέναι.  Ἀλλ'  οὐδὲ  ὅσιον  οὐδ'  εὐσεβὲς  ἐνδόντας  τῷ  µὴ  καλῶς  ταῦτα  ἔχειν
καταµέµφεσθαι τῷ ποιήµατι. Λοιπὸν δὴ ζητεῖν ὅπῃ καλῶς ταῦτα, καὶ ὡς τάξεως µετέχει, ἢ ὅπῃ µή.
Ἢ οὐ κακῶς. Παντὸς δὴ ζῴου τὰ µὲν ἄνω, πρόσωπα καὶ κεφαλή, καλλίω, τὰ δὲ µέσα καὶ κάτω οὐκ
ἴσα·  ἄνθρωποι  δὲ  ἐν  µέσῳ  καὶ  κάτω,  ἄνω  δὲ  οὐρανὸς  καὶ  οἱ  ἐν  αὐτῷ  θεοί·  καὶ  τὸ  πλεῖστον  τοῦ
κόσµου θεοὶ καὶ οὐρανὸς πᾶς κύκλῳ, γῆ δὲ οἷα κέντρον καὶ πρὸς ἕν τι τῶν ἄστρων. Θαυµάζεται δὲ ἐν
ἀνθρώποις ἀδικία, ὅτι ἄνθρωπον ἀξιοῦσιν ἐν τῷ παντὶ τὸ τίµιον εἶναι ὡς οὐδενὸς ὄντος σοφωτέρου.
Τὸ δὲ κεῖται ἄνθρωπος ἐν µέσῳ θεῶν καὶ θηρίων καὶ ῥέπει ἐπ' ἄµφω καὶ ὁµοιοῦνται οἱ µὲν τῷ ἑτέρῳ,

οἱ δὲ τῷ ἑτέρῳ, οἱ δὲ µεταξύ εἰσιν, οἱ πολλοί.Οἱ δὴ κακυνθέντες εἰς τὸ ἐγγὺς ζῴων ἀλόγων καὶ θηρίων
ἰέναι ἕλκουσι τοὺς µέσους καὶ βιάζονται· οἱ δὲ βελτίους µέν εἰσι τῶν βιαζοµένων, κρατοῦνταί γε µὴν
ὑπὸ  τῶν  χειρόνων,  ᾗ  εἰσι  χείρους  καὶ  αὐτοὶ  καὶ  οὐκ  εἰσὶν  ἀγαθοὶ  οὐδὲ  παρεσκεύασαν  αὑτοὺς  µὴ
παθεῖν.  Εἰ  οὖν  παῖδες  ἀσκήσαντες  µὲν  τὰ  σώµατα,  τὰς  δὲ  ψυχὰς  ὑπ'  ἀπαιδευσίας  τούτου  χείρους
γενόµενοι ἐν πάλῃ κρατοῖεν τῶν µήτε τὰ σώµατα µήτε τὰς ψυχὰς πεπαιδευµένων καὶ τὰ σιτία αὐτῶν
ἁρπάζοιεν καὶ τὰ ἱµάτια αὐτῶν τὰ ἁβρὰ λαµβάνοιεν, τί ἂν τὸ πρᾶγµα ἢ γέλως εἴη; Ἢ πῶς οὐκ ὀρθὸν
καὶ  τὸν  νοµοθέτην  συγχωρεῖν  ταῦτα  µὲν  πάσχειν  ἐκείνους  δίκην  ἀργίας  καὶ  τρυφῆς  διδόντας,  οἳ
ἀποδεδειγµένων  γυµνασίων  αὐτοῖς  [οἵδ']  ὑπ'  ἀργίας  καὶ  τοῦ  ζῆν  µαλακῶς  καὶ  ἀ
µ
νει ένως  περιεῖδον
ἑαυτοὺς  ἄρνας  καταπιανθέντας  λύκων  ἁρπαγὰς  εἶναι;  Τοῖς  δὲ  ταῦτα  ποιοῦσι  πρώ µ
τη ὲν  δίκη  τὸ
λύκοις εἶναι καὶ κακοδαίµοσιν ἀνθρώποις· εἶτα αὐτοῖς καὶ κεῖται ἃ παθεῖν χρεὼν τοὺς τοιούτους· οὐ
γὰρ ἔστη ἐνταῦθα κακοῖς γενοµένοις ἀποθανεῖν, ἀλλὰ τοῖς ἀεὶ προτέροις ἕπεται ὅσα κατὰ λόγον καὶ
φύσιν, χείρω τοῖς χείροσι, τοῖς δὲ ἀµείνοσι τὰ ἀµείνω. Ἀλλ' οὐ παλαῖστραι τὰ τοιαῦτα· παιδιὰ γὰρ
ἐκεῖ. Ἔδει γὰρ µειζόνων τῶν παίδων µετὰ ἀνοίαςἀµφοτέρων γινοµένων ἀµφοτέρους µὲν ζώννυσθαι
ἤδη  καὶ  ὅπλα  ἔχειν,  καὶ  ἡ  θέα  καλλίων  ἢ  κατὰ  πάλας  γυµνάζοντι·  νῦν  δ'  οἱ  µὲν  ἄοπλοι,  οἱ  δὲ
ὁπλισθέντες  κρατοῦσιν. Ἔνθα  οὐ θεὸν  ἔδει  ὑπὲρ  τῶν  ἀπολέµων  αὐτὸν  µάχεσθαι·  σῴζεσθαι  γὰρ ἐκ
πολέµων  φησὶ  δεῖν  ὁ  νόµος  ἀνδριζοµένους,  ἀλλ'  οὐκ  εὐχοµένους·  οὐδὲ  γὰρ  κοµίζεσθαι  καρποὺς
εὐχοµένους ἀλλὰ γῆς ἐπιµελουµένους, οὐδέ γε ὑγιαίνειν µὴ ὑγείας ἐπιµελουµένους· οὐδ' ἀγανακτεῖν
δέ, εἰ τοῖς φαύλοις πλείους γίνοιντο καρποὶ ἢ ὅλως αὐτοῖς γεωργοῦσιν εἴη ἄµεινον. Ἔπειτα γελοῖον
τὰ µὲν ἄλλα πάντα τὰ κατὰ τὸν βίον γνώµῃ τῇ ἑαυτῶν πράττειν, κἂν µὴ ταύτῃ πράττωσιν, ᾗ θεοῖς
φίλα,  σῴζεσθαι  δὲ  µόνον  παρὰ  θεῶν  οὐδὲ  ταῦτα  ποιήσαντας,  δι'  ὧν  κελεύουσιν  αὐτοὺς  οἱ    θεοὶ
σῴζεσθαι.  Καὶ  τοίνυν  οἱ  θάνατοι  αὐτοῖς  βελτίους  ἢ  τὸ  οὕτω  ζῶντας  εἶναι,  ὅπως  ζῆν  αὐτοὺς  οὐκ
ἐθέλουσιν οἱ ἐν τῷ παντὶ νόµοι· ὥστε τῶν ἐναντίων γινοµένων, εἰρήνης ἐν ἀνοίαις καὶ κακίαις πάσαις
φυλαττοµένης,  ἀµελῶς  ἂν  ἔσχε  τὰ  προνοίας  ἐώσης  κρατεῖν  ὄντως  τὰ  χείρω.  Ἄρχουσι  δὲ  κακοὶ
ἀρχοµένων ἀνανδρίᾳ· τοῦτο γὰρ δίκαιον, οὐκ ἐκεῖνο. Οὐ γὰρ δὴ οὕτω τὴν πρόνοιαν εἶναι δεῖ, ὥστε
µηδὲν  ἡµᾶς  εἶναι.  Πάντα  δὲ  οὔσης  προνοίας  καὶ  µόνης  αὐτῆς  οὐδ'  ἂν  εἴη·  τίνος  γὰρ  ἂν  ἔτι  εἴη;
Ἀλλὰµόνον  ἂν  εἴη  τὸ  θεῖον.  Τοῦτο  δὲ  καὶ  νῦν  ἐστι·  καὶ  πρὸς  ἄλλο  δὲ  ἐλήλυθεν,  οὐχ  ἵνα  ἀνέλῃ  τὸ
ἄλλο,  ἀλλ'  ἐπιόντι  οἷον  ἀνθρώπῳ  ἦν  ἐπ'  αὐτῷ  τηροῦσα  τὸν  ἄνθρωπον  ὄντα·  τοῦτο  δέ  ἐστι  νόµῳ
προνοίας  ζῶντα,  ὃ  δή  ἐστι  πράττοντα  ὅσα  ὁ  νόµος  αὐτῆς  λέγει.  Λέγει  δὲ  τοῖς  µὲν  ἀγαθοῖς
γενοµένοις ἀγαθὸν βίον ἔσεσθαι καὶ κεῖσθαι καὶ εἰς ὕστερον, τοῖς δὲ κακοῖς τὰ ἐναντία. Κακοὺς δὲ
γενοµένους ἀξιοῦν ἄλλους αὐτῶν σωτῆρας εἶναι ἑαυτοὺς
µ
προε ένους οὐ
µ
θε ιτὸν εὐχὴν ποιουµένων·
οὐ  τοίνυν  οὐδὲ  θεοὺς  αὐτῶν  ἄρχειν  τὰ  καθέκαστα  ἀφέντας  τὸν  ἑαυτῶν  βίον  οὐδέ  γε  τοὺς  ἄνδρας
τοὺς  ἀγαθούς,  ἄλλον  βίον  ζῶντας  τὸν  ἀρχῆς  ἀνθρωπίνης  ἀµείνω,  τούτους  αὐτῶν  ἄρχοντας  εἶναι·
ἐπεὶ οὐδ' αὐτοὶ ἐ
µ
πε ελήθησάν ποτε, ὅπως ἄρχοντες ἀγαθοὶ γένοιντο τῶν ἄλλων, ὅπως αὐτοῖς <εὖ> ᾖ
ἐπιµελούµενοι,  ἀλλὰ  φθονοῦσιν,  ἐάν  τις  ἀγαθὸς  παρ'  αὐτοῦ  φύηται·  ἐπεὶ  πλείους  ἂν  ἐγένοντο
ἀγαθοί,  εἰ  τούτους  ἐποιοῦντο  προστάτας.  Γενόµενοι  τοίνυν  ζῷον  οὐκ  ἄριστον,  ἀλλὰ  µέσην  τάξιν
ἔχον  καὶ  ἑλόµενον,  ὅµως  ἐν  ᾧ  κεῖται  τόπῳ  ὑπὸ  προνοίας  οὐκ  ἐώµενον  ἀπολέσθαι,  ἀλλὰ
ἀναφερόµενον  ἀεὶ  πρὸς  τὰ  ἄνω  παντοίαις  µηχαναῖς,  αἷς  τὸ  θεῖον  χρῆται  ἐπικρατεστέραν  ἀρετὴν
ποιοῦν, οὐκ ἀπώλεσε τὸ λογικὸν εἶναι τὸ ἀνθρώπινον γένος, ἀλλὰ µετέχον, εἰ καὶ µὴ ἄκρως, ἐστὶ καὶ
σοφίας καὶ νοῦ καὶ τέχνης καὶ δικαιοσύνης, τῆς  γοῦν πρὸς ἀλλήλους ἕκαστοι· καὶ οὓς ἀδικοῦσι δέ,
οἴονται δικαίως ταῦτα ποιεῖν· εἶναι γὰρ ἀξίους. Οὕτω καλόν ἐστιν ἄνθρωπος ποί µ
η α, ὅσον δύναται
καλὸν εἶναι, καὶ συνυφανθὲν εἰς τὸ πᾶ µ
ν οῖραν ἔχει τῶν ἄλλων ζῴων ὅσα ἐπὶ γῆς βελτίονα. Ἐπεὶ καὶ
τοῖς ἄλλοις ὅσα ἐλάττω ζῷα αὐτοῦ κόσµον γῇ φέροντα µέµφεται οὐδεὶς νοῦν ἔχων. Γελοῖον γάρ, εἴ
τις  µέµφοιτο,  ὅτι  τοὺς  ἀνθρώπους  δάκνοι,  ὡς  δέον  αὐτοὺς  ζῆν  κοιµωµένους.  Ἀνάγκη  δὲ  καὶ  ταῦτα
εἶναι· καὶ αἱ µὲν πρόδηλοι παρ' αὐτῶν ὠφέλειαι, τὰς δὲ οὐ φανερὰς ἀνεῦρε πολλὰς ὁ χρόνος· ὥστε
µηδὲν  αὐτῶ µ
ν άτην  µηδὲ  ἀνθρώποις  εἶναι.  Γελοῖον  δὲ  καὶ  ὅτι  ἄγρια  πολλὰ  αὐτῶν  µέµφεσθαι
γινοµένων  καὶ  ἀνθρώπων  ἀγρίων·  εἰ  δὲ  µὴ  πεπίστευκεν  ἀνθρώποις,  ἀλλὰ  ἀπιστοῦντα  ἀµύνεται,  τί
θαυµαστόν  ἐστιν;  Ἀλλ'  εἰ  ἄνθρωποι  ἄκοντές  εἰσι  κακοὶ  καὶ  τοιοῦτοι  οὐχ  ἑκόντες,  οὔτ'  ἄν  τις  τοὺς
ἀδικοῦντας αἰτιάσαιτο, οὔτε τοὺς πάσχοντας ὡς δι' αὐτοὺς ταῦτα πάσχοντας. Εἰ δὲ δὴ καὶ ἀνάγκη
οὕτω κακοὺς γίνεσθαι εἴτε ὑπὸ τῆς φορᾶς εἴτε τῆς ἀρχῆς διδούσης τὸ ἀκόλουθον ἐντεῦθεν, φυσικῶς
οὕτως. Εἰ δὲ δὴ καὶ ὁ λόγος αὐτός ἐστιν ὁ ποιῶν, πῶς οὐκ ἄδικα οὕτως; Ἀλλὰ τὸ µὲν ἄκοντες, ὅτι
ἁµαρτία ἀκούσιον· τοῦτο δὲ οὐκ ἀναιρεῖ τὸ αὐτοὺς τοὺς πράττοντας παρ' αὐτῶν εἶναι, ἀλλ' ὅτι αὐτοὶ
ποιοῦσι, διὰ τοῦτο καὶ αὐτοὶ ἁµαρτάνουσιν· ἢ οὐδ' ἂν ὅλωςἥµαρτον µὴ αὐτοὶ οἱ ποιοῦντες ὄντες. Τὸ
δὲ τῆς ἀνάγκης οὐκ ἔξωθεν, ἀλλ' ὅτι πάντως. Τὸ δὲ τῆς φορᾶς οὐχ ὥστε µηδὲν ἐφ' ἡµῖν εἶναι· καὶ γὰρ
εἰ  ἔξωθεν  τὸ  πᾶν,  οὕτως  ἂν  ἦν,  ὡς  αὐτοὶ  οἱ  ποιοῦντες  ἐβούλοντο·  ὥστε  οὐκ  ἂν  αὐτοῖς  ἐναντία
ἐτίθεντο ἄνθρωποι οὐδ' ἂν ἀσεβεῖς, εἰ θεοὶ ἐποίουν. Νῦν δὲ παρ' αὐτῶν τοῦτο. Ἀρχῆς δὲ δοθείσης τὸ
ἐφεξῆς  περαίνεται  συµπαραλαµβανοµένων  εἰς  τὴν  ἀκολουθίαν  καὶ  τῶν  ὅσαι  εἰσὶν  ἀρχαί·  ἀρχαὶ  δὲ
καὶ ἄνθρωποι. Κινοῦνται γοῦν πρὸς τὰ καλὰ οἰκείᾳ φύσει καὶ ἀρχὴ αὕτη αὐτεξούσιος. Πότερα δὲ
φυσικαῖς  ἀνάγκαις  οὕτως  ἕκαστα  καὶ  ἀκολουθίαις  καὶ  ὅπῃ  δυνατὸν  καλῶς;  Ἢ  οὔ,  ἀλλ'  ὁ  λόγος
ταῦτα  πάντα  ποιεῖ  ἄρχων  καὶ  οὕτω  βούλεται  καὶ  τὰ  λεγόµενα  κακὰ  αὐτὸς  κατὰ  λόγον  ποιεῖ  οὐ
βουλόµενος πάντα ἀγαθὰ εἶναι, ὥσπερ ἂν εἴ τις τεχνίτης οὐ πάντα τὰ ἐν τῷ ζῴῳ ὀ
µ
φθαλ οὺς ποιεῖ·
οὕτως οὐδ' ὁ λόγος πάντα θεοὺς εἰργάζετο, ἀλλὰ τὰ µὲν θεούς, τὰ δὲ δαίµονας, δευτέραν φύσιν, εἶτα
ἀνθρώπους  καὶ  ζῷα  ἐφεξῆς,  οὐ  φθόνῳ,  ἀλλὰ  λόγῳ  ποικιλίαν  νοερὰν  ἔχοντι.  Ἡµεῖς  δέ,  ὥσπερ  οἱ
ἄπειροι  γραφικῆς  τέχνης  αἰτιῶνται,  ὡς  οὐ  καλὰ  τὰ  χρώµατα  πανταχοῦ,  ὁ  δὲ  ἄρα  τὰ  προσήκοντα

ἀπέδωκεν  ἑκάστῳ  τόπῳ·  καὶ  αἱ  πόλεις  δὲ  οὐκ  ἐξ  ἴσων,  καὶ  αἳ  εὐνοµίᾳ  χρῶνται·  ἢ  εἴ  τις  δρᾶµα
µέµφοιτο, ὅτι µὴ πάντες ἥρωες ἐν αὐτῷ, ἀλλὰ καὶ οἰκέτης καί τις ἀγροῖκος καὶφαύλως φθεγγόµενος·
τὸ δὲ οὐ καλόν ἐστιν, εἴ τις τοὺς χείρους ἐξέλοι, καὶ ἐκ τούτων συµπληρούµενον. Εἰ µὲν οὖν αὐτὸς ὁ
λόγος ἐ
µ
ναρ όσας ἑαυτὸν εἰς ὕλην ταῦτα εἰργάσατο τοῦτο ὢν οἷός ἐστιν, ἀνόµοιος τοῖς µέρεσιν, ἐκ
τοῦ πρὸ αὐτοῦ τοῦτο ὤν, καὶ τοῦτο τὸ γενόµενον οὕτω γενόµενον µὴ ἂν ἔσχε κάλλιον ἑαυτοῦ ἄλλο.
Ὁ δὲ λόγος ἐκ πάντων ὁµοίων καὶ παραπλησίων οὐκ ἂν ἐγένετο καὶ οὗτος ὁ τρόπος µ µ
ε πτός· πάντα
ὄντος κατὰ µέρος ἕκαστον ἄλλος. Εἰ δὲ ἔξω ἑαυτοῦ ἄλλα εἰσήγαγεν, οἷον ψυχάς, καὶ ἐβιάσατο παρὰ
τὴν αὐτῶν φύσιν ἐναρµόσαι τῷ ποιήµατι πρὸς τὸ χεῖρον πολλάς, πῶς ὀρθῶς; Ἀλλὰ φατέον καὶ τὰς
ψυχὰς  οἷον  µέρη  αὐτοῦ  εἶναι  καὶ  µὴ  χείρους  ποιοῦντα  ἐνα µ
ρ όττειν,  ἀλλ'  ὅπου  προσῆκον  αὐταῖς
καταχωρίζειν κατ' ἀξίαν.Ἐπεὶ οὐδὲ ἐκεῖνον ἀποβλητέον τὸν λόγον, ὃς οὐ πρὸς τὸ παρὸν ἑκάστοτέ
φησι βλέπειν, ἀλλὰ πρὸς τὰς πρόσθεν περιόδους καὶ αὖ τὸ µέλλον, ὥστε ἐκεῖθεν τάττειν τὴν ἀξίαν
καὶ  µετατιθέναι  ἐκ  δεσποτῶν  τῶν  πρόσθεν  δούλους  ποιοῦντα,  εἰ  ἐγένοντο  κακοὶ  δεσπόται,  καὶ  ὅτι
σύµφορον  αὐτοῖς  οὕτω,  καὶ  εἰ  κακῶς  ἐχρήσαντο  πλούτῳ,  πένητας – καὶ  ἀγαθοῖς  οὐκ  ἀσύµφορον
πένησιν εἶναι – καὶ φονεύσαντας ἀδίκως φονευθῆναι ἀδίκως µὲν τῷ ποιήσαντι, αὐτῷ δὲ δικαίως τῷ
παθόντι,  καὶ  τὸ  πεισόµενον  συναγαγεῖν  εἰς  τὸ  αὐτὸ  τῷ  ἐπιτηδείῳ  ποιῆσαι,  ἃ  παθεῖν ἐχρῆν  ἐκεῖνον.
Μὴ γὰρ δὴ κατὰ συντυχίαν δοῦλον µηδὲ αἰχµάλωτον ὡς ἔτυχε µηδὲ ὑβρισθῆναι εἰς σῶµα εἰκῇ, ἀλλ'
ἦν  ποτε  ταῦτα  ποιήσας,  ἃ  νῦν  ἐστι  πάσχων·  καὶ  µητέρα  τις  ἀνελὼν  ὑπὸ  παιδὸςἀναιρεθήσεται
γενόµενος γυνή, καὶ βιασάµενος γυναῖκα ἔσται, ἵνα βιασθῇ. Ὅθεν καὶ θείᾳ φήµῃ <Ἀδράστεια>· αὕτη
γὰρ ἡ διάταξις Ἀδράστεια ὄντως καὶ ὄντως ∆ίκη καὶ σοφία θαυµαστή. Τεκµαίρεσθαι δὲ δεῖ τοιαύτην
τινὰ  εἶναι  τὴν  τάξιν  ἀεὶ  τῶν  ὅλων  ἐκ  τῶν  ὁρωµένων  ἐν  τῷ  παντί,  ὡς  εἰς  ἅπαν  χωρεῖ  καὶ  ὅ  τι
µικρότατον,  καὶ  ἡ  τέχνη  θαυµαστὴ  οὐ  µόνον  ἐν  τοῖς  θείοις,  ἀλλὰ  καὶ  ὧν  ἄν  τις  ὑπενόησε
καταφρονῆσαι ὡς µικρῶν τὴν πρόνοιαν, οἵα καὶ ἐν τοῖς τυχοῦσι ζῴοις ἡ ποικίλη θαυµατουργία καὶ τὸ
µέχρι  τῶν  ἐµφύτων  καρποῖς  καὶ  ἔτι  φύλλοις  τὸ  εὐειδὲς  καὶ  τὸ  ῥᾷστα  εὐανθὲς  καὶ  ῥαδινὸν  καὶ
ποικίλον, καὶ ὅτι οὐ πεποίηται ἅπαξ καὶ ἐπαύσατο, ἀλλ' ἀεὶποιεῖται τῶν ὑπεράνω φεροµένων κατὰ
ταῦτα οὐχ ὡσαύτως. Μετατίθεται τοίνυν τὰ µετατιθέµενα οὐκ εἰκῇ µετατιθέµενα οὐδ' ἄλλα σχήµατα
λαµβάνοντα,  ἀλλ'  ὡς  καλόν,  καὶ  ὡς  πρέποι  ἂν  δυνάµεσι  θείαις  ποιεῖν.  Ποιεῖ  γὰρ    πᾶν  τὸ  θεῖον  ὡς
πέφυκε· πέφυκε δὲ κατὰ τὴν αὐτοῦ οὐσίαν· οὐσία δὲ αὐτῷ, ἣ τὸ καλὸν ἐν ταῖς ἐνεργείαις αὐτοῦ καὶ
τὸ δίκαιον συνεκφέρει. Εἰ γὰρ µ
  ὴ ἐκεῖ ταῦτα, ποῦ ἂν εἴη; Ἔχει τοίνυν ἡ διάταξις οὕτω κατὰ νοῦν, ὡς
ἄνευ λογισµοῦ εἶναι, οὕτω δὲ εἶναι, ὡς, εἴ τις ἄριστα δύναιτο λογισµῷ χρῆσθαι, θαυµάσαι, ὅτι µὴ ἂν
ἄλλως εὗρε λογισµὸς ποιῆσαι, ὁποῖόν τι γινώσκεται καὶ ἐν ταῖς καθ' ἕκαστα φύσεσι, γινοµένων εἰς ἀεὶ
νοερώτερον  ἢ  κατὰ  λογισµοῦ  διάταξιν.  Ἐφ'  ἑκάστου  µὲν  οὖν  τῶν  γινοµένων  ἀεὶ  γενῶν  οὐκ  ἔστιν
αἰτιᾶσθαι τὸν ποιοῦντα λόγον, εἴ τις µὴ ἀξιοῖ ἕκαστον οὕτω γεγονέναι χρῆναι, ὡς τὰ µὴ γεγονότα,
ἀίδια δέ, ἔν τε νοητοῖς ἔν τε αἰσθητοῖς ἀεὶ κατὰ ταὐτὰ ὄντα, προσθήκην αἰτῶν ἀγαθοῦ πλείονα, ἀλλ'
οὐ τὸ δοθὲν ἑκάστῳ εἶδος αὔταρκες ἡγούµενος, οἷον τῷδε, ὅτι µὴ καὶ κέρατα, οὐ σκοπούµενος ὅτι
ἀδύνατον ἦν λόγον µὴ οὐκ ἐπὶ πάντα ἐλθεῖν, ἀλλ' ὅτι ἔδει ἐν τῷ µείζονι τὰ ἐλάττω καὶ ἐν τῷ ὅλῳ τὰ
µέρη καὶ οὐκ ἴσα δυνατὸν εἶναι· ἢ οὐκ ἂν ἦν µέρη. Τὸ µὲν γὰρ ἄνω πᾶν πάντα, τὰ δὲ κάτω οὐ πάντα
ἕκαστον. Καὶ ἄνθρωπος δή, καθ' ὅσον µέρος, ἕκαστον, οὐ πᾶς. Εἰ δέ που ἐ µ
ν έρεσί τισι καὶ ἄλλο τι, ὃ
οὐ  µέρος,  τούτῳ  κἀκεῖνο  πᾶν.  Ὁ  δὲ  καθ'  ἕκαστα,  ᾗ  τοῦτο,  οὐκἀπαιτητέος  τέλεος  εἶναι  εἰς  ἀρετῆς
ἄκρον·  ἤδη  γὰρ  οὐκέτ'  ἂν  µέρος.  Οὐ  µὴν  οὐδὲ  τῷ  ὅλῳ  τὸµέρος  κοσµηθὲν  εἰς  µείζονα  ἀξίαν
ἐφθόνηται·  καὶ  γὰρ  κάλλιον  τὸ  ὅλον  ποιεῖ  κοσµηθὲν  ἀξίᾳµείζονι.  Καὶ  γὰρ  γίνεται  τοιοῦτον
ἀφοµοιωθὲν  τῷ  ὅλῳ  καὶ  οἷον  συγχωρηθὲν  τοιοῦτον  εἶναι  καὶ  συνταχθὲν  οὕτως,  ἵνα  καὶ  κατὰ  τὸν
ἀνθρώπου  τόπον  ἐκλάµπῃ  τι  ἐν  αὐτῷ,  οἷον  καὶ  κατὰ  τὸν  θεῖον  οὐρανὸν  τὰ  ἄστρα,  καὶ  ᾖ  ἐντεῦθεν
ἀντίληψις οἷον <ἀγά µ
λ ατος> µεγάλου καὶ καλοῦ εἴτε ἐµψύχου εἴτε καὶ τέχνῃ Ἡφαίστου γενοµένου,
ᾧ  <εἰ>σι  µὲν  καὶ  κατὰ  τὸ  πρόσωπον  ἐπιστίλβοντες  ἀστέρες  καὶ  ἐν  τοῖς  στήθεσι  δὲ  ἄλλοι  καὶ  ᾗ
ἔµελλεν ἐπιπρέψειν ἄστρων θέσις κειµένων. Τὰµὲν οὖν ἕκαστα αὐτὰ ἐφ' ἑαυτῶν θεωρούµενα οὕτως·
ἡ συµπλοκὴ δὲ ἡ τούτων γεννηθέντων καὶ ἀεὶ γεννωµένων ἔχοι ἂν τὴν ἐπίστασιν καὶ ἀπορίαν κατά τε
τὴν ἀλληλοφαγίαν τῶν ἄλλων ζῴων καὶ τὰς ἀνθρώπων εἰς ἀλλήλους ἐπιθέσεις, καὶ ὅτι πό µ
λε ος ἀεὶ
καὶ οὐ µήποτε παῦλαν οὐδ' ἂν ἀνοχὴν λάβοι, καὶ µάλιστα εἰ λόγος πεποίηκεν οὕτως ἔχειν, καὶ οὕτω
λέγεται  καλῶς  ἔχειν.  Οὐ  γὰρ  ἔτι  τοῖς  οὕτω  λέγουσιν  ἐκεῖνος  ὁ  λόγος  βοηθεῖ,  ὡς  καλῶς  κατὰ  τὸ
δυνατὸν  ἔχειν,  αἰτίᾳ  ὕλης  οὕτως  ἐχόντων,  ὡς  ἐλαττόνως  ἔχειν,  καὶ  ὡς  <οὐ  δυνατὸν  τὰ  κακὰ
ἀπολέσθαι>,  εἴπερ  οὕτως  ἐχρῆν  ἔχειν,  καὶ  καλῶς  οὕτω,  καὶ  οὐχ  ἡ  ὕλη  παρελθοῦσα  κρατεῖ,  ἀλλὰ
παρήχθη, ἵνα οὕτω,µᾶλλον δὲ ἦν καὶ αὐτὴ αἰτίᾳ λόγου οὕτως. Ἀρχὴ οὖν λόγος καὶ πάντα λόγος καὶ
τὰ γινόµενα κατ' αὐτὸν καὶ συνταττόµενα ἐπὶ τῇ γενέσει πάντως οὕτως. Τίς οὖν ἡ τοῦ πολέµου τοῦ
ἀκηρύκτου ἐν ζῴοις καὶ ἐν ἀνθρώποις ἀνάγκη; Ἢ ἀλληλοφαγίαι µὲν ἀναγκαῖαι, ἀµοιβαὶ ζῴων οὖσαι
οὐ δυναµένων, οὐδ' εἴ τις µὴ κτιννύοι αὐτά, οὕτω µένειν εἰς ἀεί. Εἰ δὲ ἐν ᾧ χρόνῳ δεῖ ἀπελθεῖν οὕτως
ἀπελθεῖν ἔδει, ὡς ἄλλοις γενέσθαι χρείαν παρ' αὐτῶν, τί φθονεῖν ἔδει; Τί δ' εἰ βρωθέντα ἄλλα ἐφύετο;
Οἷον  εἰ  ἐπὶ  σκηνῆς  τῶν  ὑποκριτῶν  ὁ  πεφονευµένος  ἀλλαξάµενος  τὸ  σχῆµα  ἀναλαβὼν  πάλιν  εἰσίοι
ἄλλου  πρόσωπον.  Ἀλλὰ  τέθνηκεν  ἀληθῶς  οὗτος.  Εἰ  οὖν  καὶ  τὸ  ἀποθανεῖν  ἀλλαγή  ἐστι  σώµατος,
ὥσπερ ἐσθῆτος ἐκεῖ, ἢ καί τισιν ἀποθέσεις σώµατος, ὥσπερ ἐκεῖ ἔξοδος ἐκ τῆς σκηνῆς παντελὴς τότε,
εἰσύστερον πάλιν ἥξοντος ἐναγωνίσασθαι, τί ἂν δεινὸν εἴη ἡ τοιαύτη τῶν ζῴων εἰς ἄλληλα µεταβολὴ
πολὺ  βελτίων  οὖσα  τοῦ  µηδὲ  τὴν  ἀρχὴν  αὐτὰ  γενέσθαι;  Ἐκείνως  µὲν  γὰρ  ἐ
µ
ρη ία  ζωῆς  καὶ  τῆς  ἐν
ἄλλῳ οὔσης ἀδυναµία· νῦν δὲ πολλὴ οὖσα ἐν τῷ παντὶ ζωὴ πάντα ποιεῖ καὶ ποικίλλει ἐν τῷ ζῆν καὶ
οὐκ  ἀνέχεται  µὴ  ποιοῦσα  ἀεὶ  καλὰ  καὶ  εὐειδῆ  ζῶντα  παίγνια.  Ἀνθρώπων  δὲ  ἐπ'  ἀλλήλους  ὅπλα

θνητῶν ὄντων ἐν τάξει εὐσχήµονι µαχοµένων, οἷα ἐν πυρρίχαις παίζοντες ἐργάζονται, δηλοῦσι τάς τε
ἀνθρωπίνας  σπουδὰς  ἁπάσας  παιδιὰς  οὔσας  τούς  τε  θανάτους  µηνύουσιν  οὐδὲν  δεινὸν  εἶναι,
ἀποθνῄσκειν  δ'  ἐν  πολέµοις  καὶ  ἐν  µάχαις  ὀλίγον  προλαβόντας  τοῦ  γινοµένου  ἐν  γήρᾳ  θᾶττον
ἀπιόντας καὶ πάλιν ἰόντας. Εἰ δ' ἀφαιροῖντο ζῶντες
µ
χρη άτων, γινώσκοιεν ἂν µηδὲ πρότερον αὐτῶν
εἶναι καὶ τοῖς ἁρπάζουσιν αὐτοῖς γελοίαν εἶναι τὴν κτῆσιν ἀφαιρουµένων αὐτοὺς ἄλλων· ἐπεὶ καὶ τοῖς
µὴ ἀφαιρεθεῖσι χεῖρον γίνεσθαι τῆς ἀφαιρέσεως τὴν κτῆσιν. Ὥσπερ δ' ἐπὶ τῶν θεάτρων ταῖς σκηναῖς,
οὕτω  χρὴ  καὶ  τοὺς  φόνους  θεᾶσθαι  καὶ  πάντας  θανάτους  καὶ  πόλεων  ἁλώσεις  καὶ  ἁρπαγάς,
µεταθέσεις  πάντα  καὶ  µ
µ
ετασχη ατίσεις  καὶ  θρήνων  καὶ  οἰµωγῶν  ὑποκρίσεις.  Καὶ  γὰρ  ἐνταῦθα  ἐπὶ
τῶν ἐν τῷ βίῳ ἑκάστων οὐχ ἡ ἔνδον ψυχή, ἀλλ' ἡ ἔξω ἀνθρώπου σκιὰ καὶ οἰµώζει καὶ ὀδύρεται καὶ
πάντα  ποιεῖ  ἐν  σκηνῇ  τῇ  ὅλῃ  γῇ  πολλαχοῦ  σκηνὰς  ποιησαµένων.  Τοιαῦτα  γὰρ  ἔργα  ἀνθρώπου  τὰ
κάτω  καὶ  τὰ  ἔξω  µόνα  ζῆν  εἰδότος  καὶ  ἐν  δακρύοις  καὶ  σπουδαίοις  ὅτι  παίζων  ἐστὶν  ἠγνοηκότος.
Μόνῳ  γὰρ  τῷ  σπουδαίῳ  σπουδαστέον  ἐν  σπουδαίοις  τοῖς  ἔργοις,  ὁ  δ'  ἄλλος  ἄνθρωπος  παίγνιον.
Σπουδάζεται δὲ καὶ τὰ παίγνια τοῖς σπουδάζειν οὐκ εἰδόσι καὶ τοῖς αὐτοῖς οὖσι παιγνίοις. Εἰ δέ τις
συµπαίζων  αὐτοῖς  τὰ  τοιαῦτα  πάθοι,  ἴστω  παραπεσὼν  παίδων  παιδιᾷ  τὸ  περὶ  αὐτὸν  ἀποθέµενος
παίγνιον. Εἰ δὲ δὴ καὶ παίζοι Σωκράτης, παίζει τῷ ἔξω Σωκράτει. ∆εῖ δὲκἀκεῖνο ἐνθυµεῖσθαι, ὡς οὐ
δεῖ
µ
τεκ ήρια τοῦ κακὰ εἶναι τὸ δακρύειν καὶ θρηνεῖν τίθεσθαι, ὅτι δὴ καὶ παῖδες ἐπὶ  οὐ κακοῖς καὶ
δακρύουσι  καὶ  ὀδύρονται. Ἀλλ'  εἰ  καλῶς  ταῦτα  λέγεται,  πῶς  ἂν  ἔτι  πονηρία;  Ποῦ  δ'  ἀδικία;
Ἁµαρτία  δὲ  ποῦ;  Πῶς  γὰρ  ἔστι  καλῶς  γινοµένων  ἁπάντων  ἀδικεῖν  ἢ  ἁµαρτάνειν  τοὺς  ποιοῦντας;
Κακοδαίµονες  δὲ  πῶς,  εἰ  µὴ  ἁµαρτάνοιεν  µηδὲ  ἀδικοῖεν;  Πῶς  δὲ  τὰµὲν  κατὰ  φύσιν,  τὰ  δὲ  παρὰ
φύσιν φήσοµεν εἶναι, τῶν γινοµένων ἁπάντων καὶ δρωµένων κατὰ φύσιν ὄντων; Πῶς δ' ἂν καὶ πρὸς
τὸ  θεῖον  ἀσέβειά  τις  εἴη  τοιούτου  ὄντος  τοῦ  ποιουµένου;  Οἷον  εἴ  τις  ἐν  δράµασι  λοιδορούµενον
ποιητὴς ὑποκριτὴν ποιήσαιτο καὶ κατατρέχοντα τοῦ ποιητοῦ τοῦ δράµατος. Πάλιν οὖν σαφέστερον
λέγωµεν τίς ὁ λόγος καὶ ὡς εἰκότως τοιοῦτός ἐστιν. Ἔστι τοίνυν οὗτος ὁ λόγος –
µ
τετολ ήσθω γάρ·
τάχα δ' ἂν καὶ τύχοιµεν – ἔστι τοίνυν οὗτος οὐκ ἄκρατος νοῦς οὐδ' αὐτονοῦς οὐδέ γε ψυχῆς καθαρᾶς
τὸ  γένος,  ἠρτ µ
η ένος  δὲ  ἐκείνης  καὶ  οἷον  ἔκλαµψις  ἐξ  ἀµφοῖν,  νοῦ  καὶ  ψυχῆς  καὶ  ψυχῆς  κατὰ  νοῦν
διακειµένης γεννησάντων τὸν λόγον τοῦτον ζωὴν λόγον τινὰ ἡσυχῇ ἔχουσαν. Πᾶσα δὲ ζωὴ ἐνέργεια,
καὶ ἡ φαύλη· ἐνέργεια δὲ οὐχ ὡς τὸ πῦρ ἐνεργεῖ, ἀλλ' ἡ ἐνέργεια αὐτῆς, κἂν µὴ αἴσθησίς τις παρῇ,
κίνησίς τις οὐκ εἰκῇ. Οἷς γοῦν ἐὰνζωὴ παρῇ καὶ µετάσχῃ ὁπωσοῦν ὁτιοῦν, εὐθὺς λελόγωται, τοῦτο δέ
ἐστι  µ µ
ε όρφωται,  ὡς  τῆς  ἐνεργείας  τῆς  κατὰ  τὴν  ζωὴν  µορφοῦν  δυναµένης  καὶ  κινούσης  οὕτως  ὡς
µορφοῦν. Ἡ τοίνυν ἐνέργεια αὐτῆς τεχνική, ὥσπερ ἂν ὁ ὀρχούµενος κινούµενος εἴη· ὁ γὰρ ὀρχηστὴς
τῇ  οὕτω  τεχνικῇ  ζωῇ  ἔοικεν  αὐτὸς  καὶ  ἡ  τέχνη  αὐτὸν  κινεῖ  καὶ  οὕτω  κινεῖ,  ὡς  τῆς  ζωῆς  αὐτῆς
τοιαύτης  πως  οὔσης.  Ταῦτα  µὲν  οὖν  εἰρήσθω  τοῦ  οἵαν  δεῖ  καὶ  τὴν    ἡντινοῦν  ζωὴν  ἡγεῖσθαι  ἕνεκα.
Ἥκων τοίνυν οὗτος ὁ λόγος ἐκ νοῦ ἑνὸς καὶ ζωῆς µιᾶς πλήρους ὄντος ἑκατέρου οὐκ ἔστιν οὔτε ζωὴ
µία  οὔτε  νοῦς  τις  εἷς  οὔτε  ἑκασταχοῦ  πλήρης  οὐδὲ  διδοὺς  ἑαυτὸν  οἷς  δίδωσιν  ὅλον  τε  καὶ  πάντα.
Ἀντιθεὶς δὲ ἀλλήλοις τὰ µέρη καὶ ποιήσας ἐνδεᾶ πολέµου καὶ µάχης σύστασιν καὶ γένεσιν εἰργάσατο
καὶ οὕτως ἐστὶν εἷς πᾶς, εἰ µὴ ἓν εἴη. Γενόµενον γὰρ ἑαυτῷ τοῖς µέρεσι πολέµιον οὕτως ἕν ἐστι καὶ
φίλον, ὥσπερ ἂν εἰ δράµατος λόγος – εἷς ὁ τοῦ δράµατος ἔχων ἐν αὐτῷ πολλὰ µ
ς άχας. Τὸ µὲν οὖν
δρᾶµα  τὰ  µ µ
ε αχ µ
η ένα  οἷον  εἰς  µίαν  ἁ µ
ρ ονίαν  ἄγει  σύµφωνον  οἷον  διήγησιν  τὴν  πᾶσαν  τῶν
µαχοµένων ποιούµενος· ἐκεῖ δὲ ἐξ ἑνὸς λόγου ἡ τῶν διαστατῶν µάχη· ὥ
µ
στε ᾶλλον ἄν τις τῇ ἁ µ
ρ ονίᾳ
τῇ ἐκ µαχοµένων εἰκάσειε, καὶ ζητήσει διὰ τί τὰ µαχόµενα ἐν τοῖς λόγοις. Εἰ οὖν καὶ ἐνταῦθα ὀξὺ καὶ
βαρὺ ποιοῦσι λόγοι καὶ συνίασιν εἰς ἕν, ὄντες ἁ µ
ρ ονίας λόγοι, εἰς αὐτὴν τὴν ἁ µ
ρ ονίαν, ἄλλον λόγον
µείζονα, ὄντες ἐλάττους αὐτοὶ καὶ µέρη, ὁρῶµεν δὲ καὶ ἐν τῷ παντὶ τὰ ἐναντία, οἷον λευκὸν µέλαν,
θερµὸν ψυχρόν, καὶ δὴ πτερωτὸν ἄπτερον, ἄπουν ὑπόπουν, λογικὸν ἄλογον, πάντα δὲ ζῴου ἑνὸς τοῦ
σύµπαντος  µέρη,  καὶ  τὸ  πᾶν  ὁµολογεῖ  ἑαυτῷ  τῶν  µερῶν  πολλαχοῦ  µαχοµένων,  κατὰ  λόγον  δὲ  τὸ
πᾶν,  ἀνάγκη  καὶ  τὸν  ἕνα  τοῦτον  λόγον  ἐξ  ἐναντίων  λόγον  εἶναι  ἕνα,  τὴν  σύστασιν  αὐτῷ  καὶ  οἷον
οὐσίαν τῆς τοιαύτης ἐναντιώσεως φερούσης. Καὶ γὰρ εἰ µὴ πολὺς ἦν, οὐδ' ἂν ἦν πᾶς, οὐδ' ἂν λόγος·
λόγος δὲ ὢν διάφορός τε πρὸς αὐτόν ἐστι καὶ ἡ µάλιστα διαφορὰ ἐναντίωσίς ἐστιν· ὥστε εἰ ἕτερον
ὅλως,  τὸ  δὲ  ἕτερον  ποιεῖ,  καὶ  µάλιστα  ἕτερον,  ἀλλ'  οὐχ  ἧττον  ἕτερον  ποιήσει·  ὥστε  ἄκρως  ἕτερον
ποιῶν καὶ τὰ ἐναντία ποιήσει ἐξ ἀνάγκης καὶ τέλεος ἔσται, οὐκ εἰ διάφορα µόνον, ἀλλ' εἰ καὶ ἐναντία
ποιοῖ  εἶναι  ἑαυτόν. Ὢν  δὴ  τοιοῦτος  οἷος  καὶ  πάντως  ποιεῖ,  πολὺ  µᾶλλον  τὰ  ποιούµενα  ποιήσει
ἐναντία,  ὅσῳ  καὶ  διέστηκε  µᾶλλον·  καὶ  ἧττον  ἓν  ὁ  κόσµος  ὁ  αἰσθητὸς  ἢ  ὁ  λόγος  αὐτοῦ,  ὥστε  καὶ
πολὺς  µᾶλλον  καὶ  ἡ  ἐναντιότης  µᾶλλον  καὶ  ἡ  τοῦ  ζῆν  ἔφεσις  µᾶλλον  ἑκάστῳ  καὶ  ὁ  ἔρως  τοῦ  εἰς  ἓν
µᾶλλον.  Φθείρει  δὲ  καὶ  τὰ  ἐρῶντα  τὰ  ἐρώµενα  πολλάκις  εἰς  τὸ  αὐτῶν  ἀγαθὸν  σπεύδοντα,  ὅταν
φθαρτὰ  ᾖ,  καὶ  ἡ  ἔφεσις  δὲ  τοῦ  µέρους  πρὸς  τὸ  ὅλον  ἕλκει  εἰς  αὐτὸ  ὃ  δύναται.  Οὕτως  οὖν  καὶ  οἱ
ἀγαθοὶ  καὶ  οἱ  κακοί,  ὥσπερ  παρὰ  τῆς  αὐτῆς  τέχνης  ὀρχουµένου  τὰ  ἐναντία·  καὶ  αὐτοῦ  τὸµέν  τι
µέρος ἀγαθόν, τὸ δὲ κακὸν φήσοµεν, καὶ οὕτω καλῶς ἔχει. Καίτοι οὐδὲ κακοὶ ἔτι. Ἢ τὸµὲν κακοὺς
εἶναι οὐκ ἀναιρεῖται, ἀλλ' ἢ µόνον ὅτι µὴ παρ' αὐτῶν τοιοῦτοι. Ἀλλὰ ἴσως συγγνώµη τοῖς κακοῖς, εἰ
µὴ καὶ τὸ τῆς συγγνώµης καὶ µὴ ὁ λόγος ποιεῖ· ποιεῖ δὲ ὁ λόγος µηδὲ συγγνώµονας ἐπὶ τοῖς τοιούτοις
εἶναι.  Ἀλλ'  εἰ  τὸ  µὲν  µέρος  αὐτοῦ  ἀγαθὸς  ἀνήρ,  τὸ  δὲ  ἄλλο  πονηρός,  καὶ  πλείω  µέρη  ὁ  πονηρός,
ὥσπερ  ἐν  δράµασι  τὰ  µὲν  τάττει  αὐτοῖς  ὁ  ποιητής,  τοῖς  δὲ  χρῆται  οὖσιν  ἤδη·  οὐ  γὰρ  αὐτὸς
πρωταγωνιστὴν οὐδὲ δεύτερον οὐδὲ τρίτον ποιεῖ, ἀλλὰ διδοὺςἑκάστῳ τοὺς προσήκοντας λόγους ἤδη
ἀπέδωκεν  ἑκάστῳ  εἰς  ὃ  τετάχθαι  δέον·  οὕτω  τοι  καὶ  ἔστι  τόπος  ἑκάστῳ  ὁ  µὲν  τῷ  ἀγαθῷ,  ὁ  δὲ  τῷ
κακῷ πρέπων. Ἑκάτερος οὖν κατὰ φύσιν καὶ κατὰ λόγον εἰς ἑκάτερον καὶ τὸν πρέποντα χωρεῖ τὸν

τόπον  ἔχων,  ὃν  εἵλετο.  Εἶτα  φθέγγεται  καὶ  ποιεῖ  ὁµὲν  ἀσεβεῖς  λόγους  καὶ  ἔργα  πονηρῶν,  ὁ  δὲ  τὰ
ἐναντία·  ἦσαν  γὰρ  καὶ  πρὸ  τοῦ  δράµατος  οἱ  τοιοῦτοι  ὑποκριταὶ  διδόντες  ἑαυτοὺς  τῷ  δράµατι.  Ἐν
µὲν οὖν τοῖς ἀνθρωπίνοις δράµασιν ὁ µὲν ποιητὴς ἔδωκε τοὺς λόγους, οἱ δὲ ἔχουσι παρ' αὐτῶν καὶ ἐξ
αὐτῶν τό τε καλῶς καὶ τὸ κακῶς ἕκαστος – ἔστι γὰρ καὶ ἔργον αὐτοῖς µετὰ τὰς ῥήσεις τοῦ ποιητοῦ·
ἐν δὲ τῷ ἀληθεστέρῳ ποιήµατι, ὅ τι µιµοῦνται κατὰ µέρος ἄνθρωποι ποιητικὴν ἔχοντες φύσιν, ψυχὴ
µὲν  ὑποκρίνεται,  ἃ  δ'  ὑποκρίνεται  λαβοῦσα  παρὰ  τοῦ  ποιητοῦ,  ὥσπερ  οἱ  τῇδε  ὑποκριταὶ  τὰ
προσωπεῖα, τὴν ἐσθῆτα,  τοὺς κροκωτοὺς καὶ τὰ ῥάκη, οὕτω καὶ ψυχὴ αὐτὴ τὰς τύχας οὐ λαβοῦσα
εἰκῇ· κατὰ λόγον δὲ καὶ αὗται· καὶ ἐναρµοσαµένη ταύτας σύµφωνος γίνεται καὶ συνέταξεν ἑαυτὴν τῷ
δράµατι καὶ τῷ λόγῳ παντί· εἶτα οἷον φθέγγεται τὰς πράξεις καὶ τὰ ἄλλα, ὅσα ἂν ψυχὴ κατὰ τρόπον
τὸν  ἑαυτῆς  ποιήσειεν,  ὥσπερ  τινὰ  ᾠδήν.  Καὶ  ὡς  ὁ  φθόγγος  καὶ  τὸ  σχῆµα  παρ'  αὐτοῦ  καλὸν  ἢ
αἰσχρὸν  καὶ  ἢ  κόσµον  προσέθηκεν,  ὡς  δόξειεν  ἄν,  εἰς  τὸ  ποί µ
η α  ἢ  προσθεὶς  τὴν  αὐτοῦ  τῆς  φωνῆς
κάκην  οὐκ  ἐποίησε  µὲν  τὸ  δρᾶµα  ἕτερον  ἢ  οἷον  ἦν,  αὐτὸς  δὲ  ἀσχήµων  ἐφάνη,  ὁ  δὲ  ποιητὴς  τοῦ
δράµατος ἀπέ
µ
πε ψε κατ' ἀξίαν ἀτιµάσας καὶ τοῦτο ἔργον ποιῶν ἀγαθοῦ κριτοῦ, τὸν δὲ ἤγαγεν εἰς
µείζους  τιµὰς  καί,  εἰ  ἔχοι,  ἐπὶ  τὰ  καλλίω  δράµατα,  τὸν  δ'  ἕτερον,  εἴ  που  εἶχε  χείρονα,  τοῦτον  τὸν
τρόπον  εἰσελθοῦσα  εἰς  τόδε  τὸ  πᾶν  ποί µ
η α  καὶ  µέρος  ἑαυτὴν  ποιησαµένη  τοῦ  δράµατος  εἰς
ὑπόκρισιν  τὸ  εὖ  ἢ  τὸ  κακῶς  εἰσενεγκαµένη  παρ'  αὐτῆς  καὶ  ἐν  τῇ  εἰσόδῳ  συνταχθεῖσα  καὶ  τὰ  ἄλλα
πάντα χωρὶς ἑαυτῆς καὶ τῶν ἔργων αὐτῆς λαβοῦσα δίκας τε καὶ τιµὰς αὖ ἔχει. Πρόσεστι δέ τι τοῖς
ὑποκριταῖς  ἅτε  ἐν  µείζονι  τόπῳ  ἢ  κατὰ  σκηνῆς  µέτρον  ὑποκρινοµένοις,  καὶ  τοῦ  ποιητοῦ  παντὸς
τούτους  ποιοῦντος  κυρίους,  καὶ  δυνάµεως  οὔσης  µείζονος  ἐπὶ  πολλὰ  ἰέναι  εἴδη  τόπων  τιµὰς  καὶ
ἀτιµίας ὁρίζουσι κατὰ τὸ συνεπιλαµβάνειν καὶ αὐτοὺς ταῖς  µ
τι αῖς καὶ ἀ µ
τι ίαις, ἁ µ
ρ όζοντος ἑκάστου
τόπου  τοῖς  ἤθεσιν,  ὡς  συµφωνεῖν  τῷ  τοῦ  παντὸς  λόγῳ,  ἐναρµοζοµένου  κατὰ  δίκην  ἑκάστου
τοῖςµέρεσι  τοῖς  δεξοµένοις,  ὥσπερ  χορδῆς  ἑκάστης  εἰς  τὸν  οἰκεῖον  καὶ  προσήκοντα  τόπον
ταττοµένης κατὰ λόγον τὸν τοῦ φθέγγεσθαι, ὁποῖόν ἐστιν αὐτῇ τὸ τῆς δυνάµεως εἰς τοῦτο. Καὶ γὰρ
ἐν τῷ ὅλῳ τὸ πρέπον καὶ τὸ καλόν, εἰ ἕκαστος οὗ δεῖ τετάξεται φθεγγόµενος κακὰ ἐν τῷ σκότῳ καὶ
τῷ  ταρτάρῳ·  ἐνταῦθα  γὰρ  καλὸν  τὸ  οὕτω  φθέγγεσθαι·  καὶ  τὸ  ὅλον  τοῦτο  καλόν,  οὐκ  εἰ  Λίνος  εἴη
ἕκαστος,  ἀλλ'  εἰ  τὸν  φθόγγον  τὸν  αὑτοῦ  εἰσφερόµενος  συντελεῖ  εἰς  µίαν  ἁρµονίαν  ζωὴν  καὶαὐτὸς
φωνῶν, ἐλάττω δὲ καὶ χείρω καὶ ἀτελεστέραν· ὥσπερ οὐδ' ἐν σύριγγι φωνὴ µία, ἀλλὰ καὶ ἐλάττων τις
οὖσα καὶ ἀµυδρὰ πρὸς ἁρµονίαν τῆς πάσης σύριγγος συντελεῖ, ὅτι µ µ
ε έρισται ἡ ἁ µ
ρ ονία εἰς οὐκ ἴσα
µέρη  καὶ  ἄνισοι  µὲν  οἱ  φθόγγοι  πάντες,  ὁ  δὲ  τέλεος  εἷς  ἐκ  πάντων.  Καὶ  δὴ  καὶ  ὁ  λόγος  ὁ  πᾶς  εἷς,
µ µ
ε έρισται δὲ οὐκ εἰς ἴσα· ὅθεν καὶ τοῦ παντὸς διάφοροι τόποι, βελτίους καὶ χείρους, καὶ ψυχαὶ οὐκ
ἴσαι ἐ
µ
ναρ όττουσιν οὕτω τοῖς οὐκ ἴσοις, καὶ οὕτω καὶ ἐνταῦθα συµβαίνει καὶ τοὺς τόπους ἀνοµοίους
καὶ  τὰς  ψυχὰς  οὐ  τὰς  αὐτάς,  ἀλλ'  ἀνίσους  οὔσας  καὶ  ἀ µ
νο οίους  τοὺς  τόπους  ἐχούσας,  οἷον  κατὰ
σύριγγος ἤ τινος ἄλλου ὀργάνου ἀνοµοιότητας, ἐν τόποις [τε] πρὸς ἄλληλα διαφέρουσιν εἶναι καθ'
ἕκαστον τόπον τὰ αὑτῶν συµφώνως καὶ τοῖς τόποις καὶ τῷ ὅλῳ φθεγγοµένας. Καὶ τὸ κακῶς αὐταῖς
ἐν  καλῷ  κατὰ  τὸ  πᾶν  κείσεται  καὶ  τὸ  παρὰ  φύσιν  τῷ  παντὶ  κατὰ  φύσιν  καὶ  οὐδὲν  ἧττον  φθόγγος
ἐλάττων.  Ἀλλ'  οὐ  χεῖρον  πεποίηκε  τὸ  ὅλον  οὕτω  φθεγγοµένη,  ὥσπερ  οὐδὲ  ὁ  δήµιος  πονηρὸς  ὢν
χείρω πεποίηκε τὴν εὐνοµουµένην πόλιν, εἰ δεῖ καὶ ἄλλῃ χρῆσθαι εἰκόνι. ∆εῖ γὰρ καὶ τούτου ἐν πόλει
–  δεῖ  δὲ  καὶ  ἀνθρώπου  τοιούτου  πολλάκις – καὶ  καλῶς  καὶ  οὗτος  κεῖται.  Χείρους  δὲ  καὶ  βελτίους
ψυχαὶ  αἱ  µὲν  καὶ  δι'  ἄλλας  αἰτίας,  αἱ  δὲ  οἷον  ἐξ  ἀρχῆς  οὐ  πᾶσαι  ἴσαι·  ἀνάλογον  γὰρ  καὶ  αὗται  τῷ
λόγῳ µέρη οὐκ ἴσα, ἐπείπερ διέστησαν. Χρὴ δὲ ἐνθυµεῖσθαι καὶ τὰ δεύτερα καὶ τὰ τρίτα καὶ τὸ µὴ
τοῖς  αὐτοῖς  ἐνεργεῖν  ἀεὶ  µέρεσι  ψυχήν.  Ἀλλὰ  πάλιν  αὖ  καὶ  ὧδε  λεκτέον·  πολλὰ  γὰρ  ἐπιποθεῖ  εἰς
σαφήνειαν ὁ λόγος. Μὴ γὰρ οὐδὲν δεῖ ἐπεισάγειν τοιούτους ὑποκριτάς, οἳ ἄλλο τι φθέγγονται ἢ τὰ
τοῦ ποιητοῦ, ὥσπερ ἀτελοῦς παρ' αὐτοῦ τοῦ δράµατος ὄντος αὐτοὶ ἀποπληροῦντες τὸ ἐλλεῖπον καὶ
τοῦ  ποιήσαντος  διὰ  µέσου  κενοὺς  ποιήσαντος  [τοὺς]  τόπους,  ὡς  τῶν  ὑποκριτῶν  οὐχ  ὑποκριτῶν
ἐσοµένων, ἀλλὰ µέρος τοῦ ποιητοῦ, καὶ προειδότος ἃ φθέγξονται, ἵν' οὕτω τὰ λοιπὰ συνείρων καὶ τὰ
ἐφεξῆς  οἷός  τε  ᾖ.  Καὶ  γὰρ  τὰ  ἐφεξῆς  ἐν  τῷ  παντὶ  καὶ  ἑπόµενα  τοῖς  κακοῖς  τῶν  ἔργων  οἱ  λόγοι  καὶ
κατὰ  λόγον·  οἷον  ἐκ  µοιχείας  καὶ  αἰχµαλώτου  ἀγωγῆς  παῖδες  κατὰ  φύσιν  καὶ  βελτίους  ἄνδρες,  εἰ
τύχοι,  καὶ  πόλεις  ἄλλαι  ἀµείνους  τῶν  πεπορθ µ
η ένων  ὑπὸ  ἀνδρῶν  πονηρῶν.  Εἰ  οὖν  ἄτοπος  ἡ
εἰσαγωγὴ  τῶν  ψυχῶν,  αἳ  δὴ  τὰ  πονηρά,  αἱ  δὲ  τὰ  χρηστὰ  ἐργάσονται – ἀποστερήσοµεν  γὰρ  τὸν
λόγον καὶ τῶν χρηστῶν ἀφαιροῦντες αὐτοῦ τὰ πονηρά – τί κωλύει καὶ τὰ τῶν ὑποκριτῶν ἔργα µέρη
ποιεῖν, ὥσπερ τοῦ δράµατος ἐκεῖ, οὕτω καὶ τοῦ ἐν τῷ παντὶ λόγου, καὶ ἐνταῦθα καὶ τὸ καλῶς καὶ τὸ
ἐναντίον,  ὥστε  εἰς  ἕκαστον  τῶν  ὑποκριτῶν  οὕτω  παρ'  αὐτοῦ  τοῦ  λόγου,  ὅσῳ  τελειότερον  τοῦτο  τὸ
δρᾶµα καὶ πάντα παρ' αὐτοῦ; Ἀλλὰ τὸ κακὸν ποιῆσαι ἵνα τί;καὶ αἱ ψυχαὶ δὲ οὐδὲν ἔτι ἐν τῷ παντὶ αἱ
θειότεραι, ἀλλὰ µέρη λόγου πᾶσαι; καὶ ἢ οἱ λόγοι πάντες ψυχαί, ἢ διὰ τί οἱ µὲν ψυχαί, οἱ δὲ λόγοι
µόνον παντὸς ψυχῆς τινος ὄντος;

III,3 Περὶ προνοίας δεύτερον (48)

Τί τοίνυν δοκεῖ περὶ τούτων; Ἢ καὶ τὰ πονηρὰ καὶ τὰ χρηστὰ λόγος περιείληφεν ὁ πᾶς, οὗ µέρη καὶ
ταῦτα·  οὐ  γὰρ  ὁ  πᾶς  λόγος  γεννᾷ  ταῦτα,  ἀλλ'  ὁ  πᾶς  ἐστι  µετὰ  τούτων.  Ψυχῆς  γάρ  τινος  πάσης
ἐνέργεια  οἱ  λόγοι,  τῶν  δὲ  µερῶν  τὰ  µέρη·  µιᾶς  δὲ  διάφορα  ἐχούσης  µέρη  ἀνάλογον  καὶ  οἱ  λόγοι,

ὥστε  καὶ  τὰ  ἔργα  ἔσχατα  ὄντα  γεννήµατα.  Σύµφωνοι  δὲ  αἵ  τε  ψυχαὶ  πρὸς  ἀλλήλας  τά  τε  ἔργα·
σύµφωνα  δὲ  οὕτως,  ὡς  ἓν  ἐξ  αὐτῶν,  καὶ  εἰ  ἐξ  ἐναντίων.  Ἐκ  γὰρ  ἑνός  τινος  ὁ µ
ρ ηθέντα  πάντα  εἰς
ἓνσυνέρχεται  φύσεως  ἀνάγκῃ,  ὥστε  καὶ  διάφορα  ἐκφύντα  καὶ  ἐναντία  γενόµενα  τῷ  ἐξ  ἑνὸς  εἶναι
συνέλκεται ὅµως εἰς σύνταξιν µίαν· ὥσπερ γὰρ καὶ ἐφ' ἑκάστων ζῴων· ἓν ἵππων γένος, κἂ µ
ν άχωνται
κἂν δάκνωσιν ἀλλήλους κἂν φιλονεικῶσι κἂν ζήλῳ θυµῶνται, καὶ τὰ ἄλλα καθ' ἓν γένη ὡσαύτως· καὶ
δὴ οὕτω καὶ ἀνθρώπους θετέον. Συναπτέον τοίνυν αὖ πάλιν πάντα τὰ εἴδη ταῦτα εἰς ἓν «τὸ ζῷον»
γένος· εἶτα καὶ τὰ µὴ ζῷα κατ' εἴδη αὖ· εἶτα εἰς ἓν «τὸ µὴ ζῷον»· εἶτα ὁµοῦ, εἰ βούλει, εἰς τὸ εἶναι·
εἶτα εἰς τὸ παρέχον τὸ εἶναι. Καὶ πάλιν ἐπὶ τούτῳ ἐκδήσας κατάβαινε διαιρῶν καὶ σκιδνάµενον τὸ ἓν
ὁρῶν  τῷ  ἐπὶ  πάντα  φθάνειν  καὶ  ὁµοῦ
µ
περιλα βάνειν  συντάξει  µιᾷ,  ὡς  διακεκριµένον  ἓν  εἶναι  ζῷον
πολὺ ἑκάστου πράττοντος τῶν ἐν αὐτῷ τὸ κατὰ φύσιν τὴν ἑαυτοῦ ἐν αὐτῷ τῷ ὅλῳ ὅµως ὄντος, οἷο
πυρὸς µὲν καίοντος, ἵππου τὰ ἵππου ἔργα, ἄνθρωποι δὲ τὰ αὑτῶν ἕκαστοι ᾗ πεφύκασι καὶ διάφορα
οἱ διάφοροι. Καὶ ἕπεται κατὰ τὰς φύσεις καὶ τὰ ἔργα καὶ τὸ ζῆν τὸ εὖ καὶ τὸ κακῶς. Αἱ δὲ συντυχίαι
οὐ  κύριαι  τοῦ  εὖ,  ἀκολουθοῦσι  δὲ  καὶ  αὗται  συµφώνως  τοῖς  πρὸ  αὐτῶν  καὶ  ἴασιν  ἀκολουθίᾳ
ἐµπλεκεῖσαι. Συµπλέκει δὲ πάντα τὸ ἡγούµενον συµφεροµένων τῶν ἐφ' ἑκάτερα κατὰ φύσιν, οἷον ἐν
στρατηγίαις ἡγουµένου µὲν τοῦ στρατηγοῦ, συµπνεόντων δὲ τῶν συντεταγµένων. Ἐτάχθη δὲ τὸ πᾶν
προνοίᾳ στρατηγικῇὁρώσῃ καὶ τὰς πράξεις καὶ τὰ πάθη καὶ ἃ δεῖ παρεῖναι, σιτία καὶ ποτὰ καὶ δὴ καὶ
ὅπλα  πάντα  καὶµηχανήµατα,  καὶ  ὅσα  ἐξ  αὐτῶν  συµπλεκοµένων  προεώραται,  ἵνα  τὸ  ἐκ  τούτων
συµβαῖνον  ἔχῃχώραν  τοῦ  τεθῆναι  εὖ,  καὶ  ἐλήλυθε  πάντα  τρόπον  τινὰ  εὐµήχανον  παρὰ  τοῦ
στρατηγοῦ, καίτοι ἔξωθεν ἦν ὅσα ἔµελλον δράσειν οἱ ἐναντίοι. Εἰ δὲ οἷόν τε ἦν κἀκείνου ἄρχειν τοῦ
στρατοπέδου,  εἰ  δὲ  δὴ  <ὁ  µέγας  ἡ µ
γε ὼν>  εἴη,  ὑφ'  ᾧ  πάντα,  τί  ἂν  ἀσύντακτον,  τί  δὲ  οὐκ  ἂν
συνηρµοσµένον εἴη; Καὶ γὰρ «εἰ ἐγὼ κύριος τοῦ τάδε ἑλέσθαι ἢ τάδε»; Ἀλλ' ἃ αἱρήσει, συντέτακται,
ὅτι µὴ ἐπεισόδιον τὸ σὸν τῷ παντί, ἀλλ' ἠρίθµησαι ὁ τοιόσδε. Ἀλλὰ πόθεν ὁ τοιόσδε; Ἔστι δὴ δύο, ἃ
ὁ λόγος ζητεῖ, τὸ µέν, εἰ ἐπὶ τὸν ποιήσαντα, εἴ τις ἐστίν, ἀνενεγκεῖν δεῖ τοῦ ποιοῦ τοῦ ἐν τοῖς ἤθεσιν
ἑκάστου τὴν αἰτίαν ἢ ἐπὶ τὸ γενόµενον αὐτό· ἢ ὅλως οὐκ αἰτιατέον, ὥσπερ οὐδὲ ἐπὶ φυτῶν γενέσεως,
ὅτι  µὴ  αἰσθάνεται,  ἢ  ἐπὶ  ζῴων  τῶν  ἄλλων,  ὅτι  µὴ  ὡς  ἄνθρωποι  ἔχουσι·  ταὐτὸν  γὰρ  τούτῳ  «διὰ  τί
ἄνθρωποι οὐχ ὅπερ θεοί;» ∆ιὰ τί γὰρ ἐνταῦθα οὔτε αὐτὰ οὔτε τὸν ποιήσαντα εὐλόγως αἰτιώµεθα, ἐπὶ
δὲ  ἀνθρώπων,  ὅτι  µὴ  κρεῖττον  ἢ  τοῦτο;  Εἰ  µὲν  γάρ,  ὅτι  ἐδύνατο  τοῦτο  κάλλιον  εἶναι,  εἰ  µὲν  παρ'
αὐτοῦ προστιθέντος τι εἰς τὸ κρεῖττον, αὐτὸς αἴτιος ἑαυτῷ ὁ µὴ ποιήσας· εἰ δὲ µὴ παρ' αὐτοῦ, ἀλλ'
ἔδει ἔξωθεν προσεῖναι παρὰ τοῦ γεννητοῦ, ἄτοπος ὁ τὸ πλέον ἀπαιτῶν τοῦ δοθέντος, ὥσπερ εἰ καὶ
ἐπὶ  τῶν  ἄλλων  ζῴων  ἀπαιτοῖ  καὶ  τῶν  φυτῶν.  ∆εῖ  γὰρ  οὐ  ζητεῖν,  εἰ  ἔλαττον  ἄλλου,  ἀλλ'  εἰ  ὡς  αὐτὸ
αὐτάρκως·  οὐ  γὰρ  πάντα  ἴσα  ἔδει.  Ἆρ'  οὖ µ
ν ετρήσαντος  αὐτοῦ  προαιρέσει  τοῦ  µὴ  δεῖν  πάντα  ἴσα;
Οὐδαµῶς·  ἀλλ'  οὕτω  κατὰ  φύσιν  εἶχε  γενέσθαι.  Ἀκόλουθος  γὰρ  οὗτος  ὁ  λόγος  ψυχῇ  ἄλλῃ,
ἀκόλουθος  δὲ  ψυχὴ  αὕτη  νῷ,  νοῦς  δὲ  οὐ  τούτων  τι  ἕν,  ἀλλὰ  πάντα·  τὰ  δὲ  πάντα  πολλά·  πολλὰ  δὲ
ὄντα καὶ οὐ ταὐτὰ τὰ µὲν πρῶτα, τὰ δὲ δεύτερα, τὰ δὲ ἐφεξῆς καὶ τῇ ἀξίᾳ ἔµελλεν εἶναι. Καὶ τοίνυν
καὶ τὰ γενόµενα ζῷα οὐ ψυχαὶµόνον, ἀλλὰ ψυχῶν ἐλαττώσεις, οἷον ἐξίτηλον ἤδη προιόντων. Ὁ γὰρ
τοῦ  ζῴου  λόγος,  κἂν  ἔµψυχος  ᾖ,  ἑτέρα  ψυχή,  οὐκ  ἐκείνη,  ἀφ'  ἧς  ὁ  λόγος,  καὶ  ὁ  σύµπας  οὗτος
ἐλάττων  δὴ  γίνεται  σπεύδων  εἰς  ὕλην,  καὶ  τὸ  γενόµενον  ἐξ  αὐτοῦ  ἐνδεέστερον.  Σκόπει  δὴ  ὅσον
ἀφέστηκε τὸ γενόµενον καὶ ὅµως ἐστὶ θαῦµα. Οὐ τοίνυν, εἰ τοιοῦτον τὸ γενόµενον, καὶ τὸ πρὸ αὐτοῦ
τοιοῦτον· ἔστι γὰρ παντὸς κρεῖττον τοῦ γενοµένου καὶ ἔξω αἰτίας καὶ µᾶλλον θαυµάσαι, ὅτι ἔδωκέ τι
µετ' αὐτὸ καὶ τὰ ἴχνη αὐτοῦ τοιαῦτα. Εἰ δὲ δὴ καὶ πλέον ἔδωκεν ἢ ὅσον ἔχουσικτήσασθαι, ἔτι µᾶλλον
ἀποδεκτέον·  ὥστε  κινδυνεύειν  τὴν  αἰτίαν  ἐπὶ  τοὺς  γενοµένους  ἰέναι,  τὸ  δὲ  τῆς  προνοίας  µειζόνως
ἔχειν. Ἁπλοῦ µὲν γὰρ ὄντος τοῦ ἀνθρώπου – λέγω δὲ ἁπλοῦ ὡς τοῦτο ὃ πεποίηται µόνον ὄντος καὶ
κατὰ ταῦτα ποιοῦντος καὶ πάσχοντος – ἀπῆν αἰτία ἡ κατὰ τὴν ἐπιτίµησιν, ὥσπερ ἐπὶ τῶν ζῴων τῶν
ἄλλων. Νῦν δὲ ἄνθρωπος µόνον ἐν ψόγῳ ὁ κακὸς καὶτοῦτο ἴσως εὐλόγως. Οὐ γὰρ µόνον ὃ πεποίηταί
ἐστιν, ἀλλ' ἔχει ἀρχὴν ἄλλην ἐλευθέραν οὐκ ἔξω τῆς προνοίας οὖσαν οὐδὲ τοῦ λόγου τοῦ ὅλου· οὐ
γὰρ ἀπήρτηται ἐκεῖνα τούτων, ἀλλ'  ἐπιλάµπει τὰ κρείττω τοῖς χείροσι καὶ ἡ τελεία πρόνοια τοῦτο·
καὶ λόγος ὁ µὲν ποιητικός, ὁ δὲ συνάπτων τὰ κρείττω τοῖς γενοµένοις, κἀκεῖνα πρόνοια ἡ ἄνωθεν, ἡ
δὲ ἀπὸ τῆς ἄνω, ὁ ἕτερος λόγος συνηµµένος ἐκείνῳ, καὶ γίνεται ἐξ ἀµφοῖν πᾶν πλέγµα καὶ πρόνοια ἡ
πᾶσα. Ἀρχὴν µὲν οὖν ἔχουσιν  ἄλλην ἄνθρωποι, οὐ πάντες δὲ πᾶσιν οἷς ἔχουσι χρῶνται, ἀλλ' οἱ µὲν
τῇ ἑτέρᾳ, οἱ δὲτῇ ἑτέρᾳ ἢ ταῖς ἑτέραις ταῖς χείροσι χρῶνται. Πάρεισι δὲ κἀκεῖναι οὐκ ἐνεργοῦσαι εἰς
αὐτούς, οὔ τι γε αὐταὶ ἀργοῦσαι· πράττει γὰρ ἕκαστον τὸ ἑαυτοῦ. Ἀλλ' εἰς τούτους οὐκ ἐνεργοῦσιν
αἰτίᾳ τίνος, εἴποι τις ἄν, παροῦσαι; Ἢ οὐ πάρεισι; Καίτοι πάντη φαµὲν παρεῖναι καὶ οὐδὲν ἔ
µ
ρη ον.
Ἢοὐ τούτοις, ἐν οἷς µὴ εἰς αὐτοὺς ἐνεργεῖ. ∆ιὰ τί οὖν οὐκ ἐνεργεῖ εἰς πάντας, εἴπερ µέρη καὶ ταῦτα
αὐτῶν; Λέγω δὲ τὴν ἀρχὴν τὴν τοιαύτην. Ἐπὶ µὲν γὰρ τῶν ἄλλων ζῴων οὐκ αὐτῶν ἡ ἀρχὴ αὕτη, ἐπὶ
δὲ ἀνθρώπων οὐκ ἐπὶ πάντων. Ἆρ' οὖν οὐκ ἐπὶ πάντων οὐ µόνον ἥδε; Ἀλλὰ διὰ τί οὐµόνη; Ἐφ' ὧν δὲ
µόνη,  καὶ  κατὰ  ταύτην  τὸ  ζῆν,  τὰ  δ'  ἄλλα  ὅσον  ἀνάγκη.  Εἴτε  γὰρ  ἡ  σύστασις  τοιαύτη,  ὡς  οἷον  εἰς
θολερὸν ἐµβάλλειν, εἴτε ἐπιθυµίαι κρατοῦσιν, ὅµως ἀνάγκη λέγειν ἐν τῷ ὑποκειµένῳ τὸ αἴτιον εἶναι.
Ἀλλὰ πρῶτον µὲν δόξει οὐκέτι ἐν τῷ λόγῳ, ἀλλὰ µᾶλλον ἐν τῇ ὕλῃ, καὶ ἡ ὕλη, οὐχ ὁ λόγος κρατήσει,
εἶτα  τὸ  ὑποκείµενον  ὡς  πέπλασται.  Ἢ  τὸ  ὑποκείµενον  τῇ  ἀρχῇ  ὁ  λόγος  ἐστὶ  καὶ  τὸ  ἐκ  τοῦ  λόγου
γενόµενον καὶ ὂν κατὰ τὸν λόγον· ὥστε οὐχ ἡ ὕλη κρατήσει, εἶτα ἡ πλάσις. Καὶ τὸ τοιόνδε εἶναι ἐπὶ
τὴν προτέραν βιοτὴν ἀνάγοι τις, οἷον γινοµένου ἐκ τῶν προτέρων ἀµυδροῦ ὡς πρὸς τὸν πρὸ αὐτοῦ
τοῦ λόγου, οἷον ψυχῆς ἀσθενεστέρας γενοµένης· ὕστερον δὲ καὶ ἐκλάµψει. Καὶ ὁ λόγος δὲ λεγέσθω
ἔχειν  καὶ  τὸν  λόγον  αὖ  ἐν  αὐτῷ  τῆς  ὕλης,  ἣν  αὐτῷ  ἐργάσεται  ποιώσας  καθ'  αὑτὸν  τὴν  ὕλην  ἢ

σύµφωνον εὑρών. Οὐ γὰρ ὁ τοῦ βοὸς λόγος ἐπ' ἄλλης ἢ βοὸς ὕλης· ὅθεν καὶ εἰς τὰ ἄλλα ζῷά φησιν
εἰσκρίνεσθαι οἷον ἄλλης τῆς ψυχῆς γενοµένης καὶ ἑτεροιωθέντος τοῦ λόγου, ἵνα γένηται ψυχὴ βοός, ἣ
πρότερον ἦν ἄνθρωπος· ὥστε κατὰ δίκην ὁ χείρων. Ἀλλ' ἐξ ἀρχῆς διὰ τί ὁ χείρων ἐγένετο καὶ πῶς
ἐσφάλη; Πολλάκις εἴρηται, ὡς οὐ πρῶτα πάντα, ἀλλ' ὅσα δεύτερα καὶ τρίτα ἐλάττω τὴν φύσιν τῶν
πρὸ  αὐτῶν  ἔχει,  καὶ  σµικρὰ  ῥοπὴ  ἀρκεῖ  εἰς  ἔκβασιν  τοῦ  ὀρθοῦ.  Καὶ  ἡ  συµπλοκὴ  δὲ  ἡ  πρὸς  ἄλλο
ἄλλου  ὥσπερ  τις  σύγκρασίς  ἐστιν,  ἑτέρου  ἐξ  ἀµφοῖν  γενοµένου,  καὶ  οὐκ  ὄντος  ἠλάττωσεν·  ἀλλὰ
ἐγένετο ἐξ ἀρχῆς ἔλαττον τὸ ἔλαττον καὶ ἔστιν ὃ ἐγένετο κατὰ φύσιν τὴν αὐτοῦ ἔλαττον, καί, εἰ τὸ
ἀκόλουθον πάσχει, πάσχει τὸ κατ' ἀξίαν. Καὶ εἰς τὰ προβεβιωµένα δὲ ἀναπέµπειν δεῖ τὸν λογισµὸν
ὡς κἀκεῖθεν ἠ
µ
ρτη ένων τῶν ἐφεξῆς. Γίνεται τοίνυν ἡ πρόνοια ἐξ ἀρχῆς εἰς τέλος κατιοῦσα ἄνωθεν
οὐκ  ἴση  οἷον  κατ'  ἀριθµόν,  ἀλλὰ  κατ'  ἀναλογίαν  ἄλλη  ἐν  ἄλλῳ  τόπῳ,  ὥσπερ  ἐπὶ  ζῴου  ἑνὸς  εἰς
ἔσχατον  ἐξ  ἀρχῆς  ἠρτηµένου,  ἑκάστου  τὸ  οἰκεῖον  ἔχοντος,  τοῦ  µὲν  βελτίονος  τὸ  βέλτιον  τῆς
ἐνεργείας, τοῦ δὲ πρὸς τὸ κάτω ἤδη ἐνεργοῦντός τε τοῦ αὐτοῦ καὶ πάσχοντος τὰ ὅσα αὐτῷ οἰκεῖα
παθήµατα  πρὸς  αὐτό  τε  καὶ  πρὸς  τὴν  σύνταξιν  τὴν  πρὸς  ἄλλο.  Καὶ  δὴ  καὶοὑτωσὶ  πληγέντα  οὕτως
ἐφθέγξατο  τὰ  φωνήεντα,  τὰ  δὲ  σιωπῇ  πάσχει  καὶ  κινεῖται  τὰ  ἀκόλουθα,  καὶ  ἐκ  τῶν  φθόγγων
ἁπάντων καὶ ἐκ τῶν
µ
παθη άτων καὶ ἐνεργ µ
η άτων µία τοῦ ζῴου οἷον φωνὴ καὶ ζωὴ καὶ βίος· καὶ γὰρ
καὶ τὰ µόρια διάφορα ὄντα καὶ διάφορον τὴν ἐνέργειαν ἔχοντα· ἄλλο γὰρ ποιοῦσι πόδες, ὀ
µ
φθαλ οὶ
δ' ἄλλο, διάνοια δὲ ἄλλο καὶ νοῦς ἄλλο. Ἓν δὲ ἐκ πάντων καὶ πρόνοια µία· εἱµαρµένη δὲ ἀπὸ τοῦ
χείρονος ἀρξαµένη, τὸ δὲ ὑπεράνω πρόνοια µόνον. Τὰ µὲν γὰρ ἐν τῷ κόσµῳ τῷ νοητῷ πάντα λόγος
καὶ ὑπὲρ λόγον· νοῦς γὰρ καὶ ψυχὴ καθαρά· τὸ δὲ ἐντεῦθεν ἤδη ὅσον µὲν ἔρχεται ἐκεῖθεν, πρόνοια,
καὶ ὅσον ἐν ψυχῇ καθαρᾷ καὶ ὅσον ἐντεῦθενεἰς τὰ ζῷα. Ἔρχεται δὲ µεριζόµενος ὁ λόγος οὐκ ἴσα·
ὅθεν οὐδ' ἴσα ποιεῖ, ὥσπερ καὶ ἐν ζῴῳ ἑκάστῳ. Τὸ δὲ ἐντεῦθεν ἤδη ἀκόλουθα µὲν τὰ δρώµενα καὶ
προνοίᾳ ἑπόµενα, εἴ τις δρῴη θεοῖς φίλα· ἦν γὰρ θεοφιλὴς ὁ λόγος ὁ προνοίας. Συνείρεται µὲν οὖν
καὶ τὰ τοιαῦτα τῶν ἔργων, πεποίηται δὲ οὐ προνοίᾳ, ἀλλὰ γενόµενα ἢ παρὰ ἀνθρώπων τὰ γενόµενα
ἢ  παρ'  ὁτουοῦν  ἢ  ζῴου  ἢ  ἀψύχου,  εἴ  τι  ἐφεξῆς  τούτοις  χρηστόν,  πάλιν  κατείληπται  προνοίᾳ,  ὡς
πανταχοῦ ἀρετὴν κρατεῖν καὶ µετατ
µ
ιθε ένων καὶ διορθώσεως τυγχανόντων τῶν  ἡµαρτηµένων, οἷον
ἐν  ἑνὶ  σώ-µατι  ὑγιείας  δοθείσης  κατὰ  πρόνοιαν  τοῦ  ζῴου,  γενοµένης  τοµῆς  καὶ  ὅλως  τραύµατος,
πάλιν ἐφεξῆς ὁ λόγος ὁ διοικῶν συνάπτοι καὶ συνάγοι καὶ ἰῷτο καὶ διορθοῖτο τὸ πονῆσαν. Ὥστε τὰ
κακὰ  ἑπόµενα  εἶναι,  ἐξ  ἀνάγκης  δέ·  καὶ  γὰρ  παρ'  ἡµῶν  κατ'  αἰτίας  οὐχ  ὑπὸ  τῆς  προνοίας
ἠναγκαςµένων,  ἀλλ'  ἐξ  αὐτῶν  συναψάντων  µὲν  τοῖς  τῆς  προνοίας  καὶ  ἀπὸ  προνοίας  ἔργοις,  τὸ  δὲ
ἐφεξῆς συνεῖραι κατὰ βούλησιν ἐκείνης οὐ δυνηθέντων, ἀλλὰ κατὰ τὴν τῶν πραξάντων ἢ κατ' ἄλλο τι
τῶν ἐν τῷ παντί, µηδ' αὐτοῦ κατὰ πρόνοιαν πεπραχότος ἢ πεποιηκότος τι ἐν ἡµῖν πάθος. Οὐ γὰρ τὸ
αὐτὸ  ποιεῖ  πᾶν  προσελθὸν  παντί,  ἀλλὰ  τὸ  αὐτὸ  πρὸς  ἄλλο  καὶ  ἄλλο  πρὸςἄλλο·  οἷον  καὶ  τὸ  τῆς
Ἑλένης  κάλλος  πρὸς  µὲν  τὸν  Πάριν  ἄλλο  εἰργάζετο,  Ἰ
µ
δο ενεὺς  δὲ  ἔπαθεν  οὐ  τὸ  αὐτό·  καὶ
ἀκόλαστος  ἀκολάστῳ  καλὸς  καλῷ  συµπεσὼν  ἄλλο,  ὁ  δὲ  σώφρων  καλὸς  ἄλλο  πρὸς  σώφρονα
τοιοῦτον·  ἢ  πρὸς  ἀκόλαστον  ἄλλο  ὁ  αὐτός,  ὁ  δ'  ἀκόλαστος  πρὸς  αὐτὸν  ἄλλο.  Καὶ  παρὰ  µὲν  τοῦ
ἀκολάστου τὸ πραχθὲν οὔτε ὑπὸ προνοίας οὔτε κατὰ πρόνοιαν, τὸ δ' ὑπὸ τοῦ σώφρονος ἔργον οὐχ
ὑπὸ προνοίας µέν, ὅτι ὑπ' αὐτοῦ, κατὰ πρόνοιαν δέ· σύµφωνον γὰρ τῷ λόγῳ, ὥσπερ καὶ ὃ ὑγιεινῶς
πράξειεν ἄν τις αὐτὸς πράξας κατὰ λόγον τὸν τοῦ ἰατροῦ. Τοῦτο γὰρ καὶ ὁ ἰατρὸς παρὰ τῆς τέχνης
ἐδίδου εἴς τε τὸ ὑγιαῖνον εἴς τε τὸ κάµνον. Ὃ δ' ἄν τις µὴ ὑγιαῖνον ποιῇ, αὐτός τε ποιεῖ καὶ παρὰ τὴν
πρόνοιαν τοῦ ἰατροῦ εἰργάσατο. Πόθεν οὖν καὶ τὰ χείρω µάντεις προλέγουσι καὶ εἰς τὴν τοῦ παντὸς
φορὰν ὁρῶντες πρὸς ταῖς ἄλλαις µαντείαις προλέγουσι ταῦτα; Ἢ δῆλον ὅτι τῷ συµπεπλέχθαι πάντα
τὰ ἐναντία, οἷον τὴν µορφὴν καὶ τὴν ὕλην· οἷον ἐπὶ ζῴου συνθέτου ὄντος ὁ [τι] τὴν µορφὴν καὶ τὸν
λόγον  θεωρῶν  καὶ  τὸµ µ
ε ορφωµένον  θεωρεῖ.  Οὐ  γὰρ  ὡσαύτως  ζῷον  νοητὸν  καὶ  ζῷον  σύνθετον
θεωρεῖ,  ἀλλὰ  λόγον  ζῴου  ἐν  τῷ  συνθέτῳ  µορφοῦντα  τὰ  χείρω.  Ζῴου δὴ  ὄντος  τοῦ  παντὸς  ὁ  τὰ  ἐν
αὐτῷ  γινόµενα  θεωρῶν  θεωρεῖ  ἅµα  καὶ  ἐξ  ὧν  ἐστι  καὶ  τὴν  πρόνοιαν  τὴν  ἐπ'  αὐτῷ·  τέταται  δὴ  ἐπὶ
πάντα  καὶ  τὰ  γινόµενα·  τὰ  δ'  ἐστὶ  καὶ  ζῷα  καὶ  πράξεις  αὐτῶν  καὶ  διαθέσεις  κραθεῖσαι, <λόγῳ  καὶ
ἀνάγκῃ  µ µ
ε ιγµέναι>·  µ µ
ε ιγµένα  οὖν  θεωρεῖ  καὶ  διηνεκῶς  µιγνύµενα·  καὶ  διακρίνειν  µὲν  αὐτὸς  οὐ
δύναται  πρόνοιαν  καὶ  τὸ  κατὰ  πρόνοιαν  χωρὶς  καὶ  αὖ  τὸ  ὑποκείµενον  ὅσα  δίδωσιν  εἰς  τὸ
[ὑποκείµενον]  παρ'  αὐτοῦ.  Ἀλλ'  οὐδὲ  ἀνδρὸς  τοῦτο  ποιεῖν  ἢ  σοφοῦ  τινος  καὶ  θείου·  <ἢ  θεὸς  ἂν
ἔχοι>, φαίη τις ἄν, <τοῦτο> τὸ <γέρας>. Καὶ γὰρ οὐ τοῦ µάντεως τὸ διότι, ἀλλὰ τὸ ὅτι µόνον εἰπεῖν,
καὶ  ἡ  τέχνη  ἀνάγνωσις  φυσικῶν  γραµµάτων  καὶ  τάξιν  δηλούντων  καὶ  οὐδαµοῦ  πρὸς  τὸ  ἄτακτον
ἀποκλινόντων,  µᾶλλον  δὲ  καταµαρτυρούσης  τῆς  φορᾶς  καὶ  εἰς  φῶς  ἀγούσης  καὶ  πρὶν  παρ'  αὐτῶν
φανῆναι,  οἷος  ἕκαστος  καὶ  ὅσα.
µ
Συ φέρεται  γὰρ  καὶ  ταῦτα  ἐκείνοις  κἀκεῖνα  τούτοις  συντελοῦντα
ἅµα πρὸς σύστασιν καὶ ἀιδιότητα κό µ
σ ου, ἀναλογίᾳ δὲ
µ
ση αίνοντα τὰ ἄλλα τῷ τετηρηκότι· ἐπεὶ καὶ
αἱ  ἄλλαι  µαντικαὶ    τῷ  ἀναλόγῳ.  Οὐ  γὰρ  ἔδει  ἀπηρτῆσθαι  ἀλλήλων  τὰ  πάντα,  ὡµοιῶσθαι  δὲ  πρὸς
ἄλληλα  ἀµῃγέπῃ.  Καὶ  τοῦτ'  ἂν  ἴσως  εἴη  τὸ  λεγόµενον  ὡς  συνέχει  τὰ  πάντα  ἀναλογία.  Ἔστι  δὲ
τοιοῦτον  ἡ  ἀναλογία,  ὥστε  καὶ  τὸ  χεῖρον  πρὸς  τὸ  χεῖρον  ὡς  τὸ  βέλτιον  πρὸς  τὸ  βέλτιον,  οἷον  ὡς
ὄµµα  πρὸς  ὄµµα  καὶ  ποὺς  πρὸς  πόδα,  θάτερον  πρὸς  θάτερον,  καί,  εἰ  βούλει,  ὡς  ἀρετὴ  πρὸς
δικαιοσύνην καὶ κακία πρὸς ἀδικίαν. Εἰ τοίνυν ἀναλογία ἐν τῷ παντί,καὶ προειπεῖν ἔνι· καὶ εἰ ποιεῖ δὲ
ἐκεῖνα εἰς ταῦτα, οὕτω ποιεῖ, ὡς καὶ τὰ ἐν παντὶ ζῴῳ εἰς ἄλληλα, οὐχ ὡς θάτερον γεννᾷ θάτερον –
ἅµα  γὰρ  γεννᾶται – ἀλλ'  ὡς,  ᾗ  πέφυκεν  ἕκαστον,  οὕτω  καὶ  πάσχει  τὸ  πρόσφορον  εἰς  τὴν  αὐτοῦ
φύσιν, καὶ ὅτι τοῦτο τοιοῦτον, καὶ τὸ τοιοῦτον τοῦτο· οὕτω γὰρ καὶ λόγος εἷς. Καὶ ὅτι δὲ τὰ βελτίω,
καὶ  τὰ  χείρω.  Ἐπεὶ  πῶς  ἂν  εἴη  τι  χεῖρον  ἐνπολυειδεῖ  µὴ  ὄντος  βελτίονος,  ἢ  πῶς  τὸ  βέλτιον  µὴ

χείρονος;  Ὥστε  οὐκ  αἰτιατέον  τὸ  χεῖρον  ἐν  τῷ  βελτίονι,  ἀλλὰ  ἀποδεκτέον  τὸ  βέλτιον,  ὅτι  ἔδωκεν
ἑαυτοῦ τῷ χείρονι. Ὅλως δὲ οἱ ἀναιρεῖν ἀξιοῦντες τὸ χεῖρον ἐν τῷ παντὶ ἀναιροῦσι πρόνοιαν αὐτήν.
Τίνος γὰρ ἔσται; Οὐ γὰρ δὴ αὐτῆς οὐδὲ τοῦ βελτίονος· ἐπεὶ καὶ τὴν ἄνω πρόνοιαν ὀνοµάζοντες πρὸς
τὸ κάτω λέγοµεν. Τὸ µὲν γὰρ εἰς ἓν πάντα ἀρχή, ἐν ᾗ ὁµοῦ πάντα καὶ ὅλον πάντα. Πρόεισι δὲ ἤδη ἐκ
ταύτης ἕκαστα µενούσης ἐκείνης ἔνδον οἷον ἐκ ῥίζης µιᾶς ἑστώσης αὐτῆς ἐν αὐτῇ· τὰ δὲ ἐξήνθησεν
εἰς πλῆθοςµεµερισµένον εἴδωλον ἕκαστον ἐκείνου φέρον, ἄλλο δὲ ἐν ἄλλῳ ἐνταῦθα ἤδη ἐγίγνετο καὶ
ἦν τὰµὲν πλησίον τῆς ῥίζης, τὰ δὲ προιόντα εἰς τὸ πόρρω ἐσχίζετο καὶ µέχρις οἷον κλάδων καὶ ἄκρων
καὶ  καρπῶν  καὶ  φύλλων·  καὶ  τὰ  µὲν  ἔµενεν  ἀεί,  τὰ  δὲ  ἐγίνετο  ἀεί,  οἱ  καρποὶ  καὶ  τὰ  φύλλα·  καὶτὰ
γινόµενα  ἀεὶ  εἶχε  τοὺς  τῶν  ἐπάνω  λόγους  ἐν  αὐτοῖς  οἷον  µικρὰ  δένδρα  βουληθέντα  εἶναι,  καὶ  εἰ
ἐγέννησε πρὶν φθαρῆναι, τὸ ἐγγὺς ἐγέννα µόνον. Τὰ δὲ διάκενα οἷον τῶν κλάδων ἐπληροῦτο ἐκ τῶν
αὖ ἐκ τῆς ῥίζης καὶ αὐτῶν ἄλλον τρόπον πεφυκότων, ἐξ ὧν καὶ ἔπασχε τὰ ἄκρα τῶν κλάδων, ὡς ἐκ
τοῦ πλησίον οἴεσθαι τὸ πάθος ἰέναι µόνον· τὸ δὲ κατὰ τὴν ἀρχὴν αὖ τὸ µὲν ἔπασχε, τὸ δὲ ἐποίει, ἡ
δὲ ἀρχὴ ἀνήρτητο καὶ αὐτή. Πόρρωθεν µὲν γὰρ ἐλθόντα ἄλλα τὰ ποιοῦντα εἰς ἄλληλα, ἐξ ἀρχῆς δὲ
ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ, οἷον εἰ ἀδελφοὶ δρῷέν τι ἀλλήλους ὅµοιοι γενόµενοι ἐκ τῶν αὐτῶν ὁ µ
ρ ηθέντες τῶν
πεποιηκότων.

III,4 Περὶ τοῦ εἰληχότος  µ
ἡ ᾶς δαίµονος (15)

Τῶν µὲν αἱ ὑποστάσεις γίνονταιµενόντων ἐκείνων, ἡ δὲ ψυχὴ κινουµένη ἐλέγετο γεννᾶν καὶ αἴσθησιν
τὴν ἐν ὑποστάσει καὶ φύσιν καὶ µέχρι φυτῶν. Καὶ γὰρ ἔχει αὐτὴν καὶ ἐν ἡµῖν οὖσα, κρατεῖ δὲ µέρος
οὖσαν·  ὅταν  δὲ  ἐν  φυτοῖς  γένηται,  αὕτη  κρατεῖ  οἷον  µόνη  γενοµένη.  Αὕτη  µὲν  οὖν  οὐδὲν  γεννᾷ;
Γεννᾷ  πάντη  ἕτερον  αὑτῆς·  οὐκέτι  γὰρ  ζωὴ  µετὰ  ταύτην,  ἀλλὰ  τὸ  γεννώµενον  ἄζων.  Τί  οὖν;  Ἤ,
ὥσπερ πᾶν, ὅσον πρὸ τούτου ἐγεννᾶτο, ἀµόρφωτον ἐγεννᾶτο, εἰδοποιεῖτο δὲ τῷ ἐπιστρέφεσθαι πρὸς
τὸ γεννῆσαν οἷον ἐκτρεφόµενον, οὕτω δὴ καὶ ἐνταῦθα τὸ γεννηθὲν οὐ ψυχῆς ἔτι εἶδος – οὐ γὰρἔτι ζῇ
–  ἀλλ'  ἀοριστίαν  εἶναι  παντελῆ.  Εἰ  µὲν  γὰρ  κἀν  τοῖς  προτέροις  ἡ  ἀοριστία,  ἀλλ'  ἐν  εἴδει·  οὐ  γὰρ
πάντη ἀόριστον, ἀλλ' ὡς πρὸς τὴν τελείωσιν αὐτοῦ· τὸ δὲ νῦν πάντη. Τελειούµενον δὲ γίνεται σῶµα
µορφὴν  λαβὸν  τὴν  τῇ  δυνάµει  πρόσφορον,  ὑποδοχὴ  τοῦ  γεννήσαντος  καὶ  ἐκθρέψαντος·  καὶ  µόνον
τοῦτο  ἐν  σώµατι  ἔσχατον  τῶν  ἄνω  ἐν  ἐσχάτῳ  τοῦ  κάτω. Καὶ  τὸ<«ψυχὴ  πᾶσα  ἐπιµελεῖται  τοῦ
ἀψύχου»> ἐπὶ ταύτης µάλιστα· αἱ δ' ἄλλαι ἄλλως. <Πάντα δὲ οὐρανὸν περιπολεῖ ἄλλοτε ἐν ἄλλοις
εἴδεσιν>, ἢ ἐν αἰσθητικῷ εἴδει ἢ ἐν λογικῷ ἢ ἐν αὐτῷ τῷ φυτικῷ. Τὸ γὰρ κρατοῦν αὐτῆς µόριον τὸ
ἑαυτῷ  πρόσφορον  ποιεῖ,  τὰ  δ'  ἄλλα  ἀργεῖ·  ἔξω  γάρ.  Ἐν  δὲ  ἀνθρώπῳ  οὐ  κρατεῖ  τὰ  χείρω,  ἀλλὰ
σύνεστιν· οὐδέ γε τὸ κρεῖττον ἀεί· ἔστι γὰρ καὶ ταῦτα χώραν τινὰ ἔχοντα. ∆ιὸ καὶ ὡς αἰσθητικοί· ἔστι
γὰρ καὶ ὄργανα αἰσθήσεως· καὶ πολλὰ ὡς φυτά· ἔστι γὰρ σῶµα αὐξόµενον καὶ γεννῶν· ὥστε πάντα
συνεργεῖ,  κατὰ  δὲ  τὸ  κρεῖττον  τὸ  ὅλον  εἶδος  ἄνθρωπος.  Ἐξελθοῦσα  δέ, ὅ  τι  περ  ἐπλεόνασε,  τοῦτο
γίνεται. <∆ιὸ φεύγειν> δεῖ πρὸς τὸ ἄνω, ἵνα µὴ εἰς τὴν αἰσθητικὴν ἐπακολουθοῦντες τοῖς αἰσθητοῖς
εἰδώλοις, µηδὲ εἰς τὴν φυτικὴν ἐπακολουθοῦντες τῇ ἐφέσει τοῦ γεννᾶν καὶ <ἐδωδῶν λιχνείαις>, ἀλλ'
εἰς τὸ νοερὸν καὶ νοῦν καὶ θεόν. Ὅσοι µὲν οὖν τὸν ἄνθρωπον ἐτήρησαν, πάλιν ἄνθρωποι. Ὅσοι δὲ
αἰσθήσει µόνον ἔζησαν, ζῷα· ἀλλ' εἰ µὲν αἰσθήσεις µετὰ θυµοῦ, τὰ ἄγρια, καὶ ἡ διαφορὰ ἡ ἐν τούτοις
τὸ  διάφορον  τῶν  τοιούτων  ποιεῖ·  ὅσοι  δὲ  µετ'  ἐπιθυµίας  καὶ  τῆς  ἡδονῆς  τοῦ  ἐπιθυµοῦντος,  τὰ
ἀκόλαστα τῶν ζῴων καὶ γαστρίµαργα. Εἰ δὲ µηδ' αἰσθήσει µετὰ τούτων, ἀλλὰ νωθείᾳ αἰσθήσεως µετ'
αὐτῶν, καὶ φυτά· µόνον γὰρ τοῦτο ἢ µάλιστα ἐνήργει τὸ φυτικόν, καὶ ἦν αὐτοῖς µελέτη δενδρωθῆναι.
Τοὺς  δὲ  φιλοµούσους  µέν,  καθαρίους  δὲ  τὰ  ἄλλα,  εἰς  τὰ  ᾠδικά·  τοὺς  δὲ  ἀλόγως  βασιλέας  αἰετούς,
εἰµὴ  ἄλλη  κακία  παρείη·  µετεωρολόγους  δὲ  ἄνευ  φρονήσεως  εἰς  τὸν  οὐρανὸν  ἀεὶ  αἰροµένους  εἰς
ὄρνεις µετεώρους ταῖς πτήσεσιν. Ὁ δὲ τὴν πολιτικὴν ἀρετὴν ἄνθρωπος· ὁ δ' ἧττον ἀρετῆς πολιτικῆς
µετέχων  πολιτικὸν  ζῷον,  µέλιττα  ἢ  τὰ  τοιαῦτα. Τίς  οὖν  δαίµων;  ὁ  καὶ  ἐνταῦθα.  Τίς  δὲ  θεός;  ἢ  ὁ
ἐνταῦθα. Τὸ γὰρ ἐνεργῆσαν τοῦτο ἕκαστον ἄγει, ἅτε καὶ ἐνταῦθα ἡγούµενον. Ἆρ' οὖν τοῦτό ἐστιν
<ὁ δαίµων, ὅσπερ ζῶντα εἰλήχει>; Ἢ οὔ, ἀλλὰ τὸ πρὸ αὐτοῦ· τοῦτο γὰρ ἐφέστηκεν ἀργοῦν, ἐνεργεῖ
δὲ  τὸ  µετ'  αὐτόν.  Καὶ  εἰ  µὲν  τὸ  ἐνεργοῦν  ᾗ  αἰσθητικοί,  καὶ  ὁ  δαίµων  τὸ  λογικόν·  εἰ  δὲ  κατὰ  τὸ
λογικὸν  ζῴηµεν,  ὁ  δαίµων  τὸ  ὑπὲρ  τοῦτο  ἐφεστὼς  ἀργὸς  συγχωρῶν  τῷ  ἐργαζοµένῳ.  Ὀρθῶς  οὖν
λέγεται  <ἡµᾶς  αἱρήσεσθαι>.  Τὸν  γὰρ  ὑπερκείµενον  κατὰ  τὴν  ζωὴν  αἱρούµεθα.  ∆ιὰ  τί  οὖν  αὐτὸς
<ἄγει>; Ἢ τὸν βιοτεύσαντα οὐκ ἔστιν ἄγειν, ἀλλὰ πρὸ τοῦ µὲν ἄγειν, ὅτε ἔζη, παυσάµενον δὲ τοῦ
ζῆν  ἄλλῳ  παραχωρεῖν  τὴν  ἐνέργειαν  τεθνηκότα  τὴν  αὐτοῦ  κατ'  ἐνέργειαν  ζωήν.  Ὁ  µὲν  οὖν  ἐθέλει
ἄγειν καὶ κρατήσας ζῇ αὐτὸς ἄλλον καὶ αὐτὸς ἔχων δαίµονα· εἰ δὲ βαρύνοιτο τῇ ῥώσει τοῦ χείρονος
ἤθους,  ἔχει  ἐκεῖνο  τὴν  δίκην.  Ταύτῃ  καὶ  ὁ  κακὸς  ἐπὶ  τὸ  χεῖρον  βρίσαντος  πρὸς  τὴν  ὁµοιότητα  τοῦ
ἐνεργήσαντος  ἐν  τῇ  ζωῇ  εἰς  βίον  θήρειον.  Εἰ  δὲ  ἕπεσθαι  δύναιτο  τῷ  δαίµονι  τῷ  ἄνω  αὐτοῦ,  ἄνω
γίνεται  ἐκεῖνον  ζῶν  καὶ  ἐφ'  ὃ  ἄγεται  κρεῖττονµέρος  αὐτοῦ  ἐν  προστασίᾳ  θέµενος  καὶ  µετ'  ἐκεῖνον
ἄλλον ἕως ἄνω. Ἔστι γὰρ καὶ πολλὰ ἡ ψυχὴκαὶ πάντα καὶ τὰ ἄνω καὶ τὰ κάτω αὖ µέχρι πάσης ζωῆς,
καὶ ἐσµὲν ἕκαστος κόσµος νοητός, τοῖςµὲν κάτω συνάπτοντες τῷδε, τοῖς δὲ ἄνω καὶ τοῖς κόσµου τῷ
νοητῷ, καὶ µένοµεν τῷ µὲν ἄλλῳ παντὶ νοητῷ ἄνω, τῷ δὲ ἐσχάτῳ αὐτοῦ πεπεδήµεθα τῷ κάτω οἷον
ἀπόρροιαν ἀπ' ἐκείνου διδόντες εἰς τὸ κάτω, µᾶλλον δὲ ἐνέργειαν, ἐκείνου οὐκ ἐλαττουµένου. Ἆρ'
οὖν  ἀεὶ  ἐν  σώµατι  τοῦτο;  Ἢ  οὔ·  ἐὰν  γὰρ  στραφῶµεν,  συνεπιστρέφεται  καὶ  τοῦτο.  Τί  οὖν  ἡ  τοῦ

παντός;  Ἀποστήσεται  καὶ  τὸ  αὐτῆς  µέρος  στραφείσης;  Ἢ  οὐδὲ  συνένευσε  τῷ  µέρει  αὐτῆς  τῷ
ἐσχάτῳ· οὐδὲ γὰρ ἦλθεν οὐδὲ κατῆλθεν, ἀλλὰ µενούσης προσάπτεται τὸ σῶµα  τοῦ κόσµου καὶ οἷον
καταλάµπεται, οὐκ ἐνοχλοῦν µὲν οὐδὲ παρέχον µερίµνας, ἐν ἀσφαλεῖ τοῦ κόσµου κειµένου. Τί οὖν;
Οὐκ αἰσθάνεταί τινα αἴσθησιν; Ὅρασιν οὐκ ἔχει, φησίν, ὅτι µηδὲ ὀφθαλµούς· οὐδὲ ὦτα οὐδὲ ῥῖνας
δηλονότι  οὐδὲ  γλῶτταν.  Τί  οὖν;  Συναίσθησιν  ὥσπερ  ἡµεῖς  τῶν  ἐντὸς  ἡµῶν;  Ἢ  ὁµοίως  κατὰ  φύσιν
ἐχόντων ἠρέµησις. Οὐδὲ ἡδονή. Πάρεστιν οὖν καὶ τὸ φυτικὸν οὐ παρὸν καὶ τὸ αἰσθητικὸν ὡσαύτως.
Ἀλλὰ περὶ µὲν τοῦ κόσµου ἐν ἄλλοις· νῦν δὲ ὅσον ἐφήπτετο ἡ ἀπορία αὐτοῦ εἴρηται. Ἀλλ' εἰ ἐκεῖ
αἱρεῖται τὸν δαίµονα καὶ εἰ τὸν βίον, πῶς ἔτι τινὸς κύριοι; Ἢ καὶ ἡ αἵρεσις ἐκεῖ ἡ λεγοµένη τὴν τῆς
ψυχῆς  προαίρεσιν  καὶ  διάθεσιν  καθόλου  καὶ  πανταχοῦ  αἰνίττεται.  Ἀλλ'  εἰ  ἡ  προαίρεσις  τῆς  ψυχῆς
κυρία  καὶ  τοῦτο  κρατεῖ,  ὃ  ἂν  πρόχειρον  ἔχῃ  µέρος  ἐκ  τῶν  προβεβιωµένων,  οὐκέτι  τὸ  σῶµα  αἴτιον
οὐδενὸς κακοῦ αὐτῷ· εἰ γὰρ προτερεῖ τὸ τῆς ψυχῆς ἦθος τοῦ σώµατος καὶ τοῦτ' ἔχει, ὃ εἵλετο, καὶ
τὸν  δαίµονα,  φησίν,  οὐκ  ἀλλάττεται,  οὐδὲ  ὁ  σπουδαῖος  ἐνταῦθα  γίγνεται  οὐδ'  ὁ  φαῦλος.  Ἆρ'  οὖν
δυνάµει ἐστὶν ἑκάτερος, ἐνεργείᾳ δὲ γίγνεται; Τί οὖν, εἰ φαύλου σώµατος ὁ τὸ ἦθος σπουδαῖος τύχοι,
ὁ δὲ τἀναντία; Ἢ δύναταιµᾶλλον καὶ ἧττον τὰ τῆς ψυχῆς ἑκατέρας ἑκάτερα τὰ σώµατα παρέχεσθαι,
ἐπεὶ καὶ αἱ ἄλλαι ἔξωθεν τύχαι τὴν ὅλην προαίρεσιν οὐκ ἐκβιβάζουσιν. Ὅταν δὲ λέγηται, ὡς πρῶτον
οἱ <κλῆροι>, εἶτα <τὰ τῶν βίων παραδείγµατα>, † ἔπειτα ταῖς τύχαις † καὶ ὡς ἐκ τῶν παρόντων τοὺς
βίους  κατὰ  τὰ  ἤθη,  τὸ  κύριον  µᾶλλον  δίδωσι  ταῖς  ψυχαῖς  διατιθείσαις  τὰ  δοθέντα  πρὸς  τὰ  αὐτῶν
ἤθη. Ὅτι γὰρ ὁ δαίµων οὗτος οὐ παντάπασιν ἔξω – ἀλλ' οὕτως ὡς µὴ συνδεδεµένος – οὐδ' ἐνεργῶν,
ἡµέτερος  δέ,  ὡς  ψυχῆς  πέρι  εἰπεῖν,  οὐχ  ὁ  ἡµέτερος  δέ,  εἰ  ὡς  ἄνθρωποι  τοιοίδε  τὴν  ὑπ'  αὐτὸν  ζωὴν
ἔχοντες,  µαρτυρεῖ  τὰ  ἐν  τῷ  Τιµαίῳ·  ἃ  εἰ  µὲν  οὕτω  ληφθείη,  οὐδεµίαν  ἕξει  µάχην  σχόντα  ἄν  τινα
ἀσυµφωνίαν, εἰ ἄλλως ὁ δαίµων ληφθείη. Τὸ δὲ <ἀποπληρωτὴν ὧν τις εἵλετο> καὶ αὐτὸ σύµφωνον.
Οὔτε γὰρ πολὺ κατωτέρω ἐᾷ ἐλθεῖν εἰς τὸ χεῖρον ὑπερκαθήµενος, ἀλλ' ἐκεῖνο ἐνεργεῖ µόνον τὸ ὑπ'
αὐτόν,  οὔτε  ὑπεράνω  αὐτοῦ  οὔτε  εἰς  ἴσον·  οὐ  γὰρ  δύναται  ἄλλο  γενέσθαι  ἢ  ᾗ  ἐστι. Τί  οὖν  ὁ
σπουδαῖος;  Ἢ  ὁ  τῷ  βελτίονι  ἐνεργῶν.  Ἢ  οὐκ  ἂν  ἦν  σπουδαῖος  συνεργοῦντα  ἑαυτῷ  τὸν  δαίµονα
ἔχων. Νοῦς γὰρ ἐνεργεῖ ἐν τούτῳ. Ἢ οὖν δαίµων αὐτὸς ἢ κατὰ δαίµονα καὶ δαίµων τούτῳ θεός. Ἆρ'
οὖν καὶ ὑπὲρ νοῦν; Εἰ τὸ ὑπὲρ νοῦν δαίµων αὐτῷ, διὰ τί οὖν οὐκ ἐξ ἀρχῆς; Ἢ διὰ τὸν θόρυβον τὸν ἐκ
τῆς γενέσεως. Ὑπάρχει δὲ ὅµως καὶ πρὸ λόγου ἡ κίνησις ἡ ἔνδοθεν ὀρεγοµένη τῶν αὐτῆς. Πάντως
οὖν κατορθοῖ; Ἢ οὐ πάντως, εἴπερ οὕτως ἡ ψυχὴ διαθέσεως ἔχει, ὡς ἐν τούτοις τοῖς τοιοῖσδε τοιάδε
οὖσα τοῦτον ἔχειν βίον καὶ ταύτην προαίρεσιν. Ὁ µέντοι δαίµων οὗτος, ὃν λέγοµεν, ἀγαγὼν λέγεται
εἰς Ἅιδου οὐκέτι ὁ αὐτὸς µένειν, ἐὰν µὴ τὰ αὐτὰ ἕληται πάλιν. Πρὸ δὲ τοῦ πῶς; Τὸ δὴ ἀγαγεῖν εἰς
τὴν κρίσιν τὸ εἰς τὸ αὐτὸ σχῆµαἐλθεῖν µετὰ τὴν ἀπογένεσιν, ὃ εἶχε πρὸ τῆς γενέσεως· εἶτα ὥσπερ ἀπ'
ἀρχῆς  ἄλλης  τὸν  µεταξὺ  τῆς  ὕστερον  γενέσεως  χρόνον  ταῖς  κολαζοµέναις  πάρεστιν.  Ἢ  οὐδὲ  βίος
αὐταῖς,  ἀλλὰ  δίκη.  Τί  δὲ  ταῖς  εἰς  θήρεια  σώµατα  εἰσιούσαις;  ἔλαττον  ἢ  δαίµων;  Ἢ  πονηρός  γε  ἢ
εὐήθης. Ταῖς δὲ ἄνω; Ἢ τῶν ἄνω αἱ µὲν ἐν αἰσθητῷ, αἱ δὲ ἔξω. Αἱ µὲν οὖν ἐν αἰσθητῷ ἢ ἐν ἡλίῳ ἢ ἐν
ἄλλῳ  τῶν  πλανωµένων,  αἱ  δ'  ἐν  τῇ  ἀπλανεῖ,  ἑκάστη  καθὸ  λογικῶς  ἐνήργησεν  ἐνταῦθα·  χρὴ  γὰρ
οἴεσθαι  καὶ  κόσµον  εἶναι  ἐν  τῇ  ψυχῇ  ἡµῶν  µὴ  µόνον  νοητόν,  ἀλλὰ  καὶ  ψυχῆς  τῆς  κόσµου  ὁµοειδῆ
διάθεσιν· νενεµηµένης οὖν κἀκείνης εἴς τε τὴν ἀπλανῆ καὶ τὰς πλανωµένας κατὰ δυνάµεις διαφόρους
ὁµοειδεῖς  ταύταις  ταῖς  δυνάµεσι  καὶ  τὰς  παρ'  ἡµῖν  εἶναι  καὶ  ἐνέργειαν  εἶναι  παρ'  ἑκάστης  καὶ
ἀπαλλαγείσας ἐκεῖ γίνεσθαι πρὸς ἄστρον τὸ σύµφωνον τῷ ἐνεργήσαντι καὶ ζήσαντι ἤθει καὶ δυνάµει·
καὶ τοιούτῳ θεῷ καὶ δαίµονί γε ἢ αὐτῷ τούτῳ χρήσεται ἢ τῷ ὑπὲρ ταύτην τὴν δύναµιν· σκεπτέον δὲ
τοῦτο  βέλτιον.  Τὰς  δ'  ἔξω  γενοµένας  τὴν  δαιµονίαν  φύσιν  ὑπερβεβηκέναι  καὶ  πᾶσαν  εἱµαρµένην
γενέσεως  καὶ  ὅλως  <τὸ>  ἐν  τῷδε  τῷ  ὁρατῷ,  ἕως  ἐστὶν  ἐκεῖ,  συνανενεχθείσης  καὶ  τῆς  ἐν  αὐτῇ
φιλογενέσεως  οὐσίας,  ἣν  εἴ  τις  λέγοι  ταύτην  εἶναι  <τὴν  περὶ  τὰ  σώµατα  γινοµένην  µεριστὴν>
συµπληθύουσαν ἑαυτὴν καὶ συµµερίζουσαν τοῖς σώµασιν, ὀρθῶς λέξει. Μερίζεται δὲ οὐ µεγέθει· τὸ
γὰρ  αὐτὸ  ἐν  πᾶσιν  ὅλον  καὶ  πάλιν  ἕν·  καὶ  ἐξ  ἑνὸς  ζῴου  ἀεὶ  πολλὰ  γεννᾶται  ταύτης  µεριζοµένης
οὕτως, ὥσπερ καὶ ἐκ τῶν φυτῶν· περὶ τὰ σώµατα γὰρ καὶ αὕτη µεριστή. Καὶ ὁτὲ µὲν µένουσα ἐπὶ τοῦ
αὐτοῦ  δίδωσιν,  οἷον  ἡ  ἐν  τοῖς  φυτοῖς·  ὅπου  δὲ  ἀπελθοῦσα  πρὶν  ἀπελθεῖν  ἔδωκεν,  οἷον  καὶ  ἐν  τοῖς
ἀνῃρηµένοις φυτοῖς ἢ ἐν ζῴοις ἀποθανοῦσιν ἐκ σήψεως πολλῶν ἐξ  ἑνὸς  γεννηθέντων. Συνεργεῖν  δὲ
καὶ  [τὴν]  ἐκ  τοῦ  παντὸς  τὴν  τοιαύτην  δύναµιν  ἐνταῦθα  τὴν  αὐτὴν  οὖσαν. Πάλιν  δὲ  ἐὰν  ἴῃ  ἡ  ψυχὴ
ἐνταῦθα, ἢ τὸν αὐτὸν ἢ ἄλλον ἔχει δαίµονα κατὰ τὴν ζωήν, ἣν ποιήσεται. Ἐπιβαίνει οὖν µετὰ τούτου
τοῦ  δαίµονος  ὥσπερ  σκάφους  τοῦδε  τοῦ  παντὸς  πρῶτον,  εἶτα  παραλαβοῦσα  ἡ  τοῦ  ἀτράκτου
λεγοµένη φύσις κατέταξεν ὥσπερ ἐν νηὶ εἴς τινα ἕδραν τύχης. Περιαγούσης δὲ τῆς περιφορᾶς ὥσπερ
πνεύµατος  τὸν  ἐπὶ  τῆς  νεὼς  καθήµενον  ἢ  καὶ  φερόµενον  πολλαὶ  καὶ  ποικίλαι  γίνονται  καὶ  θέαι  καὶ
µεταθέσεις  καὶ  συµπτώµατα,  καὶ  ὥσπερ  ἐν  αὐτῇ  τῇ  νηὶ  ἢ  παρὰ  τοῦ  σάλου  τῆς  νεὼς  ἢ  παρ'  αὐτοῦ
κινηθέντος ὁρµῇ οἰκείᾳ, ἣν ἂν σχοίη τῷ ἐπὶ νεὼς εἶναι παρὰ τὸν ἑαυτοῦ τρόπον. Οὐ γὰρ ὁµοίως ἐν
τοῖς  αὐτοῖς  πᾶς  κινεῖται  ἢ  βούλεται  ἢ  ἐνεργεῖ.  Γίνεται  οὖν  διάφορα  διαφόροις  ἢ  ἐκ  τῶν  αὐτῶν  ἢ
διαφόρων  προσπεσόντων,  ἢ  τὰ  αὐτὰ  ἄλλοις,  κἂν  διάφορα  τὰ  προσπεσόντα·  τοιοῦτον  γὰρ  ἡ
εἱµαρµένη.

III,5 Περὶ ἔρωτος (50)

Περὶ ἔρωτος, πότερα θεός τις ἢ δαίµων ἢ πάθος τι τῆς ψυχῆς, ἢ ὁ µὲν θεός τις ἢ δαίµων, τὸ δέ τι καὶ
πάθος,  καὶ  ποῖόν  τι  ἕκαστον,  ἐπισκέψασθαι  ἄξιον  τάς  τε  τῶν  ἄλλων  ἀνθρώπων  ἐπινοίας  ἐπιόντας,
καὶ ὅσαι ἐν φιλοσοφίᾳ ἐγένοντο περὶ τούτων, καὶ µάλιστα ὅσα ὑπολαµβάνει ὁ θεῖος Πλάτων, ὃς δὴ
καὶ πολλὰ πολλαχῇ τῶν ἑαυτοῦ περὶ ἔρωτος ἔγραψεν· ὃς δὴ οὐ µόνον ἐν ταῖς ψυχαῖς ἐγγιγνόµενόν τι
πάθος  εἴρηκεν  εἶναι,  ἀλλὰ  καὶ  δαίµονά  φησιν  αὐτὸν  καὶ  περὶ  γενέσεως  αὐτοῦ  διεξῆλθεν,  ὅπως  καὶ
ὅθεν  ἐστὶ  γεγενηµένος.  Περὶ  µὲν  οὖν  τοῦ  πάθους  οὗ  τὸν  ἔρωτα  αἰτιώµεθα,  ὅτι  ἐγγίνεται  ἐν  ψυχαῖς
ἐφιεµέναις καλῷ τινι συµπλακῆναι, καὶ ὡς ἡ ἔφεσις αὕτη ἡ µέν ἐστι παρὰ σωφρόνων αὐτῷ τῷ κάλλει
οἰκειωθέντων, ἡ δὲ καὶ τελευτᾶν ἐθέλει εἰς αἰσχροῦ τινος πρᾶξιν, οὐδεὶς ἀγνοεῖ δήπου· ὅθεν δὲ τὴν
ἀρχὴν  ἔχει  ἑκάτερος,  τὸ  ἐντεῦθεν  ἐπισκοπεῖν  διὰ  φιλοσοφίας  προσήκει.  Ἀρχὴν  δὲ  εἴ  τις  θεῖτο  τὴν
αὐτοῦ  κάλλους  πρότερον  ἐν  ταῖς  ψυχαῖς  ὄρεξιν  καὶ  ἐπίγνωσιν      καὶ  συγγένειαν  καὶ  οἰκειότητος
ἄλογον  σύνεσιν,  τυγχάνοι  ἄν,  οἶµαι,  τοῦ  ἀληθοῦς  τῆς  αἰτίας.  Τὸ  µὲν  γὰρ  αἰσχρὸν  ἐναντίον  καὶ  τῇ
φύσει καὶ τῷ θεῷ. Καὶ γὰρ ἡ φύσις πρὸς τὸ καλὸν βλέπουσα ποιεῖ καὶ πρὸς τὸ ὡρισµένον βλέπει, ὅ
ἐστιν  <ἐν  τῇ  τοῦ  ἀγαθοῦ  συστοιχίᾳ>·  τὸ  δὲ  ἀόριστον    αἰσχρὸν  καὶ  τῆς  ἑτέρας  συστοιχίας.  Τῇ  δὲ
φύσει γένεσις ἐκεῖθεν ἐκ τοῦ ἀγαθοῦ καὶ δηλονότι τοῦ καλοῦ. Ὅτῳ δέ τις ἄγαται καί ἐστι συγγενής,
τούτου ᾠκείωται καὶ πρὸς τὰς εἰκόνας. Εἰ δέ τις ταύτην τὴν αἰτίαν ἀνέλοι, ὅπῃ τὸ πάθος γίνεται καὶ
δι'  ἃς  αἰτίας  οὐχ  ἕξει  λέγειν  οὐδ'  ἐπ'  αὐτῶν  τῶν  διὰ  µίξιν  ἐρώντων.  Καὶ  γὰρ  οὗτοι  <τίκτειν>
βούλονται  <ἐν  καλῷ>·  ἐπείπερ  ἄτοπον  βουλοµένην  τὴν  φύσιν  καλὰ  ποιεῖν  <ἐν  αἰσχρῷ>  γεννᾶν
βούλεσθαι. Ἀλλὰ γὰρ τοῖς µὲν τῇδε γεννᾶν κινουµένοις ἀρκεῖ τὸ τῇδε καλὸν ἔχειν, ὅπερ πάρεστιν ἐν
εἰκόσι καὶ σώµασιν, ἐπεὶ µὴ τὸ ἀρχέτυπον αὐτοῖς πάρεστιν, ὅ ἐστιν αἴτιον αὐτοῖς τοῦ καὶ τοῦδε ἐρᾶν.
Καὶ εἰς ἀνάµνησιν µὲν ἐκείνου ἀπὸ τοῦδε ἐλθοῦσιν ἀγαπᾶται τοῦτο ὡς εἰκών, µὴ ἀναµνησθεῖσι δὲ ὑπ'
ἀγνοίας τοῦ πάθους ἀληθὲς τοῦτο φαντάζεται. Καὶ σώφροσι µὲν οὖσιν ἀναµάρτητος ἡ πρὸς τὸ τῇδε
καλὸν  οἰκείωσις,  ἡ  δὲ  πρὸς  µίξιν  ἔκπτωσις  ἁµαρτία.  Καὶ  ὅτῳ  µὲν  καθαρὸς  ὁ  τοῦ  καλοῦ  ἔρως,
ἀγαπητὸν τὸ κάλλος µόνον εἴτε ἀναµνησθέντι εἴτε καὶ µή, ὅτῳ δὲ µέµικται καὶἄλλη τοῦ <ἀθάνατον>
εἶναι <ὡς ἐν θνητῷ> ἐπιθυµία, οὗτος ἐν τῷ <ἀειγενεῖ> καὶ ἀιδίῳ τὸκαλὸν ζητεῖ καὶ κατὰ φύσιν µὲν
ἰὼν σπείρει καὶ γεννᾷ ἐν καλῷ, σπείρων µὲν εἰς τὸ ἀεί, ἐνκαλῷ δὲ διὰ συγγένειαν τοῦ καλοῦ. Καὶ γὰρ
καὶ  τὸ  ἀίδιον  συγγενὲς  τῷ  καλῷ  καὶ  ἡ  ἀίδιος  φύσις  τὸ  πρώτως  τοιοῦτον  καὶ  τὰ  ἀπ'  αὐτῆς  τοιαῦτα
πάντα.  Τὸ  µὲν  οὖν  µὴ  γεννᾶν  ἐθέλον  µᾶλλον  αὐταρκέστερον  τῷ  καλῷ,  τὸ  δὲ  ἐφιέµενον  ποιῆσαι
καλόν τε ἐθέλει ποιεῖν ὑπ' ἐνδείας καὶ οὐκ αὔταρκες· καί, εἴπερ τοιοῦτον ποιήσει, οἴεται, εἰ ἐν καλῷ
γεννήσεται. Οἳ δ' ἂν ἐν παρανόµῳ καὶ παρὰ τὴν φύσιν ἐθέλωσι γεννᾶν, ἐκ τῆς κατὰ φύσιν πορείας
ποιησάµενοι  τὰς  ἀρχὰς  γενόµενοι  παράφοροι  ἐκ  ταύτης  οἷον  ὁδοῦ  ὀλισθήσαντες  κεῖνται  πεσόντες
οὔτε ἔρωτα γνόντες ἐφ' ὃ ἦγεν αὐτοὺς οὔτε ἔφεσιν γεννήσεως οὔτε χρῆσιν κάλλους εἰκόνος οὔτε ὅ τι
ἐστὶ κάλλος αὐτό. Ἀλλ' οὖν οἵ τε σωµάτων καλῶν καὶ <µὴ> διὰ µίξιν ἐρῶντες, ὅτι καλά ἐστιν ἐρῶσιν,
οἵ τε τὸν λεγόµενον µικτὸν ἔρωτα, γυναικῶν µέν, ἵνα καὶ τὸ ἀεί, µὴ τοιούτων δέ, σφαλλόµενοι· οἱ δὲ
ἀµείνους·  σωφρονοῦσι  µὲν  ἄµφω.  Ἀλλ'  οἱ  µὲν  καὶ  τὸ  τῇδε  κάλλος  σέβουσιν  ἀρκούµενοι,  οἱ  δὲ
κἀκεῖνο, ὅσοι ἀνεµνήσθησαν, καὶ οὐκ ἀτιµάζουσιν οὐδὲ τοῦτο ὡς ἂν καὶ ἀποτέλεσµά τι ὂν ἐκείνου
καὶ  παίγνιον.  Οὗτοι  µὲν  οὖν  περὶ  τὸ  καλὸν  αἰσχροῦ  ἄνευ,  οἱ  δὲ  καὶ  διὰ  τὸ  καλὸν  εἰς  αἰσχρὸν
πεσόντες· καὶ γὰρ ἡ ἀγαθοῦ ἔφεσις ἔχει εἰς κακὸν τὴν ἔκπτωσιν πολλάκις. Καὶ ταῦταµὲν τῆς ψυχῆς
τὰ  παθήµατα. Περὶ  δὲ  τοῦ  ὃν  θεὸν  τίθενται  οὐ  µόνον  οἱ  ἄλλοι  ἄνθρωποι,  ἀλλὰ  καὶ  θεολόγοι  καὶ
Πλάτων  πολλαχοῦ  <Ἀφροδίτης  Ἔρωτα>  λέγων  καὶ  ἔργον  αὐτῷ  εἶναι  <καλῶν  τε  ἔφορον  παίδων>
καὶ κινητικὸν τῶν ψυχῶν πρὸς τὸ ἐκεῖ κάλλος, ἢ καὶ ἐπαύξειν τὴν ἤδη γενοµένην πρὸς τὸ ἐκεῖ ὁρµήν,
περὶ  τούτου  µάλιστα  φιλοσοφητέον·  καὶ δὴ  καὶ ὅσα  ἐν  Συµποσίῳ  εἴρηται  παραληπτέον,  ἐν  οἷς  οὐκ
<Ἀφροδίτης φησὶν αὐτὸν γενέσθαι, ἀλλ' ἐν> Ἀφροδίτης<γενεθλίοις ἐκ τῆς Πενίας καὶ τοῦ Πόρου>.
Ἔοικε δὲ ὁ λόγος καὶ περὶ τῆς Ἀφροδίτης ἀπαιτήσειν τι εἰπεῖν, εἴτ' οὖν ἐξ ἐκείνης εἴτε µετ' ἐκείνης
γεγονέναι  λέγεται  ὁ  Ἔρως.  Πρῶτον  οὖν  τίς  ἡ  Ἀφροδίτη;  Εἶτα  πῶς  ἢ  ἐξ  αὐτῆς  ἢ  σὺν  αὐτῇ  ἢ  τίνα
τρόπον ἔχει τὸν αὐτὸν τὸ ἐξ αὐτῆς τε ἅµα καὶ σὺν αὐτῇ; Λέγοµεν δὴ τὴν Ἀφροδίτην εἶναι διττήν, τὴν
µὲν  <οὐρανίαν  Οὐρανοῦ>  λέγοντες  εἶναι,  τὴν  δὲ  ἐκ  <∆ιὸς  καὶ  ∆ιώνης>,  τὴν  τῶν  τῇδε  ἐφαπτοµένην
ἔφορον  γάµων·  <ἀµήτορα>  δὲ  ἐκείνην  καὶ  ἐπέκεινα  γάµων,  ὅτι  µηδ'  ἐν  οὐρανῷ  γάµοι.  Τὴν  δὲ
οὐρανίαν  λεγοµένην  ἐκ  Κρόνου  νοῦ  ὄντος  ἐκείνου  ἀνάγκη  ψυχὴν  θειοτάτην  εἶναι  εὐθὺς  ἐξ  αὐτοῦ
ἀκήρατον ἀκηράτου µείνασαν ἄνω, ὡς µηδὲ εἰς τὰ τῇδε ἐλθεῖν µήτε ἐθελήσασαν µήτε δυναµένην [ὅτι
ἦν  φύσεως],  µὴ  κατὰ  τὰ  κάτω  φῦσαν  βαίνειν  χωριστὴν  οὖσάν  τινα  ὑπόστασιν  καὶ  ἀµέτοχον  ὕλης
οὐσίαν – ὅθεν  αὐτὴν  τούτῳ  ᾐνίττοντο,  τῷ  <ἀµήτορα>  εἶναι – ἣν  δὴ  καὶ  θεὸν  ἄν  τις  δικαίως,  οὐ
δαίµονα  εἴποι  ἄµικτον  οὖσαν  καὶ  καθαρὰν  ἐφ'  ἑαυτῆς  µένουσαν.  Τὸ  γὰρ  εὐθὺς  ἐκ  νοῦ  πεφυκὸς
καθαρὸν  καὶ  αὐτό,  ἅτε  ἰσχύον  καθ'  ἑαυτὸ  τῷ  ἐγγύθεν,  ἅτε  καὶ  τῆς  ἐπιθυµίας  οὔσης  αὐτῇ  καὶ  τῆς
ἱδρύσεως πρὸς τὸ γεννῆσαν ἱκανὸν ὂν κατέχειν ἄνω· ὅθεν οὐδ' ἂν ἐκπέσοι ψυχὴ νοῦ ἐξηρτηµένη πολὺ
µᾶλλον ἢ ἥλιος ἂν ἔχοι ἐξ ἑαυτοῦ ὅσον αὐτὸν περιλάµπει φῶς τὸ ἐξ αὐτοῦ εἰς αὐτὸν συνηρτηµένον.
Ἐφεποµένη  δὴ τῷ Κρόνῳ ἤ, εἰ βούλει, τῷ πατρὶ τοῦ Κρόνου Οὐρανῷ ἐνήργησέ τε  πρὸς αὐτὸν  καὶ
ᾠκειώθη καὶ ἐρασθεῖσα Ἔρωτα ἐγέννησε καὶ µετὰ τούτου πρὸς αὐτὸν βλέπει, καὶ ἡ ἐνέργεια αὐτῆς
ὑπόστασιν  καὶ  οὐσίαν  εἰργάσατο,  καὶ  ἄµφω  ἐκεῖ  βλέπει,  καὶ  ἡ  γειναµένη  καὶ  ὁ  καλὸς  Ἔρως  ὁ
γεγενηµένος ὑπόστασις πρὸς ἄλλο καλὸν ἀεὶ τεταγµένη καὶ τὸ εἶναι ἐν τούτῳ ἔχουσαµεταξὺ ὥσπερ
ποθοῦντος καὶ ποθουµένου, ὀφθαλµὸς ὁ τοῦ ποθοῦντος παρέχων µὲν τῷ ἐρῶντι δι' αὐτοῦ τὸ ὁρᾶν τὸ
ποθούµενον,  προτρέχων  δὲ  αὐτὸς  καὶ  πρὶν  ἐκείνῳ  παρασχεῖν  τὴν  τοῦ  ὁρᾶν  δι'  ὀργάνου  δύναµιν
αὐτὸς πιµπλάµενος τοῦ θεάµατος, πρότερος µέν, οὐ µὴν ὁµοίως ὁρῶν τῷ ἐνστηρίζειν µὲν ἐκείνῳ τὸ
ὅραµα,  αὐτὸν  δὲ  καρποῦσθαι  τὴν  θέαν  τοῦ  καλοῦ  αὐτὸν  παραθέουσαν. Ὑπόστασιν  δὲ  εἶναι  καὶ

οὐσίαν  ἐξ  οὐσίας  ἐλάττω  µὲν  τῆς  ποιησαµένης,  οὖσαν  δὲ  ὅµως,  ἀπιστεῖν  οὐ  προσήκει.  Καὶ  γὰρ  ἡ
ψυχὴ ἐκείνη οὐσία ἦν γενοµένη ἐξ ἐνεργείας τῆς πρὸ αὐτῆς [καὶ ζῶσα] καὶ τῆς τῶν ὄντων οὐσίας καὶ
πρὸς  ἐκεῖνο  ὁρῶσα,  ὃ πρώτη ἦν οὐσία, καὶ σφόδρα ὁρῶσα.  Καὶ πρῶτον ἦν ὅραµα αὐτῇ τοῦτο καὶ
ἑώρα  ὡς  πρὸς  ἀγαθὸν  αὐτῆς  καὶ  ἔχαιρεν  ὁρῶσα,  καὶ  τὸ  ὅραµα  τοιοῦτον  ἦν,  ὡς  µὴ  πάρεργον
ποιεῖσθαι  τὴν  θέαν  τὸ  ὁρῶν,  ὡς  τῇ  οἷον  ἡδονῇ  καὶ  τάσει  τῇ  πρὸς  αὐτὸ  καὶ  σφοδρότητι  τῆς  θέας
γεννῆσαί  τι  παρ'  αὐτῆς  ἄξιον  αὐτῆς  καὶ  τοῦ  ὁράµατος.  Ἐξ  οὖν  τοῦ  ἐνεργοῦντος  συντόνως  περὶ  τὸ
ὁρώµενον  καὶ  ἐκ  τοῦ  οἷον  ἀπορρέοντος  ἀπὸ  τοῦ  ὁρωµένου  ὄµµα  πληρωθέν,  οἷον  µετ'  εἰδώλου
ὅρασις,  Ἔρως  ἐγένετο  τάχα  που  καὶ  τῆς  προσηγορίας  ἐντεῦθεν  µᾶλλον  αὐτῷ  γεγενηµένης,  ὅτι  ἐξ
ὁράσεως τὴν ὑπόστασιν ἔχει· ἐπεὶ τό γε πάθος ἀπὸ τούτου ἔχοι ἂν τὴν ἐπωνυµίαν, εἴπερ πρότερον
οὐσία µὴ οὐσίας -καίτοι τό γε πάθος «ἐρᾶν» λέγεται – καὶ εἴπερ «ἔρως αὐτὸν ἔχει τοῦδε», ἁπλῶς δὲ
οὐκ  ἂν  λέγοιτο  ἔρως.  Ὁ  µὲν  δὴ  τῆς  ἄνω  ψυχῆς  Ἔρως  τοιοῦτος  ἂν  εἴη,  ὁρῶν  καὶ  αὐτὸς  ἄνω,  ἅτε
ὀπαδὸς ὢν ἐκείνης καὶ ἐξ ἐκείνης καὶ παρ' ἐκείνης γεγενηµένος καὶ θεῶν ἀρκούµενος θέᾳ. Χωριστὴν
δὲ  ἐκείνην  τὴν  ψυχὴν  λέγοντες  τὴν  πρώτως  ἐλλάµπουσαν  τῷ  οὐρανῷ,  χωριστὸν  καὶ  τὸν  Ἔρωτα
τοῦτον θησόµεθα – εἰ καὶ ὅτι µάλιστα οὐρανίαν τὴν ψυχὴν εἴποµεν· ἐπεὶ καὶ ἐν ἡµῖν λέγοντες τὸ ἐν
ἡµῖν  ἄριστον  εἶναι  χωριστὸν  ὅµως  τιθέµεθα  αὐτὸ  εἶναι – µόνον  ἐκεῖ  ἔστω,  οὗ  ἡ  ψυχὴ  ἡ  ἀκήρατος.
Ἐπεὶ δὲ καὶ τοῦδε τοῦ παντὸς ψυχὴν εἶναι ἔδει, ὑπέστη µετὰ ταύτης ἤδη καὶ ὁ ἄλλος Ἔρως ὄµµα καὶ
ταύτης,  ἐξ  ὀρέξεως  καὶ  αὐτὸς  γεγενηµένος.  Τοῦ  δὲ  κόσµου  οὖσα  ἡ  Ἀφροδίτη  αὕτη  καὶ  οὐ  µόνον
ψυχὴ οὐδὲ ἁπλῶς ψυχὴ καὶ τὸν ἐν τῷδε τῷ  κόσµῳ Ἔρωτα ἐγεννήσατο ἐφαπτόµενον ἤδη καὶ αὐτὸν
γάµων  καί, καθ'  ὅσον  ἐφάπτεται  καὶ  αὐτὸς  τῆς ὀρέξεως  τῆς  ἄνω,  κατὰ τοσοῦτον  κινοῦντα  καὶ τὰς
τῶν νέων ψυχὰς καὶ τὴν ψυχὴν ᾗ συντέτακται ἀναστρέφοντα, καθ' ὅσον καὶ αὐτὴ εἰς µνήµην ἐκείνων
πέφυκεν  ἰέναι.  Πᾶσα  γὰρ  ἐφίεται  τοῦ  ἀγαθοῦ  καὶ  ἡµεµιγµένη  καὶ  ἡ  τινὸς  γενοµένη·  ἐπεὶ  καὶ  αὕτη
ἐφεξῆς ἐκείνῃ καὶ ἐξ ἐκείνης. Ἆρ' οὖν καὶ ἑκάστη ψυχὴ ἔχει ἔρωτα τοιοῦτον ἐν οὐσίᾳ καὶ ὑποστάσει;
Ἢ διὰ τί ἡ µὲν ὅλη ἕξει καὶ ἡ τοῦ παντὸς ὑποστατὸν ἔρωτα, ἡ δὲ ἑκάστου ἡµῶν οὔ, πρὸς δὲ καὶ ἡ ἐν
τοῖς  ἄλλοις  ζῴοις  ἅπασι;  Καὶ  ἆρα  ὁ  ἔρως  οὗτός  ἐστιν  ὁ  δαίµων,  ὅν  φασιν  ἑκάστῳ  συνέπεσθαι,  ὁ
αὐτοῦ ἑκάστου ἔρως; Οὗτος γὰρ ἂν εἴη καὶ ὁ ἐµποιῶν τὰς ἐπιθυµίας κατὰ φύσιν ἑκάστης τῆς ψυχῆς
ὀριγνωµένης ἀνάλογον ἑκάστης πρὸς τὴν αὑτῆς φύσιν καὶ τὸν ἔρωτα γεννώσης εἴς τε ἀξίαν καὶ πρὸς
οὐσίαν. Ἐχέτω δὴ ἡ µὲν ὅλη ὅλον, αἱ δ' ἐν µέρει τὸν αὐτῆς ἑκάστη. Καθ' ὅσον δὲ ἑκάστη πρὸς τὴν
ὅλην ἔχει οὐκ ἀποτετµηµένη, ἐµπεριεχοµένη δέ, ὡς εἶναι πάσας µίαν, καὶ ὁ ἔρως ἕκαστος πρὸς τὸν
πάντα ἂν ἔχοι· συνεῖναι δ' αὖ καὶ τὸν ἐν µέρει τῇ ἐν µέρει καὶ τῇ ὅλῃ τὸν µέγαν ἐκεῖνον καὶ τὸν ἐν τῷ
παντὶ  τῷ  παντὶ  πανταχοῦ  αὐτοῦ·  καὶ  πολλοὺς  αὖ  τὸν  ἕνα  τοῦτον  γίνεσθαι  καὶ  εἶναι,  φαινόµενον
πανταχοῦ  τοῦ  παντὸς  οὗ  ἂν  θέλῃ,  σχηµατιζόµενον  µέρεσιν  ἑαυτοῦ  καὶ  φανταζόµενον,  εἰ  θέλοι.
Οἴεσθαι  δὲ  χρὴ  καὶ  Ἀφροδίτας  ἐν  τῷ  ὅλῳ  πολλάς,  δαίµονας  ἐν  αὐτῷ  γενοµένας  µετ'  Ἔρωτος,
ῥυείσας  ἐξ  Ἀφροδίτης  τινὸς  ὅλης,  ἐν  µέρει  πολλὰς  ἐκείνης  ἐξηρτηµένας  µετὰ  ἰδίων  ἐρώτων,  εἴπερ
ψυχὴ µήτηρ ἔρωτος, Ἀφροδίτη δὲ ψυχή, ἔρως δὲ ἐνέργεια ψυχῆς ἀγαθοῦ ὀριγνωµένης. Ἄγων τοίνυν
ἑκάστην  οὗτος  ὁ  ἔρως  πρὸς  τὴν  ἀγαθοῦ  φύσιν  ὁ  µὲν  τῆς  ἄνω  θεὸς  ἂν  εἴη,  ὃς  ἀεὶ  ψυχὴν  ἐκείνῳ
συνάπτει, δαίµων δ' ὁ τῆς µεµιγµένης. Ἀλλὰ τίς ἡ δαίµονος καὶ ὅλως ἡ δαιµόνων φύσις, περὶ ἧς καὶ
ἐν Συµποσίῳ λέγεται, ἥ τε τῶν ἄλλων καὶ ἡ αὐτοῦ τοῦ Ἔρωτος, ὡς ἐκ Πενίας καὶ Πόρου Μήτιδός
ἐστι γεγενηµένος ἐν τοῖς Ἀφροδίτης γενεθλίοις; Τὸ µὲν οὖν τὸν κόσµον ὑπονοεῖν λέγεσθαι τόνδε τῷ
Πλάτωνι τὸν Ἔρωτα, ἀλλὰ µὴ τοῦ κόσµου τὸν ἐν αὐτῷ ἐκφύντα Ἔρωτα, πολλὰ τὰ ἐναντιούµενα τῇ
δόξῃ  ἔχει,  τοῦ  µὲν  κόσµου  λεγοµένου  <εὐδαίµονος  θεοῦ>  καὶ  αὐτάρκους  εἶναι,  τοῦ  δὲ  Ἔρωτος
τούτου ὁµολογουµένου τῷ ἀνδρὶ οὔτε θεοῦ οὔτε αὐτάρκους, ἀεὶ δὲ ἐνδεοῦς εἶναι. Εἶτα ἀνάγκη, εἴπερ
ὁ  κόσµος  ἐστὶν  ἐκ  ψυχῆς  καὶ  σώµατος,  ἡ  δὲ  ψυχὴ  τοῦ  κόσµου  ἡ  Ἀφροδίτη  ἐστὶν  αὐτῷ,  µέρος  τὸ
κύριον τοῦ Ἔρωτος τὴν Ἀφροδίτην εἶναι· ἤ, εἰ κόσµος ἡ ψυχή ἐστιν αὐτοῦ, ὥσπερ καὶ ἄνθρωπος ἡ
ἀνθρώπου ψυχή, τὸν Ἔρωτα τὴν Ἀφροδίτην εἶναι. Εἶτα διὰ τί οὗτος µὲν δαίµων ὢν ὁ κόσµος ἔσται,
οἱ δ' ἄλλοι δαίµονες – δῆλον γὰρ ὅτι ἐκ τῆς αὐτῆς οὐσίας εἰσίν – οὐ καὶ αὐτοὶ ἔσονται; Καὶ ὁ κόσµος
ἔσται  σύστασις  αὐτὸ  τοῦτο  ἐκ  δαιµόνων.  Ὁ  δὲ  <ἔφορος  καλῶν  παίδων>  λεχθεὶς  εἶναι  πῶς  ἂν  ὁ
κόσµος εἴη; Τὸ δὲ <ἄστρωτον> καὶ <ἀνυπόδητον> καὶ <ἄοικον> πῶς ἂν ἐφαρµόσειε µὴ οὐ γλίσχρως
καὶ ἀπᾳδόντως; Ἀλλὰ τί δὴ χρὴ λέγειν περὶ τοῦ Ἔρωτος καὶ τῆς λεγοµένης γενέσεως αὐτοῦ; ∆ῆλον
δὴ ὅτι δεῖ λαβεῖν τίς ἡ Πενία καὶ τίς ὁ Πόρος, καὶ πῶς ἁρµόσουσιν οὗτοι γονεῖς εἶναι αὐτῷ. ∆ῆλον δὲ
ὅτι δεῖ καὶ τοῖς ἄλλοις δαίµοσι τούτους ἁρµόσαι, εἴπερ δεῖ φύσιν εἶναι καὶ οὐσίαν µίαν καθὸ δαίµονες
δαιµόνων,  εἰ  µὴ  κοινὸν  ὄνοµα  ἕξουσι  µόνον.  Λάβωµεν  τοίνυν  πῇ  ποτε  διορίζοµεν  θεοὺς  δαιµόνων,
καὶ εἰ πολλάκις καὶ δαίµονας θεοὺς λέγοµεν εἶναι, ἀλλ' ὅταν γε τὸ µὲν ἕτερον, τὸ δὲ ἕτερον λέγωµεν
αὐτῶν  εἶναι  γένος,  τὸ  µὲν  δὴ  θεῶν  ἀπαθὲς  λέγοµεν  καὶ  νοµίζοµεν  γένος,  δαίµοσι  δὲ  προστίθεµεν
πάθη, ἀιδίους λέγοντες ἐφεξῆς τοῖς θεοῖς, ἤδη πρὸς ἡµᾶς, µεταξὺ θεῶν τε καὶ τοῦ ἡµετέρου γένους.
Πῇ δὴ οὖν οὐκ ἔµειναν ἀπαθεῖς οὗτοι, πῇ δὲ κατέβησαν τῇ φύσει πρὸς τὸ χεῖρον; Καὶ δὴ καὶ τοῦτο
σκεπτέον, πότερα δαίµων ἐν τῷ νοητῷ οὐδὲ εἷς καὶ αὖ ἐν τῷ κόσµῳ τῷδε δαίµονεςµόνον, θεὸς δὲ ἐν
τῷ  νοητῷ  ἀφορίζεται,  ἢ  <εἰσὶ  καὶ  ἐνταῦθα  θεοὶ>  καὶ  ὁ  κόσµος  <θεός>,  ὥσπερ  σύνηθες  λέγειν,
<τρίτος> καὶ οἱ µέχρι σελήνης ἕκαστος θεός. Βέλτιον δὲ µηδένα ἐν τῷ νοητῷ δαίµονα λέγειν, ἀλλὰ
καὶ  εἰ  αὐτοδαίµων,  θεὸν  καὶ  τοῦτον  εἶναι,  καὶ  αὖ  ἐν  τῷ  αἰσθητῷ  τοὺς  µέχρι  σελήνης  θεοὺς  τοὺς
ὁρατοὺς θεοὺς δευτέρους µετ' ἐκείνους καὶ κατ' ἐκείνους τοὺς νοητούς, ἐξηρτηµένους ἐκείνων, ὥσπερ
αἴγλην  περὶ  ἕκαστον  ἄστρον.  Τοὺς  δὲ  δαίµονας  τί;  Ἆρά  γε  ψυχῆς  ἐν  κόσµῳ  γενοµένης  τὸ  ἀφ'
ἑκάστης  ἴχνος;  ∆ιὰ  τί  δὲ  τῆς  ἐν  κόσµῳ;  Ὅτι  ἡ  καθαρὰ  θεὸν  γεννᾷ,  καὶ  θεὸν  ἔφαµεν  τὸν  ταύτης
ἔρωτα.  Πρῶτον  δὴ  διὰ  τί  οὐ  πάντες  οἱ  δαίµονες  ἔρωτες;  Εἶτα  πῶς  οὐ  καθαροὶ  καὶ  οὗτοι  ὕλης;  Ἢ

ἔρωτες  µέν,  οἳ  γεννῶνται  ψυχῆς  ἐφιεµένης  τοῦ  ἀγαθοῦ  καὶ  καλοῦ,  καὶ  γεννῶσι  πᾶσαι  τοῦτον  τὸν
δαίµονα  αἱ  ἐν  τῷδε·  οἱ  δὲ  ἄλλοι  δαίµονες  ἀπὸ  ψυχῆς  µὲν  καὶ  οὗτοι  τῆς  τοῦ  παντός,  δυνάµεσι  δὲ
ἑτέραις γεννώµενοι κατὰ χρείαν τοῦ ὅλου συµπληροῦσι καὶ συνδιοικοῦσι τῷ παντὶ ἕκαστα. Ἔδει γὰρ
ἀρκεῖν τὴν ψυχὴν τοῦ παντὸς τῷ παντὶ γεννήσασαν δυνάµεις δαιµόνων καὶ προσφόρους τῷ ἑαυτῆς
ὅλῳ. Ἀλλὰ πῶς καὶ τίνος ὕλης µετέχουσιν; Οὐ γὰρ δὴ τῆς σωµατικῆς, ἢ ζῷα αἰσθητὰ ἔσται. Καὶ γὰρ
εἰ  σώµατα  προσλαµβάνουσιν  ἀέρινα  ἢ  πύρινα,  ἀλλὰ  δεῖ  γε  πρότερον  διάφορον  αὐτῶν  τὴν  φύσιν
εἶναι, ἵνα καὶ µετάσχωσι σώµατος· οὐ γὰρ εὐθὺς τὸ καθαρὸν πάντη σώµατι µίγνυται· καίτοι πολλοῖς
δοκεῖ ἡ οὐσία τοῦ δαίµονος καθ' ὅσον δαίµων µετά τινος σώµατος ἢ ἀέρος ἢ πυρὸς εἶναι. Ἀλλὰ διὰ
τί ἡ µὲν σώµατι µίγνυται, ἡ δὲ οὔ, εἰ µή τις εἴη τῇ µιγνυµένῃ αἰτία; Τίς οὖν ἡ αἰτία; Ὕλην δεῖ νοητὴν
ὑποθέσθαι, ἵνα τὸ κοινωνῆσαν ἐκείνης ἥκῃ καὶ εἰς ταύτην τὴν τῶν σωµάτων δι' αὐτῆς. ∆ιὸ καὶ ἐν τῇ
γενέσει τοῦ Ἔρωτος ὁ Πλάτων φησὶ <τὸν Πόρον τὴν µέθην ἔχειν τοῦ νέκταρος οἴνου οὔπω ὄντος>,
ὡς πρὸ τοῦ αἰσθητοῦ τοῦ Ἔρωτος γενοµένου καὶ τῆς Πενίας µετεχούσης φύσεως νοητοῦ, ἀλλ' οὐκ
εἰδώλου νοητοῦ οὐδ' ἐκεῖθεν ἐµφαντασθέντος, ἀλλ' ἐκεῖ γενοµένης καὶ συµµιχθείσης ὡς ἐξεἴδους καὶ
ἀοριστίας, ἣν <ἦν> ἔχουσα ἡ ψυχὴ πρὶν τυχεῖν τοῦ ἀγαθοῦ, µαντευοµένη δέ τι εἶναι κατὰ ἀόριστον
καὶ ἄπειρον  φάντασµα, τὴν ὑπόστασιν τοῦ Ἔρωτος τεκούσης. Λόγος οὖν γενόµενος ἐν οὐ λόγῳ,
ἀορίστῳ δὲ ἐφέσει καὶ ὑποστάσει ἀµυδρᾷ, ἐποίησε τὸ γενόµενον οὐ τέλεον οὐδὲ ἱκανόν, ἐλλιπὲς δέ,
ἅτε ἐξ ἐφέσεως ἀορίστου καὶ λόγου ἱκανοῦ γεγενηµένον. Καὶ ἔστι λόγος οὗτος οὐ καθαρός, ἅτε ἔχων
ἐν αὑτῷ ἔφεσιν ἀόριστον καὶ ἄλογον καὶ ἄπειρον· οὐ γὰρ µήποτε πληρώσεται, ἕως ἂν ἔχῃ ἐν αὑτῷ
τὴν τοῦ ἀορίστου φύσιν. Ἐξήρτηται δὲ ψυχῆς ὡς ἐξ ἐκείνης µὲν γενόµενος ὡς ἀρχῆς, µίγµα δὲ ὢν ἐκ
λόγου οὐ µείναντος ἐν αὐτῷ, ἀλλὰµιχθέντος ἀοριστίᾳ, οὐκ αὐτοῦ ἀνακραθέντος ἐκείνῃ, ἀλλὰ τοῦ ἐξ
αὐτοῦ ἐκείνῃ. Καὶ ἔστιν ὁ ἔρως οἷον <οἶστρος> ἄπορος τῇ ἑαυτοῦ φύσει· διὸ καὶ τυγχάνων ἄπορος
πάλιν· οὐ γὰρ ἔχει πληροῦσθαι διὰ τὸ µὴ ἔχειν τὸ µίγµα· µόνον γὰρ πληροῦται  ἀληθῶς, ὅτιπερ καὶ
πεπλήρωται τῇ ἑαυτοῦ φύσει· ὃ δὲ διὰ τὴν συνοῦσαν ἔνδειαν ἐφίεται, κἂν παραχρῆµα πληρωθῇ, οὐ
στέγει· ἐπεὶ καὶ τὸ εὐµήχανον αὐτῷ διὰ τὴν <ἔνδειαν>, τὸ δὲ ποριστικὸν διὰ τὴν τοῦ λόγου φύσιν.
∆εῖ  δὲ  καὶ  πᾶν  τὸ  δαιµόνιον  τοιοῦτον  νοµίζειν  καὶ  ἐκ  τοιούτων·  καὶ  γὰρ  ἕκαστον  ἐφ'  ᾧ  τέτακται
ποριστικὸν ἐκείνου καὶ ἐφιέµενον ἐκείνου καὶ συγγενὲς καὶ ταύτῃ τῷ Ἔρωτι καὶ οὐ πλῆρες οὐδ' αὐτό,
ἐφιέµενον δέ τινος τῶν ἐν µέρει ὡς ἀγαθῶν. Ὅθεν καὶ τοὺς ἐνταῦθα ἀγαθούς, ὃν ἔχουσιν ἔρωτα, τοῦ
ἁπλῶς  ἀγαθοῦ  καὶ  τοῦ  ὄντως  ἔχειν  οὐκ  ἔρωτά  τινα  ἔχοντας·  τοὺς  δὲ  κατ'  ἄλλους  δαίµονας
τεταγµένους κατ' ἄλλον καὶ ἄλλον δαίµονα τετάχθαι, ὃν ἁπλῶς εἶχον ἀργὸν ἀφέντας, ἐνεργοῦντας
δὲ κατ' ἄλλον δαίµονα, ὃν εἵλοντο κατὰ τὸ σύµφωνον µέρος τοῦ ἐνεργοῦντος ἐν αὐτοῖς, ψυχῆς. Οἱ δὲ
κακῶν  ἐφιέµενοι  ταῖς  κακαῖς  ἐγγενοµέναις  ἐπιθυµίαις  ἐπέδησαν  πάντας  τοὺς  ἐν  αὐτοῖς  ἔρωτας,
ὥσπερ  καὶ  λόγον  τὸν  ὀρθόν,  ὅστις  σύµφυτος,  κακαῖς  ταῖς  ἐπιγενοµέναις  δόξαις.  Οἱ  µὲν  οὖν  φύσει
ἔρωτες  καὶ  κατὰ  φύσιν  καλοί·  καὶ  οἱ  µὲν  ἐλάττονος  ψυχῆς  ἐλάττους  εἰς  ἀξίαν  καὶ  δύναµιν,  οἱ  δὲ
κρείττους,  πάντες  ἐν  οὐσίᾳ.  Οἱ  δὲ  παρὰ  φύσιν  σφαλέντων  πάθη  ταῦτα  καὶ  οὐδαµῇ  οὐσία  οὐδὲ
ὑποστάσεις  οὐσιώδεις  οὐ  παρὰ  ψυχῆς  ἔτι  γεννώµενα,  ἀλλὰ  συνυφιστάµενα  κακίᾳ  ψυχῆς  ὅµοια
γεννώσης ἐν διαθέσεσι καὶ ἕξεσιν ἤδη. Καὶ γὰρ ὅλωςκινδυνεύει τὰ µὲν ἀγαθὰ τὰ ἀληθῆ κατὰ φύσιν
ψυχῆς ἐνεργούσης ἐν ὡρισµένοις οὐσία εἶναι, τὰ δ' ἄλλα οὐκ ἐξ αὐτῆς ἐνεργεῖν, οὐδὲν δ' ἄλλο ἢ πάθη
εἶναι·  ὥσπερ  ψευδῆ  νοήµατα  οὐκ  ἔχοντα  τὰς  ὑπ'  αὐτὰ  οὐσίας,  καθάπερ  τὰ  ἀληθῆ  ὄντως  καὶ  ἀίδια
καὶ ὡρισµένα ὁµοῦ τὸ νοεῖν καὶ τὸ νοητὸν καὶ τὸ εἶναι ἔχοντα οὐ µόνον ἐν τῷ ἁπλῶς, ἀλλὰ καὶ ἐν
ἑκάστῳ περὶ τὸ νοητὸν ὄντως καὶ νοῦν τὸν ἐν ἑκάστῳ, εἰ δεῖ καὶ ἐν ἑκάστῳ ἡµῶν τίθεσθαι καθαρῶς
νόησιν καὶ νοητόν – καὶµὴ ὁµοῦ καὶ ἡµῶν τοῦτο καὶ ἁπλῶς – ὅθεν καὶ τῶν ἁπλῶν ἡµῖν ὁ ἔρως· καὶ
γὰρ αἱ νοήσεις· καὶ εἴ τινος τῶν ἐν µέρει, κατὰ συµβεβηκός, ὥσπερ, εἰ τόδε τὸ τρίγωνον, δύο ὀρθὰς
θεωρεῖ,  καθ'  ὅσον  ἁπλῶς  τρίγωνον. Ἀλλὰ  τίς  ὁ  Ζεύς, <οὗ  τὸν  κῆπον>  λέγει, <εἰς  ὃν  εἰσῆλθεν  ὁ
Πόρος>, καὶ τίς ὁ κῆπος οὗτος; Ἡ µὲν γὰρ Ἀφροδίτη ψυχὴ ἦν ἡµῖν, λόγος δὲ ἐλέγετο τῶν πάντων ὁ
Πόρος. Ταῦτα δὲ τί δεῖ τίθεσθαι, τὸν ∆ία καὶ τὸν κῆπον αὐτοῦ; Οὐδὲ γὰρ ψυχὴν δεῖ τίθεσθαι τὸν ∆ία
τὴν  Ἀφροδίτην  τοῦτο  θέντας.  ∆εῖ  δὴ  λαβεῖν  καὶ  ἐνταῦθα  παρὰ  Πλάτωνος  τὸν  ∆ία  ἐκ  µὲν
Φαίδρου<ἡγεµόνα  µέγαν>  λέγοντος  αὐτοῦ  τοῦτον  τὸν  θεόν,  ἐν  ἄλλοις  δὲ  τρίτον,  οἶµαι,  τοῦτον·
σαφέστερον δὲ ἐν τῷ Φιλήβῳ, ἡνίκ' ἂν φῇ ἐν <τῷ ∆ιὶ εἶναι βασιλικὴν µὲν ψυχήν, βασιλικὸν δὲ νοῦν>.
Εἰ οὖν ὁ Ζεὺς νοῦς ἐστι µέγας καὶ ψυχὴ καὶ ἐν τοῖς αἰτίοις τάττεται, κατὰ δὲ τὸ κρεῖττον δεῖ τάττειν
διά τε τὰ ἄλλα καὶ ὅτι αἴτιον καὶ τὸ βασιλικὸν δὲ καὶ τὸ ἡγούµενον, ὁ µὲν ἔσται κατὰ τὸν νοῦν, ἡ δὲ
Ἀφροδίτη  αὐτοῦ  οὖσα  καὶ  ἐξ  αὐτοῦ  καὶ  σὺν  αὐτῷ  κατὰ  τὴν  ψυχὴν  τετάξεται  κατὰ  τὸ  καλὸν  καὶ
ἀγλαὸν καὶ τὸ τῆς ψυχῆς ἄκακον καὶ ἁβρὸν Ἀφροδίτη λεχθεῖσα. Καὶ γὰρ εἰ κατὰ µὲν τὸν νοῦν τοὺς
ἄρρενας  τάττοµεν  τῶν  θεῶν,  κατὰ  δὲ  τὰς  ψυχὰς  αὐτῶν  τὰςθηλείας  λέγοµεν,  ὡς  νῷ  ἑκάστῳ  ψυχῆς
συνούσης, εἴη ἂν καὶ ταύτῃ ἡ ψυχὴ τοῦ ∆ιὸς ἡ Ἀφροδίτη πάλιν µαρτυρούντων τούτῳ τῷ λόγῳ ἱερέων
καὶ θεολόγων οἳ εἰς ταὐτὸν Ἥραν καὶ Ἀφροδίτην ἄγουσι καὶ τὸν τῆς Ἀφροδίτης ἀστέρα ἐν οὐρανῷ
Ἥρας  λέγουσιν. Ὁ  οὖν  Πόρος  λόγος  ὢν  τῶν  ἐν  τῷ  νοητῷ  καὶ  νῷ  καὶ  µᾶλλον  κεχυµένος  καὶ  οἷον
ἁπλωθεὶς περὶ ψυχὴν ἂν γένοιτο καὶ ἐνψυχῇ. Τὸ γὰρ ἐν νῷ συνεσπειραµένον, καὶ οὐ παρὰ ἄλλου εἰς
αὐτόν, τούτῳ δὲ µεθύοντι ἐπακτὸν τὸ τῆς πληρώσεως. Τὸ δ' ἐκεῖ πληροῦν τοῦ νέκταρος τί ἂν εἴη ἢ
λόγος  ἀπὸ  κρείττονος  ἀρχῆς  πεσὼν  εἰς  ἐλάττονα;  Ἐν  οὖν  τῇ  ψυχῇ  ἀπὸ  νοῦ  ὁ  λόγος  οὗτος,  ὅτε  ἡ
Ἀφροδίτη  λέγεται  γεγονέναι,  εἰσρυεὶς  εἰς  τὸν  κῆπον  αὐτοῦ.  Κῆπος  δὲ  πᾶς  ἀγλάισµα  καὶ  πλούτου
ἐγκαλλώπισµα.  Ἀγλαίζεται  δὲ  τὰ  τοῦ  ∆ιὸς  λόγῳ,  καὶ  τὰ  καλλωπίσµατα  αὐτοῦ  τὰ  παρὰ  τοῦ  νοῦ
αὐτοῦ εἰς τὴν ψυχὴνἐλθόντα ἀγλαίσµατα. Ἢ τί ἂν εἴη ὁ κῆπος τοῦ ∆ιὸς ἢ τὰ ἀγάλµατα αὐτοῦ καὶ τὰ
ἀγλαίσµατα; Τί δ' ἂν εἴη τὰ ἀγλαίσµατα αὐτοῦ καὶ τὰ κοσµήµατα ἢ οἱ λόγοι οἱ παρ' αὐτοῦ ῥυέντες;

Ὁµοῦ δὲ οἱ λόγοι ὁ Πόρος, ἡ εὐπορία καὶ ὁ πλοῦτος τῶν καλῶν, ἐν ἐκφάνσει ἤδη· καὶ τοῦτό ἐστι τὸ
µεθύειν  τῷ  νέκταρι.  Τί  γὰρ  θεοῖς  νέκταρ  ἢ  ὃ  τὸ  θεῖον  κοµίζεται;  Κοµίζεται  δὲ  τὸ  ὑποβεβηκὸς  νοῦ
λόγον·  νοῦς  δὲ  ἑαυτὸν  ἔχει  ἐν  κόρῳ  καὶ  οὐ  µεθύει  ἔχων.  Οὐ  γὰρ  ἐπακτόν  τι  ἔχει.  Ὁ  δὲ  λόγος  νοῦ
γέννηµα καὶ ὑπόστασις µετὰ νοῦν καὶ οὐκέτι αὐτοῦ ὤν, ἀλλ' ἐν ἄλλῳ, ἐν τῷ τοῦ ∆ιὸς κήπῳ λέγεται
κεῖσθαι  τότε  κείµενος,  ὅτε  ἡ  Ἀφροδίτη  ἐν  τοῖς  οὖσιν  ὑποστῆναι  λέγεται. ∆εῖ  δὲ  τοὺςµύθους,  εἴπερ
τοῦτο ἔσονται, καὶ µερίζειν χρόνοις ἃ λέγουσι, καὶ διαιρεῖν ἀπ' ἀλλήλων πολλὰ τῶν ὄντων ὁµοῦ µὲν
ὄντα, τάξει δὲ ἢ δυνάµεσι διεστῶτα, ὅπου καὶ οἱ λόγοι καὶ γενέσεις τῶν ἀγεννήτων ποιοῦσι, καὶ τὰ
ὁµοῦ ὄντα καὶ αὐτοὶ διαιροῦσι, καὶ διδάξαντες ὡς δύνανται τῷ νοήσαντι ἤδη συγχωροῦσι συναιρεῖν.
Ἡ  δὲ  συναίρεσις·  ψυχὴ  νῷ  συνοῦσα  καὶ  παρὰ  νοῦ  ὑποστᾶσα  καὶ  αὖ  λόγων  πληρωθεῖσα  καὶ  καλὴ
καλοῖς  κοσµηθεῖσα  καὶ  εὐπορίας  πληρωθεῖσα,  ὡς  εἶναι  ἐν  αὐτῇ  ὁρᾶν  πολλὰ  ἀγλαίσµατα  καὶ  τῶν
καλῶν ἁπάντων εἰκόνας, Ἀφροδίτη µέν ἐστι τὸ πᾶν, οἱ δὲ ἐν αὐτῇ λόγοι πάντες εὐπορία καὶ Πόρος
ἀπὸ τῶν ἄνω ῥυέντος τοῦ ἐκεῖ νέκταρος· τὰ δὲ  ἐν αὐτῇ ἀγλαίσµατα ὡς ἂν ἐν ζωῇ κείµενα <κῆπος
∆ιὸς>  λέγεται,  καὶ  <εὕδειν>  ἐκεῖ  ὁ<Πόρος>  οἷς  ἐπληρώθη  <
µ
βεβαρη ένος>.  Ζωῆς  δὲ  φανείσης  καὶ
οὔσης  ἀεὶ  ἐν  τοῖς  οὖσιν<ἑστιᾶσθαι>  οἱ  θεοὶ  λέγονται  ὡς  ἂν  ἐν  τοιαύτῃ  µακαριότητι  ὄντες.  Ἀεὶ  δὲ
οὕτως  ὑπέστη  ὅδε  ἐξ  ἀνάγκης  ἐκ  τῆς  ψυχῆς  ἐφέσεως  πρὸς  τὸ  κρεῖττον  καὶ  ἀγαθόν,  καὶ  ἦν  ἀεί,  ἐξ
οὗπερ καὶ ψυχή, Ἔρως. Ἔστι δ' οὗτος µικτόν τι χρῆµα µετέχον µὲν ἐνδείας, ᾗ πληροῦσθαι θέλει, οὐκ
ἄµοιρον  δὲ  εὐπορίας,  ᾗ  οὗ  ἔχει  τὸ  ἐλλεῖπον  ζητεῖ·  οὐ  γὰρ  δὴ  τὸ  πάµπαν  ἄµοιρον  τοῦ  ἀγαθοῦ  τὸ
ἀγαθὸν ἄν ποτε ζητήσειεν. Ἐκ Πόρου οὖν καὶ Πενίας λέγεται εἶναι, ᾗ ἡ ἔλλειψις καὶ ἡ ἔφεσις καὶ τῶν
λόγων ἡ µνήµη ὁµοῦ συνελθόντα ἐν ψυχῇ ἐγέννησε τὴν ἐνέργειαν τὴν πρὸς τὸ ἀγαθόν, ἔρωτα τοῦτον
ὄντα. Ἡ δὲ µήτηρ αὐτῷ Πενία, ὅτι ἀεὶ ἡ ἔφεσις ἐνδεοῦς. Ὕλη δὲ ἡ Πενία, ὅτι καὶ ἡ ὕλη ἐνδεὴς τὰ
πάντα, καὶ τὸ ἀόριστον τῆς τοῦ ἀγαθοῦ ἐπιθυµίας – οὐ γὰρ µορφή τις  οὐδὲ λόγος ἐν τῷ  ἐφιεµένῳ
τούτου – ὑλικώτερον τὸ ἐφιέµενον καθ' ὅσον ἐφίεται ποιεῖ. Τὸ δὲ πρὸς αὐτὸ εἶδός ἐστιµόνον ἐν αὐτῷ
µένον·  καὶ  δέξασθαι  δὲ  ἐφιέµενον  ὕλην  τῷ  ἐπιόντι  τὸ  δεξόµενον  παρασκευάζει.  Οὕτω  τοι  ὁ  Ἔρως
ὑλικός  τίς  ἐστι,  καὶ  δαίµων  οὗτός  ἐστιν  ἐκ  ψυχῆς,  καθ'  ὅσον  ἐλλείπει  τῷ  ἀγαθῷ,  ἐφίεται  δέ,
γεγενηµένος.

III,6 Περὶ τῆς ἀπαθείας τῶν ἀσωµάτων (26)

Τὰς αἰσθήσεις οὐ πάθη λέγοντες εἶναι, ἐνεργείας δὲ περὶ παθήµατα καὶ κρίσεις, τῶν µὲν παθῶν περὶ
ἄλλο  γινοµένων,  οἷον  τὸ  σῶµα  φέρε  τὸ  τοιόνδε,  τῆς  δὲ  κρίσεως  περὶ  τὴν  ψυχήν,  οὐ  τῆς  κρίσεως
πάθους οὔσης – ἔδει  γὰρ αὖ ἄλλην κρίσιν γίνεσθαι καὶ ἐπαναβαίνειν ἀεὶ εἰς ἄπειρον – εἴχοµεν οὐδὲν
ἧττον  καὶ  ἐνταῦθα  ἀπορίαν,  εἰ  ἡ  κρίσις  ᾗ  κρίσις  οὐδὲν  ἔχει  τοῦ  κρινοµένου.  Ἤ,  εἰ  τύπον  ἔχοι,
πέπονθεν.  Ἦν  δ'  ὅµως  λέγειν  καὶ  περὶ  τῶν  καλουµένων  τυπώσεων,  ὡς  ὁ  τρόπος  ὅλως  ἕτερος  ἢ  ὡς
ὑπείληπται, ὁποῖος καὶ ἐπὶ τῶν νοήσεων ἐνεργειῶν καὶ τούτων οὐσῶν γινώσκειν ἄνευ τοῦ παθεῖν τι
δυναµένων· καὶ ὅλως ὁ λόγος ἡµῖνκαὶ τὸ βούληµα µὴ ὑποβαλεῖν τροπαῖς καὶ ἀλλοιώσεσι τὴν ψυχὴν
τοιαύταις,  ὁποῖαι  αἱ  θερµάνσεις  καὶ  ψύξεις  σωµάτων.  Καὶ  τὸ  παθητικὸν  δὲ      λεγόµενον  αὐτῆς  ἔδει
ἰδεῖν  καὶ  ἐπισκέψασθαι,  πότερα  καὶ  τοῦτο  ἄτρεπτον  δώσοµεν,  ἢ  τούτῳ  µόνῳ  τὸ  πάσχειν
συγχωρήσοµεν. Ἀλλὰ τοῦτο µὲν ὕστερον, περὶ δὲ τῶν προτέρων τὰς ἀπορίας ἐπισκεπτέον. Πῶς γὰρ
ἄτρεπτον καὶ τὸ πρὸ τοῦ παθητικοῦ καὶ τὸ πρὸ αἰσθήσεως καὶ ὅλως ψυχῆς ὁτιοῦν κακίας περὶ αὐτὴν
ἐγγινοµένης καὶ δοξῶν ψευδῶν καὶ ἀνοίας; Οἰκειώσεις δὲ καὶ ἀλλοτριώσεις ἡδοµένης καὶλυπουµένης,
ὀργιζοµένης,  φθονούσης,  ζηλούσης,  ἐπιθυµούσης,  ὅλως  οὐδαµῇ  ἡσυχίαν  ἀγούσης,  ἀλλ'  ἐφ'  ἑκάστῳ
τῶν προσπιπτόντων κινουµένης καὶ µεταβαλλούσης. Ἀλλ' εἰ µὲν σῶµά ἐστιν ἡ ψυχὴ καὶ µέγεθος ἔχει,
οὐ  ῥᾴδιον,  µᾶλλον  δὲ  ὅλως  ἀδύνατον,  ἀπαθῆ  αὐτὴν  καὶ  ἄτρεπτον  δεικνύναι  ἐν  ὁτῳοῦν  τῶν
λεγοµένων γίγνεσθαι περὶ αὐτήν· εἰ δέ ἐστιν οὐσία ἀµεγέθης καὶ δεῖ καὶ τὸ ἄφθαρτον αὐτῇ παρεῖναι,
εὐλαβητέον αὐτῇ πάθη διδόναι τοιαῦτα, µὴ καὶ λάθωµεν αὐτὴν φθαρτὴν εἶναι διδόντες. Καὶ δὴ εἴτε
ἀριθµὸς  εἴτε  λόγος,  ὥς  φαµεν,  ἡ  οὐσία  αὐτῆς,  πῶς  ἂν  πάθος  ἐγγένοιτο  ἐν  ἀριθµῷ  ἢ  λόγῳ;  Ἀλλὰ
µᾶλλον  λόγους  ἀλόγους  καὶ  ἀπαθῆ  πάθη  δεῖ  ἐπιγίγνεσθαι  αὐτῇ  οἴεσθαι,  καὶ  ταῦτα  τὰ  ἀπὸ  τῶν
σωµάτων  <κατ'  ἀναλογίαν>  µετενηνεγµένα  ἀντικειµένως  ληπτέον  ἕκαστα  [καὶ  κατ'  ἀναλογίαν
µετενηνεγµένα],  καὶ  ἔχουσαν  οὐκ  ἔχειν  καὶ  πάσχουσαν  οὐ  πάσχειν.  Καὶ  ὅστις  ὁ  τρόπος  τῶν
τοιούτων,  ἐπισκεπτέον. Πρῶτον  δὲ  περὶ  κακίας  καὶ  ἀρετῆς  λεκτέον,  τί  γίγνεται  τότε,  ὅταν  κακία
λέγηται παρεῖναι· καὶ γὰρ ἀφαιρεῖν δεῖν φαµεν ὥς τινος ὄντος ἐν αὐτῇ κακοῦ καὶ ἐνθεῖναι ἀρετὴν καὶ
κοσµῆσαι  καὶ  κάλλος  ἐµποιῆσαι  ἀντὶ  αἴσχους  τοῦ  πρόσθεν.  Ἆρ'  οὖν  λέγοντες  <ἀρετὴν  ἁρµονίαν>
εἶναι, <ἀναρµοστίαν>  δὲ  τὴν  <κακίαν>,  λέγοιµεν  ἂν  δόξαν  δοκοῦσαν  τοῖς  παλαιοῖς  καί  τι  πρὸς  τὸ
ζητούµενον οὐ µικρὸν ὁ λόγος ἀνύσειεν; Εἰ γὰρ συναρµοσθέντα µὲν κατὰ φύσιν τὰ µέρη τῆς ψυχῆς
πρὸς  ἄλληλα  ἀρετή  ἐστι µ
, ὴ  συναρµοσθέντα  δὲ  κακία,  ἐπακτὸν  οὐδὲν  ἂν  οὐδὲ  ἑτέρωθεν  γίγνοιτο,
ἀλλ' ἕκαστον ἥκοι ἂν οἷόν ἐστιν εἰς τὴν ἁρµογὴν καὶ οὐκ ἂν ἥκοι ἐν τῇ ἀναρµοστίᾳ τοιοῦτον ὄν, οἷον
καὶ  χορευταὶ  χορεύοντες  καὶ  συνᾴδοντες  ἀλλήλοις,  εἰ  καὶ  µὴ οἱ  αὐτοί  εἰσι,  καὶ  µόνος τις  ᾄδων  τῶν
ἄλλων µὴ ᾀδόντων, καὶ ἑκάστου καθ' ἑαυτὸν ᾄδοντος· οὐ γὰρ µόνον δεῖ συνᾴδειν, ἀλλὰ καὶ ἕκαστον
καλῶς τὸ αὐτοῦ ᾄδοντα οἰκείᾳ µουσικῇ· ὥστε κἀκεῖ ἐπὶ τῆς ψυχῆς ἁρµονίαν εἶναι ἑκάστουµέρους τὸ
αὐτῷ προσῆκον ποιοῦντος. ∆εῖ δὴ πρὸ τῆς ἁρµονίας ταύτης ἄλλην ἑκάστου εἶναιἀρετήν, καὶ κακίαν
δὲ  ἑκάστου  πρὸ  τῆς  πρὸς  ἄλληλα  ἀναρµοστίας.  Τίνος  οὖν  παρόντος  ἕκαστονµέρος  κακόν;  Ἢ

κακίας. Καὶ ἀγαθὸν αὖ; Ἢ ἀρετῆς. Τῷ µὲν οὖν λογιστικῷ τάχ' ἄν τις λέγων ἄνοιαν εἶναι τὴν κακίαν
καὶ ἄνοιαν τὴν κατὰ ἀπόφασιν οὐ παρουσίαν τινὸς ἂν λέγοι. Ἀλλ' ὅταν καὶ ψευδεῖς δόξαι ἐνῶσιν, ὃ
δὴ µάλιστα τὴν κακίαν ποιεῖ, πῶς οὐκ ἐγγίνεσθαι φήσει καὶ ἀλλοῖον ταύτῃ τοῦτο τὸ µόριον γίνεσθαι;
Τὸ  δὲ  θυµοειδὲς  οὐκ  ἄλλως  µὲν  ἔχει  δειλαῖνον,  ἀνδρεῖον  δὲ  ὂν  ἄλλως;  Τὸ  δ'  ἐπιθυµοῦν  ἀκόλαστον
µὲν ὂν οὐκ ἄλλως, σωφρονοῦν δὲ ἄλλως; ἢ πέπονθεν. Ἢ ὅταν µὲν ἐν ἀρετῇ ἕκαστον ᾖ, ἐνεργεῖν κατὰ
τὴν οὐσίαν ᾗ ἐστιν ἕκαστον ἐπαίον λόγου φήσοµεν· καὶ τὸ µὲν λογιζόµενον παρὰ τοῦ νοῦ, τὰ δ' ἄλλα
παρὰ τούτου. Ἢ τὸ ἐπαίειν λόγου ὥσπερ ὁρᾶν ἐστιν οὐ σχηµατιζόµενον, ἀλλ' ὁρῶν καὶ ἐνεργείᾳ ὄν,
ὅτε ὁρᾷ. Ὥσπερ γὰρ ἡ ὄψις καὶ δυνάµει οὖσα καὶ ἐνεργείᾳ ἡ αὐτὴ τῇ οὐσίᾳ, ἡ δὲ ἐνέργειά ἐστιν οὐκ
ἀλλοίωσις,  ἀλλ'  ἅµα  προσῆλθε  πρὸς  ὃ  ἔχει  [τὴν  οὐσίαν]  καὶ  ἔστιν  εἰδυῖα  καὶ  ἔγνω  ἀπαθῶς,  καὶ  τὸ
λογιζόµενον οὕτω πρὸς τὸν νοῦν ἔχει καὶ ὁρᾷ, καὶ ἡ δύναµις τοῦ νοεῖν τοῦτο, οὐ σφραγῖδος ἔνδον
γενοµένης, ἀλλ' ἔχει ὃ εἶδε καὶ αὖ οὐκ ἔχει· ἔχει µὲν τῷ γινώσκειν, οὐκ ἔχει δὲ τῷ µὴ ἀποκεῖσθαί τι ἐκ
τοῦ  ὁράµατος,ὥσπερ  ἐν  κηρῷ  µορφήν.  Μεµνῆσθαι  δὲ  δεῖ,  ὅτι  καὶ  τὰς  µνήµας  οὐκ  ἐναποκειµένων
τινῶν ἐλέγετο εἶναι, ἀλλὰ τῆς ψυχῆς οὕτω τὴν δύναµιν ἐγειράσης, ὥστε καὶ ὃ µὴ ἔχει ἔχειν. Τί οὖν;
Οὐκ  ἄλλη  ἦν  πρὶν  οὕτω  µνηµονεύειν  καὶ  ὕστερον,  ὅτε  µνηµονεύει;  ἢ  βούλει  ἄλλην;  οὔκουν
ἀλλοιωθεῖσά γε, πλὴν εἰ µή τις τὸ ἐκ δυνάµεως εἰς ἐνέργειαν ἐλθεῖν ἀλλοίωσιν λέγοι, ἀλλ' ἔστιν οὐδὲν
προσγενόµενον,  ἀλλ'  ἥπερ  ἦν  πεφυκυῖα  τοῦτο  ποιοῦσα.  Ὅλως  γὰρ  αἱ  ἐνέργειαι  τῶν  ἀύλων  οὐ
συναλλοιουµένων γίνονται· ἢ φθαρεῖεν ἄν· ἀλλὰ πολὺ µᾶλλον µενόντων, τὸ δὲ πάσχειν τὸ ἐνεργοῦν
τοῦτο τῶν µεθ' ὕλης. Εἰ δὲ ἄυλον ὂν πείσεται, οὐκ ἔχει ᾧ µένει ὥσπερ ἐπὶ τῆς ὄψεως τῆς ὁράσεως
ἐνεργούσης τὸ πάσχον ὁ ὀφθαλµός ἐστιν, αἱ δὲ δόξαι ὥσπερ ὁράµατα. Τὸ δὲ θυµοειδὲς πῶς δειλόν;
πῶς  δὲ  καὶ  ἀνδρεῖον;  Ἢ  δειλὸν  µὲν  τῷ  ἢ  µὴ  ὁρᾶν  πρὸς  τὸν  λόγον  ἢ  πρὸς  φαῦλον  ὄντα  τὸν  λόγον
ὁρᾶν ἢ ὀργάνων ἐλλείψει, οἷον ἀπορίᾳ ἢ σαθρότητι ὅπλων σωµατικῶν, ἢ ἐνεργεῖν κωλυόµενον ἢ µὴ
κινηθὲν  οἷον  ἐρεθισθέν·  ἀνδρεῖον  δέ,  εἰ  τὰ  ἐναντία.  Ἐν  οἷς  οὐδεµία  ἀλλοίωσις  οὐδὲ  πάθος.  Τὸ  δὲ
ἐπιθυµοῦν ἐνεργοῦν µὲν µόνον τὴν λεγοµένην ἀκολασίαν παρέχεσθαι· πάντα γὰρ µόνον πράττει καὶ
οὐ  πάρεστι  τὰ  ἄλλα,  οἷς  ἂν  ᾖ  ἐν  µέρει  τὸ  κρατεῖν  παροῦσι  καὶ  δεικνύναι  αὐτῷ.  Τὸ  δ'  ὁρῶν  ἦν  ἂν
ἄλλο, πρᾶττον οὐ πάντα, ἀλλά που καὶ σχολάζον τῷ ὁρᾶν ὡς οἷόν τε τὰ ἄλλα. Τάχα δὲ τὸ πολὺ καὶ
σώµατος καχεξία ἡ τούτου λεγοµένη κακία, ἀρετὴ δὲ τἀναντία· ὥστ' οὐδεµία ἐφ' ἑκάτερα προσθήκη
τῇ ψυχῇ. Τὰς δ' οἰκειώσεις καὶ ἀλλοτριώσεις πῶς; Καὶ λῦπαι καὶ ὀργαὶ καὶ ἡδοναὶ ἐπιθυµίαι τε καὶ
φόβοι  πῶς  οὐ  τροπαὶ  καὶ  πάθη  ἐνόντα  καὶ  κινούµενα;  ∆εῖ  δὴ  καὶ  περὶ  τούτων  ὧδε  διαλαβεῖν.  Ὅτι
γὰρ ἐγγίγνονται ἀλλοιώσεις καὶ σφοδραὶ τούτων αἰσθήσεις µὴ οὐ λέγειν ἐναντία λέγοντός ἐστι τοῖς
ἐναργέσιν.  Ἀλλὰ  χρὴ  συγχωροῦντας  ζητεῖν  ὅ  τι  ἐστὶ  τὸ  τρεπόµενον.  Κινδυνεύοµεν  γὰρ  περὶ  ψυχὴν
ταῦτα  λέγοντες  ὅµοιόν  τι  ὑπολαµβάνειν,  ὡς  εἰ  τὴν  ψυχὴν  λέγοµεν  ἐρυθριᾶν  ἢ  αὖ  ἐν  ὠχριάσει
γίγνεσθαι,  µὴ  λογιζόµενοι,  ὡς  διὰ  ψυχὴν  µὲν  ταῦτα  τὰ  πάθη,  περὶ  δὲ  τὴν      ἄλλην  σύστασίν  ἐστι
γιγνόµενα.  Ἀλλ'  ἡ  µὲν  αἰσχύνη  ἐν  ψυχῇ  δόξης  αἰσχροῦ  γενοµένης·  τὸ  δὲ  σῶµα  ἐκείνης  τοῦτο  οἷον
σχούσης,  ἵνα  µὴ  τοῖς  ὀνόµασι  πλανώµεθα,  ὑπὸ  τῇ  ψυχῇ  ὂν  καὶ  οὐ  ταὐτὸν  ἀψύχῳ  ἐτράπη  κατὰ  τὸ
αἷµα εὐκίνητον ὄν. Τά τε τοῦ λεγοµένου φόβου ἐν µὲν τῇ ψυχῇ ἡ ἀρχή, τὸ δ' ὠχρὸν ἀναχωρήσαντος
τοῦ αἵµατος εἴσω. Καὶ τῆς ἡδονῆς δὲ τὸ τῆς διαχύσεως τοῦτο καὶ εἰς αἴσθησιν ἧκον περὶ τὸ σῶµα, τὸ
δὲ περὶ τὴν ψυχὴν οὐκέτι πάθος. Καὶ τὸ τῆς λύπης ὡσαύτως. Ἐπεὶ καὶ τὸ τῆς ἐπιθυµίας ἐπὶ µὲν τῆς
ψυχῆς τῆς ἀρχῆς οὔσης τοῦ ἐπι θυµεῖν λανθάνον ἐστίν, ἐκεῖθεν δὲ τὸ προελθὸν ἡ αἴσθησις ἔγνω. Καὶ
γὰρ  ὅταν  λέγωµεν  κινεῖσθαι  αὐτὴν  ἐν  ἐπιθυµίαις,  ἐν  λογισµοῖς,  ἐν  δόξαις,  οὐ  σαλευοµένην  αὐτὴν
λέγοµεν  ταῦτα  ποιεῖν,  ἀλλ'  ἐξ  αὐτῆς  γίγνεσθαι  τὰς  κινήσεις.  Ἐπεὶ  καὶ  τὸ  ζῆν  κίνησιν  λέγοντες  οὐκ
ἀλλοίου µέν, ἑκάστου δὲ µορίου ἡ ἐνέργειαἡ κατὰ φύσιν ζωὴ οὐκ ἐξιστᾶσα. Κεφάλαιον δὲ ἱκανόν· εἰ
τὰς  ἐνεργείας  καὶ  τὰς  ζωὰς  καὶ  τὰς  ὀρέξεις  οὐκ  ἀλλοιώσεις  συγχωροῦµεν  καὶ  µνήµας  οὐ  τύπους
ἐναποσφραγιζοµένους  οὐδὲ  τὰς  φαντασίας  ὡς  ἐν  κηρῷ  τυπώσεις,  συγχωρητέον  πανταχοῦ  ἐν  πᾶσι
τοῖς λεγοµένοις πάθεσι καὶ κινήσεσι τὴν ψυχὴν ὡσαύτως ἔχειν τῷ ὑποκειµένῳ καὶ τῇ οὐσίᾳ καὶ τὴν
ἀρετὴν καὶ τὴν κακίανµὴ ὡς τὸ µέλαν καὶ τὸ λευκὸν περὶ σῶµα γίγνεσθαι ἢ τὸ θερµὸν καὶ τὸ ψυχρόν,
ἀλλ'  ὃν  εἴρηται  τρόπον  ἐπ'  ἄµφω  περὶ  πάνθ'  ὅλως  τὰ  ἐναντία  γίγνεσθαι.  Περὶ  δὲ  τοῦ  λεγοµένου
παθητικοῦ τῆς ψυχῆς ἐπισκεπτέον. Ἤδη µὲν οὖν εἴρηται τρόπον τινὰ καὶ περὶ τούτου ἐν οἷς περὶ τῶν
παθῶν  ἁπάντων  ἐλέγετο  τῶν  περὶ  τὸ  θυµοειδὲς  καὶ  τὸ  ἐπιθυµοῦν  γινοµένων  ὅπως  ἕκαστα·  οὐ  µὴν
ἀλλ'  ἔτι  λεκτέον  περὶ  αὐτοῦ  πρῶτον  λαβόντας,  ὅ  τι  ποτὲ  τὸ  παθητικὸν  τῆς  ψυχῆς  λέγεται  εἶναι.
Λέγεται δὴ πάντως περὶ ὃ τὰ πάθη δοκεῖ συνίστασθαι· ταῦτα δ' ἐστὶν οἷς ἕπεται ἡδονὴ καὶ λύπη. Τῶν
δὲ παθῶν τὰ µὲν ἐπὶ δόξαις συνίσταται, ὡς ὅταν δοξάσας τις µέλλειν τελευτᾶν ἴσχῃ φόβον, ἢ οἰηθεὶς
ἀγαθὸν αὐτῷ τι ἔσεσθαι ἡσθῇ, τῆς µὲν δόξης ἐν ἄλλῳ, τοῦ δὲ πάθους κινηθέντος ἐν ἄλλῳ· τὰ δέ ἐστιν
ὡς ἡγησάµενα αὐτὰ ἀπροαιρέτως ἐµποιεῖν ἐν τῷ πεφυκότι δοξάζειν τὴν δόξαν. Ἡ µὲν δὴ δόξα ὅτι
ἄτρεπτον  ἐᾷ  τὸ  δοξάζειν  εἴρηται·  ὁ  δ'  ἐκ  τῆς  δόξης  φόβος  ἐλθὼν  ἄνωθεν  αὖ  ἀπὸ  τῆς  δόξης  οἷον
σύνεσίν  τινα  παρασχὼν  τῷ  λεγοµένῳ  τῆς  ψυχῆς  φοβεῖσθαι.  Τί  ποτε  ποιεῖ  τοῦτο  τὸ  φοβεῖσθαι;
Ταραχὴν  καὶ  ἔκπληξίν,  φασιν,  ἐπὶ  προσδοκωµένῳ  κακῷ.  Ὅτι  µὲν  οὖν  ἡ  φαντασία  ἐν  ψυχῇ,  ἥ  τε
πρώτη, ἣν δὴ καλοῦµεν δόξαν, ἥ τε ἀπὸ ταύτης οὐκέτι δόξα, ἀλλὰ περὶ τὸ κάτω ἀµυδρὰ οἷον δόξα
καὶ ἀνεπίκριτος φαντασία, οἵα τῇ λεγοµένῃ φύσει ἐνυπάρχει ἐνέργεια καθ' ἃ ποιεῖ ἕκαστα, ὥς φασιν,
ἀφαντάστως, δῆλον ἄν τῳ γένοιτο. Τὸ δ' ἀπὸ τούτων ἤδη αἰσθητὴ ἡ ταραχὴ περὶ τὸ σῶµα γινοµένη
ὅ τε τρόµος καὶ ὁ σεισµὸς τοῦ σώµατος καὶ τὸ ὠχρὸν καὶ ἡ ἀδυναµία τοῦ λέγειν. Οὐ γὰρ δὴ ἐν τῷ
ψυχικῷ µέρει ταῦτα· ἢ σωµατικὸν φήσοµεναὐτὸ εἶναι, αὐτό τε εἴπερ ἦν παθὸν ταῦτα, οὐδ' ἂν ἔτι εἰς
τὸ σῶµα ταῦτα ἀφίκετο τοῦ πέµποντος οὐκέτι ἐνεργοῦντος τὸ πέµπειν διὰ τὸ κατέχεσθαι τῷ πάθει
καὶ ἐξίστασθαι ἑαυτοῦ. Ἀλλ' ἔστι µὲν τοῦτο τὸ τῆς ψυχῆς µέρος τὸ παθητικὸν οὐ σῶµα µέν, εἶδος δέ

τι. Ἐν ὕλῃ µέντοι καὶ τὸ ἐπιθυµοῦν καὶ τό γε θρεπτικόν τε καὶ αὐξητικὸν καὶ γεννητικόν, ὅ ἐστι ῥίζα
καὶ  ἀρχὴ  τοῦ  ἐπιθυµοῦντος  καὶ  παθητικοῦ  εἴδους.  Εἴδει  δὲ  οὐδενὶ  δεῖ  παρεῖναι  ταραχὴν  ἢ  ὅλως
πάθος, ἀλλ' ἑστηκέναι µὲν αὐτό, τὴν δὲ ὕλην αὐτοῦ ἐν τῷ πάθει γίγνεσθαι, ὅταν γίγνηται, ἐκείνου τῇ
παρουσίᾳ κινοῦντος. Οὐ γὰρ δὴ τὸ φυτικόν, ὅταν φύῃ, φύεται, οὐδ', ὅταν αὔξῃ, αὔξεται, οὐδ' ὅλως,
ὅταν  κινῇ,  κινεῖται  ἐκείνην  τὴν  κίνησιν  ἣν  κινεῖ,  ἀλλ'  ἢ  οὐδ'  ὅλως,  ἢ  ἄλλος  τρόπος  κινήσεως  ἢ
ἐνεργείας. Αὐτὴν µὲν οὖν δεῖ τὴν τοῦ εἴδους φύσιν ἐνέργειαν εἶναι καὶ τῇ παρουσίᾳ ποιεῖν, οἷον εἰ ἡ
ἁρµονία  ἐξ  αὐτῆς  τὰς  χορδὰς  ἐκίνει.  Ἔσται  τοίνυν  τὸ  παθητικὸν  πάθους  µὲν  αἴτιον  ἢ  παρ'  αὐτοῦ
γενοµένου  τοῦ  κινήµατος  ἐκ  τῆς  φαντασίας  τῆς  αἰσθητικῆς  ἢ  καὶ  ἄνευ  φαντασίας·  ἐπισκεπτέον  δὲ
τοῦτο,  εἰ  τῆς  δόξης  ἄνωθεν  ἀρξάσης·  αὐτὸ  δὲ  µένον  ἐν  ἁρµονίας  εἴδει.  Τὰ  δὲ  αἴτια  τοῦ  κινῆσαι
ἀνάλογον τῷ µουσικῷ· τὰ δὲ πληγέντα διὰ πάθος πρὸς τὰς χορδὰς ἂν τὸν λόγον ἔχοι. Καὶ γὰρ κἀκεῖ
οὐχ ἡ ἁρµονία πέπονθεν, ἀλλ' ἡ χορδή· οὐ µὴν ἐκινήθη ἂν ἡ χορδή, εἰ καὶ ὁ µουσικὸς ἐβούλετο, µὴ
τῆς ἁρµονίας τοῦτο λεγούσης. Τί οὖν χρὴ ζητεῖν ἀπαθῆ τὴν ψυχὴν ἐκ φιλοσοφίας ποιεῖν µηδὲ τὴν
ἀρχὴν  πάσχουσαν;  Ἢ  ἐπειδὴ  καὶ  τὸ  εἰς  αὐτὴν  ἐπὶ  τοῦ  λεγοµένου  παθητικοῦ  οἷον  φάντασµα  τὸ
ἐφεξῆς πάθηµα ποιεῖ, τὴν ταραχήν, καὶ συνέζευκται τῇ ταραχῇ ἡ τοῦ προσδοκωµένου κακοῦ εἰκών,
πάθος  τὸ  τοιοῦτον  λεγόµενον  ἠξίου  ὁ  λόγος  ὅλως  ἀφαιρεῖν  καὶ  µὴ  ἐᾶν  ἐγγίγνεσθαι  ὡς  γιγνοµένου
µὲν οὔπω τῆς ψυχῆς ἐχούσης εὖ, µὴ γιγνοµένου δὲ ἀπαθῶς ἰσχούσης τοῦ αἰτίου τοῦ πάθους τοῦ περὶ
αὐτὴν ὁράµατος οὐκέτι ἐγγιγνοµένου, οἷον εἴ τις τὰς τῶν ὀνειράτων φαντασίας ἀναιρεῖν ἐθέλων ἐν
ἐγρηγόρσει  τὴν  ψυχὴν  τὴν  φανταζοµένην  ποιοίη,  εἰ  τὰ  πάθη  λέγοι  πεποιηκέναι,  τὰ  ἔξωθεν  οἷον
ὁράµατα  παθήµατα  λέγων  τῆς  ψυχῆς  εἶναι.  Ἀλλὰ  τίς  <ἡ  κάθαρσις>  ἂν  τῆς  ψυχῆς  εἴη  µηδαµῆ
µεµολυσµένης  ἢ  τί  <τὸ  χωρίζειν>  αὐτὴν  ἀπὸ  τοῦ  σώµατος;  Ἢ  ἡ  µὲν  κάθαρσις  ἂν  εἴη  καταλιπεῖν
µόνην  καὶ  µὴ  µετ'  ἄλλων  ἢ  µὴ  πρὸς  ἄλλο  βλέπουσαν  µηδ'  αὖ  δόξας  ἀλλοτρίας  ἔχουσαν,  ὅστις  ὁ
τρόπος τῶν δοξῶν, ἢ τῶν παθῶν, ὡς εἴρηται, µήτε ὁρᾶν τὰ εἴδωλα µήτε ἐξ αὐτῶν ἐργάζεσθαι πάθη.
Εἰ δὲ ἐπὶ θάτερα τὰ ἄνω ἀπὸ τῶν κάτω, πῶς οὐ κάθαρσις καὶ χωρισµός γε πρὸς τῆς ψυχῆς τῆς µ
  ηκέτι
ἐν σώµατι γιγνοµένης ὡς ἐκείνου εἶναι, καὶ τὸ ὥσπερ φῶς µὴ ἐν θολερῷ; Καίτοι ἀπαθὲς ὅµως ὃ καὶ
ἐν θολερῷ. Τοῦ δὲ παθητικοῦ ἡ µὲν κάθαρσις ἡ ἔγερσις ἐκ τῶν ἀτόπων εἰδώλων καὶ µὴ ὅρασις, τὸ δὲ
χωρίζεσθαι τῇ µὴ πολλῇ νεύσει καὶ τῇ περὶ τὰ κάτω µὴ φαντασίᾳ. Εἴη δ' ἂν καὶ τὸ χωρίζειν αὐτὸ τὸ
ἐκεῖνα  ἀφαιρεῖν  ὧν  τοῦτο  χωρίζεται,   ὅταν  µὴ  ἐπὶ  πνεύµατος  θολεροῦ  ἐκ  γαστριµαργίας  καὶ
πλήθους  οὐ  καθαρῶν  ᾖ  σαρκῶν,  ἀλλ'  ᾖ  ἰσχνὸν  τὸ  ἐν  ᾧ,  ὡς  ἐπ'  αὐτοῦ  ὀχεῖσθαι  ἡσυχῇ. Τὴνµὲν  δὴ
οὐσίαν τὴν νοητὴν τὴν κατὰ τὸ εἶδος ἅπασαν τεταγµένην ὡς ἀπαθῆ δεῖ εἶναι δοκεῖν εἴρηται. Ἐπεὶ δὲ
καὶ  ἡ  ὕλη  ἕν  τι  τῶν  ἀσωµάτων,  εἰ  καὶ  ἄλλον  τρόπον,  σκεπτέον  καὶ  περὶ  ταύτης  τίνα  τρόπον  ἔχει,
πότερα παθητή, ὡς λέγεται, καὶ κατὰ πάντα τρεπτή, ἢ καὶ ταύτην δεῖ ἀπαθῆ εἶναι οἴεσθαι, καὶ τίς ὁ
τρόπος  τῆς  ἀπαθείας.  Πρῶτον  δὲ  ληπτέον  ἐπὶ  τοῦτο  στελλοµένοις  καὶ  περὶ  τῆς  φύσεως  αὐτῆς
λέγουσιν  ὁποία  τις,  ὡς  ἡ  τοῦ  ὄντος  φύσις  καὶ  ἡ  οὐσία  καὶ  τὸ  εἶναι  οὐ  ταύτῃ  ἔχει,  ὡς  οἱ  πολλοὶ
µ
νο ίζουσιν. Ἔστι γὰρ τὸ ὄν, ὃ καὶ κατ' ἀλήθειαν ἄν τις εἴποι ὄν, ὄντως ὄν· τοῦτο δέ ἐστιν, ὃ πάντη
ἐστὶν ὄν· τοῦτο δέ, ᾧ µηδὲν <ἀποστατεῖ> τοῦ εἶναι. Τελέως δὲ ὂν οὐδενὸς δεῖται ἵνα σῴζοιτο καὶ ᾖ,
ἀλλὰ καὶ τοῖς ἄλλοις αἴτιον τοῖς δοκοῦσιν εἶναι τοῦ δοκεῖν εἶναι. Εἰ δὴ ταῦτα ὀρθῶς λέγεται, ἀνάγκη
αὐτὸ ἐν ζωῇ καὶ ἐν τελείᾳ ζωῇ εἶναι· ἢ ἐλλεῖπον οὐµᾶλλον ὂν ἢ µὴ ὂν ἔσται. Τοῦτο δὲ νοῦς καὶ πάντη
φρόνησις.  Καὶ  ὡρισµένον  ἄρα  καὶ  πεπερασµένον  καὶ  τῇ  δυνάµει  οὐδὲν  ὅ  τι  µή,  οὐδὲ  τοσῇδε·
ἐπιλείποι γὰρ ἄν. ∆ιὸ καὶ τὸ ἀεὶ καὶ τὸ ὡσαύτως καὶ τὸ ἄδεκτον παντὸς καὶ οὐδὲν εἰς αὐτό· εἰ γάρ τι
δέχοιτο,  παρ'  αὐτὸ  ἄν  τι  δέχοιτο·  τοῦτο  δὲ  µὴ  ὄν.  ∆εῖ  δ'  αὐτὸ  πάντη  ὂν  εἶναι·  ἥκειν  οὖν  δεῖ  παρ'
αὐτοῦ πάντα ἔχον εἰς τὸ εἶναι· καὶ ὁµοῦ πάντα καὶ ἓν πάντα. Εἰ δὴ τούτοις ὁρίζοµεν τὸ ὄν – δεῖ δέ, ἢ
οὐκ ἂν ἐκ τοῦ ὄντος ἥκοινοῦς καὶ ζωή, ἀλλὰ τῷ ὄντι ἐπακτὰ ταῦτα καὶ οὐκ (ἐξ οὐκ ὄντος) ἔσται, καὶ
τὸ µὲν ὂν ἄζων καὶ ἄνουν ἔσται, ὃ δὲ µὴ ὄν ἐστιν ἀληθῶς ταῦτα ἕξει, ὡς ἐν τοῖς χείροσι δέον ταῦτα
εἶναι καὶ τοῖς ὑστέροις τοῦ ὄντος· τὸ γὰρ πρὸ τοῦ ὄντος χορηγὸν µὲν τούτων εἰς τὸ ὄν, οὐ δεόµενον
δὲ  αὐτὸ  τούτων· – εἰ  οὖν  τοιοῦτον  τὸ  ὄν,  ἀνάγκη  µήτε  τι  σῶµα  αὐτὸ  µήτε  τὸ  ὑποκείµενον  τοῖς
σώµασιν εἶναι, ἀλλ' εἶναι τούτοις τὸ εἶναι τὸ µὴ οὖσιν εἶναι. Καὶ πῶς ἡ τῶν σωµάτων φύσις µὴ οὖσα,
πῶς δὲ ἡ ὕλη ἐφ' ἧς ταῦτα, ὄρη καὶ πέτραι καὶ πᾶσα γῆ στερεὰ καὶ πάντα ἀντίτυπα καὶ ταῖς πληγαῖς
βιαζόµενα τὰ πληττόµενα ὁµολογεῖν αὐτῶν τὴν οὐσίαν; Εἰ οὖν τις λέγοι· πῶς δὲ τὰ µὴθλίβοντα καὶ
µὴ βιαζόµενα µηδὲ ἀντίτυπα µηδ' ὅλως ὁρώµενα, ψυχὴ καὶ νοῦς, ὄντα καὶ ὄντως ὄντα; καὶ δὴ καὶ ἐπὶ
τῶν σωµάτων µᾶλλον γῆς ἑστώσης τὸ µᾶλλον κινούµενον καὶ ἐµβριθὲς ἧττον, καὶ τούτου τὸ ἄνω; καὶ
δὴ  καὶ  τὸ  πῦρ  φεῦγον  ἤδη  τὴν  σώµατος  φύσιν;  Ἀλλ'  οἶµαι,  τὰ  µὲν  αὐταρκέστερα  αὐτοῖς  ἧττον
ἐνοχλεῖ  τὰ  ἄλλα  καὶ  ἀλυπότερα  τοῖς  ἄλλοις,  τὰ  δὲ  βαρύτερα  καὶ  γεωδέστερα,  ὅσῳ  ἐλλιπῆ  καὶ
πίπτοντα  καὶ  αἴρειν  αὐτὰ  οὐ  δυνάµενα,  ταῦτα  πίπτοντα  ὑπὸ  ἀσθενείας  τῇ  καταφορᾷ  καὶ  νωθείᾳ
πληγὰς ἔχει. Ἐπεὶ καὶ τὰ νεκρὰ τῶν σωµάτων ἀηδέστερα προσπεσεῖν, καὶ τὸ σφόδρα τῆς πληγῆς καὶ
τὸ βλάπτειν ἔχει· τὰ δ' ἔµψυχα µετέχοντα τοῦ ὄντος, ὅσῳ τούτου µέτεστιν αὐτοῖς, εὐχαριτώτερα τοῖς
πέλας. Ἡ δὲ κίνησις ὥσπερ τις ζωὴ οὖσα ἐν τοῖς σώµασιν ἦν· καὶ µίµησιν ἔχουσα ταύτης µᾶλλόν ἐστι
τοῖς  ἧττον  σώµατος  ἔχουσιν,  ὡς  τῆς  ἀπολείψεως  τοῦ  ὄντος  ὃ  καταλείπει  µᾶλλον  τοῦτο  σῶµα
ποιούσης. Καὶ ἐκ τῶν δὲ λεγοµένων
µ
παθη άτων µᾶλλον ἄν τις ἴδοι τὸ µᾶλλον σῶµα µᾶλλον παθητὸν
ὄν,  γῆν  ἢ  τὰ  ἄλλα,  καὶ  τὰ  ἄλλα  κατὰ  τὸν  αὐτὸν  λόγον·  τὰ  µὲν  γὰρ  ἄλλα  σύνεισι  διαιρούµενα  µὴ
κωλύοντος  µηδενὸς  εἰς  ἓν  πάλιν,  µ
τ ηθὲν  δὲ  γεηρὸν  ἅπαν  χωρὶς  ἑκάτερον  ἀεί·  ὥσπερ  τὰ
ἀπαγορεύοντα τῇ φύσει, ἃ δὴµικρᾶς πληγῆς γενοµένης οὕτως ἔχει ὡς πέπληκται καὶ ἐφθάρη, οὕτω
καὶ  τὸ  µάλιστα  σῶµα  γενόµενον  ὡς  µάλιστα  εἰς  τὸ  µὴ  ὂν  ἧκον  ἀναλαβεῖν  αὑτὸ  εἰς  τὸ  ἓν  ἀσθενεῖ.
Πτῶµα οὖν αἱ βαρεῖαι καὶ σφοδραὶ πληγαί, ἀλλὰ ποιεῖν εἰς ἄλληλα· ἀσθενὲς δὲ ἀσθενεῖ προσπῖπτον

ἰσχυρόν ἐστι πρὸς ἐκεῖνο καὶ µὴ ὂν µὴ ὄντι. Ταῦτα µὲν οὖν εἴρηται πρὸς τοὺς ἐν τοῖς σώµασι τιθε-
µένους  τὰ  ὄντα  τῇ  τῶν  ὠθισµῶν  µαρτυρίᾳ  καὶ  τοῖς  διὰ  τῆς  αἰσθήσεως  φαντάσµασι  πίστιν  τῆς
ἀληθείας  λαµβάνοντας,  οἳ  παραπλήσιον  τοῖς  ὀνειρώττουσι  ποιοῦσι  ταῦτα  ἐνεργεῖν
µ
νο ίζουσιν,  ἃ
ὁρῶσιν  εἶναι  ἐνύπνια  ὄντα.  Καὶ  γὰρ  τὸ  τῆς  αἰσθήσεως  ψυχῆς  ἐστιν  εὑδούσης·  ὅσον  γὰρ  ἐν  σώµατι
ψυχῆς, τοῦτο εὕδει· ἡ δ' ἀληθινὴ ἐγρήγορσις ἀληθινὴ ἀπὸ σώµατος, οὐ µετὰ σώµατος, ἀνάστασις. Ἡ
µὲν  γὰρ  µετὰ  σώµατος  µετάστασίς  ἐστιν  ἐξ  ἄλλου  εἰς  ἄλλον  ὕπνον,  οἷον  ἐξ  ἑτέρων  δεµνίων·  ἡ  δ'
ἀληθὴς ὅλως ἀπὸ τῶν σωµάτων, ἃ τῆς φύσεως ὄντα τῆς ἐναντίας ψυχῇ τὸ ἐναντίον εἰς οὐσίαν ἔχει.
Μαρτυρεῖ  δὲ  καὶ  ἡ  γένεσις  αὐτῶν  καὶ  ἡ  ῥοὴ  καὶ  ἡ  φθορὰ  οὐ  τῆς  τοῦ  ὄντος  φύσεως  οὖσα. Ἀλλ'
ἐπανιτέον ἐπί τε τὴν ὕλην τὴν ὑποκειµένην ἢ τὰ ἐπὶ τῇ ὕλῃ εἶναι λεγόµενα, ἐξ ὧν τό τε µὴ εἶναι αὐτὴν
καὶ  τὸ  τῆς  ὕλης  ἀπαθὲς  γνωσθήσεται.  Ἔστι  µὲν  οὖν  ἀσώµατος,  ἐπείπερ  τὸ  σῶµα  ὕστερον  καὶ
σύνθετον  καὶ  αὐτὴ  µετ'  ἄλλου  ποιεῖ  σῶµα.  Οὕτω  γὰρ  τοῦ  ὀνόµατος  τετύχηκε  τοῦ  αὐτοῦ  κατὰ  τὸ
ἀσώµατον, ὅτι ἑκάτερον τό τε ὂν ἥ τε ὕλη ἕτερα τῶν σωµάτων. Οὔτε δὲ ψυχὴ οὖσα οὔτε νοῦς οὔτε
ζωὴ  οὔτε  εἶδος  οὔτε  λόγος  οὔτε  πέρας – ἀπειρία  γάρ – οὔτε  δύναµις – τί  γὰρ  καὶ  ποιεῖ; – ἀλλὰ
ταῦτα  ὑπερεκπεσοῦσα  πάντα  οὐδὲ  τὴν  τοῦ  ὄντος  προσηγορίαν  ὀρθῶς  ἂν  δέχοιτο,  µὴ  ὂν  δ'  ἂν
εἰκότως  λέγοιτο,  καὶ  οὐχ  ὥσπερ  κίνησις  µὴ  ὂν  ἢ  στάσις  µὴ  ὄν,  ἀλλ'  ἀληθινῶς  µὴ  ὄν,  εἴδωλον  καὶ
φάντασµα  ὄγκου  καὶ  ὑποστάσεως  ἔφεσις  καὶ  ἑστηκὸς  οὐκ  ἐν  στάσει  καὶ  ἀόρατον  καθ'  αὑτὸ  καὶ
φεῦγον  τὸ  βουλόµενον  ἰδεῖν,  καὶ  ὅταν  τις  µὴ  ἴδῃ  γιγνόµενον,  ἀτενίσαντι  δὲ  οὐχ  ὁρώµενον,  καὶ  τὰ
ἐναντία  ἀεὶ  ἐφ'  ἑαυτοῦ  φανταζόµενον µ
, ικρὸν  καὶ  µέγα  καὶ  ἧττον  καὶ  µᾶλλον,  ἐλλεῖπόν  τε  καὶ
ὑπερέχον,  εἴδωλον  οὐ  µένον  οὐδ'  αὖ  φεύγειν  δυνάµενον·  οὐδὲ  γὰρ  οὐδὲ  τοῦτο  ἰσχύει  ἅτε  µὴ  ἰσχὺν
παρὰ νοῦ λαβόν, ἀλλ' ἐν ἐλλείψει τοῦ ὄντος παντὸς γενόµενον. ∆ιὸ πᾶν ὃ ἂν ἐπαγγέλληται ψεύδεται,
κἂν µέγα φαντασθῇ, µικρόν ἐστι, κἂν µᾶλλον, ἧττόν ἐστι, καὶ τὸ ὂν αὐτοῦ ἐν φαντάσει οὐκ ὄν ἐστιν,
οἷον  παίγνιον  φεῦγον·  ὅθεν  καὶ  τὰ  ἐν  αὐτῷ  ἐγγίγνεσθαι  δοκοῦντα  παίγνια,  εἴδωλα  ἐν  εἰδώλῳ
ἀτεχνῶς, ὡς ἐν κατόπτρῳ τὸ ἀλλαχοῦ ἱδρυµένον ἀλλαχοῦ φανταζόµενον· καὶ πιµπλάµενον, ὡς δοκεῖ,
καὶ ἔχον οὐδὲν καὶ δοκοῦν τὰ πάντα. <Τὰ δὲ εἰσιόντα καὶ ἐξιόντα τῶν ὄντων µιµήµατα> καὶ εἴδωλα
εἰς  εἴδωλον  ἄµορφον  καὶ  διὰ  τὸ  ἄµορφον  αὐτῆς  ἐνορώµενα  ποιεῖν  µὲν  δοκεῖ  εἰς  αὐτήν,  ποιεῖ  δὲ
οὐδέν·  ἀµενηνὰ  γὰρ  καὶ  ἀσθενῆ  καὶ  ἀντερεῖδον  οὐκ  ἔχοντα·  ἀλλ'  οὐδὲ  ἐκείνης  ἐχούσης  δίεισιν  οὐ
τέµνοντα  οἷον  δι'  ὕδατος  ἢ  εἴ  τις  ἐν  τῷ
µ
λεγο ένῳ  κενῷ  µορφὰς  οἷον  εἰσπέµποι.  Καὶ  γὰρ  αὖ,  εἰµὲν
τοιαῦτα ἦν τὰ ἐνορώµενα, οἷα τὰ ἀφ' ὧν ἦλθεν εἰς αὐτήν, τάχ' ἄν τις διδοὺς αὐτοῖς δύναµίν τινα τῶν
µ
πε ψάντων  τὴν  εἰς  αὐτὴν  γενοµένην  πάσχειν  ὑπ'  αὐτῶν  ἂν  ὑπέλαβε·  νῦν  δ'  ἄλλων  µὲν  ὄντων  τῶν
ἐµφανταζοµένων,  ἀλλοίων  δὲ  τῶν  ἐνορωµένων,  κἀκ  τούτων  µαθεῖν  ἔστι  τὸ  τῆς  πείσεως  ψεῦδος
ψευδοῦς  ὄντος  τοῦ  ἐνορωµένου  καὶ  οὐδαµῇ  ἔχοντος  ὁµοιότητα  πρὸς  τὸ  ποιῆσαν.  Ἀσθενὲς  δὴ  καὶ
ψεῦδος  ὂν  καὶ  εἰς  ψεῦδος  ἐµπῖπτον,  οἷα  ἐν  ὀνείρῳ  ἢ  ὕδατι  ἢ  κατόπτρῳ,  ἀπαθῆ  αὐτὴν  εἴασεν  ἐξ
ἀνάγκης  εἶναι·  καίτοι  ἔν  γε  τοῖς
µ
προειρη ένοις  ὁµοίωσις  τοῖς  ἐνορωµένοις  ἐστὶ  πρὸς  τὰ  ἐνορῶντα.
Ὅλως  δὲ  τὸ  πάσχον  δεῖ  τοιοῦτον  εἶναι  οἷον  ἐν  ταῖς  ἐναντίαις  εἶναι  δυνάµεσι  καὶ  ποιότησι  τῶν
ἐπεισιόντων  καὶ  τὸ  πάσχειν  ἐµποιούντων.  Τῷ  γὰρ  ἐνόντι  θερµῷ  ἡ  ἀλλοίωσις  ἡ  παρὰ  τοῦ  ψύχοντος
καὶ  τῷ  ἐνόντι  ὑγρῷ  ἡ  ἀλλοίωσις  ἡ  παρὰ  τοῦξηραίνοντος,  καὶ  ἠλλοιῶσθαι  λέγοµεν  τὸ  ὑποκείµενον,
ὅταν  ἐκ  θερµοῦ  ψυχρὸν  ἢ  ἐκ  ξηροῦ  ὑγρὸν  γίγνηται.  Μαρτυρεῖ  δὲ  καὶ  ἡ  λεγοµένη  πυρὸς  φθορὰ
µεταβολῆς γενοµένης εἰς στοιχεῖον ἄλλο· τὸ γὰρ πῦρ ἐφθάρη, φαµέν, οὐχ ἡ ὕλη· ὥστε καὶ τὰ πάθη
περὶ  τοῦτο,  περὶ  ὃ  καὶ  ἡ  φθορά·  ὁδὸς  γὰρ  εἰς  φθορὰν  ἡ  παραδοχὴ  τοῦ  πάθους·  καὶ  τούτῳ  τὸ
φθείρεσθαι,  ᾧ  καὶ  τὸ  πάσχειν.  Τὴν  δὲ  ὕλην  φθείρεσθαι  οὐχ  οἷόν  τε·  εἰς  τί  γὰρ  καὶ  πῶς;  Πῶς  οὖν
λαβοῦσα  ἐν  αὐτῇ  θερµότητας,  ψυχρότητας,µυρίας  καὶ  ἀπείρους  ὅλως  ποιότητας  καὶ  ταύταις
διαληφθεῖσα καὶ οἷον συµφύτους αὐτὰς ἔχουσα καὶ συγκεκραµένας ἀλλήλαις, οὐ γὰρ ἕκαστα χωρίς,
αὐτὴ δὲ ἐν µέσῳ ἀποληφθεῖσα πασχουσῶν τῶν ποιοτήτων ἐν τῇ πρὸς ἀλλήλας ὑπ' ἀλλήλων µίξει οὐχὶ
συµπάσχει  καὶ  αὐτή;  Εἰ  µὴ  ἄρα  ἔξω  τις  αὐτὴν  θήσεται  αὐτῶν  παντάπασιν·  ἐν  ὑποκειµένῳ  δὲ  πᾶν
οὕτω πάρεστι τῷ ὑποκειµένῳ, ὡς αὐτῷ τι παρ' αὐτοῦ διδόναι. Ληπτέον δὴ τὸ παρεῖναι ἕτερον ἑτέρῳ
καὶ τὸ εἶναι ἄλλο ἐν ἄλλῳ πρῶτον ὡς οὐ καθ' ἕνα τρόπον ὑπάρχει, ἀλλὰ τὸ µέν ἐστιν οἷον µετὰ τοῦ
παρεῖναι ἢ χεῖρον ἢ βέλτιον ποιεῖν ἐκεῖνο µετὰ τοῦ τρέπειν, οἷον ἐπὶ τῶν σωµάτων ὁρᾶται ἐπί γε τῶν
ζῴων, τὸ δ' οἷον ποιεῖν βέλτιον ἢ χεῖρον ἄνευ τοῦ πάσχειν ἐκεῖνο, ὥσπερ ἐπὶ τῆς ψυχῆς ἐλέγετο, τὸ
δ' οἷον ὅταν τις σχῆµα κηρῷ προσαγάγῃ, ἔνθα οὔτε τι πάθος, ὡς ἄλλο τι ποιῆσαι τὸν κηρὸν εἶναι,
ὅταν  παρῇ  τὸ  σχῆµα,  οὔτε  ἐλλείψεις  [ἐκεῖνο]  ἀπεληλυθότος  ἐκείνου.  Τὸ  δὲ  δὴ  φῶς  οὐδὲ  σχήµατος
ἀλλοίωσιν  περὶ  τὸ  φωτιζόµενον  ποιεῖ.  Ὁ  δὲ  δὴ  λίθος  ψυχρὸς  γενόµενος  τί  παρὰ  τῆς
ψυχρότητοςµένων  λίθος  ἔχει;  Τί  δ'  ἂν  γραµµὴ  πάθοι  ὑπὸ  χρώµατος;  Οὐδὲ  δὴ  τὸ  ἐπίπεδον,  οἶµαι.
Ἀλλὰ τὸ ὑποκείµενον ἴσως σῶµα; Καίτοι ὑπὸ χρώµατος τί ἂν πάθοι; Οὐ γὰρ δεῖ τὸ παθεῖν λέγειν τὸ
παρεῖναι οὐδὲ τὸ µορφὴν περιθεῖναι. Εἰ δέ τις καὶ τὰ κάτοπτρα λέγοι καὶ ὅλως τὰ διαφανῆ ὑπὸ τῶν
ἐνορωµένων εἰδώλων µηδὲν πάσχειν, οὐκ ἀνόµοιον ἂν τὸ παράδειγµα φέροι. Εἴδωλα γὰρ καὶ τὰ ἐν
τῇ ὕλῃ. καὶ αὕτη ἔτι µᾶλλον ἀπαθέστερον ἢ τὰ κάτοπτρα. Ἐγγίγνονται µὲν δὴ ἐν αὐτῇ
µ
θερ ότητες
καὶ ψυχρότητες, ἀλλ' οὐκ αὐτὴν
µ
θερ αίνουσαι· τὸ γὰρ θερµαίνεσθαί ἐστι καὶ τὸ ψύχεσθαι ποιότητος
ἐξ ἄλλης εἰς ἄλλην τὸ ὑποκείµενον ἀγούσης. Ἐπισκεπτέον δὲ περὶ τῆς ψυχρότητος µήποτε ἀπουσία
καὶ  στέρησις.  Συνελθοῦσαι  δὲ  εἰς  αὐτὴν  αἱ  ποιότητες  εἰς  ἀλλήλαςµὲν  αἱ  πολλαὶ  αὐτῶν  ποιήσουσι,
µᾶλλον  δὲ  αἱ  ἐναντίως  ἔχουσαι.  Τί  γὰρ  ἂν  εὐωδία  γλυκύτητα  ἐργάσαιτο  ἢ  χρῶµα  σχῆµα  ἢ  τὸ  ἐξ
ἄλλου  γένους  ἄλλο;  Ὅθεν  ἄν  τις  καὶ  µάλιστα  πιστεύσειεν  ὡς  ἔστιν  ἐν  τῷ  αὐτῷ  εἶναι  ἄλλο  ἄλλῳ  ἢ
ἕτερον ἐν ἑτέρῳ ἄλυπον ὂν τῇ αὐτοῦπαρουσίᾳ ᾧ ἢ ἐν ᾧ πάρεστιν. Ὥσπερ οὖν καὶ τὸ βλαπτόµενον
οὐχ  ὑπὸ  τοῦ  τυχόντος,  οὕτως  οὐδὲτὸ  τρεπόµενον  καὶ  πάσχον  ὑφ'  ὁτουοῦν  ἂν  πάθοι,  ἀλλὰ  τοῖς

ἐναντίοις  ὑπὸ  τῶν  ἐναντίων  ἡ  πεῖσις,  τὰ  δ'  ἄλλα  ὑπ'  ἄλλων  ἄτρεπτα.  Οἷς  δὴ  µ
µ
ηδε ία  ἐναντιότης
ὑπάρχει,  ταῦτα  ὑπ'  οὐδενὸς  ἂν  ἐναντίου  πάθοι.  Ἀνάγκη  τοίνυν,  εἴ  τι  πάσχοι,  µὴ  ὕλην,  ἀλλά  τι
συναµφότερον ἢ ὅλως πολλὰ ὁµοῦ εἶναι. Τὸ δὲ µόνον καὶ ἔρηµον τῶν ἄλλων καὶ παντάπασιν ἁπλοῦν
ἀπαθὲς ἂν εἴη πάντων καὶ ἐν µέσοις ἅπασιν ἀπειλ µµ
η
ένον [ἢ] τοῖς εἰς ἄλληλα ποιοῦσιν· οἷον ἐν οἴκῳ
τῷ  αὐτῷ  ἀλλήλους  παιόντων  ὁ  οἶκος  ἀπαθὴς  καὶ  ὁ  ἐν  αὐτῷ  ἀήρ.  Συνιόντα  δὲ  τὰ  ἐπὶ  τῆς  ὕλης
ἄλληλαποιείτω, ὅσα ποιεῖν πέφυκεν, αὐτὴ δ' ἀπαθὴς ἔστω πολὺ µᾶλλον, ἢ ὅσαι ποιότητες ἐν αὐτῇ τῷ
µὴ  ἐναντίαι  εἶναι  ἀπαθεῖς  ὑπ'  ἀλλήλων  εἰσίν. Ἔπειτα,  εἰ  πάσχει  ἡ  ὕλη,  δεῖ  τι  ἔχειν  αὐτὴν  ἐκ  τοῦ
πάθους ἢ αὐτὸ τὸ πάθος ἢ ἑτέρως διακεῖσθαι ἢ πρὶν εἰσελθεῖν εἰς αὐτὴν τὸ πάθος. Ἐπιούσης τοίνυν
ἄλλης  µετ'  ἐκείνην  ποιότητος  οὐκέτι  ὕλη  ἔσται  τὸ  δεχόµενον,  ἀλλὰ  ποιὰ  ὕλη.  Εἰ  δὲ  καὶ  αὕτη  ἡ
ποιότης ἀποσταίη καταλιποῦσά τι αὐτῆς τῷ ποιῆσαι, ἄλλο ἂν ἔτι µᾶλλον γίγνοιτο τὸ ὑποκείµενον.
Καὶ προιοῦσα τοῦτον τὸν τρόπον ἄλλο τι ἢ ὕλη ἔσται τὸ ὑποκείµενον, πολύτροπον δὲ καὶ πολυειδές·
ὥστε  οὐδ'  ἂν  ἔτι  πανδεχὲς  γένοιτο  ἐµπόδιον  πολλοῖς  τοῖς  ἐπεισιοῦσιγιγνόµενον,  ἥ  τε  ὕλη  οὐκέτι
µένει· οὐδὲ ἄφθαρτος τοίνυν· ὥστε, εἰ δεῖ ὕλην εἶναι, ὥσπερ ἐξ ἀρχῆς ἦν, οὕτως ἀεὶ δεῖ αὐτὴν εἶναι
τὴν  αὐτήν·  ὡς  τό  γε  ἀλλοιοῦσθαι  λέγειν  οὐκ  ἔστιν  αὐτὴν  ὕλην  τηρούντων.  Ἔπειτα  δέ,  εἰ  ὅλως  τὸ
ἀλλοιούµενον πᾶν δεῖ µένον ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ εἴδους ἀλλοιοῦσθαι, καὶ κατὰ συµβεβηκότα ἀλλ' οὐ καθ'
αὑτά,  εἰ  δὴ  δεῖ  µένειν  τὸ  ἀλλοιούµενον  καὶ  οὐ  τὸ  µένον  ἐστὶν  αὐτοῦ  τὸ  πάσχον,  δυοῖν  θάτερον
ἀνάγκη, ἢ ἀλλοιουµένην τὴν ὕλην αὑτῆς ἐξίστασθαι, ἢ µὴ ἐξισταµένην αὑτῆς µὴ ἀλλοιοῦσθαι. Εἰ δέ
τις  λέγοι  µὴ  καθ'  ὅσον  ὕλη  ἀλλοιοῦσθαι,  πρῶτον  µὲν  κατὰ  τί  ἀλλοιώσεται  οὐχ  ἕξει  λέγειν,  ἔπειτα
ὁµολογήσει  καὶ  οὕτω  τὴν  ὕλην  αὐτὴν  µὴ  ἀλλοιοῦσθαι.  Ὥσπερ  γὰρ  τοῖς  ἄλλοις  εἴδεσιν  οὖσιν  οὐκ
ἔστιν ἀλλοιοῦσθαι κατὰ τὴν οὐσίαν τῆς οὐσίας αὐτοῖς ἐν τούτῳ οὔσης, οὕτως, ἐπειδὴ τὸ εἶναι τῇ ὕλῃ
ἐστὶ  τὸ  εἶναι  ᾗ  ὕλη,  οὐκ  ἔστιν  αὐτὴν  ἀλλοιοῦσθαι  καθ'  ὅ  τι  ὕλη  ἐστίν,  ἀλλὰ  µένειν,  καὶ  ὥσπερ  ἐκεῖ
ἀναλλοίωτον  αὐτὸ  τὸ  εἶδος,  οὕτω  καὶ  ἐνταῦθα  ἀναλλοίωτον  αὐτὴν  τὴν  ὕλην. Ὅθεν  δὴ  καὶ  τὸν
Πλάτωνα  οὕτω  διανοούµενον  ὀρθῶς  εἰρηκέναι  νοµίζω, <τὰ  δ'  εἰσιόντα  καὶ  ἐξιόντα  τῶν  ὄντων
µιµήµατα> µὴµάτην εἰσιέναι καὶ ἐξιέναι εἰρηκέναι, ἀλλὰ βουλόµενον ἡµᾶς συνεῖναι ἐπιστήσαντας τῷ
τρόπῳ τῆς µεταλήψεως, καὶ κινδυνεύει τὸ ἄπορον ἐκεῖνο τὸ ὅπως ἡ ὕλη τῶν εἰδῶν µεταλαµβάνει µὴ
ἐκεῖνο εἶναι ὃ οἱ πολλοὶ ᾠήθησαν τῶν πρὸ ἡµῶν, τὸ πῶς ἔρχεται εἰς αὐτήν, ἀλλὰ µᾶλλον πῶς ἔστιν ἐν
αὐτῇ.  Ὄντως  γὰρ  θαυµαστὸν  εἶναι  δοκεῖ,  πῶς  τούτων  τῶν  εἰδῶν  παρόντων  αὐτῇ  µένει  ἡ  αὐτὴ
ἀπαθὴς αὐτῶν οὖσα καὶ προσέτι αὐτῶν τῶν εἰσιόντων πασχόντων ὑπ' ἀλλήλων. Ἀλλὰ καὶ αὐτὰ τὰ
εἰσιόντα ἐξωθεῖν τὰ πρότερα ἕκαστα, καὶ εἶναι τὸ παθεῖν ἐν τῷ συνθέτῳ καὶ οὐδὲ ἐν παντὶ συνθέτῳ,
ἀλλ' ᾧ χρεία τοῦ προσελθόντος ἢ ἀπελθόντος καὶ ὃ ἐλλιπὲς µὲν τῇ συστάσει ἀπουσίᾳ τινός, τέλειον
δὲ  τῇ  παρουσίᾳ.  Τῇ  δὲ  ὕλῃ  οὔτε  τι  πλέον  εἰς  τὴν  αὐτῆς  σύστασιν  προσελθόντος  ὁτουοῦν·  οὐ  γὰρ
γίγνεται  τότε  ὅ  ἐστι  προσελθόντος,  οὔτε  ἔλαττον  ἀπελθόντος·µένει  γὰρ  ὃ  ἐξ  ἀρχῆς  ἦν.  Τοῦ  δὲ
κεκοσµῆσθαι τοῖς µὲν κόσµου καὶ τάξεως
µ
δεο ένοις εἴη ἂν χρεία, καὶ ὁ κόσµος δὲ γένοιτο ἂν ἄνευ
µεταλλοιώσεως, οἷον οἷς περιτί µ
θε εν· εἰ δὲ οὕτω τις κοσµηθείη ὡς σύµφυτον εἶναι, δεήσει ἀλλοιωθὲν
ὃ πρότερον αἰσχρὸν ἦν καὶ ἕτερον γενόµενον ἐκεῖνο τὸ κεκοσµ µ
η ένον οὕτω καλὸν ἐξ αἰσχροῦ εἶναι.
Εἰ τοίνυν αἰσχρὰ οὖσα ἡ ὕλη καλὴ ἐγένετο, ὃ ἦν πρότερον τὸ αἰσχρὰ εἶναι οὐκέτ' ἐστίν· ὥστε ἐν τῷ
οὕτω  κεκοσµῆσθαι  ἀπολεῖ  τὸ  ὕλην  εἶναι  καὶ  µάλιστα,  εἰ  µὴ  κατὰ  συµβεβηκὸς  αἰσχρά·  εἰ  δ'  οὕτως
αἰσχρὰ  ὡς  αἶσχος  εἶναι,  οὐδ'  ἂν  µεταλάβοι  κόσµου,  καὶ  εἰ  οὕτω  κακὴ  ὡς  κακὸν  εἶναι,  οὐδ'  ἂν
µεταλάβοι  ἀγαθοῦ·  ὥστε  οὐχ  οὕτως  ἡ  µετάληψις  ὡς  οἴονται  παθούσης,  ἀλλ'  ἕτερος  τρόπος  οἷον
δοκεῖν.  Ἴσως  δὲ  καὶ  τοῦτον  τὸν  τρόπον  λύοιτο  ἂν  τὸ  ἄπορον,  πῶς  οὖσα  κακὴ  ἐφίοιτο  ἂν  τοῦ
ἀγαθοῦ, ὡς µὴ µεταλήψει ἀπολλυµένης ὃ ἦν· εἰ γὰρ τοῦτον τὸν τρόπον ἡ λεγοµένη µετάληψις, ὡς τὴν
αὐτὴν µένειν µὴ ἀλλοιουµένην, ὡς λέγοµεν, ἀλλ' εἶναι ἀεὶ ὅ ἐστιν, οὐκέτι θαυµαστὸν γίνεται τὸ πῶς
οὖσα  κακὴµεταλαµβάνει.  Οὐ  γὰρ  ἐξίσταται  ἑαυτῆς,  ἀλλ'  ὅτι  µὲν  ἀναγκαῖόν  ἐστι  µ
µ
εταλα βάνειν
ἀµῃγέπῃµεταλαµβάνει ἕως ἂν ᾖ, τῷ δ' εἶναι ὅ ἐστι τρόπῳ µεταλήψεως τηροῦντι αὐτὴν οὐ βλάπτεται
εἰς  τὸ  εἶναι  παρὰ  τοῦ  οὕτω  διδόντος,  καὶ  κινδυνεύει  διὰ  τοῦτο  οὐχ  ἧττον  εἶναι  κακή,  ὅτι  ἀεὶ  µένει
τοῦτο  ὅ  ἐστι.  Μεταλαµβάνουσα  γὰρ  ὄντως  καὶ  ἀλλοιουµένη  ὄντως  ὑπὸ  τοῦ  ἀγαθοῦ  οὐκ  ἂν  ἦν  τὴν
φύσιν κακή. Ὥστε εἴ τις τὴν ὕλην λέγει κακήν, οὕτως ἂν ἀληθεύοι, εἰ τοῦ ἀγαθοῦ ἀπαθῆ λέγοι· τοῦτο
δὲ ταὐτόν ἐστι τῷ ὅλως ἀπαθῆ εἶναι. Ὁ δέ γε Πλάτων τοῦτο νοῶν περὶ αὐτῆς καὶ τὴν µετάληψιν οὐχ
ὡς ἐν ὑποκειµένῳ εἴδους γενοµένου καὶ µορφὴν διδόντος ὥστε ἓν σύνθετον γενέσθαι συντραπέντων
καὶ οἷον συγκραθέντων καὶ συµπαθόντων τιθέµενος, ὅτι µὴ οὕτω λέγει παραστῆσαι βουλόµενος, καὶ
πῶς ἂν αὐτὴ ἀπαθὴς µένουσα ἔχοι τὰ εἴδη ἀπαθοῦς µεταλήψεως ζητῶν παράδειγµα – ἄλλον τρόπον
οὐ ῥᾴδιον διδάξαι ἃ µάλιστα παρόντα σῴζει τὸ ὑποκείµενον ταὐτὸν εἶναι – ὑπέστη πολλὰς ἀπορίας
σπεύδων ἐφ' ὃ βούλεται καὶ προσέτι παραστῆσαι θέλων τὸ ἐν τοῖς αἰσθητοῖς κενὸν τῆς  ὑποστάσεως
καὶ τὴν χώραν τοῦ εἰκότος οὖσαν πολλήν. Τὴν οὖν ὕλην σχήµασιν ὑποθέµενος τὰ πάθη ποιεῖν τοῖς
ἐµψύχοις  σώµασιν  οὐδὲν  αὐτὴν  ἔχουσαν  τούτων  τῶν  παθηµάτων  τὸ  µένον  ταύτης  [ταύτην]
ἐνδείκνυται  διδοὺς  συλλογίζεσθαι,  ὡς  οὐδὲ  παρὰ  τῶν  σχηµάτων  ἔχει  τὸ  πάσχειν  αὐτὴ  καὶ
ἀλλοιοῦσθαι. Τοῖς µ
  ὲν γὰρ σώµασι τούτοις ἐξ ἑτέρου σχήµατος ἕτερον σχῆµα δεχοµένοις τάχα ἄν τις
ἀλλοίωσιν λέγοι γίγνεσθαι τὴν τοῦ σχήµατοςµεταβολὴν ὁµώνυµον τὴν ἀλλοίωσιν εἶναι λέγων· τῆς δὲ
ὕλης οὐδὲν σχῆµα ἐχούσης οὐδὲµέγεθος πῶς ἄν τις τὴν τοῦ σχήµατος ὁπωσοῦν παρουσίαν ἀλλοίωσιν
εἶναι  κἂν  ὁµωνύµως  λέγοι;Εἴ  τις  οὖν  ἐνταῦθα  τὸ  <νόµῳ  χροιὴ>  καὶ  τὰ  ἄλλα  <νόµῳ>  λέγοι  τῷ  τὴν
φύσιν  τὴν  ὑποκειµένηνµηδὲν  οὕτως  ἔχειν,  ὡς  νοµίζεται,  οὐκ  ἂν  ἄτοπος  εἴη  τοῦ  λόγου.  Ἀλλὰ  πῶς
ἔχει, εἰ µηδὲ τὸ ὡς σχήµατα ἀρέσκει; Ἀλλ' ἔχει ἔνδειξιν ἡ ὑπόθεσις ὡς οἷόν τε τῆς ἀπαθείας καὶ τῆς
οἷον εἰδώλων οὐ παρόντων δοκούσης παρουσίας. Ἢ πρότερον ἔτι περὶ τῆς ἀπαθείας αὐτῆς λεκτέον

διδάσκοντας  ὡς  χρὴ  ταῖς  συνηθείαις  τῶν  ὀνοµάτων  ἐπὶ  τὸ  πάσχειν  αὐτὴν  φέρεσθαι,  οἷον
ὅταν[ξηραινοµένην]  τὴν  αὐτὴν  πυρουµένην  καὶ  ὑγραινοµένην,  ἐνθυµουµένους  καὶ  τὰ  ἑξῆς  «καὶ  τὰς
ἀέρος  καὶ  ὕδατος  µορφὰς  δεχοµένην».  Τὸ  γὰρ  «καὶ  τὰς  ἀέρος  καὶ  ὕδατος  µορφὰς  δεχοµένην»
ἀπαµβλύνει  µὲν  τὸ  «πυρουµένην  καὶ  ὑγραινοµένην»,  δηλοῖ  τε  ἐν  τῷ  µ
« ορφὰς  δεχοµένην»  οὐ
τὸµ µ
ε ορφῶσθαι αὐτήν, ἀλλ' εἶναι τὰς µορφὰς ὡς εἰσῆλθον, τό τε «πυρουµένην» οὐ κυρίως εἰρῆσθαι,
ἀλλὰ  µᾶλλον  πῦρ  γινοµένην·  οὐ  γὰρ  τὸ  αὐτὸ  πῦρ  γίνεσθαι  καὶ  πυροῦσθαι·  ὑπ'  ἄλλουµὲν  γὰρ  τὸ
πυροῦσθαι, ἐν ᾧ καὶ τὸ πάσχειν· ὃ δ' αὐτὸ µέρος ἐστὶ πυρὸς πῶς ἂν πυροῖτο; Τοιοῦτον γὰρ ἂν εἴη,
οἷον  εἴ  τις  διὰ  τοῦ  χαλκοῦ  τὸν  ἀνδριάντα  λέγοι  πεφοιτηκέναι,  εἰ  τὸ  πῦρ  διὰ  τῆς  ὕλης  λέγοι
κεχωρηκέναι καὶ προσέτι πυρῶσαι. Ἔτι, εἰ λόγος ὁ προσιών, πῶς ἂν πυρώσειεν; Ἢ εἰ σχῆµα; Ἀλλὰ
τὸ  πυρούµενον  ὑπ'  ἀµφοῖν  ἤδη.  Πῶς  οὖν  ὑπ'  ἀµφοῖν  µὴ  ἑνὸς  ἐξ  ἀµφοῖν  γενοµένου;  Ἤ,  κἂν  ἓν  ᾖ
γενόµενον,  οὐκ  ἐν  ἀλλήλοις  τὰ  πάθη  ἐχόντων,  ἀλλὰ  πρὸς  ἄλλα  ποιούντων.  Ἆρ'  οὖν  ἀµφοτέρων
ποιούντων;  Ἢ  θατέρου  θάτερον  παρέχοντος  µὴ  φυγεῖν.  Ἀλλ'  ὅταν  διαιρεθῇ  τι  σῶµα,  πῶς  οὐ  καὶ
αὐτὴ  διῄρηται;  Καὶ  πεπονθότος  ἐκείνου  τῷ  διῃρῆσθαι  πῶς  οὐ  καὶ  αὐτὴ  τῷ  αὐτῷ  τούτῳ  παθήµατι
πέπονθεν; Ἢ τί κωλύει τῷ αὐτῷ λόγῳ τούτῳ καὶ φθεῖραι λέγοντας πῶς φθαρέντος τοῦ σώµατος οὐκ
ἔφθαρται;  Ἔτι  λεκτέον  τοσόνδε  γὰρ  εἶναι  καὶ  µέγεθος  εἶναι,  τῷ  δὲ  µὴ  µεγέθει  οὐδὲ  τὰ  µεγέθους
πάθη ἐγγίγνεσθαι καὶ ὅλως δὴ τῷ µὴ σώµατι µηδὲ τὰσώµατος πάθη γίγνεσθαι· ὥστε ὅσοι παθητὴν
ποιοῦσι  καὶ  σῶµα  συγχωρείτωσαν  αὐτὴν  εἶναι. Ἔτι  δὲ  κἀκεῖνο  ἐπιστῆσαι  αὐτοὺς  προσήκει,  πῶς
λέγουσι  φεύγειν  αὐτὴν  τὸ  εἶδος·  πῶς  γὰρ  ἂν  λίθουςτὰ  περιλαβόντα  αὐτήν – καὶ  πέτρας  φύγοι;  Οὐ
γὰρ δὴ ποτὲ µὲν φεύγειν, ποτὲ δὲ µὴ φεύγειν φήσουσιν. Εἰ γὰρ βουλήσει αὑτῆς φεύγει, διὰ τί οὐκ ἀεί;
Εἰ  δὲ  ἀνάγκῃ  µένει,  οὐκ  ἔστιν  ὅτε  οὐκ  ἐν  εἴδει  τινί  ἐστιν.  Ἀλλὰ  τοῦ  µὴ  τὸ  αὐτὸ  εἶδος  ἀεὶ  ἴσχειν
ἑκάστην  ὕλην  ζητητέον  τὴν  αἰτίαν,  καὶ  ἐν  τοῖς  εἰσιοῦσι  µᾶλλον.  Πῶς  οὖν  λέγεται  <φεύγειν;>  ἢ  τῇ
αὐτῆς  φύσει  καὶ  ἀεί·  τοῦτο  δὲ  τί  ἂν  εἴη  ἢ  µηδέποτε  αὐτῆς  ἐξισταµένην  οὕτως  ἔχειν  τὸ  εἶδος  ὡς
µηδέποτε ἔχειν; ἢ ὅ τι χρήσονται τῷ ὑφ' αὑτῶν λεγοµένῳ οὐχ ἕξουσιν «ἡ δὲ <ὑποδοχὴ> καὶ <τιθήνη
γενέσεως ἁπάσης>.» Εἰ γὰρ ὑποδοχὴ καὶ τιθήνη, ἡ δὲ γένεσις ἄλλο αὐτῆς, τὸ δὲ ἀλλοιούµενον ἐν τῇ
γενέσει, πρὸ γενέσεως οὖσα εἴη ἂν καὶ πρὸ ἀλλοιώσεως· ἥ τε ὑποδοχὴ καὶ ἔτι ἡ τιθήνη τηρεῖν ἐν ᾧ
ἐστιν  ἀπαθῆ  οὖσαν,  καὶ  τὸ  <ἐν  ᾧ  ἐγγινόµενον  ἕκαστον  φαντάζεται  καὶ  πάλιν  ἐκεῖθεν>  ἔξεισι  καὶ
<χώραν>  εἶναι  καὶ<ἕδραν>.  Καὶ  τὸ  λεγόµενον  δὲ  καὶ  εὐθυνόµενον  ὡς  τόπον  εἰδῶν  λέγοντος  οὐ
πάθος  λέγει  περὶ  ἐκεῖνο,  ἀλλὰ  τρόπον  ἕτερον  ζητεῖ.  Τίς  οὖν  οὗτος;  Ἐπειδὴ  τὴν  λεγ µ
ο ένην  ταύτην
φύσιν οὐδὲν δεῖ εἶναι τῶν ὄντων, ἀλλ' ἅπασαν ἐκπεφευγέναι τὴν τῶν ὄντων οὐσίαν καὶ πάντη ἑτέραν
–  λόγοι  γὰρ  ἐκεῖνα  καὶ  ὄντως  ὄντες – , ἀνάγκη  δὴ  αὐτὴν  τῷ  ἑτέρῳ  τούτῳ  φυλάττουσαν  αὑτῆς  ἣν
εἴληχε σωτηρίαν – ἀνάγκη αὐτὴν µὴ µόνον τῶν ὄντων ἄδεκτον εἶναι, ἀλλὰ καί, εἴ τι µίµ µ
η α αὐτῶν,
καὶ  τούτου  ἄµοιρον  εἰς  οἰκείωσιν  εἶναι.  Οὕτω  γὰρ  ἂν  ἑτέρα  πάντη·  ἢ  εἶδός  τι  εἰσοικισαµένη  µετ'
ἐκείνου  ἄλλο  γενοµένη  ἀπώλεσε  τὸ  ἑτέρα  εἶναι  καὶ  χώρα  πάντων,  καὶ  οὐδενὸς  ὅτου  οὐχ  ὑποδοχή.
Ἀλλὰ δεῖ καὶ εἰσιόντων τὴν αὐτὴν µένειν καὶ ἐξιόντων ἀπαθῆ, ἵνα καὶ εἰσίῃ τι ἀεὶ εἰς αὐτὴν καὶ ἐξίῃ.
Εἴσεισι  δὴ  τὸ  εἰσιὸν  εἴδωλον  ὂν  καὶ  εἰς  οὐκ  ἀληθινὸν  οὐκ  ἀληθές.  Ἆρ'  οὖν  ἀληθῶς;  Καὶ  πῶς,  ᾧ
µηδαµῶς  θέµις  ἀληθείας  µετέχειν  διὰ  τὸ  ψεῦδος  εἶναι;  Ἆρα  οὖν  ψευδῶς  εἰς  ψεῦδος  ἔρχεται  καὶ
παραπλήσιον γίνεται οἷον καὶ εἰς τὸ κάτοπτρον, εἰ ὁρῷτο τὰ εἴδωλα τῶν ἐνορωµένων καὶ ἕως ἐνορᾷ
ἐκεῖνα;  Καὶ  γὰρ  εἰ  ἐνταῦθα  ἀνέλοις  τὰ  ὄντα,  οὐδὲν  ἂν  οὐδένα  χρόνον  φανείη  τῶν  νῦν  ἐν  αἰσθητῷ
ὁρωµένων. Τὸ µὲν οὖν κάτοπτρον ἐνταῦθα καὶ αὐτὸ[ἐν]ὁρᾶται· ἔστι γὰρ καὶ αὐτὸ εἶδός τι· ἐκεῖ δὲ
οὐδὲν εἶδος ὂν αὐτὸ µὲν οὐχ ὁρᾶται· ἔδει γὰρ αὐτὸ πρότερον καθ' αὑτὸ ὁρᾶσθαι· ἀλλὰ τοιοῦτόν τι
πάσχει,  οἷον  καὶ  ὁ ἀὴρ  φωτισθεὶς  ἀφανής  ἐστι  καὶ  τότε,  ὅτι  καὶ  ἄνευ  τοῦ  φωτισθῆναι  οὐχ  ἑωρᾶτο.
Ταύτῃ οὖν τὰ µὲν ἐν τοῖς κατόπτροις οὐ πιστεύεται εἶναι ἢ ἧττον, ὅτι ὁρᾶται τὸ ἐν ᾧ ἐστι καὶ µένει
µὲν αὐτό, τὰ δὲ ἀπέρχεται· ἐν δὲ τῇ ὕλῃ οὐχ ὁρᾶται αὐτὴ οὔτε ἔχουσα οὔτε ἄνευ ἐκείνων. Εἰ δέ γε ἦν
µένειν τὰ ἀφ' ὧν πληροῦται τὰ κάτοπτρα καὶ αὐτὰ µὴ ἑωρᾶτο, οὐκ ἂν µὴ εἶναι ἀληθινὰ ἠπιστήθη τὰ
ἐνορώµενα. Εἰ µὲν οὖν ἔστι τι ἐν τοῖς κατόπτροις, καὶ ἐν τῇ ὕλῃ οὕτω τὰ αἰσθητὰ ἔστω· εἰ δὲ µὴ ἔστι,
φαίνεται δὲ εἶναι, κἀκεῖ φατέον φαίνεσθαι ἐπὶ τῆς ὕλης αἰ
µ
τιω ένους τῆς φαντάσεως τὴν τῶν ὄντων
ὑπόστασιν, ἧς τὰ µὲν ὄντα ὄντως ἀεὶ µεταλαµβάνει, τὰ δὲ µὴ ὄντα µὴ ὄντως, ἐπείπερ οὐ δεῖ οὕτως
ἔχειν αὐτὰ ὡς εἶχεν ἄν, τοῦ ὄντως µὴ ὄντος εἰ ἦν αὐτά. Τί οὖν; Μὴ οὔσης οὐδὲν ὑπέστη ἄν; Ἢ οὐδὲ
εἴδωλον κατόπτρου µὴ ὄντος ἤ τινος τοιούτου. Τὸ γὰρ ἐν ἑτέρῳ πεφυκὸς γίνεσθαι ἐκείνου µὴ ὄντος
οὐκ  ἂν  γένοιτο·  τοῦτο  γὰρ  φύσις  εἰκόνος  τὸ  ἐν  ἑτέρῳ.  Εἰ  µὲν  γάρ  τι  ἀπῄει  ἀπὸ  τῶνποιούντων,  καὶ
ἄνευ τοῦ ἐν ἑτέρῳ ἦν ἄν. Ἐπεὶ δὲ µένει ἐκεῖνα, εἰ ἐµφαντασθήσεται ἐν ἄλλῳ, δεῖ τὸ ἄλλο εἶναι ἕδραν
παρέχον  τῷ  οὐκ  ἐλθόντι,  τῇ  δ'  αὐτοῦ  παρουσίᾳ  καὶ  τῇ  τό µ
λ ῃ  καὶ  οἷον  προσαιτήσει  καὶ  πενίᾳ  οἷον
βιασάµενον λαβεῖν καὶ ἀπατηθὲν τῇ οὐ λήψει, ἵνα µένῃ ἡ πενία καὶ ἀεὶ προσαιτῇ. Ἐπεὶ γὰρ ἅρπαξ
ὑπέστη, ὁ µὲν µῦθος αὐτὴν ποιεῖ προσαιτοῦσαν ἐνδεικνύµενος αὐτῆς τὴν φύσιν, ὅτι ἀγαθοῦ ἔ
µ
ρη ος.
Αἰτεῖ τε ὁ προσαιτῶν οὐχ ἃ ἔχει ὁ διδούς, ἀλλ' ἀγαπᾷ ὅ τι ἂν λάβῃ· ὥστε καὶ τοῦτο ἐνδείκνυσθαι, ὡς
ἕτερον τὸ ἐν αὐτῇ φανταζόµενον. Τό τε ὄνοµα ὡς οὐ πληρουµένης. Τὸ δὲ τῷ Πόρῳ συγγίνεσθαι οὐ
τῷ ὄντι δηλοῦντός ἐστι συγγίνεσθαι οὐδὲ τῷ κόρῳ, ἀλλά τινι πράγµατι εὐµηχάνῳ· τοῦτο δέ ἐστι τῇ
σοφίᾳ τοῦ φαν τάσµατος. Ἐπεὶ γὰρ οὐχ οἷόν τε τοῦ ὄντος πάντη µὴ µετέχειν ὅ τι περ ὁπωσοῦν ἔξω
ὂν αὐτοῦ ἐστιν – αὕτη γὰρ ὄντος φύσις <εἰς> τὰ ὄντα ποιεῖν – τὸ δὲ πάντη µὴ ὂν ἄµικτον τῷ ὄντι,
θαῦµα τὸ χρῆµα γίγνεται, πῶ µ
ς ὴ µετέχον µετέχει, καὶ πῶς οἷον παρὰ τῆς γειτνιάσεως ἔχει τι καίπερ
τῇ  αὑτοῦ  φύσει  µὲν  οἷον  κολλᾶσθαι  ἀδυνατοῦν.  Ἀπολισθάνει  οὖν  ὡς  ἂν  ἀπὸ  φύσεως  ἀλλοτρίας  ὃ
ἔλαβεν  ἄν,  οἷον  ἠχὼ  ἀπὸ  τόπων  λείων  καὶ  ὁµαλῶν·  ὅτι  µὴ  µένει  ἐκεῖ,  τούτῳ  καὶ  ἐφαντάσθη  ἐκεῖ
κἀκεῖθεν εἶναι. Εἰ δ' ἦν µετασχοῦσα καὶ οὕτω δεξαµένη, ὥσπερ τις ἀξιοῖ, καταποθὲν ἂν εἰς αὐτὴν τὸ

προσελθὸν  ἔδυ.  Νῦν  δὲ  φαίνεται,  ὅτι  µὴ  κατεπόθη,  ἀλλ'  ἔµεινεν  ἡ  αὐτὴ  οὐδὲν  δεξαµένη,  ἀλλ'
ἐπισχοῦσα  τὴν  πρόσοδον  ὡς  ἕδρα  ἀπωθουµένη  καὶ  εἰς  τὸ  αὐτὸ  τῶν  προσιόντων  κἀκεῖ  µιγνυµένων
ὑποδοχή, οἷον ὅσα πρὸς ἥλιον πῦρ ζητοῦντες λαβεῖν ἱστᾶσι λεῖα, τὰ δὲ καὶ πληροῦντες ὕδατος, ἵνα
µὴ  διέλθῃ  κωλυοµένη  ὑπὸ  τοῦ  ἔνδον  ἐναντίου  ἡ  φλόξ,  ἔξω  δὲ  συνίσταιτο.  Γίνεται  οὖν  αἰτία  τῆς
γενέσεως οὕτω καὶ τὰ ἐν αὐτῇ συνιστάµενα τοιοῦτον συνίσταται τρόπον. Ἐπὶ µὲν οὖν τῶν τὸ πῦρ ἐξ
ἡλίου  περὶ  αὐτὰ  συναγόντων  ἅτε  παρὰ  αἰσθητοῦ  πυρὸς  λαµβανόντων  τὴν  περὶ  αὐτὰ  γινοµένην
ἔξαψιν τὸ αἰσθητοῖς εἶναι καὶ αὐτοῖς ὑπάρχει· διὸ καὶ φαίνεται, ὅτι ἔξω τὰ συνιστάµενα καὶ ἐφεξῆς
καὶ πλησίον καὶ ἅπτεται καὶ πέρατα δύο· ὁ δ' ἐπὶ τῆς ὕλης λόγος ἄλλον ἔχει τρόπον τὸ ἔξω. Ἡ γὰρ
ἑτερότης  τῆς  φύσεως  ἀρκεῖ  οὐδὲν  πέρατος  διπλοῦ  δεοµένη,  ἀλλὰ  πολὺ  µᾶλλον  παντὸς  πέρατος
ἀλλοτρία τῇ ἑτερότητι τῆς οὐσίας καὶ οὐδαµῇ συγγενείᾳ τὸ ἀµιγὲς ἔχουσα· καὶ τὸ αἴτιον τοῦ µένειν
ἐπ' αὐτῆς τοῦτο, ὅτι µή τι τὸ εἰσιὸν ἀπολαύει αὐτῆς,οὐδ' αὐτὴ τοῦ εἰσιόντος· ἀλλ' ὥσπερ αἱ δόξαι καὶ
αἱ φαντασίαι ἐν ψυχῇ οὐ κέκρανται, ἀλλ' ἄπεισι πάλιν ἑκάστη ὡς οὖσα ὅ ἐστι µόνη οὐδὲν ἐφέλκουσα
οὐδὲ  καταλείπουσα,  ὅτι  µὴ  ἐµέµικτο·  καὶ  τὸ  ἔξω,  οὐχ  ὅτι  ἐπέκειτο,  καὶ  ἐφ'  ᾧ  ἐστιν  οὐχ  ὁράσει
ἕτερον, ἀλλ' ὁ λόγος φησίν.Ἐνταῦθα µὲν οὖν εἴδωλον ὂν ἡ φαντασία οὐκ εἰδώλου τὴν φύσιν οὔσης
τῆς ψυχῆς, καίπερ πολλὰ δοκοῦσα ἄγειν καὶ ὅπῃ θέλει ἄγειν, χρῆται µὲν αὐτῇ οὐδὲν ἧττον ὡς ὕλῃ ἢ
ἀνάλογον, οὐ µέντοι ἔκρυψε ταῖς παρ' αὐτῆς ἐνεργείαις πολλάκις ἐξωθουµένη οὐδὲ ἐποίησεν αὐτήν,
οὐδ'  εἰ  µετὰ  πάσης  ἔλθοι,  κεκρύφθαι  καί  τι  αὐτὴν  φαντάζεσθαι·  ἔχει  γὰρ  ἐν  αὐτῇ  ἐνεργείας  καὶ
λόγους ἐναντίους, οἷς ἀπωθεῖται τὰ προσιόντα. Ἡ δὲ – ἀσθενεστέρα γάρ ἐστιν [ἢ] ὡς πρὸς δύναµιν
πολλῷ  ψυχῆς  καὶ  ἔχει  οὐδὲν  τῶν  ὄντων  οὔτ'  ἀληθὲς  οὔτ'  αὖ  οἰκεῖον  ψεῦδος – οὐκ  ἔχει  δὲ  δι'  ὅτου
φανῇ ἐ
µ
ρη ία πάντων οὖσα, ἀλλὰ γίνεται µὲν αἰτία ἄλλοις τοῦ φαίνεσθαι, οὐ δύναται δὲ εἰπεῖν οὐδὲ
τοῦτο, ὡς «ἐγὼ ἐνταῦθα», ἀλλ' εἴ ποτε ἐξεύροι αὐτὴν λόγος βαθύς τις ἐξ ἄλλων ὄντων, ὡς ἄρα ἐστί τι
ἀπολελειµµένον  πάντων  τῶν  ὄντων  καὶ  τῶν  ὕστερον  δοξάντων  εἶναι,ἑλκόµενον  εἰς  πάντα  καὶ
ἀκολουθοῦν  ὡς  δόξαι  καὶ  αὖ  οὐκ  ἀκολουθοῦν.  Καὶ  µέν  τις  ἐλθὼν  λόγος  ἀγαγὼν  εἰς  ὅσον  αὐτὸς
ἤθελεν ἐποίησεν αὐτὴν µέγα παρ' αὐτοῦ τὸ µ
  έγα περιθεὶς αὐτῇ οὐκ οὔσῃ, τοῦτο δὲ οὐδὲ γενοµένῃ· τὸ
γὰρ  ἐπ'  αὐτῇ  µέγα  µέγεθος  ἦν.  Ἐὰν  οὖν  τις  τοῦτο  ἀφέλῃ  τὸ  εἶδος,  οὐκέτ'  ἐστὶν  οὐδὲ  φαίνεται  τὸ
ὑποκείµενον µέγα, ἀλλ' εἰ ἦν τὸ γενόµενον µέγαἄνθρωπος καὶ ἵππος καὶ µετὰ τοῦ ἵππου τὸ µέγα τοῦ
ἵππου ἐπελθόν, ἀπελθόντος τοῦ ἵππου καὶ τὸµέγα αὐτοῦ ἀπέρχεται. Εἰ δέ τις λέγοι ὡς ὁ ἵππος ἐπὶ
µεγάλου τινὸς ὄγκου καὶ τοσοῦδε γίνεται καὶ µένει τὸ µέγα, φήσοµεν µὴ τὸ τοῦ ἵππου µέγα, ἀλλὰ τὸ
τοῦ ὄγκου µέγα µένειν ἐκεῖ. Εἰµέντοι ὁ ὄγκος οὗτος πῦρ  ἐστιν ἢ γῆ, ἀπελθόντος τοῦ  πυρὸς τὸ  τοῦ
πυρὸς ἀπέρχεται ἢ τὸ τῆς γῆ µ
ς έγα.  Οὐ τοίνυν οὐδὲ τοῦ σχήµατος οὐδὲ τοῦ µεγέθους ἀπολαύσειεν
ἄν·  ἢ  οὐκ  ἐκ  πυρὸς  ἄλλο  τι  ἔσται,  ἀλλὰ  µένουσα  πῦρ  οὐ  πῦρ  γενήσεται.  Ἐπεὶ  καὶ  νῦν  τοσαύτη
γενοµένη, ὡς δοκεῖ, ὅσον τόδε τὸ πᾶν, εἰ παύσαιτο ὁ οὐρανὸς καὶ τὰ ἐντὸς πάντα, σὺν πᾶσι τούτοις
καὶ τὸ µέγεθος πᾶν οἰχήσεται ἀπ' αὐτῆς καὶ αἱ ἄλλαι δηλονότι ὁµοῦ ποιότητες, καὶ καταλειφθήσεται
ὅπερ ἦν σῴζουσα οὐδὲν τῶν πρότερον περὶ αὐτὴν οὕτως ὄντων. Καίτοι ἐν οἷς ὑπάρχει τὸ πεπονθέναι
παρουσίᾳ τινῶν, καὶ ἀπελθόντων ἔστι τι ἔτι ἐν τοῖς λαβοῦσιν· ἐν δὲ τοῖς µὴ παθοῦσιν οὐκέτι, ὥσπερ
ἐπὶ τοῦ ἀέρος φωτὸς περὶ αὐτὸν ὄντος καὶ ἀπελθόντος τούτου. Ἐὰν δέ τις θαυµάζῃ, πῶς οὐκ ἔχον
µέγεθος µέγα ἔσται, πῶς δ' οὐκ ἔχον θερµότητα θερµὸν ἔσται; οὐ γὰρ δὴ τὸ αὐτὸ τὸ εἶναι αὐτῇ καὶ
µεγέθει  εἶναι,  εἴπερ  καὶ  ἄυλον  µέγεθός  ἐστιν,  ὥσπερ  καὶ  ἄυλον  σχῆµα.  Καὶ  εἰ  τηροῦµεν  τὴν  ὕλην,
µεταλήψει πάντα· ἓν δὲ τῶν πάντων καὶ τὸ µέγεθος. Ἐν µὲν οὖν τοῖς σώµασι συνθέτοις οὖσιν ἔστι καὶ
µέγεθος µετὰ τῶν ἄλλων, οὐ µὴν ἀφωρισµένον, ἐπειδὴ ἐν σώµατος λόγῳ ἔγκειται καὶ µέγεθος· ἐν δὲ
τῇ ὕλῃ οὐδὲ τὸ οὐκ ἀφωρισµένον· οὐ γὰρ σῶµα. Οὐδ' αὖµέγεθος αὐτὸ ἔσται. Εἶδος γὰρ τὸ µέγεθος,
ἀλλ' οὐ δεκτικόν· καὶ καθ' αὑτὸ δὲ τὸ µέγεθος [ἀλλὰ καὶ εἴ τι µίµ µ
η α αὐτῶν καὶ τούτου ἄµοιρον εἰς
οἰκείωσιν εἶναι], οὐχ οὕτω µέγεθος. Ἀλλ' ἐπεὶ βούλεται ἐν νῷ ἢ ἐν ψυχῇ κείµενον µέγα εἶναι, ἔδωκε
τοῖς οἷον ἐθέλουσι µιµεῖσθαι ἐφέσει αὐτοῦ ἢ κινήσει τῇ πρὸς αὐτὸ τὸ αὐτῶν πάθος ἐνσείσασθαι εἰς
ἄλλο. Τὸ οὖν µέγα ἐν προόδῳ φαντάσεως θέον εἰς αὐτὸ δὴ τοῦτο τὸ µέγα συνθεῖν ποιῆσαν τὸ µικρὸν
τῆς  ὕλης,  πεποίηκεν  αὐτὸ  τῇ  παρατάσει  οὐ  πληρούµενον  δοκεῖν  εἶναι  µέγα.  Τὸ  γὰρ  ψευδῶς  µέγα
τοῦτό  ἐστιν,  ὅταν  τῷ  µὴ  ἔχειν  τὸ  µέγα  εἶναι  ἐκτεινόµενον  πρὸς  ἐκεῖνο  παραταθῇ  τῇ  ἐκτάσει.
Ποιούντων  γὰρ  πάντων  ὄντων  εἰς  τὰ  ἄλλα  ἢ  τὸ  ἄλλο  τὴν  αὐτῶν  ἐνόπτρισιν  ἕκαστόν  τε  τῶν
ποιούντων  ὡς  αὐτὸ  ἦν  µέγα,  τό  τε  πᾶν  ἦν  ἐκείνως  µέγα.  Συνῄει  οὖν  τὸ  ἑκάστου  λόγου  µετὰ  τό  τι
µέγα, οἷον ἵππου καὶ ὁτουοῦν ἄλλου, καὶ τὸ µέγα αὐτό· καὶ ἐγίγνετο πᾶσα µὲν µέγα πρὸς αὐτόµεγα
ἐλλαµποµένη,  καὶ  ἑκάστη  δὲ  µοῖρα  µέγα  τι·  καὶ  ὁµοῦ  πάντα  ἐφαίνετο  ἐκ  παντὸς  τοῦ  εἴδους,  οὗ  τὸ
µέγα, καὶ ἐξ ἑκάστου· καὶ οἷον παρετέτατο καὶ πρὸς πᾶν καὶ πάντα, καὶ ἐν εἴδει τοῦτο ἀναγκασθεῖσα
εἶναι καὶ ἐν ὄγκῳ, ὅσον ἡ δύναµις πεποίηκε τὸ µηδὲν ὂν αὐτὸ πάντα εἶναι· οἷον αὐτῷ τῷ φαίνεσθαι
καὶ τὸ χρῶµα τὸ ἐξ οὐ χρώµατος καὶ ἡ ποιότης ἡ ἐνταῦθα ἡ ἐξ οὐ ποιότητος ἔσχε τὴν ὁµωνυµίαν τὴν
ἀπ' ἐκείνων, καὶ τὸ µέγεθος ἐξ οὐ µεγέθους ἢ ὁµωνύµου µεταξὺ θεωρουµένων ἐκείνων καὶ αὐτῆς τῆς
ὕλης καὶ τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Καὶ φαίνεται µέν, ὅτι ἐκεῖθεν, ψεύδεται δέ, ὅτι οὐκ ἔστι τὸ ἐν ᾧ φαίνεται.
Μεγεθύνεται δὲ ἕκαστα ἑλκόµενα τῇ δυνάµει τῶν ἐνορωµένων καὶ χώραν ἑαυτοῖς ποιούντων, ἕλκεται
δὲ ἐπὶ πάντα οὐ βίᾳ τῷ ὕλῃ τὸ πᾶν εἶναι. Ἕλκει δὲ ἕκαστον κατὰ τὴν αὐτοῦ δύναµιν ἣν ἔχει· ἔχει δὲ
ἐκεῖθεν. Καὶ τὸ µὲν ποιοῦν µέγα τὴν ὕλην, ὡς δοκεῖ, ἀπὸ τῆς ἐµφαντάσεως τοῦ µέγα καὶ τοῦτό ἐστι
τὸ ἐµφαντασθέν, τὸ ἐνταῦθα µέγα· ἡ δὲ ὕλη, ἐφ' ἧς ἀναγκάζεται συνθεῖν, ὁµοῦ πᾶσα καὶ πανταχοῦ
παρέχει ἑαυτήν· ὕλη γάρ ἐστι καὶ τούτου καὶ οὐ τουτί· ὃ δὲ µή ἐστί τι παρ' αὐτοῦ, δύναται γενέσθαι
καὶ τὸ ἐναντίον δι' ἄλλο  καὶ γενόµενον τὸ ἐναντίον οὐδὲ ἐκεῖνό ἐστιν· ἔστη γὰρ ἄν. Ὁ τοίνυν νόησιν
µεγάλου ἔχων, εἰ αὐτοῦ ἡ νόησις δύ
µ
να ιν ἔχοι µὴ µόνον ἐν αὐτῇ εἶναι, ἀλλὰ καὶ οἷον πρὸς τὸ ἔξω ὑπὸ

δυνάµεως φέροιτο, λάβοι ἂν φύσιν οὐκ οὖσαν ἐν τῷ νοοῦντι, οὐδέ τι ἔχουσαν εἶδος οὐδέ τι ἴχνος τοῦ
µεγάλου, ἀλλ' οὐδὲ οὐδενός του ἄλλου. Τί ἂν ποιήσειε ταύτῃ τῇ δυνάµει; Οὐχ ἵππον, οὐ βοῦν· ταῦτα
γὰρ ἄλλοι ποιήσουσιν. Ἤ, ἐπειδὴ παρὰ µεγάλου πατρὸς ἔρχεται, οὐ δύναται τὸ ἄλλο χωρῆσαι µέγα,
τοῦτο δ' ἕξει ἐµφανταζόµενον. Τῷ δὴ µὴ οὕτως εὐτυχήσαντι τοῦ µεγάλου ὡς αὐτὸ µέγα εἶναι ἐν τοῖς
αὐτοῦ  καθ'  ὅσον  οἷόν  τε  µεγάλῳ  φαίνεσθαι  λοιπόν  ἐστι.  Τοῦτο  δ'  ἐστὶ  µὴ  ἐλλείπειν  καὶ  τὸ  µὴ  ἐπὶ
πολλὰ πολλαχοῦ καὶ ἐν αὐτῷ τὰ συγγενῆ ἔχειν µέρη καὶ ἀπολείπεσθαι µηδενός. Οὐδὲ γὰρ ἠνείχετο
ἐν σµικρῷ ὄγκῳ [τὸ] ἴσον ἔτι τὸ τοῦ µεγάλου εἴδωλον εἶναι µεγάλου ὄν, ἀλλ' ὅσῳ ἐφίετο τῆς ἐλπίδος
ἐκείνου, προσῆλθέ τε ὅσον οἷόν τε ἦν αὐτῷ µετὰ τοῦ συνθέοντος αὐτῷ ἀπολειφθῆναι οὐ δυναµένου,
καὶ πεποίηκε µέγα τε ἐκεῖνο τὸ µὴ µέγα µηδ' οὕτω δόξαι καὶ τὸὁρώµενον ἐν ὄγκῳ µέγα. Ἡ δ' ὅµως
φυλάττει τὴν αὐτῆς φύσιν ἀποχρωµένη τούτῳ τῷ µεγάλῳ οἷον ἀµφιέσµατι, ὃ συνδραµοῦσα αὐτῷ ὅτε
θέον αὐτὴν ἦγεν ἀµπέσχετο· ὃ εἰ ὁ ἀµφιέσας ἀφέλοιτο, µενεῖ πάλιν ἡ αὐτή, οἵαπερ παρ' αὐτῆς ἦν ἡ
τοσαύτη, ὅσον ἂν τὸ παρὸν εἶδος αὐτὴν ποιῇ. Ἡ µέν γε ψυχὴ τὰ τῶν ὄντων εἴδη ἔχουσα εἶδος οὖσα
καὶ αὐτὴ ὁµοῦ πάντα ἔχει καὶ τοῦ εἴδους ἑκάστου ὁµοῦ ὄντος αὐτῷ, τά τε τῶν αἰσθητῶν εἴδη οἷον
ἀναστρέφοντα  πρὸς  αὐτὴν  καὶ  προσιόντα  ὁρῶσα  οὐκ  ἀνέχεται  µετὰ  πλήθους  δέχεσθαι,  ἀλλ'
ἀποθέµενα  τὸν  ὄγκον  ὁρᾷ·  οὐ  γὰρ  δύναται  ἄλλο  τι  ἢ  ὅ  ἐστι  γενέσθαι.  Ἡ  δὲ  ὕλη  οὐδὲν  ἔχουσα  τὸ
ἀντικόπτον, οὐ γὰρ ἔχει ἐνέργειαν, οὖσα δὲ σκιά, ἀναµένει παθεῖν ὅ τι ἂν ἐθέλῃ τὸ ποιῆσον. Τό τε
οὖν  προιὸν  ἐκ  τοῦ  ἐκεῖ  λόγου  ἤδη  ἴχνος  ἔχει  τοῦ  µέλλοντος  γενήσεσθαι·  οἷον  γὰρ  ἐν  φαντασίᾳ
εἰκονικῇ  κινούµενος  ὁ  λόγος  ἢ  ἡ  κίνησις  ἡ  ἀπὸ  τούτου  µερισµός  ἐστιν·  ἤ,  εἰ  ταὐτὸν  εἴη  ἕν,  οὐδὲ
ἐκινήθη,  ἀλλὰ  µένει·  ἥ  τε  ὕλη  πάντα  ὁµοῦ  ὥσπερ  ἡ  ψυχὴ  οὐ  δύναται  εἰσοικίσασθαι·  ἢ  ἦν  ἄν  τι
ἐκείνων· αὐτήν τε αὖ δεῖ τὰ πάντα δέξασθαι, µὴ ἀµερῶς δὲ δέξασθαι. ∆εῖ τοίνυν πᾶσι τόπον οὖσαν
ἐπὶ  πάντα  αὐτὴν  ἐλθεῖν  καὶ  πᾶσιν  ἀπαντῆσαι  καὶ  πρὸς  πᾶν  διά
µ
στη α  ἀρκέσαι,  ὅτι  µὴ  κατείληπται
διαστήµατι αὐτή, ἀλλ' ἦν ἐκκειµένη τῷ µέλλοντι. Πῶς οὖν οὐκ εἰσελθὸν ἕν τι ἐκώλυσε τὰ ἄλλα, ἃ οὐχ
οἷόν  τε  ἦν  ἐπ'  ἀλλήλοις  εἶναι;  Ἢ  οὐκ  ἦν  οὐδὲν  πρῶτον·  εἰ  δ'  ἄρα,  τὸ  τοῦ  παντὸς  εἶδος·  ὥστε
πάνταµὲν ἅµα, ἐν µέρει δὲ ἕκαστον· ζῴου γὰρ ὕλη µερισθεῖσα σὺν τῷ τοῦ ζῴου µ
µ
ερισ ῷ· εἰ δὲ µή,
οὐκ ἂν ἐγένετό τι παρὰ τὸν λόγον. Τὰ µὲν δὴ εἰσελθόντα εἰς τὴν ὕλην ὥσπερ <µητέρα> ἀδικεῖ οὐδὲν
οὐδ' αὖ ὠφελεῖ. Οὐδέ γε αἱ πληγαὶ αἱ τούτων πρὸς αὐτήν, πρὸς ἄλληλα δέ, ὅτι αἱ δυνάµεις πρὸς τὰ
ἐναντία, οὐ πρὸς τὰ ὑποκείµενα, εἰ µή τις συνειληµµένα θεωρεῖ τοῖς ἐπεισιοῦσι· θερµὸν γὰρ ἔπαυσε
τὸ ψυχρὸν καὶ µέλαν τὸ λευκὸν ἢ συγκραθέντα ἄλλην ποιότητα ἐξ αὐτῶν ἐποίησε.Τὰ παθόντα οὖν
τὰ κρατηθέντα, τὸ δὲ παθεῖν αὐτοῖς τὸ µὴ εἶναι ὅπερ ἦσαν. Καὶ ἐν τοῖς ἐµψύχοις δὲ αἱ µὲν πείσεις
περὶ τὰ σώµατα κατὰ τὰς ποιότητας καὶ τὰς δυνάµεις τὰς ἐνυπαρχούσας τῆς ἀλλοιώσεως γινοµένης,
λυοµένων  δὲ  τῶν  συστάσεων  ἢ  συνιουσῶν  ἢ  µετατιθεµένων  παρὰ  τὴν  κατὰ  φύσιν  σύστασιν  τὰ  µὲν
πάθη  ἐν  τοῖς  σώµασι,  ταῖς  δὲ  ψυχαῖς  αἱ  γνώσεις
µµ
συνη
έναις  τῶν  σφοδροτέρων·  εἰ  δὲ  µή,  οὐ
γινώσκουσιν.  Ἡ  δὲ  ὕλη  µένει·  οὐδὲν  γὰρ  ἀπελθόντος  µὲν  πέπονθετοῦ  ψυχροῦ,  τοῦ  δὲ  θερµοῦ
ἐπελθόντος·  οὐ  γὰρ  ἦν  οὔτε  φίλον  αὐτῇ  οὔτε  ἀλλότριον  ὁποτερονοῦν.  Ὥστε  οἰκειότερον  αὐτῇ  ἡ
<ὑποδοχὴ> καὶ <τιθήνη>· ἡ δὲ <µήτηρ> οἷον εἴρηται· οὐδὲν γὰρ αὕτη γεννᾷ. Ἀλλ' ἐοίκασι µητέρα
αὐτὴν  λέγειν  ὅσοι  καὶ  τὴν  µητέρα  τάξιν  ὕλης  πρὸς  τὰ  γεννώµενα  ἀξιοῦσιν  ἔχειν,  ὡς  ὑποδεχοµένης
µόνον, οὐδὲν δὲ εἰς τὰ γεννώµενα διδούσης· ἐπεὶ καὶ ὅσον σῶµα τοῦ γινοµένου ἐκ τῆς τροφῆς. Εἰ δὲ
δίδωσιν ἡ µ
  ήτηρ τι τῷ γεννωµένῳ, οὐ καθ' ὅσον ὕλη, ἀλλ' ὅτι καὶ εἶδος· µ
  όνον γὰρ τὸ εἶδος γόνιµον, ἡ
δ' ἑτέρα φύσις ἄγονος. Ὅθεν, οἶµαι, καὶ οἱ πάλαι σοφοὶ µ
  υστικῶς καὶ ἐν τελεταῖς αἰνιττόµενοι Ἑ µ
ρ ῆν
µὲν  ποιοῦσι  τὸν  ἀρχαῖον  τὸ  τῆς  γενέσεως  ὄργανον  ἀεὶ  ἔχοντα  πρὸς  ἐργασίαν  τὸν  γεννῶντα  τὰ  ἐν
αἰσθήσει  δηλοῦντες  εἶναι  τὸν  νοητὸν  λόγον,  τὸ  δὲ  ἄγονον  τῆς  ὕλης  µενούσης  τὸ  αὐτὸ  ἀεὶ  διὰ  τῶν
περὶ αὐτὴν ἀγόνων δηλοῦντες. Μητέρα γὰρ πάντων ποιήσαντες, ἣν δὴ οὕτως ἐ
µ
πιφη ίζουσι τὴν κατὰ
τὸ  ὑποκείµενον  ἀρχὴν  λαβόντες  καὶ  ὄνοµα  τοῦτο  θέµενοι,  ἵνα  δηλοῖεν  ὃ  βούλονται,  τὸ  πρὸς  τὴν
µητέρα  οὐχ  ὅµοιον  πάντη  ἐνδείκνυσθαι  θέλοντες,  τοῖς  ὅστις  ὁ  τρόπος  βουλοµένοις  ἀκριβέστερον
λαβεῖν καὶµὴ ἐπιπολῆς ζητοῦσι πόρρωθεν µέν, ὅµως δὲ ὡς ἐδύναντο, ἐνεδείξαντο ὡς ἄγονός τε καὶ
οὐδὲ πάντη θῆλυς, ἀλλὰ τοσοῦτον µὲν θῆλυς, ὅσον ὑποδέξασθαι, ὅσον δὲ γεννᾶν οὐκέτι, τῷ τὸ πρὸς
αὐτὴν κεχωρηκὸς πρὸς αὐτὴν µήτε θῆλυ εἶναι, µήτε γεννᾶν δύνασθαι, ἀ
µ
ποτετ
µ
η ένον δὲ πάσης τῆς
τοῦ γεννᾶν δυνάµεως, ἣ µ
  όνῳ ὑπάρχει τῷ µ
  ένοντι ἄρρενι.

III,7 Περὶ αἰῶνος καὶ χρόνου (45)

Τὸν αἰῶνα καὶ τὸν χρόνον ἕτερον λέγοντες ἑκάτερον εἶναι καὶ τὸν µὲν περὶ τὴν ἀίδιον εἶναι φύσιν,
τὸν  δὲ  χρόνον  περὶ  τὸ  γινόµενον  καὶ  τόδε  τὸ  πᾶν,  αὐτόθεν  µὲν  καὶ  ὥσπερ  ταῖς  τῆς  ἐννοίας
ἀθροωτέραις  ἐπιβολαῖς  ἐναργές  τι  παρ'  αὐτοῖς  περὶ  αὐτῶν  ἐν  ταῖς  ψυχαῖς  ἔχειν  πάθος  νοµίζοµεν
λέγοντές  τε  ἀεὶ  καὶ  παρ'  ἅπαντα  ὀνοµάζοντες.  Πειρώµενοι  µὴν  εἰς  ἐπίστασιν  αὐτῶν  ἰέναι  καὶ  οἷον
ἐγγὺς προσελθεῖν πάλιν αὖ ταῖς γνώµαις ἀποροῦντες τὰς τῶν παλαιῶν ἀποφάσεις περὶ αὐτῶν ἄλλος
ἄλλας, τάχα δὲ καὶ ἄλλως τὰς αὐτὰς λαβόντες ἐπὶ τούτων ἀναπαυσάµενοι καὶ αὔταρκες νοµίσαντες,
εἰ ἔχοιµεν ἐρωτηθέντες τὸ δοκοῦν ἐκείνοις λέγειν, ἀγαπήσαντες ἀπαλλαττόµεθα τοῦ ζητεῖν ἔτι περὶ
αὐτῶν. Εὑρηκέναι µὲν οὖν τινας τῶν ἀρχαίων καὶ µακαρίων φιλοσόφων τὸ ἀληθὲς δεῖ νοµίζειν· τίνες
δ'  οἱ  τυχόντες  µάλιστα,  καὶ  πῶς  ἂν  καὶ  ἡµῖν  σύνεσις  περὶ  τούτων  γένοιτο,  ἐπισκέψασθαι  προσήκει.
Καὶ πρότερον περὶ τοῦ αἰῶνος ζητεῖν, τί ποτε νοµίζουσιν εἶναι αὐτὸν οἱ ἕτερον τοῦ χρόνου τιθέντες

εἶναι· γνωσθέντος γὰρ τοῦ κατὰ τὸ παράδειγµα ἑστῶτος καὶ τὸ τῆς εἰκόνος αὐτοῦ, ὃν δὴ χρόνον
λέγουσιν  εἶναι,  τάχ'  ἂν  σαφὲς  γένοιτο.  Εἰ  δέ  τις  πρὸ  τοῦ  τὸν  αἰῶνα  θεάσασθαι  τὸν χρόνον  ὅς  ἐστι
φαντασθείη,  γένοιτ'  ἂν  καὶ  τούτῳ  ἐντεῦθεν  ἐκεῖ  κατὰ  ἀνάµνησιν  ἐλθόντι  ᾧ  ἄρα  ὡµοίωτο  ὁ  χρόνος
θεάσασθαι,  εἴπερ  ὁµοιότητα  οὗτος  πρὸς  ἐκεῖνον  ἔχοι. Τίνα  οὖν  ποτε  χρὴ  φάναι  τὸν  αἰῶνα  εἶναι;
Ἆρά  γε  τὴν  νοητὴν  αὐτὴν  οὐσίαν,  ὥσπερ  ἂν  εἴ  τις  λέγοι  τὸν  χρόνον  τὸν  σύµπαντα  οὐρανὸν  καὶ
κόσµον  εἶναι;  Καὶ  γὰρ  αὖ  καὶ  ταύτην  τὴν  δόξαν  ἔσχον  τινές,  φασι,  περὶ  τοῦ  χρόνου.  Ἐπεὶ  γὰρ
µ
σε νότατόν τι τὸν αἰῶνα εἶναι φανταζόµεθα καὶ νοοῦµεν, σεµνότατον δὲ τὸ τῆς νοητῆς φύσεως, καὶ
οὐκ  ἔστιν  εἰπεῖν  ὅ  τι  σεµνότερον  ὁποτερονοῦν – τοῦ  δ'  ἐπέκεινα  οὐδὲ  τοῦτο  κατηγορητέον – εἰς
ταὐτὸν ἄν τις οὕτω συνάγοι. Καὶ γὰρ αὖ ὅ τε κόσµος ὁ νοητὸς ὅ τε αἰὼν  περιεκτικὰ ἄµφω καὶ τῶν
αὐτῶν.  Ἀλλ'  ὅταν  τὰ  ἕτερα  ἐν  θατέρῳ  λέγωµεν – ἐν  τῷ  αἰῶνι – κεῖσθαι,  καὶ  ὅταν  τὸ  αἰώνιον
κατηγορῶµεν αὐτῶν – ἡ µὲν γάρ, φησι, τοῦ παραδείγµατος φύσις ἐτύγχανεν οὖσα αἰώνιος, – ἄλλο
τὸν  αἰῶνα  πάλιν  αὖ  λέγοµεν,  εἶναι  µέντοι  περὶ  ἐκείνην  ἢ  ἐν  ἐκείνῃ  ἢ  παρεῖναι  ἐκείνῃ  φαµέν.  Τὸ  δὲ
µ
σε νὸν  ἑκάτερον  εἶναι  ταὐτότητα  οὐ  δηλοῖ·  ἴσως  γὰρ  ἂν  καὶ  τῷ  ἑτέρῳ  αὐτῶν  παρὰ  τοῦ  ἑτέρου  τὸ
µ
σε νὸν γίνοιτο. Ἥ τε περιοχὴ τῷµὲν ὡς µερῶν ἔσται, τῷ δὲ αἰῶνι ὁµοῦ τὸ ὅλον οὐχ ὡς µέρος, ἀλλ'
ὅτι πάντα τὰ τοιαῦτα οἷα αἰώνια κατ' αὐτόν. Ἀλλ' ἆρα κατὰ τὴν στάσιν φατέον τὴν ἐκεῖ τὸν αἰῶνα
εἶναι,  ὥσπερ  ἐνταῦθα  τὸν  χρόνον  κατὰ  τὴν  κίνησίν  φασιν;  Ἀλλ'  εἰκότως  ἄν  τις  τὸν  αἰῶνα  ζητήσειε
πότερα ταὐτὸν τῇ στάσει λέγοντες ἢ οὐχ ἁπλῶς, ἀλλὰ τῇ στάσει τῇ περὶ τὴν οὐσίαν. Εἰ µὲν γὰρ τῇ
στάσει ταὐτόν, πρῶτον µὲν οὐκ ἐροῦµεν αἰώνιον τὴν στάσιν, ὥσπερ οὐδὲ τὸν αἰῶνα αἰώνιον· τὸ γὰρ
αἰώνιον τὸµετέχον αἰῶνος. Ἔπειτα ἡ κίνησις πῶς αἰώνιον; Οὕτω γὰρ ἂν καὶ στάσιµον εἴη. Εἶτα πῶς
ἔχει  ἡ  τῆς  στάσεως  ἔννοια  ἐν  αὐτῇ  τὸ  ἀεί;  Λέγω  δὲ  οὐ  τὸ  ἐν  χρόνῳ,  ἀλλὰ  οἷον  νοοῦµεν,  ὅταν  τὸ
ἀίδιον λέγωµεν. Εἰ δὲ τῇ τῆς οὐσίας στάσει, ἔξω πάλιν αὖ τὰ ἄλλα γένη τοῦ αἰῶνος ποιήσοµεν. Εἶτα
τὸν  αἰῶνα  οὐ  µόνον  ἐν  στάσει  δεῖ  νοεῖν,  ἀλλὰ  καὶ  ἐν  ἑνί·  εἶτα  καὶ  ἀδιάστατον,  ἵνα  µὴ  ταὐτὸν  ᾖ
χρόνῳ· ἡ δὲ στάσις οὔτε τὴν τοῦ ἓν οὔτε τὴν τοῦ ἀδιαστάτου ἔχει ἔννοιαν ἐν αὐτῇ, ᾗ στάσις. Εἶτα
τοῦ µὲν αἰῶνος κατηγοροῦµεν τὸ <µένειν ἐν ἑνί>· µετέχοι ἂν οὖν στάσεως, ἀλλ' οὐκ αὐτοστάσις εἴη.
Τί  ἂν  οὖν  εἴη  τοῦτο,  καθ'  ὃ  τὸν  κόσµον  πάντα  τὸν  ἐκεῖ  αἰώνιον  λέγοµεν  καὶ  ἀίδιον  εἶναι,  καὶ  τί  ἡ
ἀιδιότης,  εἴτε  ταὐτὸν  καὶ  ἡ  αὐτὴ  τῷ  αἰῶνι,  εἴτε  κατ'  αὐτὴν  ὁ  αἰών;  Ἆρά γε  καθ'  ἕν  τι  δεῖ,  ἀλλὰ  ἐκ
πολλῶν  συνηθροισµένην  τινὰ  νόησιν,  ἢ  καὶ  φύσιν  εἴτ'  ἐπακολουθοῦσαν  τοῖς  ἐκεῖ  εἴτε  συνοῦσαν  εἴτ'
ἐνορωµένην, πάντα δὲ ταῦτα ἐκείνην µίαν µὲν οὖσαν, πολλὰ δὲ δυναµένην καὶ πολλὰ οὖσαν; Καὶ ὅ
γε  τὴν  πολλὴν  δύναµιν  εἰσαθρήσας  κατὰ  µὲν  τοδὶ  τὸ  οἷον  ὑποκείµενον  λέγει  <οὐσίαν>,  εἶτα
<κίνησιν> τοῦτο, καθ' ὃ ζωὴν ὁρᾷ, εἶτα <στάσιν> τὸ πάντη ὡσαύτως, <θάτερον> δὲ καὶ <ταὐτόν>, ᾗ
ταῦτα ὁµοῦ ἕν. Οὕτω δὴ καὶ συνθεὶς πάλιν αὖ εἰς ἓν ὁµοῦ <ὥστε> εἶναι ζωὴν µόνην, ἐν τούτοις τὴν
ἑτερότητα  συστείλας  καὶ  τῆς  ἐνεργείας  τὸ  ἄπαυστον  καὶ  τὸ  ταὐτὸν  καὶ  οὐδέποτε  ἄλλο  καὶ  οὐκ  ἐξ
ἄλλου εἰς ἄλλο νόησιν ἢ ζωήν, ἀλλὰ τὸ ὡσαύτως καὶ ἀεὶ ἀδιαστάτως, ταῦτα πάντα ἰδὼν αἰῶνα εἶδεν
ἰδὼν ζωὴν µένουσαν ἐν τῷ αὐτῷ ἀεὶ παρὸν τὸ πᾶν ἔχουσαν, ἀλλ' οὐ νῦν µὲν τόδε, αὖθις δ' ἕτερον,
ἀλλ'  ἅµα  τὰ  πάντα,  καὶ  οὐ  νῦ µ
ν ὲν  ἕτερα,  αὖθις  δ'  ἕτερα,  ἀλλὰ  τέλος  ἀµερές,  οἷον  ἐν
µ
ση είῳ  ὁµοῦ
πάντων  ὄντων  καὶ  οὔποτε  εἰς  ῥύσιν  προιόντων,  ἀλλὰ  µένοντος  ἐν  τῷ  αὐτῷ  ἐν  αὑτῷ  καὶ  οὐ  µὴ
µεταβάλλοντος,  ὄντος  δ'  ἐν  τῷ  παρόντι  ἀεί,  ὅτι  οὐδὲν  αὐτοῦ  παρῆλθεν  οὐδ'  αὖ  γενήσεται,  ἀλλὰ
τοῦτο  ὅπερ  ἔστι,  τοῦτο  καὶ  ὄντος·  ὥστε  εἶναι  τὸν  αἰῶνα  οὐ τὸ  ὑποκείµενον,  ἀλλὰ  τὸ  ἐξ  αὐτοῦ  τοῦ
ὑποκειµένου οἷον ἐκλάµπον κατὰ τὴν [τοῦ] ἣν ἐπαγγέλλεται περὶ τοῦ µὴ µέλλοντος, ἀλλὰ ἤδη ὄντος,
ταυτότητα, ὡς ἄρα οὕτως καὶ οὐκ ἄλλως. Τί γὰρ ἂν καὶ ὕστερον αὐτῷ γένοιτο, ὃ µὴ νῦν ἐστι; Μηδ'
αὖ ὕστερον ἐσοµένου, ὃ µὴ ἔστιν ἤδη. Οὔτε γὰρ ἔστιν, ἀφ' οὗ εἰς τὸ νῦν ἥξει· ἐκεῖνο γὰρ ἦν οὐκ ἄλλο,
ἀλλὰ τοῦτο· οὔτε µέλλοντος ἔσεσθαι, ὃ µὴ νῦν ἔχει. Ἐξ ἀνάγκης οὔτε τὸ ἦν ἕξει περὶ αὐτό· τί γὰρ
ἔστιν, ὃ ἦν αὐτῷ καὶ παρελήλυθεν; Οὔτε τὸ ἔσται· τί γὰρ ἔσται αὐτῷ; Λείπεται δὴ ἐν τῷ εἶναι τοῦτο
ὅπερ  ἔστιν  εἶναι.  Ὃ  οὖν  µήτε  ἦν,  µήτε  ἔσται,  ἀλλ'  ἔστι  µόνον,  τοῦτο  ἑστὼς  ἔχον  τὸ  εἶναι  τῷ  µὴ
µεταβάλλειν εἰς τὸ ἔσται µηδ' αὖ µ
  εταβεβληκέναι ἐστὶν ὁ αἰών. Γίνεται τοίνυν ἡ περὶ τὸ ὂν ἐν τῷ εἶναι
ζωὴ  ὁµοῦ  πᾶσα  καὶ  πλήρης  ἀδιάστατος  πανταχῇ  τοῦτο,  ὃ  δὴ  ζητοῦµεν,  αἰών. Οὐκ  ἔξωθεν  δὲ  δεῖ
συµβεβηκέναι νοµίζειν τοῦτον ἐκείνῃ τῇ φύσει, ἀλλ' ἐκείνη καὶ ἐξ ἐκείνης καὶ σὺν ἐκείνῃ. Ἐνορᾶται
γὰρ ἐνὼν παρ' αὐτῆς, ὅτι καὶ τὰ ἄλλα πάντα ὅσα λέγοµεν ἐκεῖ εἶναι ἐνυπάρχοντα ὁρῶντες λέγοµεν
ἐκ τῆς οὐσίας ἅπαντα καὶ σὺν τῇ οὐσίᾳ. Τὰ γὰρ πρώτως ὄντα συνόντα δεῖ τοῖς πρώτοις καὶ ἐν τοῖς
πρώτοις εἶναι· ἐπεὶ καὶ τὸ καλὸν ἐν αὐτοῖς καὶ ἐξ αὐτῶν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐν αὐτοῖς. Καὶ τὰ µὲν ὥσπερ
ἐν  µέρει  τοῦ  παντὸς  ὄντος,  τὰ  δ'  ἐν  παντί,  ὥσπερ  καὶ  τὸ  ἀληθῶς  τοῦτο  πᾶν  οὐκ  ἐκ  τῶν  µερῶν
ἠθροισµένον,  ἀλλὰ  τὰ  µέρη  γεννῆσαν  αὐτό,  ἵνα  καὶ  ταύτῃ  ὡς  ἀληθῶς  πᾶν  ᾖ.  Καὶ  ἡ  ἀλήθεια  δὲ  οὐ
συµφωνία  πρὸς  ἄλλο  ἐκεῖ,  ἀλλ'  αὐτοῦ  ἑκάστου  οὗπερ  ἀλήθεια.  ∆εῖ  δὴ  τὸ  πᾶν  τοῦτο  τὸ  ἀληθινόν,
εἴπερ ἔσται πᾶν ὄντως, µὴµόνον εἶναι πᾶν ᾗ ἐστι τὰ πάντα, ἀλλὰ καὶ τὸ πᾶν ἔχειν οὕτως ὡς µηδενὶ
ἐλλείπειν.  Εἰ  τοῦτο,  οὐδ'  ἔσται  τι  αὐτῷ·  εἰ  γὰρ  ἔσται,  ἐλλεῖπον  ἦν  τούτῳ·  οὐκ  ἄρα  ἦν  πᾶν.  Παρὰ
φύσιν δὲ τί ἂν αὐτῷ γένοιτο; Πάσχει γὰρ οὐδέν. Εἰ οὖν µηδὲν αὐτῷ γένοιτο, οὐδὲ µέλλει οὐδὲ ἔσται
οὐδ' ἐγένετο. Τοῖς µὲν οὖν γενητοῖς, εἰ ἀφέλοις τὸ «ἔσται», ἅτε ἐπικτωµένοις ἀεὶ εὐθὺς ὑπάρχει µὴ
εἶναι· τοῖς δὲ µὴ τοιούτοις, εἰ προσθείης τὸ «ἔσται», ὑπάρχει τὸ ἔρρειν ἐκ τῆς τοῦ εἶναι ἕδρας· δῆλον
γὰρ  ὅτι  ἦν  αὐτοῖς  τὸ  εἶναι  οὐ  σύµφυτον,  εἰ  γίγνοιτο  ἐν  τῷ  µέλλειν  καὶ  γενέσθαι  καὶἔσεσθαι  εἰς
ὕστερον.  Κινδυνεύει  γὰρ  τοῖς  µὲν  γενητοῖς  ἡ  οὐσία  εἶναι  τὸ  ἐκ  τοῦ  ἐξ  ἀρχῆς  εἶναι  τῆς  γενέσεως,
µέχριπερ ἂν εἰς ἔσχατον ἥκῃ τοῦ χρόνου, ἐν ᾧ µηκέτ' ἐστί· τοῦτο δὴ τὸ «ἔστιν»εἶναι, καί, εἴ τις τοῦτο
παρέλοιτο,  ἠλαττῶσθαι  ὁ  βίος·  ὥστε  καὶ  τὸ  εἶναι.  Καὶ  τῷ  παντὶ  δεῖ,  εἰς  ὅπερ  οὕτως  ἔσται.  ∆ιὸ  καὶ
σπεύδει πρὸς τὸ µέλλον εἶναι καὶ στῆναι οὐ θέλει ἕλκον τὸ εἶναι αὑτῷ ἐν τῷ τι ἄλλο καὶ ἄλλο ποιεῖν

καὶ  κινεῖσθαι  κύκλῳ  ἐφέσει  τινὶ  οὐσίας·  ὥστε  εἶναι  ἡµῖνεὑρηµένον  καὶ  τὸ  αἴτιον  τῆς  κινήσεως  τῆς
οὕτω σπευδούσης ἐπὶ τὸ ἀεὶ εἶναι τῷ µέλλοντι. Τοῖς δὲ πρώτοις καὶ µακαρίοις οὐδὲ ἔφεσίς ἐστι τοῦ
µέλλοντος·  ἤδη  γάρ  εἰσι  τὸ  ὅλον,  καὶ  ὅπερ  αὐτοῖς  οἷον  ὀφείλεται  ζῆν  ἔχουσι  πᾶν·  ὥστε  οὐδὲν
ζητοῦσι,  διότι  τὸ  µέλλον  αὐτοῖς  οὐδέν  ἐστιν  οὐδ'  ἄρα  ἐκεῖνο,  ἐν  ᾧ  τὸ  µέλλον.  Ἡ  οὖν  τοῦ  ὄντος
παντελὴς οὐσία καὶ ὅλη, οὐχ ἡ ἐν τοῖς µέρεσι µόνον, ἀλλὰ καὶ ἡ ἐν τῷ µηδ' ἂν ἔτι ἐλλείψειν καὶ [τὸ]
µηδὲν  ἂν  µὴ  ὂν  αὐτῇ  προσγενέσθαι – οὐ  γὰρµόνα  τὰ  ὄντα  πάντα  δεῖ  παρεῖναι  τῷ  παντὶ  καὶ  ὅλῳ,
ἀλλὰ καὶ µηδὲν τοῦ ποτε µὴ ὄντος – αὕτη ἡ διάθεσις αὐτοῦ καὶ φύσις εἴη ἂν αἰών· αἰὼν γὰρ ἀπὸ τοῦ
ἀεὶ  ὄντος. Τοῦτο  δέ,  ὅταν  τινὶ  προσβαλὼν  τῇ  ψυχῇ  ἔχω  λέγειν  περὶ  αὐτοῦ,  µᾶλλον  δὲ  ὁρᾶν  αὐτὸ
τοιοῦτον οἷον µηδὲν περὶ αὐτὸ ὅλως γεγονέναι – εἰ γὰρ τοῦτο, οὐκ ἀεὶ ὄν, ἢ οὐκ ἀεί τι ὅλον ὄν – ἆρ'
οὖν ἤδη ἀίδιον, εἰ µὴ καὶ ἐνυπάρχοι αὐτῷ τοιαύτη φύσις, ὡς πίστιν ἔχειν περὶ αὐτοῦ, ὡς οὕτω καὶ µὴ
ἄλλως ἔτι, ὡς, εἰ πάλιν προσβάλοις, εὑρεῖν τοιοῦτον; Τί οὖν, εἰ µηδὲ ἀφίσταιτό τις αὐτοῦ τῆς θέας,
ἀλλὰ  συνὼν  εἴη  τῆς  φύσεως  ἀγασθεὶς  καὶ  δυνατὸς    τοῦτο  πράττειν  ἀτρύτῳ  φύσει;  Ἢ  δραµὼν  καὶ
αὐτὸς εἰς αἰῶνα ἔσται καὶ οὐκ ἀποκλίνων οὐδαµῇ, ἵν' ᾖ ὅµοιος καὶ αἰώνιος, τῷ ἐν αὐτῷ αἰωνίῳ τὸν
αἰῶνα καὶ τὸ αἰώνιον θεώµενος. Εἰ οὖν τὸ οὕτως ἔχον αἰώνιον καὶ ἀεὶ ὄν, τὸ µὴ ἀποκλῖνον εἰς ἑτέραν
φύσιν  κατὰ  µηδὲν,  ζωὴν  ἔχον,  ἣν  ἔχει  πᾶσαν  ἤδη,  οὐ  προσλαβὸν  οὐδὲ  προσλαµβάνον  ἢ
προσληψόµενον, εἴη ἂν ἀίδιον µ
  ὲν τὸ οὕτως ἔχον, ἀιδιότης δὲ ἡ τοιαύτη κατάστασις τοῦ ὑποκειµένου
ἐξ αὐτοῦ οὖσα καὶ ἐν αὐτῷ, αἰὼν δὲ τὸ ὑποκείµενον µετὰ τῆς τοιαύτης καταστάσεως ἐµφαινοµένης.
Ὅθεν
µ
σε νὸν  ὁ  αἰών,  καὶ  ταὐτὸν  τῷ  θεῷ  ἡ  ἔννοια  λέγει·  λέγει  δὲ  τούτῳ  τῷ  θεῷ.  Καὶ  καλῶς  ἂν
λέγοιτο ὁ αἰὼν θεὸς ἐµφαίνων καὶ προφαίνων ἑαυτὸν οἷός ἐστι, τὸ εἶναι ὡς ἀ
µ
τρε ὲς καὶ ταὐτὸν καὶ
οὕτως καὶ τὸ βεβαίως ἐν ζωῇ. Εἰ δ' ἐκ πολλῶν λέγοµεν αὐτόν,οὐ δεῖ
µ
θαυ άζειν· πολλὰ γὰρ ἕκαστον
τῶν ἐκεῖ διὰ δύναµιν ἄπειρον· ἐπεὶ καὶ τὸ ἄπειρον τὸ µὴ ἂν ἐπιλείπειν, καὶ τοῦτο κυρίως, ὅτι µηδὲν
αὐτοῦ  ἀναλίσκει.  Καὶ  εἴ  τις  οὕτω  τὸν  αἰῶνα  λέγοι  ζωὴν  ἄπειρον  ἤδη  τῷ  πᾶσαν  εἶναι  καὶ  µηδὲν
ἀναλίσκειν αὐτῆς τῷ µὴ παρεληλυθέναι µηδ' αὖµέλλειν – ἤδη γὰρ οὐκ ἂν εἴη πᾶσα – ἐγγὺς ἂν εἴη τοῦ
ὁρίζεσθαι. [Τὸ γὰρ ἑξῆς «τῷ πᾶσαν εἶναι καὶ µηδὲν ἀναλίσκειν» ἐξήγησις ἂν εἴη τοῦ «ἄπειρον ἤδη
εἶναι.»] Ἐπειδὴ  δὲ  ἡ  τοιαύτη  φύσις  οὕτω  παγκάλη  καὶ  ἀίδιος  περὶ  τὸ  ἓν  καὶ  ἀπ'  ἐκείνου  καὶ  πρὸς
ἐκεῖνο, οὐδὲν ἐκβαίνουσα ἀπ' αὐτοῦ, µένουσα δὲ ἀεὶ περὶ ἐκεῖνο καὶ ἐν ἐκείνῳ καὶ ζῶσα κατ' ἐκεῖνο,
εἴρηταί τε, ὡς ἐγὼ οἶµαι, τοῦτο τῷ Πλάτωνι καλῶς καὶ βαθείᾳ τῇ γνώµῃ καὶ οὐκ ἄλλως, τοῦτο δὴ τὸ
<µένοντος αἰῶνος ἐν ἑνί>, ἵνα µὴ µόνον ᾖ αὐτὸς αὑτὸν εἰς ἓν πρὸς ἑαυτὸν ἄγων, ἀλλ' ἢ περὶ τὸ ἓν
τοῦ  ὄντος  ζωὴ  ὡσαύτως,  τοῦτο  ὃ  δὴ  ζητοῦµεν·  [καὶ  τὸ  οὕτω  µένον  αἰὼν  εἶναι.]  Τὸ  γὰρ  τοῦτο  καὶ
οὕτω µένον καὶ αὐτὸ τὸ µένον ὅ ἐστιν ἐνέργεια ζωῆς µενούσης παρ' αὐτῆς πρὸς ἐκεῖνο καὶ ἐν ἐκείνῳ
καὶ οὔτε τὸ εἶναι οὔτε τὸ ζῆν ψευδοµένη ἔχοι ἂν τὸ αἰὼν εἶναι. Τὸ γὰρ ἀληθῶς εἶναί ἐστι τὸ οὐδέποτε
µὴ  εἶναι  οὐδ'  ἄλλως  εἶναι·  τοῦτο  δὲ  ὡσαύτως  εἶναι·  τοῦτο  δὲ  ἀδιαφόρως  εἶναι.  Οὐκἔχει  οὖν  ὁτιοῦν
[τὸ]  ἄλλο  καὶ  ἄλλο,  οὐδ'  ἄρα  διαστήσεις,  οὐδ'  ἐξελίξεις,  οὐδὲ  προάξεις,  οὐδὲπαρατενεῖς,  οὐδ'  ἄρα
οὐδὲ πρότερον αὐτοῦ οὐδέ τι ὕστερον λαβεῖν ἔχεις. Εἰ οὖν µήτε πρότερο µ
ν ήτε ὕστερον περὶ αὐτό, τὸ
δ' «ἔστιν» ἀληθέστατον τῶν περὶ αὐτὸ καὶ αὐτό, καὶ οὕτω δέ, ὅτι ἐστὶν ὡς οὐσίᾳ ἢ τῷ ζῆν, πάλιν αὖ
ἥκει ἡµῖν τοῦτο, ὃ δὴ λέγοµεν, ὁ αἰών. Ὅταν δὲ τὸ ἀεὶ λέγωµεν καὶ τὸ οὐ ποτὲ µὲν ὄν, ποτὲ δὲ µὴ ὄν,
ἡµῶν, ἕνεκα [τῆς σαφηνείας] δεῖ νοµίζειν λέγεσθαι· ἐπεὶ τό γε ἀεὶ τάχ' ἂν οὐ κυρίως λέγοιτο, ἀλλὰ
ληφθὲν  εἰς  δήλωσιν  τοῦ  ἀφθάρτου  πλανῷ  ἂν  τὴν  ψυχὴν  εἰς  ἔκτασιν  τοῦ  πλείονος  καὶ  ἔτι  ὡς  µὴ
ἐπιλείψοντός ποτε. Τὸ δὲ ἴσως βέλτιον ἦν µόνον τὸ «ὢν» λέγειν. Ἀλλὰ ὥσπερ τὸ ὂν ἀρκοῦν ὄνοµα τῇ
οὐσίᾳ, ἐπειδὴ καὶ τὴν γένεσιν οὐσίαν ἐνόµιζον, ἐδεήθησαν πρὸς τὸ µαθεῖν καὶ προσθήκης τοῦ ἀεί. Οὐ
γὰρ ἄλλο µέν ἐστιν ὄν, ἄλλο δὲ τὸ ἀεὶ ὄν, ὥσπερ οὐδ' ἄλλο µὲν φιλόσοφος, ἄλλο δὲ ὁ ἀληθινός· ἀλλ'
ὅτι τὸ ὑποδυόµενον ἦν φιλοσοφίαν, ἡ προσθήκη τοῦ ἀληθινοῦ ἐγένετο. Οὕτω καὶ τῷ ὄντι τὸ ἀεὶ καὶ
τῷ«ὢν»  τὸ  ἀεί,  ὥστε  λέγεσθαι  «ἀεὶ  ὤν»·  διὸ  ληπτέον  τὸ  ἀεὶ  οἷον  «ἀληθῶς  ὢν»  λέγεσθαι  καὶ
συναιρετέον τὸ ἀεὶ εἰς ἀδιάστατον δύναµιν τὴν οὐδὲν δεοµένην οὐδενὸς µεθ' ὃ ἤδη ἔχει· ἔχει δὲ τὸ
πᾶν. Πᾶν οὖν καὶ ὂν καὶ κατὰ πᾶν οὐκ ἐνδεὲς καὶ οὐ ταύτῃ µὲν πλῆρες, ἄλλῃ δὲ ἐλλεῖπον ἡ τοιαύτη
φύσις. Τὸ γὰρ ἐν χρόνῳ, κἂν τέλειον ᾖ, ὡς δοκεῖ, οἷον σῶµά τι ἱκανὸν ψυχῇ τέλειον, δεόµενον καὶ τοῦ
ἔπειτα, ἐλλεῖπον τῷ χρόνῳ, οὗ δεῖται, ἅτε σὺν ἐκείνῳ, εἰ παρείη αὐτῷ καὶ συνθέοι, ὂν ἀτελές· ταύτῃ
ὂν  ὁµωνύµως  ἂν  τέλειον  λέγοιτο.  Ὅτῳ  δὲ  ὑπάρχει  µηδὲ  τοῦ  ἔπειτα  δεῖσθαι  µήτε  εἰς  χρόνον  ἄλλον
µ µ
ε ετρ µ
η ένον µήτε τὸν ἄπειρον καὶ ἀπείρως ἐσόµενον, ἀλλ' ὅπερ δεῖ εἶναι, τοῦτο ἔχει, τοῦτό ἐστιν
οὗ ἡ ἔννοια ἐπορέγεται, ᾧ τὸ εἶναι οὐκ ἐκ τοῦ τοσοῦδε, ἀλλὰ πρὸ τοῦ τοσοῦδε. Ἔπρεπε γὰρ αὐτῷ
µηδὲ τοσῷδε ὄντι πάντη µηδενὸς ἐφάπτεσθαι τοσοῦδε, ἵνα µὴ ἡ ζωὴ αὐτοῦ µερισθεῖσα τὸ καθαρῶς
ἀµερὲς  αὐτοῦ  ἀνέλῃ,  ἀλλ'  ᾖ  καὶ  τῇ  ζωῇ  ἀµερὲς  καὶ  τῇ  οὐσίᾳ.  Τὸ  δ' «<ἀγαθὸς  ἦν>«  ἀναφέρει  εἰς
ἔννοιαν  τοῦ  παντὸς
µ
ση αίνων  τῷ  ἐπέκεινα  παντὶ  τὸ  µὴ  ἀπὸ  χρόνου  τινός·  ὥστε  µηδὲ  τὸν  κόσµον
ἀρχήν  τινα  χρονικὴν  εἰληφέναι  τῆς  αἰτίας  τοῦ  εἶναι  αὐτῷ  τὸ  πρότερον  παρεχούσης.  Ἀλλ'  ὅµως
δηλώσεως  χάριν  τοῦτο  εἰπὼ µ
ν έµφεται  ὕστερον  καὶ  τούτῳ  τῷ  ὀνόµατι  ὡς  οὐδ'  αὐτοῦ  ὀρθῶς  πάντη
λεγοµένου  ἐπὶ  τῶν  τὸν  λεγόµενον  καὶ  νοούµενον  αἰῶνα  εἰληχότων. Ταῦτα  οὖν  λέγοµεν  ἆρά  γε
µαρτυροῦντες ἑτέροις καὶ ὡς περὶ ἀλλοτρίων τοὺς λόγους ποιούµεθα; Καὶ πῶς; Τίς γὰρ ἂν σύνεσις
γένοιτο  µὴ  ἐφαπτοµένοις;  Πῶς  δ'  ἂν  ἐφαψαίµεθα  τοῖς  ἀλλοτρίοις;  ∆εῖ  ἄρα  καὶ  ἡµῖν  µετεῖναι  τοῦ
αἰῶνος.  Ἀλλὰ  ἐν  χρόνῳ  οὖσι  πῶς;  Ἀλλὰ  πῶς  ἐν  χρόνῳ  καὶ  πῶς  ἐν  αἰῶνι  ἔστιν  εἶναι,  γνωσθείη  ἂν
εὑρεθέντος πρότερον τοῦ χρόνου. Καὶ τοίνυν καταβατέον ἡµῖν ἐξ αἰῶνος ἐπὶ τὴν ζήτησιν τοῦ χρόνου
καὶ τὸν χρόνον· ἐκεῖ µὲν γὰρ ἦν ἡ πορεία πρὸς τὸ ἄνω, νῦν δὲ λέγωµεν ἤδη οὐ πάντη καταβάντες,
ἀλλ'  οὕτως,  ὥσπερ  κατέβη  χρόνος.  Εἰ  µὲν  περὶ  χρόνου  εἰ
µ
ρη ένον  µηδὲν  ἦν  τοῖς  παλαιοῖς  καὶ
µακαρίοις ἀνδράσιν, ἐχρῆν τῷ αἰῶνι ἐξ ἀρχῆς συνείραντας τὸ ἐφεξῆς λέγειν τὰ δοκοῦντα περὶ αὐτοῦ,

µ
πειρω ένους  τῇ  ἐννοίᾳ  αὐτοῦ  ἣν  κεκτήµεθα  ἐφαρµόζειν  τὴν
µ
λεγο ένην  ὑφ'  ἡµῶν  δόξαν·  νῦν  δ'
ἀναγκαῖον πρότερον λαβεῖν τὰ µάλιστα ἀξίως λόγου εἰ
µ
ρη ένα σκοποῦντας, εἴ τινι αὐτῶν συµφώνως
ὁ παρ' ἡµῶν ἕξει λόγος. Τριχῇ δ' ἴσως διαιρετέον τοὺς
µ
λεγο ένους περὶ αὐτοῦ λόγους τὴν πρώτην. Ἢ
γὰρ  κίνησις  ἡ  λεγοµένη,  ἢ  τὸ  κινούµενον  λέγοι  ἄν,  ἢ  κινήσεώς  τι  τὸν  χρόνον·  τὸ  γὰρ  στάσιν  ἢ  τὸ
ἑστηκὸς  ἢ  στάσεώς  τι  λέγειν  παντάπασι  πόρρω  τῆς  ἐννοίας  ἂν  εἴη  τοῦ  χρόνου  οὐδαµῇ  τοῦ  αὐτοῦ
ὄντος.  Τῶν  δὲ  κίνησιν  λεγόντων  οἱ  µὲν  πᾶσαν  κίνησιν  ἂν  λέγοιεν,  οἱ  δὲ  τὴν  τοῦ  παντός·  οἱ  δὲ  τὸ
κινούµενον λέγοντες τὴν τοῦ παντὸς ἂν σφαῖραν λέγοιεν· οἱ δὲ κινήσεώς τι ἢ διά
µ
στη α κινήσεως, οἱ
δὲ µέτρον, οἱ δ' ὅλως παρακολουθοῦν αὐτῇ· καὶ ἢ πάσης ἢ τῆς
µ
τεταγ ένης. Κίνησιν µὲν οὐχ οἷόν τε
οὔτε τὰς συµπάσας λαµβάνοντι κινήσεις καὶ οἷον µίαν ἐκ πασῶν ποιοῦντι, οὔτε τὴν τε
µ
ταγ ένην· ἐν
χρόνῳ γὰρ ἡ κίνησις ἑκατέρα ἡ λεγοµένη. Εἰ δέ τις µὴ ἐν χρόνῳ, πολὺ µᾶλλον ἂν ἀπείη τοῦ χρόνος
εἶναι, ὡς ἄλλου ὄντος τοῦ ἐν ᾧ ἡ κίνησις, ἄλλου τῆς κινήσεως αὐτῆς οὔσης. Καὶ ἄλλων λεγοµένων καὶ
λεχθέντων ἂν ἀρκεῖ τοῦτο καὶ ὅτι κίνησις µὲν ἂν καὶ παύσαιτο καὶ διαλίποι, χρόνος δὲ οὔ. Εἰ δὲ τὴν
τοῦ παντὸς κίνησιν µὴ διαλείπειν τις λέγοι, ἀλλὰ καὶ αὕτη, εἴπερ τὴν περιφορὰν λέγοι, ἐν χρόνῳ τινὶ
[καὶ  αὕτη]  περιφέροιτο  ἂν  εἰς  τὸ  αὐτό,  οὐκ  ἐν  ᾧ  τὸ  ἥµισυ  ἤνυσται,  καὶ  ὁ  µὲν  ἂν  εἴη  ἥµισυς,  ὁ  δὲ
διπλάσιος,  κινήσεως  τοῦ  παντὸς  οὔσης  ἑκατέρας,  τῆς  τε  εἰς  τὸ  αὐτὸ  ἀπὸ  τοῦ  αὐτοῦ  καὶ  τῆς  εἰς  τὸ
ἥµισυ ἡκούσης. Καὶ τὸ ὀξυτάτην δὲ καὶ ταχίστην λέγειν τὴν τῆς ἐξωτάτης σφαίρας κίνησιν µαρτυρεῖ
τῷ λόγῳ, ὡς ἕτερον ἡ κίνησις αὐτῆς καὶ ὁ χρόνος. Ταχίστη γὰρ πασῶν δηλονότι τῷ ἐλάττονι χρόνῳ
τὸ µεῖζον καὶ τὸ µέγιστον διά
µ
στη α ἀνύειν· τὰ δ' ἄλλα βραδύτερα τῷ ἐν πλείονι ἂν καὶ µέρος αὐτοῦ.
Εἰ  τοίνυν  µηδὲ  ἡ  κίνησις  τῆς  σφαίρας  ὁ  χρόνος,  σχολῇ  γ'  ἂν  ἡ  σφαῖρα  αὐτή,  ἣ  ἐκ  τοῦ  κινεῖσθαι
ὑπενοήθη χρόνος εἶναι. Ἆρ' οὖν κινήσεώς τι; Εἰ µὲν διά
µ
στη α, πρῶτον  µὲν οὐ  πάσης κινήσεως τὸ
αὐτό, οὐδὲ τῆς ὁµοειδοῦς· θᾶττον γὰρ καὶ βραδύτερον ἡ κίνησις καὶ ἡ ἐν τόπῳ. Καὶ εἶεν ἂν ἄµφω
µετρούµεναι  αἱ  διαστάσεις  ἑνὶ  ἑτέρῳ,  ὃ  δὴ  ὀρθότερον  ἄν  τις  εἴποι  χρόνον.  Ποτέρας  δὴ  αὐτῶν  τὸ
διά
µ
στη α χρόνος, µᾶλλον δὲ τίνος αὐτῶν ἀπείρων οὐσῶν; Εἰ δὲ τῆς τεταγµένης, οὐ πάσης µὲν οὐδὲ
τῆς  τοιαύτης·  πολλαὶ  γὰρ  αὗται·  ὥστε  καὶ  πολλοὶ  χρόνοι  ἅµα  ἔσονται.  Εἰ  δὲ  τῆς  τοῦ  παντὸς
διά
µ
στη α,  εἰ  µὲν  τὸ  ἐν  αὐτῇ  τῇ  κινήσει  διά
µ
στη α,  τί  ἂν  <εἴη>  ἄλλο  ἢ  ἡ  κίνησις  [ἂν  εἴη];
Τοσήδεµέντοι·  τὸ  δὲ  τοσόνδε  τοῦτο  ἤτοι  τῷ  τόπῳ,  ὅτι  τοσόσδε  ὃν  διεξῆλθε,  µετρηθήσεται,  καὶ  τὸ
διά
µ
στη α τοῦτο ἔσται· τοῦτο δὲ οὐ χρόνος, ἀλλὰ τόπος· ἢ αὐτὴ ἡ κίνησις τῇ συνεχείᾳ αὐτῆς καὶ τῷ
µὴ εὐθὺς πεπαῦσθαι, ἀλλ' ἐπι
µ
λα βάνειν ἀεί, τὸ διά
µ
στη α ἕξει. Ἀλλὰ τοῦτο τὸ πολὺ τῆς κινήσεως ἂν
εἴη· καὶ εἰ µὲν εἰς αὐτήν τις βλέπων ἀποφανεῖται πολλήν, ὥσπερ ἂν εἴ τις πολὺ τὸ θερµὸν λέγοι, οὐδ'
ἐνταῦθα χρόνος φανεῖται οὐδὲ προσπίπτει, ἀλλὰ κίνησις πάλιν καὶ πάλιν, ὡσπερεὶ ὕδωρ ῥέον πάλιν
καὶ πάλιν, καὶ τὸ ἐπ' αὐτῷ διά
µ
στη α θεωρούµενον. Καὶ τὸ µὲν πάλιν καὶ πάλιν ἔσται ἀριθµός, ὥσπερ
δυὰς  ἢ  τριάς,  τὸ  δὲ  διά
µ
στη α  τοῦ  ὄγκου.  Οὕτως  οὖν  καὶ  πλῆθος  κινήσεως  ὡς  δεκάς,  ἢ  ὡς  τὸ
ἐπιφαινόµενον  τῷ  οἷον  ὄγκῳ  τῆς  κινήσεως  διά
µ
στη α,  ὃ  οὐκ  ἔχει  ἔννοιαν  χρόνου,  ἀλλ'  ἔσται  τὸ
τοσόνδε τοῦτο γενόµενον ἐν χρόνῳ, ἢ ὁ χρόνος οὐκ ἔσται πανταχοῦ, ἀλλ' ἐν ὑποκειµένῳ τῇ κινήσει,
συµβαίνει τε πάλιν αὖ κίνησιν τὸν χρόνον λέγειν· οὐ γὰρ ἔξω αὐτῆς τὸ διά
µ
στη α, ἀλλὰ κίνησις οὐκ
ἀθρόα·  [τὸ  δὲ  µὴ  ἀθρόα  εἰς  τὸ  ἀθρόον  ἐν  χρόνῳ.]  Τὸ  µὴ  ἀθρόον  τίνι  διοίσει  τοῦ  ἀθρόως  ἢ  τῷ  ἐν
χρόνῳ; Ὥστε ἡ διεστῶσα κίνησις καὶ τὸ διά
µ
στη α αὐτῆς οὐκ αὐτὸ χρόνος, ἀλλ' ἐν χρόνῳ. Εἰ δὲ τὸ
διά
µ
στη α τῆς κινήσεως λέγοι τις χρόνον, οὐ τὸ αὐτῆς τῆς κινήσεως, ἀλλὰ παρ' ὃ αὐτὴ ἡ κίνησις τὴν
παράτασιν  ἔχοι  οἷον
µ
συ παραθέουσα  ἐκείνῳ,  τί  δὲ  τοῦτό  ἐστιν  οὐκ  εἴρηται.  ∆ῆλον  γάρ,  ὅτι  τοῦτ'
ἐστὶν ὁ χρόνος, ἐν ᾧ γέγονεν ἡ κίνησις. Τοῦτο δ' ἦν ὃ ἐξ ἀρχῆς ἐζήτει ὁ λόγος, τί ὤν ἐστι χρόνος·
ἐπεὶ ὅµοιόν τε γίνεται καὶ ταὐτὸν οἷον εἴ τις ἐρωτηθεὶς τί ἐστι χρόνος, λέγοι κινήσεως διά
µ
στη α ἐν
χρόνῳ.  Τί  οὖν  ἐστι  τοῦτο  τὸ  διάστηµα,  ὃ  δὴ  χρόνον  καλεῖς  τῆς  κινήσεως  τοῦ  οἰκείου  διαστήµατος
ἔξω τιθέµενος; Καὶ γὰρ αὖ καὶ ἐν αὐτῇ ὁ τιθέµενος τῇ κινήσει τὸ διά
µ
στη α τὴν τῆς ἠρεµίας διάστασιν
ποῖ  θήσεται,  ἄπορος  ἔσται.  Ὅσον  γὰρ  κινεῖταί  τι,  τοσοῦτον  ἂν  σταίη  καὶ  ἄλλο,  καὶ  εἴποις  ἂν  τὸν
χρόνον ἑκατέρου τὸν αὐτὸν εἶναι, ὡς ἄλλον δηλονότι ἀµφοῖν ὄντα. Τί οὖν ἐστι καὶ τίνα φύσιν ἔχει
τοῦτο  τὸ  διά
µ
στη α;  Ἐπείπερ  τοπικὸν  οὐχ  οἷόν  τε·  ἐπεὶ  καὶ  τοῦτό  γε  ἔξωθέν  ἐστιν.  Ἀριθµὸς  δὲ
κινήσεως  ἢ  µέτρον – βέλτιον  γὰρ  οὕτω  συνεχοῦς  οὔσης – πῶς,  σκεπτέον.  Πρῶτον  µὲν  οὖν  καὶ
ἐνταῦθα τὸ πάσης ὁµοίως ἀπορητέον, ὥσπερ καὶ ἐπὶ τοῦ διαστήµατος τῆς κινήσεως, εἴ τις τῆς πάσης
εἶναι ἐλέγετο. Πῶς γὰρ ἄν τις ἀριθµήσειε τὴν ἄτακτον καὶ ἀνώµαλον; ἢ τίς ἀριθµὸς ἢ µέτρον ἢ κατὰ
τί τὸ µέτρον; Εἰ δὲ τῷ αὐτῷ ἑκατέραν καὶ ὅλως πᾶσαν, ταχεῖαν, βραδεῖαν, ἔσται ὁ ἀριθµὸς καὶ τὸ
µέτρον τοιοῦτον, οἷον εἰ δεκὰς εἴη µετροῦσα καὶ ἵππους καὶ βοῦς, ἢ εἰ τὸ αὐτὸ µέτρον καὶ ὑγρῶν καὶ
ξηρῶν εἴη. Εἰ δὴ τοιοῦτον µέτρον, τίνων µέν ἐστιν ὁ χρόνος εἴρηται, ὅτι κινήσεων, αὐτὸς δὲ ὅ ἐστιν
οὔπω εἴρηται. Εἰ δὲ ὥσπερ δεκάδος ληφθείσης καὶ ἄνευ ἵππων ἔστι νοεῖν τὸν ἀριθµόν, καὶ τὸ µέτρον
µέτρον  ἐστὶ  φύσιν  ἔχον  τινά,  κἂν  µήπωµετρῇ,  οὕτω  δεῖ  ἔχειν  καὶ  τὸν  χρόνον  µέτρον  ὄντα·  εἰ  µὲν
τοιοῦτόν  ἐστιν  ἐφ'  ἑαυτοῦ  οἷον  ἀριθµός,  τί  ἂν  τοῦδε  τοῦ  ἀριθµοῦ  τοῦ  κατὰ  τὴν  δεκάδα  ἢ  ἄλλου
ὁτουοῦν διαφέροι µοναδικοῦ; Εἰ δὲ συνεχὲς µέτρον ἐστί, ποσόν τι ὂν µέτρον ἔσται, οἷον τὸ πηχυαῖον
µ
[ έγεθος].  Μέγεθοςτοίνυν  ἔσται,  οἷον  γραµµὴ  συνθέουσα  δηλονότι  κινήσει.  Ἀλλ'  αὕτη  συνθέουσα
πῶς  µετρήσει  τὸ  ᾧ  συνθεῖ;  Τί  γὰρ  µᾶλλον  ὁποτερονοῦν  θάτερον;  Καὶ  βέλτιον  τίθεσθαι  καὶ
πιθανώτερον οὐκ ἐπὶ πάσης, ἀλλ' ᾗ συνθεῖ. Τοῦτο δὲ συνεχὲς δεῖ εἶναι, ἢ ἐφέξει ἡ συνθέουσα. Ἀλλ'
οὐκ ἔξωθεν δεῖ τὸµετροῦν λαµβάνειν οὐδὲ χωρίς, ἀλλὰ ὁµοῦ κίνησιν µ
  µ
ε ετρηµένην. Καὶ τί τὸ µ
  ετροῦν
ἔσται; Ἢµ µ
ε ετρ µ
η ένη µὲν ἡ κίνησις ἔσται, µ µ
ε ετρηκὸς δ' ἔσται µέγεθος. Καὶ ποῖον αὐτῶν ὁ χρόνος
ἔσται; Ἡ κίνησις ἡ µ µ
ε ετρηµένη, ἢ τὸ µέγεθος τὸ µετρῆσαν; Ἢ γὰρ ἡ κίνησις ἔσται ἡ µ µ
ε ετρ µ
η ένη
ὑπὸ τοῦ µεγέθους ὁ χρόνος, ἢ τὸ µέγεθος τὸ µετρῆσαν, ἢ τὸ τῷ µεγέθει χρησάµενον, ὥσπερ τῷ πήχει

πρὸς  τὸ  µετρῆσαι  ὅση  ἡ  κίνησις.  Ἀλλ'  ἐπὶ  µὲν  πάντων  τούτων  ὑποθέσθαι,  ὅπερ  εἴποµεν  πιθανώ-
τερον  εἶναι,  τὴν  ὁµαλὴν  κίνησιν·  ἄνευ  γὰρ  ὁµαλότητος  καὶ  προσέτι  µιᾶς  καὶ  τῆς  τοῦ  ὅλου
ἀπορώτερον  τὸ  τοῦ  λόγου  τῷ
µ
θε ένῳ  ὁπωσοῦν  µέτρον  γίνεται.  Εἰ  δὲ  δὴ  µ µ
ε ετρ µ
η ένη  κίνησις  ὁ
χρόνος καὶ ὑπὸ τοῦ ποσοῦ µ µ
ε ετρ µ
η ένη, ὥσπερ τὴν κίνησιν, εἰ ἔδει µ µ
ε ετρῆσθαι, οὐχὶ ὑπ' αὐτῆς ἔδει
µ µ
ε ετρῆσθαι, ἀλλ' ἑτέρῳ, οὕτως ἀνάγκη, εἴπερ µέτρον ἕξει ἄλλο ἡ κίνησις παρ' αὐτήν, καὶ διὰ τοῦτο
ἐδεή
µ
θη εν  τοῦ  συνεχοῦς  µέτρου  εἰς  µέτρησιν  αὐτῆς,  τὸν  αὐτὸν  τρόπον  δεῖ  καὶ  τῷµεγέθει  αὐτῷ
µέτρου, ἵν' [ᾖ] ἡ κίνησις, τοσοῦδε γεγενηµένου τοῦ καθ' ὃ µετρεῖται ὅση, µετρηθῇ. Καὶ ὁ ἀριθµὸς τοῦ
µεγέθους ἔσται <τοῦ> τῇ κινήσει παροµαρτοῦντος ἐκεῖνος ὁ χρόνος, ἀλλ' οὐ τὸ µέγεθος τὸ συνθέον
τῇ  κινήσει.  Οὗτος  δὲ  τίς  ἂν  εἴη  ἢ  ὁ  µοναδικός;  Ὃς  ὅπως  µετρήσει  ἀπορεῖν  ἀνάγκη.  Ἐπεί,  κἄν  τις
ἐξεύρῃ ὅπως, οὐ χρόνον εὑρήσει µετροῦντα, ἀλλὰ τὸν τοσόνδε χρόνον· τοῦτο δὲ οὐ ταὐτὸν χρόνῳ.
Ἕτερον γὰρ εἰπεῖν χρόνον, ἕτερον δὲ τοσόνδε χρόνον· πρὸ γὰρ τοῦ τοσόνδε δεῖ ὅ τί ποτ' ἐστὶν εἰπεῖν
ἐκεῖνο, ὃ τοσόνδε ἐστίν. Ἀλλ' ὁ ἀριθµὸς ὁ µετρήσας τὴν κίνησιν ἔξωθεν τῆς κινήσεως ὁ χρόνος, οἷον
ἡ δεκὰς ἐπὶ τῶν ἵππων οὐ µετὰ τῶν ἵππων λαµβανόµενος. Τίς οὖν οὗτος ὁ ἀριθµός, οὐκ εἴρηται, ὃς
πρὸ τοῦ µετρεῖν ἐστιν ὅπερ ἐστίν, ὥσπερ ἡ δεκάς. Ἢ οὗτος, ὃς κατὰ τὸ πρότερον καὶ ὕστερον τῆς
κινήσεως παραθέων ἐµέτρησεν. Ἀλλ' οὗτος ὁ κατὰ τὸ πρότερον καὶ ὕστερον οὔπω δῆλος ὅστις ἐστίν.
Ἀλλ' οὖν κατὰ τὸ πρότερον καὶ ὕστερον µετρῶν εἴτε
µ
ση είῳ εἴθ'   ὁτῳοῦν ἄλλῳ πάντως κατὰ χρόνον
µετρήσει.  Ἔσται  οὖν  ὁ  χρόνος  οὗτος  ὁ  µετρῶν  τὴν  κίνησιν  τῷ  προτέρῳ  καὶ  ὑστέρῳ  ἐχόµενος  τοῦ
χρόνου  καὶ  ἐφαπτόµενος,  ἵνα  µετρῇ.  Ἢ  γὰρ  τὸ  τοπικὸν  πρότερον  καὶ  ὕστερον,  οἷον  ἡ  ἀρχὴ  τοῦ
σταδίου,
µ
λα βάνει,  ἢ  ἀνάγκη  τὸ  χρονικὸν  λαµβάνειν.  Ἔστι  γὰρ  ὅλως  τὸ  πρότερον  καὶ  ὕστερον  τὸ
µὲν  χρόνος  ὁ  εἰς  τὸ  νῦν  λήγων,  τὸ  δὲ  ὕστερον  ὃς  ἀπὸ  τοῦ  νῦν  ἄρχεται.  Ἄλλο  τοίνυν  ἀριθµοῦ  τοῦ
κατὰ τὸ πρότερον καὶ ὕστερον  µετροῦντος τὴν κίνησιν οὐ µόνον ἡντινοῦν, ἀλλὰ καὶ τὴν
µ
τεταγ ένην,
ὁ  χρόνος.  Ἔπειτα  διὰ  τί  ἀριθµοῦ  µὲν  προσγεγενηµένου  εἴτε  κατὰ  τὸ  µ µ
ε ετρ µ
η ένον  εἴτε  κατὰ  τὸ
µετροῦν· ἔστι γὰρ [ἂν]  τὸν αὐτὸν καὶ µετροῦντα καὶ µ µ
ε ετρ µ
η ένον εἶναι – ἀλλ' οὖν διὰ τί ἀριθµοῦ
µὲν  γενοµένου  χρόνος  ἔσται,  κινήσεως  δὲ  οὔσης  καὶ  τοῦ  προτέρου  πάντως  ὑπάρχοντος  περὶ  αὐτὴν
καὶ τοῦ ὑστέρου οὐκ ἔσται χρόνος; Ὥσπερ ἂν εἴ τις λέγοι τὸ µέγεθος µὴ εἶναι ὅσον ἐστίν, εἰ µή τις τὸ
ὅσον ἐστὶ τοῦτο λάβοι. Ἀπείρου δὲ τοῦ χρόνου ὄντος καὶ λεγοµένου πῶς ἂν περὶ αὐτὸν ἀριθµὸς εἴη;
Εἰ µή τις ἀπολαβὼν µέρος τι αὐτοῦ µετροῖ, ἐν ᾧ συµβαίνει εἶναι καὶ πρὶν µετρηθῆναι. ∆ιὰ τί δὲ οὐκ
ἔσται πρὶν καὶ ψυχὴν τὴν µετροῦσαν εἶναι; Εἰ µή τις τὴν γένεσιν αὐτοῦ παρὰ ψυχῆς λέγοι γίνεσθαι.
Ἐπεὶ διά γε τὸ µετρεῖν οὐδαµῶς ἀναγκαῖον εἶναι· ὑπάρχει γὰρ ὅσον ἐστί, κἂν µή τις µετρῇ. Τὸ δὲ τῷ
µεγέθει  χρησάµενον  πρὸς  τὸ  µετρῆσαι  τὴν  ψυχὴν  ἄν  τις  λέγοι·  τοῦτο  δὲ  τί  ἂν  εἴη  πρὸς  ἔννοιαν
χρόνου; Τὸ δὲ παρακολού
µ
θη α λέγειν τῆς κινήσεως, τί ποτε τοῦτό ἐστιν οὐκ ἔστι διδάσκοντος οὐδὲ
εἴρηκέ  τι,  πρὶν  εἰπεῖν  τί  ἐστι  τοῦτο  τὸ  παρακολουθοῦν·  ἐκεῖνο  γὰρ  ἂν  ἴσως  εἴη  ὁ  χρόνος.
Ἐπισκεπτέον  δὲ  τὸ  παρακολού
µ
θη α  τοῦτο  εἴτε  ὕστερον  εἴτε  ἅµα  εἴτε  πρότερον,  εἴπερ  τι  ἔστι
τοιοῦτον  παρακολού
µ
θη α·  ὅπως  γὰρ  ἂν  λέγηται,  ἐν  χρόνῳ  λέγεται.  Εἰ  τοῦτο,  ἔσται  ὁ  χρόνος
παρακολού
µ
θη α  κινήσεως  ἐν  χρόνῳ. Ἀλλ'  ἐπειδὴ  οὐ  τίµή  ἐστι  ζητοῦµεν  ἀλλὰ  τί  ἐστιν,  εἴρηταί  τε
πολλὰ πολλοῖς τοῖς πρὸ ἡµῶν καθ' ἑκάστην θέσιν, ἃ εἴ τις διεξίοι, ἱστορίαν µᾶλλον ἂν ποιοῖτο, ὅσον
τε ἐξ ἐπιδροµῆς εἴρηταί τι περὶ αὐτῶν, ἔστι δὲ καὶ πρὸς τὸν λέγοντα µέτρον κινήσεως τοῦ παντὸς ἐκ
τῶν  ἤδη  εἰρηµένων  ἀντιλέγειν  τά  τε  ἄλλα  ὅσα  νῦν  περὶ  µέτρου  κινήσεως  εἴρηται – χωρὶς  γὰρ  τῆς
ἀνωµαλίας  πάντα  τὰ  ἄλλα,  ἃ  καὶ  πρὸς  αὐτούς,  ἁ µ
ρ όσει – εἴη  ἂν  ἀκόλουθον  εἰπεῖν,  τί  ποτε  δεῖ
νοµίζειν τὸν χρόνον εἶναι. ∆εῖ δὴ ἀναγαγεῖν ἡµᾶς αὐτοὺς πάλιν εἰς ἐκείνην τὴν διάθεσιν ἣν ἐπὶ τοῦ
αἰῶνος ἐλέγοµεν εἶναι, τὴν ἀ
µ
τρε ῆ ἐκείνην καὶ ὁµοῦ πᾶσαν καὶ ἄπειρον ἤδη ζωὴν καὶ ἀκλινῆ πάντη
καὶ  ἐν  ἑνὶ  καὶ  πρὸς  ἓν  ἑστῶσαν.  Χρόνος  δὲ  οὔπω  ἦν,  ἢ  ἐκείνοις  γε  οὐκ  ἦν,  γεννήσοµεν  δὲ  χρόνον
λόγῳ καὶ φύσει τοῦ ὑστέρου. Τούτων δὴ οὖν ἡσυχίαν ἀγόντων ἐν αὐτοῖς, <ὅπως δὴ πρῶτον ἐξέπεσε>
χρόνος, τὰ µ
ς ὲν Μούσας οὔπω τότε οὔσας οὐκ ἄν τις ἴσως καλοῖ εἰπεῖν τοῦτο· ἀλλ' ἴσως, εἴπερ ἦσαν
καὶ αἱ Μοῦσαι τότε, αὐτὸν δ' ἄν τις τάχα τὸν γενόµενον χρόνον, ὅπως ἐστὶν ἐκφανεὶς καὶ γενόµενος.
Λέγοι δ' ἂν περὶ αὐτοῦ ὧδέ πως· ὡς πρότερον, πρὶν τὸ πρότερον δὴ τοῦτο γεννῆσαι καὶ τοῦ ὑστέρου
δεηθῆναι,  σὺν  αὐτῷ  ἐν  τῷ  ὄντι  ἀνεπαύετο  χρόνος  οὐκ  ὤν,  ἀλλ'  ἐν  ἐκείνῳ  καὶ  αὐτὸς  ἡσυχίαν  ἦγε.
Φύσεως δὲ πολυπράγµονος καὶ ἄρχειν αὐτῆς βουλοµένης καὶ εἶναι αὐτῆς καὶ τὸ πλέον τοῦ παρόντος
ζητεῖν ἑλοµένης ἐκινήθη µὲν αὐτή, ἐκινήθη δὲ καὶ αὐτός, καὶ εἰς τὸ ἔπειτα ἀεὶ καὶ τὸ ὕστερον καὶ οὐ
ταὐτόν,  ἀλλ'  ἕτερον  εἶθ'  ἕτερον  κινούµενοι,  µῆκός  τι  τῆς  πορείας  ποιησάµενοι  αἰῶνος  εἰκόνα  τὸν
χρόνον εἰργάσµεθα. Ἐπεὶ γὰρ ψυχῆς ἦν τις δύναµις οὐχ ἥσυχος, τὸ δ' ἐκεῖ ὁρώµενον ἀεὶ µεταφέρειν
εἰς ἄλλο βουλοµένης, τὸ µὲν ἀθρόον αὐτῇ πᾶν παρεῖναι οὐκ ἤθελεν· ὥσπερ δ' ἐκ σπέ µ
ρ ατος ἡσύχου
ἐξελίττων αὐτὸν ὁ λόγος διέξοδον εἰς πολύ, ὡς οἴεται, ποιεῖ, ἀφανίζων τὸ πολὺ τῷ µερισµῷ, καὶ ἀνθ'
ἑνὸς  ἐν  αὐτῷ  οὐκ  ἐν  αὐτῷ  τὸ  ἓν  δαπανῶν  εἰς  µῆκος  ἀσθενέστερον  πρόεισιν,  οὕτω  δὴ  καὶ  αὐτὴ
κόσµον  ποιοῦσα  αἰσθητὸν  µιµήσει  ἐκείνου  κινούµενον  κίνησιν  οὐ  τὴν  ἐκεῖ,  ὁµοίαν  δὲ  τῇ  ἐκεῖ  καὶ
ἐθέλουσαν εἰκόνα ἐκείνης εἶναι, πρῶτονµὲν ἑαυτὴν ἐχρόνωσεν ἀντὶ τοῦ αἰῶνος τοῦτον ποιήσασα·
ἔπειτα  δὲ  καὶ  τῷ  γενοµένῳ  ἔδωκε  δουλεύειν  χρόνῳ,  ἐν  χρόνῳ  αὐτὸν  πάντα  ποιήσασα  εἶναι,  τὰς
τούτου διεξόδους ἁπάσας ἐν αὐτῷ περιλαβοῦσα· ἐν ἐκείνῃ γὰρ κινούµενος – οὐ γάρ τις αὐτοῦ [τοῦδε
τοῦ  παντὸς]  τόπος  ἢ  ψυχή – καὶ  ἐν  τῷ  ἐκείνης  αὖ  ἐκινεῖτο  χρόνῳ.  Τὴν  γὰρ  ἐνέργειαν  αὐτῆς
παρεχοµένη ἄλλην µετ' ἄλλην, εἶθ' ἑτέραν πάλιν ἐφεξῆς, ἐγέννα τε µετὰ τῆς ἐνεργείας τὸ ἐφεξῆς καὶ
συµπροῄει µετὰ διανοίας ἑτέρας µετ' ἐκείνην τὸ µὴ πρότερον ὄν, ὅτι οὐδ' ἡ διάνοια ἐνεργηθεῖσα ἦν
οὐδ' ἡ νῦν ζωὴ ὁµοία τῇ πρὸ αὐτῆς. Ἅµα οὖν ζωὴ ἄλλη καὶ τὸ «ἄλλη» χρόνον εἶχεν ἄλλον. ∆ιάστασις
οὖν ζωῆς χρόνον εἶχε καὶ τὸ πρόσω ἀεὶ τῆς ζωῆς χρόνον ἔχει ἀεὶ καὶ ἡ παρελθοῦσα ζωὴ χρόνον ἔχει

παρεληλυθότα. Εἰ οὖν χρόνον τις λέγοι ψυχῆς ἐν κινήσει µεταβατικῇ ἐξ ἄλλου εἰς ἄλλον βίον ζωὴν
εἶναι, ἆρ' ἂν δοκοῖ τι λέγειν; Εἰ γὰρ αἰών ἐστι ζωὴ ἐν στάσει καὶ τῷ αὐτῷ καὶ ὡσαύτως καὶ ἄπειρος
ἤδη, εἰκόνα δὲ δεῖ τοῦ αἰῶνος τὸν χρόνον εἶναι, ὥσπερ καὶ τόδε τὸ πᾶν ἔχει πρὸς ἐκεῖνο, ἀντὶ µὲν
ζωῆς τῆς ἐκεῖ ἄλλην δεῖ ζωὴν τὴν τῆσδε τῆς δυνάµεως τῆς ψυχῆς ὥσπερ ὁµώνυµον λέγειν εἶναι καὶ
ἀντὶ κινήσεως νοερᾶς ψυχῆς τινος µέρους κίνησιν, ἀντὶ δὲ ταὐτότητος καὶ τοῦ ὡσαύτως καὶ µένοντος
τὸ µὴ µένον ἐν τῷ αὐτῷ, ἄλλο δὲ καὶ ἄλλο ἐνεργοῦν, ἀντὶ δὲ ἀδιαστάτου καὶ ἑνὸς εἴδωλον τοῦ ἑνὸς
τὸ ἐν συνεχείᾳ ἕν, ἀντὶ δὲ ἀπείρου ἤδη καὶ ὅλου τὸ εἰς ἄπειρον πρὸς τὸ ἐφεξῆς ἀεί, ἀντὶ δὲ ἀθρόου
ὅλου [τὸ κατὰ µ
  έρος ἐσόµενον] καὶ ἀεὶ <τὸ κατὰ µέρος> ἐσόµενον ὅλον. Οὕτω γὰρ µιµήσεται τὸ ἤδη
ὅλον καὶ ἀθρόον καὶ ἄπειρον ἤδη, εἰ ἐθελήσει ἀεὶ προσκτώµενον εἶναι ἐν τῷ εἶναι· καὶ γὰρ τὸ εἶναι
οὕτω  τὸ  ἐκείνου  µιµήσεται.  ∆εῖ  δὲ  οὐκ  ἔξωθεν  τῆς  ψυχῆς  λαµβάνειν  τὸν  χρόνον,  ὥσπερ  οὐδὲ  τὸν
αἰῶνα ἐκεῖ ἔξω τοῦ ὄντος, οὐδ' αὖ παρακολού
µ
θη α οὐδ' ὕστερον, ὥσπερ οὐδ' ἐκεῖ, ἀλλ' ἐνορώµενον
καὶ ἐνόντα καὶ συνόντα, ὥσπερ κἀκεῖ ὁ αἰών. Νοῆσαι δὲ δεῖ καὶ ἐντεῦθεν, ὡς ἡ φύσις αὕτη χρόνος,
τὸ τοιούτου µῆκος βίου ἐν µεταβολαῖς προιὸν ὁµαλαῖς τε καὶ ὁµοίαις ἀψοφητὶ προιούσαις, συνεχὲς
τὸ  τῆς  ἐνεργείας  ἔχον.  Εἰ  δὴ  πάλιν  τῷ  λόγῳ  ἀναστρέψαι  ποιήσαιµεν  τὴν  δύναµιν  ταύτην  καὶ
παύσαιµεν  τοῦδε  τοῦ  βίου,  ὃν  νῦν  ἔχει  ἄπαυστον  ὄντα  καὶ  οὔποτε  λήξοντα,  ὅτι  ψυχῆς  τινος  ἀεὶ
οὔσης ἐστὶν ἐνέργεια, οὐ πρὸς αὐτὴν οὐδ' ἐν αὐτῇ, ἀλλ' ἐν ποιήσει καὶ γενέσει – εἰ οὖν ὑποθοίµεθα
µηκέτι ἐνεργοῦσαν, ἀλλὰ παυσαµένην ταύτην τὴν ἐνέργειαν καὶ ἐπιστραφὲν καὶ τοῦτο τὸ µέρος τῆς
ψυχῆς  πρὸς  τὸ  ἐκεῖ  καὶ  τὸν  αἰῶνα  καὶ  ἐν  ἡσυχίᾳ  µένον,  τί  ἂν  ἔτι  µετὰ  αἰῶνα  εἴη;  Τί  δ'  ἂν  ἄλλο
καὶἄλλο πάντων ἐν ἑνὶ µεινάντων; Τί δ' ἂν ἔτι πρότερον; Τί δ' ἂν ὕστερον [ἢ µᾶλλον]; Ποῦ δ' ἂν ἔτι
ψυχὴ ἐπιβάλλοι εἰς ἄλλο ἢ ἐν ᾧ ἐστι; <Ἢ> µᾶλλον δὲ οὐδὲ τούτῳ· ἀφεστήκοι γὰρ ἂν πρότερον, ἵνα
ἐπιβάλῃ. Ἐπεὶ οὐδ' ἂν ἡ σφαῖρα αὐτὴ εἴη, ἣ οὐ πρώτως ὑπάρχει· [χρόνος] ἐν χρόνῳ γὰρ καὶ αὕτη
καὶ ἔστι καὶ κινεῖται, κἂν στῇ, ἐκείνης ἐνεργούσης, ὅση ἡ στάσις αὐτῆς, µετρήσοµεν, ἕως ἐκείνη τοῦ
αἰῶνός  ἐστιν  ἔξω.  Εἰ  οὖν  ἀποστάσης  ἐκείνης  καὶ  ἑνωθείσης  ἀνῄρηται  χρόνος,  δῆλον  ὅτι  ἡ  ταύτης
ἀρχὴ πρὸς ταῦτα κινήσεως καὶ οὗτος ὁ βίος τὸν χρόνον γεννᾷ. ∆ιὸ καὶ εἴρηται ἅµα τῷδε τῷ παντὶ
γεγονέναι, ὅτι ψυχὴ αὐτὸν µετὰ τοῦδε τοῦ παντὸς ἐγέννησεν. Ἐν γὰρ τῇτοιαύτῃ ἐνεργείᾳ καὶ τόδε
γεγένηται τὸ πᾶν· καὶ ἡ µὲν χρόνος, ὁ δὲ ἐν χρόνῳ. Εἰ δέ τις λέγοι χρόνους λέγεσθαι αὐτῷ καὶ τὰς
τῶν ἄστρων φορὰς, ἀναµνησθήτω, ὅτι ταῦτά φησι γεγονέναι πρὸς δήλωσιν καὶ <
µ
διορις ὸν χρόνου>
καὶ τὸ <ἵνα ᾖ µέτρον ἐναργές>. Ἐπεὶ γὰρ οὐκ ἦν τὸν χρόνον αὐτὸν τῇ ψυχῇ ὁρίσαι οὐδὲ µετρεῖν παρ'
αὐτοῖς ἕκαστον αὐτοῦ µέρος ἀοράτου ὄντος καὶ οὐ ληπτοῦ καὶ µάλιστα ἀριθµεῖν οὐκ εἰδόσιν, ἡµέραν
καὶ νύκτα ποιεῖ, δι' ὧν ἦν δύο τῇ ἑτερότητι λαβεῖν, ἀφ' οὗ ἔννοιά, φησιν, ἀριθµοῦ. Εἶθ' ὅσον τὸ ἀπ'
ἀνατολῆς εἰς τὸ πάλιν λαµβάνουσιν ἦνὅσον χρόνου διά
µ
στη α, ὁµαλοῦ ὄντος τοῦ τῆς κινήσεως εἴδους
ὅτῳ ἐπερειδόµεθα, ἔχειν καὶ οἷονµέτρῳ χρώµεθα τῷ τοιούτῳ· µέτρῳ δὲ τοῦ χρόνου· οὐ γὰρ ὁ χρόνος
αὐτὸς µέτρον. Πῶς γὰρ ἂν καὶ µετροῖ καὶ τί ἂν λέγοι µετρῶν; Τοσοῦτον εἶναι, ὅσον ἐγὼ τοσόνδε; Τίς
οὖν ὁ ἐγώ; Ἢ καθ' ὃν ἡ µέτρησις. Οὐκοῦν ὤν, ἵνα µετρῇ, καὶ µὴ µέτρον; Ἡ οὖν κίνησις ἡ τοῦ παντὸς
µετρουµένη κατὰ χρόνον ἔσται, καὶ ὁ χρόνος οὐ µέτρον ἔσται κινήσεως κατὰ τὸ τί ἐστιν, ἀλλὰ κατὰ
συµβεβηκὸς ὢν ἄλλο τι πρότερον παρέξει δήλωσιν τοῦ ὁπόση ἡ κίνησις. Καὶ ἡ κίνησις δὲ ληφθεῖσα ἡ
µία  ἐν  τοσῷδε  χρόνῳ  πολλάκις  ἀριθµουµένη  εἰς  ἔννοιαν  ἄξει  τοῦ  ὁπόσος  παρελήλυθεν·  ὥστε  τὴν
κίνησιν καὶ τὴν περιφορὰν εἴ τις λέγοι τρόπον τινὰ µετρεῖν τὸν χρόνον, ὅσον οἷόν τε, ὡς δηλοῦσαν ἐν
τῷ  αὐτῆς  τοσῷδε  τὸ  τοσόνδε  τοῦ  χρόνου,  οὐκ  ὂν  λαβεῖν  οὐδὲ  συνεῖναι  ἄλλως,  οὐκ  ἄτοπος  τῆς
δηλώσεως. Τὸ οὖν µετρούµενον ὑπὸ τῆς περιφορᾶς – τοῦτο δέ ἐστι τὸ δηλούµενον -ὁ χρόνος ἔσται,
οὐ γεννηθεὶς ὑπὸ τῆς περιφορᾶς, ἀλλὰ δηλωθείς· καὶ οὕτω τὸ µέτρον τῆς κινήσεως, τὸ µετρηθὲν ὑπὸ
κινήσεως ὡρισµένης καὶ µετρούµενον ὑπὸ ταύτης, ἄλλο ὂν αὐτῆς· ἐπεὶ καὶ εἰ µετροῦν ἄλλο ἦν, καὶ ᾗ
µετρούµενον ἕτερον, µετρούµενον δὲ κατὰ συµβεβηκός. Καὶ οὕτως ἂν ἐλέγετο, ὡς εἰ τὸ µετρούµενον
ὑπὸ πήχεως λέγοι τις τὸ µέγεθος εἶναι ὅ τί ποτ' ἐστὶν ἐκεῖνο µὴ λέγων, µέγεθος ὁριζόµενος, καὶ οἷον
εἴ τις τὴν κίνησιν αὐτὴν οὐ δυνάµενος τῷ ἀόριστον εἶναι δηλῶσαι λέγοι τὸ µετρούµενον ὑπὸ τόπου·
λαβὼν γὰρ τόπον τις, ὃν ἐπεξῆλθεν ἡ κίνησις, τοσαύτην ἂν εἶπεν εἶναι, ὅσος ὁ τόπος. Χρόνον οὖν ἡ
περιφορὰ δηλοῖ, ἐν ᾧ αὐτή. ∆εῖ δὲ αὐτὸν τὸν χρόνον µηκέτι τὸ ἐν ᾧ ἔχειν, ἀλλὰ πρῶτον αὐτὸν εἶναι
ὅς ἐστιν, ἐν ᾧ τὰ ἄλλα κινεῖται καὶ ἕστηκεν ὁµαλῶς καὶ τεταγµένως, καὶ παρὰ µέν τινος τε
µ
ταγ ένου
ἐµφαίνεσθαι καὶ προφαίνεσθαι εἰς ἔννοιαν, οὐ µέντοι γίνεσθαι, εἴτε ἑστῶτος εἴτε κινουµένου, µᾶλλον
µέντοι  κινουµένου·  µᾶλλον  γὰρ  κινεῖ  εἰς  γνώρισιν  καὶ  µετάβασιν  ἐπὶ  τὸν  χρόνον  ἡ  κίνησις  ἤπερ  ἡ
στάσις καὶ γνωριµώτερον τὸ ὁπόσον κεκίνηταί τι ἢ ὅσον ἕστηκε. ∆ιὸ καὶ κινήσεως ἠνέχθησαν εἰς τὸ
εἰπεῖν  µέτρον  ἀντὶ  τοῦ  εἰπεῖν  κινήσει  µετρούµενον,  εἶτα  προσθεῖναι  τί  ὂν  κινήσει  µετρεῖται  καὶµὴ
κατὰ  συµβεβηκὸς  γινόµενον  περί  τι  αὐτοῦ  εἰπεῖν  καὶ  ταῦτα  ἐνηλλαγµένως.  Ἀλλ'  ἴσως  ἐκεῖνοι  οὐκ
ἐνηλλαγµένως,  ἡµεῖς  δὲ  οὐ  συνί µ
ε εν,  ἀλλὰ  σαφῶς  λεγόντων  µέτρον  κατὰ  τὸ  µετρούµενον  οὐκ
ἐτυγχάνοµεν  τῆς  ἐκείνων  γνώµης.  Αἴτιον  δὲ  τοῦ  µὴ  συνιέναι  ἡµᾶς,  ὅτι  τί  ὂν  εἴτε  µετροῦν  εἴτε
µετρούµενον  οὐκ  ἐδήλουν  διὰ  τῶν  συγγραµµάτων  ὡς  εἰδόσι  καὶ  ἠκροαµένοις  αὐτῶν  γράφοντες.  Ὁ
µέντοι Πλάτων οὔτε µετροῦν εἴρηκεν οὔτε µετρούµενον ὑπό τινος τὴν οὐσίαν αὐτοῦ εἶναι, ἀλλὰ εἰς
δήλωσιν  αὐτοῦ  τὴν  περιφορὰν  ἐλάχιστόν  τι  εἰλῆφθαι  πρὸς  ἐλάχιστον  αὐτοῦ  µέρος,  ὡς  ἐντεῦθεν
γινώσκειν δύνασθαι, οἷον καὶ ὅσον ὁ χρόνος. Τὴν µέντοι οὐσίαν αὐτοῦ δηλῶσαι θέλων ἅµα οὐρανῷ
φησι γεγονέναι κατὰ παράδειγµα αἰῶνος καὶ εἰκόνα κινητήν, ὅτι µὴ µένει µηδ' ὁ χρόνος τῆς ζωῆς οὐ
µενούσης, ᾗ συνθεῖ καὶ συντρέχει· ἅµα οὐρανῷ δέ, ὅτι ζωὴ ἡ τοιαύτη καὶ τὸν οὐρανὸν ποιεῖ καὶ µία
ζωὴ  οὐρανὸν  καὶ  χρόνον  ἐργάζεται.  Ἐπιστραφείσης  οὖν  ζωῆς  ταύτης  εἰς  ἕν,  εἰ  δύναιτο,  ὁµοῦ  καὶ
χρόνος πέπαυται ἐν τῇ ζωῇ ὢνταύτῃ καὶ οὐρανὸς τὴν ζωὴν ταύτην οὐκ ἔχων. Εἰ δέ τις τῆσδε µὲν τῆς

κινήσεως  τὸ  πρότερον  καὶ  τὸ  ὕστερον
µ
λα βάνων  χρόνον  λέγοι – εἶναι  γάρ  τι  τοῦτο – τῆς  δ'
ἀληθεστέρας  κινήσεως  τὸ  πρότερον  καὶ  τὸ  ὕστερον  ἐχούσης  µὴ  λέγοι  τι  εἶναι,  ἀτοπώτατος  ἂν  εἴη,
κινήσει µὲν ἀψύχῳ διδοὺς ἔχειν τὸ πρότερον καὶ ὕστερον καὶ χρόνον παρ' αὐτήν, κινήσει δέ, καθ' ἣν
καὶ αὕτη ὑφέστηκε κατὰ µίµησιν, µὴ διδοὺς τοῦτο, παρ' ἧς καὶ τὸ πρότερον καὶ τὸ ὕστερον πρώτως
ὑπέστη αὐτουργοῦ οὔσης κινήσεως καὶ ὥσπερ τὰς ἐνεργείας αὐτῆς ἑκάστας γεννώσης, οὕτω καὶ τὸ
ἐφεξῆς,  καὶ  ἅµα  τῇ  γεννήσει  καὶ  τὴν  µετάβασιν  αὐτῶν.  ∆ιὰ  τί  οὖν  ταύτην  µὲν  τὴν  κίνησιν  τὴν  τοῦ
παντὸς ἀνάγοµεν εἰς περιοχὴν ἐκείνης καὶ ἐν χρόνῳ φαµέν, οὐχὶ δέ γε καὶ τὴν τῆς ψυχῆς κίνησιν τὴν
ἐν  αὐτῇ  ἐν  διεξόδῳ  οὖσαν  ἀιδίῳ;  Ἢ  ὅτι  τὸ  πρὸ  ταύτης  ἐστὶν  αἰὼν  οὐ  συµπαραθέων  οὐδὲ
συµπαρατείνων  αὐτῇ.  Πρώτη  οὖν  αὕτη  εἰς  χρόνον  καὶ  χρόνον  ἐγέννησε  καὶ  σὺν  τῇ  ἐνεργείᾳ  αὑτῆς
ἔχει. Πῶς οὖν πανταχοῦ; Ὅτι κἀκείνη οὐδενὸς ἀφέστηκε τοῦ κόσµου µέρους, ὥσπερ οὐδ' ἡ ἐν ἡµῖν
οὐδενὸς  ἡµῶν  µέρους.  Εἰ  δέ  τις  ἐν  οὐχ  ὑποστάσει  ἢ  ἐν  οὐχ  ὑπάρξει  τὸν  χρόνον  λέγοι,  δηλονότι
ψεύδεσθαι καταθετέον αὐτόν, ὅταν λέγῃ «ἦν» καὶ «ἔσται»· οὕτω γὰρ ἔσται καὶ ἦν, ὡς τὸ ἐν ᾧ λέγει
αὐτὸν  ἔσεσθαι.  Ἀλλὰ  πρὸς  τοὺς  τοιούτους  ἄλλος  τρόπος  λόγων.  Ἐκεῖνο  δὲ  ἐνθυµεῖσθαι  δεῖ  πρὸς
ἅπασι  τοῖς  εἰ
µ
ρη ένοις,  ὡς,  ὅταν  τις  τὸν  κινούµενον  ἄνθρωπον  λαµβάνῃ  ὅσον  προελήλυθε,  καὶ  τὴν
κίνησιν  λαµβάνει  ὅση,  καὶ  ὅταν  τὴν  κίνησιν  οἷον  τὴν  διὰ  σκελῶν,  ὁράτω  καὶ  τὸ  πρὸ  τῆς  κινήσεως
ταύτης ἐν αὐτῷ κί µ
νη α ὅτι τοσοῦτον ἦν, εἴ γε ἐπὶ τοσοῦτον συνεῖχε τὴν κίνησιν τοῦ σώµατος. Τὸ µὲν
δὴ σῶµα τὸ κινούµενον τὸν τοσόνδε χρόνον ἀνάξει ἐπὶ τὴν κίνησιν τὴν τοσήνδε – αὕτη γὰρ αἰτία –
καὶ τὸν χρόνον ταύτης, ταύτην δὲ ἐπὶ τὴν τῆς ψυχῆς κίνησιν, ἥτις τὰ ἴσα διειστήκει. Τὴν οὖν κίνησιν
τῆς ψυχῆς εἰς τί; Εἰς ὃ γὰρ ἐθελήσει, ἀδιάστατον ἤδη. Τοῦτο τοίνυν τὸ πρώτως καὶ τὸ ἐν ᾧ τὰ ἄλλα·
αὐτὸ δὲ οὐκέτι ἐν ᾧ· οὐ γὰρ ἕξει[τοῦτο τοίνυν τὸ πρώτως]. Καὶ ἐπὶ τῆς ψυχῆς τοῦ παντὸς ὡσαύτως.
Ἆρ' οὖν καὶ ἐν ἡµῖν χρόνος; Ἢ ἐν ψυχῇ τῇ τοιαύτῃ πάσῃ καὶ ὁµοειδῶς ἐν πάσῃ καὶ αἱ πᾶσαι µία. ∆ιὸ
οὐ διασπασθήσεται ὁ χρόνος· ἐπεὶ οὐδ' ὁ αἰὼν ὁ κατ' ἄλλο ἐν τοῖς ὁµοειδέσι πᾶσιν.

III,7 Περὶ φύσεως καὶ θεωρίας καὶ τοῦ ἑνός

Παίζοντες  δὴ  τὴν  πρώτην  πρὶν  ἐπιχειρεῖν  σπουδάζειν  εἰ  λέγοιµεν  πάντα  θεωρίας  ἐφίεσθαι  καὶ  εἰς
τέλος  τοῦτο  βλέπειν,  οὐµόνον  ἔλλογα  ἀλλὰ  καὶ  ἄλογα  ζῷα  καὶ  τὴν  ἐν  φυτοῖς  φύσιν  καὶ  τὴν  ταῦτα
γεννῶσαν γῆν, καὶ πάντα τυγχάνειν καθ' ὅσον οἷόν τε αὐτοῖς κατὰ φύσιν ἔχοντα, ἄλλα δὲ ἄλλως καὶ
θεωρεῖν καὶ τυγχάνειν καὶ τὰ µὲν ἀληθῶς, τὰ δὲ µίµησιν καὶ εἰκόνα τούτου λαµβάνοντα – ἆρ' ἄν τις
ἀνάσχοιτο τὸ παράδοξον τοῦ λόγου; Ἢ πρὸς ἡµᾶς αὐτοῦ γινοµένου κίνδυνος οὐδεὶς ἐν τῷ παίζειν
τὰ αὐτῶν γενήσεται. Ἆρ' οὖν καὶ ἡµεῖς παίζοντες ἐν τῷ παρόντι θεωροῦµεν; Ἢ καὶ ἡµεῖς καὶ πάντες
ὅσοι  παίζουσι  τοῦτο  ποιοῦσιν  ἢ  τούτου  γε  παίζουσιν  ἐφιέµενοι.  Καὶ  κινδυνεύει,  εἴτε  τις  παῖς  εἴτε
ἀνὴρ  παίζει  ἢ  σπουδάζει,  θεωρίας  ἕνεκεν  ὁ  µὲν  παίζειν,  ὁ  δὲ  σπουδάζειν,  καὶ  πρᾶξις  πᾶσα  εἰς
θεωρίαν τὴν σπουδὴν ἔχειν, ἡ µὲν ἀναγκαία καὶ ἐπιπλέον, τὴν θεωρίαν  ἕλκουσα πρὸς τὸ ἔξω,  ἡ δὲ
ἑκούσιος  λεγοµένη  ἐπ'  ἔλαττον  µέν,  ὅµως  δὲ  καὶ  αὕτη  ἐφέσει  θεωρίας  γινοµένη.  Ἀλλὰ  ταῦτα  µὲν
ὕστερον· νῦν δὲ λέγωµεν περί τε γῆς αὐτῆς καὶ δένδρων καὶ ὅλως φυτῶν τίς αὐτῶν ἡ θεωρία, καὶ πῶς
τὰ παρ' αὐτῆς ποιούµενα καὶ γεννώµενα ἐπὶ τὴν τῆς θεωρίαςἀνάξοµεν ἐνέργειαν, καὶ πῶς ἡ φύσις, ἣν
ἀφάνταστόν  φασι  καὶ  ἄλογον  εἶναι,  θεωρίαν  τε  ἐν  αὐτῇ  ἔχει  καὶ  ἃ  ποιεῖ  διὰ  θεωρίαν  ποιεῖ,  ἣν  οὐκ
ἔχει [καὶ πῶς]. Ὅτι µὲν οὖν οὔτε χεῖρες ἐνταῦθα οὔτε πόδες οὔτε τι ὄργανον ἐπακτὸν ἢ σύµφυτον,
ὕλης δὲ δεῖ, [ἐφ' ἧς ποιήσει,] καθ' ἣν ἐνειδοποιεῖ, παντί που δῆλον. ∆εῖ δὲ καὶ τὸ µοχλεύειν ἀφελεῖν ἐκ
τῆς  φυσικῆς  ποιήσεως.  Ποῖος  γὰρ  ὠθισµὸς  ἢ  τίς  µοχλεία  χρώµατα  ποικίλα  καὶ  παντοδαπὰ  καὶ
σχήµατα  ποιεῖ;  Ἐπεὶ  οὐδὲ  οἱ  κηροπλάσται  [ἢ  κοροπλάθαι],  εἰς  οὓς  δὴ  καὶ  βλέποντες  ᾠήθησαν  τὴν
τῆς φύσεως
µ
δη ιουργίαν τοιαύτην εἶναι, χρώµατα δύνανται ποιεῖν µὴ χρώµατα ἀλλαχόθεν ἐπάγοντες
οἷς ποιοῦσιν. Ἀλλὰ γὰρ ἐχρῆν συννοοῦντας, ὡς καὶ ἐπὶ τῶν τὰς τέχνας τὰς τοιαύτας µετιόντων [ὅτι]
δεῖ τι ἐν αὐτοῖς µένειν, καθ' ὃ µένον διὰ χειρῶν ποιήσουσιν ἃ αὐτῶν ἔργα, ἐπὶ τὸ τοιοῦτον ἀνελθεῖν
τῆς  φύσεως  καὶ  αὐτοὺς  καὶ  συνεῖναι,  ὡς  µένειν  δεῖ  καὶ  ἐνταῦθα  τὴν  δύναµιν  τὴν  οὐ  διὰ  χειρῶν
ποιοῦσαν καὶ πᾶ
µ
σαν ένειν. Οὐ γὰρ δὴ δεῖται τῶν µὲν ὡς µενόντων, τῶν  δὲ ὡς κινουµένων – ἡ γὰρ
ὕλη τὸ κινούµενον, αὐτῆς δὲ οὐδὲν κινούµενον – ἢ ἐκεῖνο οὐκ ἔσται τὸ κινοῦν πρώτως, οὐδὲ ἡ φύσις
τοῦτο, ἀλλὰ τὸ ἀκίνητον τὸ ἐν τῷ ὅλῳ. Ὁ µὲν δὴ λόγος, φαίη ἄν τις, ἀκίνητος, αὕτη δὲ ἄλλη παρὰ
τὸν λόγον καὶ κινουµένη. Ἀλλ' εἰ µὲν πᾶσαν φήσουσι, καὶ ὁ λόγος· εἰ δέ τι αὐτῆς ἀκίνητον, τοῦτο καὶ
ὁ  λόγος.  Καὶ  γὰρ  εἶδος  αὐτὴν  δεῖ  εἶναι  καὶ  οὐκ  ἐξ  ὕλης  καὶ  εἴδους·  τί  γὰρ  δεῖ  αὐτῇ  ὕλης  θερµῆς  ἢ
ψυχρᾶς;  Ἡ  γὰρ  ὑποκειµένη  καὶ  δηµιουργουµένη  ὕλη  ἥκει  τοῦτο  φέρουσα,  ἢ  γίνεται  τοιαύτη  ἡ  µὴ
ποιότητα ἔχουσα λογωθεῖσα. Οὐ γὰρ πῦρ δεῖ προσελθεῖν, ἵνα πῦρ ἡ ὕλη γένηται, ἀλλὰ λόγον· ὃ καὶ
µ
ση εῖον  οὐ  µικρὸν  τοῦ  ἐν  τοῖς  ζῴοις  καὶ  ἐν  τοῖς  φυτοῖς  τοὺς  λόγους  εἶναι  τοὺς  ποιοῦντας  καὶ  τὴν
φύσιν  εἶναι  λόγον,  ὃς  ποιεῖ  λόγον  ἄλλον  γέννηµα  αὐτοῦ  δόντα  µέντι  τῷ  ὑποκειµένῳ,  µένοντα  δ'
αὐτόν. Ὁ µὲν οὖν λόγος ὁ κατὰ τὴν µορφὴν τὴν ὁρωµένην ἔσχατος ἤδη καὶ νεκρὸς καὶ οὐκέτι ποιεῖν
δύναται  ἄλλον,  ὁ  δὲ  ζωὴν  ἔχων  ὁ  τοῦ  ποιήσαντος  τὴν  µορφὴν  ἀδελφὸς  ὢν  καὶ  αὐτὸς  τὴν  αὐτὴν
δύναµιν ἔχων ποιεῖ ἐν τῷ γενοµένῳ. Πῶς οὖν ποιῶν καὶ οὕτω ποιῶν θεωρίας τινὸς ἂν ἐφάπτοιτο; Ἤ,
εἰ µένων ποιεῖ καὶ ἐν αὐτῷ µένων καί ἐστι λόγος, εἴη ἂν αὐτὸς θεωρία. Ἡ µὲν γὰρ πρᾶξις γένοιτ' ἂν
κατὰ  λόγον  ἑτέρα  οὖσα  δηλονότι  τοῦ  λόγου·  ὁµέντοι  λόγος  καὶ  αὐτὸς  ὁ  συνὼν  τῇ  πράξει  καὶ
ἐπιστατῶν  οὐκ  ἂν  εἴη  πρᾶξις.  Εἰ  οὖν  µὴ  πρᾶξις  ἀλλὰ  λόγος,  θεωρία·  καὶ  ἐπὶ  παντὸς  λόγου  ὁ  µὲν

ἔσχατος ἐκ θεωρίας καὶ θεωρία οὕτως ὡς τεθεωρ µ
η ένος, ὁ δὲ πρὸ τούτου πᾶς ὁ µὲν ἄλλος ἄλλως, ὁ
µὴ ὡς φύσις ἀλλὰ ψυχή, ὁ δ' ἐν τῇ φύσει καὶ ἡ φύσις. Ἆρά γε καὶ αὐτὸς ἐκ θεωρίας; Πάντως µὲν ἐκ
θεωρίας.  Ἀλλ'  εἰ  καὶ  αὐτὸς  τεθεωρηκὼς  αὑτόν;  ἢ  πῶς;  ἔστι  µὲν  γὰρ  ἀποτέλεσµα  θεωρίας  καὶ
θεωρήσαντός τινος. Πῶς δὲ αὕτη ἔχει θεωρίαν; Τὴν µὲν δὴ ἐκ λόγου οὐκ ἔχει· λέγω δ' ἐκ λόγου τὸ
σκοπεῖσθαι  περὶ  τῶν  ἐν  αὐτῇ.  ∆ιὰ  τί  οὖν  ζωή  τις  οὖσα  καὶ  λόγος  καὶ  δύναµις  ποιοῦσα;  Ἆρ'  ὅτι  τὸ
σκοπεῖσθαί ἐστι τὸµήπω ἔχειν; Ἡ δὲ ἔχει, καὶ διὰ τοῦτο ὅτι ἔχει καὶ ποιεῖ. Τὸ οὖν εἶναι αὐτῇ ὅ ἐστι
τοῦτό ἐστι τὸ ποιεῖν αὐτῇ καὶ ὅσον ἐστὶ τοῦτό ἐστι τὸ ποιοῦν. Ἔστι δὲ θεωρία καὶ θεώ
µ
ρη α, λόγος
γάρ.  Τῷ  οὖν  εἶναι  θεωρία  καὶ  θεώ
µ
ρη α  καὶ  λόγος  τούτῳ  καὶ  ποιεῖ  ᾗ  ταῦτά  ἐστιν.  Ἡ  ποίησις  ἄρα
θεωρία ἡµῖν ἀναπέφανται· ἔστι γὰρ ἀποτέλεσµα θεωρίας µενούσης θεωρίας οὐκ ἄλλο τι πραξάσης,
ἀλλὰ  τῷ  εἶναι  θεωρία  ποιησάσης. Καὶ  εἴ  τις  δὲ  αὐτὴν  ἔροιτο  τίνος  ἕνεκα  ποιεῖ,  εἰ  τοῦ  ἐρωτῶντος
ἐθέλοι ἐπαίειν καὶ λέγειν, εἴποι ἄν· «Ἐχρῆν µὲν µὴ ἐρωτᾶν, ἀλλὰ συνιέναι καὶ αὐτὸν σιωπῇ, ὥσπερ
ἐγὼ σιωπῶ καὶ οὐκ εἴθισµαι λέγειν.  Τί οὖν συνιέναι; Ὅτι τὸ γενόµενόν ἐστι θέαµα ἐµὸν σιωπώσης,
καὶ  φύσει  γενόµενον  θεώ
µ
ρη α,  καί  µοι  γενοµένῃ  ἐκ  θεωρίας  τῆς  ὡδὶ  τὴν  φύσιν  ἔχειν  φιλοθεάµονα
ὑπάρχειν.  Καὶ  τὸ  θεωροῦν  µου  θεώ
µ
ρη α  ποιεῖ,  ὥσπερ  οἱ  γεωµέτραι  θεωροῦντες  γράφουσιν·  ἀλλ'
ἐµοῦ µ
  ὴ γραφούσης, θεωρούσης δέ, ὑφίστανται αἱ τῶν σωµάτων γραµµαὶὥσπερ ἐκπίπτουσαι. Καί µ
  οι
τὸ τῆς µητρὸς καὶ τῶν γειναµένων ὑπάρχει πάθος· καὶ γὰρ ἐκεῖνοί εἰσιν ἐκ θεωρίας καὶ ἡ γένεσις ἡ
ἐµὴ ἐκείνων οὐδὲν πραξάντων, ἀλλ' ὄντων µειζόνων λόγων καὶ θεωρούντων αὑτοὺς ἐγὼ γεγέ
µ
ννη αι.»
Τί οὖν ταῦτα βούλεται; Ὡς ἡ µὲν λεγοµένη φύσις ψυχὴ οὖσα, γέ
µ
ννη α ψυχῆς προτέρας δυνατώτερον
ζώσης,  ἡσυχῇ  ἐν  ἑαυτῇ  θεωρίαν  ἔχουσα  οὐ  πρὸς  τὸ  ἄνω  οὐδ'  αὖ  ἔτι  πρὸς  τὸ  κάτω, στᾶσα  δὲ  ἐν  ᾧ
ἔστιν, ἐν τῇ αὑτῆς στάσει καὶ οἷον συναισθήσει, τῇ συνέσει ταύτῃ καὶ συναισθήσει τὸ µετ' αὐτὴν εἶδεν
ὡς  οἷόν  τε  αὐτῇ  καὶ  οὐκέτι  ἐζήτησεν  ἄλλα  θεώ
µ
ρη α  ἀποτελέσασα  ἀγλαὸν  καὶ  χάριεν.  Καὶ  εἴτε  τις
βούλεται σύνεσίν τινα ἢ αἴσθησιν αὐτῇ διδόναι, οὐχ οἵαν λέγοµεν ἐπὶ τῶν ἄλλων τὴν αἴσθησιν ἢ τὴν
σύνεσιν, ἀλλ' οἷον εἴ τις τὴν καθύπνου τῇ ἐγρηγορότος προσεικάσειε. Θεωροῦσα γὰρ θεώ
µ
ρη α αὐτῆς
ἀναπαύεται  γενόµενον  αὐτῇ  ἐκ  τοῦ  ἐν  αὑτῇ  καὶ  σὺν  αὑτῇ  µένειν  καὶ  θεώ
µ
ρη α  εἶναι·  καὶ  θεωρία
ἄψοφος,  ἀµυδροτέρα  δέ.  Ἑτέρα  γὰρ  αὐτῆς  εἰς  θέαν  ἐναργεστέρα,  ἡ  δὲ  εἴδωλον  θεωρίας  ἄλλης.
Ταύτῃ δὴ καὶ τὸ γεννηθὲν ὑπ' αὐτῆς ἀσθενὲς παντάπασιν, ὅτι ἀσθενοῦσα θεωρία ἀσθενὲς θεώρηµα
ποιεῖ·  ἐπεὶ  καὶ  ἄνθρωποι,  ὅταν  ἀσθενήσωσιν  εἰς  τὸ  θεωρεῖν,  σκιὰν  θεωρίας  καὶ  λόγου  τὴν  πρᾶξιν
ποιοῦνται. Ὅτι γὰρ µὴ ἱκανὸν αὐτοῖς τὸ τῆς θεωρίας ὑπ' ἀσθενείας ψυχῆς, λαβεῖν οὐ δυνάµενοι τὸ
θέαµα  ἱκανῶς  καὶ  διὰ  τοῦτο  οὐ  πληρούµενοι,  ἐφιέµενοι  δὲ  αὐτὸ  ἰδεῖν,  εἰς  πρᾶξιν  φέρονται,  ἵνα
ἴδωσιν,  ὃ  µὴ  νῷ  ἐδύναντο.  Ὅταν  γοῦν      ποιῶσι,  καὶ  αὐτοὶ  ὁρᾶν  βούλονται  αὐτὸ  καὶ  θεωρεῖν  καὶ
αἰσθάνεσθαι  καὶ  τοὺς  ἄλλους,  ὅταν  ἡ  πρόθεσις  αὐτοῖς  ὡς  οἷόν  τε  πρᾶξις  ᾖ.  Πανταχοῦ  δὴ
ἀνευρήσοµεν  τὴν  ποίησιν  καὶ  τὴν  πρᾶξιν  ἢ  ἀσθένειαν  θεωρίας  ἢ  παρακολού
µ
θη α·  ἀσθένειανµέν,  εἰ
µηδέν  τις  ἔχοι  µετὰ  τὸ  πραχθέν,  παρακολού
µ
θη α  δέ,  εἰ  ἔχοι  ἄλλο  πρὸ  τούτου  κρεῖττον  τοῦ
ποιηθέντος θεωρεῖν. Τίς γὰρ θεωρεῖν τὸ ἀληθινὸν δυνάµενος προηγουµένως ἔρχεται ἐπὶ τὸ εἴδωλον
τοῦ  ἀληθινοῦ;  Μαρτυροῦσι  δὲ  καὶ  οἱ  νωθέστεροι  τῶν  παίδων,  οἳ  πρὸς  τὰς  µαθήσεις  καὶ  θεωρίας
ἀδυνάτως ἔχοντες ἐπὶ τὰς τέχνας καὶ τὰς ἐργασίας καταφέρονται. Ἀλλὰ περὶ µὲν φύσεως εἰπόντες
ὃν τρόπον θεωρία ἡ γένεσις, ἐπὶ τὴν ψυχὴν τὴν πρὸ ταύτης ἐλθόντες λέγωµεν, ὡς ἡ ταύτης θεωρία
καὶ τὸ φιλοµαθὲς καὶ τὸ ζητητικὸν καὶ ἡ ἐξ ὧν ἐγνώκει ὠδὶς καὶ τὸ πλῆρες πεποίηκεν αὐτὴν θεώ
µ
ρη α
πᾶν γενοµένην ἄλλο θεώ
µ
ρη α ποιῆσαι· οἷον ἡ τέχνη ποιεῖ· ὅταν ἑκάστη πλήρης ᾖ, ἄλλην οἵαν µικρὰν
τέχνην  ποιεῖ  ἐν  παιγνίῳ  ἴνδαλµα  ἔχοντι  ἁπάντων·  ἄλλωςµέντοι  ταῦτα  ὥσπερ  ἀµυδρὰ  καὶ  οὐ
δυνάµενα  βοηθεῖν  ἑαυτοῖς  θεάµατα  καὶ  θεωρήµατα.  Τὸπρῶτον. [Τὸ  λογιστικὸν]  οὖν  αὐτῆς  ἄνω
πρὸς  τὸ  ἄνω  ἀεὶ  πληρούµενον  καὶ  ἐλλαµπόµενονµένει  ἐκεῖ,  τὸ  δὲ  τῇ  τοῦ  µεταλαβόντος  πρώτῃ
µεταλήψει  µ
µ
εταλα βάνον  <πρόεισι>·  πρόεισι  γὰρ  ἀεὶ  ζωὴ  ἐκ  ζωῆς·  ἐνέργεια  γὰρ  πανταχοῦ  φθάνει
καὶ  οὐκ  ἔστιν  ὅτου  ἀποστατεῖ.  Προιοῦσα  µέντοι  ἐᾷ  τὸ  πρότερον  [τὸ  ἑαυτῆς  πρόσθεν]  µέρος  οὗ
καταλέλοιπε  µένειν·  ἀπολιποῦσα  γὰρ  τὸ<ἑαυτῆς>  πρόσθεν  οὐκέτι  ἔσται  πανταχοῦ,  ἀλλ'  ἐν  ᾧ
τελευτᾷ µόνον. Οὐκ ἴσον δὲ τὸ προιὸν τῷ µείναντι. Εἰ οὖν πανταχοῦ δεῖ γίνεσθαι καὶ µὴ εἶναι ὅπου
µὴ τὴν ἐνέργειαν τὴν αὐτὴν ἀεί τε τὸ πρότερον ἕτερον τοῦ ὑστέρου, ἥκει δὲ ἡ ἐνέργεια ἐκ θεωρίας ἢ
πράξεως,  πρᾶξις  δὲ  οὔπω  ἦν – οὐ  γὰρ  οἷόν  τε  πρὸ  θεωρίας – ἀνάγκη  ἀσθενεστέραν  µὲν  ἑτέραν
ἑτέρας  εἶναι,  πᾶσαν  δὲ  θεωρίαν·  ὥστε  τὴν  κατὰ  τὴν  θεωρίαν  πρᾶξιν  δοκοῦσαν  εἶναι  τὴν
ἀσθενεστάτην  θεωρίαν  εἶναι·  ὁµογενὲς  γὰρ  ἀεὶ  δεῖ  τὸ  γεννώµενον  εἶναι,  ἀσθενέςτερον  µὴν  τῷ
ἐξίτηλον καταβαῖνον γίγνεσθαι. Ἀψοφητὶ µὲν δὴ πάντα, ὅτι µηδὲν ἐµφανοῦς καὶ τῆς ἔξωθεν θεωρίας
ἢ πράξεως δεῖται, καὶψυχὴ δὲ ἡ θεωροῦσα καὶ τὸ οὕτω θεωρῆσαν ἅτε ἐξωτέρω καὶ οὐχ ὡσαύτως τῷ
πρὸ αὐτῆς τὸ µετ'αὐτὴν ποιεῖ· καὶ θεωρία τὴν θεωρίαν ποιεῖ. Καὶ γὰρ οὐκ ἔχει πέρας ἡ θεωρία οὐδὲ
τὸ  θεώ
µ
ρη α.∆ιὰ  τοῦτο  δέ·  [ἢ  καὶ  διὰ  τοῦτο]  πανταχοῦ·  ποῦ  γὰρ  οὐχί;  Ἐπεὶ  καὶ  ἐν  πάσῃ  ψυχῇ  τὸ
αὐτό.  Οὐ  γὰρ  περιγέγραπται  µεγέθει.  Οὐ  µὴν  ὡσαύτως  ἐν  πᾶσιν,  ὥστε  οὐδὲ  ἐν  παντὶ  µέρει  ψυχῆς
ὁµοίως. ∆ιὸ ὁ ἡνίοχος τοῖς ἵπποις δίδωσιν ὧν εἶδεν, οἱ δὲ λαβόντες δηλονότι ὀρέγοιντο ἂν ὧνεἶδον·
ἔλαβον γὰρ οὐ πᾶν. Ὀρεγόµενοι δὲ εἰ πράττοιεν, οὗ ὀρέγονται ἕνεκα πράττουσιν. Ἦν δὲ θεώ
µ
ρη α
καὶ  θεωρία  ἐκεῖνο. Ἡ  ἄρα  πρᾶξις  ἕνεκα  θεωρίας  καὶ  θεωρήµατος·  ὥστε  καὶ  τοῖς  πράττουσιν  ἡ
θεωρία τέλος, καὶ οἷον ἐξ εὐθείας ὃ µὴ ἠδυνήθησαν λαβεῖν τοῦτο περιπλανώµενοι ἑλεῖν ζητοῦσι. Καὶ
γὰρ  αὖ  ὅταν  τύχωσιν  οὗ  βούλονται,  ὃ  γενέσθαι  ἠθέλησαν,  οὐχ  ἵνα  µὴ  γνῶσιν,  ἀλλ'  ἵνα  γνῶσι  καὶ
παρὸν ἴδωσιν ἐν ψυχῇ, δῆλον ὅτι κείµενον θεατόν. Ἐπεὶ καὶ ἀγαθοῦ χάριν πράττουσι· τοῦτο δὲ οὐχ
ἵνα  ἔξω  αὐτῶν,  οὐδ'  ἵνα  µὴ  ἔχωσιν,  ἀλλ'  ἵνα  ἔχωσι  τὸ  ἐκ  τῆς  πράξεως  ἀγαθόν.  Τοῦτο  δὲ  ποῦ;  Ἐν
ψυχῇ. Ἀνέκαµψεν οὖν πάλιν ἡ πρᾶξις εἰς θεωρίαν· ὃ γὰρ ἐν ψυχῇ λαµβάνει λόγῳ οὔσῃ, τί ἂν ἄλλο ἢ

λόγος  σιωπῶν  εἴη;  Καὶ  µᾶλλον,  ὅσῳ  µᾶλλον.  Τότε  γὰρ  καὶ  ἡσυχίαν  ἄγει  καὶ  οὐδὲν  ζητεῖ  ὡς
πληρωθεῖσα, καὶ ἡ θεωρία ἡ ἐν τῷ τοιούτῳ τῷ πιστεύειν ἔχειν εἴσω κεῖται. Καὶ ὅσῳ ἐναργεστέρα ἡ
πίστις,  ἡσυχαιτέρα  καὶ  ἡ  θεωρία,  ᾗ  µᾶλλον  εἰς  ἓν  ἄγει,  καὶ  τὸ  γινῶσκον  ὅσῳ  γινώσκει – ἤδη  γὰρ
σπουδαστέον – εἰς ἓν τῷ γνωσθέντι ἔρχεται. Εἰ γὰρ δύο, τὸ µὲν ἄλλο, τὸ δὲ ἄλλο ἔσται· ὥστε οἷον
παράκειται,  καὶ  τὸ  διπλοῦν  τοῦτο  οὔπω  ᾠκείωσεν,  οἷον  ὅταν  ἐνόντες  λόγοι  ἐν  ψυχῇ  µηδὲν  ποιῶσι.
∆ιὸ δεῖ µὴ ἔξωθεν τὸν λόγον εἶναι, ἀλλ' ἑνωθῆναι τῇ ψυχῇ τοῦ µανθάνοντος, ἕως ἂν οἰκεῖον εὕρῃ. Ἡ
µὲν οὖν ψυχή, ὅταν οἰκειωθῇ καὶ διατεθῇ, ὅµως προφέρει καὶ προχειρίζεται – οὐ γὰρ πρώτως εἶχε –
καὶ καταµανθάνει, καὶ τῇ προχειρίσει οἷον ἑτέρα αὐτοῦ γίνεται, καὶ διανοουµένη βλέπει ὡς ἄλλο ὂν
ἄλλο· καίτοι καὶ αὕτη λόγος ἦνκαὶ οἷον νοῦς, ἀλλ' ὁρῶν ἄλλο. Ἔστι γὰρ οὐ πλήρης, ἀλλὰ ἐλλείπει τῷ
πρὸ αὐτῆς· ὁρᾷ µέντοι καὶ αὐτὴ ἡσύχως ἃ προφέρει. Ἃ µὲν γὰρ εὖ προήνεγκεν, οὐκέτι προφέρει, ἃ
δὲ  προφέρει,  τῷ  ἐλλιπεῖ  προφέρει  εἰς  ἐπίσκεψιν  καταµανθάνουσα  ὃ  ἔχει.  Ἐν  δὲ      τοῖς  πρακτικοῖς
ἐφαρµόττει ἃἔχει τοῖς ἔξω. Καὶ τῷ µὲν µᾶλλον ἔχειν ἢ ἡ φύσις ἡσυχαιτέρα, καὶ τῷ πλέον θεωρητικὴ
µᾶλλον, τῷ δὲ µὴ τελέως ἐ
µ
φιε ένη µᾶλλον ἔχειν τὴν τοῦ θεωρηθέντος καταµάθησιν καὶ θεωρίαν τὴν
ἐξ  ἐπισκέψεως.  Καὶ  ἀπολείπουσα  δὲ  καὶ  ἐν  ἄλλοις  γινοµένη,  εἶτ'  ἐπανιοῦσα  πάλιν,  θεωρεῖ  τῷ
ἀπολειφθέντι  αὐτῆς  µέρει·  ἡ  δὲ  στᾶσα  ἐν  αὑτῇ  ἧττον  τοῦτο  ποιεῖ.  ∆ιὸ  ὁ σπουδαῖος  λελόγισται  ἤδη
καὶ τὸ παρ' αὑτοῦ πρὸς ἄλλον ἀποφαίνει· πρὸς δὲ αὑτὸν ὄψις. Ἤδη γὰρ οὗτος πρὸς τὸ ἓνκαὶ πρὸς
τὸ ἥσυχον οὐ µόνον τῶν ἔξω, ἀλλὰ καὶ πρὸς αὑτόν, καὶ πάντα εἴσω. Ὅτι µὲν οὖν πάντα τά τε ὡς
ἀληθῶς  ὄντα  ἐκ  θεωρίας  καὶ  θεωρία,  καὶ  τὰ  ἐξ  ἐκείνων  γενόµενα  θεωρούντων  ἐκείνων  καὶ  αὐτὰ
θεωρήµατα, τὰ µὲν αἰσθήσει τὰ δὲ γνώσει ἢ δόξῃ, καὶ αἱ πράξεις τὸ τέλος ἔχουσιν εἰς γνῶσιν καὶ ἡ
ἔφεσις γνώσεως καὶ αἱ γεννήσεις ἀπὸ θεωρίας εἰς ἀποτελεύτησιν εἴδους καὶ θεωρήµατος ἄλλου, καὶ
ὅλως µιµήµατα ὄντα ἕκαστα τῶν ποιούντων θεωρήµατα ποιεῖ καὶ εἴδη, καὶ αἱ γινόµεναι ὑποστάσεις
µιµήσεις ὄντων οὖσαι ποιοῦντα δείκνυσι τέλος ποιούµενα οὐ τὰς ποιήσεις οὐδὲ τὰς πράξεις, ἀλλὰ τὸ
ἀποτέλεσµα ἵνα θεωρηθῇ, καὶ τοῦτο καὶ αἱ διανοήσεις ἰδεῖν θέλουσι καὶ ἔτι πρότερον αἱ αἰσθήσεις,
αἷς  τέλος  ἡ  γνῶσις,  καὶ  ἔτι  πρὸ  τούτων  ἡ  φύσις  τὸ  θεώ
µ
ρη α  τὸ  ἐν  αὐτῇ  καὶ  τὸν  λόγον  ποιεῖ  ἄλλον
λόγον ἀποτελοῦσα – τὰ µὲν ἦν αὐτόθεν λαβεῖν, τὰ δ' ὑπέµνησεν ὁ λόγος – δῆλόν που. Ἐπεὶ κἀκεῖνο
δῆλον,  ὡς  ἀναγκαῖον  ἦν  τῶν  πρώτων  ἐν  θεωρίᾳ  ὄντων  καὶ  τὰ  ἄλλα  πάντα  ἐφίεσθαι  τούτου,  εἴπερ
τέλος ἅπασιν ἡ ἀρχή. Ἐπεὶ καί, ὅταν τὰ ζῷα γεννᾷ, οἱ λόγοι ἔνδον ὄντες κινοῦσι, καὶ ἔστιν ἐνέργεια
θεωρίας τοῦτο καὶ ὠδὶς τοῦ πολλὰ ποιεῖν εἴδη καὶ πολλὰ θεωρήµατα καὶ λόγων πληρῶσαι πάντα καὶ
οἷον  ἀεὶ  θεωρεῖν·  τὸ  γὰρ  ποιεῖν  εἶναί  τι  εἶδός  ἐστι  ποιεῖν,  τοῦτο  δέ  ἐστι  πάντα  πληρῶσαι  θεωρίας.
Καὶ  αἱ  ἁµαρτίαι  δέ,  αἵ  τε  ἐν  τοῖς  γινοµένοις  αἵ  τε  ἐν  τοῖς  πραττοµένοις,  θεωρούντων  εἰσὶν  ἐκ  τοῦ
θεωρητοῦ  παραφορᾷ·  καὶ  ὅ  γε  κακὸς  τεχνίτης  ἔοικεν  αἰσχρὰ  εἴδη  ποιοῦντι.  Καὶ  οἱ  ἐρῶντες  δὲ
ἰδόντων καὶ πρὸς εἶδοςσπευδόντων. Ταῦτα µὲν οὕτω. Τῆς δὲ θεωρίας ἀναβαινούσης ἐκ τῆς φύσεως
ἐπὶ ψυχὴν καὶ ἀπὸ ταύτης εἰς νοῦν καὶ ἀεὶ οἰκειοτέρων τῶν θεωριῶν γιγνοµένων καὶ ἑνουµένων τοῖς
θεωροῦσι καὶ ἐπὶ τῆς σπουδαίας ψυχῆς πρὸς τὸ αὐτὸ τῷ ὑποκειµένῳ ἰόντων τῶν ἐγνωσµένων ἅτε εἰς
νοῦν σπευδόντων, ἐπὶ τούτου δηλονότι ἤδη ἓν ἄµφω οὐκ οἰκειώσει, ὥσπερ ἐπὶ τῆς ψυχῆς τῆς ἀρίστης,
ἀλλ' οὐσίᾳ καὶ τῷ <ταὐτὸν τὸ εἶναι καὶ τὸ νοεῖν> εἶναι. Οὐ γὰρ ἔτι ἄλλο, τὸ δ' ἄλλο· πάλιν γὰρ αὖ
ἄλλο ἔσται, ὃ οὐκέτι ἄλλο καὶ ἄλλο. ∆εῖ οὖν τοῦτο εἶναι ἓν ὄντως ἄµφω· τοῦτο δέ ἐστι θεωρία ζῶσα,
οὐ  θεώ
µ
ρη α,  οἷον  τὸ  ἐν  ἄλλῳ.  Τὸ  γὰρ  ἐν  ἄλλῳ  ζῶν  δι'  ἐκεῖνο,  οὐκ  αὐτοζῶν.  Εἰ  οὖν  ζήσεταί  τι
θεώ
µ
ρη α  καὶ  νό µ
η α,  δεῖ  αὐτοζωὴν  εἶναι  οὐ  φυτικὴν  οὐδὲ  αἰσθητικὴν  οὐδὲ  ψυχικὴν  τὴν  ἄλλην.
Νοήσεις  µὲν  γάρ  πως  καὶ  ἄλλαι·  ἀλλ'  ἡ  µὲν  φυτικὴ  νόησις,  ἡ  δὲ  αἰσθητική,  ἡ  δὲ  ψυχική.  Πῶς  οὖν
νοήσεις; Ὅτι λόγοι. Καὶ πᾶσα ζωὴ νόησίς τις, ἀλλὰ ἄλλη ἄλλης ἀµυδροτέρα, ὥσπερ καὶ ζωή. Ἡ δὲ
ἐναργεστέρα· αὕτη καὶ πρώτη ζωὴ καὶ πρῶτος νοῦς εἷς. Νόησις οὖν ἡ πρώτη ζωὴ καὶ ζωὴ δευτέρα
νόησις δευτέρα καὶ ἡ ἐσχάτη ζωὴ ἐσχάτη νόησις. Πᾶσα οὖν ζωὴ τοῦ γένους τούτου καὶ νόησις. Ἀλλὰ
ζωῆς  µὲν  ἴσως  διαφορὰς  τάχ'  ἂν  λέγοιεν  ἄνθρωποι,  νοήσεων  δὲ  οὐ  λέγουσιν,  ἀλλὰ  τὰς  µέν,  τὰς  δ'
ὅλως οὐ νοήσεις, ὅτι ὅλως τὴν ζωὴν ὅ τι ποτέ  ἐστιν οὐ ζητοῦσιν. Ἀλλ' ἐκεῖνό γε  ἐπι
µ
ση αντέον,  ὅτι
πάλιν  αὖ  ὁ  λόγος  πάρεργον  ἐνδείκνυται  θεωρίας  τὰ  πάντα  ὄντα.  Εἰ  τοίνυν  ἡ    ζωὴ  ἡ  ἀληθεστάτη
νοήσει ζωή ἐστιν, αὕτη δὲ ταὐτὸν τῇ ἀληθεστάτῃ νοήσει, ἡ ἀληθεστάτη νόησις ζῇ καὶ ἡ θεωρία καὶ
τὸ θεώ
µ
ρη α τὸ τοιοῦτο ζῶν καὶ ζωὴ καὶ ἓν ὁµοῦ τὰ δύο. Ἓν οὖν ὂν τὰ δύο πῶς αὖ πολλὰ τοῦτο τὸ
ἕν;  Ἢ  ὅτι  οὐχ  ἓν  θεωρεῖ.  Ἐπεὶ  καὶ  ὅταν  τὸ  ἓν  θεωρῇ,  οὐχ  ὡς  ἕν·  εἰ  δὲ  µή,  οὐ  γίνεται  νοῦς.  Ἀλλὰ
ἀρξάµενος ὡς ἓν οὐχ ὡς ἤρξατο ἔµεινεν, ἀλλ' ἔλαθεν ἑαυτὸν πολὺς γενόµενος, οἷον βεβαρηµένος, καὶ
ἐξείλιξεν αὑτὸν πάντα ἔχειν θέλων – ὡς βέλτιον ἦν αὐτῷ µὴ ἐθελῆσαι τοῦτο, δεύτερον γὰρ ἐγένετο –
οἷον  γὰρ  κύκλος  ἐξελίξας  αὑτὸν  γέγονε  καὶ  σχῆµα  καὶ  ἐπίπεδον  καὶ  περιφέρεια  καὶ  κέντρον  καὶ
γραµµαὶ καὶ τὰ µὲν ἄνω, τὰ δὲ κάτω· βελτίω µὲν ὅθεν, χείρω δὲ εἰς ὅ. Τὸ γὰρ εἰς ὃ οὐκ ἦν τοιοῦτον
οἷον τὸ ἀφ' οὗ καὶ εἰς ὅ, οὐδ' αὖ τὸ ἀφ' οὗ καὶ εἰς ὃ οἷον τὸ ἀφ' οὗ µόνον. Καὶ ἄλλως δὲ ὁ νοῦς οὐχ
ἑνός τινος νοῦς, ἀλλὰ καὶ πᾶς· πᾶς δὲ ὢν καὶ πάντων. ∆εῖ οὖν αὐτὸν πάντα ὄντα καὶ πάντων καὶ τὸ
µέρος  αὐτοῦ  ἔχειν  πᾶν  καὶ  πάντα·  εἰ  δὲ  µή,  ἕξει  τι  µέρος  οὐ  νοῦν,  καὶ  συγκείσεται  ἐξ  οὐ  νῶν,  καὶ
σωρός τις συµφορητὸς ἔσται ἀναµένων τὸ γενέσθαι νοῦς ἐκ πάντων. ∆ιὸ καὶ ἄπειρος οὕτως καί, εἴ τι
ἀπ'  αὐτοῦ,  οὐκ  ἠλάττωται,  οὔτε  τὸ  ἀπ'  αὐτοῦ,  ὅτι  πάντα  καὶ  αὐτό,  οὔτε  ἐκεῖνος  ὁ  ἐξ  οὗ,  ὅτι  µὴ
σύνθεσις ἦν ἐκ µορίων. Οὗτος µὲν οὖν τοιοῦτος· διὸ οὐ πρῶτος, ἀλλὰδεῖ εἶναι τὸ <ἐπέκεινα> αὐτοῦ,
οὗπερ  χάριν  καὶ  οἱ  πρόσθεν  λόγοι,  πρῶτον  µέν,  ὅτι  πλῆθος  ἑνὸς  ὕστερον·  καὶ  ἀ
µ
ριθ ὸς  δὲ  οὗτος,
ἀριθµοῦ δὲ ἀρχὴ καὶ τοῦ τοιούτου τὸ ὄντως ἕν· καὶ οὗτος νοῦς καὶ νοητὸν ἅµα, ὥστε δύο ἅµα. Εἰ δὲ
δύο, δεῖ τὸ πρὸ τοῦ δύο λαβεῖν. Τί οὖν; Νοῦς µόνον; Ἀλλὰ παντὶ νῷ συνέζευκται τὸ νοητόν· εἰ οὖν
δεῖ µὴ συνεζεῦχθαι τὸ νοητόν, οὐδὲ νοῦς ἔσται. Εἰ οὖ µ
ν ὴ νοῦς, ἀλλ' ἐκφεύξεται τὰ δύο, τὸ πρότερον

τῶν  δύο  τούτων  ἐπέκεινα  νοῦ  εἶναι.  Τί  οὖν  κωλύει  τὸ  νοητὸν  αὐτὸ  εἶναι;  Ἢ  ὅτι  καὶ  τὸ  νοητὸν
συνέζευκτο τῷ νῷ. Εἰ οὖν µήτε νοῦς µήτε νοητὸν εἴη, τί ἂν εἴη; Ἐξ οὗ ὁ νοῦς καὶ τὸ σὺν αὐτῷ νοητὸν
φήσοµεν. Τί οὖν τοῦτο καὶ ποῖόν τι αὐτὸ φαντασθησόµεθα; Καὶ γὰρ αὖ ἢ νοοῦν ἔσται ἢ ἀνόητόν τι.
Νοοῦν  µὲν  οὖν  νοῦς,  ἀνόητον  δὲ  ἀγνοήσει  καὶ  ἑαυτό·  ὥστε  τί
µ
σε νόν;  Οὐδὲ  γάρ,  εἰ  λέγοιµεν  τὸ
ἀγαθὸν  εἶναι  καὶ  ἁπλούστατον  εἶναι,  δῆλόν  τι  καὶ  σαφὲς  ἐροῦµεν  τὸ  ἀληθὲς  λέγοντες,  ἕως  ἂν  µὴ
ἔχωµεν  ἐπὶ  τί  ἐρείδοντες  τὴν  διάνοιαν  λέγοµεν.  Καὶ  γὰρ  αὖ  τῆς  γνώσεως  διὰ  νοῦ  τῶν  ἄλλων
γινοµένης καὶ τῷ νῷ νοῦν γινώσκειν δυναµένων ὑπερβεβηκὸς τοῦτο τὴν νοῦ φύσιν τίνι ἂν ἁλίσκοιτο
ἐπιβολῇ ἀθρόᾳ; Πρὸς ὃν δεῖ
µ
ση ῆναι, ὅπως οἷόν τε, τῷ ἐν ἡµῖν ὁµοίῳ φήσοµεν. Ἔστι γάρ τι καὶ παρ'
ἡµῖν  αὐτοῦ·  ἢ  οὐκ  ἔστιν,  ὅπου  µὴ  ἔστιν,  οἷς  ἐστι  µετέχειν  αὐτοῦ.  Τὸ  γὰρ  πανταχοῦ  παρὸν  στήσας
ὁπουοῦν  τὸ  δυνάµενον  ἔχειν  ἔχεις  ἐκεῖθεν·  ὥσπερ  εἰ  φωνῆς  κατεχούσης  ἐρ µ
η ίαν  ἢ  καὶ  µετὰ  τῆς
ἐ
µ
ρη ίας καὶ ἀνθρώπους ἐν ὁτῳοῦν τοῦ ἐρήµου στήσας οὖς τὴν φωνὴν κοµιεῖ πᾶσαν καὶ αὖ οὐ πᾶσαν.
Τί  οὖν  ἐστιν  ὃ  κοµιούµεθα  νοῦν  παραστησάµενοι;  Ἢ  δεῖ  τὸν  νοῦν  οἷον  εἰς  τοὐπίσω  ἀναχωρεῖν  καὶ
οἷον ἑαυτὸν ἀφέντα τοῖς εἰς ὄπισθεν αὐτοῦ ἀµφίστοµον ὄντα, † κἀκεῖνα, εἰ ἐθέλοι ἐκεῖνο ὁρᾶν, µὴ
πάντα νοῦν εἶναι. Ἔστι µὲν γὰρ αὐτὸς ζωὴ πρώτη, ἐνέργεια οὖσα ἐν διεξόδῳ τῶν πάντων· διεξόδῳ
δὲ  οὐ  τῇ  διεξιούσῃ,  ἀλλὰ  τῇ  διεξελθούσῃ.  Εἴπερ  οὖν  καὶ  ζωή  ἐστι  καὶ  διέξοδός  ἐστι  καὶ  πάντα
ἀκριβῶς καὶ οὐχ ὁλοσχερῶς ἔχει – ἀτελῶς γὰρ ἂν καὶ ἀδιαρθρώτως ἔχοιἔκ τινος ἄλλου αὐτὸν εἶναι,
ὃ  οὐκέτι  ἐν  διεξόδῳ,  ἀλλὰ  ἀρχὴ  διεξόδου  καὶ  ἀρχὴ      ζωῆς  καὶ  ἀρχὴ  νοῦ  καὶ  τῶν  πάντων.  Οὐ  γὰρ
ἀρχὴ τὰ πάντα, ἀλλ' ἐξ ἀρχῆς τὰ πάντα, αὕτη δὲ οὐκέτι τὰπάντα οὐδέ τι τῶν πάντων, ἵνα γεννήσῃ
τὰ πάντα, καὶ ἵνα µὴ πλῆθος ᾖ, ἀλλὰ τοῦ πλήθους ἀρχή· τοῦ γὰρ γεννηθέντος πανταχοῦ τὸ γεννῶν
ἁπλούστερον. Εἰ οὖν τοῦτο νοῦν ἐγέννησεν, ἁπλούστερον νοῦ δεῖ αὐτὸ εἶναι. Εἰ δέ τις οἴοιτο αὐτὸ τὸ
ἓν καὶ τὰ πάντα εἶναι, ἤτοι καθ' ἓν ἕκαστον τῶν πάντων ἐκεῖνο ἔσται ἢ ὁµοῦ πάντα. Εἰ µὲν οὖν ὁµοῦ
πάντα συνηθροισµένα, ὕστερον ἔσται τῶν πάντων· εἰ δὲ πρότερον τῶν πάντων, ἄλλα µὲν τὰ πάντα,
ἄλλο  δὲ  αὐτὸ  ἔσται  τῶν  πάντων·  εἰ  δὲ  ἅµα  καὶ  αὐτὸ  καὶ  τὰ  πάντα,  οὐκ  ἀρχὴ  ἔσται.  ∆εῖ  δὲ  αὐτὸ
ἀρχὴν  εἶναι  καὶ  εἶναι  πρὸ  πάντων,  ἵνα  ᾖ  µετ'  αὐτὸ  καὶ  τὰ  πάντα.  Τὸ  δὲ  καθ'  ἕκαστον  τῶν  πάντων
πρῶτον µὲν τὸ αὐτὸ ἔσται ὁτιοῦν ὁτῳοῦν, ἔπειτα ὁµοῦ πάντα, καὶ οὐδὲν διακρινεῖ. Καὶ οὕτως οὐδὲν
τῶν πάντων, ἀλλὰ πρὸ τῶν πάντων. Τί δὴ ὄν; ∆ύναµις τῶν πάντων· ἧς µὴ οὔσης οὐδ' ἂν τὰ πάντα,
οὐδ' ἂν νοῦς ζωὴ ἡ πρώτη καὶ πᾶσα. Τὸ δὲ ὑπὲρ τὴν ζωὴν αἴτιον ζωῆς· οὐ γὰρ ἡ τῆς ζωῆς ἐνέργεια
τὰ πάντα οὖσα πρώτη, ἀλλ' ὥσπερ προχυθεῖσα αὐτὴ οἷον ἐκ πηγῆς. Νόησον γὰρ πηγὴν ἀρχὴν ἄλλην
οὐκ  ἔχουσαν,  δοῦσαν  δὲ  ποταµοῖς  πᾶσαν  αὑτήν,  οὐκ  ἀναλωθεῖσαν  τοῖς  ποταµοῖς,  ἀλλὰµένουσαν
αὐτὴν ἡσύχως, τοὺς δὲ ἐξ αὐτῆς προεληλυθότας πρὶν ἄλλον ἄλλῃ ῥεῖν ὁµοῦ συνόντας ἔτι, ἤδη δὲ οἷον
ἑκάστους  εἰδότας  οἷ  ἀφήσουσιν  αὐτῶν  τὰ  ῥεύµατα·  ἢ  ζωὴν  φυτοῦ  µεγίστου  διὰ  παντὸς  ἐλθοῦσαν
ἀρχῆς µενούσης καὶ οὐ σκεδασθείσης περὶ πᾶν αὐτῆς οἷον ἐν ῥίζῃ ἱδρυµένης. Αὕτη τοίνυν παρέσχε
µὲν τὴν πᾶσαν ζωὴν τῷ φυτῷ τὴν πολλήν, ἔµεινε δὲ αὐτὴ οὐ πολλὴ οὖσα, ἀλλ' ἀρχὴ τῆς πολλῆς. Καὶ
θαῦµα οὐδέν. Ἢ καὶ θαῦµα, πῶς τὸ πλῆθος τῆς ζωῆς ἐξ οὐ πλήθους ἦν, καὶ οὐκ ἦν τὸ πλῆθος, εἰ µὴ
τὸ  πρὸ  τοῦ  πλήθους  ἦν  ὃ  µὴ  πλῆθος  ἦν.  Οὐ  γὰρ  µερίζεται  εἰς  τὸ  πᾶν  ἡ  ἀρχή·  µεριςθεῖσα  γὰρ
ἀπώλεσεν ἂν καὶ τὸ πᾶν, καὶ οὐδ' ἂν ἔτι γένοιτο µὴ µ
  ενούσης τῆς ἀρχῆς ἐφ' ἑαυτῆς ἑτέρας οὔσης. ∆ιὸ
καὶ ἡ ἀναγωγὴ πανταχοῦ ἐφ' ἕν. Καὶ ἐφ' ἑκάστου µέν τι ἕν, εἰς ὃ ἀνάξεις, καὶ τόδε πᾶν εἰς ἓν τὸ πρὸ
αὐτοῦ,  οὐχ  ἁπλῶς  ἕν,  ἕως  τις  ἐπὶ  τὸ  ἁπλῶς  ἓν  ἔλθῃ·  τοῦτο  δὲ  οὐκέτι  ἐπ'  ἄλλο.  Ἀλλ'  εἰ  µὲν  τὸ  τοῦ
φυτοῦ ἕν – τοῦτο δὲ καὶ ἡ ἀρχὴ ἡ µένουσα – καὶ τὸ ζῴου ἓν καὶ τὸ ψυχῆς ἓν καὶ τὸ τοῦ παντὸς ἓν
λαµβάνοι, λαµβάνει ἑκασταχοῦ τὸ δυνατώτατον καὶ τὸ τίµιον· εἰ δὲ τὸ τῶν κατ' ἀλήθειαν ὄντων ἕν,
τὴν ἀρχὴν καὶ πηγὴν καὶ δύναµιν, λαµβάνοι, ἀπιστήσοµεν καὶ τὸ µηδὲν ὑπονοήσοµεν; Ἤ ἐστι µὲν τὸ
µηδὲν  τούτων  ὧν  ἐστιν  ἀρχή,  τοιοῦτοµέντοι,  οἷον,  µηδενὸς  αὐτοῦ  κατηγορεῖσθαι  δυναµένου,  µὴ
ὄντος,  µὴ  οὐσίας,  µὴ  ζωῆς,  τὸ  ὑπὲρ  πάντα  αὐτῶν  εἶναι.  Εἰ  δὲ  ἀφελὼν  τὸ  εἶναι
µ
λα βάνοις,  θαῦµα
ἕξεις.  Καὶ  βαλὼν  πρὸς  αὐτὸ  καὶ  τυχὼν  ἐντὸς  αὐτοῦ  ἀναπαυσάµενος  συννόει  µᾶλλον  τῇ  προσβολῇ
συνείς,  συνορῶν  δὲ  τὸ  µέγα  αὐτοῦ  τοῖς  µετ'  αὐτὸ  δι'  αὐτὸ  οὖσιν.  Ἔτι  δὲ  καὶ  ὧδε·  ἐπεὶ  γὰρ  ὁ  νοῦς
ἐστιν ὄψις τις καὶ ὄψις ὁρῶσα, δύ
µ
να ις ἔσται εἰς ἐνέργειαν ἐλθοῦσα. Ἔσται τοίνυν τὸ µὲν ὕλη, τὸ δὲ
εἶδος αὐτοῦ [οἷον καὶ ἡ κατ' ἐνέργειαν ὅρασις], ὕλη δὲ ἐν νοητοῖς· ἐπεὶ καὶ ἡ ὅρασις ἡ κατ' ἐνέργειαν
διττὸν ἔχει· πρὶν γοῦν ἰδεῖν ἦν ἕν. Τὸ οὖν ἓν δύο γέγονε καὶ τὰ δύο ἕν. Τῇ µὲν οὖν ὁράσει ἡ πλήρωσις
παρὰ τοῦ αἰσθητοῦ καὶ ἡ οἷον τελείωσις, τῇ δὲ τοῦ νοῦ ὄψει τὸ ἀγαθὸν τὸ πληροῦν. Εἰ γὰρ αὐτὸς τὸ
ἀγαθόν, τί ἔδει ὁρᾶν ἢ ἐνεργεῖν ὅλως; Τὰ µὲν γὰρ ἄλλα περὶ τὸ ἀγαθὸν καὶ διὰ τὸ ἀγαθὸν ἔχει τὴν
ἐνέργειαν, τὸ δὲ ἀγαθὸν οὐδενὸς δεῖται· διὸ οὐδέν ἐστιν αὐτῷ ἢ αὐτό. Φθεγξάµενος οὖν τὸ ἀγαθὸν
µηδὲν ἔτι προσνόει· ἐὰν γάρ τι προσθῇς, ᾧ προσέθηκας ὁτιοῦν, ἐνδεὲς ποιήσεις. ∆ιὸ οὐδὲ τὸ νοεῖν,
ἵνα µὴ καὶ ἄλλο, καὶ ποιήσῃς δύο, νοῦν καὶ ἀγαθόν. Ὁ µὲν γὰρ νοῦς τοῦ ἀγαθοῦ, τὸ δ' ἀγαθὸν οὐ
δεῖται ἐκείνου· ὅθεν καὶ τυγχάνων τοῦ ἀγαθοῦ ἀγαθοειδὲς γίνεται καὶ τελειοῦται παρὰ τοῦ ἀγαθοῦ,
τοῦ µὲν εἴδους τοῦ ἐπ' αὐτῷ παρὰ τοῦ ἀγαθοῦ ἥκοντος ἀγαθοειδῆ ποιοῦντος. Οἷον δὲ ἐνορᾶται ἐπ'
αὐτῷ ἴχνος τοῦ ἀγαθοῦ, τοιοῦτον τὸ ἀρχέτυπον ἐννοεῖν προσήκει τὸ ἀληθινὸν ἐκείνου ἐνθυµηθέντα
ἐκ τοῦ ἐπὶ τῷ νῷ ἐπιθέοντος ἴχνους. Τὸ µὲν οὖν ἐπ' αὐτοῦ ἴχνος αὐτοῦ τῷ νῷ ὁρῶντι ἔδωκεν ἔχειν·
ὥστε ἐν µὲν τῷ νῷ ἡ ἔφεσις καὶ ἐφιέµενος ἀεὶ καὶ ἀεὶ τυγχάνων, ἐκεῖ<νος> δὲ οὔτε ἐφιέµενος – τίνος
γάρ; – οὔτε  τυγχάνων·  οὐδὲ  γὰρ  ἐφίετο.  Οὐ  τοίνυν  οὐδὲ  νοῦς.  Ἔφεσις  γὰρ  καὶ  ἐν  τούτῳ  καὶ
σύννευσις πρὸς τὸ εἶδος αὐτοῦ. Τοῦ δὴ νοῦ καλοῦ ὄντος καὶ πάντων καλλίστου, ἐν φωτὶ καθαρῷ καὶ
<αὐγῇ καθαρᾷ> κειµένου καὶ τὴν τῶν ὄντων περιλαβόντος φύσιν, οὗ καὶ ὁ καλὸς οὗτος κόσµος σκιὰ
καὶ εἰκών, καὶ ἐν πάσῃ  ἀγλαίᾳ κειµένου, ὅτι µηδὲν ἀνόητον µηδὲ σκοτεινὸν µηδ' ἄµετρον  ἐν αὐτῷ,
ζῶντος ζωὴν µακαρίαν, θάµβος µὲν ἂν ἔχοι τὸν ἰδόντα καὶ τοῦτον καὶ ὡς χρὴ εἰς αὐτὸν εἰσδύντα καὶ

αὐτῷ  γενόµενον  ἕνα.  Ὡς  δὴ  ὁ  ἀναβλέψας  εἰς  τὸν  οὐρανὸν  καὶ  τὸ  τῶν  ἄστρων  φέγγος  ἰδὼν  τὸν
ποιήσαντα  ἐνθυµεῖται  καὶ  ζητεῖ,  οὕτω  χρὴ  καὶ  τὸν  νοητὸν  κόσµον  ὃς  ἐθεάσατο  καὶ  ἐνεῖδε  καὶ
ἐθαύµασε  τὸν  κἀκείνου  ποιητὴν  τίς  ἄρα  ὁ  τοιοῦτον  ὑποστήσας  ζητεῖν, [ἢ  ποῦ]  ἢ  πῶς,  ὁ  τοιοῦτον
παῖδα γεννήσας νοῦν, κόρον καλὸν καὶ παρ' αὐτοῦ γενόµενον κόρον. Πάντως τοι οὔτε νοῦς ἐκεῖνος
οὔτε κόρος, ἀλλὰ καὶ πρὸ νοῦ καὶ κόρου· µετὰ γὰρ αὐτὸν νοῦς καὶ κόρος, δεηθέντα καὶ κεκορέσθαι
καὶ  νενοηκέναι·  ἃ  πλησίον  µέν  ἐστι  τοῦ  ἀνενδεοῦς  καὶ  τοῦ  νοεῖν  οὐδὲν  δεοµένου,  πλήρωσιν  δὲ
ἀληθινὴν  καὶ  νόησιν  ἔχει,  ὅτι  πρώτως  ἔχει.  Τὸ  δὲ  πρὸ  αὐτῶν  οὔτε  δεῖται  οὔτε  ἔχει·  ἢ  οὐκ  ἂν  τὸ
ἀγαθὸν ἦν.

III,9 Ἐπισκέψεις διάφοροι (13)

<Νοῦς>, φησιν, <ὁρᾷ ἐνούσας ἰδέας> ἐν <τῷ ὅ ἐστι ζῷον>· εἶτα<διενοήθη>, φησίν, ὁ δηµιουργός, ἃ
ὁ <νοῦς ὁρᾷ> ἐν <τῷ ὅ ἐστι ζῷον, καὶ τόδε> τὸ πᾶν<ἔχειν>. Οὐκοῦν φησιν ἤδη εἶναι τὰ εἴδη πρὸ τοῦ
νοῦ, ὄντα δὲ αὐτὰ νοεῖν  τὸν νοῦν; Πρῶτον οὖν ἐκεῖνο, λέγω  δὲ τὸ ζῷον,  ζητητέον εἰ  µὴ νοῦς, ἀλλ'
ἕτερον νοῦ· τὸ γὰρ θεώµενον νοῦς· τὸ τοίνυν ζῷον αὐτὸ οὐ νοῦς, ἀλλὰ νοητὸν αὐτὸ φήσοµεν καὶ τὸν
νοῦν ἔξω φήσοµεν αὐτοῦ ἃ ὁρᾷ ἔχειν. Εἴδωλα ἄρα καὶ οὐ τἀληθῆ ἔχει, εἰ ἐκεῖ τἀληθῆ. Ἐκεῖ γὰρ καὶ
τὴν ἀλήθειάν φησιν εἶναι ἐν τῷ ὄντι, οὗ αὐτὸ ἕκαστον. Ἤ, κἂν ἕτερον ἑκάτερον, οὐ χωρὶς ἀλλήλων,
ἀλλ' ἢ µόνον τῷ ἕτερα. Ἔπειτα οὐδὲν κωλύει ὅσον ἐπὶ τῷ λεγοµένῳ ἓν εἶναι ἄµφω, διαιρούµενα δὲ
τῇ νοήσει, εἴπερµόνον ὡς ὂν τὸ µὲν νοητόν, τὸ δὲ νοοῦν· ὃ γὰρ καθορᾷ οὔ φησιν ἐν ἑτέρῳ πάντως,
ἀλλ' ἐν αὐτῷ τῷ ἐν αὑτῷ τὸ νοητὸν ἔχειν. Ἢ τὸ µὲν νοητὸν οὐδὲν κωλύει καὶ νοῦν εἶναι ἐν στάσει καὶ
ἑνότητι καὶ ἡσυχίᾳ, τὴν δὲ τοῦ νοῦ φύσιν τοῦ ὁρῶντος ἐκεῖνον τὸν νοῦν τὸν ἐν αὑτῷ ἐνέργειάν τινα
ἀπ'  ἐκείνου,  ἣ  ὁρᾷ  ἐκεῖνον·  ὁρῶντα  δὲ  ἐκεῖνον  <εἶναι>  οἷον  [ἐκεῖνον  εἶναι]  νοῦν  ἐκείνου,  ὅτι  νοεῖ
ἐκεῖνον· νοοῦντα δὲ ἐκεῖνον καὶ αὐτὸν νοῦν καὶ νοητὸν ἄλλως εἶναι τῷ µ µ
ε ιµῆσθαι. Τοῦτο οὖν ἐστι τὸ
διανοηθέν, ἃ ἐκεῖ ὁρᾷ, ἐν τῷδε τῷ κόσµῳ ποιῆσαι ζῴων γένη τέσσαρα. ∆οκεῖ γε µὴν τὸ διανοούµενον
ἐπικεκρυµµένως  ἕτερον  ἐκείνων  τῶν  δύο  ποιεῖν.  Ἄλλοις  δὲ  δόξει  τὰ  τρία  ἓν  εἶναι,  τὸ  ζῷον  αὐτὸ  ὅ
ἐστιν, ὁ νοῦς, τὸ διανοούµενον. Ἤ, ὥσπερ ἐν πολλοῖς, προτείνων ἄλλως, ὁ δὲ ἄλλως νοεῖ τρία εἶναι.
Καὶ τὰ µὲν δύο εἴρηται, τὸ δὲ τρίτον τί, ὃ διενοήθη τὰ ὁρώµενα ὑπὸ τοῦ νοῦ ἐν τῷ ζῴῳ κείµενα αὐτὸ
ἐργάσασθαι  καὶ  ποιῆσαι  καὶ  µερίσαι;  Ἢ  δυνατὸν  τρόπον  µὲν  ἄλλον  τὸν  νοῦν  εἶναι  τὸν  µερίσαντα,
τρόπον  δὲ  ἕτερον  τὸν  µερίσαντα  µὴ  τὸν  νοῦν  εἶ-ναι·  ᾗ  µὲν  γὰρ  παρ'  αὐτοῦ  τὰ  µερισθέντα,  αὐτὸν
εἶναι τὸν µερίσαντα, ᾗ δ' αὐτὸς ἀµέριστος µένει, τὰ δ' ἀπ' αὐτοῦ ἐστι τὰ µερισθέντα – ταῦτα δέ ἐστι
ψυχαί – ψυχὴν εἶναι τὴν µερίσασαν εἰς πολλὰς ψυχάς. ∆ιὸ καί φησι τοῦ τρίτου εἶναι τὸν µερισµὸν καὶ
ἐν  τῷ  τρίτῳ,  ὅτι  διενοήθη,  ὃ  οὐ  νοῦ  ἔργονἡ  διάνοια – ἀλλὰ  ψυχῆς  µεριστὴν  ἐνέργειαν  ἐχούσης  ἐν
µεριστῇ  φύσει.  Οἷον  γὰρ  µιᾶς  ἐπιστήµης  τῆς  ὅλης  ὁ  µερισµὸς  εἰς  τὰ  θεωρήµατα  τὰ  καθέκαστα  οὐ
σκεδασθείσης  οὐδὲ  κατακερµατισθείσης,  ἔχει  δὲ  ἕκαστον  δυνάµει  τὸ  ὅλον,  οὗ  τὸ  αὐτὸ  ἀρχὴ  καὶ
τέλος,  καὶ  οὕτω  χρὴ  παρασκευάζειν  αὐτόν,  ὡς  τὰς  ἀρχὰς  τὰς  ἐν  αὐτῷ  καὶ  τέλη  εἶναι  καὶ  ὅλα  καὶ
πάντα  εἰς  τὸ  τῆς  φύσεως  ἄριστον·  ὁ  γενόµενός  ἐστιν  ἐκεῖ·  τούτῳ  γὰρ  τῷ  ἀρίστῳ  αὐτοῦ,  ὅταν  ἔχῃ,
ἅψεται  ἐκείνου. Ἡ  πᾶσα  ψυχὴ  οὐδαµοῦ  ἐγένετο  οὐδὲ  ἦλθεν·  οὐδὲ  γὰρ  ἦν  ὅπου·  ἀλλὰ  τὸ  σῶµα
γειτονῆσαν  µετέλαβεν  αὐτῆς·  διὸ  οὐκ  ἐν  τῷ  σώµατι  οὐδ'  ὁ  Πλάτων  φησί  που,  ἀλλὰ  τὸ  σῶµα  εἰς
αὐτήν. Αἱ δ' ἄλλαι ἔχουσιν ὅθεν – ἀπὸ γὰρ ψυχῆς – καὶ εἰς ὅ, καὶ κατελθεῖν καὶ µετελθεῖν· ὅθεν καὶ
ἀνελθεῖν. Ἡ δ' ἀεὶ ἄνω ἐν ᾧ πέφυκεν εἶναι ψυχή· τὸ δὲ ἐφεξῆς τὸ πᾶν, οἷον τὸ πλησίον ἢ τὸ ὑφ' ἡλίῳ.
Φωτίζεται  µὲν  οὖν  ἡ  µερικὴ  πρὸς  τὸ  πρὸ  αὐτῆς  φεροµένη – ὄντι  γὰρ  ἐντυγχάνει – εἰς  δὲ  τὸ  µετ'
αὐτὴν εἰς τὸ µὴ ὄν. Τοῦτο δὲ ποιεῖ, ὅταν πρὸς αὑτήν· πρὸς αὑτὴν γὰρ
µ
βουλο ένη τὸ µετ' αὐτὴν ποιεῖ
εἴδωλον  αὐτῆς,  τὸ  µὴ  ὄν,  οἷον
µ
κενε βατοῦσα  καὶ  ἀοριςτοτέρα  γινοµένη·  καὶ  τούτου  τὸ  εἴδωλον  τὸ
ἀόριστον πάντη σκοτεινόν· ἄλογον γὰρ καὶ ἀνόητον πάντη καὶ πολὺ τοῦ ὄντος ἀποστατοῦν. Εἰς δὲ
τὸ  µεταξύ  ἐστιν  ἐν  τῷ  οἰκείῳ,  πάλιν  δὲ  ἰδοῦσα  οἷον  δευτέρᾳ  προσβολῇ  τὸ  εἴδωλον  ἐµόρφωσε  καὶ
ἡσθεῖσα  ἔρχεται  εἰς  αὐτό.  Πῶς  οὖν  ἐξ  ἑνὸς  πλῆθος;  Ὅτι  πανταχοῦ·  οὐ  γάρ  ἐστιν  ὅπου  οὔ.  Πάντα
οὖν  πληροῖ·  πολλὰ  οὖν,  µᾶλλον  δὲ  πάντα  ἤδη.  Αὐτὸ  µὲν  γὰρ  εἰ  µόνον  πανταχοῦ,  αὐτὸ  ἂν  ἦν  τὰ
πάντα· ἐπεὶ δὲ καὶ οὐ
µ
δα οῦ, τὰ πάντα γίνεται µὲν δι' αὐτόν, ὅτι πανταχοῦ ἐκεῖνος, ἕτερα δὲ αὐτοῦ,
ὅτι αὐτὸς οὐδαµοῦ. ∆ιὰ τί οὖν οὐκ αὐτὸς µόνον πανταχοῦ καὶ αὖ πρὸς τούτῳ καὶ οὐδαµοῦ; Ὅτι δεῖ
πρὸ  πάντων  ἓν  εἶναι.  Πληροῦν  οὖν  δεῖ  αὐτὸν  καὶ  ποιεῖν  πάντα,  οὐκ  εἶναι  τὰ  πάντα,  ἃ  ποιεῖ. Τὴν
ψυχὴν αὐτὴν δεῖ ὥσπερ ὄψιν εἶναι, ὁρατὸν δὲ αὐτῇ τὸν νοῦν εἶναι, ἀόριστον πρὶν ἰδεῖν, πεφυκυῖαν δὲ
νοεῖν· ὕλην οὖν πρὸς νοῦν. Νοοῦντες αὑτοὺς βλέποµεν δηλονότι νοοῦσαν φύσιν, ἢ ψευδοίµεθα ἂν τὸ
νοεῖν.  Εἰ  οὖν  νοοῦµεν  καὶ  ἑαυτοὺς  νοοῦµεν,  νοερὰν  οὖσαν  φύσιν  νοοῦµεν·  πρὸ  ἄρα  τῆς  νοήσεως
ταύτης ἄλλη ἐστὶ νόησις οἷον ἥσυχος. Καὶ οὐσίας δὴ νόησις καὶ ζωῆς νόησις· ὥστε πρὸ ταύτης τῆς
ζωῆς  καὶ  οὐσίας  ἄλλη  οὐσία  καὶ  ζωή.  Ταῦτα  ἄρα  εἶδεν,  ὅσα  ἐνέργειαι.  Εἰ  δὲ  νόες  αἱ  ἐνέργειαι  αἱ
κατὰ τὸ νοεῖν οὕτως ἑαυτούς, τὸ νοητὸν ἡµεῖς οἱ ὄντως. Ἡ δὲ νόησις ἡ αὐτῶν τὴν εἰκόνα φέρει. Τὸ
µὲν  πρῶτον  δύναµίς  ἐστι  κινήσεως  καὶ  στάσεως, ὥστε  ἐπέκεινα  τούτων·  τὸ  δὲ  δεύτερον  ἕστηκέ  τε
καὶ κινεῖται περὶ ἐκεῖνο· καὶ νοῦς δὲ περὶ τὸ δεύτερον· ἄλλο γὰρ ὂν πρὸς ἄλλο ἔχει τὴν νόησιν, τὸ δὲ
ἓν νόησιν οὐκ ἔχει. ∆ιπλοῦν δὲ τὸ νοοῦν, κἂν αὐτὸν νοῇ, καὶ ἐλλιπές, ὅτι ἐν τῷ νοεῖν ἔχει τὸ εὖ, οὐκ
ἐν τῇ ὑποστάσει. Τὸ ἐνεργείᾳ παντὶ τῷ ἐκ δυνάµεως εἰς ἐνέργειαν ὅ ἐστι ταὐτὸν ἀεί, ἕως ἂν ᾖ· ὥστε
καὶ τὸ τέλειον καὶ τοῖς σώµασιν ὑπάρχει, οἷον τῷ πυρί· ἀλλ' οὐ δύναται ἀεὶ εἶναι, ὅτιµεθ' ὕλης· ὃ δ' ἂν

ἀσύνθετον ὂν ἐνεργείᾳ ᾖ, ἀεὶ ἔστιν. Ἔστι δὲ τὸ αὐτὸ ἐνεργείᾳ ὂν δυνάµει κατ' ἄλλο εἶναι. Ἀλλ' οὐ
νοεῖ τὸ πρῶτον ἐπέκεινα ὄντος· ὁ δὲ νοῦς τὰ ὄντα, καὶ ἔστι κίνησις ἐνταῦθα καὶ στάσις. Περὶ οὐδὲν
γὰρ αὐτὸ τὸ πρῶτον, τὰ ἄλλα δὲ περὶ αὐτὸ ἀναπαυόµενα ἕστηκε καὶ κινεῖται· ἡ γὰρ κίνησις ἔφεσις,
τὸ  δὲ  οὐδενὸς  ἐφίεται·  τίνος  γὰρ  τό  γε  ἀκρότατον;  Οὐ  νοεῖ  οὖν  οὐδὲ  ἑαυτό;  Ἢ  ᾗ  ἔχει  ἑαυτό,  καὶ
νοεῖν ὅλως λέγεται; Ἢ τῷ ἔχειν ἑαυτὸ οὐ νοεῖν λέγεται, ἀλλὰ τῷ πρὸς τὸ πρῶτον βλέπειν. Ἔστι δὲ
πρώτη  ἐνέργεια  καὶ  αὐτὴ  ἡ  νόησις.  Εἰ  οὖν  αὕτη  πρώτη,  οὐ µ
δε ίαν  δεῖ  προτέραν.  Τὸ  οὖν  παρέχον
ταύτην ἐπέκεινα ταύτης· ὥστε δευτέρα ἡ νόησις µετ' ἐκεῖνο. Οὐδὲ γὰρ τὸ πρώτως
µ
σε νὸν ἡ νόησις·
οὔκουν  οὐδὲ  πᾶσα,  ἀλλ'  ἡ  τοῦ  ἀγαθοῦ·  ἐπέκεινα  ἄρα  νοήσεως  τἀγαθόν.  Ἀλλ'  οὐ  παρακολουθήσει
αὑτῷ.  Τί  οὖν  ἡ  παρακολούθησις  αὐτῷ;  Ἀγαθοῦ  ὄντος  ἢ  οὔ;  Εἰ  µὲν  γὰρ  ὄντος,  ἤδη  ἐστὶ  πρὸ  τῆς
παρακολουθήσεως τἀγαθόν· εἰ δ' ἡ παρακολούθησις ποιεῖ, οὐκ ἂν εἴη πρὸ ταύτης τὸ ἀγαθόν· ὥστε
οὐδ' αὐτὴ ἔσται µὴ οὖσα ἀγαθοῦ. Τί οὖν; Οὐδὲ ζῇ; Ἢ ζῆν µὲν οὐ λεκτέον, εἴπερ δέ, ζωὴν δίδωσι. Τὸ
δὲ  παρακολουθοῦν  ἑαυτῷ  καὶ  τὸ  νοοῦν  αὑτὸ  δεύτερον·  παρακολουθεῖ  γάρ,  ἵνα  τῇ  ἐνεργείᾳ  ταύτῃ
συνῇ  αὑτό.  ∆εῖ  οὖν,  εἰ  καταµανθάνει  αὑτό,  ἀ
µ
κατα άθητον  τετυχηκέναι  εἶναι  αὐτοῦ  καὶ  τῇ  αὐτοῦ
φύσει  ἐλλιπὲς  εἶναι,  τῇ  δὲ  νοήσει  τελειοῦσθαι.  Τὸ  ἄρα  κατανοεῖν  ἐξαιρετέον·  ἡ  γὰρ  προσθήκη
ἀφαίρεσιν καὶ ἔλλειψιν ποιεῖ.

IV,2 Περὶ οὐσίας ψυχῆς, πρότερον (4)

Τὴν τῆς ψυχῆς οὐσίαν τίς ποτέ ἐστι ζητοῦντες σῶµα οὐδὲν αὐτὴν δείξαντες εἶναι, οὐδ' ἐν ἀσωµάτοις
αὖ ἁ µ
ρ ονίαν, τό τε τῆς ἐντελεχείας οὔτε ἀληθὲς οὕτως, ὡς λέγεται, οὔτε δηλωτικὸν ὂν τοῦ τί ἐστιν
ἀφέντες,  καὶ  µὴν  τῆς  νοητῆς  φύσεως  εἰπόντες  καὶ  τῆς  θείας  µοίρας  εἶναι  τάχα  µὲν  ἄν  τι  σαφὲς
εἰρηκότες  εἴ µ
η εν  περὶ  τῆς  οὐσίας  αὐτῆς.  Ὅµως  γε  µὴν  προσωτέρω  χωρεῖν  βέλτιον·  τότε  µὲν  οὖν
διῃροῦµεν αἰσθητῇ καὶ νοητῇ φύσει διαστελλόµενοι, ἐν τῷ νοητῷ τὴν ψυχὴν τιθέµενοι. Νῦν δὲ κείσθω
µὲν ἐν τῷ νοητῷ· κατ' ἄλλην δὲ ὁδὸν τὸ προσεχὲς τῆς φύσεως αὐτῆ µ
ς εταδιώκωµεν. Λέγωµεν δὴ τὰ
µὲν  πρώτως  εἶναι  µεριστὰ  καὶ  τῇ  αὐτῶν  φύσει  σκεδαστά·  ταῦτα  δὲ  εἶναι,  ὧν  οὐδὲν  µέρος  ταὐτόν
ἐστιν οὔτε ἄλλῳ µέρει οὔτε τῷ ὅλῳ, τό τε µέρος αὐτῶν ἔλαττον εἶναι δεῖ τοῦ παντὸς καὶ ὅλου. Ταῦτα
δέ ἐστι τὰ αἰσθητὰ µεγέθη καὶ ὄγκοι, ὧν ἕκαστον ἴδιον τόπον ἔχει, καὶ οὐχ οἷόν τε ἅµα ταὐτὸν ἐν
πλείοσι τόποις εἶναι. Ἡ δέ ἐστιν ἀντιτεταγµένη ταύτῃ οὐσία, οὐδαµῇ µ
µ
ερισ ὸν δεχοµένη, ἀµερής τε
καὶ  ἀµέριστος,  διά
µ
στη ά  τε  οὐδὲν  οὐδὲ  δι'  ἐπινοίας  δεχοµένη,  οὐ  τόπου  δεοµένη  οὐδ'  ἔν  τινι  τῶν
ὄντων γιγνοµένη οὔτε κατὰ µέρη οὔτε κατὰ ὅλα, οἷον πᾶσιν ὁµοῦ τοῖς οὖσιν ἐποχουµένη, οὐχ ἵνα ἐν
αὐτοῖς ἱδρυθῇ, ἀλλ' ὅτι µὴ δύναται τὰ ἄλλα ἄνευ αὐτῆς εἶναι µηδὲ θέλει, ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ ἔχουσα
οὐσία,  κοινὸν  ἁπάντων  τῶν  ἐφεξῆς  οἷον  κέντρον  ἐν  κύκλῳ,  ἀφ'  οὗ  πᾶσαι  αἱ  πρὸς  τὴν  περιφέρειαν
γραµµαὶ ἐξ µµ
η
έναι οὐδὲνἧττον ἐῶσιν αὐτὸ ἐφ' ἑαυτοῦ µένειν ἔχουσαι παρ' αὐτοῦ τὴν γένεσιν καὶ τὸ
εἶναι, καὶ µετέχουσιµὲν τοῦ
µ
ση είου, καὶ ἀρχὴ τὸ ἀµερὲς αὐταῖς, προῆλθόν γε µὴν ἐξαψάµεναι αὐτὰς
ἐκεῖ. Τούτου δὴ τοῦ πρώτως ἀµερίστου ὄντος ἐν τοῖς νοητοῖς καὶ τοῖς οὖσιν ἀρχηγοῦ καὶ αὖ ἐκείνου
τοῦ ἐν αἰσθητοῖς µεριστοῦ πάντη, πρὸς µὲν τοῦ αἰσθητοῦ καὶ ἐγγύς τι τούτου καὶ ἐν τούτῳ ἄλλη ἐστὶ
φύσις, µεριστὴ µὲν οὐ πρώτως, ὥσπερ τὰ σώµατα, µεριστή γε µὴν γιγνοµένη ἐν τοῖς σώµασιν· ὥστε
διαιρουµένων  τῶν  σωµάτων  µερίζεσθαι  µὲν  καὶ  τὸ  ἐν  αὐτοῖς  εἶδος,  ὅλον  γε  µὴν  ἐν  ἑκάστῳ  τῶν
µερισθέντων  εἶναι  πολλὰ  τὸ  αὐτὸ  γινόµενον,  ὧν  ἕκαστον  πάντη  ἄλλου  ἀπέστη,  ἅτε  πά
µ
ντη εριστὸν
γενόµενον·  οἷα  χροιαὶ  καὶ  ποιότητες  πᾶσαι  καὶ  ἑκάστη      µορφή,  ἥτις  δύναται  ὅλη  ἐν  πολλοῖς  ἅµα
εἶναι διεστηκόσιν οὐδὲν µέρος ἔχουσα πάσχον τὸ αὐτὸ τῷ ἄλλο πάσχειν· διὸ δὴµεριστὸν πάντη καὶ
τοῦτο θετέον. Πρὸς δ' αὖ ἐκείνῃ τῇ ἀµερίστῳ πάντη φύσει ἄλλη ἑξῆς οὐσία ἀπ' ἐκείνης οὖσα, ἔχουσα
µὲν  τὸ  ἀµέριστον  ἀπ'  ἐκείνης,  προόδῳ  δὲ  τῇ  ἀπ'  αὐτῆς  ἐπὶ  τὴν  ἑτέραν  σπεύδουσα  φύσιν  εἰς  µέσον
ἀµφοῖν  κατέστη,  τοῦ  τε  ἀµερίστου  καὶ  πρώτου  καὶ  τοῦ  περὶ  τὰ  σώµατα  µεριστοῦ  τοῦ  ἐπὶ  τοῖς
σώµασιν, οὐχ ὅντινα τρόπον χρόα καὶ ποιότης πᾶσα πολλαχοῦ µέν ἐστιν ἡ αὐτὴ ἐν πολλοῖς σωµάτων
ὄγκοις, ἀλλ' ἔστι τὸ ἐν ἑκάστῳ ἀφεστὼς τοῦ ἑτέρου πάντη, καθόσον καὶ ὁ ὄγκος τοῦ ὄγκου ἀπέστη·
κἂν τὸ µέγεθος δὲ ἓν ᾖ, ἀλλὰ τό γε ἐφ' ἑκάστῳ µέρει ταὐτὸν κοινωνίαν οὐ µ
δε ίαν εἰς ὁµοπάθειαν ἔχει,
ὅτι τὸ ταὐτὸν τοῦτο ἕτερον, τὸ δ' ἕτερόν ἐστι· πά
µ
θη α γὰρ τὸ ταὐτόν, οὐκ οὐσία ἡ αὐτή. Ἣν δὲ ἐπὶ
ταύτῃ τῇ φύσει φαµὲν εἶναι τῇ ἀµερίστῳ προσχωροῦσαν οὐσίᾳ, οὐσία τέ ἐστι καὶ ἐγγίγνεται σώµασι,
περὶ  ἃ  καὶ  µερίζεσθαι  αὐτῇ  συµβαίνει  οὐ  πρότερον  τοῦτο  πασχούσῃ,  πρὶν  σώµασιν  ἑαυτὴν  δοῦναι.
Ἐν οἷς οὖν γίγνεται σώµασι, κἂν ἐν τῷ µεγίστῳ γίγνηται καὶ ἐπὶ πάντα διεστηκότι, δοῦσ' ἑαυτὴν τῷ
ὅλῳ οὐκ ἀφίσταται τοῦ εἶναι µία. Οὐχ οὕτως, ὡς τὸ σῶµα ἕν· τῷ γὰρ συνεχεῖ τὸ σῶµα ἕν, ἕκαστον δὲ
τῶν µερῶν ἄλλο, τὸ δ' ἄλλο καὶ ἀλλαχοῦ. Οὐδ' ὡς ποιότης µία. Ἡ δ' ὁµοῦ µεριστή τε καὶ ἀµέριστος
φύσις, ἣν δὴ ψυχὴν εἶναί φαµεν, οὐχ οὕτως ὡς τὸ συνεχὲς µία, µέρος ἄλλο, τὸ δ' ἄλλο ἔχουσα· ἀλλὰ
µεριστὴ µέν, ὅτι ἐν πᾶσι µέρεσι τοῦ ἐν ᾧ ἔστιν, ἀµέριστος δέ, ὅτι ὅλη ἐν πᾶσι καὶ ἐν ὁτῳοῦν αὐτοῦ
ὅλη. Καὶ ὁ τοῦτο κατιδὼν τὸ µέγεθος τῆς ψυχῆς καὶ τὴν δύναµιν αὐτῆς κατιδὼν εἴσεται, ὡς θεῖον τὸ
χρῆµα αὐτῆς καὶ θαυµαστὸν καὶ τῶν ὑπὲρ τὰ χρήµατα φύσεων. Μέγεθος οὐκ ἔχουσα παντὶ µεγέθει
σύνεστι  καὶ  ὡδὶ  οὖσα  ὡδὶ  πάλιν  αὖ  ἐστιν  οὐκ  ἄλλῳ,  ἀλλὰτῷ  αὐτῷ·  ὥστε  µ µ
ε ερίσθαι  καὶ  µὴ
µ µ
ε ερίσθαι αὖ, µᾶλλον δὲ µὴ µ µ
ε ερίσθαι αὐτὴν µηδὲµ µ
ε ερισµένην γεγονέναι· µένει γὰρ µεθ' ἑαυτῆς
ὅλη,  περὶ  δὲ  τὰ  σώµατά  ἐστι  µ µ
ε ερισµένη  τῶν  σωµάτων  τῷ  οἰκείῳ  µεριστῷ  οὐ  δυναµένων  αὐτὴν
ἀµερίστως δέξασθαι· ὥστε εἶναι τῶν σωµάτων πά
µ
θη α τὸν µερισµόν, οὐκ αὐτῆς. Ὅτι δὲ τοιαύτην

ἔδει τὴν ψυχῆς φύσιν εἶναι, καὶ τὸ παρὰ ταύτην οὐχ οἷόν τε εἶναι ψυχὴν οὔτε ἀµέριστον οὖσαν µόνον
οὔτε µόνον µεριστήν, ἀλλ' ἀνάγκη ἄµφω τοῦτον τὸν τρόπον εἶναι, ἐκ τῶνδε δῆλον. Εἴτε γὰρ οὕτως
ἦν, ὡς τὰ σώµατα, ἄλλο, τὸ δὲ ἄλλο ἔχουσα µέρος, οὐκ ἂν τοῦ ἑτέρου παθόντος τὸ ἕτερον µέρος εἰς
αἴσθησιν  ἦλθε  τοῦ  παθόντος,  ἀλλ'  ἐκείνη  ἂν  ἡ  ψυχή,  οἷον  ἡ  περὶ  τὸν  δάκτυλον,  ὡς  ἑτέρα  καὶ  ἐφ'
ἑαυτῆς οὖσα ᾔσθετο τοῦ παθήµατος· πολλαί γε ὅλως ἦσαν ψυχαὶ αἱ διοικοῦσαι ἕκαστον ἡµῶν· καὶ δὴ
καὶ  τὸ  πᾶν  τόδε  οὐ  µία,  ἀλλὰ  ἄπειροι    χωρὶς  ἀλλήλων.  Τὸ  γὰρ  τῆς  συνεχείας,  εἰ  µὴ  εἰς  ἓν
συντελοῖ µ
, άταιον·  οὐ  γὰρ  δὴ  ὅπερ  ἀπατῶντες  ἑαυτοὺς  λέγουσιν,  ὡς  <διαδόσει>  ἐπὶ  τὸ  ἡγ µ
ε ονοῦν
ἴασιν  αἱ  αἰσθήσεις,  παραδεκτέον.  Πρῶτον  µὲν  γὰρ  ἡ µ
γε ονοῦν  ψυχῆς  µέρος  λέγειν  ἀνεξετάστως
λέγεται· πῶς γὰρ καὶ µεριοῦσι καὶ τὸ µὲν ἄλλο, τὸ δ' ἄλλο φήσουσι, τὸ δὲ ἡ µ
γε ονοῦν; Πηλίκῳ ποσῷ
διαιροῦντες ἑκάτερον ἢ τίνι διαφορᾷ ποιότητος, ἑνὸς καὶ συνεχοῦς ὄγκου ὄντος; Καὶ πότεραµόνον
τὸ  ἡ µ
γε ονοῦν  ἢ  καὶ  τὰ  ἄλλα  µέρη  αἰσθήσεται;  Καὶ  εἰ  µὲν  µόνον,  εἰ  µὲν  αὐτῷ  προσπέσοι  τῷ
ἡ µ
γε ονοῦντι,  ἐν  τίνι  τόπῳ  ἱδρυµένον  τὸ  αἴ
µ
σθη α  αἰσθήσεται;  Εἰ  δὲ  ἄλλῳ  µέρει  τῆς  ψυχῆς,
αἰσθάνεσθαι  οὐ  πεφυκὸς  τόδε  τὸ  µέρος  οὐ  διαδώσει  τῷ  ἡγεµονοῦντι  τὸ  αὐτοῦ  πά
µ
θη α,  οὐδ'  ὅλως
αἴσθησις  ἔσται.  Καὶ  αὐτῷ  δὲ  τῷ  ἡ µ
γε ονοῦντι  εἰ  προσπέσοι,  ἢ  µέρει  αὐτοῦ  προσπεσεῖταικαὶ
αἰσθοµένου  τοῦδε  τὰ  λοιπὰ  οὐκέτι·  µάταιον  γάρ·  ἢ  πολλαὶ  αἰσθήσεις  καὶ  ἄπειροι  ἔσονται  καὶοὐχ
ὅµοιαι πᾶσαι· ἀλλ' ἡ µέν, ὅτι πρώτως ἔπαθον ἐγώ, ἡ δ' ὅτι τὸ ἄλλης πά
µ
θη α ᾐσθόµην· ποῦ τε ἐγένετο
τὸ πά
µ
θη α, ἀγνοήσει ἑκάστη πάρεξ τῆς πρώτης. Ἢ καὶ ἕκαστον µέρος ψυχῆς ἀπατήσεται δοξάζον,
ὅπου ἔστιν, ἐκεῖ γεγονέναι. Εἰ δὲ µὴ µόνον τὸ ἡγεµονοῦν, ἀλλὰ καὶ ὁτιοῦν µέρος αἰσθήσεται, διὰ τί
τὸ µὲν ἡγεµονοῦν ἔσται, τὸ δὲ οὔ; Ἢ τί δεῖ ἐπ' ἐκεῖνο τὴν αἴσθησιν ἀνιέναι; Πῶς δὲ καὶ τὰ ἐκ πολλῶν
αἰσθήσεων,  οἷον  ὤτων  καὶ  ὀµµάτων,  ἕν  τι  γνώσεται;  Εἰ  δ'  αὖ  πάντη  ἓν  ἡ  ψυχὴ  εἴη,  οἷον  ἀµέριστον
πάντη καὶ ἐφ' ἑαυτοῦ ἕν, καὶ πάντη πλήθους καὶµερισµοῦ ἐκφεύγοι φύσιν, οὐδὲν ὅλον, ὅ τι ἂν ψυχὴ
καταλάβοι,  ἐψυχωµένον  ἔσται·  ἀλλ'  οἷον  περὶ  κέντρον  στήσασα  ἑαυτὴν  ἑκάστου  ἄψυχον  ἂν  εἴασε
πάντα τὸν τοῦ ζῴου ὄγκον. ∆εῖ ἄρα οὕτως ἕν τε καὶ πολλὰ καὶ µ µ
ε ερισµένον καὶ ἀµέριστον ψυχὴν
εἶναι, καὶ µὴ ἀπιστεῖν, ὡς ἀδύνατον τὸ αὐτὸ καὶ ἓν πολλαχοῦ εἶναι. Εἰ γὰρ τοῦτο µὴ παραδεχοίµεθα,
ἡ  τὰ  πάντα  συνέχουσα  καὶ  διοικοῦσα  φύσις  οὐκ  ἔσται,  ἥτις  ὁµοῦ  τε  πάντα  περιλαβοῦσα  ἔχει  καὶ
µετὰ φρονήσεως ἄγει, πλῆθος µὲν οὖσα, ἐπείπερ πολλὰ τὰ ὄντα, µία δέ, ἵν' ᾖ ἓν τὸ συνέχον, τῷ µὲν
πολλῷ αὐτῆς ἑνὶ ζωὴν χορηγοῦσα τοῖς µέρεσι πᾶσι, τῷ δὲ ἀµερίστῳ ἑνὶ φρονίµως ἄγουσα. Ἐν οἷς δὲ
µὴ φρόνησις, τὸ ἓν τὸ ἡγούµενον µιµεῖται τοῦτο. Τοῦτ' ἄρα ἐστὶ τὸ θείως ᾐνιγµένον <τῆς ἀµερίστου
καὶ  ἀεὶ  κατὰ  τὰ  αὐτὰ  ἐχούσης  καὶ  τῆς  περὶ  τὰ  σώµατα  γιγνοµένης  µεριστῆς  τρίτον  ἐξ  ἀµφοῖν
συνεκεράσατο  οὐσίας  εἶδος>.  Ἔστιν  οὖν  ψυχὴ  ἓν  καὶ  πολλὰ  οὕτως·  τὰ  δὲ  ἐν  τοῖς  σώµασιν  εἴδη
πολλὰ  καὶ  ἕν·  τὰ  δὲ  σώµατα  πολλὰ  µόνον·  τὸ  δ'  ὑπέρτατον  ἓν  µόνον.  Ἐν  τῷ  κόσµῳ  τῷ  νοητῷ  ἡ
ἀληθινὴ οὐσία· νοῦς τὸ ἄριστον αὐτοῦ· ψυχαὶ δὲ κἀκεῖ· ἐκεῖθεν γὰρ καὶ ἐνταῦθα. Κἀκεῖνος ὁ κόσµος
ψυχὰς ἄνευ σωµάτων ἔχει, οὗτος δὲ τὰς ἐν σώµασι γινοµένας καὶµερισθείσας τοῖς σώµασιν. Ἐκεῖ δὲ
ὁµοῦ  µὲν  νοῦς  πᾶς  καὶ  οὐ  διακεκριµένον  οὐδὲ  µ µ
ε ερισµένον,  ὁµοῦ  δὲ  πᾶσαι  ψυχαὶ  ἐν  αἰῶνι  τῷ
κόσµῳ,  οὐκ  ἐν  διαστάσει  τοπικῇ.  Νοῦς  µὲν  οὖν  ἀεὶ  ἀδιάκριτος  καὶ  οὐ  µεριστός,  ψυχὴ  δὲ  ἐκεῖ
ἀδιάκριτος καὶ ἀµέριστος· ἔχει δὲ φύσιν µερίζεσθαι. Καὶ γὰρ ὁ µερισµὸς αὐτῆς τὸ ἀποστῆναι καὶ ἐν
σώµατι γενέσθαι. <Μεριστὴ> οὖν εἰκότως<περὶ τὰ σώµατα> λέγεται εἶναι, ὅτι οὕτως ἀφίσταται καὶ
µ µ
ε έρισται.  Πῶς  οὖν  καὶ<ἀµέριστος>;  Οὐ  γὰρ  ὅλη  ἀπέστη,  ἀλλ'  ἔστι  τι  αὐτῆς  οὐκ  ἐληλυθός,  ὃ  οὐ
πέφυκε µερίζεσθαι. Τὸ οὖν ἐκ <τῆς ἀµερίστου καὶ τῆς περὶ τὰ σώµατα µεριστῆς> ταὐτὸν τῷ ἐκ τῆς
ἄνω καὶ κάτω ἰούσης καὶ τῆς ἐκεῖθεν ἐξ µµ
η
ένης, ῥυείσης δὲ µέχρι τῶνδε, οἷον γραµµῆς ἐκ κέντρου.
Ἐλθοῦσα  δὲ  ἐνθάδε  τούτῳ  τῷ  µέρει  ὁρᾷ,  ᾧ  καὶ  αὐτῷ  τῷ  µέρει  σῴζει  τὴν  φύσιν  τοῦ  ὅλου.  Οὐδὲ
γὰρἐνταῦθα µόνον µεριστή, ἀλλὰ καὶ ἀµέριστος· τὸ γὰρ µεριζόµενον αὐτῆς ἀµερίστως µερίζεται.Εἰς
ὅλον γὰρ τὸ σῶµα δοῦσα αὑτὴν καὶ µ
  ὴ µ
  ερισθεῖσα τῷ ὅλη εἰς ὅλον τῷ ἐν παντὶ εἶναιµ µ
ε έρισται.

IV,3 Περὶ ψυχῆς ἀποριῶν, πρῶτον (27)

Περὶ ψυχῆς, ὅσα ἀπορήσαντας δεῖ εἰς εὐπορίαν καταστῆναι, ἢ καὶ ἐν αὐταῖς ταῖς ἀπορίαις στάντας
τοῦτο γοῦν κέρδος ἔχειν, εἰδέναι τὸ ἐν τούτοις ἄπορον, ὀρθῶς ἂν ἔχοι τὴν πραγµατείαν ποιήσασθαι.
Περὶ τίνος γὰρ ἄν τις µᾶλλον τὸ πολὺ λέγων καὶ σκοπούµενος εὐλόγως ἂν διατρίβοι ἢ περὶ ταύτης;
∆ιά  τε  πολλὰ  καὶ  ἄλλα,  καὶ  ὅτι  ἐπ'  ἄµφω  τὴν  γνῶσιν  δίδωσιν,  ὧν  τε  ἀρχή  ἐστι  καὶ  ἀφ'  ὧν  ἐστι.
Πειθοίµεθα δ' ἂν καὶ τῷ τοῦ θεοῦ παρακελεύσµατι αὑτοὺς γινώσκειν παρακελευοµένῳ περὶ τούτου
τὴν ἐξέτασιν ποιούµενοι. Ζητεῖν τε τὰ ἄλλα καὶ εὑρεῖν βουλόµενοι δικαίως ἂν τὸ ζητοῦν τί ποτ' ἐστὶ
τοῦτο  ζητοῖµεν,  τό  τε  ἐραστὸν  ποθοῦντες  λαβεῖν  θέαµα  τοῦ  νοῦ.  Ἦν  γὰρ  καὶ  ἐν  τῷ  παντὶ  νῷ  τὸ
διττόν· ὥστε εὐλόγως ἐν τοῖς κατὰ µέρος τὸ µὲν  οὕτως µᾶλλον, τὸ δὲ οὕτω. Τὰς δὲ ὑποδοχὰς τῶν
θεῶν  ὅπως,  σκεπτέον.  Ἀλλὰ  τοῦτο  µέν,  ὅταν  πῶς  ἐν  σώµατι  ψυχὴ  γίγνεται  ζητῶµεν·  νῦν  δὲ  πάλιν
ἐπανίωµεν ἐπὶ τοὺς λέγοντας ἐκ τῆς τοῦ παντὸς ψυχῆς καὶ τὰς ἡµετέρας εἶναι. Οὐδὲ γὰρ ἴσως ἱκανὸν
φήσουσιν  εἶναι  τὸ  φθάνειν  µέχρι  τῶν  αὐτῶν  καὶ  τὰς  ἡµετέρας,  µέχρις  ὧν  καὶ  ἡ  τοῦ  παντὸς  ψυχὴ
ἔρχεται,  µηδὲ  τὸ  ὁµοίως  νοερόν,  καὶ  εἰ  συγχωροῖεν  τὸ  ὁµοίως,  τῷ  µὴ  µόρια  αὐτῆς  εἶναι·  εἶναι  γὰρ
ὁµοειδῆ καὶ τὰ µέρη τοῖς ὅλοις. Παραθήσονται δὲ καὶ Πλάτωνα τοῦτο δοξάζοντα, ὅταν πιστούµενος
τὸ  πᾶν  ἔµψυχον  εἶναι  λέγῃ,  ὡς  σῶµα  µέρος  ὂν  τοῦ  παντὸς  τὸ  ἡµέτερον,  οὕτω  καὶ  ψυχὴν  τὴν
ἡµετέραν µέρος τῆς τοῦ παντὸς ψυχῆς εἶναι. Καὶ τὸ συνέπεσθαι δὲ ἡµᾶς τῇ τοῦ παντὸς περιφορᾷ καὶ

λεγόµενον  καὶ  δεικνύµενον  ἐναργῶς  εἶναι,  καὶ  τὰ  ἤθη  καὶ  τὰς  τύχας  ἐκεῖθεν  λαµβάνοντας  εἴσω  τε
γενοµένους  ἐν  αὐτῷ  ἐκ  τοῦ  περιέχοντος  ἡµᾶς  τὴν  ψυχὴν  λαµβάνειν.  Καὶ  ὅπερ  ἐπὶ  ἡµῶν  µέρος
ἕκαστον ἡµῶν παρὰ τῆς ἡµετέρας ψυχῆς λαµβάνει, οὕτω καὶ ἡµᾶς ἀνὰ τὸν αὐτὸν λόγον µέρη πρὸς
τὸ  ὅλον  ὄντας  παρὰ  τῆς  ὅλης  ψυχῆς  µεταλαµβάνειν  ὡς  µέρη.  Καὶ  τὸ  <ψυχὴ>  δὲ  <πᾶσα  παντὸς
ἐπιµελεῖται τοῦ ἀψύχου> τὸ αὐτὸ τοῦτο
µ
ση αίνειν καὶ οὐκ ἄλλο τι ἔξωθεν ψυχῆς καταλείποντος µετὰ
τὴν  τοῦ  ὅλου·  αὕτη  γὰρ  ἡ  τὸ  πᾶν  ἄψυχον  ἐν  ἐπιµελείᾳ  τιθεµένη. Πρὸς  δὴ  ταῦτα  πρῶτον  ἐκεῖνο
λεκτέον, ὡς ὁµοειδῆ τιθέµενοι τῷ τῶν αὐτῶν συγχωρεῖν ἐφάπτεσθαι, τὸ αὐτὸ γένος κοινὸν διδόντες
ἔξω ποιοῦσι τοῦ µέρος εἶναι· ἀλλὰ µᾶλλον ἂν τὴν αὐτὴν καὶ µίαν καὶ ἑκάστην πᾶσαν δικαιότερον ἂν
εἴποιεν.  Μίαν  δὲ  ποιοῦντες  εἰς  ἄλλο  ἀναρτῶσιν,  ὃ  µηκέτι  τοῦδε  ἢ  τοῦδε  ἀλλὰ  οὐδενὸς  ὂν  αὐτὸ  ἢ
κόσµου ἤ τινος ἄλλου αὐτὸ ποιεῖ, ὃ καὶ κόσµου καὶ ὁτουοῦν ἐµψύχου. Καὶ γὰρ ὀρθῶς ἔχει µὴ πᾶσαν
τὴν  ψυχήν  τινος  εἶναι  οὐσίαν  γε  οὖσαν,  ἀλλ'  εἶναι,  ἣ  µή  τινός  ἐστιν  ὅλως,  τὰς  δέ,  ὅσαι  τινός,
γίγνεσθαί  ποτε  κατὰ  συµβεβηκός.  Ἴσως  δὲ  δεῖ  λαβεῖν  τὸ  µέρος  ἐν  τοῖς  τοιούτοις  πῶς  λέγεται
σαφέστερον.  Τὸ  µὲν  δὴ  ὡς  σωµάτων  µέρος,  εἴτε  ὁµοειδὲς  τὸ  σῶµα,  εἴτε  ἀνοµοειδές,  ἐατέον  ἐκεῖνο
µόνον ἐπισηµηναµένους, ὡς ἐπὶ τῶν ὁµοιοµερῶν ὅταν λέγηται µέρος, κατὰ τὸν ὄγκον ἐστὶ τὸ µέρος,
οὐ κατὰ τὸ εἶδος, οἷον τὴν λευκότητα· οὐ γὰρ ἡ ἐν τῷ µορίῳ τοῦ γάλακτος λευκότης µέρος ἐστὶ τῆς
τοῦ παντὸς γάλακτος λευκότητος, ἀλλὰ µορίου µέν ἐστι λευκότης, µόριον δὲ οὐκ ἔστι λευκότη τος·
ἀµέγεθες γὰρ ὅλως καὶ οὐ ποσὸν ἡ λευκότης. Ἀλλὰ τοῦτο µὲν οὕτως. Ὅταν δ' ἐπὶ τῶν οὐ σωµάτων
λέγωµεν µέρος, ἤτοι οὕτως ὡς ἐπὶ τῶν ἀριθµῶν λέγοιµεν ἄν, ὡς τὰ δύο τῶν δέκα· ἔστω δὲ ἐπὶ ψιλῶν
µόνων τὸ λεγόµενον· ἢ ὡς κύκλου καὶ γραµµῆς µέρος, ἢ ὡς ἐπιστήµης µέρος τὸ θεώ
µ
ρη α. Ἐπὶ µὲν δὴ
τῶν µονάδων καὶ τῶν
µ
σχη άτων ἀνάγκη ὥσπερ ἐπὶ τῶν σωµάτων ἐλαττοῦσθαί τε τὸ ὅλον τῷ εἰς τὰ
µέρη  µερισµῷ,  ἐλάττω  τε  τὰµέρη  ἕκαστα  τῶν  ὅλων  εἶναι·  ποσὰ  γὰρ  ὄντα  καὶ  τὸ  εἶναι  ἐν  τῷ  ποσῷ
ἔχοντα, οὐ τὸ αὐτοποσὸν ὄντα, µείζω καὶ ἐλάττω ἐξ ἀνάγκης γίνεται. Κατὰ δὴ ταῦτα οὐκ ἐνδέχεται
ἐπὶ ψυχῆς τὸ µέρος λέγεσθαι. Οὔτε γὰρ ποσὸν οὕτως, ὡς δεκάδα τὴν πᾶσαν, τὴν δὲ µονάδα εἶναι·
ἄλλα τε γὰρ πολλὰ καὶ ἄτοπα συµβήσεται, καὶ οὐχ ἕν τι τὰ δέκα, καὶ ἑκάστη αὐτῶν τῶν µονάδων ἢ
ψυχὴ  ἔσται,  ἢ  ἐξ  ἀψύχων  ἁπάντων  ἡ  ψυχή,  καὶ  ὅτι  καὶ  τὸ  µέρος  τῆς  ὅλης  ψυχῆς  συγκεχώρηται
ὁµοειδὲς εἶναι. Τὸ δὲ ἐπὶ τοῦ συνεχοῦς οὐκ ἀνάγκη τὸ µέρος, οἷον τὸ ὅλον ἐστίν, εἶναι, οἷον κύκλου ἢ
τετραγώνου,  ἢ  οὐ  πάντα  γε  τὰ  µόρια  ὅµοια  ἐφ'  ὧν  ἔστι  λαβεῖν  τὸ  µέρος,  οἷον  ἐπὶ  τῶν  τριγώνων
τρίγωνα,  ἀλλὰ  παραλλάσσοντα·  τὴν  δὲ  ψυχὴν  ὁµοειδῆ  τίθενται  εἶναι.  Καὶ  ἐπὶ  γραµµῆς  δὲ  τὸ  µὲν
µέρος  ἔχει  τὸ  γραµµὴ  εἶναι,  ἀλλὰ  τῷ  µεγέθει  διαφέρει  καὶ  ἐνταῦθα.  Ἐπὶ  δὲ  ψυχῆς  ἡ  διαφορὰ  τῷ
µεγέθει εἰ λέγοιτο τῆς µερικῆς πρὸς τὴν ὅλην, ποσόν τι ἔσται καὶ σῶµα τὴν διαφορὰν λαµβάνουσα
καθὸ  ψυχὴ  παρὰ  τοῦ  ποσοῦ·  ἀλλὰ  ὑπέκειντο  πᾶσαι  ὅµοιαι  καὶ  ὅλαι.  Φαίνεται  δὲ  οὐδὲ  µεριζοµένη
οὕτως  ὡς  τὰ  µεγέθη,  οὐδ'  ἂν  συγχωρήσαιεν  δὲ  οὐδὲ  αὐτοὶ  κατατέµνεσθαι  τὴν  ὅλην  εἰς  µέρη·
ἀναλώσουσι  γὰρ  τὴν  ὅλην,  καὶ  ὄνοµα  µόνον  ἔσται,  εἰ  µὴ  ἀρχή  τίς  ποτε  ἦν  πᾶσα,  ὡς  εἰ  οἴνου
µερισθέντος  εἰς  πολλὰ  ἕκαστον  τὸ  ἐν  ἑκάστῳ  ἀµφορεῖ  λέγοι<το>µέρος  οἴνου  τοῦ  ὅλου.  Ἆρ'  οὖν
οὕτω  µέρος  ὡς  θεώ
µ
ρη α  τὸ  τῆς  ἐπιστήµης  λέγεται  τῆς  ὅλης  ἐπιστήµης,  αὐτῆς  µὲν  µενούσης  οὐδὲν
ἧττον, τοῦ δὲ µερισµοῦ οἷον προφορᾶς καὶ ἐνεργείας ἑκάστου οὔσης; Ἐν δὴ τῷ τοιούτῳ ἕκαστον µὲν
δυνάµει ἔχει τὴν ὅλην ἐπιστήµην, ἡ δέ ἐστιν οὐδὲν ἧττον ὅλη. Εἰ δὴ οὕτως ἐπὶ ψυχῆς τῆς τε ὅλης καὶ
τῶν ἄλλων, οὐκ ἂν ἡ ὅλη, ἧς τὰ τοιαῦτα µέρη, ἔσται τινός, ἀλλὰ αὐτὴ ἀφ' ἑαυτῆς· οὐ τοίνυν οὐδὲ τοῦ
κόσµου,  ἀλλά  τις  καὶ  αὕτη  τῶν  ἐν  µέρει.  Μέρη  ἄρα  πᾶσαι  µιᾶς  ὁµοειδεῖς  οὖσαι.  Ἀλλὰ  πῶς  ἡ  µὲν
κόσµου, αἱ δὲ µερῶν τοῦ κόσµου; Ἀλλ' ἆρα οὕτω µέρη, ὥσπερ ἂν καὶ ἐφ' ἑνὸς ζῴου τις εἴποι τὴν ἐν
τῷ δακτυλίῳ ψυχὴ µ
ν έρος τῆς ἐν τῷ παντὶ ζῴῳ ὅλης; Ἀλλ' οὗτός γε ὁ λόγος ἢ οὐ µ
δε ίαν ποιεῖ ψυχὴν
ἔξω σώµατος γίγνεσθαι, ἢ πᾶσαν οὐκ ἐν σώµατι, ἀλλ' ἔξω τοῦ σώµατος τοῦ κόσµου τὴν τοῦ παντὸς
λεγοµένην.  Τοῦτο  δὲ  σκεπτέον·  νῦν  δὲ  ὡς  λέγοιτο  ἂν  κατὰ  τὴν  εἰκόνα  ἐξεταστέον.  Εἰ  γὰρ  ἡ  τοῦ
παντὸς  παρέχει  αὑτὴν  πᾶσι  τοῖς  ἐν  µέρει  ζῴοις,  καὶ  οὕτω  µέρος  ἑκάστη,  διαιρεθεῖσα  µὲν  οὐκ  ἂν
αὑτὴν ἑκάστῳ παρέχοι, ἡ αὐτὴ δὲ πανταχοῦ ἔσται ἡ ὅλη µ
,  ία καὶ ἡ αὐτὴ ἐν πολλοῖς ἅµα οὖσα. Τοῦτο
δὲ  οὐκέτ'  ἂν  τὴν  µὲν  ὅλην,  τὴν  δὲ  µέρος  ἂν  εἶναι  παράσχοιτο,  καὶ  µάλιστα  οἷς  τὸ  αὐτὸ  δυνάµεως
πάρεστιν· <εἰσὶ γὰρ ἐν ἀµφοτέραις ἅρασαι>. Ἐπεὶ καὶ οἷς ἄλλο ἔργον, τῷ δὲ ἄλλο, οἷον ὀ
µ
φθαλ οῖς
καὶ ὠσίν, οὐ µόριον ἄλλο ψυχῆς ὁράσει, ἄλλο δὲ ὠσὶ λεκτέον παρεῖναι – ἄλλων δὲ τὸ µερίζειν οὕτως
– ἀλλὰ τὸ αὐτό, κἂν ἄλλη δύναµις ἐν ἑκατέροις ἐνεργῇ· [εἰσὶ γὰρ ἐν ἀµφοτέραις ἅπασαι·] τῷ δὲ τὰ
ὄργανα διάφορα εἶναι διαφόρους τὰς ἀντιλήψεις γίνεσθαι, πάσαςµέντοι εἰδῶν εἶναι † εἰς εἶδος πάντα
δυνάµενον µορφοῦσθαι †. ∆ηλοῖ δὲ καὶ τὸ εἰς ἓν ἀναγκαῖον εἶναι πάντα ἰέναι. Τῶν δὲ ὀργάνων, δι'
ὧν, µὴ <πάντα> πάντα δύνασθαι δέξασθαι, καὶ τὰ µὲν παθήµατα διάφορα γίνεσθαι τοῖς ὀργάνοις,
τὴν  δὲ  κρίσιν  παρὰ  τοῦ  αὐτοῦ  οἷον  δικαστοῦ  καὶ  τοὺς  λόγους  τοὺς  λεγοµένους  καὶ  τὰ  πραχθέντα
κατανενοηκότος.  Ἀλλ'  ὅτι  ἕν  γε  πανταχοῦ,  εἴρηται,  καὶ  ἐν  τοῖς  διαφόροις  τῶν  ἔργων.  Εἴ  τε  ὡς  αἱ
αἰσθήσεις,  οὐκ  ἔνι  ἕκαστον  αὐτὸν  νοεῖν,  ἀλλ'  ἐκείνην·εἰ  δ'  οἰκεία  ἦν  ἡ  νόησις,  ἐφ'  ἑαυτῆς  ἑκάστη.
Ὅταν δὲ καὶ λογικὴ ᾖ ψυχή, καὶ οὕτω λογικὴ ὡς<ἡ> ὅλη λέγεται, τὸ λεγόµενον µέρος ταὐτόν, ἀλλ'
οὐ µ
  έρος ἔσται τοῦ ὅλου. Τί οὖν φατέον, εἰ οὕτω µ
  ία, ὅταν τις ζητῇ τὸ ἐντεῦθεν πρῶτον µὲν ἀπορῶν,
εἰ  οἷόν  τε  οὕτως  ἓν  ἅµα  ἐν  πᾶσιν,  ἔπειτα,  ὅταν  ἐν  σώµατι  ᾖ,  ἡ  δὲ  µὴ  ἐν  σώµατι;  Ἴσως  γὰρ
ἀκολουθήσει  ἀεὶ  ἐν  σώµατι  πᾶσαν  εἶναι  καὶ  µάλιστα  τὴν  τοῦ  παντός·  οὐ  γὰρ  ὥσπερ  ἡ  ἡµετέρα
λέγεται  καταλείπειν  τὸ  σῶµα·  καίτοι  τινές  φασι  τόδε  µὲν  καταλείψειν,  οὐ  πάντη  δὲ  ἔξω  σώµατος
ἔσεσθαι. Ἄλλ' εἰ πάντη ἔξω σώµατος ἔσται, πῶς ἡ µὲν καταλείψει, ἡ δὲ οὔ, ἡ αὐτὴ οὖσα; Ἐπὶ µὲν οὖν
τοῦ  νοῦ  ἑτερότητι  χωριζοµένου  ἑαυτοῦ  κατὰ  µέρη  µάλιστα  ἀπ'  ἀλλήλων,  ὄντων  δὲ  ὁµοῦ  ἀεί –
ἀµέριστος  γὰρ  ἂν  εἴη  αὕτη  ἡ  οὐσία – οὐ µ
δε ία  τοιαύτη  ἂν  ἀπορία  κατέχοι·  ἐπὶ  δὲ  τῆς  ψυχῆς  τῆς

λεγοµένης<µεριστῆς> εἶναι κατὰ <σώµατα> τοῦτο τὸ ἕν τι εἶναι πάσας πολλὰς ἂν ἔχοι ἀπορίας· εἰ
µή τις τὸ µὲν ἓν στήσειεν ἐφ' ἑαυτοῦ µὴ πῖπτον εἰς σῶµα, εἶτ' ἐξ ἐκείνου τὰς πάσας, τήν τε τοῦ ὅλου
καὶ  τὰς  ἄλλας,  µέχρι  τινὸς  οἷον  συνούσας  <ἀλλήλαις>  καὶ  µίαν  τῷ  µηδενός  τινος  γίνεσθαι,  τοῖς  δὲ
πέρασιν  αὐτῶν  ἐξηρτ µ
η ένας  [καὶ  συνούσας  ἀλλήλαις]  πρὸς  τὸ  ἄνω  ὡδὶ  καὶ  ὡδὶ  ἐπιβάλλειν,  οἷον
φωτὸς δὴ πρὸς τῇ γῇ µεριζοµένου κατ' οἴκους καὶ οὐ µ µ
ε ερισµένου, ἀλλ' ὄντος ἑνὸς οὐδὲν ἧττον. Καὶ
τὴν  µὲν  τοῦ  παντὸς  ἀεὶ  ὑπερέχειν  τῷ  µηδὲ  εἶναι  αὐτῇ  τὸ  κατελθεῖν  µηδὲ  τῷ  κάτωµηδὲ  ἐπιστροφὴν
τῶν τῇδε, τὰς δ' ἡµετέρας τῷ τε εἶναι ἀφωρισµένον αὐταῖς τὸ µέρος ἐν τῷδε καὶ τῇ ἐπιστροφῇ τοῦ
προσδεοµένου φροντίσεως, τῆς µὲν οὖν ἐοικυίας τῇ ἐν φυτῷ µεγάλῳ ψυχῇ, ἣ ἀπόνως τὸ φυτὸν καὶ
ἀψόφως διοικεῖ, τοῦ κατωτάτω τῆς ψυχῆς τοῦ παντός, τοῦ δὲ ἡµῶν κάτω, οἷον εἰ εὐλαὶ ἐν σαπέντι
µέρει  τοῦ  φυτοῦ  γίγνοιντο·  οὕτω  γὰρ  τὸ  σῶµα  τὸ  ἔµψυχον  ἐν  τῷ  παντί.  Τῆς  δὲ  ἄλλης  ψυχῆς  τῆς
ὁµοειδοῦς τῷ ἄνω τῆς ὅλης, οἷον εἴ τις γεωργὸς ἐν φροντίδι τῶν ἐν τῷ φυτῷ εὐλῶν γίνοιτο καὶ ταῖς
µερίµναις πρὸς τῷ φυτῷ γίγνοιτο, ἢ εἴ τις ὑγιαίνοντα µὲν καὶ µετὰ τῶν ἄλλων τῶν ὑγιαινόντων ὄντα
πρὸς ἐκείνοις εἶναι λέγοι, πρὸς οἷς ἐστιν ἢ πράττων ἢ θεωρίαις ἑαυτὸν παρέχων, νοσήσαντος δὲ καὶ
πρὸς  ταῖς  τοῦ  σώµατος  θεραπείαις  ὄντος  πρὸς  τῷ  σώµατι  εἶναι  καὶ  τοῦ  σώµατος  γεγονέναι.  Ἀλλὰ
πῶς ἔτι ἡ µὲν σή, ἡ δὲ τοῦδε, ἡ δὲ ἄλλου ἔσται; ἆρ' οὖν τοῦδε µὲν κατὰ τὸ κάτω, οὐ τοῦδε δέ, ἀλλ'
ἐκείνου  κατὰ  τὸ  ἄνω;  Ἀλλ'  οὕτω  γε  Σωκράτης  µὲν  ἔσται  ὅταν  ἐν  σώµατι  καὶ  ἡ  Σωκράτους  ψυχή·
ἀπολεῖται δέ, ὅταν µάλιστα γένηται ἐν τῷ ἀρίστῳ. Ἢ ἀπολεῖται οὐδὲν τῶν ὄντων· ἐπεὶ κἀκεῖ οἱ νόες
οὐκ ἀπολοῦνται, ὅτι µή εἰσι σωµατικῶς µ µ
ε ερισµένοι, εἰς ἕν, ἀλλὰ µ
  ένει ἕκαστον ἐν ἑτερότητι ἔχον τὸ
αὐτὸ ὅ ἐστιν εἶναι. Οὕτω τοίνυν καὶ ψυχαὶ ἐφεξῆς καθ' ἕκαστον νοῦν ἐξηρτηµέναι, λόγοι νῶν οὖσαι
καὶ  ἐξειλιγµέναι  µᾶλλον  ἢ  ἐκεῖνοι,  οἷον  πολὺ  ἐξ  ὀλίγου  γενόµεναι,  συναφεῖς  τῷ  ὀλίγῳ  οὖσαι
ἀµερεστέρῳ ἐκείνων ἑκάστῳ, µερίζεσθαι ἤδη θελήσασαι καὶ οὐ δυνά µεναι εἰς πᾶ µ
ν ερισµοῦ ἰέναι, τὸ
ταὐτὸν  καὶ  ἕτερον  σῴζουσαι,  µένει  τε  ἑκάστη  ἓν  καὶ  ὁµοῦ  ἓν  πᾶσαι.  Εἴρηται  δὴ  κεφάλαιον  τοῦ
λόγου,  ὅτι  ἐκ  µιᾶς,  καὶ  αἱ  ἐκ  µιᾶς  πολλαὶ  κατὰ  τὰ  αὐτὰ  τῷ  νῷ,  κατὰ  τὰ  αὐτὰµερισθεῖσαι  καὶ  οὐ
µερισθεῖσαι, καὶ λόγος εἷς τοῦ νοῦ ἡ µένουσα καὶ ἀπ' αὐτῆς λόγοι µερικοὶ καὶ ἄυλοι, ὥσπερ ἐκεῖ. ∆ιὰ
τί  δὲ  ἡ  µὲν  τοῦ  παντὸς  ψυχὴ  ὁµοειδὴς  οὖσα  πεποίηκε  κόσµον,  ἡ  δὲ  ἑκάστου  οὔ,  ἔχουσα  καὶ  αὐτὴ
πάντα ἐν ἑαυτῇ; Τὸ γὰρ δύνασθαι ἐν πολλοῖς γίνεσθαι ἅµα καὶ εἶναι εἴρηται. Νῦν δὲ λεκτέον – τάχα
γὰρ καὶ πῶς ταὐτὸν ἐν ἄλλῳ καὶ ἄλλῳ τὸ µὲν τοδί, τὸ δὲ τοδὶ ποιεῖ ἢ πάσχει ἢ ἄµφω, γνωσθήσεται· ἢ
καθ'  αὑτό  γε  τοῦτο  ἐπισκεπτέον – πῶς  οὖν  καὶ  διὰ  τί  κό µ
σ ον  πεποίηκεν,  αἱ  δὲ  µέρος  τι  κόσµου
διοικοῦσιν;  Ἢ  θαυµαστὸν  οὐδὲν  τοὺς  τὴν  αὐτὴν  ἐπιστήµην  ἔχοντας  τοὺς  µὲν  πλειόνων,  τοὺς  δὲ
ἐλαττόνων  ἄρχειν.  Ἀλλὰ  διὰ  τί,  εἰπεῖν  ἂν  ἔχοι  τις.  Ἀλλ'  ἔστιν,  εἴποι  τις  ἄν,  καὶ  ψυχῶν  διαφορά,  ἢ
µᾶλλον, καθὸ ἡ µὲν οὐκ ἀπέστη τῆς ὅλης, ἀλλ' ἔσχεν ἐκεῖ οὖσα περὶ αὐτὴν τὸ σῶµα, αἱ δὲ ἤδη ὄντος
οἷον ἀδελφῆς ψυχῆς ἀρχούσης µοίρας διέλαχον, οἷον προπαρασκευασάσης ταύτης αὐταῖς οἰκήσεις.
Ἔστι δὲ καὶ τὴν µὲν πρὸς τὸν ὅλον νοῦν ἰδεῖν, τὰς δὲ µᾶλλον πρὸς τοὺς αὑτῶν τοὺς ἐν µέρει. Τάχα δ'
ἂν καὶ αὗται δύναιντο ποιεῖν, τῆς δὲ ποιησάσης οὐκέτι οἷόν τε καὶ αὐταῖς, πρώτης ἐκείνης ἀρξάσης.
Τὸ δ' αὐτὸ ἄν τις ἠπόρησε, καὶ εἰ ἡτισοῦν καὶ ἄλλη πρώτη κατεῖχε. Βέλτιον δὲ λέγειν τῷ ἐξηρτῆσθαι
µᾶλλον τῶν ἄνω· τῶν γὰρ ἐκεῖ νενευκότων ἡ δύναµις µείζων. Σῴζουσαι γὰρ αὑτὰς ἐπ' ἀσφαλοῦς ἐκ
τοῦ ῥᾴστου ποιοῦσι· δυνάµεως γὰρ µείζονος µὴ πάσχειν ἐν οἷς ποιεῖ· ἡ δὲ δύναµις ἐκ τοῦ ἄνωµένειν.
Μένουσα οὖν ἐν αὐτῇ ποιεῖ προσιόντων, αἱ δὲ αὐταὶ προσῆλθον. Ἀπέστησαν οὖν εἰς βάθος. Ἢ πολὺ
αὐτῶν καθελκυσθὲν συνεφειλκύσατο καὶ αὐτὰς ταῖς γνώµαις εἰς τὸ κάτω εἶναι. Τὸ γὰρ <δευτέρας καὶ
τρίτας>  τῷ  ἐγγύθεν  καὶ  τῷ  πορρώτερον  ὑπονοητέον  εἰρῆσθαι,  ὥσπερ  καὶ  παρ'  ἡµῖν  οὐχ  ὁµοίως
πάσαις ψυχαῖς ὑπάρχει τὸ πρὸς τὰ ἐκεῖ, ἀλλ' οἱ µ
  ὲν ἑνοῖντο ἄν, οἱ δὲ βάλλοιεν ἂν ἐγγὺς ἐφιέµενοι, οἷς
δὲ ἧττον ἂν ἔχοι τοῦτο, καθὸ ταῖς δυνάµεσιν οὐ ταῖς αὐταῖς ἐνεργοῦσιν, ἀλλ' οἱ µὲν τῇ πρώτῃ, οἱ δὲ
τῇ  µετ'  ἐκείνην,  οἱ  δὲ  τῇ  τρίτῃ,  ἁπάντων  τὰς  πάσας  ἐχόντων. Ταῦτα  µὲν  οὖν  ταύτῃ.  Ἀλλὰ  τὸ  ἐν
Φιλήβῳ λεχθὲν παρέχον ὑπόνοιαν µοίρας τῆς τοῦ παντὸς τὰς ἄλλας εἶναι; Βούλεται δὲ ὁ λόγος οὐ
τοῦτο,  ὅ  τις  οἴεται,  ἀλλ'  ὅπερ  ἦν  χρήσιµον  αὐτῷ  τότε,  καὶ  τὸν  οὐρανὸν  ἔµψυχον  εἶναι.  Τοῦτο  οὖν
πιστοῦται λέγων, ὡς ἄτοπον τὸν οὐρανὸν ἄψυχον λέγειν ἡµῶν, οἳ µ
  έρος σώµατος ἔχοµεν τοῦ παντός,
ψυχὴν  ἐχόντων.  Πῶς  γὰρ  ἂν  τὸµέρος  ἔσχεν  ἀψύχου  τοῦ  παντὸς  ὄντος;  ∆ῆλον  δὲ  µάλιστα  τὸ  τῆς
γνώµης αὐτοῦ ἐν Τιµαίῳ ποιεῖ, οὗ γενοµένης τῆς ψυχῆς τοῦ παντὸς ὕστερον τὰς ἄλλας ποιεῖ ἐκ τοῦ
αὐτοῦ  µιγνύων  κρατῆρος,  ἀφ'  οὗ  καὶ  ἡ  τῶν  ὅλων,  ὁµοειδῆ  ποιῶν  καὶ  τὴν  ἄλλην,  τὴν  δὲ  διαφορὰν
δευτέροις καὶ τρίτοις διδούς. Τὸ δὲ ἐν τῷ Φαίδρῳ «<ψυχὴ πᾶσα παντὸς ἐπιµελεῖται τοῦ ἀψύχου>«;
Τί  γὰρ  ἂν  εἴη,  ὃ  σώµατος  τὴν  φύσιν  διοικεῖ  καὶ  ἢ  πλάττει  ἢ  τάττει  ἢ  ποιεῖ  ἢ  ψυχή;  Καὶ  οὐχ  ἡ  µὲν
πέφυκε τοῦτο δύνασθαι, ἡ δὲ οὔ. Ἡ µὲν οὖν <τελεία>, φησίν, ἡ τοῦ παντὸς <µετεωροποροῦσα> οὐ
δῦσα, ἀλλ' οἷον ἐποχουµένη, εἰς τὸν κόσµον ποιεῖ καὶ ἥτις ἂν <τελεία> ᾖ, οὕτω <διοικεῖ>. «<Ἡ δὲ
πτερορρυήσασα>«  εἰπὼν  ἄλλην  ταύτην  παρ'  ἐκείνην  ποιεῖ.  Τὸ  δὲ  συνέπεσθαι  τῇ  τοῦ  παντὸς
περιφορᾷ καὶ ἤθη ἐκεῖθεν κοµίζεσθαι καὶ πάσχειν παρ' αὐτοῦ οὐδὲν ἂν εἴη
µ
ση εῖον τοῦτο τοῦµέρη
τὰς ἡµετέρας εἶναι. Ἱκανὴ γὰρ ψυχὴ καὶ παρὰ φύσεως τόπων πολλὰ ἀ
µ
πο άττεσθαι καὶ ὑδάτων καὶ
ἀέρος· καὶ πόλεων διάφοροι οἰκήσεις καὶ τῶν σωµάτων αἱ κράσεις. Καί τι ἔφαµεν ἔχειν ἐν τῷ παντὶ
ὄντες  τῆς  τοῦ  ὅλου  ψυχῆς,  καὶ  παρὰ  τῆς  περιφορᾶς  συνεχωροῦµεν  τὸ  πάσχειν,  ἀλλ'  ἀντετί µ
θε εν
ἄλλην ψυχὴν πρὸς ταῦτα καὶ µάλιστα τῇ ἀντιστάσει δεικνυµένην ἄλλην. Τὸ δ' ὅτι εἴσω γεννώµεθα ἐν
αὐτῷ,  καὶ  ἐπὶ  τῶν  µητρῶν  φαµὲν  ἑτέραν  εἶναι  οὐ  τὴν  τῆ µ
ς ητρὸς  τὴν  ἐπεισιοῦσαν. Ταῦτα  µὲν  οὖν
οὕτως ἂν ἔχοι λύσεως καὶ τοῦ τῆς συµπαθείας µὴ ἐµποδίζοντος τὸν λόγον· ἐκ γὰρ τῆς αὐτῆς πᾶσαι
οὖσαι, ἐξ ἧς καὶ ἡ τοῦ ὅλου, συµπαθεῖς. Καὶ γὰρ εἴρηται, ὅτι καὶ µία καὶ πολλαί. Περὶ δὲ τοῦ µέρους
πρὸς  τὸ  ὅλον  τῆς  διαφορᾶς  ὅπως,  εἴρηται.  Εἴρηται  δὲ  καὶ  ὅλως  περὶ  διαφορᾶς  ψυχῆς  καὶ  νῦν

συντόµως λεγέσθω, ὅτι καὶ παρὰ τὰ σώµατα µὲν ἂν γίγνοιτο διαφέρειν καὶ ἐν τοῖς ἤθεσι µάλιστα καὶ
ἐν τοῖς τῆς διανοίας ἔργοις καὶ ἐκ τῶν προβεβιωµένων βίων· κατὰ γὰρ τοὺς προβεβιωµένους φησὶ τὰς
αἱρέσεις  ταῖς  ψυχαῖς  γίγνεσθαι.  Εἰ  δέ  τις  φύσιν  ψυχῆς  ὅλως  λαµβάνοι,  καὶ  ἐν  ταύταις  εἴρηνται  αἱ
διαφοραί, ἐν οἷς καὶδεύτερα καὶ τρίτα ἐλέγετο, καὶ ὅτι πάντα πᾶσαι, κατὰ δὲ τὸ ἐνεργῆσαν ἐν αὐτῇ
ἑκάστη· τοῦτο δὲτῷ τὴν µὲν ἑνοῦσθαι ἐνεργείᾳ, τὴν δὲ ἐν γνώσει <εἶναι>, τὴν δὲ ἐν ὀρέξει, καὶ ἐν τῷ
ἄλληνἄλλα βλέπειν καὶ ἅπερ βλέπει εἶναι καὶ γίγνεσθαι· καὶ τὸ πλῆρες δὲ ταῖς ψυχαῖς καὶ τέλειον
οὐχὶ  ταὐτὸν  πάσαις.  Ἀλλ'  εἰ  ποικίλον  τὸ  ὅλον  σύνταγµα  αὐταῖς – εἷς  γὰρ  πᾶς  λόγος  πολὺς  καὶ
ποικίλος,  ὥσπερ  ζῷον  ψυχικὸν  πολλὰς  µορφὰς  ἔχον – εἰ  δὴ  τοῦτο,  καὶ  σύνταξίς  ἐστι,  καὶ  οὐ
διέσπασται  τὰ  ὄντα  ὅλως  ἀπ'  ἀλλήλων,  οὐδὲ  τὸ  εἰκῆ  ἐν  τοῖς  οὖσιν,  ὅπου  µηδὲ  ἐν  τοῖς  σώµασι,  καὶ
ἀριθµόν τινα ἀκόλουθόν ἐστιν εἶναι. Καὶ γὰρ αὖ ἑστάναι δεῖ τὰ ὄντα, καὶ τὰ αὐτὰ τὰ νοητὰ εἶναι,
καὶ  ἕκαστον  ἓν  ἀριθµῷ  εἶναι·  οὕτω  γὰρ  τὸ  τόδε.  Τοῖς  µὲν  γὰρ  τῶν  σωµάτων  τῷ  φύσει  τοῦ
καθέκαστον ῥέοντος ἅτε ἐπακτοῦ τοῦ εἴδους ὄντος τὸ εἶναι κατ' εἶδος ἀεὶ ὑπάρχει µ
  ιµήσει τῶνὄντων,
τοῖς δὲ ἅτε οὐκ ἐκ συνθέσεως οὖσι τὸ εἶναί ἐστιν ἐν τῷ ὅ ἐστιν ἀριθµῷ ἕν, ὅπερ ἐξ ἀρχῆςὑπάρχει, καὶ
οὔτε γίνεται ὃ µὴ ἦν, οὔτε ὅ ἐστιν οὐκ ἔσται. Ἐπεὶ καὶ εἰ ποιοῦν τι ἔσται αὐτά, ἐκ µὲν ὕλης οὐκ ἄν· εἰ
δὲ καὶ τοῦτο, δεῖ τι καὶ ἐξ αὐτοῦ οὐσιῶδες προσθεῖναι· ὥστε µεταβολὴ περὶ αὐτὸ ἐκεῖνο ἔσται, εἰ νῦν
πλέον  ποιεῖ  ἢ  ἔλαττον.  Καὶ  διὰ  τί  νῦν,  ἀλλ'  οὐκ  ἀεὶ  οὕτως;  Καὶ  τὸ  γενόµενον  δὲ  οὐκ  ἀίδιον,  εἴπερ
πλέον  καὶ  ἔλαττον·  κεῖται  δὲ  ἡ  ψυχὴ  τοιοῦτον.  Πῶς  οὖν  ἄπειρον,  εἰ  στήσεται;  Ἢ  τῇ  δυνάµει  τὸ
ἄπειρον,  ὅτι  ἡ  δύναµις  ἄπειρος,  οὐχ  ὡς  µερισθησοµένης  εἰς  ἄπειρον.  Ἐπεὶ  καὶ  ὁ  θεὸς  οὐ
πεπερασµένος. Καὶ αὗται τοίνυν οὐ πέρατι ἀλλοτρίῳ ἐστὶν ἑκάστη ὅ ἐστιν, οἷον τοσαύτη, ἀλλ' αὐτή
ἐστιν ὅσον θέλει, καὶ οὐ µ
  ή ποτε γένηται προιοῦσα ἔξω αὐτῆς, ἀλλὰ φθάνει µὲν πανταχοῦ, ὃ πέφυκεν
αὐτῆς  ἐπὶ  τὰ  σώµατα  [εἰς  τὰ  σώµατα]  φθάνειν·  οὐ  µὴν  διέσπαςται  ἀφ'  ἑαυτῆς,  ὅταν  ᾖ  καὶ  ἐν  τῷ
δακτυλίῳ καὶ ἐν τῷ ποδί. Οὕτω δὴ καὶ ἐν τῷ παντί, εἰς ὃ ἂν φθάνῃ, ἐν ἄλλῳ καὶ ἄλλῳ µ
  έρει φυτοῦ καὶ
ἀ
µ
ποτετ
µ
η ένου, ὥστε εἶναι καὶ ἐν τῷ ἐξ ἀρχῆς φυτῷ καὶ τῷ ἀπ' αὐτοῦ
µ
τετ
µ
η ένῳ· ἓν γὰρ τὸ σῶµα
τοῦ παντός, καὶ ὡς ἐν ἑνί ἐστιν αὐτοῦ πανταχοῦ. Καὶ σαπέντος δὲ ζῴου εἰ πολλὰ ἐξ αὐτοῦ, ἐκείνη
µὲν οὐκέτι ἐστὶν ἡ τοῦ παντὸς ζῴου ψυχὴ ἐν τῷ σώµατι· οὐ γὰρ ἔχει αὖ τὸ δεκτικὸν αὐτῆς· οὐ γὰρ ἂν
ἀπέθανε. Τὰ δὲ ἐκ τῆς φθορᾶς ἐπιτηδείως ἔχοντα πρὸς γενέσεις ζῴων, τὰ µὲν τῶνδε, τὰ δὲ τῶνδε,
ἴσχει  ψυχὴν  οὐδενὸς  ὄντος  ὅτου  ἀποστατεῖ,  ὄντος  δὲ  τοῦ  µὲν  δέχεσθαι,  τοῦ  δὲ  µὴ  δέχεσθαι
δυναµένου.  Καὶ  τὰ  γιγνόµενα  οὕτως  ἔµψυχα  οὐ  πλείους  ἐποίησε  ψυχάς·  ἐξήρτηται  γὰρ  τῆς  µιᾶς,  ἣ
µένει µία· ὥςπερ καὶ ἐν ἡµῖν ἀποτ µ
ε νοµένων τινῶν, ἄλλων δὲ ἀντ' αὐτῶν φυοµένων, τῶν µὲν ἀπέστη
ἡ  ψυχή,  τοῖς  δὲ  προσεγένετο,  ἕως  ἡ  µία  µένει.  Ἐν  δὲ  τῷ  παντὶ  µένει  ἀεὶ  ἡ  µία·  τὰ  δὲ  ἐντὸς  τὰ  µὲν
ἴσχει,  τὰ  δὲ  ἀποτίθεται,  τῶν  αὐτῶν  ψυχικῶν  µενόντων. Ἀλλὰ  <καὶ>  πῶς  ἐγγίγνεται  σώµατι  ψυχή,
ζητητέον.  Τίς  ὁ  τρόπος  [καὶ  πῶς];  Οὐχ  ἧττον  γὰρ  καὶ  τοῦτο  θαυµάσαι τε  καὶ  ζητῆσαι  ἄξιον.  Ἐπεὶ
τοίνυν  διττὸς  ὁ  τρόπος  τῆς  εἰς  σῶµα  ψυχῆς  εἰσόδου – ἡ  µὲν  γὰρ  γίνεται  ψυχῇ  ἐν  σώµατι  οὔσῃ  τῇ
µ
τε ετενσωµατουµένῃ  καὶ  τῇ  ἐκ  σώµατος  ἀερίνου  ἢ  πυρίνου  εἰς  γήινον  γινοµένῃ,  ἣν
δὴµ
µ
ετενσω άτωσιν  οὐ  λέγουσιν  εἶναι,  ὅτι  ἄδηλον  τὸ  ἀφ'  οὗ  ἡ  εἴσκρισις,  ἡ  δὲ  ἐκ  τοῦ  ἀσωµάτου  εἰς
ὁτιοῦν  σῶµα,  ἣ  δὴ  καὶ  πρώτη  ἂν  εἴη  ψυχῇ  κοινωνία  σώµατι – ὀρθῶς  ἂν  ἔχοι  ἐπισκέψασθαι  περὶ
ταύτης,  τί  ποτέ  ἐστι  τὸ  γινόµενον  πάθος  τότε,  ὅτε  ψυχὴ  καθαρὰ  οὖσα  σώµατος  πάντη  ἴσχει  περὶ
αὐτὴν σώµατος φύσιν. Περὶ µὲν δὴ τῆς τοῦ παντός – ἐντεῦθεν γὰρ ἴσως <εἰκὸς> ἄρξασθαι µ
, ᾶλλον δὲ
ἀναγκαῖον τυγχάνει – δεῖ δὴ τῷ λόγῳ τὴν εἴσοδον καὶ τὴν ἐµψύχωσιν διδασκαλίας καὶ τοῦ σαφοῦς
χάριν γίγνεσθαι νοµίζειν. Ἐπεὶ οὐκ ἦν ὅτε οὐκ ἐψύχωτο τόδε τὸ πᾶν, οὐδὲ ἦν ὅτε σῶµα ὑφειστήκει
ψυχῆς  ἀπούσης,  οὐδὲ  ὕλη  ποτὲ  ὅτε  ἀκόσµητος  ἦν·  ἀλλ'  ἐπινοῆσαι  ταῦτα  χωρίζοντας  αὐτὰ  ἀπ'
ἀλλήλων τῷ λόγῳ οἷόν τε. Ἔξεστι γὰρ ἀναλύειν τῷ λόγῳ καὶ τῇ διανοίᾳ πᾶσαν σύνθεσιν. Ἐπεὶ τό γε
ἀληθὲς ὧδε ἔχει· σώµατος µὲν µὴ ὄντος οὐδ' ἂν προέλθοι ψυχή, ἐπεὶ οὐδὲ τόπος ἄλλος ἐστίν, ὅπου
πέφυκεν εἶναι. Προιέναι δὲ εἰ µέλλοι, γεννήσει ἑαυτῇ τόπον, ὥστε καὶ σῶµα. Τῆς δὴ στάσεως αὐτῆς
ἐν αὐτῇ τῇ στάσει οἱονεὶ ῥωννυµένης οἷον πολὺ φῶς ἐκλάµψαν ἐπ' ἄκροις τοῖς ἐσχάτοις τοῦ πυρὸς
σκότος ἐγίνετο, ὅπερ ἰδοῦσα ἡ ψυχή, ἐπείπερ ὑπέστη, ἐµόρφωσεν αὐτό. Οὐ γὰρ ἦν  µ
θε ιτὸν γειτονοῦν
τι αὐτῇ λόγου ἄµοιρον εἶναι, οἷον ἐδέχετο τὸ λεγόµενον ἀµυδρὸν ἐν ἀµυδρῷ τῷ γενοµένῳ. Γενόµενος
δὴ οἷον οἶκός τις καλὸς καὶ ποικίλος οὐκ ἀ
µ
πετ ήθη τοῦ πεποιηκότος, οὐδ' αὖ ἐκοίνωσεν αὐτὸν αὐτῇ,
ἀλλὰ πανταχοῦ πᾶς ἄξιος ἐπιµελείας
µ
νο ισθεὶς ὠφελίµου µὲν ἑαυτῷ τῷ εἶναι καὶ τῷ καλῷ, ὅσον δὴ
τοῦ εἶναι δυνατὸν  ἦν αὐτῷ µεταλαµβάνειν, ἀβλαβοῦς δὲ τῷ ἐφεστηκότι· ἄνω γὰρ µένων ἐπιστατεῖ·
ἔµψυχος  τῷ  τοιούτῳ  τρόπῳ,  ἔχων  ψυχὴν  οὐχ  αὑτοῦ,  ἀλλ'  αὑτῷ,  κρατούµενος  οὐ  κρατῶν,  καὶ
ἐχόµενος ἀλλ' οὐκ ἔχων. Κεῖται γὰρ ἐν τῇ ψυχῇ ἀνεχούσῃ αὐτὸν καὶ οὐδὲν ἄµοιρόν ἐστιν αὐτῆς, ὡς
ἂν  ἐν  ὕδασι  δίκτυον  τεγγόµενον  ζῴη,  οὐ  δυνάµενον  δὲ  αὑτοῦ  ποιεῖσθαι  ἐν  ᾧ  ἐστιν·  ἀλλὰ  τὸ  µὲν
δίκτυον ἐκτεινοµένης ἤδη τῆς θαλάσσης συνεκτέταται, ὅσον αὐτὸ δύναται· οὐ γὰρ δύναται ἀλλαχόθι
ἕκαστον τῶν µορίων ἢ ὅπου κεῖται εἶναι. Ἡ δὲ τοσαύτη ἐστὶ τὴν φύσιν, ὅτι µὴ τοσήδε, ὥστε πᾶν τὸ
σῶµα καταλαµβάνειν τῷ αὐτῷ, καὶ ὅπου ἂν ἐκταθῇ ἐκεῖνο, ἐκεῖ ἐστι· καὶ εἰ µ
  ὴ εἴη δὲ ἐκεῖνο, οὐδὲν ἂν
αὐτῇ εἰς µέγεθος µέλοι· ἔστι γὰρ ἥτις ἐστί. Τοσοῦτον γάρ ἐστι τὸ πᾶν, ὅπου ἐστὶν αὐτή, καὶ ὁρίζεται
τῷ ὅσον, εἰς ὅσον προιὸν σῴζουσαν αὐτὴν αὐτὸ ἔχει. Καὶ τοσαύτη ἐστὶν ἡ σκιά, ὅσος ὁ λόγος ὁ παρ'
αὐτῆς.  Ὁ  δὲ  λόγος  τοιοῦτος  ἦν,  ὡς  µέγεθος  τοσοῦτον  ἐργάσασθαι,  ὅσον  τὸ  εἶδος  αὐτοῦ  ἐβούλετο
µέγεθος ἐργάσασθαι. Οὕτω δὴ ἀκούσαντας χρὴ πάλιν ἐπὶ τὸ ἀεὶ οὕτως ἐλθόντας ὁµοῦ λαβεῖν πάντα
ὄντα· οἷον τὸν ἀέρα, τὸ φῶς, τὸν ἥλιον, ἢ τὴν σελήνην καὶ τὸ φῶς καὶ πάλιν τὸν ἥλιον ὁµοῦ πάντα,
τάξιν δὲ πρώτων καὶ δευτέρων καὶ τρίτων ἔχοντα, καὶ ἐνταῦθα ψυχὴν ἀεὶ ἑστῶσαν ἢ τὰ πρῶτα καὶ
τὰ ἐφεξῆς ὡς πυρὸς ἔσχατα, εἰς ὕστερον τοῦ πρώτου ἐκ τοῦ ἐσχάτου νοουµένου πυρὸς σκιᾶς, εἶτα

ἐπιφωτιζοµένου  ἅµα  καὶ  τούτου,  ὥστε  οἷον  εἶδος  ἐπιθεῖν  τῷ  ἐπιβληθέντι  πρώτῳ  γενοµένῳ
παντάπασιν  ἀµυδρῷ.  Ἐκοσµεῖτο  δὲ  κατὰ  λόγον  ψυχῆς  δυνάµει  ἐχούσης  ἐν  αὐτῇ  δι'  ὅλης  δύναµιν
κατὰ  λόγους  κοσµεῖν·  οἷα  καὶ  οἱ  ἐν  σπέ µ
ρ ασι  λόγοι  πλάττουσι  καὶ  µορφοῦσι  τὰ  ζῷα  οἷον  µικρούς
τινας  κόσµους.  Ὅ  τι  γὰρ  ἂν  ἐφάψηται  ψυχῆς,  οὕτω  ποιεῖται  ὡς  ἔχει  φύσεως  ψυχῆς  ἡ  οὐσία·  ἡ  δὲ
ποιεῖ οὐκ ἐπακτῷ γνώµῃ οὐδὲ βουλὴν ἢ σκέψιν ἀναµείνασα· οὕτω γὰρ ἂν οὐ κατὰ φύσιν, ἀλλὰ κατ'
ἐπακτὸν  τέχνην  ἂν  ποιοῖ.  Τέχνη  γὰρ  ὑστέρα  αὐτῆς  καὶ  µιµεῖται  ἀµυδρὰ  καὶ  ἀσθενῆ  ποιοῦσα
µιµήµατα, παίγνια ἄττα καὶ οὐ πολλοῦ ἄξια, µηχαναῖς πολλαῖς εἰς εἴδωλον φύσεως προσχρωµένη. Ἡ
δὲ  οὐσίας  δυνάµει  κυρία  σωµάτων  εἰς  τὸ  γενέσθαι  τε  καὶ  οὕτως  ἔχειν  ὡς  αὐτὴ  ἄγει,  οὐ  δυναµένων
τῶν ἐξ ἀρχῆς ἐναντιοῦσθαι τῇ αὐτῆς βουλήσει. Ἐν γὰρ τοῖς ὑστέροις ἄλληλα ἐµποδίζοντα πολλάκις
ἀποστερεῖται  τοῦ  τυχεῖν  µορφῆς  τῆς  οἰκείας,  ἣν  ὁ  λόγος  ὁ  ἐν  σµικρῷ  θέλει·  ἐκεῖ  δὲ  γιγνοµένης  καὶ
τῆς  ὅλης  µορφῆς  ὑπ'  αὐτῆς  καὶ  τάξιν  τῶν  γενοµένων  ἅµα  ἐχόντων  ἀπόνως  τὸ  γενόµενον  καὶ
ἀ µ
νε ποδίστως  καλόν  ἐστι.  Κατεσκευάσατο  δὲ  ἐν  αὐτῷ  τὰ  µὲν  θεῶν  ἀγά µ
λ ατα,  τὰ  δὲ  ἀνθρώπων
οἰκήµατα, τὰ δὲ ἄλλα ἄλλοις. Τί γὰρ ἔδει γίνεσθαι παρὰ ψυχῆς, ἢ ὧν τὴν δύναµιν εἰς τὸ ποιεῖν ἔχει;
Πυρὸς µὲν γὰρ θερµὰ ποιεῖν, καὶ τὸ ψύχειν ἄλλου· ψυχῆς δὲ τὸ µὲν ἐν αὐτῇ τὸ δὲ ἐξαὐτῆς εἰς ἄλλο.
Τοῖς  µὲν  γὰρ  ἀψύχοις  τὸ  µὲν  [ἐξ  αὐτῶν]  οἷον  εὕδει  κείµενον  ἐν  αὐτοῖς,  τὸ  δὲ<ἐξ  αὐτῶν>  εἰς  ἄλλο
ὁµοιῶσαι  πρὸς  αὐτὸ  τὸ  παθεῖν  δυνάµενον·  καὶ  κοινὸν  δὴ  τοῦτο  παντὶ  τῷ  ὄντι  εἰς  ὁµοίωσιν  ἑαυτῷ
ἄγειν. Ψυχῆς δὲ ἔργον καὶ τὸ ἐν αὐτῇ ἐγρηγορός τι καὶ τὸ εἰς ἄλλο ὡσαύτως. Ζῆν οὖν καὶ τὰ ἄλλα
ποιεῖ, ὅσα µ
  ὴ ζῇ παρ' αὐτῶν, καὶ τοιαύτην ζωήν, καθ' ἣν αὐτὴ ζῇ. Ζῶσα οὖν ἐν λόγῳ λόγον δίδωσι τῷ
σώµατι, εἴδωλον οὗ ἔχει – καὶ γὰρ καὶ εἴδωλον ζωῆς, ὅσον δίδωσι τῷ σώµατι – καὶ µορφὰς σωµάτων,
ὧν τοὺς λόγους ἔχει· ἔχει δὲ καὶ θεῶν καὶ πάντων. ∆ιὸ πάντα καὶ ὁ κόσµος ἔχει. Καί µοι δοκοῦσιν οἱ
πάλαι σοφοί, ὅσοι ἐβουλήθησαν θεοὺς αὐτοῖς παρεῖναι ἱερὰ καὶ ἀγά µ
λ ατα ποιησάµενοι, εἰς τὴν τοῦ
παντὸς  φύσιν  ἀπιδόντες,  ἐν  νῷ  λαβεῖν  ὡς  πανταχοῦ  µὲν  εὐάγωγον  ψυχῆς  φύσις,  δέξασθαί  γε  µὴν
ῥᾷστον ἂν εἴη ἁπάντων, εἴ τις προσπαθές τι τεκτήναιτο ὑποδέξασθαι δυνάµενον µοῖράν τινα αὐτῆς.
Προσπαθὲς δὲ τὸ ὁπωσοῦν µιµηθέν, ὥσπερ κάτοπτρον ἁρπάσαι εἶδός τι δυνάµενον. Καὶ γὰρ ἡ τοῦ
παντὸς φύσιςπάντα εὐµηχάνως ποιησαµένη εἰς µίµησιν ὧν εἶχε τοὺς λόγους, ἐπειδὴ ἕκαστον οὕτως
ἐγένετο ἐν ὕλῃ λόγος, ὃς κατὰ τὸν πρὸ ὕλης ἐµεµόρφωτο, συνήψατο τῷ θεῷ ἐκείνῳ, καθ' ὃν ἐγίνετο
καὶ  εἰς  ὃν  εἶδεν  ἡ  ψυχή,  καὶ  εἶχε  ποιοῦσα.  Καὶ  δὴ  οὐχ  οἷόν  τε  ἦν  ἄµοιρον  αὐτοῦ  γενέσθαι,  οὐδὲ
ἐκεῖνον  αὖ  κατελθεῖν  εἰς  τοῦτον.  Ἦν  δὴ  νοῦς  ἐκεῖνος  ὁ  ἐκεῖ  ἥλιος – οὗτος  γὰρ  ἡµῖν  γινέσθω
παράδειγµα τοῦ λόγου – ἐφεξῆς δὲ τούτῳ ψυχὴ ἐξ
µ
ηρτη ένη µένοντος νοῦ µένουσα. ∆ίδωσι δὴ αὕτη
τὰ  πέρατα  αὐτῆς  τὰ  πρὸς  τοῦτον  τὸν  ἥλιον  τούτῳ  τῷ  ἡλίῳ,  καὶ  ποιεῖ  διὰ  µέσου    αὐτῆς  κἀκεῖ
συνῆφθαι οἷον ἑρµηνευτικὴ γενοµένη τῶν τε ἀπ' ἐκείνου εἰς τοῦτον καὶ τῶν τούτου εἰς ἐκεῖνον, ὅσον
διὰ ψυχῆς εἰς ἐκεῖνον φθάνει. Οὐ γὰρ µακρὰν οὐδὲ πόρρω οὐδενὸς οὐδὲν καὶ αὖ πόρρω τῇ διαφορᾷ
καὶ µὴ µίξει, ἀλλ' εἶναι ἐφ' ἑαυτοῦ [οὐ τόποις] καὶ συνεῖναι χωρὶς ὄν. Θεοὶ δέ εἰσιν οὗτοι τῷ ἀεὶ µὴ
ἀποστατεῖν  ἐκείνων,  καὶ  τῇ  µὲν  ἐξαρχῆς  ψυχῇ  προσηρτῆσθαι  τῇ  οἷον  ἀπελθούσῃψυχῇ,  ταύτῃ  δέ,
ᾗπερ καί εἰσι καὶ ὃ λέγονται, πρὸς νοῦν βλέπειν οὐδαµοῦ ψυχῆς αὐτοῖς ἢ ἐκεῖ βλεπούσης. Ἀνθρώπων
δὲ  ψυχαὶ  εἴδωλα  αὐτῶν  ἰδοῦσαι  οἷον ∆ιονύσου  ἐν  κατόπτρῳ  ἐκεῖ  ἐγένοντο  ἄνωθεν  ὁ µ
ρ ηθεῖσαι,  οὐκ
ἀ
µ
ποτ ηθεῖσαι οὐδ' αὗται τῆς ἑαυτῶν ἀρχῆς τε καὶ νοῦ. Οὐ γὰρ µετὰ τοῦ νοῦ ἦλθον, ἀλλ' ἔφθασαν
µὲν  µέχρι  γῆς,  κάρα  δὲ  αὐταῖς  ἐστήρικται  ὑπεράνω  τοῦ  οὐρανοῦ.  Πλέον  δὲ  αὐταῖς  κατελθεῖν
συµβέβηκεν,  ὅτι  τὸ  µέσον  αὐταῖς  ἠναγκάσθη,  φροντίδος  δεοµένου  τοῦ  εἰς  ὃ  ἔφθασαν,  φροντίσαι.
<Ζεὺς>  δὲ  πατὴρ  <ἐλεήσας>  πονουµένας  θνητὰ  αὐτῶντὰ  δεσµὰ  ποιῶν,  περὶ  ἃ  πονοῦνται,  δίδωσιν
ἀναπαύλας  ἐν  χρόνοις  ποιῶν  σωµάτων  ἐλευθέρας,  ἵν'  ἔχοιεν  ἐκεῖ  καὶ  αὗται  γίνεσθαι,  οὗπερ  ἡ  τοῦ
παντὸς ψυχὴ ἀεὶ οὐδὲν τὰ τῇδε ἐπιστρεφοµένη. Ὃ γὰρ ἔχει τὸ πᾶν ἤδη, τοῦτο αὔταρκες αὐτῷ καὶ
ἔστι  καὶ  ἔσται,  κατὰ  λόγους  ἀεὶ  ἑστηκότας  ἐν  χρόνοις  περαινόµενον·  καὶ  κατὰ  χρόνους  ἀεὶ  εἰς  τὸ
αὐτὸ καθιστάµενα ἐν µέτροις βίων ὡρι µ
σ ένων εἰς συµφωνίαν ἀγόµενα ταῦτα ἐκείνοις καὶ κατ' ἐκεῖνα,
τῶνδε περαινοµένων ὑφ' ἕνα λόγον, πάντων τεταγµένων ἔν τε καθόδοις ψυχῶν καὶ ἀνόδοις καὶ εἰς τὰ
ἄλλα σύµπαντα. Μαρτυρεῖ δὲ καὶ τὸ τῆς συµφωνίας τῶν ψυχῶν πρὸς τὴν τοῦδε τοῦ παντὸς τάξιν οὐκ
ἀ
µ
πηρτη ένων, ἀλλὰ συναπτουσῶν ἐν ταῖς καθόδοις ἑαυτὰς καὶ µίαν συµφωνίαν πρὸς τὴν περιφορὰν
ποιουµένων,  ὡς  καὶ  τὰς  τύχας  αὐτῶν  καὶ  τοὺς  βίους  καὶ  τὰς  προαιρέσεις
µ
ση αίνεσθαι  τοῖς  τῶν
ἄστρων  σχήµασι  καὶ  οἷον  µίαν  τινὰ  φωνὴν  οὐκ  ἐκµελῶς  ἀφιέναι·  καὶ  τὸ  µουσικῶς  καὶ  ἐ
µ
ναρ ονίως
µᾶλλον  τοῦτο  εἶναι  ᾐνιγµένως.  Τοῦτο  δὲ  οὐκ  ἂν  ἦν  µὴ  τοῦ  παντὸς  κατ'  ἐκεῖνα  ποιοῦντος  καὶ
πάσχοντος  ἕκαστα  ἐν  µέτροις  περιόδων  καὶ  τάξεων  καὶ  βίων  κατὰ  γένη  διεξόδων,  οὓς  αἱ  ψυχαὶ
διεξοδεύουσιν ὁτὲ µὲν ἐκεῖ, ὁτὲ δὲ ἐν οὐρανῷ, ὁτὲ δὲ εἰς τούσδε τοὺς τόπους ἐπιστρεφόµεναι. Νοῦς
δὲ πᾶς ἀεὶ ἄνω καὶ οὐ µή ποτε ἔξω τῶν αὐτοῦ γένοιτο, ἀλλ' ἱδρυµένος πᾶς ἄνω πέµπει εἰς τὰ τῇδε
διὰ  ψυχῆς.  Ψυχὴ  δὲ  ἐκ  τοῦ  πλησίον  µᾶλλον  κατὰ  τὸ  ἐκεῖθεν  διάκειται  εἶδος  καὶ  δίδωσι  τοῖς  ὑπ'
αὐτήν, ἡ µὲν ὡσαύτως, ἡ δὲ ἄλλοτε ἄλλως, ἴσχουσα ἐν τάξει τὴν πλάνην. Κάτεισι δὲ οὐκ ἀεὶ τὸ ἴσον,
ἀλλ' ὁτὲ µὲν πλέον, ὁτὲ δὲ ἔλαττον, κἂν πρὸς τὸ αὐτὸ γένος ἴῃ· κάτεισι δὲ εἰς ἕτοιµον ἑκάστη καθ'
ὁµοίωσιν τῆς διαθέσεως. Ἐκεῖ γάρ, ᾧ ἂν ὁµοιωθεῖσα ᾖ, φέρεται, ἡ µὲν εἰς ἄνθρωπον, ἡ δὲ εἰς ζῷον
ἄλλη ἄλλο. Τὸ γὰρ ἀναπόδραστον καὶ ἡ δίκη οὕτως ἐν φύσει κρατούσῃ ἰέναι ἕκαστον ἐν τάξει πρὸς
ὅ  ἐστιν  ἕκαστον  γενόµενον  εἴδωλον  προαιρέσεως  καὶ  διαθέσεως  ἀρχετύπου,  καὶ  ἔστιν  ἐκεῖνο  πᾶν
ψυχῆς  εἶδος  ἐκείνου  πλησίον,  πρὸς  ὃ  τὴν  διάθεσιν  τὴν  ἐν  αὐτῇ  ἔχει,  καὶ  τοῦ  τότε  πέµποντος  καὶ
εἰσάγοντος  οὐ  δεῖ,  οὔτε  ἵνα  ἔλθῃ  εἰς  σῶµα  τότε  οὔτε  εἰς  τοδί,  ἀλλὰ  καὶ  τοῦ  ποτὲ  ἐνστάντος  οἷον
αὐτοµάτως κάτεισι καὶ εἴσεισιν εἰς ὃ δεῖ – καὶ ἄλλος ἄλλῃ χρόνος, οὗ παραγενοµένου οἷον κήρυκος
καλοῦντοςκατίασι – καὶ  εἰσέδυ  εἰς  τὸ  πρόσφορον  σῶµα,  ὡς  εἰκάσαι  τὰ  γιγνόµενα  οἷον  δυνάµεσι

µάγων καὶ ὁλκαῖς τισιν ἰσχυραῖς κινεῖσθαί τε καὶ φέρεσθαι· οἷον καὶ ἐφ' ἑνὸς ἑκάστου τελεῖται ἡ τοῦ
ζῴου διοίκησις, ἐν χρόνῳ ἕκαστον κινούσης καὶ γεννώσης, οἷον γενειάσεις καὶ <ἐκ>φύσεις κεράτων
καὶ  νῦν  πρὸς  τάδε  ὁ µ
ρ ὰς  καὶ  ἐπανθήσεις  πρότερον  οὐκ  οὔσας,  καὶ  περιττάς,  τῶν  <τε>  δένδρων
διοίκησις  ἐν
µ
προθεσ ίαις  τακταῖς  γιγνοµένη.  Ἴασι  δὲ  οὔτε  ἑκοῦσαι  οὔτε
µ
πε φθεῖσαι·  οὔ  γε  τὸ
ἑκούσιον  τοιοῦτον  ὡς  προελέσθαι,  ἀλλ'  ὡς  τὸ  πηδᾶν  κατὰ  φύσιν,  ἢ  <ὡς>  πρὸς  γάµων  φυσικὰς
προθυµίας ἢ [ὡς] πρὸς πράξεις τινὲς καλῶν οὐ λογισµῷ κινούµενοι· ἀλλ' εἱµαρµένον ἀεὶ τῷ τοιῷδε τὸ
τοιόνδε, καὶ τῷ τοιῷδε τὸ νῦν, τῷ δὲ τὸ αὖθις. Καὶ ὁ µὲν πρὸ κόσµου νοῦς εἱµαρµένην ἔχει τὴν τοῦ
µένειν ἐκεῖ ὁπόσον καὶ πέµπει, καὶ τὸ καθέκαστον τῷ καθόλου ὑποπῖπτον νόµῳ πέµπεται· ἔγκειται
γὰρ ἑκάστῳ τὸ καθόλου, καὶ ὁ νόµος οὐκ ἔξωθεν τὴν ἰσχὺν εἰς τὸ τελεσθῆναι ἴσχει, ἀλλὰ δέδοται ἐν
τοῖς  χρησαµένοις  εἶναι  καὶ  περιφέρουσιν  αὐτόν·  κἂν  ἐνστῇ  καὶ  ὁ  χρόνος,  καὶ  ὃ  θέλει  γενέσθαι,
γίνεται  τότε  ὑπ'  αὐτῶν  τῶν  ἐχόντων  αὐτόν,  ὥστε  αὐτοὺς  αὐτὸν  τελεῖν,  ἅτε  περιφέροντας  [καὶ]
ἰσχύσαντα ἐν τῷ ἐν αὐτοῖς αὐτὸν ἱδρῦσθαι, οἷον βρίθοντα εἰς αὐτοὺς καὶ προθυµίαν ἐµποιοῦντα καὶ
ὠδῖνα  ἐκεῖ  ἐλθεῖν,  οὗ  ὁ  ἐν  αὐτοῖς  ὢν  οἷον  ἐλθεῖν  φθέγγεται. Τούτων  δὴ  γινοµένων  φῶτα  πολλὰ  ὁ
κόσµος  οὗτος  ἔχων  καὶ  καταυγαζόµενος  ψυχαῖς  ἐπικοσµεῖται  ἐπὶτοῖς  προτέροις  ἄλλους  κόσµους
ἄλλον παρ' ἄλλου κοµιζόµενος, παρά τε θεῶν ἐκείνων παρά τε νῶν τῶν ἄλλων ψυχὰς διδόντων· οἷον
εἰκὸς καὶ τὸν µῦθον αἰνίττεσθαι, ὡς πλάσαντος τοῦ
µ
Προ ηθέως τὴν γυναῖκα ἐπεκόσµησαν αὐτὴν καὶ
οἱ  ἄλλοι  θεοί·  <γαῖαν  ὕδει  φύρειν>,  καὶ  ἀνθρώπου  ἐνθεῖναι  φωνήν,  θεαῖς  δ'  ὁµοίαν  τὸ  εἶδος,  καὶ
Ἀφροδίτην τι δοῦναι καὶ Χάριτας καὶ ἄλλον ἄλλο δῶρον καὶ ὀνοµάσαι ἐκ τοῦ δώρου καὶ πάντων τῶν
δεδωκότων·  πάντες  γὰρ  τούτῳ  ἔδοσαν  τῷ  πλάσµατι  παρὰ  προµηθείας  τινὸς  γενοµένῳ.  Ὁ  δὲ
Ἐπιµηθεὺς ἀποποιούµενος τὸ δῶρον αὐτοῦ τί ἂν
µ
ση αίνοι ἢ τὴν τοῦ ἐν νοητῷ µᾶλλον αἵρεσιν ἀµείνω
εἶναι; ∆έδεται δὲ καὶ αὐτὸς ὁ ποιήσας, ὅτι πως ἐφάπτεται τοῦ γενοµένου ὑπ' αὐτοῦ, καὶ ὁ τοιοῦτος
δεσµὸς ἔξωθεν· καὶ ἡ λύσις ἡ ὑπὸ Ἡρακλέους, ὅτι δύναµίς ἐστιν αὐτῷ, ὥστε καὶ ὣς λελύσθαι. Ταῦτα
µὲν  οὖν  ὅπῃ  τις  δοξάζει,  ἀλλ'  ὅτι  ἐµφαίνει  τὰ  τῆς  εἰς  τὸν  κόσµον  δόσεως,  καὶ  προσᾴδει  τοῖς
µ
λεγο ένοις. Ἴασι δὲ ἐκκύψασαι τοῦ νοητοῦ εἰς οὐρανὸν µὲν πρῶτον καὶ σῶµα ἐκεῖ προσλαβοῦσαι δι'
αὐτοῦ ἤδη χωροῦσι καὶ ἐπὶ τὰ γεωδέστερα σώµατα, εἰς ὅσον ἂν εἰς µῆκος ἐκταθῶσι. Καὶ αἱ µὲν ἀπ'
οὐρανοῦ  εἰς  σώµατα  τὰ  κατωτέρω,  αἱ  δὲ  ἀπ'  ἄλλων  εἰς  ἄλλα  εἰσκρινόµεναι,  αἷς  ἡ  δύναµις  οὐκ
ἤρκεσεν ἆραι ἐντεῦθεν διὰ βάρυνσιν καὶ λήθην πολὺ ἐφελκοµέναις, ὃ αὐταῖς ἐβαρύνθη. Γίνονται δὲ
διάφοροι ἢ σωµάτων εἰς ἃ ἐνεκρίθησαν παραλλαγαῖς ἢ καὶ τύχαις ἢ καὶ τροφαῖς, ἢ αὐταὶ παρ' αὐτῶν
τὸ  διάφορον  κοµίζουσιν  ἢ  πᾶσι  τούτοις  ἤ  τισιν  αὐτῶν.  Καὶ  αἱ  µὲν  τὰ  πάντα  ὑποπεπτώκασιν
εἱµαρµένῃ  τῇ  ἐνταῦθα,  αἱ  δὲ  ὁτὲ  µὲν  οὕτως,  ὁτὲ  δὲ  αὐτῶν,  αἱ  δὲ  ὅσα  µὲν  ἀναγκαῖα  ὑποµεῖναι
συγχωροῦσι, δύνανται δὲ ὅσα ἐστὶν αὐτῶν ἔργα αὐτῶν εἶναι, ζῶσαι κατ' ἄλλην τὴν τῶν συµπάντων
τῶν ὄντων νοµοθεσίαν ἄλλῳ ἑαυτὰς θεσµῷ δοῦσαι. Πέπλεκται δὲ αὕτη ἔκ τε τῶν τῇδε λόγων τε καὶ
αἰτίων πάντων καὶ ψυχικῶν κινήσεων καὶ νόµων τῶν ἐκεῖθεν, συµφωνοῦσα ἐκείνοις καὶ ἀρχὰς ἐκεῖθεν
παραλαβοῦσα  καὶ  συνυφαίνουσα  τὰ  ἑξῆς  ἐκείνοις,  ἀσάλευτα  µὲν  τηροῦσα,  ὅσα  δύναται  σῴζειν
ἑαυτὰ πρὸς  τὴν  ἐκείνων  ἕξιν, τὰ δὲ  ἄλλα ᾗ πέφυκε περιάγουσα, ὡς τὴν αἰτίαν ἐν  τοῖς κατελθοῦσιν
εἶναι,  ὅτι  οὕτως,  ὡς  τὰ  µὲν  ὡδὶ  τεθῆναι,  τὰ  δὲ  ὡδὶ  κεῖσθαι.   Τὰ  µὲν  οὖν  γινόµενα  τιµωρήµατα  εἰς
τοὺς  πονηροὺς  µετὰ  δίκης  τῇ  τάξει  ἀποδιδόναι  προσήκει  ὡς  κατὰ  τὸ  δέον  ἀγούσῃ·  ὅσα  δὲ  τοῖς
ἀγαθοῖς  συµβαίνει  ἔξω  δίκης,  οἷον  κολάσεις  ἢ  πενίαι  ἢ  νόσοι,  ἆρα  διὰ  προτέρας  ἁµαρτίας  λεκτέον
γίνεσθαι;
µ
Συ πέπλεκται  γὰρ  ταῦτα  καὶ
µ
προση αίνεται,  ὡς  καὶ  αὐτὰ  κατὰ  λόγον  γίγνεσθαι.  Ἢ  οὐ
κατὰ λόγους φυσικοὺς ταῦτα, οὐδ' ἦν ἐν τοῖς προηγουµένοις, ἀλλ' ἑπόµενα ἐκείνοις· οἷον πιπτούσης
τινὸς  οἰκοδοµίας  τὸν  ὑποπεσόντα  ἀποθανεῖν  ὁποῖός  ποτ'  ἂν  ᾖ,  ἢ  καὶ  ἵππων  δύο  κατὰ  τάξιν
φεροµένων  ἢ  καὶ  ἑνὸς  τὸ  ἐµπεσὸν  τρωθῆναι  ἢ  πατηθῆναι.  Ἢ  καὶ  τὸ  ἄδικον  τοῦτο οὐ  κακὸν  ὂν  τῷ
παθόντι πρὸς τὴν τοῦ ὅλου χρήσιµον πλοκήν. Ἢ οὐδὲ ἄδικον ἐκ τῶν πρόσθεν ἔχον τὴν δικαίωσιν. Οὐ
γὰρ  τὰ  µὲν  δεῖ  νοµίζειν  συντετάχθαι,  τὰ  δὲ  κεχαλάσθαι  εἰς  τὸ  αὐτεξούσιον.  Εἰ  γὰρ  κατ'  αἰτίας
γίγνεσθαι  δεῖ  καὶ  φυσικὰς  ἀκολουθίας  καὶ  κατὰ  λόγον  ἕνα  καὶ  τάξιν  µίαν,  καὶ  τὰ  σµικρότερα  δεῖ
συντετάχθαι  καὶ  συνυφάνθαι  νοµίζειν.  Καὶ  τὸ  ἄδικον  δὴ  τὸ  παρ'  ἄλλου  εἰς  ἄλλον  αὐτῷ  µὲν  τῷ
ποιήσαντι  ἄδικον,  καὶ  οὐκ  ἀφείθη  αἰτίας  ὁ  δράσας,  συντεταγµένον  δ'  ἐν  τῷ  παντὶ  οὐκ  ἄδικον  ἐν
ἐκείνῳ  οὐδ'  εἰς  τὸν      παθόντα,  ἀλλ'  οὕτως  ἐχρῆν.  Εἰ  δ'  ἀγαθὸς  ὁ  παθών,  εἰς  ἀγαθὸν  ἡ  τελευτὴ
τούτων. ∆εῖ γὰρ τήνδε τὴν σύνταξιν <οὐκ ἀθεεὶ> οὐδὲ ἄδικον, ἀλλ' ἀκριβῆ εἰς τὴν τοῦ προσήκοντος
ἀπόδοσιν νοµίζειν, ἀδήλους δὲ ἔχειν τὰς αἰτίας καὶ τοῖς οὐκ εἰδόσι παρέχειν µέµψεως αἰτίας. Ὅτι δὲ
ἐκ τοῦ νοητοῦ εἰς τὴν οὐρανοῦ ἴασιν αἱ ψυχαὶ τὸ πρῶτον χώραν, λογίσαιτο ἄν τις ἐκ τῶν τοιούτων.
Εἰ γὰρ οὐρανὸς ἐν τῷ αἰσθητῷ τόπῳ ἀµείνων, εἴη ἂν προσεχὴς τῶν νοητῶν τοῖς ἐσχάτοις. Ἐκεῖθεν
τοίνυν  ψυχοῦται  ταῦτα  πρῶτα  καὶ  µεταλαµβάνει  ὡς  ἐπιτηδειότερα  µεταλαµβάνειν.  Τὸ  δὲγεηρὸν
ὕστατόν τε καὶ ψυχῆς ἥττονος πεφυκὸς µεταλαµβάνειν καὶ τῆς ἀσωµάτου φύσεως πόρρω. Πᾶσαι µὲν
δὴ καταλάµπουσι τὸν οὐρανὸν καὶ διδόασιν οἷον τὸ πολὺ αὐτῶν καὶ τὸ πρῶτον ἐκείνῳ, τὰ δὲ ἄλλα
τοῖς  ὑστέροις  ἐναυγάζονται,  αἱ  δ'  ἐπιπλέον  κατιοῦσαι  ἐναυγάζουσι  µᾶλλον  κάτω,  αὐταῖς  δὲ  οὐκ
ἄµεινον  εἰς  πολὺ  προιούσαις.  Ἔστι  γάρ  τι  οἷον  κέντρον,  ἐπὶ  δὲ  τούτῳκύκλος  ἀπ'  αὐτοῦ  ἐκλάµπων,
ἐπὶ δὲ τούτοις ἄλλος, φῶς ἐκ φωτός· ἔξωθεν δὲ τούτων οὐκέτι φωτὸς κύκλος ἄλλος, ἀλλὰ δεόµενος
οὗτος οἰκείου φωτὸς ἀπορίᾳ αὐγῆς ἀλλοτρίας. Ἔστω δὲ ῥόµβος οὗτος, µᾶλλον δὲ σφαῖρα τοιαύτη, ἣ
δὴ κοµίζεται ἀπὸ τῆς τρίτης – προσεχὴς γὰρ αὐτῇ – ὅσον ἐκείνη ἐναυγάζεται. Τὸ µὲν οὖν µέγα φῶς
µένον ἐλλάµπει, καὶ διήκει κατὰ λόγον ἐξ αὐτοῦ αὐγή, τὰ δ' ἄλλα συνεπιλάµπει, τὰ µὲν µένοντα, τὰ
δ'  ἐπιπλέον  ἐπισπᾶται  τῇ  τοῦ  ἐλλαµποµένου  ἀγλαίᾳ.  Εἶτα  δεοµένων  τῶν  ἐλλαµποµένων  πλείονος
φροντίδος,  ὥσπερ  χειµαζοµένων  πλοίων  κυβερνῆται  ἐναπερείδονται  πρὸς  τὸ  πλέον  τῇ  τῶν  νεῶν

φροντίδι  καὶ  ἀµελήσαντες  αὐτῶν  ἔλαθον,  ὡς  κινδυνεύειν  συνεπισπασθῆναι  πολλάκις  τῷ  τῶν  νεῶν
ναυαγίῳ, ἔρρεψαν τὸ πλέον καὶ αὗται καὶ τοῖς ἑαυτῶν· ἔπειτα δὲ κατεσχέθησαν πεδηθεῖσαι γοητείας
δεσµοῖς, σχεθεῖσαι φύσεως
µ
κηδε ονίᾳ. Εἰ δ' ἦν τοιοῦτον ἕκαστον ζῷον οἷον καὶ τὸ πᾶν, τέλεον καὶ
ἱκανὸν σῶµα καὶ ἀκίνδυνον παθεῖν, καὶ παρεῖναι λεγοµένη  ψυχὴ οὐκ ἂν παρῆν αὐτῷ, καὶ παρεῖχεν
αὐτῷ  ζωὴν  µένουσα  πάντη  ἐν  τῷ  ἄνω. Πότερα  δὲ  λογισµῷ  ψυχὴ  χρῆται  πρὶν  ἐλθεῖνκαὶ  πάλιν  αὖ
ἐξελθοῦσα; Ἢ ἐνταῦθα ὁ λογισµὸς ἐγγίγνεται ἐν ἀπόρῳ ἤδη οὔσης καὶ φροντίδος πληρουµένης καὶ
µᾶλλον  ἀσθενούσης·  ἐλάττωσις  γὰρ  νοῦ  εἰς  αὐτάρκειαν  τὸ  λογισµοῦ  δεῖσθαι·  ὥσπερ  καὶ  ἐν  ταῖς
τέχναις  ὁ  λογισµὸς  ἀποροῦσι  τοῖς  τεχνίταις,  ὅταν  δὲ  µὴ  χαλεπὸν  ᾖ,  κρατεῖ  καὶ  ἐργάζεται  ἡ  τέχνη.
Ἀλλ' εἰ ἐκεῖ ἄνευ λογισµῶν, πῶς ἂν ἔτι λογικαὶ εἶεν; Ἢ ὅτι δύνανται, εἴποι τις ἄν, ὅταν περίστασις,
εὐπορῆσαι διασκοποῦσαι. ∆εῖ δὲ τὸν λογισµὸν λαβεῖν τὸν τοιοῦτον· ἐπεὶ εἴ τις λογισµὸν λαµβάνει τὴν
ἐκ νοῦ ἀεὶ γινοµένην καὶ οὖσαν ἐν αὐταῖς διάθεσιν, καὶ ἐνέργειαν ἑστῶσαν καὶ οἷον ἔµφασιν οὖσαν,
εἶεν ἂν κἀκεῖ λογισµῷ χρώµεναι. Οὐδὲ δὴ φωναῖς, οἶµαι, χρῆσθαι νοµιςτέον ἐν µὲν τῷ νοητῷ οὔσας,
καὶ  πάµπαν  σώµατα  δ'  ἐχούσας  ἐν  οὐρανῷ.  Ὅσαµὲν  διὰ  χρείας  ἢ  δι'  ἀµφισβητήσεις  διαλέγονται
ἐνταῦθα, ἐκεῖ οὐκ ἂν εἴη· ποιοῦσαι δὲ ἐν τάξει καὶ κατὰ φύσιν ἕκαστα οὐδ' ἂν ἐπιτάττοιεν οὐδ' ἂν
συµβουλεύοιεν,  γινώσκοιεν  δ'  ἂν  καὶ  τὰ  παρ'  ἀλλήλων  ἐν  συνέσει.  Ἐπεὶ  καὶ  ἐνταῦθα  πολλὰ
σιωπώντων γινώσκοιµεν δι' ὀµµάτων· ἐκεῖ δὲ καθαρὸν πᾶν τὸ σῶµα καὶ οἷον ὀφθαλµὸς ἕκαστος καὶ
οὐδὲν  δὲ  κρυπτὸν  οὐδὲ  πεπλασµένον,  ἀλλὰ  πρὶν  εἰπεῖν  ἄλλῳ  ἰδὼν  ἐκεῖνος  ἔγνω.  Περὶ  δὲ  δαιµόνων
καὶ  ψυχῶν  ἐν  ἀέρι  φωνῇ  χρῆσθαι  οὐκ  ἄτοπον·  ζῷα  γὰρ  τοιάδε. Πότερα  δὲ  ἐπὶ  τοῦ  αὐτοῦ  τὸ
<ἀµέριστον>  καὶ  <µεριστὸν>  ὥσπερ  κραθέντων,  ἢ  ἄλλῃ  µὲν  καὶ  κατ'  ἄλλο  τὸ  ἀµέριστον,  τὸ  δὲ
µεριστὸν οἷον ἐφεξῆς καὶ ἕτερονµέρος αὐτῆς, ὥσπερ τὸ µὲν λογιζόµενόν φαµεν ἄλλο, τὸ δὲ ἄλογον;
Γνωσθείη  δ'  ἂν  ληφθέντος  τίλέγοµεν  ἑκάτερον. <Ἀµέριστον>  µὲν  οὖν  ἁπλῶς  εἴρηται  αὐτῷ,
<µεριστὸν>  δὲ  οὐχ  ἁπλῶς,  ἀλλὰ<περὶ  τὰ  σώµατά>  φησι  <γινοµένην  µεριστὴν>  καὶ  ταύτην  οὐ
γεγενηµένην.  Τὴν  δὴ  σώµατος  φύσιν  ὁρᾶν  δεῖ  πρὸς  τὸ  ζῆν  οἵας  ψυχῆς  προσδεῖται,  καὶ  ὅ  τι  δεῖ τῆς
ψυχῆς  πανταχοῦ  τῷ  σώµατι  καὶ  ὅλῳ  παρεῖναι.  Πᾶν  µὲν  δὴ  τὸ  αἰσθητικόν,  εἴπερ  διὰ  παντὸς
αἰσθήσεται,  ἀφικνεῖσθαι  πρὸς  τὸµερίζεσθαι·  πανταχοῦ  µὲν  γὰρ  ὂν  µ µ
ε ερίσθαι  ἂν  λέγοιτο·  ὅλον  δὲ
πανταχοῦ φαινόµενον οὐµ µ
ε ερίσθαι ἂν παντελῶς λέγοιτο, περὶ δὲ τὰ σώµατα γίγνεσθαι µεριστόν. Εἰ
δέ τις λέγοι ἐν ταῖςἄλλαις αἰσθήσεσι µηδὲ µ µ
ε ερίσθαι, ἀλλ' ἢ µόνον ἐν τῇ ἁφῇ, λεκτέον ὅτι καὶ ἐν ταῖς
ἄλλαις,εἴπερ σῶµά ἐστι τὸ µεταλαµβάνον, ἀνάγκη οὕτω µερίζεσθαι, ἔλαττον δὲ ἢ ἐν τῇ ἁφῇ. Καὶ δὴ
καὶ  τὸ  φυτικὸν  αὐτῆς  καὶ  τὸ  αὐξητικὸν  ὡσαύτως·  καὶ  εἰ  περὶ  τὸ  ἧπαρ  ἡ  ἐπιθυµία,  τὸ  δὲ  περὶ  τὴν
καρδίαν  ὁ  θυµός,  ὁ  αὐτὸς  λόγος  καὶ  ἐπὶ  τούτων.  Ἀλλ'  ἴσως  ταῦτα  οὐ  παραλαµβάνει  ἐν  ἐκείνῳ
τῷµίγµατι,  ἴσως  δὲ  ἄλλον  τρόπον  καὶ  ἔκ  τινος  τῶν  παραληφθέντων  ταῦτα.  Λογισµὸς  δὲ  καὶ  νοῦς;
οὐκέτι ταῦτα σώµατι δίδωσιν αὑτά· καὶ γὰρ τὸ ἔργον αὐτῶν οὐ δι' ὀργάνου τελεῖται τοῦ σώµατος·
ἐµπόδιον  γὰρ  τοῦτο,  εἴ  τις  αὐτῷ  ἐν  ταῖς  σκέψεσι  προσχρῷτο.  Ἄλλο  ἄρα  ἑκάτερον  τὸ<ἀµέριστον>
καὶ  <µεριστόν>,  καὶ  οὐχ  ὡς  ἓν  κραθέντα,  ἀλλ'  ὡς  ὅλον  ἐκ  µερῶν  ἑκατέρου  καθαροῦ  καὶ  χωρὶς  τῇ
δυνάµει. Εἰ µέντοι καὶ τὸ <περὶ τὰ σώµατα γιγνόµενον µεριστὸν> παρὰ τῆς ἐπάνω δυνάµεως ἔχει τὸ
ἀµέριστον, δύναται τὸ αὐτὸ τοῦτο ἀµέριστον καὶ µεριστὸν εἶναι,οἷον κραθὲν ἐξ αὐτοῦ τε καὶ τῆς εἰς
αὐτὸ ἐλθούσης ἄνωθεν δυνάµεως. Εἰ δὲ καὶ ἐν τόπῳ ταῦτά τε καὶ τὰ ἄλλα τῆς ψυχῆς λεγόµενα µέρη,
ἢ ταῦτα µὲν ὅλως οὐκ ἐν τόπῳ, τὰ δὲ ἄλλα ἐν τόπῳ καὶ ποῦ, ἢ ὅλως οὐδέν, ἐπιστῆσαι προσήκει. Εἴτε
γὰρ µὴ ἀφοριοῦµεν ἑκάστοις τῶν τῆς ψυχῆς, τόπον τινὰ οὐδαµοῦ οὐδὲν θέντες, οὐ µᾶλλον εἴσω τοῦ
σώµατος  ἢ  ἔξω  ποιοῦντες,  ἄψυχον  αὐτὸ  ποιήσοµεν,  τά  τε  δι'  ὀργάνων  σωµατικῶν  ἔργα  ὅπῃ
γίγνεσθαι  προσήκει  εἰπεῖν  ἀπορήσοµεν,  εἴτε  τοῖς  µέν,  τοῖς  δ'  οὔ,  οἷς  µὴ  δίδοµεν,  οὐκ  ἐν  ἡµῖν  αὐτὰ
ποιεῖν δόξοµεν, ὥστε µὴ πᾶσαν ἡµῶν τὴν ψυχὴν ἐν ἡµῖν εἶναι. Ὅλως µὲν οὖν οὐδὲν τῶν τῆς ψυχῆς
µερῶν οὐδὲ πᾶσαν φατέον ὡς ἐν τόπῳ εἶναι τῷ σώµατι· περιεκτικὸν µὲν γὰρ ὁ τόπος καὶ περιεκτικὸν
σώµατος, καὶ οὗ ἕκαστονµερισθέν ἐστιν, ἔστιν ἐκεῖ, ὡς µὴ ὅλον ἐν ὁτῳοῦν εἶναι· ἡ δὲ ψυχὴ οὐ σῶµα,
καὶ οὐ περιεχόµενον µᾶλλον ἢ περιέχον. Οὐ µὴν οὐδ' ὡς ἐν ἀγγείῳ· ἄψυχον γὰρ ἂν γένοιτο τὸ σῶµα,
εἴτε  ὡς  ἀγγεῖον,  εἴτε  ὡς  τόπος  περιέχει·  εἰ  µὴ  ἄρα  διαδόσει  τινὶ  αὐτῆς  οὔσης  πρὸς  αὐτὴν
συνηθροισµένης, καὶ ἔσται, ὅσον µετέλαβε τὸ ἀγγεῖον, τοῦτο ἀπολωλὸς αὐτῇ. Ὁ δὲ τόπος ὁ κυρίως
ἀσώµατος καὶ οὐ σῶµα· ὥστε τί ἂν δέοιτο ψυχῆς; Καὶ τὸ σῶµα τῷ πέρατι αὐτοῦ πλησιάσει τῇ ψυχῇ,
οὐχ αὑτῷ. Πολλὰ  δὲ  καὶ  ἄλλα ἐναντιοῖτο πρὸς τὸ ὡς ἐν τόπῳ εἶναι. Καὶ γὰρ συµφέροιτο ἂν ἀεὶ ὁ
τόπος,  καὶ  αὐτό  τι  ἔσται  τὸν  τόπον  αὐτὸν  περιφέρον.  Ἀλλ'  οὐδ'  εἰ  ὁ  τόπος  διά
µ
στη α  εἴη,  πολὺ
µᾶλλον οὐκ ἂν εἴη ὡς ἐν τόπῳ τῷ σώµατι. Τὸ γὰρ διά
µ
στη α κενὸν εἶναι δεῖ· τὸ δὲ σῶµα οὐ κενόν,
ἀλλ' ἴσως ἐν ᾧ τὸ σῶµα ἔσται, ὥστε ἐν τῷ κενῷ τὸ σῶµα. Ἀλλὰ µὴν οὐδ' ὡς ἐν ὑποκειµένῳ ἔσται τῷ
σώµατι· τὸ γὰρ ἐν ὑποκειµένῳ πάθος τοῦ ἐν ᾧ, ὡς χρῶµα καὶ σχῆµα, καὶ χωριστὸν ἡ ψυχή. Οὐ µὴν
οὐδ' ὡς µέρος ἐν ὅλῳ· οὐ γὰρ µέρος ἡ ψυχὴ τοῦ σώµατος. Εἰ δέ τις λέγοι, ὡς ἐν ὅλῳ µέρος τῷ ζῴῳ,
πρῶτον µὲν ἡ αὐτὴ ἂν µένοι ἀπορία, πῶς ἐν ὅλῳ· οὐ γὰρ δὴ ὡς ἐν τῷ ἀµφορεῖ τοῦ οἴνου ὁ οἶνος, ἢ
ὡς ὁ ἀµφορεύς, οὐδ' ᾗ καὶ αὐτό τι ἐν αὐτῷ ἔσται. Ἀλλ' οὐδ' ὡς ὅλον ἐν τοῖς µέρεσι· γελοῖον γὰρ τὴν
µὲν ψυχὴν ὅλον λέγειν, τὸ δὲ σῶµα µέρη. Ἀλλ' οὐδὲ ὡς εἶδος ἐν ὕλῃ· ἀχώριστον γὰρ τὸ ἐν ὕλῃ εἶδος,
καὶ ἤδη ὕλης οὔσης ὕστερον τὸ εἶδος. Ἡ δὲ ψυχὴ τὸ εἶδος ποιεῖ ἐν τῇ ὕλῃ ἄλλη τοῦ εἴδους οὖσα. Εἰ
δὲ  οὐ  τὸ  γενόµενον  εἶδος,ἀλλὰ  τὸ  χωριζόµενον  φήσουσι,  πῶς  τοῦτο  τὸ  εἶδος  ἐν  τῷ  σώµατι,  οὔπω
φανερόν [καὶ χωριστὸν ἡ ψυχή]. Πῶς οὖν ἐν τῷ σώµατι ἡ ψυχὴ λέγεται πρὸς πάντων; Ἢ ἐπειδὴ οὐχ
ὁρατὸν  ἡ  ψυχή,  ἀλλὰ  τὸ  σῶµα.  Σῶµα  οὖν  ὁρῶντες,  ἔµψυχον  δὲ  συνιέντες,  ὅτι  κινεῖται  καὶ
αἰσθάνεται,  ἔχειν  φαµὲν  ψυχὴν  αὐτό.  Ἐν  αὐτῷ  ἄρα  τῷ  σώµατι  τὴν  ψυχὴν  εἶναι  ἀκολούθως  ἂν
λέγοιµεν. Εἰ δέ γε ὁρατὸν ἡ ψυχὴ καὶ αἰσθητὸν ἦν
µµ
περιειλη
ένον πάντη τῇ ζωῇ καὶ µέχρις ἐσχάτων

οὖσα εἰς ἴσον, οὐκ ἂν ἔφαµεν τὴν ψυχὴν ἐν τῷ σώµατι εἶναι, ἀλλ' ἐν τῷ κυριωτέρῳ τὸ µὴ τοιοῦτον,
καὶ  ἐν  τῷ  συνέχοντι  τὸ  συνεχόµενον,  καὶ  ἐν  τῷ  µὴ  ῥέοντι  τὸ  ῥέον.  Τί  οὖν;  Πῶς  πάρεστιν,  εἴ  τις
ἐρωτῴ µ
η ηδὲν αὐτὸς λέγων ὅπως, τί ἐροῦµεν; Καὶ εἰ ὁµοίως πᾶσα, ἢ ἄλλο µέρος ἄλλως, τὸ δ' ἄλλως;
Ἐπεὶ  τοίνυν  τῶν  νῦν  λεγοµένων  τρόπων  τοῦ  ἔν  τινι  οὐδεὶς  φαίνεται  ἐπὶ  τῆς  ψυχῆς  πρὸς  τὸ  σῶµα
ἁρµόττων,  λέγεται  δὲ  οὕτως  ἐν  τῷ  σώµατι  εἶναι  ἡ  ψυχή,  ὡς  ὁ  κυβερνήτης  ἐν  τῇ  νηί,  πρὸς  µὲν  τὸ
χωριστὴν δύνασθαι εἶναι τὴν ψυχὴν καλῶς εἴρηται, τὸν µέντοι τρόπον, ὡς νῦν ἡµεῖς ζητοῦµεν, οὐκ ἂν
πάνυ  παραστήσειεν.  Ὡς  µὲν  γὰρ  πλωτὴρ  κατὰ  συµβεβηκὸς  ἂν  εἴη  ἐν  αὐτῇ  ὁ  κυβερνήτης,  ὡς  δὲ
κυβερνήτης πῶς; Οὐδὲ γὰρ ἐν πάσῃ τῇ νηί, ὥσπερ ἡ ψυχὴ ἐν τῷ σώµατι. Ἀλλὰ ἆρα οὕτω φατέον, ὡς
ἡ  τέχνη  ἐν  τοῖς  ὀργάνοις,  οἷον  ἐν  τῷ  οἴακι, [οἷον]  εἰ  ἔµψυχος  ὁ  οἴαξ  ἦν,  ὥστε  κυβερνητικὴν  εἶναι
ἔνδον  τὴν  κινοῦσαν  τεχνικῶς;  Νῦν  δὲ  τοῦτο  διαλλάττειν,  ὅτι  ἔξωθεν  ἡ  τέχνη.  Εἰ  οὖν  κατὰ  τὸ
παράδειγµα τὸ τοῦ κυβερνήτου τοῦ ἐνδύντος πρὸς τὸν οἴακα θείµεθα τὴν ψυχὴν ἐν τῷ σώµατι εἶναι
ὡς ἐν ὀργάνῳ φυσικῷ – κινεῖ γὰρ οὕτως αὐτὸ ἐν οἷς ἂν ἐθέλῃ ποιεῖν – ἆρ' ἄν τι πλέον ἡµῖν πρὸς τὸ
ζητούµενον γένοιτο; Ἢ πάλιν ἀπορήσοµεν πῶς ἐστιν ἐν τῷ ὀργάνῳ, καίτοι τρόπος οὗτος ἕτερος τῶν
πρόσθεν·  ἀλλ'  ὅµως  ἔτι  ποθοῦµεν  ἐξευρεῖν  καὶ  ἐγγυτέρω  προσελθεῖν. Ἆρ'  οὖν  οὕτω  φατέον,  ὅταν
ψυχὴ  σώµατι  παρῇ,  παρεῖναι  αὐτὴν  ὡς  τὸ  πῦρ  πάρεστι  τῷ  ἀέρι;  Καὶ  γὰρ  αὖ  καὶ  τοῦτο  παρὸν  οὐ
πάρεστι  καὶ  δι'  ὅλου  παρὸν  οὐδενὶ  µίγνυται  καὶ  ἕ
µ
στηκε ὲν  αὐτὸ,  τὸ  δὲ  παραρρεῖ·  καὶ  ὅταν  ἔξω
γένηται  τοῦ  ἐν  ᾧ  τὸ  φῶς,  ἀπῆλθεν  οὐδὲν  ἔχων,  ἕως  δέ  ἐστιν  ὑπὸ  τὸ  φῶς,  πεφώτισται,  ὥστ'  ὀρθῶς
ἔχειν καὶ ἐνταῦθα λέγειν, ὡς ὁ ἀὴρ ἐν τῷ φωτί, ἤπερ τὸ φῶς ἐν τῷ ἀέρι. ∆ιὸ καὶ Πλάτων καλῶς τὴν
ψυχὴν οὐ θεὶς ἐν τῷ σώµατι ἐπὶ τοῦ παντός, ἀλλὰ τὸ σῶµα ἐν τῇ ψυχῇ, [καί] φησὶ τὸ µέν τι εἶναι τῆς
ψυχῆς ἐν ᾧ τὸ σῶµα, τὸ δὲ ἐν ᾧ σῶµαµηδέν, ὧν δηλονότι δυνάµεων οὐ δεῖται τῆς ψυχῆς τὸ σῶµα.
Καὶ  δὴ  καὶ  ἐπὶ  τῶν  ἄλλων  ψυχῶν  ὁ  αὐτὸς  λόγος.  Τῶν  µὲν  ἄλλων  δυνάµεων  οὐδὲ  παρουσίαν  τῷ
σώµατι  λεκτέον  τῆς  ψυχῆς  εἶναι,  ὧν  δὲ  δεῖται,  ταῦτα  παρεῖναι,  καὶ  παρεῖναι  οὐκ  ἐνιδρυθέντα  τοῖς
µέρεσιν αὐτοῦ οὐδ' αὖ τῷ ὅλῳ, καὶ πρὸς µὲν αἴσθησιν παρεῖναι παντὶ τῷ αἰσθανοµένῳ τὸ αἰσθητικόν,
πρὸς δὲ ἐνεργείας ἤδη ἄλλο ἄλλῳ. Λέγω δὲ ὧδε· τοῦ σώµατος πεφωτισµένου τοῦ ἐµψύχου ὑπὸ τῆς
ψυχῆς  ἄλλο  ἄλλωςµεταλαµβάνειν  αὐτοῦ  µέρος·  καὶ  κατὰ  τὴν  τοῦ  ὀργάνου  πρὸς  τὸ  ἔργον
ἐπιτηδειότητα, δύναµιν τὴν  προσήκουσαν εἰς τὸ  ἔργον ἀποδιδοῦσαν, οὕτω τοι λέγεσθαι τὴν µὲν  ἐν
ὀ
µ
φθαλ οῖς  δύναµιν  τὴν  ὁρατικὴν  εἶναι,  τὴν  δ'  ἐν  ὠσὶ  τὴν  ἀκουστικήν,  καὶ  γευστικὴν  ἐν  γλώσσῃ,
ὄσφρησιν  ἐν  ῥισί,  τὴν  δὲ  ἁπτικὴν  ἐν  παντὶ  παρεῖναι·  πρὸς  γὰρ  ταύτην  τὴν  ἀντίληψιν  πᾶν  τὸ  σῶµα
ὄργανον τῇ ψυχῇ[παρ]εἶναι. Τῶν δὲ ἁπτικῶν ὀργάνων ἐν πρώτοις τοῖς νεύροις ὄντων, ἃ δὴ καὶ πρὸς
τὴν  κίνησιν  τοῦ  ζῴου  τὴν  δύναµιν  ἔχει,  ἐνταῦθα  τῆς  τοιαύτης  δούσης  ἑαυτήν,  ἀρχοµένων  δὲ  ἀπὸ
ἐγκεφάλου  τῶν  νεύρων,  τὴν  τῆς  αἰσθήσεως  καὶ  ὁρµῆς  ἀρχὴν  καὶ  ὅλως  παντὸς  τοῦ  ζῴου  ἐνταῦθα
ἔθεσαν  φέροντες,  οὗ  δηλονότι  αἱ  ἀρχαὶ  τῶν  ὀργάνων,  ἐκεῖ  παρεῖναι  τὸ  χρησόµενον  τιθέµενοι –
βέλτιον  δὲ  λέγειν  τὴν  ἀρχὴν  τῆς  ἐνεργείας  τῆς  δυνάµεως  ἐκεῖ – ὅθεν  γὰρ  ἔµελλε  κινεῖσθαι  τὸ
ὄργανον,  ἐκεῖ  ἔδει  οἷον  ἐναπερείδεσθαι  τὴν  δύναµιν  τοῦ  τεχνίτου  ἐκείνην  τὴν  τῷ  ὀργάνῳ
πρόσφορον,µᾶλλον δὲ οὐ τὴν δύναµιν – πανταχοῦ γὰρ ἡ δύναµις – ἐκεῖ δὲ τῆς ἐνεργείας ἡ ἀρχή, οὗ
ἡ ἀρχὴ τοῦ ὀργάνου. Ἐπεὶ οὖν ἡ τοῦ αἰσθάνεσθαι δύναµις καὶ ἡ τοῦ ὁ µ
ρ ᾶν ψυχῆς οὔσης αἰσθητικῆς
καὶ  φανταστικῆς  [φύσις]  ἐπάνω  ἑαυτῆς  εἶχε  τὸν  λόγον,  ὡς  ἂν  γειτονοῦσα  πρὸς  τὸ  κάτω  οὗ  αὐτὴ
ἐπάνω, ταύτῃ ἐτέθη τοῖς παλαιοῖς ἐν τοῖς ἄκροις τοῦ ζῴου παντὸς ἐπὶ τῆς κεφαλῆς, ὡς οὖσα οὐκ ἐν
τῷ  ἐγκεφάλῳ,  ἀλλ'  ὡς  ἐν  τούτῳ  τῷ  αἰσθητικῷ,  ὃ  ἐν  τῷ  ἐγκεφάλῳ  ἐκείνως  ἵδρυτο.  Τὸ  µὲν  γὰρ  ἔδει
σώµατι διδόναι, καὶ τῷ σώµατος µάλιστα τῆς ἐνεργείας δεκτικῷ, τὸ δὲ σώµατι οὐ
µ
δα οῦ κοινωνοῦν
πάντως ἐκείνῳ κοινωνεῖν ἔδει, ὃ ψυχῆς εἶδος ἦν καὶ ψυχῆς δυναµένης τὰς παρὰ τοῦ λόγου ἀντιλήψεις
ποιεῖσθαι. Αἰσθητικὸν γὰρ κριτικόν πως, καὶ φανταστικὸν οἷον νοερόν, καὶὁ µ
ρ ὴ καὶ ὄρεξις, φαντασίᾳ
καὶ λόγῳ ἑπόµενα. Ἐκεῖ οὖν τὸ λογιζόµενον οὐχ ὡς ἐν τόπῳ, ἀλλ' ὅτι τὸ ἐκεῖ ἀπολαύει αὐτοῦ. Πῶς
δὲ  τὸ  «ἐκεῖ»  ἐπὶ  τοῦ  αἰσθητικοῦ,  εἴρηται.  Τοῦ δὲ  φυτικοῦ  αὖ  καὶ  αὐξητικοῦ  καὶ  θρεπτικοῦ  µηδενὸς
ἀπολειποµένου, τρέφοντος δὲ τῷ αἵµατι, τοῦ δὲ αἵµατος τοῦ τρέφοντος ἐν φλεψὶν ὄντος, ἀρχῆς δὲ
καὶ  φλεβῶν  καὶ  αἵµατος  ἐν  ἥπατι,  οἷον  ἐναπερειδοµένης  ταύτης  τῆς  δυνάµεως  ἐνταῦθα  ἡ  τοῦ
ἐπιθυµητικοῦ µοῖρα τῆς ψυχῆς οἰκεῖν ἀπεδόθη. Ὃ γάρ τοι καὶ γεννᾷ καὶ τρέφει καὶ αὔξει, τοῦτο καὶ
τούτων    ἐπιθυµεῖν  ἀνάγκη.  Τοῦ  δὲ  λεπτοῦ  καὶ  κούφου  καὶ  ὀξέος  καὶ  καθαροῦ  αἵµατος,  θυµῷ
προσφόρου  ὀργάνου,  ἡ  τούτου  πηγή – ἐνταῦθα  γὰρ  τὸ  τοιοῦτον  αἷµα  ἀποκρίνεται  τῇ  τοῦ  θυµοῦ
ζέσει – καρδία  πεποίηται  οἴκησις  πρέπουσα. [Ἔχουσαι  δὲ  τὸ  σῶµα  καὶ  τὸ  ἀ
µ
ντιλα βάνεσθαι  τῶν
σωµατικῶν  κολάσεων  ἔχουσιν.]  Ἀλλὰ  ποῦ  ἐξελθοῦσα  τοῦ  σώµατος  γενήσεται;  Ἢ  ἐνταῦθα  µὲν  οὐκ
ἔσται, οὗ οὐκ ἔστι τὸ δεχόµενον ὁπωσοῦν, οὐδὲ δύναται
µ
παρα ένειν τῷ µὴ πεφυκότι αὐτὴν δέχεσθαι,
εἰ  µή  τι  ἔχοι  αὐτοῦ  ὃ  ἕλκει  πρὸς  αὐτὸ  ἄφρονα  οὖσαν.  Ἔστι  δὲ  ἐν  ἐκείνῳ,  εἰ  ἄλλο  ἔχει,  κἀκεῖ
ἀκολουθεῖ, οὗ πέφυκε τοῦτο εἶναι καὶ γίνεσθαι. Ὄντος δὲ πολλοῦ καὶ ἑκάστου τόπου, καὶ παρὰ τῆς
διαθέσεως  ἥκειν  δεῖ  τὸ  διάφορον,  ἥκειν  δὲ  καὶ  παρὰ  τῆς  ἐν  τοῖς  οὖσι  δίκης.  Οὐ  γὰρ  µή  ποτέ  τις
ἐκφύγοι, ὃ παθεῖν ἐπ' ἀδίκοιςἔργοις προσήκει· ἀναπόδραστος γὰρ ὁ θεῖος νόµος ὁµοῦ ἔχων ἐν ἑαυτῷ
τὸ ποιῆσαι τὸ κριθὲν ἤδη. Φέρεται δὲ καὶ αὐτὸς ὁ πάσχων ἀγνοῶν ἐφ' ἃ παθεῖν προσήκει, ἀστάτῳ
µὲν τῇ φορᾷ πανταχοῦ αἰωρούµενος ταῖς πλάναις, τελευτῶν δὲ ὥσπερ πολλὰ καµὼν οἷς ἀντέτεινεν
εἰς τὸν προσήκοντα αὐτῷ τόπον ἐνέπεσεν, ἑκουσίῳ τῇ φορᾷ τὸ ἀκούσιον εἰς τὸ παθεῖν ἔχων. Εἴρηται
δὲ  ἐν  τῷ  νόµῳ  καὶ  ὅσον  καὶ  ἐφ'  ὅσον  δεῖ  παθεῖν,  καὶ  πάλιν  αὖ  ὁµοῦ  συνέδραµεν  ἡ  ἄνεσις  τῆς
κολάσεως καὶ ἡ δύναµις τοῦ ἀναφυγεῖν ἐξ ἐκείνων τῶν τόπων, ἁ µ
ρ ονίας δυνάµει τῆς κατεχούσης τὰ
πάντα.  Ἔχουσαι  δὲ  σῶµα  καὶ  τὸ  ἀντιλαµβάνεσθαι  τῶν  σωµατικῶν  κολάσεων  ἔχουσι·  ταῖς  δὲ  τῶν
ψυχῶν  καθαραῖς  οὔσαις  καὶ  µηδὲν  µηδαµῇ  ἐφελκοµέναις  τοῦ  σώµατος  ἐξ  ἀνάγκης  <καὶ>  οὐδαµοῦ

σώµατος  ὑπάρξει  εἶναι.  Εἰ  οὖν  εἰσι  [καὶ]  µηδαµοῦ  σώµατος – οὐδὲγὰρ  ἔχουσι  σῶµα – οὗ  ἐστιν  ἡ
οὐσία καὶ τὸ ὂν καὶ τὸ θεῖον – ἐν τῷ θεῷ – ἐνταῦθα καὶ µετὰ τούτων καὶ ἐν τούτῳ ἡ τοιαύτη ψυχὴ
ἔσται.  Εἰ  δ'  ἔτι  ζητεῖς  ποῦ,  ζητητέον  σοι  ποῦ  ἐκεῖνα·  ζητῶν  δὲ  ζήτει  µὴ  τοῖς  ὄµµασι  µηδ'  ὡς  ζητῶν
σώµατα. Περὶ δὲ µνήµης, εἰ αὐταῖς ταῖς ψυχαῖς τῶνδε τῶν τόπων ἐξελθούσαις µ
µ
νη ονεύειν ὑπάρχει,
ἢ ταῖς µέν, ταῖς δ' οὔ, καὶ πάντων ἤ τινων, καὶ εἰµ
µ
νη ονεύουσιν ἀεί, ἢ ἐπί τινα χρόνον τὸν ἐγγὺς τῆς
ἀφόδου, ζητεῖν ὁµοίως ἄξιον. Ἀλλ' εἰµέλλοµεν ὀρθῶς περὶ τούτων τὴν ζήτησιν ποιεῖσθαι, ληπτέον τί
ποτε τὸ µνηµονεῦόν ἐστι. Λέγω δὲ οὐ τί µνήµη ἐστίν, ἀλλ' ἐν τίνι συνίστασθαι πέφυκε τῶν ὄντων. Τί
µὲν  γάρ  ἐστι  µνήµη,  εἴρηται  ἐν  ἄλλοις  καὶ  πολλάκις  τεθρύλληται,  τὸ  δὲ  µ
µ
νη ονεύειν  πεφυκὸς  ὅ  τί
ποτέ  ἐστιν  ἀκριβέστερον  ληπτέον.  Εἰ  δέ  ἐστι  τὸ  τῆς  µνήµης  ἐπικτήτου  τινὸς  ἢ  µαθήµατος  ἢ
παθήµατος,  οὔτε  τοῖς  ἀπαθέσι  τῶν  ὄντων  οὔτε  τοῖς  <µὴ>  ἐν  χρόνῳ  ἐγγίνοιτο  ἂν  τὸ  µ
µ
νη ονεύειν.
Μνήµην δὴ περὶ θεὸν οὐδὲ περὶ τὸ ὂν καὶ νοῦν θετέον· οὐδὲν γὰρ εἰς αὐτοὺς οὐδὲ χρόνος, ἀλλ' αἰὼν
περὶ  τὸ  ὄν,  καὶ  οὔτε  τὸ πρότερον  οὔτε  τὸ  ἐφεξῆς,  ἀλλ'  ἔστιν  ἀεὶ  ὡς  ἔχει  ἐν  τῷ  αὐτῷ  οὐ δεχόµενον
παράλλαξιν.  Τὸ  δὲ  ἐν  τῷ  αὐτῷ  καὶ  ὁµοίῳ  πῶς  ἂν  ἐν  µνήµῃ  γένοιτο,  οὐκ  ἔχον  οὐδ'  ἴσχον  ἄλλην
κατάστασινµεθ' ἣν εἶχε πρότερον, ἢ νόησιν ἄλλην µετ' ἄλλην, ἵνα ἐν ἄλλῃ µένῃ, ἄλλης δὲ µνηµονεύῃ
ἣν  εἶχε  πρότερον;  Ἀλλὰ  τί  κωλύει  τὰς  ἄλλων  µεταβολὰς  εἰδέναι  οὐ  µεταβάλλοντα  αὐτόν,  οἷον
κόσµου τὰς περιόδους; Ἢ ὅτι ἄλλο µὲν πρότερον, ἄλλο δὲ ὕστερον νοήσει ἐπακολουθοῦν ταῖς τοῦ
τρεποµένου µεταβολαῖς, τό τε µ
µ
νη ονεύειν παρὰ τὸ νοεῖν ἄλλο. Τὰς δὲ αὐτοῦ νοήσεις οὐµ
µ
νη ονεύειν
λεκτέον· οὐ γὰρ ἦλθον, ἵνα κατέχῃ µὴ ἀπέλθοιεν· ἢ οὕτω γε τὴν οὐσίαν αὐτοῦ φοβοῖτο µὴ ἀπέλθοι
ἀπ'  αὐτοῦ.  Οὐ  τοίνυν  οὐδὲ  ψυχὴν  φατέον  µ
µ
νη ονεύειν  τὸν  αὐτὸν  τρόπον  οἷον  λέγοµεν  τὸ
µ
µ
νη ονεύειν εἶναι ὧν ἔχει συµφύτων, ἀλλ' ἐπειδὴ ἐνταῦθά ἐστιν, ἔχειν καὶ µὴ ἐνεργεῖν κατ' αὐτά, καὶ
µάλιστα ἐνταῦθα ἡκούσῃ. Τὸ δὲ καὶ ἐνεργεῖν ἤδη – ταῖς ἐνεργούσαις ἃ εἶχον µνήµην καὶ ἀνάµνησιν
προστιθέναι  ἐοίκασιν  οἱ  παλαιοί.  Ὥσθ'  ἕτερον  εἶδος  µνήµης  τοῦτο·  διὸ καὶ  χρόνος οὐ  πρόσεστι  τῇ
οὕτω λεγοµένῃ µνήµῃ. Ἀλλ' ἴσως εὐχερῶς περὶ τούτων ἔχοµεν καὶ οὐκ ἐξεταστικῶς. Ἴσως γὰρ ἄν τις
ἀπορήσειε,  µήποτε  οὐ  τῆς  ψυχῆς  ᾖ  ἐκείνης  ἡ  λεγοµένη  τοιαύτη  ἀνάµνησις  καὶ  µνήµη,  ἀλλὰ  ἄλλης
ἀµυδροτέρας,  ἢ  τοῦ  συναµφοτέρου  τοῦ  ζῴου.  Εἴτε  γὰρ  ἄλλης,  πότε  ἢ  πῶς  λαµβανούσης;  Εἴτε  τοῦ
ζῴου,  πότε  ἢ  πῶς;  ∆ιὸ  ζητητέον  τί  ἐστι  τῶν  ἐν  ἡµῖν  τὸ  τὴν  µνήµην  ἴσχον,  ὅπερ  καὶ  ἐξ  ἀρχῆς
ἐζητοῦµεν· καὶ εἰ µὲν ἡ ψυχὴ ἡ µνηµονεύουσα, τίς δύναµις ἢ τί µέρος, εἰ δὲ τὸ ζῷον, ὥσπερ καὶ τὸ
αἰςθανόµενον  ἔδοξέ  τισι,  τίς  ὁ  τρόπος,  καὶ  τί  ποτε  δεῖ  φάναι  τὸ  ζῷον,  καὶ  ἔτι  εἰ  τὸ  αὐτὸ  τῶν
αἰ
µ
σθη άτων  δεῖ  τίθεσθαι  ἀντιλαµβάνεσθαι  καὶ  τῶν
µ
νοη άτων,  ἢ  ἄλλο  τοῦ  ἑτέρου. Εἰ  µὲν  οὖν  τὸ
ζῷον  τὸ  συναµφότερόν  ἐστιν  ἐν  ταῖςαἰσθήσεσι  ταῖς  κατ'  ἐνέργειαν,  δεῖ  τὸ  αἰσθάνεσθαι  τοιοῦτον
εἶναι – διὸ καὶ κοινὸν λέγεται – οἷον τὸ τρυπᾶν καὶ τὸ ὑφαίνειν, ἵνα κατὰ µὲν τὸν τεχνίτην ἡ ψυχὴ ᾖ
ἐν τῷ αἰςθάνεσθαι, κατὰ δὲ τὸ ὄργανον τὸ σῶµα, τοῦ µ
  ὲν σώµατος πάσχοντος καὶ ὑπηρετοῦντος, τῆς
δὲ  ψυχῆς  παραδεχοµένης  τὴν  τύπωσιν  τὴν  τοῦ  σώµατος,  ἢ  τὴν  διὰ  τοῦ  σώµατος,  ἢ  τὴν  κρίσιν,  ἣν
ἐποιήσατο ἐκ τοῦ παθήµατος τοῦ σώµατος· οὗ δὴ ἡ µὲν αἴσθησις οὕτω κοινὸν ἔργον λέγοιτο ἄν, ἡ δὲ
µνήµη οὐκ ἀναγκάζοιτο τοῦ κοινοῦ εἶναι τῆς ψυχῆς ἤδη παραδεξαµένης τὸν τύπον καὶ ἢ φυλαξάσης
ἢ ἀποβαλούσης αὐτήν· εἰ µή τις
µ
τεκ αίροιτο κοινὸν καὶ τὸ µν µ
η ονεύειν εἶναι ἐκ τοῦ ταῖς κράσεσι τῶν
σωµάτων  καὶ  µ
µ
νη ονικοὺς  καὶ  ἐπιλήσµονας  ἡµᾶς  γίγνεσθαι.  Ἀλλὰ  καὶ  ὧς  κωλυτικὸν  ἂν  ἢ  οὐ
κωλυτικὸν  λέγοιτο  τὸ  σῶµα  γίνεσθαι,  τῆς  δὲ  ψυχῆς  τὸ  µ
µ
νη ονεύειν  οὐχ  ἧττον  εἴη.  Τῶν  δὲ
δὴµαθήσεων πῶς τὸ κοινόν, ἀλλ' οὐχ ἡ ψυχὴ ἡ µ
µ
νη ονεύουσα ἔσται; Εἰ δὲ τὸ ζῷον τὸ συναµφότερον
οὕτως, ὡς ἕτερον ἐξ ἀµφοῖν εἶναι, πρῶτον µὲν ἄτοπον µήτε σῶµα µήτε ψυχὴν τὸ ζῷον λέγειν· οὐ γὰρ
δὴ µεταβαλόντων ἀµφοτέρων ἕτερόν τι ἔσται τὸ ζῷον οὐδ' αὖ κραθέντων, ὡς δυνάµει τὴν ψυχὴν ἐν
τῷ ζῴῳ εἶναι· ἔπειτα καὶ οὕτως οὐδὲν ἧττον τῆς ψυχῆς τὸ µ
µ
νη ονεύειν ἔσται, ὥσπερ ἐν οἰνοµέλιτος
κράσει εἴ τι γλυκάζει, παρὰ τοῦ µέλιτος τοῦτο ἔσται. Τί οὖν, εἰ αὐτὴµὲν µνηµονεύοι, τῷ δὲ ἐν σώµατι
εἶναι τῷ µὴ καθαρὰ εἶναι, ἀλλ' ὥσπερ ποιωθεῖσα, ἀναµάττεσθαι δύναται τοὺς τῶν αἰσθητῶν τύπους
καὶ  τῷ  οἷον  ἕδραν  ἐν  τῷ  σώµατι  πρὸς  τὸ  παραδέχεσθαι  καὶ  µὴ  ὥσπερ  παραρρεῖν  <ἐᾶν>;  Ἀλλὰ
πρῶτον  µὲν  οἱ  τύποι  οὐ  µεγέθη,  οὐδ'  ὥσπερ  αἱ  ἐνσφραγίσεις  οὐδ'  ἀντερείσεις  ἢ  τυπώσεις,  ὅτι  µηδ'
ὠθισµός, µηδ' ὥσπερ ἐν κηρῷ, ἀλλ' ὁ τρόπος οἷον νόησις καὶ ἐπὶ τῶν αἰσθητῶν. Ἐπὶ δὲ τῶν νοήσεων
τίς  ἡ  ἀντέρεισις  λέγοιτο  ἄν;  Ἢ  τί  δεῖ  σώµατος  ἢ  ποιότητος  σωµατικῆς  µεθ'  ἧς;  Ἀλλὰ  µὴν  καὶ  τῶν
αὐτῆς  κινηµάτων  ἀνάγκη  µνήµην  αὐτῇ  γίγνεσθαι,  οἷον  ὧν  ἐπεθύµησε  καὶ  ὧν  οὐκ  ἀπέλαυσεν  οὐδὲ
ἦλθεν εἰς σῶµα τὸ ἐ
µ
πιθυ ητόν. Πῶς γὰρ ἂν εἴποι τὸ σῶµα περὶ ὧν οὐκ ἦλθεν εἰς αὐτό; Ἢ πῶς µετὰ
σώµατοςµνηµονεύσει, ὃ µὴ πέφυκε γινώσκειν ὅλως τὸ σῶµα; Ἀλλὰ τὰ µὲν λεκτέον εἰς ψυχὴν λήγειν,
ὅσα  διὰ  σώµατος,  τὰ  δὲ  ψυχῆς  εἶναι  µόνης,  εἰ  δεῖ  τὴν  ψυχὴν  εἶναί  τι  καὶ  φύσιν  τινὰ  καὶ  ἔργον  τι
αὐτῆς.  Εἰ  δὲ  τοῦτο,  καὶ  ἔφεσιν  καὶ  µνήµην  τῆς  ἐφέσεως  ἄρα  καὶ  τῆς  τεύξεως  καὶ  τῆς  οὐ  τεύξεως,
ἐπείπερ  καὶ    ἡ  φύσις  αὐτῆς  οὐ  τῶν  ῥεόντων.  Εἰ  γὰρ  µὴ  τοῦτο,  οὐδὲ  συναίσθησιν  οὐδὲ
παρακολούθησιν δώσοµεν οὐδέ τινα σύνθεσιν καὶ οἷον σύνεσιν. Οὐ γὰρ δὴ οὐδὲν ἔχουσα τούτων ἐν
τῇ  φύσει  αὐτῆς  ταῦτα  κοµίζεται  ἐν  σώµατι,  ἀλλ'  ἐνεργείας  µέν  τινας  ἴσχει  ὧν  ἔργων  δεῖται  ἡ
ἐπιτέλεσις ὀργάνων, τῶν δὲ τὰς δυνάµεις ἥκει φέρουσα, τῶν δὲ καὶ τὰς ἐνεργείας. Τὸ δὲ τῆ µ
ς νήµης
καὶ  τὸ  σῶµα  ἐµπόδιον  ἔχει·  ἐπεὶ  καὶ  νῦν  προστιθεµένων  τινῶν  λήθη,  ἐν  δ'  ἀφαιρέσει  καὶ  καθάρσει
ἀνακύπτει πολλάκις ἡ µνήµη. Μονῆς δὲ οὔσης αὐτῆς ἀνάγκη τὴν τοῦ σώµατος φύσιν κινουµένην καὶ
ῥέουσαν  λήθης  αἰτίαν,  ἀλλ'  οὐ  µνήµης  εἶναι·  διὸ  καὶ  <ὁ  τῆς  Λήθης  ποταµὸς>  οὗτος  ἂν  ὑπονοοῖτο.
Ψυχῆς µὲν δὴ ἔστω τὸ πά
µ
θη α τοῦτο. Ἀλλὰ τίνος ψυχῆς, τῆς µ
  ὲν λεγοµένης ὑφ' ἡµῶν θειοτέρας, καθ'
ἣν ἡµεῖς, τῆς δὲ ἄλλης τῆς παρὰ τοῦ ὅλου; Ἢ λεκτέον εἶναιµνήµας ἑκατέρας, τὰς µὲν ἰδίας, τὰς δὲ
κοινάς· καὶ ὅταν µὲν συνῶσιν, ὁµοῦ πάσας, χωρὶς δὲ γενοµένων, εἰ ἄµφω εἶεν καὶ µένοιεν, ἑκατέραν

ἐπιπλέον τὰ ἑαυτῆς, ἐπ' ὀλίγον δὲ χρόνον τὰ τῆς ἑτέρας. Τὸ γοῦν εἴδωλον ἐν Ἅιδου Ἡρακλέους –
τοῦτο γὰρ καὶ τὸ εἴδωλον, οἶµαι, χρὴ νοµίζειν ἡµᾶς – µν µ
η ονεύειν τῶν πεπραγµένων  πάντων κατὰ
τὸν βίον, αὐτοῦ γὰρ µάλιστα καὶ ὁ βίος ἦν. Αἱ δὲ ἄλλαι τὸ συναµφότερον <γενόµεναι> [οὖσαι] οὐδὲν
πλέον  ὅµως  εἶχον  λέγειν·  ἢ  ἅ  γε  τοῦ  βίου  τούτου,  καὶ  αὐταὶ  [τὸ  συναµφότερον  γενόµεναι]  ταῦτα
ᾔδεσαν·  ἢ  εἴ  τι  δικαιοσύνης  ἐχόµενον.  Ὁ  δὲ  Ἡρακλῆς  αὐτὸς  ὁ  ἄνευ  τοῦ  εἰδώλου  τί  ἔλεγεν,  οὐκ
εἴρηται. Τί οὖν ἂν εἴποι ἡ ἑτέρα ψυχὴ ἀπαλλαγεῖσα µόνη; Ἡ γὰρ ἐφελκοµένη ὅ τι κἄν, πάντα, ὅσα
ἔπραξεν ἢ ἔπαθεν ὁ ἄνθρωπος· χρόνου δὲ προιόντος ἐπὶ τῷ θανάτῳ καὶ ἄλλων µνῆµαι ἂν φανεῖεν ἐκ
τῶν πρόσθεν βίων, ὥστε τινὰ τούτων καὶ ἀτιµάσασαν ἀφεῖναι. Σώµατος γὰρ καθαρωτέρα γενοµένη
καὶ ἃ ἐνταῦθα οὐκ εἶχεν ἐν µνήµῃ ἀναπολήσει· εἰ δ' ἐν σώµατι γενοµένη ἄλλῳ ἐξέλθοι, ἐρεῖ µὲν τὰ
τοῦ  ἔξω  βίου  καὶ  ἐρεῖ  <δὲ> [εἶναι]  ὃ  ἄρτι  ἀφῆκεν  [ἐρεῖ  δὲ]  καὶ  πολλὰ  τῶν  πρόσθεν.  Χρόνοις  δὲ
πολλῶν  τῶν  ἐπακτῶν  ἀεὶ  ἔσται  ἐν  λήθῃ.  Ἡ  δὲ  δὴ  µόνη  γενοµένη  τί  µ
µ
νη ονεύσει;  Ἢ  πρότερον
σκεπτέον  τίνι  δυνάµει  ψυχῆς  τὸ  µ
µ
νη ονεύειν  παραγίνεται. Ἆρά  γε  ᾧ  αἰσθανόµεθα  καὶ
ᾧµανθάνοµεν; Ἢ καὶ ᾧ ἐπιθυµοῦµεν τῶν ἐπιθυµητῶν, καὶ τῶν ὀργιστῶν τῷ θυµοειδεῖ; Οὐ γὰρ ἄλλο
µὲν  ἀπολαύσει,  φήσει  τις,  ἄλλο  δὲ  µ
µ
νη ονεύσει  τῶν  ἐκείνου.  Τὸ  γοῦν  ἐπιθυµητικὸν  ὧν  ἀπέλαυσε
τούτοις  κινεῖται  πάλιν  ὀφθέντος  τοῦ  ἐπιθυµητοῦ  δηλονότι  τῇ  µνήµῃ.  Ἐπεὶ  διὰ  τί  οὐκ  ἄλλου,  ἢ  οὐχ
οὕτως; Τί οὖν κωλύει καὶ αἴσθησιν τῶν τοιούτων διδόναι αὐτῷ καὶ τῷ αἰσθητικῷ τοίνυν ἐπιθυµίαν καὶ
πάντα πᾶσιν ὥστε κατὰ τὸ ἐπικρατοῦν ἕκαστον λέγεσθαι; Ἢ αἴσθησιν ἄλλως ἑκάστῳ· οἷον εἶδε µὲν
ἡ  ὅρασις,  οὐ  τὸ  ἐπιθυµοῦν,  ἐκινήθη  δὲ  παρὰ  τῆς  αἰσθήσεως  τὸ  ἐπιθυµοῦν  οἷον  διαδόσει,  οὐχ  ὥστε
εἰπεῖν  τὴν  αἴσθησιν  οἵα,  ἀλλ'  ὥστε  ἀπαρακολουθήτως  παθεῖν.  Καὶ  ἐπὶ  τοῦ  θυµοῦ  εἶδε  τὸν
ἀδικήσαντα, ὁ δὲ θυµὸς ἀνέστη, οἷον εἰ ποιµένος ἰδόντος ἐπὶ ποίµνῃ λύκον ὁ σκύλαξ τῇ ὀδµῇ ἢ τῷ
κτύπῳ αὐτὸς οὐκ ἰδὼν ὄµµασιν ὀρίνοιτο. Καὶ τοίνυν ἀπέ
µ
λαυσε ὲν τὸ ἐπιθυµοῦν, καὶ ἔχει ἴχνος τοῦ
γενοµένου ἐντεθὲν οὐχ ὡς µνήµην, ἀλλ' ὡς διάθεσιν καὶ πάθος· ἄλλο δὲ τὸ ἑωρακὸς τὴν ἀπόλαυσιν
καὶ  παρ'  αὐτοῦ  ἔχον  τὴν  µνήµην  τοῦ  γεγενηµένου.  Τεκµήριον      δὲ  τὸ  µὴ  ἡδεῖαν  εἶναι  τὴν  µνήµην
πολλάκις  ὧν  µετέσχε  τὸ  ἐπιθυµοῦν,  καίτοι,  εἰ  ἐν  αὐτῷ,  ἦν  ἄν. Ἆρ'  οὖν  τῷ  αἰσθητικῷ  φέροντες
ἀναθήσοµεν  τὴν  µνήµην,  καὶ  τὸ  αὐτὸ  ἡµῖ µ
ν νηµονευτικὸν  καὶ  αἰσθητικὸν  ἔσται;  Ἀλλ'  εἰ  καὶ  τὸ
εἴδωλον  µνηµονεύσει,  ὡς  ἐλέγετο,  διττὸν  τὸαἰσθητικὸν  ἔσται,  καὶ  εἰ  µὴ  τὸ  αἰσθητικὸν  δὲ  τὸ
µ
µ
νη ονευτικόν,  ἀλλ'  ὁτιοῦν  ἄλλο,  διττὸν  τὸµνηµονεῦον  ἔσται.  Ἔτι  εἰ  τὸ  αἰσθητικόν,  καὶ  τῶν
µ
µ
αθη άτων  ἔσται  καὶ  τῶν  διανοηµάτων  τὸ  αἰσθητικόν.  Ἢ  ἄλλο  γε  δεῖ  ἑκατέρων.  Ἆρ'  οὖν  κοινὸν
θέµενοι  τὸ  ἀντιληπτικὸν  τούτῳ  δώσοµεν  ἀµφοῖν  τὴν  µνήµην;  Ἀλλ'  εἰ  µὲν  ἓν  καὶ  ταὐτὸ  τὸ
ἀντιλαµβανόµενον  αἰσθητῶν  τε  καὶ  νοητῶν,  τάχα  ἄν  τι  λέγοιτο·  εἰ  δὲ  διαιρεῖται  διχῇ,  οὐδὲν  ἧττον
δύο ἂν εἴη. Εἰ δὲ καὶ ἑκατέρᾳ τῇ ψυχῇ δώσοµεν ἄµφω, τέτταρα ἂν γένοιτο. Ὅλως δὲ τίς ἀνάγκη, ᾧ
αἰσθανόµεθα, τούτῳ καὶµ
µ
νη ονεύειν, καὶ τῇ αὐτῇ δυνάµει γίνεσθαι ἄµφω, καὶ ᾧ διανοούµεθα, τούτῳ
τῶν διανοηµά
µ
των ν µ
η ονεύειν; Ἐπεὶ οὐδ' οἱ αὐτοὶ διανοεῖσθαι κράτιστοι καὶ µ
µ
νη ονεύειν, καὶ ἐπίσης
αἰσθήσει  χρησάµενοι  οὐκ  ἐπίσης  µνηµονεύουσι,  καὶ  εὐαισθήτως  ἔχουσιν  ἄλλοι,  µνηµονεύουσι  δὲ
ἄλλοι  οὐκ  ὀξέως  ἐν  αἰσθήσει  γεγενηµένοι.  Ἀλλὰ  πάλιν  αὖ,  εἰ  ἄλλο  ἑκάτερον  δεήσει  εἶναι,  καὶ
ἄλλοµ
µ
νη ονεύσει
ὧν
ἡ
αἴσθησις
ᾔσθετο
πρότερον,
κἀκεῖνο
δεῖ
αἰσθέσθαι
οὗπερ
µελλήσειµνηµονεύσειν;  Ἢ  οὐδὲν  κωλύσει  τῷ  µ
µ
νη ονεύσοντι  τὸ  αἴσθ µ
η α  φάντασµα  εἶναι,  καὶ  τῷ
φανταστικῷ  ἄλλῳ  ὄντι  τὴν  µνήµην  καὶ  κατοχὴν  ὑπάρχειν·  τοῦτο  γάρ  ἐστιν,  εἰς  ὃ  λήγει  ἡ  αἴσθησις,
καὶ  µηκέτι  οὔσης  τούτῳ  πάρεστι  τὸ  ὅραµα.  Εἰ  οὖν  παρὰ  τούτῳ  τοῦ  ἀπόντος  ἤδη  ἡ  φαντασία,
µ
µ
νη ονεύει ἤδη, κἂν ἐπ' ὀλίγον παρῇ. Ὧι δὴ εἰ µὲν ἐπ' ὀλίγον παραµένοι, ὀλίγη ἡµνήµη, ἐπὶ πολὺ δέ,
µᾶλλον  µνηµονικοὶ  τῆς  δυνάµεως  ταύτης  οὔσης  ἰσχυροτέρας,  ὡς  µὴ  ῥᾳδίως  τρεποµένης  ἐφεῖσθαι
ἀποσεισθεῖσαν τὴν µνήµην. Τοῦ φανταστικοῦ ἄρα ἡ µνήµη, καὶ τὸµ
µ
νη ονεύειν τῶν τοιούτων ἔσται.
∆ιαφόρως  δ'  ἔχειν  πρὸς  µνήµας  φήσοµεν  ἢ  ταῖς  δυνάµεσιν  αὐτῆς  διαφόρως  ἐχούσαις  ἢ  ταῖς
προσέξεσιν  ἢ  µή,  ἢ  καὶ  σωµατικαῖς  κράσεσιν  ἐνούσαις  καὶ  µή,  καὶ  ἀλλοιούσαις  καὶ  µή,  καὶ  οἷον
θορυβούσαις.  Ἀλλὰ  ταῦτα  µὲν  ἑτέρωθι. Τὸ  δὲ  τῶν  διανοήσεων  τί;  Ἆρά  γε  καὶ  τούτων  τὸ
φανταστικόν; Ἀλλ' εἰ µὲν πάσῃ νοήσει παρακολουθεῖ φαντασία, τάχα ἂν ταύτης τῆς φαντασίας, οἷον
εἰκόνος οὔσης τοῦ διανοήµατος, µενούσης οὕτως ἂν εἴη τοῦ γνωσθέντος ἡ µνήµη· εἰ δὲ µή, ἄλλο τι
ζητητέον.  Ἴσως  δ'  ἂν  εἴη  τοῦ  λόγου  τοῦ  τῷ  νοήµατι  παρακολουθοῦντος  ἡ  παραδοχὴ  εἰς  τὸ
φανταστικόν. Τὸ µὲν γὰρ νό µ
η α ἀµερὲς καὶ οὔπω οἷον προεληλυθὸς εἰς τὸ ἔξω ἔνδον ὂν λανθάνει, ὁ
δὲ  λόγος  ἀναπτύξας  καὶ  ἐπάγων  ἐκ  τοῦ  νοήµατος  εἰς  τὸ  φανταστικὸν  ἔδειξε  τὸ  νό µ
η α  οἷον  ἐν
κατόπτρῳ, καὶ ἡ ἀντίληψις αὐτοῦ οὕτω καὶ ἡ µονὴ καὶ ἡ µνήµη. ∆ιὸ καὶ ἀεὶ κινουµένης πρὸς νόησιν
τῆς  ψυχῆς,  ὅταν  ἐν  τούτῳ  γένηται,  ἡµῖν  ἡ  ἀντίληψις.  Ἄλλο  γὰρ  ἡ  νόησις,  καὶ  ἄλλο  ἡ  τῆς  νοήσεως
ἀντίληψις, καὶ νοοῦµεν µὲν ἀεί, ἀντιλαµβανόµεθα δὲ οὐκ ἀεί· τοῦτο δέ, ὅτι τὸ δεχόµενον οὐ µόνον
δέχεται νοήσεις, ἀλλὰ καὶ αἰσθήσεις κατὰ θάτερα. Ἀλλ' εἰ τοῦ φανταστικοῦ ἡ µνήµη, ἑκατέρα δὲ ἡ
ψυχὴ  µ
µ
νη ονεύειν  εἴρηται,  δύο  τὰ  φανταστικά.  Χωρὶς  µὲν  οὖν  οὖσαι  ἐχέτωσαν  ἑκάτερα,  ἐν  δὲ  τῷ
αὐτῷ παρ' ἡµῖν πῶς τὰ δύο καὶ τίνι αὐτῶν ἐγγίνεται; Εἰ µὲν γὰρ ἀµφοτέροις, διτταὶ ἀεὶ αἱ φαντασίαι·
οὐ  γὰρ  δὴ  τὸ  µὲν  τῆς  ἑτέρας  τῶν  νοητῶν,  τὸ  δὲ  τῶν  αἰσθητῶν·  οὕτω  γὰρ  ἂν  παντάπασι  δύο  ζῷα
οὐδὲν  ἔχοντα  κοινὸν  πρὸς  ἄλληλα  ἔσται.  Εἰ  οὖν  ἀµφοτέραις,  τίς  ἡ  διαφορά;  Εἶτα  πῶς  οὐ
γινώσκοµεν;Ἢ  ὅταν  µὲν  συµφωνῇ  ἡ  ἑτέρα  τῇ  ἑτέρᾳ,  οὐκ  ὄντων  οὐδὲ  χωρὶς  τῶν  φανταστικῶν,
κρατοῦντός τε τοῦ τῆς κρείττονος, ἓν τὸ φάντασµα γίνεται, οἷον παρακο λουθούσης σκιᾶς τῷ ἑτέρῳ,
καὶ ὑποτρέχοντος οἷον σµικροῦ φωτὸς µείζονι· ὅταν δὲ µάχη ᾖ καὶ διαφωνία, ἐκφανὴς ἐφ' αὑτῆς καὶ
ἡ ἑτέρα γίνεται, λανθάνει δὲ <ὅ τι> ἐν ἑτέρῳ. [ὅτι] Καὶ ὅλως τὸ διττὸν τῶν ψυχῶν λανθάνει. Εἰς ἓν
γὰρ ἦλθον ἄµφω καὶ ἐποχεῖται ἡ ἑτέρα. Ἑώρα οὖν ἡ ἑτέρα πάντα καὶ τὰ µὲν ἔχει ἐξελθοῦσα, τὰ δ'

ἀφίησι τῶν τῆς ἑτέρας· οἷον ἑταίρων ὁµιλίας φαυλοτέρων λαβόντες ποτὲ ἄλλους ἀλλαξάµενοι ὀλίγα
τῶν  ἐκείνων  µ µ
ε νήµεθα,  χρηστοτέρων  δὲ  γεγενηµένων  πλείω. Τί  δὲ  δὴ  φίλων  καὶ  παίδων  καὶ
γυναικός; Πατρίδος δὲ καὶ τῶν ὧν ἂν καὶ ἀστεῖος οὐκ ἄτοποςµν µ
η ονεύων; Ἢ τὸ µὲν µετὰ πάθους
ἑκάστου, ὁ δὲ ἀπαθῶς ἂν τὰς µνήµας τούτων ἔχοι· τὸ γὰρ πάθος ἴσως καὶ ἐξ ἀρχῆς ἐν ἐκείνῳ καὶ τὰ
ἀστεῖς τῶν παθῶν τῇ σπουδαίᾳ, καθόσον τῇ ἑτέρᾳ τι ἐκοινώνησε. Πρέπει δὲ τὴν µὲν χείρονα καὶ τῶν
τῆς ἑτέρας ἐνεργηµάτων ἐφίεσθαι τῆς µνήµης καὶ µάλιστα, ὅταν ἀστεία ᾖ καὶ αὐτή· γένοιτο γὰρ ἄν
τις καὶ ἐξ ἀρχῆς ἀµείνων καὶ τῇ παιδεύσει τῇ παρὰ τῆς κρείττονος. Τὴν δὲ δεῖ ἀσµένως λήθην ἔχειν
τῶν παρὰ τῆς χείρονος. Εἴη γὰρ ἂν καὶ σπουδαίας οὔσης τῆς ἑτέρας τὴν ἑτέραν τὴν φύσιν χείρονα
εἶναι κατεχοµένην ὑπὸ τῆς ἑτέρας βίᾳ. Ὅσῳ δὴ σπεύδει πρὸς τὸ ἄνω, πλειόνων αὐτῇ ἡ λήθη, εἰ µή
που  πᾶς  ὁ  βίος  αὐτῇ  καὶ  ἐνταῦθα  τοιοῦτος  οἷος  µόνων  τῶν  κρειττόνων  εἶναι  τὰς  µνήµας·  ἐπεὶ  καὶ
ἐνταῦθα  καλῶς  τὸ  ἐξιστάµενον  τῶν  ἀνθρωπείων  σπουδασµάτων.  Ἀνάγκη  οὖν  καὶ  τῶν
µ
µ
νη ονευµάτων· ὥστε ἐπιλήσµονα ἄν τις λέγων τὴν ἀγαθὴν ὀρθῶς ἂν λέγοι τρόπῳ τοιούτῳ. Ἐπεὶ καὶ
φεύγει ἐκ τῶν πολλῶν, καὶ τὰ πολλὰ εἰς ἓν συνάγει τὸ ἄπειρον ἀφιείς. Οὕτω γὰρ καὶ οὐ µ
  ετὰ πολλῶν,
ἀλλὰ ἐλαφρὰ καὶ δι' αὐτῆς· ἐπεὶ καὶ ἐνταῦθα, ὅταν ἐκεῖ ἐθέλῃ εἶναι, ἔτι οὖσα ἐνταῦθα ἀφίησι πάντα
ὅσα  ἄλλα·  ὀλίγα  τοίνυν  κἀκεῖ  τὰ  ἐντεῦθεν·  καὶ  ἐν  οὐρανῷ  οὖσα  πλείω.  Καὶ  εἴποι  ἂν  ὁ  Ἡρακλῆς
ἐκεῖνος ἀνδραγαθίας ἑαυτοῦ, ὁ δὲ καὶ ταῦτα σµικρὰ ἡγούµενος καὶ µετατεθεὶς εἰς ἁγιώτερον τόπον
καὶ ἐν τῷ νοητῷ γεγενηµένος καὶ ὑπὲρ τὸν Ἡρακλέα ἰσχύσας τοῖς ἄθλοις, οἷα ἀθλεύουσι σοφοί,

IV,4 Περὶ ψυχῆς ἀποριῶν, δεύτερον (28)

τί  οὖν  ἐρεῖ;  Καὶ  τίνων  τὴν  µνήµην  ἕξει  ψυχὴ  ἐν  τῷ  νοητῷ  καὶ  ἐπὶ  τῆς  οὐσίας  ἐκείνης  γενοµένη;  Ἢ
ἀκόλουθον  εἰπεῖν  ἐκεῖνα  θεωρεῖν  καὶ  περὶ  ἐκεῖνα  ἐνεργεῖν,  ἐν  οἷς  ἔστιν,  ἢ  µηδὲ  ἐκεῖ  εἶναι.  Τῶν  οὖν
ἐνταῦθα οὐδέν, οἷον ὅτι ἐφιλοσόφησε, καὶ δὴ καὶ ὅτι ἐνταῦθα οὖσα ἐθεᾶτο τὰ ἐκεῖ; Ἀλλ' εἰ µὴ ἔστιν,
ὅτε τις ἐπιβάλλει τινὶ τῇ νοήσει, ἄλλο τι ποιεῖν ἢ νοεῖν κἀκεῖνο θεωρεῖν – καὶ ἐν τῇ νοήσει οὐκ ἔστιν
ἐµπεριεχόµενον  τὸ  «ἐνενοήκειν»,  ἀλλ'  ὕστερον  ἄν  τις  τοῦτ',  εἰ  ἔτυχεν,  εἴποι,  τοῦτο  δὲ  ἤδη
µεταβάλλοντος – οὐκ  ἂν  εἴη  ἐν  τῷ  νοητῷ  καθαρῶς  ὄντα  µνήµην  ἔχειν  τῶν  τῇδέ  ποτε  αὐτῷ  τινι
γεγενηµένων. Εἰ δὲ καί, ὥσπερ δοκεῖ, ἄχρονος πᾶσα νόησις, ἐν αἰῶνι, ἀλλ' οὐκ ἐν χρόνῳ ὄντων τῶν
ἐκεῖ, ἀδύνατον µνήµην εἶναι ἐκεῖ οὐχ ὅτι τῶν ἐνταῦθα, ἀλλὰ καὶ ὅλως ὁτουοῦν. Ἀλλὰ ἔστιν ἕκαστον
παρόν· ἐπεὶ οὐδὲ διέξοδος οὐδὲ µετάβασις ἀφ'   ἑτέρου ἐπ' ἄλλο. Τί οὖν; οὐκ ἔσται διαίρεσις ἄνωθεν
εἰς εἴδη, ἢ κάτωθεν ἐπὶ τὸ καθόλου καὶ τὸ ἄνω; Τῷ µὲν γὰρ ἄνω µὴ ἔστω ἐνεργείᾳ ὁµοῦ ὄντι, τῇ δὲ
ψυχῇ ἐκεῖ οὔσῃ διὰ τί οὐκ ἔσται; Τί οὖν κωλύει καὶ ταύτην τὴν ἐπιβολὴν ἀθρόαν ἀθρόων γίγνεσθαι;
Ἆρ'  οὖν  ὥς  τινος  ὁµοῦ;  Ἢ  ὡς  πολλῶν  ὁµοῦ  πάσας  νοήσεις.  Τοῦ  γὰρ  θεάµατος  ὄντος  ποικίλου
ποικίλην  καὶ  πολλὴν  τὴν  νόησιν  ἅµα  γίγνεσθαι  καὶ  πολλὰς  τὰς  νοήσεις,  οἷον  αἰσθήσεις  πολλὰς
προσώπου  ὀ
µ
φθαλ ῶν  ἅµα  ὁρωµένων  καὶ  ῥινὸς  καὶ  τῶν  ἄλλων.  Ἀλλ'  ὅταν  ἕν  τι  διαιρῇ  καὶ
ἀναπτύσσῃ; Ἢ ἐν τῷ νῷ διῄρηται· καὶ τὸ τοιοῦτον οἷον ἐναπέρεισις µᾶλλον. Τὸ δὲ πρότερον καὶ τὸ
ὕστερον ἐν τοῖς εἴδεσιν οὐ χρόνῳ ὂν οὐδὲ τὴν νόησιν τοῦ προτέρου καὶ ὑστέρου χρόνῳ ποιήσει· ἔστι
γὰρ καὶ τάξει, οἱονεὶ φυτοῦ ἡ τάξις ἐκ ῥιζῶν ἀρξαµένη ἕως εἰς τὸ ἄνω τῷ θεωµένῳ οὐκ ἔχει ἄλλως ἢ
τάξει  τὸ  πρότερον  καὶ  τὸ  ὕστερον  ἅµα  τὸ  πᾶν  θεωµένῳ.  Ἀλλ'  ὅταν  εἰς  ἓν  βλέπῃ,  εἶτα  πολλὰ  καὶ
πάντα ἔχῃ, πῶς τὸ µὲν πρῶτον ἔσχε, τὸ δὲ ἐφεξῆς; Ἢ ἡ δύναµις ἡ µία οὕτως ἦν µία, ὡς πολλὰ ἐν
ἄλλῳ,  καὶ  οὐ  κατὰµίαν  νόησιν  πάντα.  Αἱ  γὰρ  ἐνέργειαι  [οὐ]  καθ'  ἕνα,  ἀλλ'  ἀεὶ  πᾶσαι  δυνάµει
ἑστώσῃ· ἐν δὲ τοῖς ἄλλοις † γινοµένων. Ἤδη γὰρ ἐκεῖνο ὡς µὴ ἓν ὂν δυνηθῆναι τὴν τῶν πολλῶν ἐν
αὐτῷ φύσιν δέξασθαι πρότερον οὐκ ὄντων. Ἀλλὰ ταῦτα µὲν ταύτῃ. Ἑαυτοῦ δὲ πῶς; Ἢ οὐδὲ ἑαυτοῦ
ἕξει  τὴν  µνήµην,  οὐδ'  ὅτι  αὐτὸς  ὁ  θεωρῶν,  οἷον  Σωκράτης,  ἢ  ὅτι  νοῦς  ἢ  ψυχή.  Πρὸς  δὴ  ταῦτά  τις
ἀναµνησθήτω, ὡς ὅταν καὶ ἐνταῦθα θεωρῇ καὶ µάλιστα ἐναργῶς, οὐκ ἐπιστρέφει πρὸς ἑαυτὸν τότε
τῇ  νοήσει,  ἀλλ'  ἔχει  µὲν  ἑαυτόν,  ἡ  δὲ  ἐνέργεια  πρὸς  ἐκεῖνο,  κἀκεῖνο  γίνεται  οἷον  ὕλην  ἑαυτὸν
παρασχών, εἰδοποιούµενος δὲ κατὰ τὸ ὁρώµενον καὶ δυνάµει ὢν τότε αὐτός. Τότε οὖν αὐτός τί ἐστιν
ἐνεργείᾳ,  ὅταν  µηδὲν  νοῇ;  Ἤ,  εἰ  µὲν  αὐτὸς  κενός  ἐστι  παντός,  ὅταν  µηδὲν  νοῇ.  Εἰ  δέ  ἐστιν  αὐτὸς
τοιοῦτος  οἷος  πάντα  εἶναι,  ὅταν  αὑτὸν  νοῇ,  πάντα  ὁµοῦ  νοεῖ·  ὥςτε  τῇ  µὲν  εἰς  ἑαυτὸν  ὁ  τοιοῦτος
ἐπιβολῇ  καὶ  ἐνεργείᾳ  ἑαυτὸν  ὁρῶν  τὰ  πάντα  ἐµπεριεχόµενα  ἔχει,  τῇ  δὲ  πρὸς  τὰ  πάντα
ἐµπεριεχόµενον ἑαυτόν. Ἀλλ' εἰ οὕτω ποιεῖ, µεταβάλλει τὰς νοήσεις, ὃ πρότερον αὐτοὶ οὐκ ἠξιοῦµεν.
Ἢ λεκτέον ἐπὶ µὲν τοῦ νοῦ τὸ ὡσαύτως ἔχειν, ἐπὶ δὲ τῆς ψυχῆς ἐν οἷον ἐσχάτοις τοῦ νοητοῦ κειµένης
γίνεσθαι  τοῦτο  δυνατὸν  εἶναι,  ἐπεὶ  καὶ  προσχωρεῖν  εἴσω;  Εἰ  γάρ  τι  περὶ  τὸµένον  γίνεται,  δεῖ  αὐτὸ
παραλλαγὴν πρὸς τὸ µένον ἔχειν µὴ ὁµοίως µένον. Ἢ οὐδὲ µεταβολὴν λεκτέον γίνεσθαι, ὅταν ἀπὸ
τῶν ἑαυτοῦ ἐφ' ἑαυτόν, καὶ ὅταν ἀφ' ἑαυτοῦ ἐπὶ τὰ ἄλλα· πάντα γὰρ αὐτός ἐστι καὶ ἄµφω ἕν. Ἀλλ' ἡ
ψυχὴ ἐν τῷ νοητῷ οὖσα τοῦτο πάσχει τὸ ἄλλο καὶ ἄλλο πρὸς αὐτὴν καὶ τὰ ἐν αὐτῇ; Ἢ καθαρῶς ἐν
τῷ νοητῷ οὖσα ἔχει τὸ ἀµετάβλητον καὶ αὐτή. Καὶ γὰρ αὐτή ἐστιν ἅ ἐστιν· ἐπεὶ καὶ ὅταν ἐν ἐκείνῳ ᾖ
τῷ τόπῳ, εἰς ἕνωσιν ἐλθεῖν τῷ νῷ ἀνάγκη, εἴπερ ἐπεστράφη· στραφεῖσα γὰρ οὐδὲν µεταξὺ ἔχει, εἴς τε
νοῦν  ἐλθοῦσα  ἥ µ
ρ οσται,  καὶ  ἁ µ
ρ οσθεῖσα  ἥνωται  οὐκ  ἀπολλυµένη,  ἀλλ'  ἕν  ἐστιν  ἄµφω  καὶ  δύο.
Οὕτως  οὖν  ἔχουσα  οὐκ  ἂν  µεταβάλλοι,  ἀλλὰ  ἔχοι  ἂν  ἀτρέπτως  πρὸς  νόησιν  ὁµοῦ  ἔχουσα  τὴν
συναίσθησιν  αὐτῆς,  ὡς  ἓν  ἅµα  τῷ  νοητῷ  ταὐτὸν  γενοµένη. Ἐξελθοῦσα  δὲ  ἐκεῖθεν  καὶ  οὐκ
ἀνασχοµένη  τὸ  ἕν,  τὸ  δὲ  αὐτῆς  ἀσπασαµένη  καὶ  ἕτερον  ἐθελήσασα  εἶναι  καὶ  οἷον  προκύψασα,

µνήµην,  ὡς  ἔοικεν,  ἐφεξῆς  λαµβάνει.  Μνήµη  δὲ  ἡ  µὲν  τῶν  ἐκεῖ  ἔτι  κατέχει  µὴ  πεσεῖν,  ἡ  δὲ  τῶν
ἐνταῦθα ὡδὶ φέρει, ἡ δὲ τῶν ἐν οὐρανῷ ἐκεῖ κατέχει, καὶ ὅλως, οὗ µ

µ
νη ονεύει, ἐκεῖνό ἐστι καὶ γίνεται.
Ἦν γὰρ τὸ µν µ
η ονεύειν ἢ νοεῖν ἢ φαντάζεσθαι, ἡ δὲ φαντασία αὐτὴ οὐ τῷ ἔχειν, ἀλλ' οἷα ὁρᾷ, καὶ
<οἷα> διάκειται· κἂν τὰ αἰςθητὰ ἴδῃ, ὁπόσον αὐτῶν ἂν ἴδῃ, τοσοῦτον ἔχει τὸ βάθος. Ὅτι γὰρ ἔχει
πάντα δευτέρως καὶ οὐχ οὕτω τελείως, πάντα γίνεται, καὶ µεθόριον οὖσα καὶ ἐν τοιούτῳ
µ
κει ένη ἐπ'
ἄµφω φέρεται.Ἐκεῖ µὲν οὖν καὶ τἀγαθὸν διὰ νοῦ ὁρᾷ, οὐ γὰρ  στέγεται ἐκεῖνο, ὥστε µὴ διελθεῖν εἰς
αὐτήν· ἐπεὶ µὴ σῶµα τὸ µεταξὺ ὥστε ἐµποδίζειν· καίτοι καὶ σωµάτων µεταξὺ πολλαχῇ εἰς τὰ τρίτα
ἀπὸ τῶν πρώτων ἡ ἄφιξις. Εἰ δὲ πρὸς τὰ κάτω δοίη αὑτήν, ἀναλόγως τῇ µνήµῃ καὶ τῇ φαντασίᾳ ἔχει
ὃ ἠθέλησε. ∆ιὸ ἡ µνήµη, καὶ ὅταν τῶν ἀρίστων ᾖ, οὐκ ἄριστον. ∆εῖ δὲ τὴν µνήµην λαµβάνειν οὐµόνον
ἐν  τῷ  οἷον  αἰσθάνεσθαι  ὅτι  µν µ
η ονεύει,  ἀλλὰ  καὶ  ὅταν  διακέηται  κατὰ  τὰ  πρόσθεν  παθήµατα  ἢ
θεάµατα.  Γένοιτο  γὰρ  ἄν,  καὶ  µὴ  παρακολουθοῦντα  ὅτι  ἔχει,  ἔχειν  παρ'  αὐτῷ  ἰσχυροτέρως  ἢ  εἰ
εἰδείη. Εἰδὼς µὲν γὰρ τάχα ἂν ὡς ἄλλο ἔχοι ἄλλος αὐτὸς ὤν, ἀγνοῶν δὲ ὅτι ἔχει κινδυνεύει εἶναι ὃ
ἔχει· ὃ δὴ πά
µ
θη α µᾶλλον πεσεῖν ποιεῖ τὴν ψυχήν. Ἀλλ' εἰ ἀφισταµένη τοῦ ἐκεῖ τόπου ἀναφέρει τὰς
µνήµας  ὁπωσοῦν,  εἶχε  κἀκεῖ.  Ἢ  δυνάµει·  ἡ  δὲ  ἐνέργεια  ἐκείνωνἠφάνιζε  τὴν  µνήµην.  Οὐ  γὰρ  ὡς
κείµενοι ἦσαν τύποι, ἵνα ἂν ᾖ ἴσως ἄτοπον τὸ συµβαῖνον, ἀλλ' ἡ δύναµις ἦν ἡ ἀφεθεῖσα ὕστερον εἰς
ἐνέργειαν. Παυσαµένης οὖν τῆς ἐν τῷ νοητῷ ἐνεργείας, εἶδεν ἃ πρότερον ἡ ψυχή, πρὶν ἐκεῖ γενέσθαι,
ἰδοῦσα ἦν. Τί οὖν; Κἀκεῖνα νῦν αὐτὴ ἡ δύναµις, καθ' ἣν τὸ µν µ
η ονεύειν, εἰς ἐνέργειαν ἄγει; Ἢ εἰ µὲν
µὴ αὐτὰ ἑωρῶµεν, µνήµῃ, εἰ δ' αὐτά, ᾧ κἀκεῖ ἑωρῶµεν. Ἐγείρεται γὰρ τοῦτο οἷς ἐγείρεται, καὶ τοῦτό
ἐστι τὸ ὁρῶν περὶ τῶν εἰ
µ
ρη ένων. Οὐγὰρ εἰκασίᾳ δεῖ χρώµενον ἀποφαίνεσθαι οὐδὲ συλλογισµῷ τὰς
ἀρχὰς ἄλλοθεν εἰληφότι, ἀλλ' ἔστι περὶ τῶν νοητῶν, ὡς λέγεται, καὶ ἐνθάδε οὖσι τῷ αὐτῷ λέγειν, ὃ
δύναµιν ἔχει τἀκεῖ θεωρεῖν. Ταὐτὸ γὰρ οἷον ἐγείραντας δεῖ ὁρᾶν τἀκεῖ, ὥστε καὶ ἐγεῖραι ἐκεῖ· οἷον εἴ
τις  ἀνάγων  αὐτοῦ  τὸν  ὀφθαλµὸν  ἐπί  τινος  ὑψηλῆς  σκοπιᾶς  ὁρῴη  ἃ  µηδεὶς  τῶν  οὐ  σὺν  αὐτῷ
ἀναβεβηκότων. Ἡ τοίνυν µνήµη ἐκ τοῦ λόγου φαίνεται ἄρχεσθαι ἀπ' οὐρανοῦ, ἤδη τῆς ψυχῆς τοὺς
ἐκεῖ τόπους καταλειπούσης. Ἐντεῦθεν µὲν οὖν ἐν οὐρανῷ γενοµένη καὶ στᾶσα θαυµαστὸν οὐδέν, εἰ
τῶν  ἐνθάδε  µνήµην  πολλῶν  ἔχοι  οἵων  εἴρηται,  καὶ  ἐπιγινώσκειν  πολλὰς  τῶν  πρότερον  ἐγνωσµένων,
εἴπερ καὶ σώµατα ἔχειν περὶ αὐτὰς ἀνάγκη ἐν σχήµασιν ὁµοίοις. Καὶ εἰ τὰ σχήµατα δὲ ἀλλάξαιντο
σφαιροειδῆ  ποιησάµεναι,  ἆρα  διὰ  τῶν  ἠθῶν  καὶ  τῆς  τῶν  τρόπων  ἰδιότητος  γνωρίζοιεν;  Οὐ  γὰρ
ἄτοπον. Τὰ µὲν γὰρ πάθη ἔστωσαν ἀποθέµεναι, τὰ δ' ἤθη οὐ κωλύεταιµένειν. Εἰ δὲ καὶ διαλέγεσθαι
δύναιντο, καὶ οὕτως ἂν γνωρίζοιεν. Ἀλλ' ὅταν ἐκ τοῦ νοητοῦ κατέλθωσι, πῶς; Ἢ ἀνακινήσουσι τὴν
µνήµην, ἐλαττόνως µέντοι ἢ ἐκεῖναι, τῶν αὐτῶν· ἄλλα τε γὰρ ἕξουσι µ
µ
νη ονεύειν, καὶ χρόνος πλείων
λήθην παντελῆ πολλῶν πεποιηκὼς ἔσται. Ἀλλ' εἰ τραπεῖσαι εἰς τὸν αἰςθητὸν κόσµον εἰς γένεσιν τῇδε
πεσοῦνται,  ποῖος  τρόπος  ἔσται  τοῦµ
µ
νη ονεύειν;  Ἢ  οὐκ  ἀνάγκη  εἰς  πᾶν  βάθος  πεσεῖν.  Ἔστι  γὰρ
κινηθείσας καὶ στῆναι ἐπί τι προελθούσας καὶ οὐδὲν δὲ κωλύει πάλιν ἐκδῦναι, πρὶν γενέσεως ἐλθεῖν
ἐπ' ἔσχατον τόπον. Τὰς µὲν οὖν µετιούσας καὶ µεταβαλλούσας [τὰς ψυχὰς] ἔχοι ἄν τις εἰπεῖν ὅτι καὶ
µ
µ
νη ονεύσουσι· τῶνγὰρ γεγενηµένων καὶ παρεληλυθότων ἡ µνήµη· αἷς δὲ ἐν τῷ αὐτῷ ὑπάρχει µένειν,
τίνων ἂν αὗται µ
µ
νη ονεύοιεν; Ἄστρων δὲ περὶ ψυχῆς τῶν γε ἄλλων ἁπάντων καὶ δὴ καὶ περὶ ἡλίου
καὶ  σελήνης  ἐπιζητεῖ  ὁ  λόγος  τὰς  µνήµας,  καὶ  τελευτῶν  εἶσι  καὶ  ἐπὶ  τὴν  τοῦ  παντὸς  ψυχήν,  καὶ
ἐπιτολµήσει  καὶ  τοῦ  ∆ιὸς  αὐτοῦ  τὰς  µνήµας  πολυπραγµονεῖν.  Ταῦτα  δὲ  ζητῶν  καὶ  τὰς  διανοίας
αὐτῶν  καὶ  τοὺς  λογισµοὺς  τίνες  εἰσὶ  θεωρήσει,  εἴπερ  εἰσίν.  Εἰ  οὖν  µήτε  ζητοῦσι  µήτε
ἀποροῦσινοὐδενὸς γὰρ δέονται, οὐδὲ µανθάνουσιν, ἃ πρότερον οὐκ ἦν αὐτοῖς ἐν γνώσει – τίνες ἂν
λογισµοὶ ἢ τίνες συλλογισµοὶ αὐτοῖς γίγνοιντο ἢ διανοήσεις; Ἀλλ' οὐδὲ περὶ τῶν ἀνθρωπίνων αὐτοῖς
ἐπίνοιαι καὶ µηχαναί, ἐξ ὧν διοικήσουσι τὰ ἡµέτερα ἢ ὅλως τὰ τῆς γῆς· ἄλλος γὰρ τρόπος τῆς εἰς τὸ
πᾶν παρ' αὐτῶν εὐ
µ
θη οσύνης. Τί οὖν; Ὅτι τὸν θεὸν εἶδον οὐ µ
µ
νη ονεύουσιν; Ἢ ἀεὶ ὁρῶσιν. Ἕως δ'
ἂν ὁρῶσιν, οὐκ ἔνι δήπου φάναι αὐτοῖς ἑωρακέναι· παυσαµένων γὰρ τοῦτο ἂν πάθος εἴη. Τί δέ; Οὐδ'
ὅτι περιῆλθον χθὲς τὴν γῆν καὶ [τὸ] πέρυσιν, οὐδ' ὅτι ἔζων χθὲς καὶ πάλαι καὶ ἐξ οὗ ζῶσιν; Ἢ ζῶσιν
ἀεί· τὸ δὲ ἀεὶ ταὐτὸν ἕν. Τὸ δὲ χθὲς τῆς φορᾶς καὶ τὸπέρυσι τοιοῦτον ἂν εἴη, οἷον ἂν εἴ τις τὴν ὁ µ
ρ ὴν
τὴν κατὰ πόδα ἕνα γενοµένην µερίζοι εἰς πολλά,καὶ ἄλλην καὶ ἄλλην καὶ πολλὰς ποιοῖ τὴν µίαν. Καὶ
γὰρ  ἐνταῦθα  µία  φορά,  παρὰ  δὲ  ἡµῖ µ
ν ετροῦνται  πολλαὶ  καὶ  ἡµέραι  ἄλλαι,  ὅτι  καὶ  νύκτες
διαλαµβάνουσιν. Ἐκεῖ δὲ µιᾶς οὔσης ἡµέρας πῶς πολλαί; Ὥστε οὐδὲ τὸ πέρυσιν. Ἀλλὰ τὸ διά
µ
στη α
οὐ ταὐτόν, ἀλλ' ἄλλο, καὶ τὸ ζῳδίου  µ
τ ῆµα ἄλλο. ∆ιὰ τί οὖν οὐκ ἐρεῖ «παρῆλθον τόδε, νῦν δὲ ἐν ἄλλῳ
εἰµί»; Εἰ δὲ καὶ ἐφορᾷ τὰ ἀνθρώπων, πῶς οὐ καὶ τὰς µεταβολὰς τὰς περὶ αὐτούς, καὶ ὅτι νῦν ἄλλοι;
Εἰ δὲ τοῦτο, καὶ ὅτι πρότερον ἕτεροι καὶ ἕτερα· ὥστε καὶ µνήµη. Ἢ οὐκ ἀνάγκη οὔτε ὅσα τις θεωρεῖ
ἐν µνήµῃ τίθεσθαι, οὔτε τῶν πάντη κατὰ συµβεβηκὸς ἐπακολουθούντων ἐν φαντασίᾳ γίγνεσθαι, ὧν
τε ἡ νόησις καὶ ἡ γνῶσις ἐνεργεστέρα, εἰ ταῦτα αἰσθητῶς γίγνοιτο, οὐκ ἀνάγκη παρέντα τὴν γνῶσιν
αὐτῶν τῷ κατὰ µέρος αἰσθητῷ τὴν ἐπιβολὴν ποιεῖσθαι, εἰ µή τις ἔργῳ οἰκονοµοῖτό τι, τῶν ἐ µ
ν έρει τῇ
γνώσει  τοῦ  ὅλου  ἐµπεριεχοµένων.  Λέγω  δὲ  ἕκαστον  ὧδε·  πρῶτον  µὲν  τὸ  µὴ  ἀναγκαῖον  εἶναι,  ἅ  τις
ὁρᾷ,  παρατίθεσθαι  παρ'  αὐτῷ.  Ὅταν  γὰρ  µηδὲν  διαφέρῃ,  ἢ      µὴ  πρὸς  αὐτὸν  ᾖ  ὅλως  ἡ  αἴσθησις
ἀπροαιρέτως τῇ διαφορᾷ τῶν ὁρωµένων κινηθεῖσα, τοῦτο αὐτὴ ἔπαθε µόνη τῆς ψυχῆς οὐ δεξαµένης
εἰς τὸ εἴσω, ἅτε µήτε πρὸς χρείαν µήτε πρὸς ἄλλην ὠφέλειαν αὐτῆς τῆς διαφορᾶ µ
ς έλον. Ὅταν δὲ καὶ
ἡ  ἐνέργεια  αὐτὴ  πρὸς  ἄλλοις  ᾖ  καὶ  παντελῶς,  οὐκ  ἂν  ἀνάσχοιτο  τῶν  τοιούτων  παρελθόντων  τὴν
µνήµην,  ὅπου  µηδὲ  παρόντων  γινώσκει  τὴν  αἴσθησιν.  Καὶ  µὴν  ὅτι  τῶν  πάντη  κατὰ  συµβεβηκὸς
γινοµένων  οὐκ  ἀνάγκη  ἐν  φαντασίᾳ  γίνεσθαι,  εἰ  δὲ  καὶ  γίνοιτο,  οὐχ  ὥστε  καὶ  φυλάξαι  καὶ
παρατηρῆσαι, ἀλλὰ καὶ ὁ τύπος τοῦ τοιούτου οὐ δίδωσι συναίσθησιν µ
, άθοι ἄν τις, εἰ τὸ λεγόµενον

οὕτω λάβοι. Λέγω δὲ ὧδε· εἰ µηδέποτε προηγούµενον γίνεται τὸνἀέρα τόνδε εἶτα τόνδε  µ
τε εῖν ἐν τῷ
κατὰ  τόπον  κινεῖσθαι,  ἢ  καὶ  ἔτι  µᾶλλον  διελθεῖν,  οὔτ'  ἂν  τήρησις  αὐτοῦ  οὔτ'  ἂν  ἔννοια  βαδίζουσι
γένοιτο.  Ἐπεὶ  καὶ  τῆς  ὁδοῦ  εἰ  µὴ  ἐγίνετο  τὸ  τόδε  διανύσαι  προηγούµενον,  δι'  ἀέρος  δὲ  ἦν  τὴν
διέξοδον ποιήσασθαι, οὐκ ἂν ἐγένετο ἡµῖν µέλειν τὸ ἐν ὅτῳ σταδίῳ γῆς ἐσµεν, ἢ ὅσον ἠνύσαµεν· καὶ
εἰ  κινεῖσθαι  δὲ  ἔδει  µὴ  τοσόνδε  χρόνον,  ἀλλὰµόνον  κινεῖσθαι,  µηδ'  ἄλλην  τινὰ  πρᾶξιν  εἰς  χρόνον
ἀνήγοµεν, οὐκ ἂν ἐν µνήµῃ ἄλλον ἂν καὶ ἄλλον χρόνον ἐποιησάµεθα. Γνώριµον δέ, ὅτι τῆς διανοίας
ἐχούσης  τὸ  πραττόµενον  ὅλον  καὶ  πιστευούσης  οὕτω  πάντως  πραχθήσεσθαι  οὐκ  ἂν  ἔτι  προσέχοι
γιγνοµένοις  ἑκάστοις.  Καὶ  µὴν  καὶ  ὅταν  τις  ταὐτὸν  ἀεὶ  ποιῇ,  µάτην  ἂν  ἔτι  παρατηροῖ  ἕκαστα  τοῦ
ταὐτοῦ.  Εἰ  οὖν  τὰ  ἄστρα  φερόµενα  τὰ  αὑτῶν  πράττοντα  φέρεται  καὶ  οὐχ  ἵνα  παρέλθῃ  ταῦτα  ὅσα
παρέρχεται, καὶ τὸ ἔργον αὐτοῖς οὔτε ἡ θέα ὧν πάρεισιν, οὔτε τὸ παρελθεῖν, κατὰ συµβεβηκός τε ἡ
πάροδος, πρὸς ἄλλοις τε ἡ γνώµη µείζοσι, τά  τε αὐτὰ ἀεὶ δι' ὧν διέρχονται ταῦτα, ὅ τε χρόνος οὐκ
ἐν  λογισµῷ  ὁ  ἐν  τοσῷδε,  εἰ  καὶ  διῃρεῖτο,  οὐκ  ἀνάγκη  οὔτε  τόπων  ὧν  παρίασιν  οὔτε  χρόνων  εἶναι
µνήµην·  ζωήν  τε  τὴν  αὐτὴν  ἔχοντα,  ὅπου  καὶ  τὸ  τοπικὸν  αὐτοῖς  περὶ  ταὐτόν,  ὡς  µὴ  τοπικόν,  ἀλλὰ
ζωτικὸν τὸ κί µ
νη α εἶναι ζῴου ἑνὸς εἰς αὐτὸ ἐνεργοῦντος ἐν στάσει µὲν ὡς πρὸς τὸ ἔξω, κινήσει δὲ τῇ
ἐν αὐτῷ ζωῇ ἀιδίῳ οὔσῃ – καὶ µὴν εἰ καὶ χορείᾳ ἀπεικάσειέ τις τὴν κίνησιν αὐτῶν, εἰ µὲν ἱ
µ
στα ένῃ
ποτέ, ἡ πᾶσα ἂν εἴη τελεία ἡ συντελεσθεῖσα ἐξ ἀρχῆς εἰς τέλος, ἀτελὴς δὲ ἡ ἐν µέρει ἑκάστη· εἰ δὲ
τοιαύτῃ οἵα ἀεί, τελεία ἀεί. Εἰ δὲ ἀεὶ τελεία, οὐκ ἔχει χρόνον ἐν ᾧ τελεσθήσεται οὐδὲ τόπον· ὥστε
οὐδὲ ἔφεσιν ἂν ἔχοι οὕτως· ὥστε οὔτε χρονικῶς οὔτε τοπικῶς µετρήσει· ὥστε οὐδὲ µνήµη τούτων. Εἰ
µέντοι  αὐτοὶ  µὲν  ζωὴν  ζῶσι  µακαρίαν  ταῖς  αὐτῶν  ψυχαῖς  τὸ  ζῆν  προσεµβλέποντες,  ταύτῃ  δὲ  τῶν
ψυχῶν  αὐτῶν  πρὸς  ἓν  [ταύτῃ]  τῇ  νεύσει  καὶ  τῇ  ἐξ  αὐτῶν  εἰς  τὸν  σύµπαντα  οὐρανὸν  ἐλλάµψει –
ὥσπερ  χορδαὶ  ἐν  λύρᾳ  συµπαθῶς  κινηθεῖσαι  µέλος  ἂν  ᾄσειαν  ἐν  φυσικῇ  τινι  ἁ µ
ρ ονίᾳ – εἰ  οὕτω
κινοῖτο  ὁ  σύµπας  οὐρανὸς  καὶ  τὰ  µέρη  αὐτοῦ,  πρὸς  αὐτὸν  φερόµενος  καὶ  αὐτός,  καὶ  ἄλλα  ἄλλως
πρὸς τὸ αὐτὸ ἄλλης αὐτοῖς καὶ τῆς θέσεως οὔσης, ἔτι ἂ µ
ν ᾶλλον ὁ λόγος ἡµῖν ὀρθοῖτο µιᾶς ζωῆς καὶ
ὁµοίας  τῆς  πάντων  ἔτι  µᾶλλον  οὔσης.  Ὁ  δὲ  δὴ  πάντα  κοσµῶν  Ζεὺς  καὶ  ἐπιτροπεύων  καὶ  διατιθεὶς
εἰσαεί, <ψυχὴν  βασιλικὴν>  καὶ  <βασιλικὸν  νοῦν>  ἔχων  καὶ  πρόνοιαν,  ὅπως  γίνοιτο,  καὶ  γινοµένων
ἐπιστασίαν  καὶ  τάξει  διοικῶν  καὶ  περιόδους  ἑλίττων  πολλὰς  ἤδη  καὶ  τελέσας,  πῶς  ἂν  ἐν  τούτοις
ἅπασι  µνήµην  οὐκ  ἔχοι;  Ὁπόσαι  τε  ἐγένοντο  καὶ  οἷαι  αἱ  περίοδοι,  καὶ  ὡς  ἂν  καὶ  ἔπειτα  γένοιτο,
µηχανώµενος  καὶ  συµβάλλων  καὶ  λογιζόµενος  µ
µ
νη ονικώτατος  ἂν  εἴη  πάντων,  ὅσῳ  καὶ  δηµιουργὸς
σοφώτατος.  Τὸ  µὲν  οὖν  τῶν  περιόδων  τῆς  µνήµης  καὶ  καθ'  αὑτὸ  ἂν  ἔχοι  πολλὴν  ἀπορίαν,  ὁπόσος
ἀριθµὸς εἴη καὶ εἰ εἰδείη. Πεπερασµένος γὰρ ὢν ἀρχὴν τῷ παντὶ χρονικὴν δώσει· εἰ δ' ἄπειρος, οὐκ
εἰδήσει, ὁπόσα τὰ αὐτοῦ ἔργα. Ἢ ὅτι ἕν, εἰδήσει, καὶ µ
  ία ζωὴ ἀεὶ – οὕτως γὰρ ἄπειρος – καὶ τὸ ἓν οὐ
γνώσει  ἔξωθεν,  ἀλλ'  ἔργῳ,  συνόντος  ἀεὶ  τοῦ  οὕτως  ἀπείρου,  µᾶλλον  δὲ
µ
παρεπο ένου  καὶ
θεωρουµένου οὐκ ἐπακτῷ γνώσει. Ὡς γὰρ τὸ αὐτοῦ ἄπειρον τῆς ζωῆς οἶδεν, οὕτω καὶ τὴν ἐνέργειαν
τὴν  εἰς  τὸ  πᾶν  οὖσαν  µίαν,  οὐχ  ὅτι  εἰς  τὸ  πᾶν. Ἀλλ'  ἐπεὶ  τὸ  κοσµοῦν  διττόν,  τὸ  µὲν  ὡς  τὸν
µ
δη ιουργὸν  λέγοµεν,  τὸ  δὲ  ὡς  τὴν  τοῦ  παντὸς  ψυχήν,  καὶ  τὸν  ∆ία  λέγοντες  ὁτὲ  µὲν  ὡς  ἐπὶ  τὸν
µ
δη ιουργὸν  φερόµεθα,  ὁτὲ  δὲ  ἐπὶ  τὸ  ἡ µ
γε ονοῦν  τοῦ  παντός.  Ἐπὶ  µὲν  τοῦ  δηµιουργοῦ  ἀφαιρετέον
πάντη τὸ πρόσω καὶ ὀπίσω µίαν αὐτῷ ἄτρεπτον καὶ ἄχρονον ζωὴν διδόντας. Ἡ δὲ τοῦ κόσµου ζωὴ
τὸ  ἡγούµενον  ἐν  αὐτῇ  ἔχουσα  ἔτι  ἐπιζητεῖ  λόγον,  εἰ  οὖν  καὶ  αὕτη  µὴ  ἐν  τῷ  λογίζεσθαι  ἔχει  τὸ
ζῆν µ
, ηδ' ἐν  τῷ ζητεῖν ὅ τι δεῖ ποιεῖν. Ἤδη γὰρ ἐξεύρηται καὶ τέτακται ἃ δεῖ, οὐ ταχθέντα· τὰ γὰρ
ταχθέντα ἦν τὰ γινόµενα, τὸ δὲ ποιοῦν αὐτὰ ἡ τάξις· τοῦτο δὲ ψυχῆς ἐνέργεια ἐξηρτ µ
η ένηςµενούσης
φρονήσεως, ἧς εἰκὼν ἡ ἐν αὐτῇ τάξις. Οὐ τρεποµένης δὲ ἐκείνης ἀνάγκη µηδὲ ταύτην τρέπεσθαι· οὐ
γὰρ ὁτὲ µὲν βλέπει ἐκεῖ, ὁτὲ δὲ οὐ βλέπει· ἀπολειποµένη γὰρ ἂν ἀποροῖ· µία γὰρ ψυχὴ καὶ ἓν ἔργον.
Τὸ  γὰρ  ἡγεµονοῦν  ἓν  κρατοῦν  ἀεί,  καὶ  οὐχ  ὁτὲ  µὲν  κρατοῦν,  ὁτὲ  δὲ  κρατούµενον·  πόθεν  γὰρ  τὰ
πλείω, ὥστε καὶ γενέσθαι µάχην ἢ ἀπορίαν; Καὶ τὸ διοικοῦν ἓν τὸ αὐτὸ ἀεὶ ἐθέλει· διὰ τί γὰρ ἂν καὶ
ἄλλο καὶ ἄλλο, ἵνα εἰς πλείω ἀπορῇ; Καίτοι, εἰ καὶ ἓν οὖσαµεταβάλλοι, οὐκ ἂν ἀποροῖ· οὐ γὰρ ὅτι
ἤδη πολλὰ τὸ πᾶν καὶ µέρη ἔχει καὶ ἐναντιώσεις πρὸς τὰµέρη, διὰ τοῦτο ἂν ἀποροῖ, ὅπως διαθεῖτο·
οὐ  γὰρ  ἀπὸ  τῶν  ἐσχάτων  οὐδ'  ἀπὸ  τῶν  µερῶνἄρχεται,  ἀλλ'  ἀπὸ  τῶν  πρώτων,  καὶ  ἀπὸ  πρώτου
ἀρξαµένη ὁδῷ ἀ µ
νε ποδίστῳ ἐπὶ πάντα εἶσι καὶ κοσµεῖ καὶ διὰ τοῦτο κρατεῖ, ὅτι ἐφ' ἑνὸς ἔργου µένει
τοῦ αὐτοῦ καὶ ταὐτόν. Εἰ δ' ἄλλο καὶ ἄλλο βούλοιτο, πόθεν τὸ ἄλλο; Εἶθ' ὅ τι χρὴ ποιεῖν ἀπορήσει,
καὶ ἀσθενήσει τὸ ἔργον αὐτῇ εἰς ἀµφίβολον τοῦ πράττειν ἐν λογισµοῖς ἰούσῃ. Ἔστι γὰρ ὥσπερ ἐφ'
ἑνὸς ζῴου ἡ διοίκησις, ἡ µέν τις ἀπὸ τῶν ἔξωθεν καὶ µερῶν, ἡ δέ τις ἀπὸ τῶν ἔνδον καὶ τῆς ἀρχῆς,
καθάπερ ἰατρὸς µὲν ἔξωθεν ἀρχόµενος καὶ κατὰ µέρος ἄπορος πολλαχῇ καὶ βουλεύεται, ἡ δὲ φύσις
ἀπὸ τῆς ἀρχῆς ἀπροσδεὴς βουλεύσεως. Καὶ δεῖ τοῦ παντὸς τὴν διοίκησιν καὶ τὸν διοικοῦντα ἐν τῷ
ἡγεῖσθαι  οὐ  κατ'  ἰατροῦ  ἕξιν  εἶναι,  ἀλλ'  ὡς  ἡ  φύσις.  Πολὺ  δὲ  µᾶλλον  ἐκεῖ  τὸ  ἁπλοῦν,  ὅσῳ  κατὰ
πάντων  ἐµπεριει
µ
λη µένων  ὡς  µερῶν  ζῴου  ἑνός.  Πάσας  γὰρ  τὰς  φύσεις  κρατεῖ  µία,  αἱ  δὲ  ἕπονται
ἀ
µ
νηρτη έναι  καὶ  ἐξηρτηµέναι  καὶ  οἷον  ἐκφῦσαι,  ὡς  αἱ  ἐν  κλάδοις  τῇ  τοῦ  ὅλου  φυτοῦ.  Τίς  οὖν  ὁ
λογισµὸς ἢ τίς ἀρίθµησις ἢ τίς ἡ µνήµη παρούσης ἀεὶ φρονήσεως καὶ ἐνεργούσης καὶ κρατούσης καὶ
κατὰ τὰ αὐτὰ διοικούσης; Οὐ γὰρ δὴ ὅτι ποικίλα καὶ διάφορα τὰ γινόµενα, δεῖ συνεπόµενον ταῖς τοῦ
γινοµένου  µεταβολαῖς  καὶ  τὸ  ποιοῦν  ἡγεῖσθαι.  Ὅσῳ  γὰρ  ποικίλα  τὰ  γινόµενα,  τοσούτῳ  τὸ  ποιοῦν
ὡσαύτως µένον. Πολλὰ γὰρ καὶ ἐφ' ἑνὸς ἑκάστου ζῴου τὰ γινόµενα κατὰ φύσιν καὶ οὐχ ὁµοῦ πάντα,
αἱ ἡλικίαι, αἱ ἐκφύσεις ἐν χρόνοις, οἷον κεράτων, γενείων, µαζῶν αὐξήσεις, ἀκµαί, γενέσεις ἄλλων, οὐ
τῶν πρόσθεν λόγων ἀπολλυµένων, ἐπιγιγνοµένων δὲ ἄλλων· δῆλον δὲ ἐκ τοῦ καὶ ἐν τῷ γεννωµένῳ αὖ
ζῴῳ τὸν αὐτὸν καὶ σύµπαντα λόγον εἶναι. Καὶ δὴ τὴν αὐτὴν φρόνησιν ἄξιον περιθεῖναι καὶ ταύτην

καθόλου  εἶναι  οἷον  κό µ
σ ου  φρόνησιν  ἑστῶσαν,  πολλὴν  µὲν  καὶ  ποικίλην  καὶ  αὖ  ἁπλῆν  ζῴου  ἑνὸς
µεγίστου, οὐ τῷ πολλῷ ἀλλοιουµένην, ἀλλὰ ἕνα λόγον καὶ ὁµοῦ πάντα· εἰ γὰρ µὴ πάντα, οὐκ ἐκείνη,
ἀλλὰ  τῶν  ὑστέρων  καὶ  µερῶν  ἡ  φρόνησις. Ἀλλ'  ἴσως  τὸ  µὲν  τοιοῦτον  ἔργον  φύσεως  ἄν  τις  εἴποι,
φρονήσεως δὲ ἐν τῷ παντὶ οὔσης καὶ λογισµοὺς ἀνάγκη καὶ µνήµας εἶναι. Ἔστι δὲ τοῦτο ἀνθρώπων
τὸ φρονεῖν ἐν τῷ µὴ φρονεῖν
µ
τιθε ένων, καὶ τὸ ζητεῖν φρονεῖν τὸ αὐτὸ τῷ φρονεῖν νενοµικότων. Τὸ
γὰρ λογίζεσθαι τί ἄλλο ἂν εἴη ἢ τὸ ἐφίεσθαι εὑρεῖν φρόνησιν καὶ λόγον ἀληθῆ καὶ τυγχάνοντα [νοῦ]
τοῦ ὄντος; Ὅµοιος γὰρ ὁ λογιζόµενος κιθαρίζοντι εἰς κιθάρισιν καὶ µελετῶντι εἰς ἕξιν καὶ ὅλως τῷ
µανθάνοντι  εἰς  γνῶσιν.  Ζητεῖ  γὰρ  µαθεῖν  ὁ  λογιζόµενος  ὅπερ  ὁ  ἤδη  ἔχων  φρόνιµος·  ὥστε  ἐν  τῷ
στάντι  τὸ  φρονεῖν.  Μαρτυρεῖ  δὲ  καὶ  αὐτὸς  ὁ  λογισάµενος·  ὅταν  γὰρ  εὕρῃ  ὃ  δεῖ,  πέπαυται
λογιζόµενος·  καὶ  ἀνεπαύσατο  ἐν  τῷ  φρονῆσαι  γενόµενος.  Εἰ  µὲν  οὖν  κατὰ  τοὺς  µανθάνοντας  τὸ
ἡγούµενον  τοῦ  παντὸς  τάξοµεν,  λογισµοὺς  ἀποδοτέον  καὶ  ἀπορίας  καὶ  µνήµας  συµβάλλοντος  τὰ
παρεληλυθότα  τοῖς  παροῦσι  καὶ  τοῖς  µέλλουσιν.  Εἰ  δὲ  κατὰ  τὸν  εἰδότα,  ἐν  στάσει  ὅρον  ἐχούσῃ
νοµιστέον αὐτοῦεἶναι τὴν φρόνησιν. Εἶτα εἰ µὲν οἶδε τὰ µέλλοντα – τὸ γὰρ µὴ εἰδέναι λέγειν ἄτοπον
– διὰ τί οὐχὶ καὶ ὅπως ἔσται οὐκ εἰδήσει; Εἰ δὲ εἰδήσει καὶ ὅπως ἔσται, τί ἔτι δεῖ τοῦ λογίζεσθαι καὶ
τοῦ  τὰ  παρεληλυθότα  πρὸς  τὰ  παρόντα  συµβάλλειν;  Καὶ  ἡ  γνῶσις  δὲ  τῶν  µελλόντων,  εἴπερ  αὐτῷ
συγχωρεῖται  παρεῖναι,  οὐ  τοιαύτη  ἂν  εἴη,  οἵα  τοῖς  µάντεσι  πάρεστιν,  ἀλλ'  οἵα  αὐτοῖς  τοῖς  ποιοῦσι
τοῖς  πεπιστευκόσιν  ὅτι  ἔσται,  τοῦτο  δὲ  ταὐτὸν  τοῖς  πάντα  κυρίοις,  οἷς  οὐδὲν  ἀµφίβολον  οὐδὲ
ἀµφιγνοούµενον.  Οἷς  ἄρα  ἄραρεν  ἡ  δόξα,  τούτοις  παραµένει.  Ἡ  αὐτὴ  ἄρα  καὶ  περὶµελλόντων
φρόνησις,  οἵα  καὶ  ἡ  περὶ  παρόντων,  κατὰ  τὸ  ἑστάναι·  τοῦτο  δὲ  λογισµοῦ  ἔξω.  Ἀλλ'  εἰ  µὴ  οἶδε  τὰ
µέλλοντα,  ἃ  αὐτὸς  ποιήσει,  οὐδὲ  εἰδήσει  ποιήσει  οὐδὲ  πρός  τι  βλέπων  ποιήσει,  ἀλλὰ  τὸ  ἐπελθὸν
ποιήσει· τοῦτο δὲ ταὐτὸν τῷ εἰκῇ. Μένει ἄρα καθὸ ποιήσει. Ἀλλ' εἰ µένει καθὸ ποιήσει, οὐκ ἄλλως
ποιήσει, ἢ ὡς οἷον τὸ ἐν αὐτῷ παράδειγµα ἔχει. Μοναχῶς ἄρα ποιήσει καὶ ὡσαύτως· οὐ γὰρ νῦν µὲν
ἄλλως, ὕστερον δὲ ἄλλως, ἢ τί κωλύει ἀποτυχεῖν; Εἰ δὲ τὸ ποιούµενον διαφόρως ἕξει, ἀλλ' ἔσχε  γε
διαφόρως οὐ παρ'  ἑαυτοῦ, ἀλλὰ δουλεῦον λόγοις· οὗτοι δὲ παρὰ τοῦ ποιοῦντος· ὥστε ἠκολούθησε
τοῖς  ἐφεξῆς  λόγοις.  Ὥστε  οὐδαµῇ  τὸ  ποιοῦν  ἀναγκάζεσθαι  πλανᾶσθαι  οὐδ'  ἀπορεῖν  οὐδ'  ἔχειν
πράγµατα, ὥσπερ τινὲς ᾠήθησαν δύςκολον εἶναι τὴν τῶν ὅλων διοίκησιν. Τὸ γὰρ ἔχειν πράγµατα ἦν,
ὡς ἔοικε, τὸ ἐπιχειρεῖν ἔργοις ἀλλοτρίοις· τοῦτο δὲ ὧν µὴ κρατεῖ. Ὧν δέ τις κρατεῖ καὶ µόνος, τίνος
ἂν οὗτος δέοιτο ἢ αὐτοῦ καὶ τῆς αὐτοῦ βουλήσεως; Τοῦτο δὲ ταὐτὸν τῆς αὐτοῦ φρονήσεως· τῷ γὰρ
τοιούτῳ  ἡ  βούλησις  φρόνησις.  Οὐδενὸς  ἄρα  δεῖ  τῷ  τοιούτῳ  εἰς  τὸ  ποιεῖν,  ἐπειδὴ  οὐδ'  ἡ  φρόνησις
ἀλλοτρία,  ἀλλ'  αὐτὸς  οὐδενὶ  ἐπακτῷ  χρώµενος.  Οὐδὲ  λογισµῷ  τοίνυν  οὐδὲ  µνήµῃ·  ἐπακτὰ  γὰρ
ταῦτα. Ἀλλὰ τί διοίσει τῆς
µ
λεγο ένης φύσεως ἡ τοιαύτη φρόνησις; Ἢ ὅτι ἡ µὲν φρόνησις πρῶτον, ἡ
δὲ φύσις ἔσχατον· ἴνδαλµα γὰρ φρονήσεως ἡ φύσις καὶ ψυχῆς ἔσχατον ὂν ἔσχατον καὶ τὸν ἐν αὐτῇ
ἐλλαµπόµενον  λόγον  ἔχει,  οἷον  εἰ  ἐν  κηρῷ  βαθεῖ  διικνοῖτο  εἰς  ἔσχατον  ἐπὶ  θάτερα  ἐν  τῇ  ἐπιφανείᾳ
τύπος, ἐναργοῦς µὲν ὄντος τοῦ ἄνω, ἴχνους δὲ ἀσθενοῦς ὄντος τοῦ κάτω. Ὅθεν οὐδὲ οἶδε, µόνον δὲ
ποιεῖ·  ὃ  γὰρ  ἔχει  τῷ  ἐφεξῆς  διδοῦσα  ἀπροαιρέτως,  τὴν  δόσιν  τῷ  σωµατικῷ  καὶ  ὑλικῷ  ποίησιν  ἔχει,
οἷον καὶ τὸ θερµανθὲν τῷ ἐφεξῆς ἁψαµένῳ δέδωκε τὸ αὐτοῦ εἶδος, θερµὸν ἐλλαττόνως ποιῆσαν. ∆ιὰ
τοῦτό τοι ἡ φύσις οὐδὲ φαντασίαν ἔχει· ἡ δὲ νόησις φαντασίας κρεῖττον· φαντασία δὲ µ
  εταξὺ φύσεως
τύπου καὶ νοήσεως. Ἡ µέν γε οὐθενὸς ἀντίληψιν οὐδὲ σύνεσιν ἔχει, ἡ δὲ φαντασία σύνεσιν ἐπακτοῦ·
δίδωσι  γὰρ  τῷ  φαντασθέντι  εἰδέναι  ἃ  ἔπαθεν·  ἡ  δὲ  γέννα  αὐτὴ  καὶ  ἐνέργεια  ἐξ  αὐτοῦ  τοῦ
ἐνεργήσαντος. Νοῦς µὲν οὖν ἔχει, ψυχὴ δὲ ἡ τοῦ παντὸς ἐκοµίσατο εἰς ἀεὶ καὶ ἐκεκόµιστο, καὶ τοῦτό
ἐστιν  αὐτῇ  τὸ  ζῆν,  καὶ  τὸ  φαινόµενον  ἀεὶ  σύνεσις  νοούσης·  τὸ  δὲ  ἐξ  αὐτῆς  ἐµφαντασθὲν  εἰς  ὕλην
φύσις,  ἐν  ᾗ  ἵσταται  τὰ  ὄντα,  ἢ  καὶ  πρὸ  τούτου,  καὶ  ἔστιν  ἔσχατα  ταῦτα  τοῦ  νοητοῦ·  ἤδη  γὰρ  τὸ
ἐντεῦθεν  τὰ  µιµήµατα.  Ἀλλ'  ἡ  φύσις  εἰς  αὐτὴν  ποιοῦσα  καὶ  πάσχουσα,  ἐκείνη  δὲ  ἡ  πρὸ  αὐτῆς  καὶ
πλησίον αὐτῆς ποιοῦσα οὐ πάσχει, ἡ δ' ἔτι ἄνωθεν εἰς σώµατα ἢ εἰς ὕλην οὐ ποιεῖ. Τὰ δὲ σώµατα
ὑπὸ φύσεως λεγόµενα γίγνεσθαι τὰ µὲν στοιχεῖα αὐτὸ τοῦτο τὰ σώµατα, τὰ δὲ ζῷα καὶ τὰ φυτὰ ἆρα
οὕτως, ὥστε τὴν φύσιν οἷον παρακειµένην ἐν αὐτοῖς ἔχειν; Οἷον ἐπὶ φωτὸς ἔχει· ἀπελθόντος οὐδὲν ὁ
ἀὴρ  αὐτοῦ  ἔχει,  ἀλλ'  ἔστιν  οἷον  χωρὶς  τὸ  φῶς,  χωρὶς  δὲ  ὁ  ἀὴρ  οἷον  οὐ  κιρνάµενος·  ἢ  οἷον  ἐπὶ  τοῦ
πυρὸς καὶ τοῦ θερµανθέντος, οὗ ἀπελθόντος µένει τις θερµότης ἑτέρα οὖσα παρὰ τὴν οὖσαν ἐν τῷ
πυρί, πάθος τι τοῦ θερµανθέντος. Τὴν µὲν γὰρ µορφήν, ἣν δίδωσι τῷ πλασθέντι, ἕτερον εἶδος θετέον
παρ'  αὐτὴν  τὴν  φύσιν.  Εἰ  δέ  τι  ἄλλο  παρὰ  τοῦτο  ἔχει,  ὅ  ἐστιν  οἷον  µεταξὺ  τούτου  καὶ  αὐτῆς  τῆς
φύσεως, ζητητέον. Καὶ ἥτις µὲν διαφορὰ φύσεως καὶ τῆς εἰρηµένης ἐν τῷ παντὶ φρονήσεως, εἴρηται.
Ἐκεῖνο δὲ ἄπορον πρὸς [τὰ νῦν] ἅπαντα τὰ <νῦν> εἰ
µ
ρη ένα· εἰ γὰρ αἰὼν µὲν περὶ νοῦν, χρόνος δὲ
περὶ ψυχήν – ἔχειν γάρ φαµεν τῇ ὑποστάσει τὸν χρόνον περὶ τὴν τῆς ψυχῆς ἐνέργειαν καὶ ἐξ ἐκείνης
–  πῶς  οὐ,  µεριζοµένου  τοῦ  χρόνου  καὶ  τὸ  παρεληλυθὸς  ἔχοντος,µερίζοιτο  ἂν  καὶ  ἡ  ἐνέργεια,  καὶ
πρὸς τὸ παρεληλυθὸς ἐπιστρέφουσα ποιήσει καὶ ἐν τῇ τοῦ παντὸς ψυχῇ τὴν µνήµην; Καὶ γὰρ αὖ ἐν
µὲν  τῷ  αἰῶνι  τὴν  ταυτότητα,  ἐν  δὲ  τῷ  χρόνῳ  τὴν  ἑτερότητα  τίθεσθαι,  ἢ  ταὐτὸν  αἰὼν  ἔσται  καὶ
χρόνος,  εἰ  καὶ  ταῖς  τῆς  ψυχῆς  ἐνεργείαις  τὸ  µεταβάλλειν  οὐ  δώσοµεν.  Ἆρ'  οὖν  τὰς  µὲν  ἡµετέρας
ψυχὰς µεταβολὴν δεχοµένας τήν τε ἄλλην καὶ τὴν ἔνδειαν οἷα ἐν χρόνῳ φήσοµεν εἶναι, τὴν δὲ τοῦ
ὅλου  γεννᾶν  µὲν  χρόνον,  οὐ  µὴν  ἐν  χρόνῳ  εἶναι;  Ἀλλ'  ἔστω  µὴ  ἐν  χρόνῳ·  τί  ἐστιν,  ὃ  ποιεῖ  γεννᾶν
αὐτὴν  χρόνον,  ἀλλὰ  µὴ  αἰῶνα;  Ἢ  ὅτι,  ἃ  γεννᾷ,  οὐκ  ἀίδια,  ἀλλὰ  περιεχόµενα  χρόνῳ·  ἐπεὶ  οὐδ'  αἱ
ψυχαὶ ἐν χρόνῳ, ἀλλὰ τὰ πάθη αὐτῶν ἅττα ἐστὶ καὶ τὰ ποιήµατα. Ἀίδιοι γὰρ αἱ ψυχαί, καὶ ὁ χρόνος
ὕστερος, καὶ τὸ ἐν χρόνῳ ἔλαττον χρόνου· περιέχειν γὰρ δεῖ τὸν χρόνον τὸ ἐν χρόνῳ, ὥσπερ, φησί,
τὸ  ἐν  τόπῳ  καὶ  ἐν  ἀ
µ
ριθ ῷ.Ἀλλ'  εἰ  ἐν  αὐτῇ  τόδε  µετὰ  τόδε  καὶ  τὸ  πρότερον  καὶ  τὸ  ὕστερον  τῶν

ποιουµένων,  κἂν  εἰ  ἐν  χρόνῳ,  αὐτὴ  ποιεῖ,  καὶ  νεύει  καὶ  πρὸς  τὸ  µέλλον·  εἰ  δὲ  τοῦτο,  καὶ  πρὸς  τὸ
παρεληλυθός. Ἢ ἐν τοῖς ποιουµένοις τὸ πρότερον καὶ παρεληλυθός, ἐν αὐτῇ δὲ οὐδὲν παρεληλυθός,
ἀλλὰ πάντες οἱ λόγοι ἅµα, ὥσπερ εἴρηται. Ἐν δὲ τοῖς ποιουµένοις τὸ οὐχ ἅµα, ἐπεὶ οὐδὲ τὸ ὁµοῦ,
καίτοι ἐν τοῖς λόγοις τὸ ὁµοῦ, οἷον χεῖρες καὶ πόδες οἱ ἐν λόγῳ· ἐν δὲ τοῖς αἰσθητοῖς χωρίς. Καίτοι
κἀκεῖ  ἄλλον  τρόπον  τὸ  χωρίς·  ὥστε  καὶ  τὸ  πρότερον  ἄλλον  τρόπον.  Ἢ  τὸ  µὲν  χωρὶς  εἴποι  ἄν  τις
ἑτερότητι· τὸ δὲ πρότερον πῶς, εἰ µὴ ἐπιστατοῖ τὸ τάττον; Ἐπιστατοῦν δὲ ἐρεῖ τὸ τόδε µετὰ τόδε·
διὰ τί γὰρ οὐχ ἅµα πάντα ἔσται; Ἢ εἰ µὲν ἄλλο τὸ τάττον καὶ ἡ τάξις, οὕτως ὡς οἷον λέγειν· εἰδὲ τὸ
ἐπιστατοῦν  ἡ  πρώτη  τάξις,  οὐκέτι  λέγει,  ἀλλὰ  ποιεῖ  µόνον  τόδε  µετὰ  τόδε.  Εἰ  γὰρ  λέγει,  εἰς  τάξιν
βλέπων λέγει· ὥστε ἕτερον τῆς τάξεως ἔσται. Πῶς οὖν ταὐτόν; Ὅτι µὴ ὕλη καὶ εἶδος τὸ τάττον, ἀλλ'
εἶδος µόνον καὶ δύναµις, καὶ ἐνέργεια δευτέρα µετὰ νοῦν ἐστι ψυχή· τὸ δὲ τόδεµετὰ τόδε ἐν τοῖς
πράγµασιν  οὐ  δυναµένοις  ἅµα  πάντα.
µ
Σε νὸν  γάρ  τι  καὶ  ἡ  ψυχὴ  ἡ  τοιαύτη,  οἷον  κύκλος
µ
προσαρ όττων κέντρῳ εὐθὺς µετὰ κέντρον αὐξηθείς, διάστηµα ἀδιάστατον· οὕτω γὰρ ἔχει ἕκαστα.
Εἰ  δὲ  τἀγαθόν  τις  κατὰ  κέντρον  τάξειε,  τὸν  νοῦν  κατὰ  κύκλον  ἀκίνητον,  ψυχὴν  δὲ  κατὰ  κύκλον
κινούµενον ἂν τάξειε, κινούµενον δὲ τῇ ἐφέσει. Νοῦς γὰρ εὐθὺς καὶ ἔχει καὶ περιείληφεν, ἡ δὲ ψυχὴ
τοῦ  ἐπέκεινα  ὄντος  ἐφίεται.  Ἡ  δὲ  τοῦ  παντὸς  σφαῖρα  τὴν  ψυχὴν  ἐκείνως  ἐφιεµένην  ἔχουσα  ᾗ
πέφυκεν ἐφίεσθαι κινεῖται. Πέφυκε δὲ ᾗ σῶµα τοῦ οὗ ἐστιν ἔξω ἐφίεσθαι· τοῦτο δὲ περιπτύξασθαι καὶ
περιελθεῖν πάντη ἑαυτῷ. Καὶ κύκλῳ ἄρα. Ἀλλὰ πῶς οὐ καὶ ἐν ἡµῖν οὕτως αἱ νοήσεις αἱ τῆς ψυχῆς
καὶ οἱ λόγοι, ἀλλ' ἐνταῦθα ἐν χρόνῳ καὶ τὸ ὕστερον καὶ αἱ ζητήσεις ὡδί; Ἆρ' ὅτι πολλὰ ἃ ἄρχει καὶ
κινεῖται,  καὶ  οὐχ  ἓν  κρατεῖ;  Ἢ  καὶ  ὅτι  ἄλλο  καὶ  ἄλλο  πρὸς  τὴν  χρείαν  καὶ  πρὸς  τὸ  παρὸν  οὐχ
ὡρισµένον ἐν αὐτῷ, ἀλλὰ πρὸς τὸ ἄλλο ἀεὶ καὶ ἄλλο ἔξω· ὅθεν ἄλλο τὸ βούλευµα καὶ πρὸς καιρόν,
ὅτε  ἡ  χρεία  πάρεστι  καὶ  συµβέβηκεν  ἔξωθεντουτί,  εἶτα  τουτί.  Καὶ  γὰρ  τῷ  πολλὰ  ἄρχειν  ἀνάγκη
πολλὰς  καὶ  τὰς  φαντασίας  εἶναι  καὶ  ἐπικτήτους  καὶ  καινὰς  ἄλλου  ἄλλῳ  καὶ  ἐµποδίους  τοῖς  αὐτοῦ
ἑκάστου  κινήµασι  καὶ  ἐνεργήµασιν.  Ὅταν  γὰρ  τὸ  ἐπιθυµητικὸν  κινηθῇ,  ἦλθεν  ἡ  φαντασία  τούτου
οἷον  αἴσθησις  ἀπαγγελτικὴ  καὶ  µηνυτικὴ  τοῦ  πάθους  ἀπαιτοῦσα  συνέπεσθαι  καὶ  ἐκπορίζειν  τὸ
ἐπιθυµούµενον· τὸ δὲ ἐξ ἀνάγκης ἐν ἀπόρῳ συνεπόµενον καὶ πορίζον ἢ καὶ ἀντιτεῖνον γίνεται. Καὶ ὁ
θυµὸς δὲ εἰς ἄµυναν παρακαλῶν τὰ αὐτὰ ποιεῖ κινηθείς, καὶ αἱ τοῦ σώµατος χρεῖαι καὶ τὰ πάθη ἄλλα
ποιεῖ καὶ ἄλλα δοξάζειν· καὶ ἡ ἄγνοια δὲ τῶν ἀγαθῶν, καὶ τὸ µὴ ἔχειν ὅ τι εἴπῃ πάντη ἀγοµένη, καὶ
ἐκ τοῦ µίγµατος τούτων ἄλλα. Ἀλλ' εἰ καὶ τὸ βέλτιστον αὐτὸ ἄλλα δοξάζει; Ἢ τοῦ κοινοῦ ἡ ἀπορία
καὶ ἡ ἀλλοδοξία· ἐκ δὲ τοῦ βελτίστου ὁ λόγος ὁ ὀρθὸς εἰς τὸ κοινὸν δοθεὶς τῷ [ἀσθενὴς] εἶναι ἐν τῷ
µίγµατι, οὐ τῇ αὐτοῦ φύσει ἀσθενής, ἀλλ' οἷον ἐν πολλῷ θορύβῳ ἐκκλησίας ὁ ἄριστος τῶν συµβούλων
εἰπὼν  οὐ  κρατεῖ,  ἀλλ'  οἱ  χείρονες  τῶν  θορυβούντων  καὶ  βοώντων,  ὁ  δὲ  κάθηται  ἡσυχῇ  οὐδὲν
δυνηθείς, ἡττηθεὶς δὲ τῷ θορύβῳ τῶν χειρόνων. Καὶ ἔστιν ἐν µὲν τῷ φαυλοτάτῳ ἀνδρὶ τὸ κοινὸν καὶ
ἐκ πάντων ὁ ἄνθρωπος κατὰ πολιτείαν τινὰ φαύλην· ἐν δὲ τῷ µέσῳ, <ὡς> ἐν ᾗ πόλει κἂν χρηστόν τι
κρατήσειε  δηµοτικῆςπολιτείας  οὐκ  ἀκράτου  οὔσης·  ἐν  δὲ  τῷ  βελτίονι  ἀριστοκρατικὸν  τὸ  τῆς  ζωῆς
φεύγοντος ἤδη τὸ κοινὸν τοῦ ἀνθρώπου καὶ τοῖς ἀµείνοσι διδόντος· ἐν δὲ τῷ ἀρίστῳ, τῷ χωρίζοντι,
ἓν τὸ ἄρχον, καὶ παρὰ τούτου εἰς τὰ ἄλλα ἡ τάξις· οἷον διττῆς πόλεως οὔσης, τῆς µὲν ἄνω, τῆς δὲ
τῶν  κάτω,  κατὰ  τὰ  ἄνω  κοσµουµένης.  Ἀλλ'  ὅτι  γε  ἐν  τῇ  τοῦ  παντὸς  ψυχῇ  τὸ  ἓν  καὶ  ταὐτὸν  καὶ
ὁµοίως, ἐν δὲ τοῖς ἄλλοις ἄλλως, καὶ δι' ἅ, εἴρηται. Ταῦτα µὲν οὖν ταύτῃ. Περὶ δὲ τοῦ εἰ ἐφ' ἑαυτοῦ
τι ἔχει τὸ σῶµα καὶ παρούσης ζῇ τῆς ψυχῆς ἔχον ἤδη τι ἴδιον, ἢ ὃ ἔχει ἡ φύσις ἐστί, καὶ τοῦτό ἐστι τὸ
προσοµιλοῦν τῷ σώµατι ἡ φύσις. Ἢ καὶ αὐτὸ τὸ σῶµα, ἐν ᾧ καὶ ψυχὴ καὶ φύσις, οὐ τοιοῦτον εἶναι
δεῖ,  οἷον  τὸ ἄψυχον  καὶ οἷον  ὁ  ἀὴρ ὁ  πεφωτισµένος,  ἀλλ'  οἷον  ὁ
µ
τεθερ ασµένος,  καὶ  ἔστι  τὸ  σῶµα
τοῦ  ζῴου  καὶ  τοῦ  φυτοῦ  δὲ  οἷον  σκιὰν  ψυχῆς  ἔχοντα,  καὶ  τὸ  ἀλγεῖν  καὶ  τὸ  ἥδεσθαι  δὲ  τὰς  τοῦ
σώµατος  ἡδονὰς  περὶ  τὸ  τοιόνδε  σῶµά  ἐστιν·  ἡµῖν  δὲ  ἡ  τούτου  ἀλγηδὼν  καὶ  ἡ  τοιαύτη  ἡδονὴ  εἰς
γνῶσιν  ἀπαθῆ  ἔρχεται.  Λέγω  δὲ  ἡµῖν  τῇ  ἄλλῃ  ψυχῇ,  ἅτε  καὶ  τοῦ  τοιοῦδε  σώµατος  οὐκ  ἀλλοτρίου,
ἀλλ' ἡµῶν ὄντος· διὸ καὶ µέλει ἡµῖν αὐτοῦ ὡς ἡµῶν ὄντος. Οὔτε γὰρ τοῦτό ἐσµεν ἡµεῖς, οὔτε καθαροὶ
τούτου ἡµεῖς, ἀλλὰ ἐξήρτηται καὶ ἐκκρέµαται ἡµῶν, ἡµεῖς δὲ κατὰ τὸ κύριον, ἡµῶν δὲ ἄλλως ὅµως
τοῦτο.  ∆ιὸ  καὶ  ἡδοµένου  καὶ  ἀλγοῦντος  µέλει,  καὶ  ὅσῳ  ἀσθενέστεροι  µᾶλλον,  καὶ  ὅσῳ  ἑαυτοὺς  µὴ
χωρίζοµεν,  ἀλλὰ  τοῦτο  ἡµῶν  τὸ  µ
τι ιώτατον  καὶ  τὸν  ἄνθρωπον  τιθέµεθα  καὶ  οἷον  εἰσδυόµεθα  εἰς
αὐτό.  Χρὴ  γὰρ  τὰ  πάθη  τὰ  τοιαῦτα  µὴ  ψυχῆς  ὅλως  εἶναι  λέγειν,  ἀλλὰ  σώµατος  τοιοῦδε  καί  τινος
κοινοῦ  καὶ  συναµφοτέρου.  Ὅταν  γὰρ  ἕν  τι  ᾖ,  αὐτῷ  οἷον  αὔταρκές  ἐστιν.  Οἷον  σῶµα  µόνον  τί  ἂν
πάθοι ἄψυχον ὄν; διαιρούµενόν τε γὰρ οὐκ αὐτό, ἀλλ' ἡ ἐν αὐτῷ ἕνωσις. Ψυχή τε µόνη οὐδὲ τοῦτο
[οὐδὲ  τὸ  διαιρεῖσθαι],  καὶ  οὕτως  ἔχουσαἐκφεύγει  πᾶν.  Ὅταν  δὲ  δύο  ἐθέλῃ  ἓν  εἶναι,  ἐπακτῷ
χρησάµενα τῷ ἓν ἐν τῷ οὐκ ἐᾶσθαι εἶναι ἓν τὴν γένεσιν εἰκότως τοῦ ἀλγεῖν ἔχει. Λέγω δὲ δύο οὐκ, εἰ
δύο  σώµατα·  µία  γὰρ  φύσις·  ἀλλ'  ὅταν  ἄλλη  φύσις  ἄλλῃ  ἐθέλῃ  κοινωνεῖν  καὶ  γένει  ἄλλῳ,  καί  τι  τὸ
χεῖρον  λάβῃ  παρὰ  τοῦ  κρείττονος,  καὶ  ἐκεῖνο  µὲν  µὴ  δυνηθῇ  λαβεῖν,  ἐκείνου  δέ  τι  ἴχνος,  καὶ  οὕτω
γένηται  δύο  καὶ  ἓν  µεταξὺ  γενόµενον  τοῦ  τε  ὃ  ἦν  καὶ  τοῦ  ὃ  µὴ  ἐδυνήθη  ἔχειν,  ἀπορίαν  ἐγέννησεν
αὐτῷ ἐπίκηρον κοινωνίαν καὶ οὐ βεβαίαν εἰληχός, ἀλλ'  εἰς τὰ ἐναντία ἀεὶ φεροµένην. Κάτω τε οὖν
καὶ  ἄνω  αἰωρούµενον  φερόµενον  µὲν  κάτω  ἀπήγγειλε  τὴν  αὐτοῦ  ἀλγηδόνα,  πρὸς  δὲ  τὸν  ἄνω  τὴν
ἔφεσιν  τῆς  κοινωνίας. Τοῦτο  δὴ  τὸ  λεγόµενον  ἡδονήν  τε  εἶναι  καὶ  ἀλγηδόνα,  εἶναι  µὲν  ἀλγηδόνα
γνῶσιν  ἀπαγωγῆς  σώµατος  ἰνδά µ
λ ατος  ψυχῆς  στερισκοµένου,  ἡδονὴν  δὲ  γνῶσιν  ζῴου  ἰνδά µ
λ ατος
ψυχῆς ἐν σώµατι ἐναρµοζοµένου πάλιν αὖ. Ἐκεῖ µὲν οὖν τὸ πάθος, ἡ δὲ γνῶσις τῆς αἰσθητικῆς ψυχῆς
ἐν  τῇ  γειτονίᾳ  αἰσθανοµένης  καὶ  ἀπαγγειλάσης  τῷ  εἰς  ὃ  λήγουσιν  αἱ  αἰσθήσεις.  Καὶ  ἠλγύνθη  µὲν
ἐκεῖνο· λέγω δὲ τὸ «ἠλγύνθη» τὸ «πέπονθεν  ἐκεῖνο»· οἷον ἐν τῇ τοµῇ τεµνοµένου τοῦ σώµατος ἡ

µὲν  διαίρεσις  κατὰ  τὸν  ὄγκον,  ἡ  δ'  ἀγανάκτησις  κατὰ  τὸν  ὄγκον  τῷ  µὴ  µόνον  ὄγκον,  ἀλλὰ  καὶ
τοιόνδε  ὄγκον  εἶναι·  ἐκεῖ  δὲ  καὶ  ἡ  φλεγµονή·  ᾔσθετο  δὲ  ἡ  ψυχὴ  παραλαβοῦσα  τῷ  ἐφεξῆς  οἷον
κεῖσθαι.  Πᾶσα  δὲ  ᾔσθετο  τὸ  ἐκεῖ  πάθος  οὐκ  αὐτὴ  παθοῦσα.  Αἰσθανοµένη  γὰρ  πᾶσα  ἐκεῖ  λέγει  τὸ
πάθος εἶναι, οὗ ἡ πληγὴ καὶ ἡ ὀδύνη. Εἰ δ' ἦν αὐτὴ παθοῦσα ἐν παντὶ ὅλη τῷ σώµατι οὖσα, οὐκ ἂν
εἶπεν οὐδ' ἂν ἐµήνυσεν ὅτι ἐκεῖ, ἀλλ' ἔπαθεν ἂν τὴν ὀδύνην πᾶσα καὶ ὠδυνήθη ὅλη, καὶ οὐκ ἂν εἶπεν
οὐδὲ ἐδήλωσεν ὅτι ἐκεῖ, ἀλλὰ ὅπου ἐστὶν εἶπεν ἂν ἐκεῖ· ἔστι δὲ πανταχοῦ. Νῦν δὲ ὁ δάκτυλος ἀλγεῖ,
καὶ  ὁ  ἄνθρωπος  ἀλγεῖ,  ὅτι  ὁ  δάκτυλος  ὁ  τοῦ  ἀνθρώπου.  Τὸν  δὲ  δάκτυλον  ὁ  ἄνθρωπος  λέγεται
ἀλγεῖν, ὥσπερ καὶ ὁ γλαυκὸς ἄνθρωπος κατὰ τὸ ἐν ὀ
µ
φθαλ ῷ γλαυκόν. Ἐκεῖνο µὲν οὖν τὸ πεπονθὸς
ἀλγεῖ,  εἰ  µή  τις  τὸ  «ἀλγεῖ»  µετὰ  τῆς  ἐφεξῆς  αἰσθήσεως  περιλαµβάνοι·  περιλαµβάνων  δὲ  δηλονότι
τοῦτο
µ
ση αίνει, ὡς ὀδύνη µετὰ τοῦµὴ λαθεῖν τὴν ὀδύνην τὴν αἴσθησιν. Ἀλλ' οὖν τὴν αἴσθησιν αὐτὴν
οὐκ  ὀδύνην  λεκτέον,  ἀλλὰ  γνῶσιν  ὀδύνης·  γνῶσιν  δὲ  οὖσαν  ἀπαθῆ  εἶναι,  ἵνα  γνῷ  καὶ  ὑγιῶς
ἀπαγγείλῃ. Πεπονθὼς γὰρ ἄγγελος σχολάζων τῷ πάθει ἢ οὐκ ἀπαγγέλλει, ἢ οὐχ ὑγιὴς ἄγγελος. Καὶ
τῶν  σωµατικῶν  δὲ  ἐπιθυµιῶν  τὴν  ἀρχὴν  ἐκ  τοῦ  οὕτω  κοινοῦ  καὶ  τῆς  τοιαύτης  σωµατικῆς  φύσεως
ἀκόλουθον τίθεσθαι γίνεσθαι. Οὔτε γὰρ τῷ ὁπωσοῦν ἔχοντι σώµατι δοτέον τὴν ἀρχὴν τῆς ὀρέξεως
καὶ προθυµίας, οὔτε τῇ ψυχῇ αὐτῇ ἁ µ
λ υρῶν ἢ γλυκέων ζήτησιν, ἀλλὰ ὃ σῶµα µέν ἐστιν, ἐθέλει δὲµὴ
µόνον  σῶµα  εἶναι,  ἀλλὰ  καὶ  κινήσεις  ἐκτήσατο  πλέον  ἢ  αὐτή,  καὶ  ἐπὶ  πολλὰ  διὰ  τὴν  ἐπίκτησιν
ἠνάγκασται  τρέπεσθαι·  διὸ  οὑτωσὶ  µὲν  ἔχον  ἁ µ
λ υρῶν,  οὑτωσὶ  δὲ  γλυκέων,  καὶ  ὑγραίνεσθαι  καὶ
θ µ
ερ αίνεσθαι, οὐδὲν αὐτῷ µελῆσαν, εἰ µόνον ἦν. Ὥσπερ δὲ ἐκεῖ ἐκ τῆς ὀδύνης ἐγίνετο ἡ γνῶσις, καὶ
ἀπάγειν ἐκ τοῦ ποιοῦντος τὸ πάθος ἡ ψυχὴ βουλοµένη ἐποίει τὴν φυγήν, καὶ τοῦ πρώτου παθόντος
διδάσκοντος  τοῦτο  φεύγοντός  πως  καὶ  αὐτοῦ  ἐν  τῇ  συστολῇ,  οὕτω  καὶ  ἐνταῦθα  ἡ  µὲν  αἴσθησις
µαθοῦσα  καὶ  ἡ  ψυχὴ  ἡ  ἐγγύς,  ἣν  δὴ  φύσιν
µ
φα ὲν  τὴν  δοῦσαν  τὸ  ἴχνος,  ἡµὲν  φύσις  τὴν  τρανὴν
ἐπιθυµίαν τέλος οὖσαν τῆς ἀρξαµένης ἐν ἐκείνῳ, ἡ δ' αἴσθησις τὴν φαντασίαν, ἀφ' ἧς ἤδη ἢ πορίζει ἡ
ψυχή, ἧς τὸ πορίζειν, ἢ ἀντιτείνει καὶ καρτερεῖ καὶ οὐ προσέχει οὔτε τῷ ἄρξαντι τῆς ἐπιθυµίας, οὔτε
τῷ µετὰ ταῦτα ἐπιτεθυµηκότι. Ἀλλὰ διὰ τί δύο ἐπιθυµίας, ἀλλ' οὐκ ἐκεῖνο εἶναι τὸ ἐπιθυµοῦν µόνον
τὸ  σῶµα  τὸ  τοιόνδε;  Ἢ  εἰ  ἔστιν  ἕτερον  ἡ  φύσις,  ἕτερον  δὲ  τὸ  σῶµα  τὸ  τοιόνδε  παρὰ  τῆς  φύσεως
γενόµενον – ἔστι γὰρ ἡ φύσις πρὸ  τοῦ τὸ τοιόνδε σῶµα γενέσθαι, αὕτη γὰρ ποιεῖ τὸ τοιόνδε σῶµα
πλάττουσα  καὶ  µορφοῦσα – ἀνά
µ
γκη ήτε  ἄρχειν  αὐτὴν      τῆς  ἐπιθυµίας,  ἀλλὰ  τὸ  τοιόνδε  σῶµα  τὸ
πεπονθὸς  ταδὶ  καὶ  ἀλγυνόµενον<τῶν  ἐναντίων  ἢ  πάσχει>  ἐφιέµενον,  ἡδονῆς  ἐκ  τοῦ  πονεῖν  καὶ
πληρώσεως  ἐκ  τῆς  ἐνδείας·  τὴν  δὲ  φύσιν  ὡς  µητέρα,  ὥσπερ  στοχαζοµένην  τῶν  τοῦ  πεπονθότος
βουληµάτων,  διορθοῦν  τε  πειρᾶσθαι  καὶ  ἐπανάγειν  εἰς  αὑτὴν  καὶ  ζήτησιν  τοῦ  ἀκεσοµένου
ποιουµένην συνάψασθαι τῇζητήσει τῇ τοῦ πεπονθότος ἐπιθυµίᾳ καὶ τὴν περάτωσιν ἀπ' ἐκείνου πρὸς
αὐτὴν ἥκειν. Ὥστε τὸµὲν ἐπιθυµεῖν ἐξ αὐτοῦ – εἴποι ἄν τις προεπιθυµίαν ἴσως καὶ προθυµίαν – τὴν
δὲ ἐξ ἄλλου καὶ δι' ἄλλου ἐπιθυµεῖν, τὴν δὲ ποριζοµένην ἢ µὴ ἄλλην εἶναι. Ὅτι δὲ τοῦτό ἐστι, περὶ ὃ
ἡ ἀρχὴ τῆς ἐπιθυµίας, καὶ αἱ ἡλικίαι µαρτυροῦσιν αἱ διάφοροι. Ἄλλαι γὰρ παίδων καὶ µειρακίων καὶ
ἀνδρῶν αἱ σωµατικαὶ ὑγιαινόντων τε καὶ νοσούντων τοῦ ἐπιθυµητικοῦ τοῦ αὐτοῦ ὄντος· δῆλον γὰρ
ὅτι  τῷ  σωµατικὸν  καὶ  σῶµα  τοιόνδε  εἶναι  τρεπόµενον  παντοίας  τροπὰς  παντοδαπὰς  καὶ  τὰς
ἐπιθυµίας  ἴσχει.  Καὶ  τὸ  µὴ  συνεγείρεσθαι  δὲ  πανταχοῦ  ταῖς  λεγοµέναις  προθυµίαις  τὴν  πᾶσαν
ἐπιθυµίαν, εἰς τέλος τῆς σωµατικῆς µενούσης, καὶ πρὸ τοῦ τὸν λογισµὸν εἶναι µὴ βούλεσθαι ἢ φαγεῖν
ἢ  πιεῖν  ἐπί  τι  προελθοῦσαν  τὴν  ἐπιθυµίαν  λέγει,  ὅσον  ἦν  ἐν  τῷ  τοιῷδε  σώµατι,  τὴν  δὲ  φύσιν  µὴ
συνάψασθαι  αὐτὴν  µηδὲ  προθέσθαι  µηδὲ  βούλεσθαι,  ὥσπερ  οὐδὲ  κατὰ  φύσιν  ἐχούσης,  ἄγειν  εἰς
φύσιν, ὡς ἂν αὐτὴν τῷ παρὰ φύσιν καὶ κατὰ φύσιν ἐπιστατοῦσαν. Εἰ δέ τις πρὸς τὸ πρότερον λέγοι
ἀρκεῖν τὸ σῶµα διάφορον γινόµενον διαφόρους τῷ ἐπιθυµητικῷ τὰς ἐπιθυµίας ποιεῖν, οὐκ αὔταρκες
λέγει πρὸς τὸ ἄλλου παθόντος ἄλλως αὐτὸ ὑπὲρ ἄλλου διαφόρους ἐπιθυµίας ἔχειν, ὁπότε οὐδ' αὐτῷ
γίνεται  τὸ  ποριζόµενον.  Οὐ  γὰρ  δὴ  τῷ  ἐπιθυµητικῷ  ἡ  τροφὴ  ἢ  θερµότης  καὶ  ὑγρότης  οὐδὲ  κίνησις
οὐδὲ κούφισις κενουµένου οὐδὲ πλήρωσις µεστουµένου, ἀλλ' ἐκείνου πάντα. Ἐπὶ δὲ τῶν φυτῶν ἆρα
ἄλλο µὲν τὸ οἷον ἐναπηχηθὲν τοῖς σώµασιν αὐτῶν, ἄλλο δὲ τὸ χορηγῆσαν, ὃ δὴ ἐπιθυµητικὸν µὲν ἐν
ἡµῖν,  ἐν  ἐκείνοις  δὲ  φυτικόν,  ἢ  ἐν  µὲν  τῇ  γῇ  τοῦτο  ψυχῆς  ἐν  αὐτῇ  οὔσης,  ἐν  δὲ  τοῖς  φυτοῖς  τὸ  ἀπὸ
τούτου; Ζητήσειε δ' ἄν τις πρότερον, τίς ψυχὴ ἐν τῇ γῇ, πότερα ἐκ τῆς σφαίρας τοῦ παντός, ἣν καὶ
µόνην  δοκεῖ  ψυχοῦν  πρώτως  Πλάτων  οἷον  ἔλλαµψιν  εἰς  τὴν  γῆν,  ἢ  πάλιν      αὖ  λέγων  <πρώτην  καὶ
πρεσβυτάτην θεῶν> τῶν <ἐντὸς οὐρανοῦ> καὶ αὐτῇ δίδωσι ψυχὴν οἵαν καὶ τοῖς ἄστροις· πῶς γὰρ ἂν
θεὸς εἴη, εἰ µὴ ἐκείνην ἔχοι; Ὥστε συµβαίνει καὶ τὸ πρᾶγµα ὅπως ἔχει ἐξευρεῖν δύσκολον, καὶ µείζω
ἀπορίαν ἢ οὐκ ἐλάττω ἐξ ὧν εἴρηκεν ὁ Πλάτων γίνεσθαι. Ἀλλὰ πρότερον, πῶς ἂν εὐλόγως ἔχειν τὸ
πρᾶγµα  δόξειε.  Τὴ µ
ν ὲν  οὖν  φυτικὴν  ψυχὴν  ὡς  ἔχει  ἡ  γῆ,  ἐκ  τῶν  φυοµένων  ἐξ  αὐτῆς  ἄν  τις
µ
τεκ αίροιτο· εἰ δὲ καὶ ζῷα πολλὰ ἐκ γῆς γινόµενα ὁρᾶται, διὰ τί οὐ καὶ ζῷον ἄν τις εἴποι αὐτὴν εἶναι;
Ζῷον δὲ τοσοῦτον οὖσαν καὶ οὐ σµικρὰν µοῖραν τοῦ παντὸς διὰ τί οὐ καὶ νοῦν ἔχειν φήσειε καὶ οὕτω
θεὸν  εἶναι;  Εἴπερ  δὲ  καὶ  τῶν  ἄστρων  ἕκαστον,  διὰ  τί  οὐ  καὶ  τὴν  γῆν  ζῷον  µέρος  τοῦ  παντὸς  ζῴου
οὖσαν;  Οὐ  γὰρ  δὴ  ἔξωθεν  µὲν  συνέχεσθαι  ὑπὸ  ψυχῆς  ἀλλοτρίας  φατέον,  ἔνδον  δὲ  µὴ  ἔχειν  ὡς  οὐ
δυναµένης  καὶ  αὐτῆς  ἔχειν  οἰκείαν.  ∆ιὰ  τί  γὰρ  τὰ  µὲν  πύρινα  δύναται,  τὸ  δὲ  γήινον  οὔ;  Σῶµα  γὰρ
ἑκάτερον καὶ οὐκ ἶνες οὐδὲ ἐκεῖ οὐδὲ σάρκες οὐδ' αἷµα οὐδὲ ὑγρόν· καίτοι ἡ γῆ ποικιλώτερον καὶ ἐκ
πάντων τῶν σωµάτων. Εἰ δ' ὅτι δυσκίνητον, τοῦτο πρὸς τὸ µὴ κινεῖσθαι ἐκ τόπου λέγοι τις ἄν. Ἀλλὰ
τὸ  αἰσθάνεσθαι  πῶς;  Πῶς  γὰρ  καὶ  τὰ  ἄστρα;  Οὐ  γὰρ  δὴ  οὐδὲ  σαρκῶν  τὸ  αἰσθάνεσθαι,  οὐδ'  ὅλως
σῶµα δοτέον τῇ ψυχῇ, ἵνα αἰσθάνοιτο, ἀλλὰ τῷ σώµατι δοτέον ψυχήν, ἵνα ᾖ καὶ σῴζοιτο τὸ σῶµα·
κριτικῇ  δὲ  οὔσῃ  τῇ  ψυχῇ  ὑπάρχει  βλεπούσῃ  εἰς  σῶµα  καὶ  τῶν  τούτου
µ
παθη άτων  τὴν  κρίσιν

ποιεῖσθαι. Τίνα οὖν <τὰ> παθήµατα γῆς, καὶ τίνων αἱ κρίσεις; Ἐπεὶ καὶ τὰ φυτά, καθόσον γῆς, οὐκ
αἰσθάνεται.  Τίνων  οὖν  αἰσθήσεις  καὶ  διὰ  τίνων;  Ἢ  οὐ
µ
τολ ητέον  καὶ  ἄνευ  ὀργάνων  γίνεσθαι
αἰσθήσεις; Καὶ εἰς τίνα δὲ χρείαν τὸ αἰσθάνεσθαι αὐτῇ; Οὐ γὰρ δὴ διὰ τὸ γινώσκειν· ἀρκεῖ γὰρ ἡ τοῦ
φρονεῖν  ἴσως † γνῶσις,  οἷς  µὴ  ἐκ  τοῦ  αἰσθάνεσθαι  γίνεταί  τις  χρεία.  Ἢ  τοῦτο  µὲν  οὐκ  ἄν  τις
συγχωρήσειεν. Ἔστι γὰρ καὶ παρὰ τὴν χρείαν ἐν τοῖς αἰσθητοῖς εἴδησίς τις οὐκ ἄµουσος, οἷον ἡλίου
καὶ τῶν ἄλλων καὶ οὐρανοῦ καὶ γῆς· αἱ γὰρ τούτων αἰσθήσεις καὶ παρ' αὐτῶν ἡδεῖαι. Τοῦτο µὲν οὖν
σκεπτέον ὕστερον·  νῦν δὲ πάλιν, εἰ αἱ αἰσθήσεις τῇ γῇ, καὶ [ζῴων] τίνων αἱ αἰσθήσεις, καὶ πῶς.  Ἢ
ἀναγκαῖον  πρότερον  ἀναλαβεῖν  τὰ  ἀπορηθέντα  καὶ  καθόλου  λαβεῖν,  εἰ  ἄνευ  ὀργάνων  ἔστιν
αἰσθάνεσθαι,  καὶ  εἰ  πρὸς  χρείαν  αἱ  αἰςθήσεις,  κἂν  εἰ  ἄλλο  τι  παρὰ  τὴν  χρείαν  γίγνοιτο. ∆εῖ  δὴ
θέσθαι,  ὡς  τὸ  αἰσθάνεσθαι  τῶν  αἰσθητῶν  ἐστι  τῇ  ψυχῇ  ἢ  τῷ  ζῴῳ  ἀντίληψις  τὴν  προσοῦσαν  τοῖς
σώµασι  ποιότητα  συνιείσης  καὶ  τὰ  εἴδη  αὐτῶν  ἀ
µ
πο αττοµένης.  Ἢ  τοίνυν  µόνη  ἐφ'  ἑαυτῆς
ἀντιλήψεται, ἢ µετ' ἄλλου. Μόνη µὲν οὖν καὶ ἐφ' ἑαυτῆς πῶς; Ἐφ' ἑαυτῆς γὰρ τῶν ἐν αὐτῇ, καὶ µόνον
νόησις·  εἰ  δὲ  καὶ  ἄλλων,  δεῖ  πρότερον  καὶ  ταῦτα  ἐσχηκέναι  ἤτοι  ὁµοιωθεῖσαν  ἢ  τῷ  ὁµοιωθέντι
συνοῦσαν.  Ὁµοιωθῆναι  µὲν  οὖν  ἐφ'  ἑαυτῆς  µένουσαν  οὐχ  οἷόν  τε.  Πῶς  γὰρ  ἂν  ὁµοιωθείη
µ
ση εῖον
γραµµῇ; Ἐπεὶ οὐδ' ἡνοητὴ τῇ αἰσθητῇ ἂν γραµµῇ ἐφαρµόσειεν, οὐδὲ τὸ νοητὸν πῦρ ἢ ἄνθρωπος τῷ
αἰσθητῷ  πυρὶ  ἢ  ἀνθρώπῳ.  Ἐπεὶ  οὐδ'  ἡ  φύσις  ἡ  ποιοῦσα  τὸν  ἄνθρωπον  τῷ  γενοµένῳ  ἀνθρώπῳ  εἰς
ταὐτόν.  Ἀλλὰ  µόνη,  κἂν  εἰ  οἷόν  τε  τῷ  αἰσθητῷ  ἐπιβάλλειν,  τελευτήσει  εἰς  νοητοῦ  σύνεσιν,
ἐκφυγόντος  τοῦ  αἰσθητοῦ  αὐτήν,  οὐκ  ἐχούσης  ὅτῳ  αὐτοῦ  λάβοιτο.  Ἐπεὶ  καὶ  τὸ  ὁρατὸν  ὅταν  ψυχὴ
πόρρωθεν ὁρᾷ, κἂν ὅτι µάλιστα εἶδος εἰς αὐτὴν ἥκῃ, ἀρχόµενον τὸ πρὸς αὐτὴν οἷον ἀµερὲς ὂν λήγει
εἰς τὸ ὑποκείµενον χρῶµα καὶ σχῆµα, ὅσον ἐστὶν ἐκεῖ ὁρώσης. Οὐ τοίνυν δεῖ µόνα ταῦτα εἶναι, τὸἔξω
καὶ τὴν ψυχήν· ἐπεὶ οὐδ' ἂν πάθοι· ἀλλὰ δεῖ τὸ πεισόµενον τρίτον εἶναι, τοῦτο δέ ἐστι τὸ τὴ µ
ν ορφὴν
δεξόµενον. Συµπαθὲς ἄρα καὶ ὁµοιοπαθὲς δεῖ εἶναι καὶ ὕλης µιᾶς καὶ τὸ µὲν παθεῖν, τὸ δὲ γνῶναι,
καὶ τοιοῦτον γενέσθαι τὸ πάθος, οἷον σῴζειν µέν τι τοῦ πεποιηκότος, µὴ µέντοι ταὐτὸν εἶναι, ἀλλὰ
ἅτε  µεταξὺ  τοῦ  πεποιηκότος  καὶ  ψυχῆς  ὄν,  τὸ  πάθος  ἔχειν  µεταξὺ  αἰσθητοῦ  καὶ  νοητοῦ  κείµενον
µέσον  ἀνάλογον,  συνάπτον  πως  τὰ  ἄκρα  ἀλλήλοις,  δεκτικὸν  ἅµα  καὶ  ἀπαγγελτικὸν  ὑπάρχον,
ἐπιτήδειον  ὁµοιωθῆναι  ἑκατέρῳ.  Ὄργανον  γὰρ  ὂν  γνώσεώς  τινος  οὔτε  ταὐτὸν  δεῖ  τῷ  γινώσκοντι
εἶναι οὔτε τῷ γνωσθησοµένῳ, ἐπιτήδειον δὲ ἑκατέρῳ ὁµοιωθῆναι, τῷµὲν ἔξω διὰ τοῦ παθεῖν, τῷ δὲ
εἴσω διὰ τοῦ τὸ πάθος αὐτοῦ εἶδος γενέσθαι. Εἰ δή τι νῦν ὑγιὲς λέγοµεν, δι' ὀργάνων δεῖ σωµατικῶν
τὰς  αἰσθήσεις  γίνεσθαι.  Καὶ  γὰρ  τοῦτο  ἀκόλουθον  τῷ  τὴν  ψυχὴν  πάντη  σώµατος  ἔξω
µ
γενο ένην
µηδενὸς  ἀντιλαµβάνεσθαι  αἰσθητοῦ.  Τὸ  δὲ  ὄργανον  δεῖ  ἢ  πᾶν  τὸ  σῶµα,  ἢ  µέρος  τι  πρὸς  ἔργον  τι
ἀφωρισµένον εἶναι, οἷον ἐπὶ ἁφῆς καὶ ὄψεως. Καὶ τὰ τεχνητὰ δὲ τῶν ὀργάνων ἴδοι τις ἂν µεταξὺ τῶν
κρι  νόντων  καὶ  τῶν  κρινοµένων  γινόµενα  καὶ  ἀπαγγέλλοντα  τῷ  κρίνοντι  τὴν  τῶν  ὑποκειµένων
ἰδιότητα· ὁ γὰρ κανὼν τῷ εὐθεῖ τῷ ἐν τῇ ψυχῇ καὶ τῷ ἐν τῷ ξύλῳ συναψάµενος ἐν τῷ µεταξὺ τεθεὶς
τὸ κρίνειν τῷ τεχνίτῃ τὸ τεχνητὸν ἔδωκεν. Εἰ δὲ συνάπτειν δεῖ τὸ κριθησόµενον τῷ ὀργάνῳ, ἢ καὶ διά
τινος µεταξὺ διεστηκότος πόρρω τοῦ αἰσθητοῦ, οἷον εἰ πόρρω τὸ πῦρ τῆς σαρκὸς τοῦ µεταξὺ µηδὲν
παθόντος, ἢ οἷον εἰ κενόν τι εἴ µ
η εταξὺ ὄψεως καὶ χρώµατος, δυνατὸν ὁρᾶν τοῦ ὀργάνου τῇ δυνάµει
παρόντος, ἑτέρου λόγου. Ἀλλ' ὅτι ψυχῆς ἐν σώµατι καὶ διὰ σώµατος ἡ αἴσθησις, δῆλον. Τὸ δὲ εἰ τῆς
χρείας  µόνον  ἡ  αἴσθησις,  ὧδε  σκεπτέον.  Εἰ  δὴ  ψυχῇ  µὲν  µόνῃ  οὐκ  ἂν  αἴσθησις  γίνοιτο,  µετὰ  δὲ
σώµατος αἱ αἰσθήσεις, διὰ σῶµα ἂν εἴη, ἐξ οὗπερ καὶ αἱ αἰσθήσεις, καὶ διὰ τὴν σώµατος κοινωνίαν
δοθεῖσα,  καὶ  ἤτοι  ἐξ  ἀνάγκης  ἐπακολουθοῦσα – ὅ  τι  γὰρ  πάσχει  τὸ  σῶµα,  καὶ  φθάνει  τὸ  πάθος
µεῖζον  ὂ µ
ν έχρι  ψυχῆς – ἢ  καὶ  µ µ
ε ηχάνηται,  ὅπως  καὶ  πρὶν  µεῖζον  γενέσθαι  τὸ  ποιοῦν,  ὥστε  καὶ
φθεῖραι,  ἢ  καὶ  πρὶν  πλησίον  γενέσθαι,  φυλάξασθαι.  Εἰ  δὴ  τοῦτο,  πρὸς  χρείαν  ἂν  εἶεν  αἱ  αἰσθήσεις.
Καὶ  γὰρ  εἰ  καὶ  πρὸς  γνῶσιν,  τῷ  µὴ  ἐν  γνώσει  ὄντι  ἀλλ'  ἀµαθαίνοντι  διὰ  συµφοράν,  καὶ  ἵνα
ἀναµνησθῇ διὰ λήθην, οὐ τῷ µήτε ἐν χρείᾳ µήτε ἐν λήθῃ. Ἀλλ' εἰ τοῦτο, οὐ περὶ τῆς γῆς ἂν µόνον εἴη
σκοπεῖσθαι, ἀλλὰ καὶ περὶ ἄστρων ἁπάντων καὶ µάλιστα περὶ παντὸς τοῦ οὐρανοῦ καὶ τοῦ κόσµου.
Μέρεσι µὲν γὰρ πρὸς µέρη, οἷς καὶ τὸ παθεῖν ὑπάρχει, γένοιτο ἂν αἴσθησις κατὰ τὸν παρόντα λόγον,
ὅλῳ  δὲ  πρὸς  αὐτὸ  τίς  ἂν  εἴη  ἀπαθῶς  ἔχοντι  πανταχῇ  ἑαυτοῦ  πρὸς  ἑαυτόν;  Καὶ  γὰρ  εἰ  δεῖ  τὸ  µὲν
ὄργανον τοῦ αἰσθανοµένου εἶναι, ἕτερον δὲ παρὰ τὸ ὄργανον τὸ οὗ αἰσθάνεται ὑπάρχειν, τὸ δὲ πᾶν
ὅλον ἐστίν, οὐκ ἂν εἴη αὐτῷ τὸ µὲν δι' οὗ, τὸ δὲ οὗ ἡ αἴσθησις· ἀλλὰ συναίσθησιν µὲν αὐτοῦ, ὥσπερ
καὶ  ἡµεῖς  ἡµῶν  συναισθανόµεθα,  δοτέον,  αἴσθησιν  δὲ  ἀεὶ  ἑτέρου  οὖσαν  οὐ  δοτέον·  ἐπεὶ  καὶ  ὅταν
ἡµεῖς  παρὰ  τὸ  καθεστὼς  ἀεί  τινος  τῶν  ἐν  τῷ  σώµατι  ἀντιλαµβανώµεθα,  ἔξωθεν  προςελθόντος
ἀντιλαµβανόµεθα. Ἀλλ' ὥσπερ ἐφ' ἡµῶν οὐ µόνον τῶν ἔξωθεν ἡ ἀντίληψις, ἀλλὰ καὶ µέρει µέρους, τί
κωλύει καὶ τὸ πᾶν τῇ ἀπλανεῖ τὴνπλανωµένην ὁρᾶν, καὶ ταύτῃ τὴν γῆν καὶ τὰ ἐν αὐτῇ βλέπειν; Καὶ εἰ
µὴ  ἀπαθῆ  ταῦτα  τῶν  ἄλλων  παθῶν,  καὶ  ἄλλας  αἰσθήσεις  ἔχειν  καὶ  τὴν  ὅρασιν  µὴ  µόνον  ὡς  καθ'
αὑτὴν τῆς ἀπλανοῦς εἶναι, ἀλλ' ὡς ὀφθαλµοῦ ἀπαγγέλλοντος τῇ τοῦ παντὸς ψυχῇ ἃ εἶδε; καὶ γὰρ εἰ
τῶν ἄλλων ἀπαθής, διὰ τί ὡς ὄµµα οὐκ ὄψεται φωτοειδὲς ἔµψυχον ὄν; Ἀλλ' <ὀµµάτων>, φησίν, <οὐκ
ἐπεδεῖτο>.  Ἀλλ'  εἰ  ὅτι  µηδὲν  ἔξωθεν  ὑπελέλειπτο  ὁρατόν,  ἀλλ'  ἔνδον  γε  ἦν  καὶ  ἑαυτὸν  ὁρᾶν  οὐδὲν
ἐκώλυσεν·  εἰ  δ'  ὅτι  µάτην  ἂν  ἦν  αὑτὸν  ὁρᾶν,  ἔστω  µὴ  προηγουµένως  µὲν  οὕτως  ἕνεκα  τοῦ  ὁρᾶν
γεγονέναι, ἀκολουθεῖν δὲ τῷ οὕτως ἔχειν ἐξ ἀνάγκης. ∆ιὰ τί οὐκ ἂν εἴη τοιούτῳ ὄντι σώµατι διαφανεῖ
τὸ ὁρᾶν; Ἢ οὐκ ἀρκεῖ εἶναι τὸ δι' οὗ, ἵνα ὁρᾷ καὶ ὅλως αἰσθάνηται, ἀλλὰ δεῖ τὴν ψυχὴν οὕτως ἔχειν,
ὡς  νεύειν  πρὸς  τὰ  αἰσθητά.  Τῇ  δὲ  ψυχῇ  ὑπάρχει  ἀεὶ  πρὸς  τοῖς  νοητοῖς  εἶναι·  κἂν  οἷόν  τε  ᾖ  αὐτῇ
αἰσθάνεσθαι,  οὐκ  ἂν  γένοιτο  τοῦτο  τῷ  πρὸς  κρείττοσιν  εἶναι,  ὁπότε  καὶ  ἡµῖν  σφόδρα  πρὸς  τοῖς
νοητοῖς  οὖσιν,  ὅτε  ἐσµέν,  λανθάνουσι  καὶ  ὄψεις  καὶ  αἰσθήσεις  ἄλλαι·  κἂν  πρὸς  ἑτέρῳ  δὲ  ὅλως,  τὰ

ἕτερα λανθάνει. Ἐπεὶ καὶ τὸ µέρει τινὶ µέρους ἀντιλαµβάνεσθαι θέλειν, οἷον ἑαυτὸν εἰ καταβλέποι,
περίεργον καὶ ἐφ' ἡµῶν, καὶ εἰ µὴ ἕνεκά τινος, µάτην. Ἄλλου τε ὄψιν ὡς καλοῦ ὁρᾶν, πεπονθότος καὶ
ἐνδεοῦς. Ὀσφραίνεσθαι δὲ [καὶ ἀκούειν] καὶ γεύεσθαι χυµῶν περιστάσεις ἄν τις καὶ
µ
περιελκυσ οὺς
τῆς ψυχῆς θεῖτο· ἥλιον δὲ καὶ τὰ ἄλλα ἄστρα κατὰ συµβεβηκὸς ὁρᾶν καὶ ἀκούειν δέ. Εἰ δὲ δὴ καὶ ἐπι
στρέφεσθαι  δι'  ἄµφω,  οὐκ  ἄλογος  ἡ  θέσις.  Ἀλλ'  εἰ  ἐπιστρέφοιτο,  καὶ  µν µ
η ονεύσει·  ἢ  ἄτοπον,  ὧν
εὐεργετεῖ,  µὴ  µ
µ
νη ονεύειν.  Πῶς  οὖν  εὐεργετεῖ,  εἰ  µὴµν µ
η ονεύει; Τίνονται  δὲ  εὐχῶν  γνώσεις  κατὰ
οἷον  σύναψιν  καὶ  κατὰ  τοιάνδε  σχέσιν  ἐναρµοζοµένων,  καὶ  αἱ  ποιήσεις  οὕτως·  καὶ  ἐν  ταῖς  µάγων
τέχναις εἰς τὸ συναφὲς πᾶν· ταῦτα δὲ δυνάµεσιν ἑποµέναις συµπαθῶς. Εἰ δὲ τοῦτο, διὰ τί οὐ καὶ τὴν
γῆν  αἰσθάνεσθαι  δώσοµεν;  Ἀλλὰ  ποίας  αἰσθήσεις;  Ἢ  διὰ  τί  οὐ  πρῶτον  ἁφὴν  καὶ  µέρει  µέρους
ἀ
µ
ναπε ποµένης  ἐπὶ  τὸ  ἡγούµενον  τῆς  αἰσθήσεως  καὶ  τῷ  ὅλῳ  πυρὸς  καὶ  τῶν  ἄλλων;  Καὶ  γὰρ  εἰ  τὸ
σῶµα  δυσκίνητον,  οὔτι  γε  ἀκίνητον.  Ἀλλ'  ἔσονται  αἱ  αἰςθήσεις  οὐ  τῶν  µικρῶν,  ἀλλὰ  τῶν  µεγάλων.
Ἀλλὰ διὰ τί; Ἢ ὅτι ἀνάγκη ψυχῆς ἐνούσης τὰς κινήσεις τὰς µεγίστας µὴ λανθάνειν. Κωλύει δ' οὐδὲν
καὶ  διὰ  τοῦτο  τὸ  αἰσθάνεσθαι  γίνεσθαι,  ἵνα  εὖ  τίθοιτο  τὰ  πρὸς  ἀνθρώπους,  ὅσον  εἰς  αὐτὴν  τὰ
ἀνθρώπων ἀνάκειται – εὖ τίθοιτο δὲ οἷον συµπαθῶς – καὶ ἀκούειν δὲ εὐχοµένων καὶ ἐπινεύειν εὐχαῖς
οὐχ ὃν ἡµεῖς τρόπον, καὶ ταῖς ἄλλαις αἰσθήσεσι παθητὴν εἶναι πρὸς αὐτήν. Καὶ τἆλλα, οἷον ὀσµῶν
πέρι καὶ τῶν γευστῶν; Ἀλλ' ἤ, ὅσα ὀσφραντὰ κατὰ τὰς τῶν χυλῶν ὀσµάς, πρὸς ζῴων πρόνοιαν καὶ
κατασκευὴν καὶ ἐπισκευὴν τοῦ σωµατικοῦ αὐτῆς. Καὶ οὐκ ἀπαιτητέον ἃ ἐφ' ἡµῶν ὄργανα· οὐδὲ γὰρ
πᾶσι  ζῴοις  ταὐτά·  οἷον  ὦτα  οὐ  πᾶσι,  καὶ  οἷς  µὴ  ἔστιν,  ἀντίληψίς  ἐστι  ψόφων.  Περὶ  δὲ  ὄψεως,  εἰ
φωτὸς δεῖ, πῶς; Οὐ γὰρ δὴ ἀπαιτητέον ὄµµατα. Εἰ οὖν τοῦ φυτικοῦ συγχωρουµένου ἦν συγχωρεῖν, ἢ
ἐν  πνεύµατι  ὄντος  τοῦ  φυτικοῦ  πρώτως,  οὕτως  ἔχειν, <ἢ>  ὄντος  πνεύµατος,  τί  χρὴ  ἀπιστεῖν  καὶ
διαφανὲς  εἶναι;  Μᾶλλον  δ'  εἴπερ  πνεῦµα,  καὶ  διαφανὲς  καί,  ἐ
µ
λλα πόµενον  παρὰ  τοῦ  κύκλου,
ἐνεργείᾳ  διαφανές·  ὥστε  οὐδὲν  ἄτοπον  οὐδ'  ἀδύνατον  ὁρᾶν  τὴν  ἐν  τῇ  γῇ  ψυχήν.  Καὶ  δὴ  καὶ  νοεῖν
ψυχὴν  οὐ  φαύλου  σώµατος  εἶναι,  ὥστε  καὶ  θεὸν  εἶναι·  πάντως  γὰρ  καὶ  ἀγαθὴν  δεῖ  ἀεὶ  τὴν  ψυχὴν
εἶναι. Εἰ οὖν τοῖς φυτοῖς δίδωσι τὴν γεννητικήν – ἢ αὐτὴν τὴν γεννητικήν, ἢ ἐν αὐτῇ µὲν ἡ γεννητική,
ταύτης δὲ ἴχνος ἡ ἐν τοῖς φυτοῖς – καὶ οὕτως ἂν εἴη ὡς ἡ σὰρξ ἔµψυχος ἤδη καὶ ἐκοµίσατο, εἰ ἔχει,
καὶ  τὴν  γεννητικὴν  ἐν  αὐτοῖς  τὰ  φυτά.  Ἐνοῦσα  δὲ  δίδωσι  τῷ  σώµατι  τοῦ  φυτοῦ      ὅπερ  βέλτιον,  ᾧ
διαφέρει  τοῦ  κοπέντος  καὶ  οὐκέτι  φυτοῦ,  ἀλλὰ  µόνον  ξύλου.  Ἀλλ'  αὐτῷ  γε  τῷ  σώµατι  τῆς  γῆς  τί
δίδωσιν ἡ ψυχή; Οὐ ταὐτὸν δεῖ νοµίζειν σῶµα εἶναι γήινον ἀ
µ
ποτ ηθέν τε τῆς γῆς καὶ µένον συνεχές,
οἷα  λίθοι  δεικνύουσιν  αὐξόµενοι  µέν,  ἕως  εἰσὶ  συνηρτηµένοι,  µένοντες  δὲ  ὅσον  ἐ µ
τ ήθησαν
ἀφῃ
µ
ρη ένοι. Ἕκαστον µὲν οὖν µέρος ἴχνος ἔχειν δεῖ νοµίζειν, ἐπιθεῖν δὲ ἐπὶ τούτῳ τὸ πᾶν φυτικόν, ὃ
οὐκέτι  τοῦδέ  ἐστιν  ἢ  τοῦδε,  ἀλλὰ  τῆς  ὅλης·  εἶτα  τὴν  τοῦ  αἰσθητικοῦ  φύσιν  οὐκέτι  τῷ  σώµατι
<συµ
µ
πεφυρ ένην>,  ἐποχουµένην  δέ·  εἶτα  τὴν  ἄλλην  ψυχὴν  καὶ  νοῦν,  ἣν  δὴ  Ἑστίαν  καὶ  ∆ήµητραν
ἐ
µ
πονο άζουσιν  ἄνθρωποι  θείᾳ  φήµῃ  καὶ  φύσει  ἀ
µ
πο αντευοµένῃ  τὰ  τοιαῦτα  χρώµενοι. Καὶ  ταῦτα
µὲν  ταύτῃ.  Ἐπανιτέον  δὲ  πάλιν  καὶ  περὶ  τοῦ  θυµοειδοῦς  ζητητέον,  εἰ,  ὥσπερ  τῶν  ἐπιθυµιῶν  τὴν
ἀρχὴν καὶ ἀλγηδόνας καὶ ἡδονάς – τὰ πάθη, οὐ τὰς αἰσθήσεις – ἐν τῷ οὕτως ἔχοντι σώµατι ἐτί µ
θε εν
τῷ οἷον ζωωθέντι, οὕτω καὶ τοῦ θυµοῦ τὴν ἀρχὴν ἢ καὶ πάντα τὸν θυµὸν τοῦ οὕτως ἔχοντος σώµατος
θησόµεθα ἢ µέρους τινὸς  σώµατος, οἷον καρδίας οὕτως ἐχούσης ἢ χολῆς οὐ νεκροῦ σώµατος· καὶ εἰ,
ἄλλου ὄντος τοῦ διδόντος, τὸ ἴχνος τὸ ψυχικόν, ἢ ἐνταῦθα ἕν τι τοῦτο ὁ θυµός, οὐκέτι παρὰ φυτικοῦ
ἢ αἰσθητικοῦ. Ἐκεῖ µὲν οὖν καθ' ὅλον τὸ σῶµα τὸ φυτικὸν ὂν παντὶ ἐδίδου τῷ σώµατι τὸ ἴχνος, καὶ
τὸ ἀλγεῖν ἦν ἐν παντὶ καὶ τὸ ἥδεσθαι, καὶ ἡ ἀρχὴ τῆς ἐπιθυµίας ἐν παντὶ τοῦ πληροῦσθαι· ἡ δὲ τῶν
ἀφροδισίων οὐκ εἴρητο, ἀλλ' ἔστω περὶ τὰ µόρια τῶν τοιούτων τελεςτικά. Ἔστω δὲ ὁ περὶ τὸ ἧπαρ
τόπος τῆς ἐπιθυµίας ἀρχή, ὅτι τὸ φυτικὸν ἐκεῖ ἐνεργεῖ µάλιστα, ὃ τὸ ἴχνος τὸ ψυχικὸν τῷ ἥπατι καὶ
τῷ  σώµατι  παρέχει·  ἐκεῖ  δέ,  ὅτι  ἐκεῖ  ἄρχεται  ἡ  ἐνέργεια.Ἀλλὰ  περὶ  τοῦ  θυµικοῦ  τί  τε  αὐτὸ  καὶ  τίς
ψυχή,  καὶ  εἰ  ἀπ'  αὐτοῦ  ἴχνος  περὶ  τὴν  καρδίαν  ἢ  ἄλλο  τι  τὴν  κίνησιν  εἰς  συναµφότερον  τελοῦν
παρέχεται, ἢ ἐνταῦθα οὐκ ἴχνος, ἀλλ' αὐτὸ τὸ ὀργίζεσθαι παρέχεται. Πρῶτον οὖν σκεπτέον, τί αὐτό.
Ὅτι  µὲν  οὖν  οὐχ  ὑπὲρ  ὧν  ἂν  πάσχῃ  τὸ  σῶµα  µόνον,  ἀλλὰ  καὶ  ὑπὲρ  ὧν  ἂν  καὶ  ἕτερός  τις  τῶν
προσηκόντων,  καὶ  ὅλως  ὑπὲρ  ὧν  ἄν  τις  παρὰ  τὸ  προσῆκον  ποιῇ,  ὀργιζόµεθα,  δῆλόν  που·  ὅθεν  καὶ
αἰσθήσεως δεῖ καὶ συνέσεώς τινος ἐν τῷ ὀργίζεσθαι. ∆ιὸ καὶ εἰς ταῦτά τις ὁρῶν οὐκ ἐκ τοῦ φυτικοῦ
ὡ µ
ρ ῆσθαι,  ἀλλ'  ἐξ  ἄλλου  ἂν  ζητοῖ  τὸν  θυµὸν  τὴν  γένεσιν  ἴσχειν.  Ἀλλ'  ὅταν  ταῖς  σωµατικαῖς
διαθέσεσιν  ἕπηται  τὸ  τῆς  ὀργῆς  πρόχειρον,  καὶ  ὅταν  οἱ  µὲν  ζέοντες  αἵµατι  καὶ  χολῇ  ἕτοιµοι  εἰς  τὸ
ὀργίζεσθαι ὦσιν, ἀνειµένοι δὲ πρὸς ὀργὰς οἱ ἄχολοι λεγόµενοι καὶ κατεψυγµένοι, τά τε θηρία πρὸς
τὰς  βράσεις  οὐδενὸς  ἄλλου,  ἀλλὰ  πρὸς  τὸ  δοκηθὲν  λυµήνασθαι  τὰς  ὀργὰς  ἔχωσι,  πρὸς  τὸ
σωµατικώτερον πάλιν αὖ καὶ πρὸς τὸ συνέχον τὴν τοῦ ζῴου σύστασιν τὰς ὀργὰς ἄν τις ἀνοίσειε. Καὶ
ὅταν  οἱ  αὐτοὶνοσοῦντες  µὲν  ὀργιλώτεροι  ἢ  ὑγιαίνοντες,  ἄγευστοι  δὲ  σιτίων  ἢ  λαβόντες,  σώµατος
τοιοῦδεµηνύουσι  τὰς  ὀργὰς  ἢ  τὰς  ἀρχὰς  τῆς  ὀργῆς  εἶναι,  καὶ  τὴν  χολὴν  ἢ  τὸ  αἷµα  οἷον  ψυχοῦντα
παρέχεσθαι τὰς τοιάσδε κινήσεις, ὥστε παθόντος τοῦ τοιοῦδε σώµατος εὐθέως κινεῖσθαι τὸ αἷµα ἢ
τὴν  χολήν,  αἰσθήσεως  δὲ
µ
γενο ένης  τὴν  φαντασίαν  κοινώσασαν  τὴν  ψυχὴν  τῇ  τοιοῦδε  σώµατος
διαθέσει ἤδη πρὸς τὸ ποιοῦν τὴν ἀλγηδόνα ἵεσθαι· ἄνωθεν δὲ αὖ τὴν ψυχὴν τὴν λογισµῷ χρωµένην
φανέντος ἀδικήµατος – καὶ µὴ περὶ τὸ σῶµα – ἔχουσαν ἕτοιµον τὸ ἐκείνως θυµούµενον ἅτε πεφυκὸς
τῷ ἀποδειχθέντι ἐναντίῳ µάχεσθαι σύµµαχον τοῦτο ποιεῖσθαι. Καὶ εἶναι τὸ µὲν ἐγειρόµενον ἀλόγως
καὶ  ἐφέλκεσθαι  τῇ  φαντασίᾳ  τὸν  λόγον,  τὸ  δὲ  ἀρχόµενον  ἀπὸ  λόγου  καὶ  λῆγον  εἰς  τὸ  πεφυκὸς
χολοῦσθαι·  καὶ  παρὰ  τοῦ  φυτικοῦ  καὶ  γεννητικοῦ  ἄµφω  γίγνεσθαι  κατασκευάζοντος  τὸ  σῶµα  οἷον
ἀντιληπτικὸν  ἡδέων  καὶ  λυπηρῶν,  τὸ  δὲ  πεποιηκέναι  χολῶδες  καὶ  πικρόν.  Καὶ  <τῷ>  ἐν  τοιούτῳ

<εἶναι>  ψυχῆς  ἴχνος  [τῷ  ἐν  τοιούτῳ  εἶναι]  τοιάδε  κινεῖσθαι  δυσχεραντικὰ  καὶ  ὀργίλα  καὶ  τῷ
κεκακῶσθαι πρῶτον αὐτὸ κακοῦν πως ζητεῖν καὶ τὰἄλλα καὶ οἷον ὁµοιοῦν ἑαυτῷ. Μαρτύριον δὲ τοῦ
ὁµοούσιον  εἶναι  τοῦτο  τῷ  ἑτέρῳ  ἴχνει  ψυχῆς  τὸ  τοὺς  ἧττον  τῶν  σωµατικῶν  ἡδέων  ἐ
µ
φιε ένους  καὶ
ὅλως σώµατος καταφρονοῦντας ἧττον κινεῖσθαι πρὸς ὀργὰς [καὶ ἀλόγῳ ἀπαθείᾳ]. Τὸ δὲ τὰ δένδρα
µὴ  ἔχειν  θυµὸν  καίπερ  τὸ  φυτικὸν  ἔχοντα  οὐ  δεῖ  θαυµάζειν·  ἐπεὶ  οὐδ'  αἵµατος  οὐδὲ  χολῆς  αὐτοῖς
µέτεστιν.  Ἐγγενοµένων  µὲν  γὰρ  τούτων  ἄνευ  αἰσθήσεως  ζέσις  ἂν  ἐγένετο  µόνον  καὶ  οἷον
ἀγανάκτησις,  αἰσθήσεως  δὲ  ἐγγενοµένης  καὶ  πρὸς  τὸ  ἀδικοῦν  ἂν  ἤδη,  ὥστε  καὶ  ἀµύνεσθαι,  ὁ µ
ρ ή.
Ἀλλ' εἰ τὸ ἄλογον τῆς ψυχῆς διαιροῖτο εἰς τὸ ἐπιθυµητικὸν καὶ θυµοειδὲς καὶ τὸ µὲν εἴη τὸ φυτικόν,
τὸ δὲ θυµοειδὲς ἐξ αὐτοῦ ἴχνος περὶ αἷµα ἢ χολὴν ἢ τὸ συναµφότερον, οὐκ ἂν ὀρθὴ ἡ ἀντιδιαίρεσις
γίνοιτο,  τοῦ  µὲν  προτέρου,  τοῦ  δὲ  ὑστέρου  ὄντος.  Ἢ  οὐδὲν  κωλύει  ἄµφω  ὕστερα  καὶ  τῶν
ἐπιγενοµένων  ἐκ  τοῦ  αὐτοῦ  τὴν  διαίρεσιν  εἶναι·  ὀρεκτικῶν  γὰρ  ἡ  διαίρεσις,  ᾗ  ὀρεκτικά,  οὐ  τῆς
οὐσίας,  ὅθεν  ἐλήλυθεν.  Ἐκείνη  δὲ  ἡ  οὐσία  καθ'  αὑτὴν  οὐκ  ὄρεξις,  ἀλλ'  ἴσως  τελειοῦσα  τὴν  ὄρεξιν
συνάψασα  αὐτῇ  τὴν  παρ'  αὐτῆς  ἐνέργειαν.  Καὶ  τὸ  ἐκπεσὸν  δὲ  εἰς  θυµὸν  ἴχνος  περὶ  τὴν  καρδίαν
λέγειν  οὐκ  ἄτοπον·  οὐ  γὰρ  τὴν  ψυχὴν  ἐνταῦθα,  ἀλλὰ  τὴν  τοῦ  αἵµατος  ἀρχὴν  τοῦ  τοιοῦδε  ἐνταῦθα
λεγέσθω εἶναι. Πῶς οὖν, εἴπερ τῷ θερµανθέντι τὸ σῶµα ἔοικεν ἀλλ' οὐ τῷ φωτισθέντι, ἐξελθούσης
τῆς ἄλλης ψυχῆς οὐδέν τι ζωτικὸν ἔχει; Ἢ ἔχει ἐπ' ὀλίγον, ἀ
µ
πο αραίνεται δὲ θᾶττον, ὥσπερ καὶ ἐπὶ
τῶν
µ
θερ ανθέντων  ἀποστάντων  τοῦ  πυρός.  Μαρτυροῦσι  δὲ  καὶ  τρίχες  φυόµεναι  ἐπὶ  τῶν  νεκρῶν
σωµάτων  καὶ  ὄνυχες  αὐξόµενοι  καὶ  ζῷα  διαιρούµενα  ἐπὶ  πολὺ  κινούµενα·  τοῦτο  γὰρ  τὸ  ἔτι
ἐγκείµενον ἴσως. Καὶ εἰ συναπέρχεται δὲ τῇ ἄλλῃ ψυχῇ, οὐ
µ
τεκ ήριον τοῦτο τοῦ µὴ ἕτερον εἶναι. Καὶ
γὰρ ἀπελθόντος ἡλίου οὐ µόνον τὸ ἐφεξῆς φῶς καὶ κατ' αὐτὸν καὶ ἐξηρτηµένον ἀπέρχεται, ἀλλὰ καὶ
τὸ ἀπὸ τούτου εἰς τὸ ἔξω τούτου ὁρώµενον ἐν τοῖς παρακειµένοις ἕτερον ὂν ἐκείνου συναπέρχεται.
Ἆρ' οὖν συναπέρχεται, ἢ φθείρεται; Τοῦτο δὲ καὶ ἐπὶ τοῦ φωτὸς τοῦ τοιούτου ζητητέον καὶ ἐπὶ τῆς
ζωῆς τῆς ἐν τῷ σώµατι, ἣν δή φαµεν οἰκείαν τοῦ σώµατος εἶναι. Ὅτι µὲν γὰρ οὐδέν ἐστιν τοῦ φωτὸς
λειπόµενον  ἐν  τοῖς  πεφω
µ
τισ ένοις,  δῆλον·  ἀλλ'  εἰ  µεταπίπτει  εἰς  τὸ  πεποιηκὸς  ἢ  οὐκ  ἔστιν  ἁπλῶς,
ζητεῖ  ὁ  λόγος.  Πῶς  οὖν  οὐκ  ἔστιν  ἁπλῶς  ὄν  γέ  τι  πρότερον;  Ἀλλὰ  τί  ἦν  ὅλως,  ὅτι  µὲν  αὐτῶν  τῶν
σωµάτων,  ἀφ'  ὧν  τὸ  φῶς,  ἡ
µ
λεγο ένη  χρόα,  καί,  ὅταν  φθαρτὰ  ᾖ  τὰ  σώµατα,  µεταβαλλόντων  οὐκ
ἔστι, καὶ οὐδεὶς ζητεῖ, ὅπου τὸ χρῶµα τοῦ πυρὸς φθαρέντος, ὥσπερ οὐδ' ὅπου τὸ σχῆµα; Ἢ τὸ µὲν
σχῆµα  σχέσις  τις,  ὥσπερ  συστολὴ  τῆς  χειρὸς  καὶ  ἡ  ἔκτασις,  χρῶµα  δὲ  οὐχ  οὕτως,  ἀλλ'  ὥσπερ
γλυκύτης. Τί γὰρ κωλύει φθαρέντος τοῦ σώµατος τοῦ γλυκέος τὴν γλυκύτητα µὴ ἀπολωλέναι καὶ τοῦ
εὐώδους τὴν εὐωδίαν, ἐν ἄλλῳ δὲ σώµατι γίνεσθαι, οὐκ αἰσθητὰ δὲ εἶναι διὰ τὸ µὴ τοιαῦτα εἶναι τὰ
σώµατα  τὰ  µετειληφότα,ὥστε  ἀντερείδειν  τὰς  ἐπ'  αὐτῶν  γενοµένας  ποιότητας  τῇ  αἰσθήσει;  Οὕτως
οὖν καὶ τὸ φῶς τῶν φθαρέντων σωµάτων µένειν, τὴν δὲ ἀντιτυπίαν τὸ ἐκ πάντων οὖσαν µὴ µένειν. Εἰ
µή τις λέγοι νόµῳ ὁρᾶν, καὶ τὰς λεγοµένας ποιότητας µὴ ἐν τοῖς ὑποκειµένοις εἶναι. Ἀλλ' εἰ τοῦτο,
ἀφθάρτους  ποιήσοµεν  καὶ  οὐ  γινοµένας  ἐν  ταῖς  τῶν  σωµάτων  συστάσεσι  τὰς  ποιότητας,  καὶ  οὐδὲ
τοὺς λόγους τοὺς ἐν τοῖς σπέρµασι ποιεῖν τὰς χρόας, οἷον καὶ ἐπὶ τῶν ποικίλων ὀρνίθων, ἀλλ' οὔσας
συνάγειν  ἢ  ποιεῖν  µέν,  προσχρῆσθαι  δὲ  καὶ  ταῖς  ἐν  τῷ  ἀέρι  πλήρει  ὄντι  τῶν  τοιούτων·καὶ  γὰρ  καὶ
εἶναι  ἐν  τῷ  ἀέρι  οὐ  τοιαῦτα,  οἷα,  ὅταν  γένηται,  ἐν  τοῖς  σώµασι  φαίνεται.  Ἀλλ'  αὕ µ
τη ὲν  ἔστω  ἡ
ἀπορία ἐνθαδὶ κειµένη· µενόντων δὲ τῶν σωµάτων εἰ συνήρτηται καὶ οὐκ ἀποτέ µ
τ ηται, τί κωλύει τὸ
φῶς  µετακινουµένου  τοῦ  σώµατος  συµµετακινεῖσθαι  τό  τε  προσεχὲς  καὶ  εἴ  τι  τῷ  προσεχεῖ
συνήρτηται, κἂν µὴ ὁρᾶται ἀπιόν, ὥσπερ οὐδὲ προσιὸν φαίνεται; Ἀλλ' ἐπὶ τῆς ψυχῆς, εἰ συνέπεται
τὰ δεύτερα τοῖς προτέροις καὶ τὰ ἐφεξῆς ἀεὶ τοῖς πρὸ αὐτῶν, ἢ ἐφ' ἑαυτῶν ἕκαστα καὶ ἐστερηµένα
τῶν πρὸ αὐτῶν καὶ δυνάµενα ἐφ' ἑαυτῶν µένειν ἢ ὅλως οὐδὲν ἀποτέ µ
τ ηται τῆς ψυχῆς µέρος, ἀλλὰ
πᾶσαι µία καὶ πολλαί, καὶ ὅστις ὁ τρόπος, ἐν ἄλλοις. Ἀλλὰ τί  τὸ ἤδη σώµατος γενόµενον ἴχνος τῆς
ψυχῆς  ὄν;  Ἢ  εἰ  µὲν  ψυχή,  συνέψεται,  εἴπερ  µὴ  ἀποτέ µ
τ ηται,  τῷ  ψυχῆς  λόγῳ·  εἰ  δὲ  οἷον  ζωὴ  τοῦ
σώµατος, ὁ αὐτὸς λόγος ἐκεῖ, ὃς περὶ φωτὸς ἰνδά µ
λ ατος ἠπορεῖτο, καὶ εἰ δυνατὸν ζωὴν ἄνευ ψυχῆς
εἶναι,  εἰ  µὴ  ἄρα  τῷ  παρακεῖσθαι  τὴν  ψυχὴν  ἐνεργοῦσαν  εἰς  ἄλλο,  ταῦτα  σκεπτέον. Νῦν  δ'  ἐπειδὴ
µνήµας  µὲν  ἐν  τοῖς  ἄστροις  περιττὰς  εἶναι  ἐθέµεθα,  αἰσθήσεις  δὲ  ἔδοµεν  καὶ  ἀκούσεις  πρὸς  ταῖς
ὁράσεσι καὶ εὐχῶν δὴ κλύοντας ἔφαµεν, ἃς πρὸς ἥλιον ποιούµεθα καὶ δὴ καὶ πρὸς ἄστρα ἄλλοι τινὲς
ἄνθρωποι,  καὶ  πεπίστευται,  ὡς  δι'  αὐτῶν  αὐτοῖς  πολλὰ  καὶ  τελεῖται  καὶ  δὴ  καὶ  οὕτω  ῥᾷστα,  ὡς  µὴ
µόνον πρὸς τὰ δίκαια τῶν ἔργων συλλήπτορας εἶναι, ἀλλὰ καὶ πρὸς τὰ πολλὰ τῶν ἀδίκων, τούτων τε
πέρι παραπεπτωκότων ζητητέον – ἔχει γὰρ καὶ καθ' ἑαυτὰ µεγίστας καὶ πολυθρυλλήτους παρὰ τοῖς
δυσχεραίνουσιν ἀπορίας, θεοὺς συνεργοὺς καὶ αἰτίους γίγνεσθαι ἀτόπων ἔργων, τῶν τε ἄλλων καὶ δὴ
καὶ πρὸς ἔρωτας καὶ ἀκολάστους συλλήψεις – τούτων τε οὖν εἵνεκα καὶ µάλιστα περὶ οὗ ἐξ ἀρχῆς ὁ
λόγος, τῆς µνήµης αὐτῶν. ∆ῆλον γὰρ ὅτι, εἰ εὐξαµένων ποιοῦσι καὶ οὐ παραχρῆµα δρῶσιν αὐτά, ἀλλ'
εἰς ὕστερον καὶ πάνυ πολλάκις εἰς χρόνους, µνήµην ὧν εὔχονται ἄνθρωποι πρὸς αὐτοὺς ἔχουσιν. Ὁ
δὲ  πρόσθεν  λόγος  ὁ  παρ'  ἡµῶν  λεγόµενος  οὐκ  ἐδίδου  τοῦτο.  Ἀλλὰ  καὶ  πρὸς  τὰς  εἰς  ἀνθρώπους
εὐεργεσίας ἦν ἂν τοιοῦτον, οἷον ∆ήµητρος καὶ Ἑστίας γῆς γε οὔσης εἰ µή τις τῇ γῇµόνον τὸ εὖ ποιεῖν
τὰ ἀνθρώπεια λέγοι. Ἀµφότερα οὖν πειρατέον δεικνύναι, πῶς τε τὰ τῆ µ
ς νήµης θησόµεθα ἐν τούτοις
– ὃ δὴ πρὸς ἡµᾶς ἔχει, οὐ πρὸς τὰ δοκοῦντα τοῖς ἄλλοις, οἳ οὐ κωλύονται µνήµας διδόναι – καὶ περὶ
τῶν ἀλλοκότως δοκούντων γίγνεσθαι, ὃ φιλοσοφίας ἔργον ἐπισκέψασθαι, εἴ πῃ ἔστιν ἀπολογήσασθαι
πρὸς τὰ κατὰ θεῶν τῶν ἐν οὐρανῷ· καὶ δὴ καὶ περὶ αὐτοῦ παντὸς τοῦ κόσµου – ὡς καὶ εἰς τοῦτον
εἶσιν ἡ αἰτία ἡ τοιαύτη – εἰ πιστοὶ οἱ λέγοντες, οἳ καὶ αὐτόν φασι τὸν σύµπαντα οὐρανὸν γοητεύεσθαι
ὑπὸ  ἀνθρώπων  τό µ
λ ης  καὶ  τέχνης.  Καὶ  περὶ  δαιµόνων  δὲ  ἐπιζητήσει  ὁ  λόγος,  ὅπως  τὰ  τοιαῦτα

ὑπουργεῖν  λέγονται,  εἰ  µὴ  διὰ  τῶν  προτέρων  λύσιν  καὶ  τὰ  τούτων  λαµβάνοι. Καθόλου  τοίνυν  τὰς
ποιήσεις ληπτέον ἁπάσας καὶ τὰς πείσεις, ὅσαι γίνονται ἐν τῷ παντὶ κόσµῳ, τάς τε λεγοµένας φύσει,
καὶ ὅσαι τέχνῃ γίνονται· καὶ τῶν φύσει τὰς µὲν φατέον ἐκ τοῦ παντὸς γίνεσθαι εἰς τὰ µέρη καὶ ἐκ τῶν
µερῶν  εἰς  τὸ  πᾶν  ἢ  µερῶν  εἰς  µέρη,  τὰς  δὲ  τέχνῃ  γινοµένας  ἢ  τῆς  τέχνης,  ὥσπερ  ἤρξατο,  ἐν  τοῖς
τεχνητοῖς  τελευτώσης,  ἢ  προσχρωµένης  δυνάµεσι  φυσικαῖς  εἰς  ἔργων  φυσικῶν  ποιήσεις  τε  καὶ
πείσεις.  Τὰς  µὲν  οὖν  τοῦ  ὅλου  λέγω,  ὅσα  τε  ἡ  φορὰ  ἡ  πᾶσα  ποιεῖ  εἰς  αὐτὴν  καὶ  εἰς  τὰ  µέρη –
κινουµένη γὰρ καὶ αὐτὴν διατίθησί πως καὶ τὰ µέρη αὐτῆς – τά τε ἐν αὐτῇ τῇ φορᾷ καὶ ὅσα δίδωσι
τοῖς  ἐπὶ  γῆς·  µερῶν  δὲ  πρὸς  µέρη  πείσεις  <καὶ  ποιήσεις>  εὔδηλοί  που  παντί,  ἡλίου  τε  πρός  τε  τὰ
ἄλλα σχέσεις [καὶ ποιήσεις] καὶ πρὸς τὰ ἐπὶ γῆς καὶ τὰ ἐν τοῖς ἄλλοις στοιχείοις αὐτοῦ τε καὶ τῶν
ἄλλων  καὶ  τῶν  ἐπὶ  γῆς  καὶ  ἐν  τοῖς  ἄλλοις – περὶ  ὧν  ἑκάστου  ἐξεταστέον.  Τέχναι  δὲ  αἱ  µὲν  οἰκίαν
ποιοῦσαι  καὶ  τὰ  ἄλλα  τεχνητὰ  εἰς  τοιοῦτον  ἔληξαν·  ἰατρικὴ  δὲ  καὶ  γεωργία  καὶ  αἱ  τοιαῦται
ὑπηρετικαὶ καὶ βοήθειαν εἰς τὰ φύσει εἰσφερόµεναι, ὡς κατὰ φύσιν ἔχειν· ῥητορείαν δὲ καὶ µουσικὴν
καὶ πᾶσαν ψυχαγωγίαν ἢ πρὸς τὸ βέλτιον ἢ πρὸς τὸ χεῖρον ἄγειν ἀλλοιούσας, ἐν αἷς ζητητέον, ὅσαι
αἱ  τέχναι  καὶ  τίνα  τὴν  δύναµιν  ἔχουσι·  καί,  εἴπερ  οἷόν  τε,  ἐν  τούτοις  ἅπασι  τοῖς  πρὸς  τὴν
παροῦσανχρείαν  ἡµῖν  καὶ  τὸ  διατί  ἐφ'  ὅσον  δυνατὸν  πραγµατευτέον.  Ὅτι  µὲν  οὖν  ἡ  φορὰ  ποιεῖ,
αὑτὴν  µὲν  πρῶτον  διαφόρως  διατιθεῖσα  καὶ  τὰ  ἐντὸς  αὐτῆς,  ἀναµφισβητήτως  µὲν  τὰ  ἐπίγεια  οὐ
µόνον τοῖς σώµασιν,   ἀλλὰ καὶ ταῖς τῆς ψυχῆς διαθέσεσι, καὶ τῶν µερῶν ἕκαςτον εἰς τὰ ἐπίγεια καὶ
ὅλως  τὰ  κάτω  ποιεῖ,  πολλαχῇ  δῆλον.  Εἰ  δὲ  καὶ  ταῦτα  εἰς  ἐκεῖνα,  ὕστερον·  νῦν  δὲ  τὰ  πᾶσιν  ἢ  τοῖς
πλείστοις  συγχωρούµενα  ἐάσαντες  οὕτως  ἔχειν,  ὅσα  διὰ  λόγου  φανεῖται,  πειρατέον  λέγειν  τὸν
τρόπον  ἐξ  ἀρχῆς  τῆς  ποιήσεως  λαβόντας.  Οὐ  γὰρ  µόνον  θερµὰ  καὶ  ψυχρὰ  καὶ  τὰ  τοιαῦτα,  ἃ  δὴ
ποιότητες πρῶται τῶν στοιχείων λέγονται, οὐδ' ὅσαι ἐκ τῆς τούτων µ
  ίξεως ποιεῖν λεκτέον οὐδὲ πάντα
τὸν ἥλιον θερµότητι, ψύξει δὲ ἄλλον τινά – τί γὰρ ἂν ψυχρὸν εἴη ἐν οὐρανίῳ καὶ πυρίνῳ σώµατι; –
οὐδ'  ἄλλον  ὑγρῷ  πυρί.  Οὕτω  τε  γὰρ  οὐδὲ  τὴν  διαφορὰν  αὐτῶν  λαβεῖν  οἷόν  τε.  Πολλὰ  δὲ  καὶ  τῶν
γινοµένων εἰς τούτων τι οὐχ οἷόν τε ἀναγαγεῖν. Οὐδὲ γὰρ εἴ τις τὰς τῶν ἠθῶν διαφορὰς δοίη αὐτοῖς
κατὰ  τὰς  τῶν  σωµάτων  κράσεις  διὰ  ψυχρότητα  ἐπικρατοῦσαν  ἢ  διὰ
µ
θερ ότητα  τοιαύτας – πῶς  ἂν
φθόνους ἢ ζηλοτυπίας ἢ πανουργίας εἰς ταῦτα ἀνάγοι; Ἀλλ' εἰ καὶ ταῦτα, τύχας γοῦν πῶς, χείρους τε
καὶ βελτίους, πλουσίους καὶ πένητας, καὶ πατέρων εὐγενείας ἢ αὐτῶν θησαυρῶν τε εὑρέσεις; Μυρία
ἄν τις ἔχοι λέγειν πόρρω ἄγων σωµατικῆς ποιότητος τῆς ἐκ τῶν στοιχείων εἰς τὰ τῶν ζῴων σώµατα
καὶ  ψυχὰς  ἰούσης.  Οὐ  µὴν  οὐδὲ  προαιρέσει  ἀναθετέον  τῶν  ἄστρων      καὶ  τῇ  τοῦ  παντὸς  γνώµῃ  καὶ
τοῖς τούτων λογισµοῖς τὰ συµπίπτοντα περὶ ἕκαστα τῶν ὑπ' αὐτά. Ἄτοπον γὰρ ἐκείνους µηχανᾶσθαι
περὶ  τὰ  τῶν  ἀνθρώπων,  ὅπως  οἱ  µὲν  γένοιντο  κλέπται,  οἱ  δὲ  ἀνδραποδισταὶ  τοιχωρύχοι  τε  καὶ
ἱερόσυλοι,  ἄνανδροί  τε  ἄλλοι  καὶ  θήλεις  τὰ  ἔργα  καὶ  τὰ  πάθη  καὶ  τὰ  αἰσχρὰ  δρῶντες.  Οὐ  γὰρ  ὅτι
θεῶν,  ἀλλ'  οὐδὲ  ἀνθρώπων  µετρίων,  τάχα  δὲ  οὐδὲ  ὡντινωνοῦν  τὰ  τοιαῦτα  ἐργάζεσθαι  καὶ
καταµηχανᾶσθαι,  ἐξ  ὧν  αὐτοῖς  οὐδ'  ἡτισοῦν  ὠφέλεια  ἂν  γίγνοιτο. Εἰ  οὖν  µήτε  σωµατικαῖς  αἰτίαις
ἀναθήσοµεν µήτε προαιρέσεσιν, ὅσα ἔξωθεν εἰς ἡµᾶς τε καὶ τὰ ἄλλα ζῷα καὶ ὅλως ἐπὶ γῆς ἀφικνεῖται
ἐξ οὐρανοῦ, τίς ἂν  εἴη  λοιπὴ καὶ εὔλογος αἰτία; Πρῶτον τοίνυν θετέον  <ζῷον ἓν  πάντα τὰ ζῷα τὰ
ἐντὸς  αὐτοῦ  περιέχον>  τόδε  τὸ  πᾶν  εἶναι,  ψυχὴν  µίαν  ἔχον  εἰς  πάντα  αὐτοῦµέρη,  καθόσον  ἐστὶν
ἕκαστον αὐτοῦ µέρος· µέρος δὲ ἕκαστόν ἐστι τὸ ἐν τῷ παντὶ αἰσθητῷ, κατὰµὲν τὸ σῶµα καὶ πάντη,
ὅσον δὲ καὶ ψυχῆς τοῦ παντὸς µετέχει, κατὰ τοσοῦτον καὶ ταύτῃ· καὶ τὰµὲν µόνης ταύτης µετέχοντα
κατὰ  πᾶν  ἐστι  µέρη,  ὅσα  δὲ  καὶ ἄλλης,  ταύτῃ  ἔχει  τὸ  µὴ  µέρη  πάντη  εἶναι,  πάσχει  δὲ οὐδὲν  ἧττον
παρὰ τῶν ἄλλων, καθόσον αὐτοῦ τι ἔχει, καὶ κατ' ἐκεῖνα, ἃ ἔχει. Συµπαθὲς δὴ πᾶν τοῦτο τὸ ἕν, καὶ
ὡς ζῷον ἕν, καὶ τὸ πόρρω δὴ ἐγγύς, ὥσπερ ἐφ' ἑνὸς τῶν καθέκαστα ὄνυξ καὶ κέρας καὶ δάκτυλος καὶ
ἄλλο τι τῶν οὐκ ἐφεξῆς· ἀλλὰ διαλείποντος τοῦµεταξὺ καὶ παθόντος οὐδὲν ἔπαθε τὸ οὐκ ἐγγύς. Οὐ
γὰρ  ἐφεξῆς  τῶν  ὁµοίων  κειµένων,  διειληµµένων  δὲ  ἑτέροις  µεταξύ,  τῇ  δὲ  ὁµοιότητι  συµπασχόντων,
καὶ εἰς τὸ πόρρω ἀφικνεῖσθαι ἀνάγκη τὸ παρὰ τοῦ µὴ παρακειµένου δρώµενον· ζῴου τε ὄντος καὶ εἰς
ἓν τελοῦντος οὐδὲν οὕτω πόρρω τόπῳ, ὡς µὴ ἐγγὺς εἶναι τῇ τοῦ ἑνὸς ζῴου πρὸς τὸ συµπαθεῖν φύσει.
Τὸ  µὲν  οὖν  ὁµοιότητα  πρὸς  τὸ  ποιοῦν  ἔχον  πεῖσιν  ἔχει  οὐκ  ἀλλοτρίαν,  ἀνοµοίου  δὲ  ὄντος  τοῦ
ποιοῦντος ἀλλότριον τὸ πά
µ
θη α καὶ οὐ προσηνὲς τὸ πάσχον ἴσχει. Βλαβερὰν δὲ ποίησιν ἄλλου πρὸς
ἄλλου  ἑνὸς  ὄντος  ζῴου  οὐ  δεῖ
µ
τεθαυ ακέναι·  ἐπεὶ  καὶ  ἐφ'  ἡµῶν  ἐν  ταῖς  ἐνεργείαις  ταῖς  ἡµε  τέραις
βλάπτοι ἂν ἄλλο πρὸς ἄλλου µέρος, ἐπεὶ καὶ χολὴ καὶ ὁ θυµὸς ἄλλο, ὡς δοκεῖ, πιέζει καὶ κεντεῖ. Καὶ
δὴ καὶ ἐν τῷ παντὶ ἔστι τι θυµῷ καὶ χολῇ ἀνάλογον καὶ ἄλλο ἄλλῳ· καὶ ἐν τοῖς φυτοῖς δὲ ἐµπόδιον
ἔσται ἄλλο ἄλλῳ, ὥστε καὶ ἀφαυᾶναι. Τοῦτο δὲ οὐ µόνον ἓν ζῷον, ἀλλὰ καὶ πολλὰ ὂν ὁρᾶται· ὥστε
καθόσον µ
  ὲν ἕν, ἕκαστον τῷ ὅλῳ σῴζεται, καὶ καθόσον δὲ καὶ πολλά, πρὸςἄλληλα συνιόντα πολλαχῇ
τῷ διαφόρῳ ἔβλαψε· καὶ πρὸς τὴν αὐτοῦ χρείαν ἄλλο ἕτερον ἔβλαψε, καὶ δὴ καὶ τροφὴν ἐποιήσατο
συγγενὲς ἅµα καὶ διάφορον ὑπάρχον· καὶ σπεῦδον ἕκαστον ἑαυτῷ κατὰ φύσιν, ὅσον τε οἰκεῖον τοῦ
ἑτέρου,  λαµβάνει  εἰς  αὐτό,  καὶ  ὅσον  ἀλλότριον  ἐγίνετο,  ἀφανίζει  εὐνοίᾳ  τῇ  ἑαυτοῦ.  Ἔργον  τε  τὸ
αὑτοῦ ποιοῦν ἕκαστον τὸ µὲν δυνηθὲν ἀπολαῦσαί τι τῶν αὐτοῦ ἔργων ὠφέλησεν, ὃ δ' ἀδύνατον ἦν
ὑ
µ
πο εῖναι  τὴν  ὁρµὴν  τοῦ  ἔργου,  ἠφάνισεν  ἢ  ἔβλαψεν,  ὥσπερ  ὅσα  αὐανθείη  ἂν  παριόντος  πυρός,  ἢ
ζῷα ἐλάττω ὑπὸ µειζόνων δρόµου παρασυρείη ἢ καί που πατηθείη. Πάντων δὲ τούτων ἡ γένεσις ἥ τε
φθορὰ  ἀλλοίωσις  τε  πρὸς  τὸ  χεῖρον  ἢ  βέλτιον  τὴν  τοῦ  ἑνὸς  ζῴου  ἐκείνου  ἀ µ
νε πόδιστον  καὶ  κατὰ
φύσιν ἔχουσαν ζωὴν ἀποτελεῖ, ἐπείπερ οὐχ οἷόν τε ἦν ἕκαστα οὕτως ἔχειν, ὡς µόνα ὄντα, οὐδὲ πρὸς
αὐτὰ τὸ τέλος εἶναι καὶ βλέπειν µέρη ὄντα, ἀλλὰ πρὸς ἐκεῖνο, οὗπερ καὶ µέρη, διάφορά τε ὄντα µὴ
πάντα τὸ αὐτῶν ἐν µιᾷ ζωῇ ὄντα ἀεὶ ἔχειν· οὐκ ἦν τε µένειν οὐδὲν πάντη ὡσαύτως, εἴπερ ἔµελλε τὸ

πᾶν µένειν ἐν τῷ κινεῖσθαι τὸ µένειν ἔχον. Τῆς δὴ φορᾶς τὸ εἰκῆ οὐκ ἐχούσης, ἀλλὰ λόγῳ τῷ κατὰ τὸ
ζῷον φεροµένης, ἔδει καὶ συµφωνίαν τοῦ ποιοῦντος πρὸς τὸ πάσχον εἶναι καί τινα τάξιν εἰς ἄλληλα
καὶ  πρὸς  ἄλληλα  συντάσσουσαν,  ὥστε  καθ'  ἑκάστην  σχέσιν  τῆς  φορᾶς  καὶ  τῶν  αὖ  ὑπὸ  τὴν  φορὰν
ἄλλην καὶ ἄλλην τὴν διάθεσιν εἶναι, οἷον µίαν ὄρχησιν ἐν ποικίλῃ χορείᾳ ποιούντων· ἐπεὶ καὶ ἐν ταῖς
παρ'  ἡµῖν  ὀρχήσεσι  τὰ  µὲν  ἔξω  [πρὸς  τὴν  ὄρχησιν]  καθ'  ἕκαστον  τῶν  κινηµάτων,  ὡς  ἑτέρως
µεταβαλλόντων  τῶν  συντελούντων  πρὸς  τὴν  ὄρχησιν,  αὐλῶν  τε  καὶ  ᾠδῶν  καὶ  τῶν  ἄλλων  τῶν
µ
συνηρτη ένων,  τί  ἄν  τις  λέγοι  φανερῶν  ὄντων;  Ἀλλὰ  τὰ  µέρη  τοῦ  τὴν  ὄρχησιν  παρεχοµένου  καθ'
ἕκαστον  σχῆµα  ἐξ  ἀνάγκης  οὐκ  ἂν  ὡσαύτως  δύναιτο  ἔχειν, [τῶν  µελῶν]  τοῦ  σώµατος  ταύτῃ
µ
συνεπο ένου καὶ καµπτοµένου καὶ <τῶν µελῶν> πιεζοµένου µὲν ἑτέρου, ἀ
µ
νιε ένου δὲ ἄλλου, καὶ τοῦ
µὲν πονοῦντος, τοῦ δὲ ἀναπνοήν τινα ἐν τῷ διαφόρῳ σχηµατισµῷ δεχοµένου. Καὶ ἡ µὲν προαίρεσις
τοῦ ὀρχουµένου πρὸς ἄλλο βλέπει, τὰ δὲ πάσχει τῇ ὀρχήσει ἑ
µ
πο ένως καὶ ὑπουργεῖ τῇ ὀρχήσει καὶ
συναποτελεῖ τὴν πᾶσαν, ὥστε τὸν ἔµπειρον ὀρχήσεως εἰπεῖν ἄν, ὡς τῷ τοιούτῳ σχηµατισµῷ αἴρεται
µὲν ὑψοῦ τοδὶ µέλος τοῦ σώµατος, συγκάµπτεται δὲ τοδί, τοδὶ δὲ ἀποκρύπτεται, ταπεινὸν δὲ ἄλλο
γίνεται, οὐκ ἄλλως τοῦ ὀρχηστοῦ προελοµένου τοῦτο ποιεῖν, ἀλλ' ἐν τῇ τοῦ ὅλου σώµατος ὀρχήσει
θέσιν ταύτην ἀναγκαίαν ἴσχοντος τοῦδε τοῦµέρους τοῦ τὴν ὄρχησιν διαπεραίνοντος. Τοῦτον τοίνυν
τὸν τρόπον καὶ τὰ ἐν οὐρανῷ φατέον ποιεῖν, ὅσα ποιεῖ, τὰ δὲ καὶ
µ
ση αίνειν, µᾶλλον δὲ τὸν µὲν ὅλον
κόσµον τὴν ὅλην αὐτοῦ ζωὴν ἐνεργεῖν κινοῦντα ἐν αὐτῷ τὰ µέρη τὰ µεγάλα καὶ µ
µ
ετασχη ατίζοντα
ἀεί,  τὰς  δὲ  σχέσεις  τῶνµερῶν  πρὸς  ἄλληλα  καὶ  πρὸς  τὸ  ὅλον  καὶ  τὰς  διαφόρους  αὐτῶν  θέσεις
ἑπόµενα καὶ τὰ ἄλλα, ὡς ζῴου ἑνὸς κινουµένου, παρέχεσθαι, ὡδὶ µὲν ἴσχοντα κατὰ τὰς ὡδὶ σχέσεις
καὶ  θέσεις  καὶ
µ
σχη α
µ
τισ ούς,  ὡδὶ  δὲ  κατὰ  τὰς  ὡδί,  ὡς  µὴ  τοὺς  σχηµατιζοµένους  τοὺς  ποιοῦντας
εἶναι,  ἀλλὰ  τὸν  σχηµατίζοντα,  µηδ'  αὖ  τὸν  σχηµατίζοντα  ἄλλο  ποιοῦντα  ἄλλο  ποιεῖν – οὐ  γὰρ  εἰς
ἄλλο – ἀλλὰ  αὐτὸν  πάντα  τὰ  γινόµενα  εἶναι,  ἐκεῖ  µὲν  τὰ  σχήµατα,  ἐνθαδὶ  δὲ  τὰ  συνεπόµενα  τοῖς
σχήµασιν  ἀναγκαῖα  παθήµατα  περὶ  τὸ  οὑτωσὶ  κινούµενον  ζῷον  εἶναι,  καὶ  αὖ  περὶ  τὸ  οὑτωσὶ
συγκείµενον  καὶ  συνεστὼς  φύσει  καὶ  πάσχον  καὶ  δρῶν  εἰς  αὐτὸ  ἀνάγκαις. Ἡµᾶς  δὲ  διδόντας  τὸ
µέρος αὐτῶν εἰς τὸ πάσχειν, ὅσον ἦν ἡµέτερον ἐκείνου τοῦ σώµατος, µὴ τὸ πᾶν ἐκείνου νοµίζοντας,
µέτρια  παρ'  αὐτοῦ  πάσχειν·  ὥσπερ  οἱ  ἔµφρονες  τῶν  θητευόντων  τὸ  µέν  τι  τοῖς  δεσπόζουσιν
ὑπηρετοῦντες,  τὸ  δ'  αὐτῶν  ὄντες,  µετριωτέρων  τῶν  παρὰ  τοῦ  δεσπότου  ἐπιταγµάτων  διὰ  τοῦτο
τυγχάνοντες,  ἅτε  µὴ  ἀνδράποδα  ὄντες  µηδὲ  τὸ  πᾶν  ἄλλου.  Τὸ  δὲ  τῶν  σχηµατισµῶν  διάφορον  τῶν
θεόντων  µὴ  ἰσοταχῶν  ὄντων  ἀναγκαῖον  ἦν  γίνεσθαι,  ὡς  νῦν  γίνεται.  Λόγῳ  δὲ  φεροµένων  καὶ
διαφόρων τῶν σχέσεων τοῦ ζῴου γινοµένων, εἶτα καὶ ἐνταῦθα τούτων τῶν παρ' ἡµῖν συµπαθῶν πρὸς
τὰ  ἐκεῖ  γινοµένων,  εὔλογον  ζητεῖν,  πότερα  συνέπεσθαι  φατέον  ταῦτα  συµφωνοῦντα  ἐκείνοις,  ἢ  τὰ
σχήµατα τὰς δυνάµεις τῶν ποιουµένων ἔχειν, καὶ τὰ σχήµατα ἁπλῶς ἢ τὰ τούτων. Οὐ γὰρ ὁ αὐτὸς
σχηµατισµὸς ταὐτοῦ ἐπ' ἄλλου καὶ αὖ ἄλλων τὴν αὐτὴν
µ
ση ασίαν ἢ ποίησιν ἐργάζεται· ἐπεὶ καὶ καθ'
αὑτὸν ἕκαστος διάφορον ἔχειν τὴν φύσιν δοκεῖ. Ἢ ὀρθῶς ἔχει λέγειν τὴν τούτων σχηµάτισιν ταδὶ καὶ
τοιάνδε διάθεσιν εἶναι, τὴν δὲ ἄλλων τὴν αὐτὴν οὖσαν ἐν σχηµατισµῷ ἄλλην; Ἀλλ' εἰ τοῦτο, οὐκέτι
τοῖς  σχήµασιν,  ἀλλ'  αὐτοῖς  τοῖς  σχηµατιζοµένοις  δώσοµεν.  Ἢ  συναµφοτέροις;  Τοῖς  γοῦν  αὐτοῖς
διάφορον  σχέσιν  λαβοῦσιν,  ἀλλὰ  καὶ  τῷ  αὐτῷµόνῳ  διάφορον  τόπον  ἄλλα.  Ἀλλὰ  τί;  Ποιήσεις  ἢ
µ
ση ασίας;  Ἢ  τῷ
µ
συνα φοτέρῳ  τῷσχηµατισµῷ  τῷ  τούτων  ἄµφω  καὶ  ποιήσεις  καὶ
µ
ση ασίας  ἐν
πολλοῖς,  ἀλλαχοῦ  δὲ
µ
ση ασίαςµόνον.  Οὗτος  τοίνυν  ὁ  λόγος  δυνάµεις  µὲν  δίδωσι  τοῖς  σχήµασι,
δυνάµεις  δὲ  καὶ  τοῖς
µ
σχη ατιζοµένοις·  ἐπεὶ  καὶ  τῶν  ὀρχουµένων  ἔχει  µὲν  δύναµίν  τινα  καὶ  χεὶρ
ἑκατέρα καὶ τὰ ἄ
µ
λλα έλη, ἔχει δὲ καὶ τὰ σχήµατα πολλήν, τρίτα δέ ἐστι τὰ συνεπόµενα, αὐτῶν τε
τῶν εἰς τὴν ὄρχησιν παραλαµβανοµένων τὰ µέρη καὶ ἐξ ὧν ταῦτα, οἷον χειρὸς τὰ συνθλιβόµενα καὶ
νεῦρα καὶ φλέβες συµπαθοῦντα. Πῶς δὴ οὖν αὗται αἱ δυνάµεις; Σαφέστερον γὰρ πάλιν λεκτέον, τί
τὸ  τρίγωνον  παρὰ  τὸ  τρίγωνον  διάφορον  ἔχει,  τί  δὲ  ὁδὶ  πρὸς  τονδί,  καὶ  κατὰ  τί  τοδὶ  ἐργάζεται
καὶµέχρι τίνος. Ἐπειδὴ οὔτε τοῖς σώµασιν αὐτῶν οὔτε ταῖς προαιρέσεσιν ἀπέδοµεν τὰς ποιήσεις·τοῖς
µὲν σώµασιν, ὅτι µὴ µόνον σώµατος ἦν ποιήµατα τὰ γινόµενα, ταῖς δὲ προαιρέσεσιν, ὅτι ἄτοπον ἦν
προαιρέσεσι  θεοὺς  ποιεῖν  ἄτοπα.  Εἰ  δὲ  µ
µ
νη ονεύοιµεν,  ὅτι  ζῷον  ἓν  ὑπεθέµεθα  εἶναι,  καὶ  ὅτι  οὕτως
ἔχον  συµπαθὲς  αὐτὸ  ἑαυτῷ  ἐξανάγκης  ἔδει  εἶναι,  καὶ  δὴ  καὶ  ὅτι  κατὰ  λόγον  ἡ  διέξοδος  τῆς  ζωῆς
σύµφωνος  ἑαυτῇ  ἅπασα,  καὶ  ὅτι  τὸ  εἰκῆ  οὐκ  ἔστιν  ἐν  τῇ  ζωῇ,  ἀλλὰ  µία  ἁ µ
ρ ονία  καὶ  τάξις,  καὶ  οἱ
σχηµατισµοὶ κατὰ λόγον, καὶ κατ' ἀριθµοὺς δὲ ἕκαστα καὶ τὰ χορεύοντα ζῴου µέρη, ἄµφω ἀνάγκη
ὁµολογεῖν τὴν ἐνέργειαν τοῦ παντὸς εἶναι, τά τε ἐν αὐτῷ γινόµενα σχήµατα καὶ τὰ σχηµατιζόµενα
µέρη αὐτοῦ, καὶ τὰ τούτοις ἑπόµενα καὶ οὕτω, καὶ τοῦτον τὸν τρόπον ζῆν τὸ πᾶν, καὶ τὰς δυνάµεις
εἰς  τοῦτο  συµβάλλειν,  ἅσπερ  καὶ  ἔχοντες  ἐγένοντο  ὑπὸ  τοῦ  εὐλόγως  πεποιηκότος.  Καὶ  τὰ  µὲν
σχήµατα  οἷον  λόγους  εἶναι  ἢ  διαστάσεις  ζῴου  καὶ  ῥυθµοὺς  καὶ  σχέσεις  ζῴου  κατὰ  λόγον,  τὰ  δὲ
διεστηκότα  καὶ  ἐσχηµατισµένα  µέλη  ἄλλα·  καὶ  εἶναι  τοῦ  ζῴου  δυνάµεις  χωρὶς  [τῆς]  προαιρέσεως
ἄλλας τὰς ὡς ζῴου µέρη, ἐπεὶ τὸ τῆς προαιρέσεως αὐτοῖς ἔξω καὶ οὐ συντελοῦν πρὸς τοῦ ζῴου τοῦδε
τὴν φύσιν. Μία γὰρ ἡ προαίρεσις ἑνὸς ζῴου, αἱ δὲ δυνάµεις αἱ ἄλλαι αὐτοῦ πρὸς αὐτὸ πολλαί. Ὅσαι
δ' ἐν αὐτῷ προαιρέσεις, πρὸς τὸ αὐτό, πρὸς ὃ καὶ ἡ τοῦ παντὸς ἡ µία. Ἐπιθυµία µὲν γὰρ ἄλλου πρὸς
ἄλλο τῶν ἐν αὐτῷ· λαβεῖν γάρ τι τῶν ἑτέρων ἐθέλει µέρος τὸ ἄλλο µέρος ἐνδεὲς ὂν αὐτό· καὶ
µ
θυ ὸς
πρὸς ἕτερον, ὅταν τι παραλυπῇ, καὶ ἡ αὔξησις παρ' ἄλλου καὶ ἡ γένεσις εἰς ἄλλο τῶν µερῶν. Τὸ δ'
ὅλον καὶ ἐν τούτοις µὲν ταῦτα ποιεῖ, αὐτὸ δὲ τὸ ἀγαθὸν ζητεῖ, µᾶλλον δὲ βλέπει. Τοῦτο τοίνυν καὶ ἡ
ὀρθὴ  προαίρεσις  ἡ  ὑπὲρ  τὰ  πάθη  ζητεῖ  καὶ  εἰς  τὸ  αὐτὸ  ταύτῃ  συµβάλλει·  ἐπεὶ  καὶ  τῶν  παρ'ἄλλῳ
θητευόντων  πολλὰ µὲν τῶν ἔργων αὐτοῖς βλέπει πρὸς τὰ  ἐπιταχθέντα ὑπὸ τοῦ δεσπότου, ἡ δὲ τοῦ

ἀγαθοῦ ὄρεξις πρὸς τὸ αὐτό, πρὸς ὃ καὶ ὁ δεσπότης. Εἰ δὴ δρᾷ τι ἥλιος καὶ τὰ ἄλλα ἄστρα εἰς τὰ
τῇδε,  χρὴ  νοµίζειν  αὐτὸν  µὲν  ἄνω  βλέποντα  εἶναι – ἐφ'  ἑνὸς  γὰρ  τὸν  λόγον  ποιητέονποιεῖσθαι  δὲ
παρ' αὐτοῦ, ὥσπερ τὸ θερµαίνεσθαι τοῖς ἐπὶ γῆς, οὕτω καὶ εἴ τι µετὰ τοῦτο, ψυχῆς διαδόσει, ὅσον ἐν
αὐτῷ,  φυτικῆς  ψυχῆς  πολλῆς  οὔσης.  Καὶ  ἄλλο  δὲ  ὁµοίως  οἷον  ἐλλάµπον  δύναµιν  παρ'  αὐτοῦ
ἀπροαίρετον διδόναι. Καὶ πάντας δὴ ἕν τι οὕτως ἐσχηµατισµένον γενοµένους τὴν διάθεσιν ἄλλην καὶ
ἄλλην  αὖ  διδόναι·  ὥστε  καὶ  τὰ  σχήµατα  δυνάµεις  ἔχειν – παρὰ  γὰρ  τὸ  οὕτως  ἢ  οὕτως  ἄλλως  καὶ
ἄλλως – καὶ δι' αὐτῶν τῶν ἐσχηµατισµένων γίνεσθαί τι – παρὰ γὰρ [τὸ] τούτους ἄλλο καὶ ἄλλο αὖ
παρ' ἄλλους. Ἐπεὶ καὶ καθ' αὑτὰ τὰ σχήµατα, ὡς δυνάµεις ἔχει, καὶ ἐπὶ τῶν τῇδε ἄν τις ἴδοι. ∆ιατί
γὰρ  τὰ  µὲν  φοβερὰ  τοῖς  ὁρῶσι  τῶν
µ
σχη ά
µ
των ηδέν  τι  προπεπονθότων  τῶν  φοβουµένων,  τὰ  δὲ  οὐ
φοβεῖ ὀφθέντα; Καὶ ἄλλους µὲν ταδί, ἄλλους δὲ ταδί; Ἢ ὅτι εἰς µὲν τὸ τοιόνδε ταδὶ ἐργάζεται, εἰς δὲ
τοῦτον ἄλλα, οὐκ ἂν µὴ δυναµένων εἰς τὸ πεφυκὸς ποιεῖν. Καὶ οὑτωσὶ µὲν σχηµατισθὲν ἐκίνησε τὴν
ὄψιν, οὑτωσὶ δὲ οὐ τὸν αὐτόν. Καὶ γὰρ εἴ τις λέγοι τὸ κάλλος εἶναι τὸ κινοῦν, διατί τὸν µὲν τοῦτο,
τὸν δὲ ἄλλο ἐκίνησε, µὴ τῆς κατὰ τὸ σχῆµα διαφορᾶς τὴν δύναµιν ἐχούσης; ∆ιατί γὰρ τὰς µὲν χρόας
φήσοµεν δύναµιν ἔχειν καὶ ποιεῖν, τὰ δὲ σχήµατα οὐ φήσοµεν; Ἐπεὶ καὶ ὅλως ἄτοπον εἶναι µέν τι ἐν
τοῖς οὖσι, µὴ µέντοι ἔχειν τι ὃ δύναται. Τὸ γὰρ ὂν τοιοῦτον, οἷον ἢ ποιεῖν ἢ πάσχειν· καὶ ἐ µ
ν ὲν τοῖς
δοτέον  τὸ  ποιεῖν,  ἐπὶ  δὲ  τῶν  ἄλλων  ἄµφω.  Καὶ  ἐν  τοῖς  ὑποκειµένοις  δὲ  δυνάµεις  καὶ  παρὰ  τὰ
σχήµατα·  καὶ  ἐν  τοῖς  παρ'  ἡµῖν  εἰσι  πολλαί,  ἃς  οὐ  θερµὰ  ἢ  ψυχρὰ  παρέχεται,  ἀλλὰ  γενόµενα
ποιότησι  διαφόροις  καὶ  λόγοις  εἰδοποιηθέντα  καὶ  φύσεως  δυνάµεως  µεταλαβόντα,  οἷον  καὶ  λίθων
φύσεις  καὶ  βοτανῶν  ἐνέργειαι  θαυµαστὰ  πολλὰ  παρέχονται. Ποικιλώτατον  γὰρ  τὸ  πᾶν  καὶ  λόγοι
πάντες ἐν αὐτῷ καὶ δυνάµεις ἄπειροι καὶ ποικίλαι· οἷον δέ φασι καὶ ἐπ' ἀνθρώπου ἄλλην µὲν δύναµιν
ἔχειν [ὀφθαλµὸν καὶ] ὀστοῦν τόδε, τοδὶ δ' ἄλλην, χειρὸς µὲν τοδὶ καὶ δακτύλου τοῦ ποδός, καὶ οὐδὲν
µέρος εἶναι ὃ µὴ ἔχει καὶ οὐ τὴν αὐτὴν δὲ ἔχει – ἀγνοοῦµεν δὲ ἡµεῖς, εἰ µή τις τὰ τοιαῦτα µ µ
ε άθηκεν
– οὕτω καὶ πολὺ µᾶλλον· µᾶλλον δὲ ἴχνος ταῦτα ἐκείνων· ἐν τῷ παντὶ ἀδιήγητον δὲ καὶ θαυµαστὴν
ποικιλίαν  εἶναι  δυνάµεων,  καὶ  δὴ  καὶ  ἐν  τοῖς  κατ'  οὐρανὸν  φεροµένοις.  Οὐ  γὰρ  δή,  ὥσπερ  ἄψυχον
οἰκίαν  µεγάλην  ἄλλως  καὶ  πολλὴν  ἔκ  τινων  εὐαριθµήτων  κατ'  εἶδος,  οἷον  λίθων  καὶ  ξύλων,  εἰ  δὲ
βούλει, καὶ ἄλλων τινῶν, εἰς κόσµον ἔδει αὐτὸ γεγονέναι, ἀλλ' εἶναι αὐτὸ ἐγρηγορὸς πανταχῇ καὶ ζῶν
ἄλλο ἄλλως καὶ µηδὲν δύνασθαι εἶναι, ὃ µὴ ἔστιν αὐτῷ. ∆ιὸ καὶ ἐνταῦθα λύοιτο ἂν ἡ ἀπορία ἡ πῶς ἐν
ζῴῳ ἐµψύχῳ ἄψυχον· οὕτως γὰρ ὁ λόγος φησὶν ἄλλο ἄλλως ζῆν ἐν τῷ ὅλῳ, ἡµᾶς δὲ τὸ µὴ αἰσθητῶς
παρ'  αὐτοῦ  κινούµενον  ζῆν  µὴ  λέγειν·  τὸ  δέ  ἐστιν  ἕκαστον  ζῶν  λανθάνον,  καὶ  τὸ  αἰσθητῶς  ζῶν
συγκείµενον  ἐκ  τῶν  µὴ  αἰσθητῶς  µὲν  ζώντων,  θαυµαστὰς  δὲ  δυνάµεις  εἰς  τὸ  ζῆν  τῷ  τοιούτῳ  ζῴῳ
παρεχοµένων. Μὴ γὰρ ἂν κινηθῆναι ἐπὶ τοσαῦτα ἄνθρωπον ἐκ πάντη ἀψύχων τῶν ἐν αὐτῷ δυνάµεων
κινούµενον,  µηδ'  αὖ  τὸ  πᾶν  οὕτω  ζῆν  µὴ  ἑκάστου  τῶν  ἐν  αὐτῷ  ζώντων  τὴν  οἰκείαν  ζωήν,  κἂν
προαίρεσις  αὐτῷ  µὴ  παρῇ·  ποιεῖ  γὰρ  καὶ  προαιρέσεως  οὐ  δεηθέν,  ἅτε  προαιρέσεως  ὂν
προγενέστερον·  διὸ  καὶ  πολλὰ  δουλεύει  αὐτῷ  ταῖς  δυνάµεσιν. Οὐδὲν  οὖν  τῷ  παντὶ  ἀπόβλητον
αὐτοῦ· ἐπεὶ καὶ πῦρ καὶ ὅσα τῶν τοιούτων λέγοµεν ποιεῖν, εἴ τις τὸ ποιεῖν αὐτῶν ζητήσειε τί ποτ' ἐστὶ
τῶν  νῦν  δοκούντων  εἰδέναι,  ἀπορήσειεν  ἄν,  εἰ  µὴ  δύναµιν  ταύτην  ἀποδοίη  αὐτῷ  <τῷ>  ἐν  τῷ  παντὶ
εἶναι, καὶ τοῖς ἄλλοις δὲ τὸ τοιοῦτον τοῖς ἐν χρήσει λέγοι. Ἀλλ' ἡµεῖς τὰ µὲν συνήθη οὔτ' ἀξιοῦµεν
ζητεῖν οὔτ' ἀπιστοῦµεν, περὶ δὲ τῶν ἄλλων τῶν ἔξω τοῦ συνήθους δυνάµεων ἀπιστοῦµέν τε ὡς ἔχει
ἕκαστον, καὶ τῷ ἀσυνήθει τὸ θαυµάζειν προστίθεµεν θαυµάσαντες ἂν καὶ ταῦτα, εἰ ἀπείροις αὐτῶν
οὖσιν  ἕκαστόν  τις  προσφέρων  ἐξηγεῖτο  αὐτῶν  τὰς  δυνάµεις.  Ἔχειν  µὲν  οὖν  ἕκαστον  δύναµίν  τινα
ἄλογον φατέον ἐν τῷ παντὶ πλασθὲν καὶ µορφωθὲν καὶ µετειληφός πως ψυχῆς παρὰ τοῦ ὅλου ὄντος
ἐµψύχου καὶ περιειλ µµ
η
ένον ὑπὸ τοιούτου καὶ µόριον ὂν ἐµψύχου – οὐδὲν γὰρ ἐν αὐτῷ ὅ τι µὴ µέρος
–  ἄλλα  δὲ  ἄλλων  πρὸς  τὸ  δρᾶν  δυνατώτερα  καὶ  τῶν  ἐπὶ  γῆς  καὶ  τῶν  οὐρανίων  µᾶλλον,  ἅτε
ἐναργεστέρᾳ  φύσει  χρώµενα·  καὶ  γίνεσθαι  πολλὰ  κατὰ  τὰς  δυνάµεις  ταύτας,  οὐ  τῇ  προαιρέσει  ἀφ'
ὧν δοκεῖ ἰέναι τὸ δρώµενον – ἔστι γὰρ καὶ ἐν τοῖς προαίρεσιν οὐκ ἔχουσιν – οὐδὲ ἐπιστραφέντων τῇ
δόσει τῆς δυνάµεως, κἂν ψυχῆς τι ἀπ' αὐτῶν ἴῃ. Γένοιτο γὰρ ἂν καὶ ζῷα ἐκ ζῴου οὐ τῆς προαιρέσεως
ποιούσης οὐδ' αὖ ἐλαττουµένου οὐδ' αὖ παρακολουθοῦντος· ἀργὸς γὰρ ἦν ἡ προαίρεσις, εἰ ἔχοι,  ἢ
οὐκ ἦν ἡ ποιοῦσα. Εἰ δὲ µὴ ἔχοι τι προαίρεσιν ζῷον, ἔτι µᾶλλον τὸ µὴ παρακολουθεῖν. Ἅ τε οὖν ἐξ
αὐτοῦ  µηδενὸς  κινήσαντος  ἐκ  τῆς  ἄλλης  αὐτοῦ  ζωῆς  γίνεται  [καὶ  ὅλως  ὅσα  ἐξ  αὐτοῦ],  ὅσα  τε
κινήσαντος ἄλλου, οἷον εὐχαῖς ἢ ἁπλαῖς ἢ τέχνῃ ᾀδοµέναις, ταῦτα οὐκ εἰς ἐκεῖνον ἕκαστον, ἀλλ' εἰς
τὴν  τοῦ  δρωµένου  φύσιν  ἀνενεκτέον.  Καὶ  ὅσα  µὲν  χρηστὰ  πρὸς  ζωὴν  ἤ  τινα  ἄλλην  χρείαν
συµβάλλεται  τῇ  δόσει,  ἀνενεκτέον,  ἐξ  ἄλλου  µέρους  µείζονος  εἰς  ἄλλο  ἔλαττον  ἰόν·  ὅ  τι  δ'  ἂν
δυσχερὲς  ἐξ  αὐτῶν  λέγηται  εἰς  τὰς  γενέσεις  τῶν  ζῴων  ἰέναι,  ἢ  τῷ  µὴ  δύνασθαι  τὸ  εὔχρηστον
δέξασθαι τὸ ὑποκεί-µενον – οὐ γὰρ ἁπλῶς γίνεται τὸ γινόµενον, ἀλλ' εἰς τοδὶ καὶ ὡδί· καὶ δὴ καὶ τὸ
πάσχον  καὶ  τὸ  πεισόµενον  ὑποκειµένην  τινὰ  καὶ  τοιάνδε  φύσιν  ἔχειν – πολλὰ  δὲ  καὶ  αἱ  µίξεις
ποιοῦσιν,  ἑκάστου  τι  εὔχρηστον  εἰς  τὸ  ζῆν  διδόντος.  Γίνοιτο  δ'  ἄν  τῳ  καὶ  µὴ  συµφερόντων  τῶν
λυσιτελῶν  τὴν  φύσιν,  καὶ  ἡ  σύνταξις  ἡ  τῶν  ὅλων  οὐ  δίδωσιν  ἑκάστῳ  ἀεὶ  ὃ  βούλεται·  πολλὰ  δὲ  καὶ
προστί µ
θε εν  αὐτοὶ  τοῖς  δοθεῖσι.  Πάντα  δ'  ὅµως  εἰς  ἓν  συµπλέκεται  καὶ  θαυµαστὴν  τὴν  συµφωνίαν
ἔχει καὶ ἀπ' ἄλλων ἄλλα, κἂν ἀπ' ἐναντίων ἴῃ· πάντα γὰρ ἑνός. Καὶ εἴ τι δὲ ἐλλεῖπον πρὸς τὸ βέλτιον
τῶν  γινοµένων  µὴ  εἰδοποιηθὲν  εἰς  τέλος  µὴ  κρατηθείσης  τῆς  ὕλης,  οἷον  ἐλλεῖπον  τῷ  γενναίῳ,  οὗ
στερηθὲν  πίπτει  εἰς  αἰσχρότητα.  Ὥστε  τὰ  µὲν  ποιεῖσθαι  ὑπ'  ἐκείνων,  τὰ  δὲ  τὴν  ὑποκειµένην  φύσιν
εἰσφέρεσθαι, τὰ δὲ παρ' αὐτῶν προστιθέναι. Συνταττοµένων δὲ ἀεὶ πάντων καὶ εἰς ἓν συντελούντων
πάντων,  σηµαίνεσθαι  πάντα. <Ἀρετὴ  δὲ  ἀδέσποτον>·  συνυφαίνεσθαι  δὲ  καὶ  τὰ  αὐτῆς  ἔργα  τῇ

συντάξει,  ἅτε  καὶ  τῶν  τῇδε  ἐκεῖθεν  ἐξ
µ
ηρτη ένων,  τῶν  ἐν  τῷδε  τῷ  παντὶ  τοῖς  θειοτέροις,  καὶ
µετέχοντος  καὶ  τοῦδε  ἐκείνων.  Γίνεται  τοίνυν  τὰ  ἐν  τῷ  παντὶ  οὐ  κατὰ
µ
σπερ ατικούς,  ἀλλὰ  κατὰ
λόγους  περιληπτικοὺς  καὶ  τῶν  προτέρων  ἢ  κατὰ  τοὺς  τῶν
µ
σπερ άτων  λόγους·  οὐ  γὰρ  ἐν
µ
σπερ ατικοῖς  λόγοις  ἔνι  τι  τῶν  γινοµένων  παρὰ  τοὺς
µ
σπερ ατικοὺς  αὐτοὺς  λόγους  οὐδὲ  τῶν  παρὰ
τῆς  ὕλης  εἰς  τὸ  ὅλον  συντελούντων  οὐδὲ  τῶν  δρωµένων  εἰς  ἄλληλα  παρὰ  τῶν  γενοµένων.  Ἀλλὰ
µᾶλλον ἂν ἐοίκοι ὁ λόγος τοῦ παντὸς κατὰ λόγον τιθέντα κόσµον πόλεως καὶ νόµον, ἤδη εἰδότα ἃ
πράξουσιν οἱ πολῖται καὶ δι' ἃ πράξουσι, καὶ πρὸς ταῦτα πάντα νοµοθετοῦντος καὶ συνυφαίνοντος
τοῖς νόµοις τὰ πάθη πάντα αὐτῶν καὶ τὰ ἔργα καὶ τὰς ἐπὶ τοῖς ἔργοις τιµὰς καὶ ἀτιµίας, πάντων ὁδῷ
οἷον  αὐτοµάτῃ  εἰς  συµφωνίαν  χωρούντων.  Ἡ  δὲ
µ
ση ασία  οὐ  τούτου  χάριν,  ἵνα
µ
ση αίνῃ
προηγουµένως, ἀλλ' οὕτω γιγνοµένων
µ
ση αίνεται ἐξ ἄλλων ἄλλα· ὅτι γὰρ ἓν καὶ ἑνός, καὶ ἀπ' ἄλλου
ἄλλο γινώσκοιτ' ἄν, καὶ ἀπὸ αἰτιατοῦ δὲ τὸ αἴτιον, καὶ τὸ ἑπόµενον ἐκ τοῦ προηγησαµένου, καὶ τὸ
σύνθετον ἀπὸ θατέρου, ὅτι θάτερον καὶ θάτερον ὁµοῦ ποιῶν. Εἰ δὴ ταῦτα ὀρθῶς λέγεται, λύοιντο ἂν
ἤδη  αἱ  ἀπορίαι,  ἥ  τε  πρὸς  τὸ  κακῶν  δόσιν  παρὰ  θεῶν  γίνεσθαι  τῷ  µήτε  προαιρέσεις  εἶναι  τὰς
ποιούσας, φυσικαῖς δὲ ἀνάγκαις γίνεσθαι, ὅσα ἐκεῖθεν, ὡς µερῶν πρὸς µέρη, καὶ ἑπόµενα ἑνὸς ζωῇ,
καὶ τῷ πολλὰ παρ' αὐτῶν τοῖς γινοµένοις προστιθέναι, καὶ τῷ τῶν διδοµένων παρ' ἑκάστων οὐ κακῶν
ὄντων ἐν τῇ µίξει γίγνεσθαι ἄλλο τι, καὶ τῷ µὴ ἕνεκα ἑκάστου ἀλλ' ἕνεκα τοῦ ὅλου τὴν ζωήν, καὶ τὴν
ὑποκειµένην δὲ φύσιν ἄλλο λαβοῦσαν ἄλλο πάσχειν καὶ µηδὲ δύνασθαι κρατῆσαι τοῦ δοθέντος. Τὰς
δὲ  γοητείας  πῶς;  Ἢ  τῇ  συµπαθείᾳ,  καὶ  τῷ  πεφυκέναι  συµφωνίαν  εἶναι  ὁµοίων  καὶ  ἐναντίωσιν
ἀ µ
νο οίων,  καὶ  τῇ  τῶν  δυνάµεων  τῶν  πολλῶν  ποικιλίᾳ  εἰς  ἓν  ζῷον  συντελούντων.  Καὶ  γὰρµηδενὸς
µηχανωµένου ἄλλου πολλὰ ἕλκεται καὶ γοητεύεται· καὶ ἡ ἀληθινὴ µαγεία ἡ ἐν τῷ παντὶ<φιλία> καὶ
τὸ <νεῖκος> αὖ. Καὶ ὁ γόης ὁ πρῶτος καὶ φαρµακεὺς οὗτός ἐστιν, ὃν κατανοήσαντες ἄνθρωποι ἐπ'
ἀλλήλοις  χρῶνται  αὐτοῦ  τοῖς
µ
φαρ άκοις  καὶ  τοῖς  γοητεύµασι.  Καὶ  γάρ,  ὅτι  ἐρᾶν  πεφύκασι  καὶ  τὰ
ἐρᾶν  ποιοῦντα  ἕλκει  πρὸς  ἄλληλα,  ἀλκῇ  ἐρωτικῆς  διὰ  γοητείας  τέχνης  γεγένηται,  προστιθέντων
ἐπαφαῖς φύσεις ἄλλας ἄλλοις συναγωγοὺς καὶ ἐγκείµενον ἐχούσας ἔρωτα· καὶ συνάπτουσι δὲ ἄλλην
ψυχὴν  ἄλλῃ,  ὥσπερ  ἂν  εἰ  φυτὰ  διεστηκότα  ἐξαψάµενοι  πρὸς  ἄλληλα.  Καὶ  τοῖς  σχήµασι  δὲ
προςχρῶνται  δυνάµεις  ἔχουσι,  καὶ  αὑτοὺς
µ
σχη ατίζοντες  ὡδὶ  ἐπάγουσιν  ἐπ'  αὐτοὺς  ἀψοφητὶ
δυνάµεις  ἐν  ἑνὶ  ὄντες  εἰς  ἕν.  Ἐπεὶ  ἔξω  γε  τοῦ  παντὸς  εἴ  τις  ὑποθοῖτο  τὸν  τοιοῦτον,  οὔτ'  ἂν  ἕλξειεν
οὔτ' ἂν καταγάγοι ἐπαγωγαῖς ἢ καταδέσµοις· ἀλλὰ νῦν, ὅτι µὴ οἷον ἀλλαχοῦ ἄγει, ἔχει ἄγειν εἰδὼς
ὅπῃ  τι  ἐν  τῷ  ζῴῳ  πρὸς  ἄλλο  ἄγεται.  Πέφυκε  δὲ  καὶ  ἐπῳδαῖς  τῷ  µέλει  καὶ  τῇ  τοιᾷδε  ἠχῇ  καὶ  τῷ
σχήµατι τοῦ δρῶντος· ἕλκει γὰρ τὰ τοιαῦτα, οἷον τὰ ἐλεεινὰ σχήµατα καὶ φθέγµατα. [Ἀλλ' ἡ ψυχή]
Οὐδὲ γὰρ ἡ προαίρεσις οὐδ' ὁ γόγος ὑπὸµουσικῆς θέλγεται, ἀλλ' ἡ ἄλογος ψυχή, καὶ οὐ θαυµάζεται
ἡ  γοητεία  ἡ  τοιαύτη·  καίτοι  φιλοῦσι  κηλούµενοι,  κἂν  µὴ  τοῦτο  αἰτῶνται  παρὰ  τῶν  τῇ  µουσικῇ
χρωµένων. Καὶ τὰς ἄλλας δὲ εὐχὰς οὐ τῆς προαιρέσεως ἀκουούσης οἰητέον· οὐδὲ γὰρ οἱ θελγόµενοι
ταῖς  ἐπῳδαῖς  οὕτως,  οὐδ'  ὅταν  γοητεύῃ  ὄφις  ἀνθρώπους,  σύνεσιν  ὁ  γοητευόµενος  ἔχει,  οὐδ'
αἰσθάνεται,  ἀλλὰ  γινώσκει,  ἤδη  παθών,  ὅτι  πέπονθεν,  ἀπαθὲς  δ'  αὐτῷ  τὸ  ἡγούµενόν  ἐστιν.  Ὧι  δ'
ηὔξατο,  ἦλθέ  τι  πρὸς  αὐτὸν  ἐξ  ἐκείνου  ἢ  πρὸς  ἄλλον. Ὁ  δὲ  ἥλιος  ἢ  ἄλλο  ἄστρον  οὐκ  ἐπαίει.  Καὶ
γίνεται  τὸ  κατὰ  τὴν  εὐχὴν  συµπαθοῦς  µέρους  µέρει  γενοµένου,  ὥσπερ  ἐν  µιᾷ  νευρᾷ
µ
τετα ένῃ·
κινηθεῖσα  γὰρ  ἐκ  τοῦ  κάτω  καὶ  ἄνω  ἔχει  τὴν  κίνησιν.  Πολλάκις  δὲ  καὶ  ἄλλης  κινηθείσης  ἄλλη  οἷον
αἴσθησιν ἔχει κατὰ συµφωνίαν καὶ τῷ ὑπὸ µιᾷ ἡ µ
ρ όσθαι ἁ µ
ρ ονίᾳ. Εἰ δὲ καὶ ἐν ἄλλῃ λύρᾳ ἡ κίνησις
ἀπ' ἄλλης ἔρχεται, ὅσον τὸ συµπαθές, καὶ ἐν τῷ παντὶ τοίνυν µία ἁ µ
ρ ονία, κἂν ἐξ ἐναντίων ᾖ· καὶ ἐξ
ὁµοίων  δέ  ἐστι  καὶ  πάντων  συγγενῶν  καὶ  τῶν  ἐναντίων.  Καὶ  ὅσα  λωβᾶται  ἀνθρώπους,  οἷον  τὸ
θυµοειδὲς ἑλχθὲν µετὰ χολῆς εἰς ἥπατος φύσιν ἦλθεν, οὐχ ὡς λωβησόµενα· οἷον εἰ πῦρ τις ἐκ πυρὸς
λαβὼν ἔβλαψεν ἄλλον ὁ µηχανησάµενος † ἢ ἐλθεῖν † ἢ ὁ λαβὼν ἐκεῖνος ποιεῖ τῷ δεδωκέναι γοῦν τι
οἷον  µετατιθέν  τι  ἐξ  ἄλλου  εἰς  ἄλλο·  καὶ  τὸ  ἐληλυθὸς  δέ,  εἰ  µὴ  οἷός  τε  ἐγένετο  δέξασθαι  εἰς  ὃν
µετηνέχθη. Ὥστε  οὔτε  µνήµης  διὰ  τοῦτο  δεήσει  τοῖς  ἄστροις,  οὗπερ  χάριν  καὶ  ταῦτα
µ
πεπραγ άτευται,  οὔτε  αἰσθήσεων  ἀνα
µ
πε ποµένων·  οὔτε  ἐπινεύσεις  τοῦτον  τὸν  τρόπον  εὐχαῖς,  ὡς
οἴονταί τινες, προαιρετικάς τινας, ἀλλὰ καὶ µετ' εὐχῆς γίνεσθαί τι δοτέον καὶ εὐχῆς ἄνευ παρ' αὐτῶν,
ᾗ  µέρη  καὶ  ἑνός·  καὶ  ὅτι  δυνάµεις  καὶ  χωρὶς  προαιρέσεως  πολλαὶ  καὶ  αὗται  καὶ  ἄνευ  µηχανῆς  καὶ
µετὰ τέχνης, ὡς ἐν ζῴῳ ἑνί· καὶ ἀπολαύει ἄλλο ἄλλου καὶ βλάπτεται τῷ οὕτω πεφυκέναι, καὶ τέχναις
ἰατρῶν καὶ ἐπαοιδῶν ἄλλο ἄλλῳ ἠναγκάσθη παρασχεῖν τι τῆς δυνάµεως τῆς αὐτοῦ. Καὶ τὸ πᾶν δὲ
ὡσαύτως εἰς τὰ µέρη δίδωσι καὶ παρ' αὐτοῦ καὶ ἑλκύσαντος ἄλλου εἰς µέρος τι αὐτοῦ, κείµενον τοῖς
αὐτοῦ  µέρεσι  τῷ  αὐτοῦ  φυσικῷ,  ὡς  µηδενὸς  ἀλλοτρίου  τοῦ  αἰτοῦντος  ὄντος.  Εἰ  δὲ  κακὸς  ὁ  αἰτῶν,
θαυµάζειν  οὐ  δεῖ·  καὶ  γὰρ  ἐκ  ποταµῶν  ἀρύονται  οἱ  κακοί,  καὶ  τὸ  διδὸν  αὐτὸ  οὐκ  οἶδεν  ᾧ  δίδωσιν,
ἀλλὰ δίδωσι µόνον· ἀλλ' ὅµως συντέτακται καὶ <ὃ> δέδοται τῇ φύσει τοῦ παντός· ὥστε, εἴ τις ἔλαβεν
ἐκ  τῶν  πᾶσι  κειµένων,  οὐ  δέον,  ἕπεσθαι  αὐτῷ  ἀναγκαίῳ  νόµῳ  τὴν  δίκην.  Οὔκουν  δοτέον  τὸ  πᾶν
πάσχειν·  ἢ  τὸ  µὲν  ἡ µ
γε ονοῦν  αὐτοῦ  ἀπαθὲς  δοτέον  πάντη  εἶναι,  γιγνοµένων  δὲ  παθῶν  ἐν  µέρεσιν
αὐτοῦ  ἐκείνοις  µὲν  ἥκειν  τὸ  πάθος,  παρὰ  φύσιν  δὲ  µηδενὸς  αὐτῷ  ὄντος  ἀπαθὲς  [τὸ  γενόµενον]  ὡς
πρὸς αὐτὸ εἶναι. Ἐπεὶ καὶ τοῖς ἄστροις, καθόσον µὲν µέρη, τὰ πάθη, ἀπαθῆ µέντοι αὐτὰ εἶναι τῷ τε
τὰς  προαιρέσεις  καὶ  αὐτοῖς  ἀπαθεῖς εἶναι  καὶ  τὰ  σώµατα  αὐτῶν  καὶ  τὰς φύσεις  ἀβλαβεῖς  ὑπάρχειν
καὶ τῷ, καὶ εἰ διὰ τῆς ψυχῆς τι διδόασι, µὴ ἐλαττοῦσθαι αὐτοῖς τὴν ψυχὴν καὶ τὰ σώµατα αὐτοῖς τὰ
αὐτὰ µένειν καί, εἴ τι ὑπεκρεῖ, ἀναισθήτως ἀπιόντος καὶ τοῦ προσιόντος, εἰ πρόσεισι, λανθάνοντος.
Ὁ δὲ σπουδαῖος πῶς ὑπὸ γοητείας καὶ φαρµάκων; Ἢ τῇ µὲν ψυχῇ ἀπαθὴς εἰς γοήτευσιν, καὶ οὐκ ἂν
τὸ λογικὸν αὐτοῦ πάθοι, οὐδ' ἂν µεταδοξάσειε· τὸ δὲ ὅσον τοῦ παντὸς ἐν αὐτῷ ἄλογον, κατὰ τοῦτο

πάθοι ἄν, µᾶλλον δὲ τοῦτο πάθοι ἄν· ἀλλ' οὐκ ἔρωτας ἐκ φαρµάκων, εἴπερ τὸ ἐρᾶν ἐπινευούσης καὶ
τῆς ψυχῆς τῆς ἄλλης τῷ τῆς ἄλλης παθήµατι. Ὥσπερ δὲ ἐπῳδαῖς τὸ ἄλογον πάσχει, οὕτω καὶ αὐτὸς
ἀντᾴδων  καὶ  ἀντεπᾴδων  τὰς  ἐκεῖ  δυνάµεις  ἀναλύσει.  Θάνατον  δὲ  ἐκ  τοιούτων  ἢ  νόσους  ἢ  ὅσα
σωµατικὰ πάθοι ἄν· τὸ γὰρ µέρος τοῦ παντὸς ὑπὸ µέρους ἄλλου ἢ τοῦ παντὸς πάθοι ἄν, αὐτὸς δὲ
ἀβλαβής. Τὸ δὲ µὴ εὐθύς, ἀλλ' ὕστερον, οὐκ ἀποστατεῖ φύσεως. ∆αίµονες δὲ οὐκ ἀπαθεῖς οὐδ' αὐτοὶ
τῷ ἀλόγῳ· µνήµας δὲ καὶ αἰσθήσεις τούτοις οὐκ ἄτοπον διδόναι καὶ θέλγεσθαι φυσικῶς ἀγοµένους
καὶ κατακούειν καλούντων τοὺς αὐτῶν ἐγγυτέρω τῶν τῇδε καὶ ὅσῳ πρὸς τὰ τῇδε. Πᾶν γὰρ τὸ πρὸς
ἄλλο γοητεύεται ὑπ' ἄλλου· πρὸς ὃ γάρ ἐστιν, ἐκεῖνο γοητεύει καὶ ἄγει αὐτό· µόνον δὲ τὸ πρὸς αὐτὸ
ἀγοήτευτον.  ∆ιὸ  καὶ  πᾶσα  πρᾶξις  γεγοήτευται  καὶ  πᾶς  ὁ  τοῦ  πρακτικοῦ  βίος·  κινεῖται  γὰρ  πρὸς
ταῦτα,  ἃ  θέλγει  αὐτόν.  Ὅθεν  καὶ  τὸ  <εὐπρόσωπος  γὰρ  ὁ  τοῦ  µεγαλήτορος  Ἐρεχθέως  δῆµος>.  Τί
γὰρ µαθών τις πρὸς ἄλλο ἔχει; Ἢ ἑλκόµενος οὐµάγων τέχναις, ἀλλὰ τῆς φύσεως, τῆς ἀπάτης δούσης
καὶ συναψάσης ἄλλο πρὸς ἄλλο οὐ τοῖς τόποις, ἀλλ' οἷς ἔδωκε φίλτροις. Μόνη δὲ λείπεται ἡ θεωρία
ἀγοήτευτος εἶναι, ὅτι µηδεὶς πρὸς αὑτὸν γεγοήτευται· εἷς γάρ ἐστι, καὶ τὸ θεωρούµενον αὐτός ἐστι,
καὶ ὁ λόγος οὐκ ἠ
µ
πατη ένος, ἀλλ' ὃ δεῖ ποιεῖ, καὶ τὴν αὐτοῦ ζωὴν καὶ τὸ ἔργον ποιεῖ. Ἐκεῖ δὲ οὐ τὸ
αὐτοῦ, καὶ οὐχ ὁ λόγος τὴν ὁρµήν, ἀλλ' ἀρχὴ καὶ τοῦ ἀλόγου αἱ τοῦ πάθους προτάσεις. Τέκνων µὲν
γὰρ  ἐπιµέλειαι  καὶ  πρὸς  γάµον  σπουδαὶ  φανερὰν  τὴν  ὁλκὴν  ἔχουσιν,  ὅσα  τε  ἀνθρώπους  δελεάζει
ἡδέα  γινόµενα  ταῖς  ἐπιθυµίαις.  Πράξεις  δὲ  αἱ  µὲν  διὰ  θυµὸν  ἀλόγως  κινοῦνται,  αἱ  δὲ  δι'  ἐπιθυµίας
ὡσαύτως, πολιτεῖαι δὲ καὶ ἀρχῶν ὀρέξεις τὸ φίλαρχον τὸ ἐν ἡµῖν ἔχουσι προκαλούµενον. Καὶ αἱ µὲν
γινόµεναι ὑπὲρ τοῦ µὴ παθεῖν ἀρχὴν ἔχουσι τὸν φόβον, αἱ δ' ὑπὲρ τοῦ πλείονος τὴν ἐπιθυµίαν. Αἱ δὲ
τῶν χρειωδῶν χάριν τὴν τῆς φύσεως ἔνδειαν ζητοῦσαι ἀποπληροῦν φανερῶς ἔχουσι τὴν τῆς φύσεως
βίαν πρὸς τὸ ζῆν οἰκειώσασαν. Εἰ δέ τις λέγοι τὰς πράξεις τῶν καλῶν ἀγοητεύτους εἶναι ἢ καὶ τὴν
θεωρίαν καλῶν οὖσαν γοητεύεσθαι λεκτέον, εἰ µὲν ὡς ἀναγκαίας καὶ τὰς καλὰς λεγοµένας πράξεις
πράττοι  ἄλλο  τὸ  ὄντως  καλὸν  ἔχων,  οὐ  γεγοήτευται – οἶδε  γὰρ  τὴν  ἀνάγκην  καὶ  οὐ  πρὸς  τὸ  τῇδε
βλέπει,  οὐδὲ  πρὸς  ἄλλα  ὁ  βίος – ἀλλὰ  τῇ  τῆς  φύσεως  τῆς  ἀνθρωπίνης  βίᾳ  καὶ  τῇ  πρὸς  τὸ  ζῆν  τῶν
ἄλλων ἢ καὶ αὐτοῦ οἰκειώσει – δοκεῖ γὰρ εὔλογον ἴσως µὴ ἐξάγειν ἑαυτὸν διὰ τὴν οἰκείωσιν – [ὅτι]
οὕτως  ἐγοητεύθη.  Εἰ  δὲ  τὸ  ἐν  ταῖς  πράξεσιν  ἀγαπήσας  καλὸντὰς  πράξεις  αἱρεῖται  ἀπατηθεὶς  τοῖς
ἴχνεσι τοῦ καλοῦ, γεγοήτευται τὸ περὶ τὰ κάτω καλὸν διώκων· ὅλως γὰρ ἡ περὶ τὸ ἐοικὸς τῷ ἀληθεῖ
πραγµατεία καὶ ὁλκὴ εἰς αὐτὸ πᾶσα ἠ
µ
πατη ένου ἐξ ἐκείνων τῶν ἐπ' αὐτὰ ἑλκόντων· τοῦτο δὲ ἡ τῆς
φύσεως  γοητεία  ποιεῖ·  τὸ  γὰρ  οὐκ  ἀγαθὸν  ὡς  ἀγαθὸν  διώκειν  ἑλχθέντα  τῷ  ἐκείνου  εἴδει  ἀλόγοις
ὁ µ
ρ αῖς, τοῦτό ἐστιν ἀγοµένου ὅπου µὴ ἤθελεν οὐκ εἰδότος. Τοῦτο δὲ τί ἄν τις ἄλλο ἢ γοητείαν εἴποι;
Μόνος οὖν ἀγοήτευτος, ὃς ἑλκό-µενος τοῖς ἄλλοις αὐτοῦ µέρεσι τούτων οὐδὲν ἀγαθὸν λέγει εἶναι ὧν
ἐκεῖνα λέγει, ἀλλὰ µόνον ὃ οἶδεν αὐτὸς οὐκ ἠ
µ
πατη ένος οὐδὲ διώκων, ἀλλ' ἔχων. Οὐκ ἂν οὖν ἕλκοιτο
οὐδαµοῦ. Ἐκ  δὴ  τῶν  εἰ
µ
ρη ένων  ἁπάντων  ἐκεῖνο  φανερόν,  ὅτι,  ὡς  ἕκαστον  τῶν  ἐν  τῷ  παντὶ  ἔχει
φύσεως καὶ διαθέσεως, οὕτω τοι συντελεῖ εἰς τὸ πᾶν καὶ πάσχει καὶ ποιεῖ, καθάπερ ἐφ' ἑκάστου ζῴου
ἕκαστον τῶν µερῶν, ὡς ἔχει φύσεως καὶ κατασκευῆς, οὕτω πρὸς τὸ ὅλον συντελεῖ καὶ ὑπουργεῖ καὶ
τάξεως  καὶ  χρείας  ἠξίωται·  δίδωσί  τε  τὸ  παρ'  αὐτοῦ  καὶ  δέχεται  τὰ  παρὰ  τῶν  ἄλλων,  ὅσων  αὐτῷ
δεκτικὴ ἡ φύσις· καὶ οἷον συναίσθησις παντὸς πρὸς πᾶν· καὶ εἰ ἕκαστον δὲ τῶν µερῶν καὶ ζῷον ἦν,
εἶχεν ἂν καὶ ζῴου ἔργα ἕτερα ὄντα τῶν τοῦ µέρους. Καὶ δὴ κἀκεῖνο ἀναφαίνεται, ὅπως τὸ καθ' ἡµᾶς
ἔχει,  ὡς  ποιοῦντές  τι  καὶ  ἡµεῖς  ἐν  τῷ  παντί,  οὐ  µόνον  ὅσα  σῶµα  πρὸς  σῶµα  καὶ  πάσχον  αὖ  τὰ
τοιαῦτα, ἔτι καὶ τὴν ἄλλην αὐτῶν φύσιν εἰσφερόµεθα συναφθέντες τοῖς συγγενέσιν οἷς ἔχοµεν πρὸς
τὰ συγγενῆ τῶν ἔξω· καὶ δὴ καὶ ψυχαῖς ἡµῶν καὶ διαθέσεσι συναφεῖς γινόµενοι µ
, ᾶλλον δὲ ὄντες, πρός
τε τὰ ἐφεξῆς ἐν τῷ δαιµονίῳ τόπῳ καὶ τὰ ἐπέκεινα αὐτῶν οὐκ ἔστιν ὅπως λανθά µ
νο εν ὁποῖοί τινες
ἐσµέν.  Οὐ  τοίνυν  οὐδὲ  τὰ  αὐτὰ  πάντες  δίδοµεν  οὐδὲ  ταὐτὸν  δεχόµεθα·  ὃ  γὰρ  µὴ  ἔχοµεν  πῶς  ἂν
µεταδοί µ
η εν  ἄλλῳ,  οἷον  ἀγαθόν;  Οὐδ'  αὖ  τῷ  µὴ  δεκτικῷ  ἀγαθοῦ  ἀγαθόν  τι  κοµιούµεθα.  Τὴν  οὖν
αὐτοῦ τις κακίαν συνάψας ἐγνώσθη τε ὅς ἐστι καὶ κατὰ τὴν αὐτοῦ φύσιν ὤσθη εἰς ὃ ἔχει καὶ ἐνταῦθα
καὶ ἐντεῦθεν ἀπαλλαγεὶς εἰς ἄλλον τοιοῦτον τόπον φύσεως ὁλκαῖς. Τῷ δὲ ἀγαθῷ αἵ τε λήψεις αἵ τε
δόσεις  καὶ  αἱ  µεταθέσεις  ἄλλαι,  ὥσπερ  ἐκµηρίνθων  ὁλκαῖς  τισι  φύσεως  µετατιθεµένων.  Οὕτω
θαυµαστῶς  ἔχει  δυνάµεως  καὶ  τάξεως  τόδε  τὸ  πᾶν  γινοµένων  ἁπάντων  <ἀψόφῳ  κελεύθῳ  κατὰ
δίκην>,  ἣν  οὐκ  ἔστι  φυγεῖν  οὐδενί,  ἧς  ἐπαίειµὲν  ὁ  φαῦλος  οὐδέν,  ἄγεται  δὲ  οὐκ  εἰδὼς  οἷ  δεῖ  ἐν  τῷ
παντὶ φέρεσθαι· ὁ δ' ἀγαθὸς καὶ οἶδε, καὶοὗ δεῖ ἄπεισι, καὶ γινώσκει πρὶν ἀπιέναι οὗ ἀνάγκη αὐτῷ
ἐλθόντι οἰκεῖν, καὶ εὔελπίς ἐστιν, ὡςµετὰ θεῶν ἔσοιτο. Ἐν µὲν γὰρ ὀλίγῳ ζῴῳ σµικραὶ τῶν µερῶν αἱ
µεταβολαὶ καὶ συναισθήσεις καὶ οὐκ ἔστιν ἐν αὐτῷ τὰ µ
  έρη ζῷα εἶναι, εἰ µή που ἐπὶ βραχὺ ἔν τισιν· ἐν
δὲ τῷ ἐν ᾧ διαστάσεις τε τοσαῦται καὶ ἕκαστον τῶν ἐν αὐτῷ χάλασιν ἔχει καὶ ζῷά ἐστι πολλά, τὰς
κινήσεις δεῖ καὶ τὰ µ
ς εταστάσεις µείζους εἶναι. Ὁρῶµεν δὲ καὶ ἥλιον καὶ σελήνην καὶ τὰ ἄλλα ἄστρα
ἐν τάξειµετατιθέµενα καὶ µ
  ετακινούµενα. Οὐ τοίνυν ἄλογον οὐδὲ τὰς ψυχὰς µ
  ετατίθεσθαι µ
  ὴ τὸ αὐτὸ
ἀεὶ  ἦθος  σῳζοµένας,  ταττοµένας  δὲ  ἀνάλογον  ὧν  ἔπαθον  καὶ  ποιοῦσι,  τάξιν  οἷον  κεφαλῆς,  τὰς  δὲ
οἷον ποδῶν λαβούσας, πρὸς τὸ πᾶν σύµφωνον· ἔχει γὰρ καὶ αὐτὸ διαφορὰς πρὸς τὸ ἄµεινόν τε καὶ
χεῖρον. Ἣ δ' ἂν µήτε τὸ ἄµεινον τὸ ἐνταῦθα αἱρῆται µήτε τοῦ χείρονος µετέχουσα ᾖ, ἄλλον τόπον
καὶ καθαρὸν ἠλλάξατο τοῦτον, ὃν εἵλετο, λαβοῦσα. Αἱ δὲ κολάσεις ὥσπερ νενοσηκότωνµερῶν, τῶν
µὲν  ἐπιστύψεις  φαρµάκοις,  τῶν  δὲ  ἐξαιρέσεις  ἢ  καὶ  ἀλλοιώσεις,  ἵνα  ὑγιαίνοι  τὸ  πᾶν  ἑκάστου
διατιθεµένου  οὗ  δεῖ·  τὸ  δ'  ὑγιεινὸν  τοῦ  παντὸς  ἀλλοιουµένου,  τοῦ  δὲ  ἐξαιρουµένου  ἐντεῦθεν,  ὡς
ἐνθαδὶ νοσοῦντος, οὗ δὲ µ
  ὴ νοσήσει, τιθεµένου.

IV,5 Περὶ ψυχῆς ἀποριῶν, τρίτον (29)

Ἐπεὶ δὲ ὑπερεθέµεθα σκέψασθαι, εἰ µηδενὸς ὄντος µεταξὺ ἔστιν ὁρᾶν οἷον ἀέρος ἢ ἄλλου τινὸς τοῦ
λεγοµένου διαφανοῦς σώµατος, νῦν σκεπτέον. Ὅτι µὲν οὖν διὰ σώµατός τινος δεῖ τὸ ὁρᾶν καὶ ὅλως
τὸ αἰσθάνεσθαι γίνεσθαι, εἴρηται· ἄνευ µὲν γὰρ σώµατος πάντη ἐν τῷ νοητῷ τὴν ψυχὴν εἶναι. Τοῦ δὲ
αἰσθάνεσθαι  ὄντος  ἀντιλήψεως  οὐ  νοητῶν,  ἀλλὰ  αἰσθητῶν  µόνον,  δεῖ  πως  τὴν  ψυχὴν  συναφῆ
γενοµένην  τοῖς  αἰσθητοῖς  διὰ  τῶν  προςοµοίων  κοινωνίαν  τινὰ  πρὸς  αὐτὰ  γνώσεως  ἢ  παθήµατος
ποιεῖσθαι. ∆ιὸ καὶ δι' ὀργάνων σωµατικῶν ἡ γνῶσις· διὰ γὰρ τούτων οἷον συµφυῶν ἢ συνεχῶν ὄντων
οἷον εἰς ἕν πως πρὸς αὐτὰ τὰ αἰσθητὰ ἰέναι, ὁµοπαθείας τινὸς οὕτω πρὸς αὐτὰ γινοµένης. Εἰ οὖν δεῖ
συναφήν τινα πρὸς τὰ γινωσκόµενα γίνεσθαι, περὶ µὲν τῶν ὅσα ἁφῇ τινι γινώςκεται, τί ἄν τις ζητοῖ;
Περὶ δὲ τῆς ὁράσεως – εἰ δὲ καὶ περὶ τῆς ἀκοῆς, ὕστερον – ἀλλὰ περὶ τοῦ ὁρᾶν, εἰ δεῖ τι µεταξὺ εἶναι
σῶµα τῆς ὄψεως καὶ τοῦ χρώµατος. Ἢ νύττοι κατὰ συµβεβηκὸς ἂν τὸµεταξὺ σῶµα, συµβάλλεται δὲ
οὐδὲν πρὸς ὅρασιν τοῖς ὁρῶσιν; Ἀλλ' εἰ πυκνὰ µὲν ὄντα τὰ σώµατα, ὥσπερ τὰ γεηρά, κωλύει ὁρᾶν,
ὅσῳ δὲ  λεπτότερα ἀεὶ τὰ µεταξύ, µᾶλλον ὁρῶµεν, συνεργὰ ἄν τις τοῦ ὁρᾶν τὰ µεταξὺ θείη. Ἤ, εἰ οὐ
συνεργά,  οὐ  κωλυτικά·  ταῦτα  δὲ  κωλυτικὰ  ἄν  τις  εἴποι.  Ἀλλ'  εἰ  τὸ  πάθος  πρότερον  τὸ  µεταξὺ
παραδέχεται  καὶ  οἷον  τυποῦται –
µ
ση εῖον  δὲ  τό,εἰ  καὶ  ἔµπροσθέν  τις  ἡµῶν  ἔστη  πρὸς  τὸ  χρῶµα
βλέπων,  κἀκεῖνον  ὁρᾶν – πάθους  ἐν  τῷ  µεταξὺµὴ  γενοµένου  οὐδ'  ἂν  εἰς  ἡµᾶς  τοῦτο  ἀφικνοῖτο.  Ἢ
οὐκ  ἀνάγκη  τὸ  µεταξὺ  πάσχειν,  εἰ  τὸπεφυκὸς  πάσχειν – ὁ  ὀφθαλµός – πάσχει·  ἤ,  εἰ  πάσχοι,  ἄλλο
πάσχει· ἐπεὶ οὐδ' ὁ κάλαµος ὁµεταξὺ τῆς νάρκης καὶ τῆς χειρός, ὃ πάσχει ἡ χείρ· καὶ µὴν κἀκεῖ, εἰ µὴ
µεταξὺ ὁ κάλαµος εἴη καὶ ἡ θρίξ, οὐκ ἂν πάθοι ἡ χείρ. Ἢ τοῦτο µὲν καὶ αὐτὸ ἀµφισβητοῖτο ἄν· καὶ
γάρ, εἰ ἐντὸς δικτύου γένοιτο, ὁ θηρευτὴς πάσχειν λέγεται τὸ ναρκᾶν. Ἀλλὰ γὰρ κινδυνεύει ὁ λόγος
ἐπὶ  τὰς  λεγοµένας  συµπαθείας  ἰέναι.  Εἰ  δὲ  τοδὶ  ὑπὸ  τουδὶ  πέφυκε  πάσχειν  συµπαθῶς  τῷ  τινα
ὁµοιότητα ἔχειν πρὸς αὐτό, οὐκ ἂν τὸ µεταξὺ ἀνόµοιον ὂν πάθοι, ἢ τὸ αὐτὸ οὐκ ἂν πάθοι. Εἰ τοῦτο,
πολλῷµᾶλλον µηδενὸς ὄντος µεταξὺ πάθοι ἂν τὸ πεφυκὸς πάσχειν ἢ ἐὰν τὸ µεταξὺ τοιοῦτον ᾖ, οἷον
αὐτὸ  καὶ  παθεῖν  τι. Εἰ  µὲν  οὖν  τοιοῦτόν  ἐστι  τὸ  ὁρᾶν,  οἷον  τὸ  τῆς  ὄψεως  φῶς  συνάπτειν  πρὸς  τὸ
µεταξὺ  [φῶς]  µέχρι  τοῦ  αἰσθητοῦ,  δεῖ  µεταξὺ  τοῦτο  εἶναι  τὸ  φῶς,  καὶ  ἡ  ὑπόθεσις  αὕτη  τὸ  µεταξὺ
τοῦτο ζητεῖ· εἰ δὲ τροπὴν ἐργάζεται τὸ ὑποκείµενον σῶµα κεχρωσµένον, τί κωλύει τὴν τροπὴν εὐθὺς
πρὸς  τὸ  ὄµµα  ἰέναι  µηδενὸς  ὄντος  µεταξύ;  Εἰ  καὶ  νῦν  ἐξ  ἀνάγκης,  ὅτε  ἐστί,  τρέπεταί  πως  τὸ  τῶν
ὀµµάτων  πρόσθεν  κείµενον.  Καὶ  οἱ  ἐκχέοντες  δὲ  τὰς  ὄψεις  οὐκ  ἂν  ἔχοιεν  ἀκολουθοῦν  τὸ  πάντως
µεταξύ τι εἶναι, εἰ µὴ φοβοῖντο, µὴ πέσῃ ἡ ἀκτίς· ἀλλὰ φωτός ἐστι, καὶ τὸ φῶς εὐθυποροῦν. Οἱ δὲ τὴν
ἔνστασιν  αἰτιώµενοι  δέοιντο  ἂν  πάντως  τοῦ  µεταξύ.  Οἱ  δὲ  τῶν  εἰδώλων  προστάται  διὰ  τοῦ  κενοῦ
λέγοντες  διιέναι  χώραν  ζητοῦσιν,  ἵνα  µὴ  κωλυθῇ·  ὥστε,  εἰ  ἔτιµᾶλλον  οὐ  κωλύσει  τὸ  µηδὲν  εἶναι
µεταξύ,  οὐκ  ἀµφισβητοῦσι  τῇ  ὑποθέσει.  Ὅσοι  δὲ  συµπαθείᾳ  τὸ  ὁρᾶν  λέγουσιν,  ἧττον  µὲν  ὁρᾶν
φήσουσιν,  εἴ  τι  µεταξὺ  εἴη,  ᾗ  κωλύοι  καὶ  ἐµποδίζοι  καὶ  ἀµυδρὰν  ποιοῖ  τὴν  συµπάθειαν·  µᾶλλον  δὲ
ἀκόλουθον  λέγειν  ποιεῖν  πάντως  ἀµυδρὰν  καὶ  τὸ  συγγενές,  ᾗ  καὶ  αὐτὸ  πάσχον.  Καὶ  γὰρ  εἰ  σῶµα
συνεχὲς  ἐν  βάθει  ἐκ  προσβολῆς  πυρὸς  καίοιτο,  ἀλλὰ  τὸ  ἐν  βάθει  αὐτοῦ  τῇ  προσβολῇ  τοῦ  πρόσθεν
ἧττον ἂν πάσχοι. Ἀλλ' εἰ ζῴου ἑνὸς µόρια εἴη συµπαθῇ, ἆρ' ἂν ἧττον πάθοι, ὅτι µεταξύ τί ἐστιν; Ἢ
ἧττον µὲν ἂν πάθοι, σύµµετρον δ' ἂν εἴη τὸ πάθος, ὅσον ἐβούλετο ἡ φύσις, κωλύοντος τὸ ἄγαν τοῦ
µεταξύ· εἰ µή που τοιοῦτον εἴη τὸ διδόµενον, ὥστε ὅλως τὸ µεταξὺ µὴ πάσχειν. Ἀλλ' εἰ συµπαθὲς τῷ
ἓν  ζῷον  εἶναι,  καὶ  ἡµεῖς  πάσχοµεν  ὅτι  ἐν  ἑνὶ  καὶ  ἑνός,  πῶς  οὐ  δεῖ,  ὅταν  τοῦ  πόρρω  αἴσθησις  ᾖ,
συνέχειαν εἶναι; Ἢ τὴν συνέχειαν καὶ τὸ µεταξὺ διὰ τὸ τὸ ζῷον δεῖν συνεχὲς εἶναι, τὸ δὲ πάθος κατὰ
συµβεβηκὸς συνεχοῦς, ἢ πᾶν ὑπὸ παντὸς φήσοµεν πάσχειν. Εἰ δὲ τόδε µὲν ὑπὸ τοῦδε, ἄλλο δὲ ὑπ'
ἄλλου οὐ τὸ αὐτό, οὐκ ἂν δέοιτό τις τοῦ µεταξὺ πανταχοῦ. Εἰ οὖν ἐπὶ ὄψεως λέγοι τις δεῖσθαι, διὰ τί
φατέον·  ἐπεὶ  οὐδὲ  πανταχοῦ  φαίνεται  τὸ  δι'  ἀέρος  ἰὸν  πάσχειν  ποιοῦν  τὸν  ἀέρα,  ἀλλ'  ἢ  µόνον
διαιρεῖν·  οἷον  λίθος  εἰ  ἄνωθεν  πίπτοι,  τί  ἄλλο  ἢ  οὐχ  ὑ
µ
πο ένει  ὁ  ἀήρ;  Ἐπεὶ  οὐδὲ  τῇἀντιπεριστάσει
εὔλογον  κατὰ  φύσιν  οὔσης  τῆς  φορᾶς·  ἐπεὶ  οὕτω  καὶ  τὸ  πῦρ  ἄνω  τῇ  ἀντιπεριστάσει·  ἀλλ'  ἄτοπον·
φθάνει γὰρ τὸ πῦρ τῇ αὐτοῦ κινήσει ταχείᾳ οὔσῃ τὴν ἀντιπερίστασιν τοῦ ἀέρος. Εἰ δ' ὑπὸ τοῦ τάχους
ταχύνεσθαί τις τὴν ἀντιπερίστασίν φησιν, ἀλλὰ κατὰ συµβεβηκὸς ἂν γίνοιτο, οὐκ εἰς τὸ ἄνωθεν· ἐπεὶ
καὶ ἀπὸ τῶν ξύλων ἡ ὁρµὴ πρὸς τὸ ἄνω οὐκ ὠθούντων· καὶ ἡµεῖς δὲ κινούµενοι τέµνοµεν τὸν ἀέρα,
καὶ οὐχ ἡ ἀντιπερίστασις ὠθεῖ, πληροῖ δὲ µόνον ἐφεπόµενος τὸ παρ' ἡµῶν κενούµενον. Εἰ οὖν τοῖς
σώµασι  διίσταται  τοῖς  τοιούτοις  µηδὲν  παθών,  τί  κωλύει  καὶ  ἄνευ  διαστάσεως  συγχωρεῖν  παριέναι
τοῖς  εἰς  ὄψιν  εἴδεσιν;  Εἰ  δὲ  µηδὲ  πάρεισιν  ὡς  ἐν  ῥοῇ  τὰ  εἴδη,  τίς  πάσχειν  ἀνάγκη  καὶ  δι'  αὐτοῦ  τὸ
πάθος πρὸς ἡµᾶς τῷ προπαθεῖν ἰέναι; Εἰ γὰρ τῷ προπαθεῖν τὸν ἀέρα ἡ αἴσθησις ἡµῖν, οὐκ ἂν πρὸς
αὐτὸ βλέποντες τὸ ὁρώµενον εἴδοµεν, ἀλλ' ἐκ τοῦ παρακειµένου ἔσχοµεν ἂν τὴν αἴσθησιν, ὥσπερ ἐπὶ
τοῦ
µ
θερ αίνεσθαι. Ἐκεῖ γὰρ οὐ τὸ πόρρωθεν πῦρ, ἀλλὰ ὁ ἀὴρ ὁ παρακείµενος θερµανθεὶς θερµαίνειν
δοκεῖ· ἁφῇ γὰρ τοῦτο, ἐν δὲ τοῖς ὁράµασιν οὐχ ἁφή· ὅθεν οὐδ' ἐπιτεθὲν τῷ ὄµµατι τὸ αἰσθητὸν ὁρᾶν
ποιεῖ, ἀλλὰ φωτισθῆναι δεῖ τὸ µεταξύ· ἢ ὅτι σκοτεινὸν ὁ ἀήρ. Μὴ ὄντος δὲ τούτου σκοτεινοῦ οὐδ' ἂν
ἐδέησε φωτὸς ἴσως. Τὸ γὰρ σκοτεινὸν ἐµπόδιον ὂν τοῦ ὁρᾶν δεῖ κρατηθῆναι τῷ φωτί. Τάχα δὲ ἂν καὶ
προσαχθὲν  τῇ  ὄψει  οὐχ  ὁρᾶται,  ὅτι  σκιὰν  φέρει  τὴν  τοῦ  ἀέρος  καὶ  τὴν  αὑτοῦ. Μέγιστον  δὲ
µαρτύριον  τοῦ  µὴ  διὰ  τοῦ  ἀέρος  παθόντος  τὸ  εἶδος  τοῦ  αἰσθητοῦ  ὁρᾶν[καὶ  τὰς  τούτων  µορφάς]
ὥσπερ διαδόσει τὸ νύκτωρ ἐν σκότῳ πῦρ τε καὶ τὰ ἄστρα ὁρᾶσθαι καὶ τὰς τούτων µορφάς. Οὐ γὰρ

δὴ  φήσει  τις  ἐν  τῷ  σκοτεινῷ  τὰ  εἴδη  γενόµενα  οὕτω  συνάψασθαι·  ἢ  οὐκ  ἂν  ἦν  σκότος  τοῦ  πυρὸς
ἐλλάµψαντος τὸ αὑτοῦ εἶδος. Ἐπεὶ καὶ πάνυ πολλοῦ σκότου ὄντος καὶ κεκρυµµένων καὶ τῶν ἄστρων
[καὶ τοῦ πυρὸς] καὶ τοῦ φωτὸς τοῦ παρ' αὐτῶν µὴ ἐλλάµποντος ἐκ τῶν φρυκτωριῶν ὁρᾶται τὸ πῦρ,
καὶ  ἐκ  τῶν  πύργων  τῶν  ταῖς  ναυσὶ
µ
ση αινόντων.  Εἰ  δὲ  καὶ  διιέναι  τις  λέγοι  καὶ  ἐν  τούτοις  τὸ  πῦρ
ἐναντιούµενος τῇ αἰσθήσει, ἐχρῆν τὴν ὄψιν τοῦ ἀµυδροῦ τοῦ ἐν τῷ ἀέρι ποιεῖσθαι τὴν ἀντίληψιν, οὐκ
ἐκείνου  αὐτοῦ,  οἷόν  ἐστιν  ἐναργές.  Εἰ  δὲ  µεταξὺ  σκότου  ὄντος  ὁρᾶται  τὸ  ἐπέκεινα,  πολλῷ  µᾶλλον
µηδενός.  Ἀλλ'  ἐκείνῳ  ἄν  τις  ἐπιστήσειε,  µὴ  τῷ  µεταξὺ  µηδενὶ  οὐκ  ἔσται  ὁρᾶν,  οὐχ  ὅτι  µηδέν  ἐστι
µεταξύ, ἀλλ' ὅτι ἡ συµπάθεια τοῦ ζῴου ἀναιρεῖται πρὸς αὐτὸ καὶ ἡ πρὸς ἄλληλα τῶν µερῶν τῷ ἓν
εἶναι.  Τούτῳγὰρ  ἔοικε  καὶ  τὸ  αἰσθάνεσθαι  ὁπωσοῦν  εἶναι,  ὅτι  συµπαθὲς  τὸ  ζῷον – τόδε  τὸ  πᾶν –
ἑαυτῷ.  Εἰγὰρ  µὴ  τοῦτο,  πῶς  ἂν  ἄλλο  ἄλλου  τῆς  δυνάµεως  µετελάµβανε  καὶ  µάλιστα  τῆς  πόρρω;
Τοῦτο δὴ ἐπισκεπτέον, εἰ ἄλλος κόσµος ἦν καὶ ἄλλο ζῷον µὴ συντελοῦν πρὸς τοῦτο καὶ ὄψις ἦν <ἐπὶ
τοῖς  νώτοις  τοῦ  οὐρανοῦ>,  εἰ  ἐθεάσατο  ἐκεῖνον  ἐκ  διαστήµατος  συµµέτρου·  ἢ  οὐδὲν  ἂν  εἴη  πρὸς
ἐκεῖνον τούτῳ. Ἀλλὰ τοῦτο µὲν ὕστερον. Νῦν δὲ κἀκεῖνο ἄν τις µαρτύραιτο εἰς τὸ µὴ τῷ πάσχειν τὸ
µεταξὺ  τούτῳ  τὸ  ὁρᾶν  γίνεσθαι.  Εἰ  γὰρ  δὴ  πάσχοι  τὸ  τοῦ  ἀέρος,  σωµατικῶς  δήπουθεν  ἀνάγκη
πάσχειν· τοῦτο δέ ἐστιν οἷον ἐν κηρῷ τύπον γενέσθαι. Μέρος δὴ δεῖ τοῦ ὁρατοῦ καθ' ἕκαστον µόριον
τυποῦσθαι· ὥστε καὶ τὸ συναφὲς τῇ ὄψει µόριον τοσοῦτον, ὅσον καὶ ἡ κόρη τὸ καθ' αὑτὸ µόριον τοῦ
ὁρατοῦ δέχοιτο ἄν. Νῦν δὲ πᾶν τε ὁρᾶται, καὶ ὅσοι ἐν τῷ ἀέρι κατά γε τὸ καταντικρὺ ἔκ τε πλαγίων
ἐπὶ  πολὺ  ὁρῶσιν  ἐγγύς  τε  καὶ  κατόπιν  οὐκ  ἐπιπροσθούµενοι·  ὥστε  ἕκαστον  µόριον  τοῦ  ἀέρος  ὅλον
οἷον  τὸ  πρόσωπον  τὸ  ὁρώµενον  ἔχειν·  τοῦτο  δὲ  οὐ  κατὰ  σώµατος  πά
µ
θη α,  ἀλλὰ  κατὰ  µείζους  καὶ
ψυχικὰς  καὶ  ζῴου  ἑνὸς  συµπαθοῦς  ἀνάγκας. Ἀλλὰ  τὸ  συναφὲς  τῆς  ὄψεως  φῶς  πρὸς  τὸ  περὶ  τὴν
ὄψιν καὶ µέχρι τοῦ αἰσθητοῦ πῶς; Ἢ πρῶτον µὲν τοῦ µεταξὺ ἀέρος οὐ δεῖται, εἰ µὴ ἄρα τὸ φῶς οὐκ
ἂν  ἀέρος  ἄνευ  λέγοιτο.  Οὕτω  δὲ  τοῦτο  µεταξὺ  κατὰ  συµβεβηκός,  αὐτὸ  δὲ  φῶς  ἂν  εἴη  µεταξὺ  οὐ
πάσχον· οὐδ' ὅλως πάθουςἐνταῦθα δεῖ, ἀλλ' ὅµως τοῦ µεταξύ· εἰ δὲ τὸ φῶς οὐ σῶµα, οὐ σώµατος.
Καὶ δὴ οὐ πρὸς τὸ ὁρᾶνἁπλῶς δέοιτο ἂν τοῦ φωτὸς τοῦ ἀλλοτρίου καὶ µεταξὺ ἡ ὄψις, ἀλλὰ πρὸς τὸ
πόρρω ὁρᾶν. Τὸµὲν οὖν εἰ τὸ φῶς γένοιτο ἄνευ τοῦ ἀέρος, ὕστερον· νῦν δὲ ἐκεῖνο σκεπτέον. Εἰ µὲν
γὰρ  τὸ  φῶς  τοῦτο  τὸ  συναφὲς  ἔµψυχον  γίνεται,  καὶ  ἡ  ψυχὴ  δι'  αὐτοῦ  φεροµένη  καὶ  ἐν  αὐτῷ
γιγνοµένη,  ὥσπερ  καὶ  ἐπὶ  τοῦ  ἔνδον,  ἐν  τῷ  ἀ
µ
ντιλα βάνεσθαι  δήπουθεν,  ὅπερ  ἐστὶν  ὁρᾶν,  οὐδὲν  ἂν
δέοιτο  τοῦ  µεταξὺ  φωτός,  ἀλλ'  ἁφῇ  ἔσται  ἐοικὸς  τὸ  ὁρᾶν  τῆς  ὁρατικῆς  δυνάµεως  ἐν  φωτὶ
ἀντιλαµβανοµένης πάσχοντος οὐδὲν τοῦ µεταξύ, ἀλλὰ γίνεται τῆς ὄψεως φορὰ ἐκεῖ. Οὗ δὴ ζητητέον,
πότερα τῷ διά
µ
στη ά τι εἶναι ἐκεῖ δεῖ πορευθῆναι τὴν ὄψιν ἢ τῷ σῶµά τι εἶναι ἐν τῷ διαστήµατι. Καὶ
εἰ µὲν τῷ σῶµα ἐν τῷ διαστήµατι εἶναι τὸ διεῖργον, εἰ ἀφαιρεθείη τοῦτο, ὄψεται· εἰ δ' ὅτι διάστηµα
ἁπλῶς, ἀργὴν δεῖ ὑποθέσθαι τὴν τοῦ ὁρατοῦ φύσιν καὶ οὐδὲν δρῶσαν ὅλως. Ἀλλ' οὐχ οἷόν τε· οὐ γὰρ
µόνον ἡ ἁφὴ ὅτι ἐγγύς  τι λέγει καὶ  ἅπτεται, ἀλλὰ τὰς τοῦ  ἁπτοῦ πάσχουσα ἀπαγγέλλει διαφοράς,
καὶ  εἰ  µὴ  διείργοι  τι,  κἂν  τοῦτο  πόρρω,  ᾔσθετο.  Ἅµα  γὰρ  ὁ  ἀὴρ  ὁ  µεταξὺ  καὶ  ἡµεῖς  πυρὸς
αἰσθανόµεθα οὐκ ἀναµείναντες θερµανθῆναι ἐκεῖνον. Μᾶλλον γοῦν τὸ σῶµαθερµαίνεται τὸ στερεὸν
ἢ  ὁ  ἀήρ·  ὥστε  δι'  αὐτοῦ  µᾶλλον,  ἀλλ'  οὐ  δι'  αὐτό.  Εἰ  οὖν  ἔχει  δύναµιν  εἰς  τὸ  δρᾶν,  τὸ  δὲ  εἰς  τὸ
πάσχειν, ἢ καὶ ὁπωσοῦν ἡ ὄψις, διὰ τί ἄλλου δεῖται µέσου εἰς ὃ δύναται πρὸς τὸ ποιῆσαι; Τοῦτο γὰρ
ἐµποδίου ἐστὶ δεῖσθαι. Ἐπεὶ καὶ ὅταν τὸ φῶς προσίῃ τὸ τοῦ ἡλίου, οὐ πρότερον δεῖ τὸν ἀέρα εἶτα
καὶ  ἡµᾶς,  ἀλλ'  ἅµα,  καὶ  πρὶν  ἐγγὺς  τῆς  ὄψεως  γενέσθαι  πολλάκις  ὄντος  ἀλλαχοῦ,  ὡς  µὴ  παθόντος
τοῦ ἀέρος ἡµᾶς ὁρᾶν, µεταξὺ ὄντος τοῦ µὴ πεπονθότος καὶτοῦ φωτὸς µήπω ἐληλυθότος, πρὸς ὃ δεῖ
τὴν ὄψιν συνάψαι. Ἐπεὶ καὶ τὸ τῆς νυκτὸς ὁρᾶν τὰ ἄστρα ἢ ὅλως πῦρ χαλεπὸν ταύτῃ τῇ ὑποθέσει
ἀπευθῦναι.  Εἰ  δὲ  µένει  µὲν  ἡ  ψυχὴ  ἐφ'  ἑαυτῆς,  φωτὸς  δὲ  δεῖται  ὥσπερ  βακτηρίας  πρὸς  τὸ  φθάσαι,
ἔδει  τὴν  ἀντίληψιν  βίαιον  καὶ  ἀντερείδοντος  εἶναι  καὶ  τεταµένου  τοῦ  φωτός,  καὶ  τὸ  αἰσθητόν,  τὸ
χρῶµα, ᾗ χρῶµα, ἀντιτυποῦν καὶ αὐτὸ εἶναι· οὕτω γὰρ διὰ µέσου αἱ ἁφαί. Εἶτα καὶ πρότερον ἐγγὺς
γέγονε µηδενὸς µεταξὺ ὄντος τότε· οὕτω γὰρ ὕστερον τὸ διὰ µέσου ἅπτεσθαι ποιεῖ τὴν γνῶσιν, οἷον
τῇ µνήµῃ καὶ ἔτι µᾶλλονσυλλογισµῷ· νῦν δὲ οὐχ οὕτως. Ἀλλ' εἰ παθεῖν δεῖ τὸ πρὸς τὸ αἰσθητὸν φῶς,
εἶτα  διαδοῦναι  µέχρι  ὄψεως,  ἡ  αὐτὴ  γίνεται  ὑπόθεσις  τῇ  ἀπὸ  τοῦ  αἰσθητοῦ  τὸ  µεταξὺ  πρότερον
τρεπούσῃ,  πρὸς  ἣν  ἤδη  καὶ  ἐν  ἄλλοις  ἠπόρηται. Περὶ  δὲ  τοῦ  ἀκούειν  ἆρα  ἐνταῦθα  συγχωρητέον,
πάςχοντος τοῦ ἀέρος τὴν κίνησιν τὴν πρώτην τοῦ παρακειµένου ὑπὸ τοῦ τὸν ψόφον ποιοῦντος, τῷ
τὸν  µέχρι  ἀκοῆς  ἀέρα  πάσχειν  τὸ  αὐτό,  οὕτως  εἰς  αἴσθησιν  ἀφικνεῖσθαι;  Ἢ  κατὰ  συµβεβηκὸς  µὲν
τὸµεταξὺ  τῷ  παρεῖναι  ἐν  µέσῳ,  ἀναιρεθέντος  δὲ  τοῦ  µεταξύ,  ἅπαξ  δὲ  γενοµένου  τοῦ  ψόφου,  οἷον
συµβαλλόντων  δύο  σωµάτων,  εὐθέως  ἀπαντᾶν  πρὸς  ἡµᾶς  τὴν  αἴσθησιν;  Ἢ  καὶ  δεῖ  µὲν  ἀέρος  τὴν
πρώτην τοῦ πληττοµένου, τὸ δὲ ἐντεῦθεν ἤδη ἄλλως τὸ µεταξύ; Ἐνταῦθα µὲν γὰρ δοκεῖ κύριος εἶναι
ὁ ἀὴρ τοῦ ψόφου· µὴ γὰρ ἂν µηδὲ τὴν ἀρχὴν γενέσθαι ψόφον δύο σωµάτων συρραγέντων, εἰ µὴ ὁ
ἀὴρ  πληγεὶς  ἐν  τῇ  ταχείᾳ  συνόδῳ  αὐτῶν  καὶ  ἐξωσθεὶς  πλήξας  ἔδωκε  τῷ  ἐφεξῆς  µέχρις  ὤτων  καὶ
ἀκοῆς. Ἀλλ' εἰ ὁ ἀὴρ κύριος τοῦ ψόφου καὶ τούτου κινηθέντος ἡ πληγή, παρὰ τί ἂν εἶεν αἱ διαφοραὶ
τῶν φωνῶν καὶ τῶν ψόφων; Ἄλλο γὰρ ἠχεῖ χαλκὸς πρὸς χαλκὸν ἢπρὸς ἄλλο, ἄλλο δὲ ἄλλο· ὁ δὲ ἀὴρ
εἷς  καὶ  ἡ  ἐν  αὐτῷ  πληγή·  οὐ  γὰρ  µόνον  τῷ  µεγάλῳ  καὶ  τῷµικρῷ  διαφοραί.  Εἰ  δ'  ὅτι  πρὸς  ἀέρα
γενοµένη  πληγὴ  ψόφον  ἐποίησεν,  οὐχ  ᾗ  ἀὴρ  φατέον·  τότε  γὰρ  φωνεῖ,  ὅταν  στάσιν  λάβῃ  στερεοῦ
σώµατος, πρὶν χυθῆναι µένων ὥσπερ στερεόν τι· ὥστε ἀρκεῖ τὰ συγκρούοντα, καὶ τὴν σύρρηξιν καὶ
ταύτην τὴν πληγὴν εἶναι τὸν ψόφον εἰς αἴσθησιν ἐλθοῦσαν· µαρτυρεῖν δὲ καὶ τοὺς ἔνδον ἤχους τῶν
ζῴων οὐκ ἐν ἀέρι, ἀλλὰ συγκρούσαντος καὶ πλήξαντος ἄλλο ἄλλου· οἷον καὶ ὀστῶν κάµψεις καὶ πρὸς
ἄλληλα  παρατριβοµένων  ἀέρος  µὴ  ὄντος  µεταξὺ  καὶ  πρίσεις.  Ἀλλὰ  περὶ  µὲν  τούτου  ἠπορήσθω

ὁµοίου ἤδη καὶ ἐνταῦθα τοῦ ζητήµατος γενοµένου, ὅπερ ἐλέγετο ἐπὶ τῆς ὄψεως εἶναι, συναισθήσεώς
τινος ὡς ἐν ζῴῳ καὶ τοῦ κατὰ τὴν ἀκοὴν πάθους ὄντος. Εἰ δὲ καὶ τὸ φῶς γένοιτο ἂν µὴ ὄντος ἀέρος,
οἷον  ἡλίου[ὄντος]  ἐν  ἐπιφανείᾳ  τῶν  σωµάτων  ἐπιλάµποντος,  τοῦ  µεταξὺ  ὄντος  κενοῦ  καὶ  νῦν  κατὰ
συµβεβηκός, ὅτι πάρεστι, φωτιζοµένου; Ἀλλ' εἰ  δι' αὐτὸν παθόντα καὶ τὰ ἄλλα, καὶ τὴν ὑπόστασιν
εἶναι τῷ φωτὶ διὰ τὸν ἀέρα – πά
µ
θη α γὰρ αὐτοῦ εἶναι – µὴ ἂν οὖν ἔσεσθαι τὸ πά
µ
θη αµὴ ὄντος τοῦ
πεισοµένου. Ἢ πρῶτον µὲν οὐκ αὐτοῦ πρώτως οὐδ' ᾗ αὐτός. Ἔστι γὰρ καὶ αὐτοῦ ἑκάστου σώµατος
πυρίνου καὶ λαµπροῦ· καὶ δὴ καὶ λίθων τοιούτων φωτεινὴ χρόα. Ἀλλὰ τὸ εἰς ἄλλο ἀπὸ τοῦ ἔχοντος
χρόαν  τοιαύτην  ἰὸν  ἆρα  ἂν  εἴη  µὴ  ὄντος  ἐκείνου;  Ἀλλ'  εἰ  µὲν  ποιότηςµόνον  καί  τινος  ποιότης,  ἐν
ὑποκειµένῳ οὔσης πάσης ποιότητος, ἀνάγκη καὶ τὸ φῶς ζητεῖν ἐν ᾧ ἔσται σώµατι. Εἰ δὲ ἐνέργεια ἀπ'
ἄλλου,  διὰ  τί  οὐκ  ὄντος  ἐφεξῆς  σώµατος,  ἀλλὰ  οἷον  κενοῦµεταξύ,  εἴπερ  οἷόν  τε,  οὐκ  ἔσται  καὶ
ἐπιβαλεῖ  καὶ  εἰς  τὸ  ἐπέκεινα;  Ἀτενὲς  γὰρ  ὂν  διὰ  τί  οὐ  περάσει  οὐκ  ἐποχούµενον;  Εἰ  δὲ  δὴ  καὶ
τοιοῦτον οἷον πεσεῖν, καταφερόµενον ἔσται. Οὐ γὰρ δὴ ὁ ἀὴρ οὐδ' ὅλως τὸ φωτιζόµενον ἔσται τόδε
ἕλκον ἀπὸ τοῦ φωτίζοντος καὶ βιαζόµενον προελθεῖν· ἐπεὶ οὐδὲ συµβεβηκός, ὥστε πάντως ἐπ' ἄλλῳ,
ἢ πά
µ
θη α ἄλλου, ὥστε δεῖ εἶναι τὸ πεισόµενον· ἢ ἔδει µένειν ἐληλυθότος· νῦν δὲ ἄπεισιν· ὥστε καὶ
ἔλθοι ἄν. Ποῦ οὖν; Ἢ τόπον δεῖ µ
  όνον εἶναι. Ἢ οὕτω γε ἀπολεῖ τὴν ἐνέργειαν αὐτοῦ τὴν ἐξ αὐτοῦ τὸ
τοῦ ἡλίου σῶµα· τοῦτο δὲ ἦν τὸ φῶς.Εἰ δὲ τοῦτο, οὐδὲ τὸ φῶς τινος ἔσται. Ἔστι δὲ ἡ ἐνέργεια ἔκ
τινος  ὑποκειµένου,  οὐκ  εἰς  ὑποκεί-µενον  δέ·  πάθοι  δ'  ἄν  τι  τὸ  ὑποκείµενον,  εἰ  παρείη.  Ἀλλ'  ὥσπερ
ζωὴ  ἐνέργεια  οὖσα  ψυχῆς  ἐστιν  ἐνέργεια  παθόντος  ἄν  τινος,  οἷον  τοῦ  σώµατος,  εἰ  παρείη,  καὶ  µὴ
παρόντος δέ ἐστι, τί ἂν κωλύοι καὶ ἐπὶ φωτὸς οὕτως, εἴπερ ἐνέργειά τις [τὸ φωτεινὸν] εἴη; Οὐδὲ γὰρ
νῦν  τὸ  φωτεινὸν  τοῦ  ἀέρος  γεννᾷ  τὸ  φῶς,  ἀλλὰ  γῇ  συµµιγνύµενος  σκοτεινὸν  ποιεῖ  καὶ  οὐ  καθαρὸν
ὄντως· ὥστε ὅµοιον εἶναι λέγειν τὸ γλυκὺ εἶναι, εἰ πικρῷ µιγείη. Εἰ δέ τις τροπὴν λέγοι τοῦ ἀέρος τὸ
φῶς, λεκτέον ὡς ἐχρῆν αὐτὸν τρέπεσθαι τὸν ἀέρα τῇ τροπῇ, καὶ τὸ σκοτεινὸν αὐτοῦ µὴ σκοτεινὸν
γεγονέναι ἠλλοιωµένον. Νῦν δὲ ὁ ἀὴρ οἷός ἐστι µένει, ὡς ἂν οὐδὲν παθών. Τὸ δὲ πά
µ
θη α ἐκείνου δεῖ
εἶναι,  οὗ  πά
µ
θη α·  οὐ  τοίνυν  οὐδὲ  χρῶµα  αὐτοῦ, ἀλλ'  αὐτὸ  ἐφ'  αὑτοῦ·  πάρεστι  δὲ  ὁ  ἀήρ.  Καὶτοῦτο
µὲν οὑτωσὶ ἐπεσκέφθω. Πότερα δὲ ἀπόλλυται ἢ ἀνατρέχει; Τάχα γὰρ ἄν τι  καὶ ἐκ τούτου λάβοιµεν
εἰς  τὸ  πρόσθεν.  Ἢ  εἰ  µὲν  ἦν  ἔνδοθεν,  ὥστε  τὸ  µετειληφὸς  ἔχειν  οἰκεῖον  ἤδη,  τάχα  ἄντις  εἶπεν
ἀπόλλυσθαι·  εἰ  δέ  ἐστιν  ἐνέργεια  οὐ  ῥέουσα – περιέρρεε  γὰρ  ἂν  καὶ  ἐχεῖτο  εἴσω  πλέον  ἢ  ὅσον  τὸ
παρὰ  τοῦ  ἐνεργοῦντος  ἐπεβάλλετο – οὐκ  ἂν  ἀπολλύοιτο  µένοντος  ἐν  ὑποστάσει  τοῦ  φωτίζοντος.
Μετακινουµένου  δὲ  ἐν  ἄλλῳ  ἐστὶ  τόπῳ  οὐχ  ὡς  παλιρροίας  ἢ  µεταρροίας  γενο-µένης,  ἀλλ'  ὡς  τῆς
ἐνεργείας  ἐκείνου  οὔσης  καὶ  παραγινοµένης,  εἰς  ὅσον  κωλύει  οὐδέν.  Ἐπεὶκαὶ  εἰ  πολλαπλασία  ἡ
ἀπόστασις  ἦν  ἢ  νῦν  ἐστι  πρὸς  ἡµᾶς  τοῦ  ἡλίου,  ἦν  ἂν  καὶ  µέχρι  ἐκεῖ  φῶ µ
ς ηδενὸς  κωλύοντος  µηδὲ
ἐµποδὼν ἐν τῷ µεταξὺ ἱσταµένου. Ἔστι δὲ ἡ µὲν ἐν αὐτῷ ἐνέργεια καὶ οἷον ζωὴ τοῦ σώµατος τοῦ
φωτεινοῦ πλείων καὶ οἷον ἀρχὴ τῆς ἐνεργείας καὶ πηγή· ἡ δὲ µετὰ τὸ πέρας τοῦ σώµατος, εἴδωλον
τοῦ ἐντός, ἐνέργεια δευτέρα οὐκ ἀφισταµένη τῆς προτέρας. Ἔχει γὰρ ἕκαστον τῶν ὄντων ἐνέργειαν,
ἥ ἐστιν ὁµοίωµα αὐτοῦ, ὥστε αὐτοῦ ὄντος κἀκεῖνο εἶναι καὶµένοντος φθάνειν εἰς τὸ πόρρω, τὸ µὲν
ἐπιπλέον,  τὸ  δὲ  εἰς  ἔλαττον·  καὶ  αἱ  µὲν  ἀσθενεῖς  καὶ  ἀµυδραί,  αἱ  δὲ  καὶ  λανθάνουσαι,  τῶν  δ'  εἰσὶ
µείζους  καὶ  εἰς  τὸ  πόρρω·  καὶ  ὅταν  εἰς  τὸ  πόρρω,  ἐκεῖ  δεῖ  νοµίζειν  εἶναι,  ὅπου  τὸ  ἐνεργοῦν  καὶ
δυνάµενον,  καὶ  αὖ  οὗ  φθάνει.  Ἔστι  δὲ  καὶ  ἐπὶ  ὀφθαλµῶν  ἰδεῖν  ζῴων  λαµπόντων  τοῖς  ὄµµασι,
γινοµένου  αὐτοῖς  φωτὸς  καὶ  ἔξω  τῶν  ὀµµάτων·  καὶ  δὴ  καὶ  ἐπὶ  ζῴων,  ἃ  ἔνδον  συνεστραµµένον  πῦρ
ἔχοντα ταῖς ἀνοιδάνσεσιν ἐν σκότῳ ἐκλάµπει εἰς τὸ ἔξω, καὶ ἐν ταῖς συστολαῖς αὐτῶν οὐδέν ἐστι φῶς
ἔξω, οὐδ' αὖ ἐφθάρη, ἀλλ' ἢ ἔστιν ἢ οὐκ ἔστιν ἔξω. Τί οὖν; Εἰσελήλυθεν; Ἢ οὐκ ἔστιν ἔξω, ὅτι µηδὲ
τὸ πῦρ πρὸς τὸ ἔξω, ἀλλ' ἔδυ εἰς τὸ εἴσω. Τὸ οὖν φῶς ἔδυ καὶ αὐτό; Ἢ οὔ, ἀλλ' ἐκεῖνο µόνον· δύντος
δὲ  ἐπίπροσθέν  ἐστι  τὸ  ἄλλο  σῶµα,  ὡς  µὴ  ἐνεργεῖν  ἐκεῖνο  πρὸς  τὸ  ἔξω.  Ἔστιν  οὖν  τὸ  ἀπὸ  τῶν
σωµάτων  φῶςἐνέργεια  φωτεινοῦ  σώµατος  πρὸς  τὸ  ἔξω·  αὐτὸ  δὲ  ὅλως  [φῶς]  τὸ  ἐν  τοῖς  τοιούτοις
σώµασιν, ἃ δὴ πρώτως ἐστὶ τοιαῦτα, οὐσία ἡ κατὰ τὸ εἶδος τοῦ φωτεινοῦ πρώτως σώµατος. Ὅταν δὲ
µετὰ τῆς ὕλης τὸ τοιοῦτον σῶµα ἀναµιχθῇ, χρόαν ἔδωκε· µόνη δὲ ἡ ἐνέργεια οὐ δίδωσιν, ἀλλ' οἷον
ἐπιχρώννυσιν,  ἅτε  οὖσα  ἄλλου  κἀκείνου  οἷον  ἐξ
µ
ηρτη ένη,  οὗ  τὸ  ἀποστὰν  κἀκείνου  τῆς  ἐνεργείας
ἄπεστιν. Ἀσώµατον δὲ πάντως δεῖ τιθέναι, κἂν σώµατος ᾖ. ∆ιὸ οὐδὲ τὸ «ἀπελήλυθε» κυρίως οὐδὲ τὸ
«πάρεστιν», ἀλλὰ τρόπον ἕτερον ταῦτα, καὶ ἔστιν ὑπόστασις αὐτοῦ ὡς ἐνέργεια. Ἐπεὶ καὶ τὸ ἐν τῷ
κατόπτρῳ  εἴδωλον  ἐνέργειαν  λεκτέον  τοῦ  ἐνορωµένου  ποιοῦντος  εἰς  τὸ  πάσχειν  δυνάµενον  οὐ
ῥέοντος· ἀλλ' εἰ  πάρεστι, κἀκεῖνο ἐκεῖ φαίνεται καὶ ἔστιν οὕτως ὡς εἴδωλον χρόας ἐσχηµατισµένης
ὡδί·  κἂν  ἀπέλθῃ,  οὐκέτι  τὸ  διαφανὲς  ἔχει,  ὃ  ἔσχε  πρότερον,  ὅτε  παρεῖχεν  εἰς  αὐτὸ  ἐνεργεῖν  τὸ
ὁρώµενον. Ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τῆς ψυχῆς, ὅσον ἐνέργεια ἄλλης προτέρας, µενούσης τῆς προτέρας µένει καὶ
ἡ ἐφεξῆς ἐνέργεια. Εἴ τις δὲ µὴ ἐνέργεια, ἀλλ' ἐξ ἐνεργείας, οἵαν ἐλέγοµεν τὴν τοῦ σώµατος οἰκείαν
ἤδη  ζωήν,  ὥσπερ  τὸ  φῶς  τὸ  ἀναµ µ
ε ιγµένον  ἤδη  τοῖς  σώµασιν;  Ἢ  ἐνταῦθα  τῷ  καὶ  συµµ µ
ε ῖχθαι  τὸ
ποιοῦν τὸ χρῶµα. Ἐπὶ δὲ τῆς ζωῆς τῆς τοῦ σώµατος τί; Ἢ παρακειµένης ψυχῆς ἄλλης ἔχει. Ὅταν
οὖν τὸ σῶµα φθαρῇ – οὐ γὰρ δὴ ψυχῆς τι ἄµοιρον δύναται εἶναι – φθειροµένου οὖν τοῦ σώµατος καὶ
οὐκ ἐπαρκούσης αὐτῷ οὔτε τῆς δούσης οὔτ' εἴ τις παράκειται, πῶς ἂν ἔτι ζωὴ µένοι; Τί οὖν; Ἐφθάρη
αὕτη; Ἢ οὐδὲ αὕτη· εἴδωλον γὰρ ἐκλάµψεως καὶ τοῦτο· οὐκέτι δέ ἐστιν ἐκεῖ µόνον. Εἰ δ' εἴη σῶµα
ἔξω  τοῦ  οὐρανοῦ,  καὶ  ὄψις  τις  ἐντεῦθεν  µηδενὸς  κωλύοντος  εἰς  τὸ  ἰδεῖν,  ἆρ'  ἂν  θεάσαιτο  ὅ  τι  µὴ
συµπαθὲς πρὸς ἐκεῖνο, εἰ τὸ συµπαθὲς νῦν διὰ τὴν ζῴου ἑνὸς φύσιν; Ἢ εἰ τὸ συµπαθὲς διὰ τὸ ἑνὸς
ζῴου τὰ αἰσθανόµενα καὶ τὰ αἰσθητά, καὶ αἱ αἰσθήσεις οὕτως οὐκ ἄν, εἰ µὴ τὸ σῶµα τοῦτο τὸ ἔξω
µέρος τοῦδε τοῦ ζῴου· εἰ γὰρ εἴη, τάχα ἄν. Εἰ µέντοι µὴ µέρος εἴη, σῶµα δὲ κεχρωσµένον καὶ τὰς

ἄλλας ποιότητας ἔχον, οἷον τὸ ἐνταῦθα, ὁµοειδὲς ὂν τῷ ὀργάνῳ; Ἢ οὐδ' οὕτως, εἰ ὀρθὴ ἡ ὑπόθεσις·
εἰ  µή  τις  τούτῳ  γε  αὐτῷ  τὴν  ὑπόθεσιν  ἀνελεῖν  πειρῷτο  ἄτοπον  εἶναι  λέγων,  εἰ  µὴ  χρῶµα  ὄψεται  ἡ
ὄψις  παρόν,  καὶ  αἱ  ἄλλαι  αἰσθήσεις  τῶν  αἰσθητῶν  παρόντων  αὐταῖς  οὐκ  ἐνεργήσουσι  πρὸς  αὐτά.
Ἀλλὰ  τὸ  ἄτοπον  τοῦτο,  πόθεν  δὴ  φαίνεται,  φήσοµεν.  Ἢ  ὅτι  ἐνταῦθα  ἐν  ἑνὶ  ὄντες  καὶ  ἑνὸς  ταῦτα
ποιοῦµεν καὶ πάσχοµεν. Τοῦτο οὖν σκεπτέον, εἰ  παρὰ τοῦτο. Καὶ εἰµὲν αὐτάρκως, δέδεικται· εἰ δὲ
µή, καὶ δι' ἄλλων δεικτέον. Τὸ µὲν οὖν ζῷον ὅτι συµπαθὲς αὐτῷ, δῆλον· καὶ εἰ εἴη ζῷον, ἀρκεῖ· ὥστε
καὶ  τὰ  µέρη,  ᾗ  ἑνὸς  ζῴου.  Ἀλλ'  εἰ  δι'  ὁµοιότητά  τις  λέγοι;  Ἀλλ'  ἡ  ἀντίληψις  κατὰ  τὸ  ζῷον  καὶ  ἡ
αἴσθησις,  ὅτι  τοῦ  ὁµοίου  µετέχει  τὸ  αὐτό·  τὸ  γὰρ  ὄργανον  ὅµοιον  αὐτοῦ·  ὥστε  ἡ  αἴσθησις  ψυχῆς
ἀντίληψις  ἔσται  δι'  ὀργάνων  ὁµοίων  τοῖς  ἀντιληπτοῖς.  Ἐὰν  οὖν  ζῷον  ὂν  αἰσθάνηται  µὲν  µὴ  τῶν  ἐν
αὐτῷ,  τῶν  δὲ  ὁµοίων  τοῖς  ἐν  αὐτῷ,  ᾗ  µὲν  ζῷον,  ἀντιλήψεται;  Ἢ  µέντοι  τὰ  ἀντιληπτὰ  ἔσται,  οὐχ  ᾗ
αὐτοῦ, ἀλλ' ᾗ ὅµοια τοῖς ἐν αὐτῷ. Ἢ καὶ τὰ ἀντιληπτὰ οὕτως ἀντιληπτὰ ὅµοια ὄντα, ὅτι αὕτη αὐτὰ
ὅµοια πεποίηκεν, ὥστε µὴ οὐ προσήκοντα εἶναι· ὥστε εἰ τὸ ποιοῦν ἐκεῖ ἡ ψυχὴ πάντη ἑτέρα, καὶ τὰ
ἐκεῖ  ὑποτεθέντα  ὅµοια  οὐδὲν  πρὸς  αὐτήν.  Ἀλλὰ  γὰρ  ἡ  ἀτοπία  τὸ  µαχόµενον  ἐν  τῇ  ὑποθέσει
δείκνυσιν ὡς αἴτιόν ἐστιν αὐτῆς· ἅµα γὰρ ψυχὴν λέγει καὶ οὐ ψυχήν, καὶ συγγενῆ καὶ οὐ συγγενῆ, καὶ
ὅµοια ταῦτα καὶ ἀνόµοια· ὥστε ἔχουσα τὰ ἀντικείµενα ἐν αὐτῇ οὐδ' ἂν ὑπόθεσις εἴη. Καὶ γάρ, ὡς ἡ
ψυχὴ ἐν τούτῳ· ὥστε πᾶν καὶ οὐ πᾶν τίθησι, καὶ ἄλλο καὶ οὐκ ἄλλο, καὶ τὸ µηδὲν καὶ οὐ τὸ µηδέν,
καὶ τέλεον καὶ οὐ τέλεον. Ὥστε ἀφετέον τὴν ὑπόθεσιν, ὡς οὐκ ὂν ζητεῖν τὸ ἀκόλουθον τῷ αὐτὸ τὸ
ὑποτεθὲν ἐν αὐτῷ ἀναιρεῖν.

IV,6 Περὶ αἰσθήσεως καὶ µνήµης (41)

Τὰς αἰσθήσεις οὐ τυπώσεις οὐδ' ἐνσφραγίσεις λέγοντες ἐν ψυχῇ γίγνεσθαι, οὐδὲ τὰς µνήµας πάντως
τε  καὶ  ἀκολούθως  ἐροῦµεν  κατοχὰς  µαθηµάτων  καὶ  αἰσθήσεων  εἶναι  τοῦ  τύπου  µείναντος  ἐν  τῇ
ψυχῇ, ὃς µηδὲ τὸ πρῶτον ἐγένετο. ∆ιὸ τοῦ αὐτοῦ λόγου ἂν εἴη ἄµφω, ἢ ἐγγίγνεσθαί τε ἐν τῇ ψυχῇ καὶ
µένειν,  εἰ  µνηµονεύοιτο,  ἢ  τὸ  ἕτερον  ὁποτερονοῦν  µὴ  διδόντα  µὴ  διδόναι  µηδὲ  θάτερον.  Ὅσοι  δὴ
λέγοµεν  µηδέτερον,  ἀναγκαίως  ζητήσοµεν,  τίς  τρόπος  ἑκατέρου,  ἐπειδὴ  οὔτε  τὸν  τύπον  τοῦ
αἰσθητοῦ  ἐγγίγνεσθαί  φαµεν  τῇ  ψυχῇ  καὶ  τυποῦν  αὐτήν,  οὔτε  τὴν  µνήµην  λέγοµεν  εἶναι  τοῦ  τύπου
ἐµµείναντος. Εἰ δ' ἐπὶ <τῆς ἐναργεστάτης αἰσθήσεως> θεωροῖµεν τὸ συµβαῖνον, τάχ' ἂν καὶ ἐπὶ τῶν
ἄλλων αἰσθή
µ
σεων εταφέροντες τὸ αὐτὸ ἐξεύροιµεν ἂν τὸ ζητούµενον. ∆ῆλον δὲ δήπου ἐν παντί, ὡς
αἴσθησιν  ὁτουοῦν  λαµβάνοντες  δι'  ὁράσεως  ἐκεῖ  ὁρῶµεν  καὶ  τῇ  ὄψει  προσβάλλοµεν,  οὗ  τὸ  ὁρατόν
ἐστιν  ἐπ'  εὐθείας  κείµενον,  ὡς  ἐκεῖ  δηλονότι  τῆς  ἀντιλήψεως  γινοµένης  καὶ  πρὸς  τὸ  ἔξω  τῆς  ψυχῆς
βλεπούσης, ἅτε µηδενός, οἶµαι, τύπου ἐν αὐτῇ γενοµένου ἢ γιγνοµένου οὐδὲ τῷ σφραγῖδα λαµβάνειν,
ὥσπερ  ἐν  κηρῷ  δακτυλίου  βλεπούσης.  Οὐδὲν  γὰρ  ἂν  ἐδεήθη  τοῦ  ἔξω  βλέπειν,  ἤδη  ἔχουσα    παρ'
ἑαυτῆς  εἶδος  τοῦ  ὁρωµένου  τούτῳ  τῷ  ἐκεῖ  εἰσελθεῖν  τὸν  τύπον  βλέπουσα.  Τὸ  δὲ  δὴ  διά
µ
στη α
προστιθεῖσα τῷ ὁράµατι καὶ ἐξ ὅσου ἡ θέα ἡ ψυχὴ λέγουσα οὕτως ἂν τὸ ἐν αὐτῇ οὐδὲν ἀφεστηκὸς
ἀφ' αὑτῆς ὡς πόρρω ὂν βλέποι; Τό τε µέγεθος αὐτοῦ, ὅσον ἐστὶν ἔξω, πῶς ἂν ὅσον ἐστὶ λέγοι, ἢ ὅτι
µέγα,  οἷον  τὸ  τοῦ  οὐρανοῦ,  τοῦ  ἐν  αὐτῇ  τύπου  τοσούτου  δὲ  εἶναι  οὐ  δυναµένου;  Τὸ  δὲ  µέγιστον
ἁπάντων·  εἰ γὰρ τύπους λαµβάνοιµεν ὧν ὁρῶµεν, οὐκ ἔσται βλέπειν αὐτὰ ἃ ὁρῶµεν, ἰνδά µ
λ ατα δὲ
ὁραµάτων καὶ σκιάς, ὥστε ἄλλα µὲν εἶναι αὐτὰ τὰ πράγµατα, ἄλλα δὲ τὰ ἡµῖν ὁρώµενα. Ὅλως δέ,
ὥσπερ  λέγεται,  ὡς  οὐκ  ἔστιν  ἐπιθέντα  τῇ  κόρῃ  τὸ  ὁρατὸν  θεάσασθαι,  ἀποστήσαντα  δὲ  δεῖ  οὕτως
ὁρᾶν, τοῦτο χρὴ καὶ πολὺ µᾶλλον ἐπὶ τὴν ψυχὴ µ
ν εταφέρειν. Εἰ γὰρ τὸν τύπον τοῦ ὁρατοῦ θείµεθα ἐν
αὐτῇ, ἐκεῖνο µέν, ᾧ ἐνεσφράγισται, οὐκ ἂν ὅραµα ἴδοι· δεῖ γὰρ [καὶ] δύο γενέσθαι τό τε ὁρῶν καὶ τὸ
ὁρώµενον. Ἄλλο ἄρα δεῖ εἶναι τὸ ὁρῶν ἀλλαχοῦ κείµενον τὸν τύπον, ἀλλ' οὐκ ἐν ᾧ ἐστι κείµενον. ∆εῖ
ἄρα  τὴν  ὅρασιν  οὐ  κειµένου  εἶναι,  ἀλλὰ  µὴ  κειµένου  εἶναι,  ἵνα  ᾖ  ὅρασις. Εἰ  οὖν  µὴ  οὕτως,  τίς  ὁ
τρόπος; Ἢ λέγει περὶ ὧν οὐκ ἔχει· τοῦτο γὰρ δυνάµεως, οὐ τὸ παθεῖν τι, ἀλλὰ τὸ δυνηθῆναι καὶ ἐφ'
ᾧ  τέτακται  ἐργάσασθαι.  Οὕτως  γὰρ  ἄν,  οἶµαι,  καὶ  διακριθείη  τῇ  ψυχῇ  καὶ  τὸ  ὁρατὸν  καὶ  τὸ
ἀκουστόν, οὐκ εἰ τύποι ἄµφω, ἀλλ' εἰ µὴ τύποι µηδὲ πείσεις, ἀλλ' ἐνέργειαι περὶ ὃ ἔπεισι πεφύκασιν.
Ἡµεῖς δὲ ἀπιστοῦντες, µὴ οὐ δύνηται, ἐὰν µὴ πληγῇ, τὸ αὑτῆς γινώσκειν δύναµις ἑκάστη, πάσχειν,
ἀλλ' οὐ γινώσκειν τὸ ἐγγὺς ποιοῦµεν, οὗ κρατεῖν δέδοται, ἀλλ' οὐ κρατεῖσθαι. Τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον
καὶ ἐπὶ ἀκοῆς δεῖ νοµίζειν γίνεσθαι· τὸν µὲν τύπον εἶναι ἐν τῷ ἀέρι πληγήν τινα οὖσαν διηρθρωµένην,
οἷον  γραµµάτων  ἐγγεγραµµένων  ὑπὸ  τοῦ  τὴν  φωνὴν  πεποιηκότος,  τὴν  µέντοι  δύναµιν  καὶ  τὴν  τῆς
ψυχῆς  οὐσίαν  οἷον  ἀναγνῶναι  τοὺς  τύπους  ἐν  τῷ  ἀέρι  γεγραµµένους  ἐλθόντας  πλησίον,  εἰς  ὃ
ἐλθόντες πεφύκασιν ὁρᾶσθαι. Γεύσεως δὲ καὶ ὀσφρήσεως τὰ µὲν πάθη, τὰ δ' ὅσα αἰσθήσεις αὐτῶν
καὶ κρίσεως, τῶν παθῶν εἰσι γνώσεις ἄλλαι τῶν παθῶν οὖσαι. Τῶν δὲ νοητῶν ἡ γνῶσις ἀπαθὴς καὶ
ἀτύπωτός  ἐστι  µᾶλλον·  ἀνάπαλιν  γὰρ  ἔσωθεν  οἷον  προπίπτει,  τὰ  δὲ  ἔξωθεν  θεωρεῖται·  καὶ  ἔστιν
ἐκεῖνα µᾶλλον ἐνέργειαι καὶ κυριώτεραι· αὑτῆς γάρ, καὶ ἔστιν αὐτὴ ἐνεργοῦσα ἕκαστον. Πότερα δὲ
αὑτὴν µὲν ἡ ψυχὴ δύο καὶ ὡς ἕτερον ὁρᾷ, νοῦν δὲ ἓν καὶ ἄµφω τὰ δύο ἕν, ἐν ἄλλοις. Νῦν δὲ τούτων
εἰ
µ
ρη ένων  περὶ  µνήµης  ἐφεξῆς  λεκτέον  εἰποῦσι  πρότερον,  ὡς  οὐ  θαυµαστόν,  µᾶλλον  δὲ  θαυµαστὸν
µέν, ἀπιστεῖν δὲ οὐ δεῖ τῇ τοιαύτῃ δυνάµει τῆς ψυχῆς,εἰ µηδὲν λαβοῦσα εἰς αὑτὴν ἀντίληψιν ὧν οὐκ
ἔσχε  ποιεῖται.  Λόγος  γάρ  ἐστι  πάντων,  καὶ  λόγος  ἔσχατος  µὲν  τῶν  νοητῶν  καὶ  τῶν  ἐν  τῷ  νοητῷ  ἡ
ψυχῆς  φύσις,  πρῶτος  δὲ  τῶν  ἐν  τῷ  αἰσθητῷ  παντί.  ∆ιὸ  δὴ  καὶ  πρὸς  ἄµφω  ἔχει,  ὑπὸ  µὲν  τῶν

εὐπαθοῦσα  καὶ  ἀναβιωσκοµένη,  ὑπὸ  δὲ  τῶν  τῇ  ὁµοιότητι  ἀπατωµένη  καὶ  κατιοῦσα  ὥσπερ
µ
θελγο ένη.  Ἐν  µέσῳ  δὲ  οὖσα  αἰσθάνεται  ἀµφοῖν,  καὶ  τὰ  µὲν  νοεῖν  λέγεται  εἰς  µνήµην  ἐλθοῦσα,  εἰ
πρὸς αὐτοῖς γίγνοιτο· γινώσκει γὰρ τῷ αὐτά πως εἶναι· γινώσκει γὰρ οὐ τῷ ἐνιζάνειν αὐτά, ἀλλὰ τῷ
πως  ἔχειν  αὐτὰ  καὶ  ὁρᾶν  αὐτὰ  καὶ  εἶναι  αὐτὰ  ἀµυδρότερον  καὶ  γίνεσθαι  ἐκ  τοῦ  ἀµυδροῦ  τῷ  οἷον
ἐγείρεσθαι ἐναργεστέρα καὶ ἐκ δυνάµεως εἰς ἐνέργειαν ἰέναι. Τὰ δ' αἰσθητὰ τὸν αὐτὸν τρόπον οἷον
συναψάµενα  καὶ  ταῦτα  παρ'  αὑτῆς  οἷον  ἐκλάµπειν  ποιεῖ  καὶ  πρὸ  ὀµµάτων  εἶναι  ἐργάζεται  ἑτοίµης
οὔσης  καὶ  πρὸ  οἷον  ὠδινούσης  πρὸς  αὐτὰ  τῆς  δυνάµεως.  Ὅταν  τοίνυν  ῥωσθῇ  πρὸς  ὁτιοῦν  τῶν
φανέντων,  ὥσπερ  πρὸς  παρὸν  διάκειται  ἐπὶ  πολὺν  χρόνον  καὶ  ὅσῳ  µᾶλλον,  τόσῳ  ἀεί.  ∆ιὸ  καὶ  τὰ
παιδίαµνηµονεύειν  λέγεται  µᾶλλον,  ὅτι  µὴ  ἀφίστανται,  ἀλλὰ  κεῖται  αὐτοῖς  πρὸ  ὀµµάτων  ὡς  ἂν
ὁρῶσιν  οὔπω  εἰς  πλῆθος,  ἀλλὰ  πρὸς  ὀλίγα·  οἷς  δὲ  ἐπὶ  πολλὰ  ἡ  διάνοια  καὶ  ἡ  δύναµις,  ὥσπερ
παραθέουσι καὶ οὐ µένουσιν. Εἰ δέ γε ἔµενον οἱ τύποι, οὐκ ἂν ἐποίησε τὸ πλῆθος ἧττον µνήµας. Ἔτι,
εἰ  τύποι  µένοντες,  οὐδὲν  ἔδει  σκοπεῖν,  ἵνα  ἀναµνησθῶµεν,  οὐδὲ  πρότερον  ἐ
µ
πιλαθο ένους  ὕστερον
ἀναµιµνήσκεσθαι κειµένων. Καὶ αἱ εἰς ἀνάληψιν δὲ µελέται δηλοῦσι δυνάµωσιν ψυχῆς τὸ γινόµενον
ὑπάρχον, ὥσπερ χειρῶν ἢ ποδῶν τὰ γυµνάσια εἰς τὸ ποιεῖν ῥᾳδίως, ἃ µὴ ἐν ταῖς χερσὶν ἢ ποσὶ κεῖται,
ἀλλὰ πρὸς ἃ τῇ συνεχείᾳ ἡτοίµασται. ∆ιὰ τί γὰρ ἅπαξ µὲν ἀκούσας ἢ δεύτερον οὐ µέµνηται, ὅταν δὲ
πολλάκις,  καὶ  ὃ  πρότερον  ἀκούσας  οὐκ  ἔσχε,  πολλῷ  ὕστερον  χρόνῳ  µέµνηται  ἤδη;  Οὐ  γὰρ  δὴ  τῷ
µέρη ἐσχηκέναι πρότερον τοῦ τύπου· ἔδει γὰρ τού
µ
των µ
ε νῆσθαι· ἀλλ' οἷον ἐξαίφνης γίγνεται τοῦτο
ἔκ τινος [τῆς] ὑστέρας ἀκροάσεως ἢ µελέτης. Ταῦτα γὰρ µαρτυρεῖ πρόκλησιν τῆς δυνάµεως καθ' ἣν
µ
µ
νη ονεύοµεν  τῆς  ψυχῆς  ὡς  ῥωσθεῖσαν  ἢ  ἁπλῶς  ἢ  πρὸς  τοῦτο.  Ὅταν  δὲ  µὴ  µόνον  πρὸς  ἃ
ἐµελετήσαµεν τὸ τῆς µνήµης ἡµῖν παρῇ, ἀλλ' οἵπερ πολλὰ ἀνειλήφασιν ἐκ τοῦ εἰθίσθαι ἀπαγγελίαις
χρῆσθαι,  ῥᾳδίας  ἤδη  καὶ  τῶν  ἄλλων  τὰς  λεγοµένας  ἀναλήψεις  ποιῶνται,  τί  ἄν  τις  ἐπαιτιῷτο  τῆς
µνήµης ἢ τὴν δύναµιν τὴν ῥωσθεῖσαν εἶναι; Οἱ µὲν γὰρ τύποι µένοντες ἀσθένειαν µᾶλλον ἢ δύναµιν
κατηγοροῖεν· τὸ γὰρ ἐντυπώτατον τῷ εἴκειν ἐστὶ τοιοῦτον, καὶ πάθους ὄντος τοῦ τύπου τὸ µᾶλλον
πεπονθὸς τοῦτό ἐστι τὸµ
µ
νη ονεῦον µᾶλλον. Τούτου δὲ τοὐναντίον φαίνεται συµβαῖνον· οὐδαµοῦ γὰρ
ἡ πρὸς ὁτιοῦν γυµνασία εὐπαθὲς τὸ γυµνασάµενον ποιεῖ· ἐπεὶ καὶ ἐπὶ τῶν αἰσθήσεων οὐ τὸ ἀσθενὲς
ὁρᾷ  οἷον  ὀφθ
µ
αλ ός,  ἀλλ'  ὅτῳ  δύναµίς  ἐστιν  εἰς  ἐνέργειαν  πλείων.  ∆ιὸ  καὶ  οἱ  γεγηρακότες  καὶ  πρὸς
τὰς  αἰσθήσεις  ἀσθενέστεροι  καὶ  πρὸς  τὰς  µνήµας  ὡσαύτως.  Ἰσχὺς  ἄρα  τις  καὶ  ἡ  αἴσθησις  καὶ
ἡµνήµη.  Ἔτι  τῶν  αἰσθήσεων  τυπώσεων  οὐκ  οὐσῶν,  πῶς  οἷόν  τε  τὰς  µνήµας  κατοχὰς  τῶν  οὐκ
ἐντεθέντων οὐδὲ τὴν ἀρχὴν εἶναι; Ἀλλ' εἰ δύναµίς τις καὶ παρασκευὴ πρὸς τὸ ἕτοιµον, πῶς οὐχ ἅµα,
ἀλλ'  ὕστερον  εἰς  ἀναπόλησιν  τῶν  αὐτῶν  ἐρχόµεθα;  Ἢ  ὅτι  τὴν  δύναµιν  δεῖ  οἷον  ἐπιστῆσαι  καὶ
ἑτοιµάσασθαι.  Τοῦτο  γὰρ  καὶ  ἐπὶ  τῶν  ἄλλων  δυνάµεων  ὁρῶµεν  εἰς  τὸ  ποιῆσαι  ὃ  δύνανται
ἑτοιµαζοµένων καὶ τὰ µὲν εὐθύς, τὰ δέ, εἰ συλλέξαιντο ἑαυτάς, ἐργαζοµένων. Γίγνονται δὲ ὡς ἐπὶ τὸ
πολὺ οὐχ οἱ αὐτοὶ µνήµονες καὶ ἀγχίνοι [πολλάκις], ὅτι οὐχ ἡ αὐτὴ δύναµις ἑκατέρου, ὥσπερ οὐδ' ὁ
αὐτὸς  πυκτικὸς  καὶ  δροµικός·  ἐπικρατοῦσι  γὰρ  ἄλλαι  ἐν  ἄλλῳ  ἰδέαι.  Καίτοι  οὐκ  ἐκώλυε  τὸν
ἁστινασοῦν  ἔχοντα  πλεονεξίας  ψυχῆς  ἀναγινώσκειν  τὰ  κείµενα,  οὐδὲ  τὸν  ταύτῃ  ῥυέντα  τὴν  τοῦ
πάσχειν  καὶ  ἔχειν  τὸ  πάθος  ἀδυναµίαν  κεκτῆσθαι.  Καὶ  τὸ  τῆς  ψυχῆς  δὲ  ἀµέγεθες[καὶ  ὅλως]  ψυχὴν
µαρτυρεῖ  δύναµιν  εἶναι.  Καὶ  ὅλως  τὰ  περὶ  ψυχὴν  πάντ'  οὐ  θαυµαστὸν  ἄλλον  τρόπον  ἔχειν,  ἢ  ὡς
ὑπειλήφασιν ὑπὸ τοῦ µὴ ἐξετάζειν ἄνθρωποι, ἢ ὡς πρόχειροι αὐτοῖς ἐπιβολαὶ ἐξ αἰσθητῶν ἐγγίνονται
δι' ὁµοιοτήτων ἀπατῶσαι. Οἷον γὰρ ἐν πίναξιν ἢ δέλτοις γεγραµµένων γραµµάτων, οὕτως περὶ τῶν
αἰσθήσεων καὶ τοῦ µ
µ
νη ονεύειν διάκεινται, καὶ οὔτε οἱ σῶµα αὐτὴν τιθέµενοι ὁρῶσιν, ὅσα ἀδύνατα
τῇ ὑποθέσει αὐτῶν συµβαίνει, οὔτε οἱ ἀσώµατον.

IV,7 Περὶ ἀθανασίας (2)

Εἰ  δέ  ἐστιν  ἀθάνατος  ἕκαστος  ἡµῶν,  ἢ  φθείρεται    πᾶς,  ἢ  τὰ  µὲν  αὐτοῦ  ἄπεισιν  εἰς  σκέδασιν  καὶ
φθοράν, τὰ δὲ µένει εἰς ἀεί, ἅπερ ἐστὶν αὐτός, ὧδ' ἄν τις µάθοι κατὰ φύσιν ἐπισκοπούµενος. Ἁπλοῦν
µὲν δή τι οὐκ ἂν εἴη ἄνθρωπος, ἀλλ' ἔστιν ἐν αὐτῷ ψυχή, ἔχει δὲ καὶ σῶµα εἴτ' οὖν ὄργανον ὂν ἡµῖν,
εἴτ' οὖν ἕτερον τρόπον προςηρτηµένον. Ἀλλ' οὖν διῃρήσθω τε ταύτῃ καὶ ἑκατέρου τὴν φύσιν τε καὶ
οὐσίαν καταθεατέον. Τὸ µὲν δὴ σῶµα καὶ αὐτὸ συγκείµενον οὔτε παρὰ τοῦ λόγου δύναται µένειν, ἥ
τε  αἴσθησις  ὁρᾷ  λυόµενόν  τε  καὶ  τηκόµενον  καὶ  παντοίους  ὀλέθρους  δεχόµενον,  ἑκάστου  τε  τῶν
ἐνόντων  πρὸς  τὸ  αὐτοῦ  φεροµένου,  φθείροντός  τε  ἄλλου  ἕτερον  καὶ  µεταβάλλοντος  εἰς  ἄλλο  καὶ
ἀπολλύντος, καὶ µάλιστα ὅταν ψυχὴ ἡ φίλα ποιοῦσα µὴ παρῇ τοῖς ὄγκοις. Κἂν µονωθῇ δὲ ἕκαστον
γενόµενον  ἓν  οὐκ  ἔστι,  λύσιν  δεχόµενον  εἴς  τε  µορφὴν  καὶ  ὕλην,  ἐξ  ὧν  ἀνάγκη  καὶ  τὰ  ἁπλᾶ  τῶν
σωµάτων τὰς συστάσεις ἔχειν. Καὶ µὴν καὶ µέγεθος ἔχοντα, ἅτε σώµατα ὄντα, τεµνόµενά τε καὶ εἰς
µικρὰ  θραυόµενα  καὶ  ταύτῃ  φθορὰν  ἂνὑποµένοι.  Ὥστ'  εἰ  µὲν  µέρος  ἡµῶν  τοῦτο,  οὐ  τὸ  πᾶν
ἀθάνατοι,  εἰ  δὲ  ὄργανον,  ἔδει  γε  αὐτὸ  εἰς  χρόνον  τινὰ  δοθὲν  τοιοῦτον  τὴν  φύσιν  εἶναι.  Τὸ  δὲ
κυριώτατον  καὶ  αὐτὸς  ὁ  ἄνθρωπος,  εἴπερ  τοῦτο,  κατὰ  τὸ  εἶδος  ὡς  πρὸς  ὕλην  τὸ  σῶµα  ἢ  κατὰ  τὸ
χρώµενον ὡς πρὸς ὄργανον· ἑκατέρως δὲ ἡ ψυχὴ αὐτός. Τοῦτο οὖν τίνα φύσιν ἔχει; Ἢ σῶµα µὲν ὂν
πάντως ἀναλυτέον· σύνθετον γὰρ πᾶν γε σῶµα. Εἰ δὲ µὴ σῶµα εἴη, ἀλλὰ φύσεως ἄλλης, κἀκείνην ἢ
τὸν αὐτὸν τρόπον ἢ κατ' ἄλλον σκεπτέον. Πρῶτον δὲ σκετέον, εἰς ὅ τι δεῖ τοῦτο τὸ σῶµα, ὃ λέγουσι
ψυχήν, ἀναλύειν. Ἐπεὶ γὰρ ζωὴ ψυχῇ πάρεστιν ἐξανάγκης, ἀνάγκη τοῦτο τὸ σῶµα, τὴν ψυχήν, εἰ µὲν

ἐκ  δύο  σωµάτων  ἢ  πλειόνων  εἴη,  ἤτοι  ἑκάτερον  αὐτῶν  ἢ  ἕκαστον  ζωὴν  σύµφυτον  ἔχειν,  ἢ  τὸ  µὲν
ἔχειν, τὸ δὲ µή, ἢ µηδέτερον ἢ µηδὲν ἔχειν. Εἰ µὲν δὴ ἑνὶ αὐτῶν προσείη τὸ ζῆν, αὐτὸ τοῦτο ἂν εἴη
ψυχή.  Τί  ἂν  οὖν  εἴη  σῶµα  ζωὴν  παρ'  αὐτοῦ  ἔχον;  Πῦρ  γὰρ  καὶ  ἀὴρ  καὶ  ὕδωρ  καὶ  γῆ  ἄψυχα  παρ'
αὐτῶν· καὶ ὅτῳ πάρεστι τούτων ψυχή, τοῦτο ἐπακτῷ κέχρηται τῇ ζωῇ, ἄλλα δὲ παρὰ ταῦτα σώµατα
οὐκ ἔστι. Καὶ οἷς γε δοκεῖ εἶναι καὶ στοιχεῖα τούτων ἕτερα, σώµατα, οὐ ψυχαί, ἐλέχθησαν εἶναι οὐδὲ
ζωὴν  ἔχοντα.  Εἰ  δὲ  µηδενὸς  αὐτῶν  ζωὴν  ἔχοντος  ἡ  σύνοδος  πεποίηκεζωήν,  ἄτοπον·  εἰ  δὲ  ἕκαστον
ζωὴν ἔχοι, καὶ ἓν ἀρκεῖ· µᾶλλον δὲ ἀδύνατον συµφόρησιν σωµάτων ζωὴν ἐργάζεσθαι καὶ νοῦν γεννᾶν
τὰ ἀνόητα. Καὶ δὴ καὶ οὐχ ὁπωσοῦν κραθέντα ταῦτα φήσουσι γίγνεσθαι. ∆εῖ ἄρα εἶναι τὸ τάξον καὶ
τὸ τῆς κράσεως αἴτιον· ὥστε τοῦτο τάξιν ἂν ἔχοι ψυχῆς. Οὐ γὰρ ὅ τι σύνθετον, ἀλλ' οὐδὲ ἁπλοῦν ἂν
εἴη  σῶµα  ἐν  τοῖς  οὖσιν ἄνευ  ψυχῆς  οὔσης  ἐν  τῷ  παντί,  εἴπερ  λόγος  προσελθὼν  τῇ  ὕλῃ  σῶµα  ποιεῖ,
οὐδαµόθεν  δ'  ἂν  προσέλθοι  λόγος  ἢ  παρὰ  ψυχῆς.  Εἰ  δέ  τις  µὴ  οὕτως,  ἀλλὰ  ἀτόµους  ἢ  ἀµερῆ
συνελθόντα ψυχὴν ποιεῖν τῇ ἑνώσει λέγοι καὶ ὁµοπαθείᾳ, ἐλέγχοιτ' ἂν καὶ τῇ παραθέσει µὴ δι' ὅλου
δέ, οὐ γιγνοµένου ἑνὸς οὐδὲ συµπαθοῦς ἐξ ἀπαθῶν καὶ µὴ ἑνοῦσθαι δυναµένων σωµάτων· ψυχὴ δὲ
αὑτῇ συµπαθής. Ἐκ δὲ ἀµερῶν σῶµα οὐδὲ µέγεθος ἂν γένοιτο. Καὶ µὴν εἰ ἁπλοῦ ὄντος τοῦ σώµατος
τὸ  µὲν  ὅσον  ὑλικὸν  παρ'  αὐτοῦ  ζωὴν  ἔχειν  οὐ  φήσουσιν – ὕλη  γὰρ  ἄποιον – τὸ  δὲ  κατὰ  τὸ  εἶδος
τεταγµένον  ἐπιφέρειν  τὴν  ζωήν,  εἰ  µὲν  οὐσίαν  φήσουσι  τὸ  εἶδος  τοῦτο  εἶναι,  οὐ  τὸ  συναµφότερον,
θάτερον  δὲ  τούτων  ἔσται  ἡ  ψυχή·  ὃ οὐκέτ'  ἂν  σῶµα·  οὐ  γὰρ  ἐξ  ὕλης  καὶ  τοῦτο,  ἢ  πάλιν  τὸν  αὐτὸν
τρόπον ἀναλύσοµεν. Εἰ δὲ πάθηµα τῆς ὕλης, ἀλλ' οὐκ οὐσίαν φήσουσιν εἶναι, ἀφ' οὗ τὸ πάθηµα καὶ ἡ
ζωὴ εἰς τὴν ὕλην ἐλήλυθε, λεκτέον αὐτοῖς. Οὐ γὰρ δὴ ἡ ὕλη αὐτὴν µορφοῖ οὐδὲ αὐτὴ ψυχὴν ἐντίθησι.
∆εῖ ἄρα τι εἶναι τὸ χορηγὸν τῆς ζωῆς, εἴτε τῇ ὕλῃ ἡ χορηγία, εἴθ' ὁτῳοῦν τῶν σωµάτων, ἔξω ὂν καὶ
ἐπέκεινα σωµατικῆς φύσεως ἁπάσης. Ἐπεὶ οὐδ' ἂν εἴη σῶµα οὐδὲν ψυχικῆς δυνάµεως οὐκ οὔσης. Ῥεῖ
γάρ, καὶ ἐν φορᾷ αὐτοῦ ἡ φύσις, καὶ ἀπόλοιτο ἂν ὡς τάχιστα, εἰ πάντα σώµατα εἴη, κἂν εἰ ὄνοµα ἑνὶ
αὐτῶν ψυχήν τις θεῖτο. Ταὐτὰ γὰρ ἂν πάθοι τοῖς ἄλλοις σώµασιν ὕλης µιᾶς οὔσης αὐτοῖς. Μᾶλλον δὲ
οὐδ' ἂν γένοιτο, ἀλλὰ στήσεται ἐν ὕλῃ τὰ πάντα µ
, ὴ ὄντος τοῦ µορφοῦντος αὐτήν. Τάχα δ' ἂν οὐδ' ἂν
ἡ ὕλη τὸ παράπαν εἴη. Λυθήσεταί τε καὶ τόδε τὸ ξύµπαν, εἴ τις αὐτὸ πιστεύσειε σώµατος συνέρξει,
διδοὺς  αὐτῷ  ψυχῆς  τάξιν  µέχρι  τῶν  ὀνοµάτων,  ἀέρι  καὶ  πνεύµατι  σκεδαστοτάτῳ  καὶ  τὸ  ἑνὶ  εἶναι
ἔχοντι οὐ παρ' αὐτοῦ. Πῶς γὰρ τεµνοµένων τῶν πάντων σωµάτων ᾡτινιοῦν τις ἀναθεὶς τόδε τὸ πᾶν
οὐκ ἀνόητόν τε καὶ φερόµενον εἰκῆ ποιήσει; Τίς γὰρ τάξις ἐν πνεύµατι δεοµένῳ παρὰ ψυχῆς τάξεως
ἢ λόγος ἢ νοῦς; Ἀλλὰ ψυχῆς µὲν οὔσης ὑπουργὰ ταῦτα πάντα αὐτῇ εἰς σύστασιν κόσµου καὶ ζῴου
ἑκάστου, ἄλλης παρ' ἄλλου δυνάµεως εἰς τὸ ὅλον συντελούσης· ταύτης δὲ µὴ παρούσης ἐν τοῖς ὅλοις
οὐδὲν ἂν εἴη ταῦτα, οὐχ ὅτι ἐν τάξει. Μαρτυροῦσι δὲ καὶ αὐτοὶ ὑπὸ τῆς ἀληθείας ἀγόµενοι, ὡς δεῖ τι
πρὸ  τῶν  σωµάτων  εἶναι  κρεῖττον  αὐτῶν  ψυχῆς  εἶδος,  ἔννουν  τὸ  πνεῦµα  καὶ  πῦρ  νοερὸντιθέ    µενοι,
ὥσπερ ἄνευ πυρὸς καὶ πνεύµατος οὐ δυναµένης τῆς κρείττονος µοίρας ἐν τοῖς οὖσιν εἶναι, τόπον δὲ
ζητούσης  εἰς  τὸ  ἱδρυθῆναι,  δέον  ζητεῖν,  ὅπου  τὰ  σώµατα  ἱδρύσουσιν,  ὡς  ἄρα  δεῖ  ταῦτα  ἐν  ψυχῆς
δυνάµεσιν  ἱδρῦσθαι.  Εἰ  δὲ  µηδὲν  παρὰ  τὸ  πνεῦµα  τὴν  ζωὴν  καὶ  τὴν  ψυχὴν  τίθενται,  τί  τὸ
πολυθρύλλητον  αὐτοῖς  πως  ἔχον,  εἰς  ὃ  καταφεύγουσιν  ἀναγκαζόµενοι  τίθεσθαι  ἄλλην  παρὰ  τὰ
σώµατα φύσιν δραστήριον; Εἰ οὖν οὐ πᾶν µὲν πνεῦµα ψυχή, ὅτι µυρία πνεύµατα ἄψυχα, τὸ δέ πως
ἔχον πνεῦµα φήσουσι, τό πως ἔχον τοῦτο καὶ ταύτην τὴν σχέσιν ἢ τῶν ὄντων τι φήσουσιν ἢ µηδέν.
Ἀλλ' εἰ µὲν µηδέν, πνεῦµα ἂν εἴη µόνον, τὸ δέ πως ἔχον ὄνοµα. Καὶ οὕτω συµβήσεται αὐτοῖς οὐδὲ
ἄλλο οὐδὲν εἶναι λέγειν ἢ τὴν ὕλην καὶ ψυχὴν καὶ θεόν, καὶ ὀνόµατα πάντα, ἐκεῖνο δὲ µόνον. Εἰ δὲ
τῶν ὄντων ἡ σχέσις καὶ ἄλλο παρὰ τὸ ὑποκείµενον καὶ τὴν ὕλην, ἐν ὕλῃ µέν, ἄυλον δὲ αὐτὸ τῷ µὴ
πάλιν αὖ συγκεῖσθαι ἐξ ὕλης, λόγος ἂν εἴη τις καὶ οὐ σῶµα καὶ φύσις ἑτέρα. Ἔτι δὲ καὶ ἐκ τῶνδε οὐχ
ἧττον φαίνεται ἀδύνατον ὂν τὴν ψυχὴν εἶναι σῶµα ὁτιοῦν. Ἢ γὰρ θερµόν ἐστιν ἢ ψυχρόν, ἢ σκληρὸν
ἢ µαλακόν,  ὑγρόν τε ἢ  πεπηγός, µέλαν τε  ἢ λευκόν, καὶ πάντα ὅσα ποιότη  τες σωµάτων ἄλλαι  ἐν
ἄλλοις. Καὶ εἰ µὲν θερµὸν µόνον, θερµαίνει, ψυχρὸν δὲ µόνον, ψύξει· καὶ κοῦφα ποιήσει τὸ κοῦφον
προσγενόµενον καὶ παρόν, καὶ βαρυνεῖ τὸ βαρύ· καὶ µελανεῖ τὸ µέλαν, καὶ τὸ λευκὸν λευκὸν ποιήσει.
Οὐ  γὰρ  πυρὸς  τὸ  ψύχειν,  οὐδὲ  τοῦ  ψυχροῦ  θερµὰ  ποιεῖν.  Ἀλλ'  ἥ  γε  ψυχὴ  καὶ  ἐν  ἄλλοις  µὲν  ζῴοις
ἄλλα,  τὰ  δ'  ἄλλα  ποιεῖ,  καὶ  ἐν  τῷ  δὲ  αὐτῷ  τὰ  ἐναντία,  τὰ  µὲν  πηγνῦσα,  τὰ  δὲ  χέουσα,  καὶ  τὰ  µὲν
πυκνά,  τὰ  δὲ  ἀραιά,  µέλανα  λευκά,  κοῦφα  βαρέα.  Καίτοι  ἓν  δεῖ  ποιεῖν  κατὰ  τὴν  τοῦ  σώµατος
ποιότητά τε τὴν ἄλλην καὶ δὴ καὶ χρόαν· νῦν δὲ πολλά. Τὰς δὲ δὴ κινήσεις πῶς διαφόρους, ἀλλ' οὐ
µίαν, µιᾶς οὔσης παντὸς σώµατος κινήσεως; Εἰ δὲ τῶν µὲν προαιρέσεις, τῶν δὲ λόγους αἰτιάσονται,
ὀρθῶς  µὲν  τοῦτο·  ἀλλ'  οὐ  σώµατος  ἡ  προαίρεσις  οὐδὲ  οἱ  λόγοι  διάφοροί  γε    ὄντες,  ἑνὸς  ὄντος  καὶ
ἁπλοῦ  τοῦ  σώµατος,  καὶ  οὐ  µετὸν  αὐτῷ  τοιούτου  γε  λόγου,  ἢ  ὅσος  δέδοται  αὐτῷ  παρὰ  τοῦ
ποιήσαντος  θερµὸν  αὐτὸ  ἢ  ψυχρὸν  εἶναι.  Τὸ  δὲ  καὶ  ἐν  χρόνοις  αὔξειν,  καὶ  µέχρι  τοσούτου  µέτρου,
πόθεν ἂν τῷ σώµατι αὐτῷ γένοιτο, ᾧ προσήκει ἐναύξεσθαι, αὐτῷ δὲ ἀµοίρῳ τοῦ αὔξειν εἶναι, ἢ ὅσον
παραληφθείη  ἂν  ἐν  ὕλης  ὄγκῳ  ὑπηρετοῦν  τῷ  δι'  αὐτοῦ  τὴν  αὔξην  ἐργαζοµένῳ;  Καὶ  γὰρ  εἰ  ἡ  ψυχὴ
σῶµα  οὖσα  αὔξοι,  ἀνάγκη  καὶ  αὐτὴν      αὔξεσθαι,  προσθήκῃ  δηλονότι  ὁµοίου  σώµατος,  εἰµέλλει  εἰς
ἴσον ἰέναι τῷ αὐξοµένῳ ὑπ' αὐτῆς. Καὶ ἢ ψυχὴ ἔσται τὸ προστιθέµενον ἢ ἄψυχον σῶµα. Καὶ εἰ µὲν
ψυχή, πόθεν καὶ πῶς εἰσιούσης, καὶ πῶς προστιθεµένης; Εἰ δὲ ἄψυχον τὸ προστιθέµενον, πῶς τοῦτο
ψυχώσεται  καὶ  τῷ  πρόσθεν  ὁµογνωµονήσει  καὶ  ἓν  ἔσται  καὶ  τῶν  αὐτῶν  δοξῶν  τῇ  πρόσθεν
µεταλήψεται, ἀλλ' οὐχ ὥσπερ ξένη ψυχὴ αὕτη ἐν ἀγνοίᾳ ἔσται ὧν ἡ ἑτέρα; Εἰ δὲ καί, ὥσπερ ὁ ἄλλος
ὄγκος ἡµῶν, τὸ µέν τι ἀπορρεύσεται αὐτοῦ, τὸ δέ τι προσελεύσεται, οὐδὲν δὲ ἔσται τὸ αὐτό, πῶς οὖν
ἡµῖν αἱ µνῆµαι, πῶς δὲ ἡ γνώρισις οἰκείων οὐδέποτε τῇ αὐτῇ ψυχῇ χρωµένων; Καὶ µὴν εἰ σῶµά ἐστι,

φύσις δὲ σώµατος µεριζόµενον εἰς πλείω ἕκαστον µὴ τὸ αὐτὸ εἶναι τῶν µερῶν τῷ ὅλῳ, εἰ τὸ τοσόνδε
µέγεθος  ψυχή,  ὃ  ἐὰν  ἔλαττον  ᾖ  ψυχὴ  οὐκ  ἔσται,  ὥσπερ  πᾶν  ποσὸν  ἀφαιρέσει  τὸ  εἶναι  τὸ  πρόσθεν
ἠλλάξατο – εἰ δέ τι τῶνµέγεθος ἐχόντων τὸν ὄγκον ἐλαττωθὲν τῇ ποιότητι ταὐτὸν µένοι, ᾗ µὲν σῶµα
ἕτερόν ἐστι, καὶ ᾗ ποσόν, τῇ δὲ ποιότητι ἑτέρᾳ τῆς ποσότητος οὔσῃ τὸ ταὐτὸν ἀποσῴζειν δύναται –
τί τοίνυν φήσουσιν οἱ τὴν ψυχὴν σῶµα εἶναι λέγοντες; Πρῶτον µὲν περὶ ἑκάστου µέρους τῆς ψυχῆς
τῆς ἐν τῷ αὐτῷ σώµατι πότερον ἕκαςτον ψυχήν, οἵα ἐστὶ καὶ ἡ ὅλη; Καὶ πάλιν τοῦ µέρους τὸ µέρος;
Οὐδὲν  ἄρα  τὸ  µέγεθος  συνεβάλλετο  τῇ  οὐσίᾳ  αὐτῆς·  καίτοι  ἔδει  γε  ποσοῦ  τινος  ὄντος·  καὶ  ὅλον
πολλαχῇ, ὅπερ σώµατι παρεῖναι ἀδύνατον ἐν πλείοσι τὸ αὐτὸ ὅλον εἶναι καὶ τὸ µέρος ὅπερ τὸ ὅλον
ὑπάρχειν.  Εἰ  δὲ  ἕκαστον  τῶν  µερῶν  οὐ  ψυχὴν  φήσουσιν,  ἐξ  ἀψύχων  ψυχὴ  αὐτοῖς  ὑπάρξει.  Καὶ
προσέτι ψυχῆς ἑκάστης τὸ µέγεθος ὡρισµένον ἔσται, οὐδὲ ἐφ' ἑκάτερα ἢ ἐπὶ τὸ ἔλαττόν γε ἢ ἐπὶ τὸ
µεῖζον  ψυχὴ  οὐκ  ἔσται.  Ὅταν  τοίνυν  ἐκ  συνόδου  µιᾶς  καὶ  ἐνὸς  σπέρµατος  δίδυµα  γένηται
γεννήµατα,  ἢ  καί,  ὥσπερ  καὶ  ἐν  τοῖς  ἄλλοις  ζῴοις,  πλεῖστα  τοῦ  σπέρµατος  εἰς  πολλοὺςτόπους
µεριζοµένου, οὗ δὴ ἕκαστον ὅλον ἐστί, πῶς οὐ διδάςκει τοῦτο τοὺς βουλοµένουςµανθάνειν, ὡς, ὅπου
τὸ  µέρος  τὸ  αὐτό  ἐστι  τῷ  ὅλῳ,  τοῦτο  ἐν  τῇ  αὐτοῦ  οὐσίᾳ  τὸ  ποσὸν  εἶναι  ὑπερβέβηκεν,  ἄποσον  δὲ
αὐτὸ εἶναι δεῖ ἐξ ἀνάγκης; Οὕτω γὰρ ἂν µένοι τὸ αὐτὸ τοῦ ποσοῦ κλεπτοµένου, ἅτε µὴ µέλον αὐτῷ
ποσότητος καὶ ὄγκου, ὡς ἂν τῆς οὐσίας αὐτοῦ ἕτερόν τι οὔσης. Ἄποσον ἄρα ἡ ψυχὴ καὶ οἱ λόγοι.
Ὅτι δέ, εἰ σῶµα εἴη ἡ ψυχή, οὔτε τὸ αἰσθάνεσθαι οὔτε τὸ νοεῖν οὔτε τὸ ἐπίστασθαι οὔτε ἀρετὴ οὔτε
τι τῶν καλῶν ἔσται, ἐκ τῶνδε δῆλον. Εἴ τι µέλλει αἰςθάνεσθαί τινος, ἓν αὐτὸ δεῖ εἶναι καὶ τῷ αὐτῷ
παντὸς  ἀντιλαµβάνεσθαι,  καὶ  εἰ  διὰ  πολλῶν  αἰσθητηρίων  πλείω  τὰ  εἰσιόντα  εἴη  ἢ  πολλαὶ  περὶ  ἓν
ποιότητες, κἂν δι' ἑνὸς ποικίλον οἷον πρόσωπον. Οὐ γὰρ ἄλλο µὲν ῥινός, ἄλλο δὲ ὀφθαλµῶν, ἀλλὰ
ταὐτὸν ὁµοῦ πάντων. Καὶ εἰ τὸµὲν δι' ὀµµάτων, τὸ δὲ δι' ἀκοῆς, ἕν τι δεῖ εἶναι, εἰς ὃ ἄµφω. Ἢ πῶς ἂν
εἴποι,  ὅτι  ἕτερα  ταῦτα,  µὴ  εἰς  τὸ  αὐτὸ  ὁµοῦ  τῶν  αἰσθηµάτων  ἐλθόντων;  ∆εῖ  τοίνυν  τοῦτο  ὥσπερ
κέντρον  εἶναι,  γραµµὰς  δὲ  συµβαλλούσας  ἐκ  περιφερείας  κύκλου  τὰς  πανταχόθεν  αἰσθήσεις  πρὸς
τοῦτο περαίνειν, καὶ τοιοῦτον τὸ ἀντιλαµβανόµενον εἶναι, ἓν ὂν ὄντως. Εἰ δὲ διεστὼς τοῦτο γένοιτο,
καὶ οἷον γραµµῆς ἐπ' ἄµφω τὰ πέρατα αἱ αἰσθήσεις προσβάλλοιεν, ἢ συνδραµεῖται εἰς ἓν καὶ τὸ αὐτὸ
πάλιν,  οἷον  τὸ  µέσον,  ἢ  ἄλλο,  τὸ  δὲ  ἄλλο,  ἑκάτερον  ἑκατέρου  αἴσθησιν  ἕξει·  ὥσπερ  ἂν  εἰ  ἐγὼ  µὲν
ἄλλου, σὺ δὲ ἄλλου αἴσθοιο. Καὶ εἰ ἓν εἴη τὸ αἴσθηµα, οἷον πρόσωπον, ἢ εἰς ἓν συναιρεθήσεται –
ὅπερ  καὶ  φαίνεται·  συναιρεῖται  γὰρ  καὶ  ἐν  αὐταῖς  ταῖς  κόραις·  ἢ  πῶς  ἂν  τὰ  µέγιστα  διὰ  ταύτης
ὁρῷτο;  ὥστε  ἔτι  µᾶλλον  εἰς  τὸ  ἡγεµονοῦν  ἰόντα  οἷον  ἀµερῆ  νοήµατα  γίγνεσθαι – καὶ  ἔσται
ἀµερὲςτοῦτο· ἢ µεγέθει ὄντι τούτῳ συµµερίζοιτο ἄν, ὥστε ἄλλο ἄλλου µέρος καὶ µηδένα ἡµῶν ὅλου
τοῦ αἰσθητοῦ τὴν ἀντίληψιν ἴσχειν. Ἀλλὰ γὰρ ἕν ἐστι τὸ πᾶν· πῶς γὰρ ἂν καὶ διαιροῖτο; Οὐ γὰρ δὴ
τὸ ἴσον τῷ ἴσῳ ἐφαρµόσει, ὅτι οὐκ ἴσον τὸ ἡγεµονοῦν παντὶ αἰσθητῷ. Κατὰ πηλίκα οὖν ἡ διαίρεσις;
Ἢ  εἰς  τοσαῦτα  διαιρεθήσεται,  καθόσον  ἂν  ἀριθµοῦ  ἔχοι  εἰς  ποικιλίαν  τὸ  εἰσιὸν  αἴσθηµα;  Καὶ
ἕκαστον δὴ ἐκείνων τῶν µερῶν τῆς ψυχῆς ἄρα καὶ τοῖς µορίοις αὐτοῦ αἰσθήσεται. Ἢ ἀναίςθητα τὰ
µέρη τῶν µορίων ἔσται; Ἀλλὰ ἀδύνατον. Εἰ δὲ ὁτιοῦν παντὸς αἰσθήσεται, εἰς ἄπειρα διαιρεῖσθαι τοῦ
µεγέθους  πεφυκότος  ἀπείρους  καὶ  αἰσθήσεις  καθ'  ἕκαστον  αἰσθητὸν  συµβήσεται  γίγνεσθαι  ἑκάστῳ
οἷον τοῦ αὐτοῦ ἀπείρους ἐν τῷ ἡγεµονοῦντι ἡµῶν εἰκόνας. Καὶµὴν σώµατος ὄντος τοῦ αἰσθανοµένου
οὐκ  ἂν  ἄλλον  τρόπον  γένοιτο  τὸ  αἰσθάνεσθαι  ἢ  οἷον  ἐν  κηρῷ  ἐνσηµανθεῖσαι  ἀπὸ  δακτυλίων
σφραγῖδες,  εἴτ'  οὖν  εἰς  αἷµα,  εἴτ'  οὖν  εἰς  ἀέρα  τῶν  αἰςθητῶν  ἐνσηµαινοµένων.  Καὶ  εἰ  µὲν  ὡς  ἐν
σώµασιν  ὑγροῖς,  ὅπερ  καὶ  εὔλογον,  ὥσπερ  εἰς  ὕδωρ  συγχυθήσεται,  καὶ  οὐκ  ἔσται  µνήµη·  εἰ  δὲ
µένουσιν οἱ τύποι, ἢ οὐκ ἔστιν ἄλλους ἐνσηµαίνεσθαι ἐκείνων κατεχόντων, ὥστε ἄλλαι αἰςθήσεις οὐκ
ἔσονται,  ἢ  γινοµένων  ἄλλων  ἐκεῖνοι  οἱ  πρότεροι  ἀπολοῦνται·  ὥστε  οὐδὲν  ἔσται  µνηµονεύειν.  Εἰ  δὲ
ἔστι τὸ µνηµονεύειν καὶ ἄλλων αἰσθάνεσθαι ἐπ' ἄλλοις οὐκ ἐµποδιζόντων τῶν πρόσθεν, ἀδύνατον τὴν
ψυχὴν σῶµα εἶναι. Ἴδοι δ' ἄν τις καὶ ἐκ τοῦ ἀλγεῖν καὶ ἐκ τῆς τοῦ ἀλγεῖν αἰσθήσεως τὸ αὐτὸ τοῦτο.
Ὅταν δάκτυλον λέγηται ἀλγεῖν ἄνθρωπος, ἡ µὲν ὀδύνη περὶ τὸν δάκτυλον δήπουθεν, ἡ δ' αἴσθησις
τοῦ ἀλγεῖνδῆλον ὅτι ὁµολογήσουσιν, ὡς περὶ τὸ ἡγεµονοῦν γίγνεται. Ἄλλου δὴ ὄντος τοῦ πονοῦντος
µέρους  τοῦ  πνεύµατος  τὸ  ἡγεµονοῦν  αἰσθάνεται,  καὶ  ὅλη  ἡ  ψυχὴ  τὸ  αὐτὸ  πάσχει.  Πῶς  οὖν  τοῦτο
συµβαίνει; <∆ιαδόσει>, φήσουσι, παθόντος µὲν πρώτως τοῦ περὶ τὸν δάκτυλον ψυχικοῦ πνεύµατος,
µεταδόντος δὲ τῷ ἐφεξῆς καὶ τούτου ἄλλῳ, ἕως πρὸς τὸ ἡγεµονοῦν ἀφίκοιτο. Ἀνάγκη τοίνυν, εἰ τὸ
πρῶτον πονοῦν ᾔσθετο, ἄλλην τὴν αἴσθησιν τοῦ δευτέρου εἶναι, εἰ κατὰ διάδοσιν ἡ αἴσθησις, καὶ τοῦ
τρίτου ἄλλην καὶ πολλὰς αἰσθήσεις καὶ ἀπείρους περὶ ἑνὸς ἀλγήµατος γίγνεσθαι, καὶ τούτων ἁπασῶν
ὕστερον τὸ ἡγεµονοῦν αἴσθεσθαι καὶ τῆς ἑαυτοῦ παρὰ ταύτας. Τὸ δὲ ἀληθὲς ἑκάστην ἐκείνων µὴ τοῦ
ἐν τῷ δακτύλῳ ἀλγήµατος, ἀλλὰ τὴν µὲν ἐφεξῆς τῷ δακτύλῳ, ὅτι ὁ ταρσὸς ἀλγεῖ, τὴν δὲ τρίτην, ὅτι
ἄλλο  τὸ  πρὸς  τῷ  ἄνωθεν,  καὶ  πολλὰς  εἶναι  ἀλγηδόνας,  τό  τε  ἡγεµονοῦν  µὴ  τοῦ  πρὸς  τῷ  δακτύλῳ
ἀλγήµατος αἰσθάνεσθαι, ἀλλὰ τοῦ πρὸς αὐτῷ, καὶ τοῦτο γινώσκειν µόνον, τὰ δ' ἄλλα χαίρειν ἐᾶν µὴ
ἐπιστάµενον, ὅτι ἀλγεῖ ὁ δάκτυλος. Εἰ τοίνυν κατὰ διάδοσιν οὐχ οἷόν τε τὴν αἴσθησιν τοῦ τοιούτου
γίγνεσθαι µηδὲ σώµατος, ὄγκου ὄντος, ἄλλου παθόντος ἄλλου γνῶσιν  εἶναι – παντὸς γὰρ µεγέθους
τὸ µὲν ἄλλο, τὸ δὲ ἄλλο ἐστίδεῖ τοιοῦτον τίθεσθαι τὸ αἰσθανόµενον, οἷον πανταχοῦ αὐτὸ ἑαυτῷ τὸ
αὐτὸ εἶναι. Τοῦτο δὲ ἄλλῳ τινὶ τῶν ὄντων ἢ σώµατι ποιεῖν προσήκει. Ὅτι δὲ οὐδὲ νοεῖν οἷόν τε, εἰ
σῶµα  ἡ  ψυχὴ  ὁτιοῦν  εἴη,  δεικτέον  ἐκ  τῶνδε.  Εἰ  γὰρ  τὸ  αἰσθάνεσθαί  ἐστι  τὸ  σώµατι  προσχρωµένην
τὴν ψυχὴν ἀντιλαµβάνεσθαι τῶν αἰσθητῶν, οὐκ ἂν εἴη καὶ τὸ νοεῖν τὸ διὰ σώµατος καταλαµβάνειν, ἢ
ταὐτὸν  ἔσται  τῷ  αἰσθάνεσθαι.  Εἰ  οὖν  τὸ  νοεῖν  ἐστι  τὸ  ἄνευ  σώµατος  ἀντιλαµβάνεσθαι,  πολὺ
πρότερον δεῖ µὴ σῶµα αὐτὸ τὸ νοῆσον εἶναι. Ἔτι εἰ αἰσθητῶν µὲν ἡ αἴσθησις, νοητῶν δὲ ἡ νόησις –

εἰ δὲ µὴ βούλονται, ἀλλ' οὖν ἔσονταί γε καὶ νοητῶν τινων νοήσεις καὶ ἀµεγέθων ἀντιλήψεις – πῶς οὖν
µέγεθος ὂν τὸ µὴ µέγεθος νοήσει καὶ τῷ µεριστῷ τὸ µὴ µεριστὸν νοήσει; Ἢ µέρει τινὶ ἀµερεῖ αὐτοῦ.
Εἰ δὲ τοῦτο, οὐ σῶµα ἔσται τὸ νοῆσον· οὐ γὰρ δὴ τοῦ ὅλου χρεία πρὸς τὸ θίγειν· ἀρκεῖ γὰρ καθ' ἕν
τι.  Εἰ  µὲν  οὖν  συγχωρήσονται  τὰς  πρώτας  νοήσεις,  ὅπερ  ἀληθές  ἐστιν,  εἶναι  τῶν  πάντη  σώµατος
καθαρωτάτων αὐτοεκάστου, ἀνάγκη καὶ τὸ νοοῦν σώµατος καθαρὸν ὂν ἢ γιγνόµενον γινώσκειν. Εἰ
δὲ τῶν ἐν ὕλῃ εἰδῶν τὰς νοήσεις φήσουσιν εἶναι, ἀλλὰ χωριζοµένων γε τῶν σωµάτων γίγνονται τοῦ
νοῦ χωρίζοντος. Οὐ γὰρ δὴ µετὰσαρκῶν ἢ ὅλως ὕλης ὁ χωρισµὸς κύκλου καὶ τριγώνου καὶ γραµµῆς
καὶ σηµείου. ∆εῖ ἄρα καὶ τὴν ψυχὴν σώµατος αὐτὴν ἐν τῷ τοιούτῳ χωρίσαι. ∆εῖ ἄρα µ
  ηδὲ αὐτὴν σῶµα
εἶναι. Ἀµέγεθες  δέ,  οἶµαι,  καὶ  τὸ  καλὸν  καὶ  τὸ  δίκαιον·  καὶ  ἡ  τούτων  ἄρα  νόησις.  Ὥστε  καὶ
προσιόντα  ἀµερεῖ  αὐτῆς  ὑποδέξεται  καὶ  ἐν  αὐτῇ  ἐν  ἀµερεῖ  κείσεται.  Πῶς  δ'  ἂν  καὶ  σώµατος  ὄντος
τῆς ψυχῆς ἀρεταὶ αὐτῆς, σωφροσύνη καὶ δικαιοσύνη ἀνδρία τε καὶ αἱ ἄλλαι; Πνεῦµά τι γὰρ ἢ αἷµά τι
ἂν τὸ σωφρονεῖν εἴη ἢ δικαιότης ἢ ἀνδρία, εἰ µὴ ἄρα ἡ ἀνδρία τὸ δυσπαθὲς τοῦ πνεύµατος εἴη, καὶ ἡ
σωφροσύνη ἡ εὐκρασία, τὸ δὲ κάλλος εὐµορφία τις ἐν τύποις, καθ' ἣν λέγοµεν ἰδόντες ὡραίους καὶ
καλοὺς τὰ σώµατα. Ἰσχυρῷ µὲν οὖν καὶ καλῷ ἐν τύποις πνεύµατι εἶναι προσήκοι ἄν· σωφρονεῖν δὲ τί
δεῖ  πνεύµατι;  Ἀλλ'  οὐ  τοὐναντίον  ἐν  περιπτύξεσι  καὶ  ἁφαῖς  εὐπαθεῖν,  ὅπου  ἢ  θερµανθήσεται  ἢ
συµµέτρως <ψύχεος ἱµείροι> ἢ µαλακοῖς τισι καὶ ἁπαλοῖς καὶ λείοις πελάσει; Τὸ δὲ κατ' ἀξίαν νεῖµαι
τί ἂν αὐτῷ µέλοι; Πότερον δὲ ἀιδίων ὄντων τῶν τῆς ἀρετῆς θεωρηµάτων καὶ τῶν ἄλλων τῶν νοητῶν
ἡ ψυχὴ ἐφάπτεται, ἢ γίνεταί τῳ ἡ ἀρετή, ὠφελεῖ καὶ πάλιν φθείρεται; Ἀλλὰ τίς ὁ ποιῶν καὶ πόθεν;
Οὕτω γὰρ ἂν ἐκεῖνο πάλιν µένοι. ∆εῖ ἄρα ἀιδίων εἶναι καὶ µενόντων, οἷα καὶ τὰ ἐν γεωµετρίᾳ. Εἰ δὲ
ἀιδίων καὶ µενόντων, οὐ σωµάτων. ∆εῖ ἄρα καὶ ἐν ᾧ ἔσται τοιοῦτον εἶναι· δεῖ ἄρα µὴ σῶµα εἶναι. Οὐ
γὰρ µένει, ἀλλὰ ῥεῖ ἡ σώµατος φύσις πᾶσα. Εἰ δὲ τὰς τῶν σωµάτων ποιήσεις ὁρῶντες θερµαινούσας
καὶ  ψυχούσας  καὶ  ὠθούσας  καὶ  βαρυνούσας  ἐνταῦθα  τάττουσι  τὴν  ψυχὴν  οἷον  ἐν  δραστηρίῳ  τόπῳ
ἱδρύοντες αὐτήν, πρῶτον µὲν ἀγνοοῦσιν, ὡς καὶ αὐτὰ τὰ σώµατα δυνάµεσι ταῖς ἐν αὐτοῖς ἀσωµάτοις
ταῦτα ἐργάζεται· ἔπειτα, ὅτι οὐ ταύτας τὰς δυνάµεις περὶ ψυχὴν εἶναι ἀξιοῦµεν, ἀλλὰ τὸ νοεῖν, τὸ
αἰσθάνεσθαι, λογίζεσθαι, ἐπιθυµεῖν, ἐπιµελεῖσθαι ἐµφρόνως καλῶς, ἃ πάντα ἄλλην οὐσίαν ζητεῖ. Τὰς
οὖν δυνάµεις τῶν ἀσωµάτων µεταβιβάσαντες εἰς τὰ σώµατα οὐδεµίαν ἐκείνοις καταλείπουσιν. Ὅτι
δὲ  καὶ  τὰ  σώµατα  ἀσωµάτοις  δυνάµεσι  δύναται  ἃ  δύναται,  ἐκ  τῶνδε  δῆλον.Ὁµολογήσουσι  γὰρ
ἕτερον  ποιότητα  καὶ  ποσότητα  εἶναι,  καὶ  πᾶν  σῶµα  ποσὸν  εἶναι,  καὶ  ἔτι  οὐ  πᾶν  σῶµα  ποιὸν  εἶναι,
ὥσπερ τὴν ὕλην. Ταῦτα δὲ ὁµολογοῦντες τὴν ποιότητα ὁµολογήσουσιν ἕτερον οὖσαν ποσοῦ ἕτερον
σώµατος εἶναι. Πῶς γὰρ µὴ ποσὸν οὖσα σῶµα ἔσται, εἴπερ πᾶν σῶµα ποσόν; Καὶ µήν, ὅπερ καὶ ἄνω
που  ἐλέγετο,  εἰ  πᾶν  σῶµα  µεριζόµενον  καὶ  ὄγκος  πᾶς  ἀφαιρεῖται  ὅπερ  ἦν,  κερµατιζοµένου  δὲ  τοῦ
σώµατος  ἐφ'  ἑκάστῳ  µέρει  ἡ  αὐτὴ  ὅλη  ποιότηςµένει,  οἷον  γλυκύτης  ἡ  τοῦ  µέλιτος  οὐδὲν  ἔλαττον
γλυκύτης ἐστὶν ἡ ἐφ' ἑκάστῳ, οὐκ ἂν εἴη σῶµα ἡ γλυκύτης. Ὁµοίως καὶ αἱ ἄλλαι. Ἔπειτα, εἰ σώµατα
ἦσαν αἱ δυνάµεις, ἀναγκαῖον ἦν τὰςµὲν ἰσχυρὰς τῶν δυνάµεων µεγάλους ὄγκους, τὰς δὲ ὀλίγον δρᾶν
δυναµένας  ὄγκους  µικροὺς  εἶναι.  Εἰ  δὲ  µεγάλων  µὲν  ὄγκων  µικραί,  ὀλίγοι  δὲ  καὶ  µικρότατοι  τῶν
ὄγκων µεγίστας ἔχουσι τὰς δυνάµεις, ἄλλῳ τινὶ ἢ µεγέθει τὸ ποιεῖν ἀναθετέον· ἀµεγέθει ἄρα. Τὸ δὲ
ὕλην µὲν τὴν αὐτὴν εἶναι σῶµα, ὥς φασιν, οὖσαν, διάφορα δὲ ποιεῖν ποιότητας προσλαβοῦσαν, πῶς
οὐ  δῆλον  ποιεῖ  τὰ  προσγενόµενα  λόγους  ἀύλους  καὶ  ἀσωµάτους  εἶναι;  Μή,  διότι  πνεύµατος  ἢ
αἵµατος  ἀποστάντων  ἀποθνῄσκει  τὰ  ζῷα,  λεγόντων.  Οὐ  γὰρ  ἔστιν  ἄνευ  τούτων  εἶναι,  οὐδ'  ἄνευ
πολλῶν ἄλλων, ὧν οὐδὲν ἂν ἡ ψυχὴ εἴη. Καὶ µ
  ὴν οὔτε πνεῦµα διὰ πάντων οὔτε αἷµα, ψυχὴ δέ. Ἔτι εἰ
σῶµα οὖσα ἡ ψυχὴ διῆλθε διὰ παντός, κἂν κραθεῖσα εἴη, ὃν τρόπον τοῖς ἄλλοις σώµασιν ἡ κρᾶσις.
Εἰ  δὲ  ἡ  τῶν  σωµάτων  κρᾶσις  οὐδὲν  ἐνεργείᾳ  ἐᾷ  εἶναι  τῶν  κραθέντων,  οὐδ'  ἂν  ἡ  ψυχὴ  ἔτι  ἐνεργείᾳ
ἐνείη  τοῖς  σώµασιν,  ἀλλὰ  δυνάµει  µόνον  ἀπολέσασα  τὸ  εἶναι  ψυχή·  ὥσπερ,  εἰ  γλυκὺ  καὶ  πικρὸν
κραθείη, τὸ γλυκὺ οὐκ ἔστιν· οὐκ ἄρα ἔχοµεν ψυχήν. Τὸ δὲ δὴ σῶµα ὂν σώµατι κεκρᾶσθαι ὅλον δι'
ὅλων, ὡς ὅπου ἂν ᾖ θάτερον, καὶ θάτερον εἶναι, ἴσον ὄγκων ἀµφοτέρων καὶ τόπον κατεχόντων, καὶ
µηδεµίαν  αὔξην  γεγονέναι  ἐπεµβληθέντος  τοῦ  ἑτέρου,  οὐδὲν  ἀπολείψει  ὃ  µὴ  τέµῃ.  Οὐ  γὰρ  κατὰ
µεγάλα µ
  έρη παραλλὰξ ἡ κρᾶσις – οὕτω γάρ φησι<παράθεσιν> ἔσεσθαι –   διεληλυθὸς δὲ διὰ παντὸς
τὸ ἐπεµβληθὲν, ἔτι εἰ σµικρότερον – ὅπερ ἀδύνατον, τὸ ἔλαττον ἴσον γενέσθαι τῷ µείζονι – ἀλλ' οὖν
διεληλυθὸς πᾶν τέµοι κατὰ πᾶν· ἀνάγκη τοίνυν, εἰ καθ' ὁτιοῦν σηµεῖον καὶ µὴ µεταξὺ σῶµα ἔσται ὃ
µὴ  τέτµηται,  εἰς  σηµεῖα  τὴν  διαίρεσιν  τοῦ  σώµατος  γεγονέναι,  ὅπερ  ἀδύνατον.  Εἰ  δέ,  ἀπείρου  τῆς
τοµῆς  οὔσης – ὃ  γὰρ  ἂν  λάβῃς  σῶµα,  διαιρετόν  ἐστιν – οὐ  δυνάµει  µόνον,  ἐνεργείᾳ  δὲ  τὰ  ἄπειρα
ἔσται. Οὐ τοίνυν ὅλον δι' ὅλου χωρεῖν δυνατὸν τὸ σῶµα· ἡ δὲ ψυχὴ δι' ὅλων· ἀσώµατος ἄρα. Τὸ δὲ
καὶ  φύσιν  µὲν  προτέραν  τὸ  αὐτὸ  πνεῦµα  λέγειν,  ἐν  δὲ  ψυχρῷ  γενοµένην  καὶ  στοµωθεῖσαν  ψυχὴν
γίνεσθαι  λεπτοτέραν  ἐν  ψυχρῷ  γιγνοµένην – ὃ  δὴ  καὶ  αὐτὸ  ἄτοπον·  πολλὰ  γὰρ  ζῷα  ἐν  θερµῷ
γίγνεται καὶ ψυχὴν ἔχει οὐ ψυχθεῖσαν – ἀλλ' οὖν φασί γε προτέραν φύσιν ψυχῆς εἶναι κατὰ συντυχίας
τὰς ἔξω γιγνοµένης. Συµβαίνει οὖν αὐτοῖς τὸ χεῖρον πρῶτον ποιεῖν καὶ πρὸ τούτου ἄλλο ἔλαττον, ἣν
λέγουσιν ἕξιν, ὁ δὲ νοῦς ὕστατος ἀπὸ τῆς ψυχῆς δηλονότι γενόµενος. Ἢ εἰ πρὸ πάντων νοῦς, ἐφεξῆς
ἔδει  ψυχὴν  ποιεῖν,  εἶτα  φύσιν,  καὶ  αἰεὶ  τὸ  ὕστερον  χεῖρον,  ᾗπερ  πέφυκεν.  Εἰ  οὖν  καὶ  ὁ  θεὸς  αὐτοῖς
κατὰ τὸν νοῦν ὕστερος καὶ γεννητὸς καὶ ἐπακτὸν τὸ νοεῖν ἔχων, ἐνδέχοιτο ἂν µηδὲ ψυχὴν µηδὲ νοῦν
µηδὲ  θεὸν  εἶναι.  Εἰ  τὸ  δυνάµει,  µὴ  ὄντος  πρότερον  τοῦ  ἐνεργείᾳ  καὶ  νοῦ,  γένοιτο,  οὐδὲ  ἥξει  εἰς
ἐνέργειαν. Τί γὰρ ἔσται τὸ ἄγον µὴ ὄντος ἑτέρου παρ' αὐτὸ προτέρου; Εἰ δ' αὑτὸ ἄξει εἰς ἐνέργειαν,
ὅπερ ἄτοπον, ἀλλὰ βλέπον γε πρός τι ἄξει, ὃ οὐ δυνάµει, ἐνεργείᾳ δὲ ἔσται. Καίτοι τὸ ἀεὶ µένειν τὸ
αὐτὸ εἴπερ τὸ δυνάµει ἕξει, καθ' ἑαυτό, εἰς ἐνέργειαν ἄξει, καὶ τοῦτο κρεῖττον ἔσται τοῦ δυναµένου

οἷον ὀρεκτὸν ὂν ἐκείνου. Πρότερον ἄρα τὸ κρεῖττον καὶ ἑτέραν φύσιν ἔχον σώµατος καὶ ἐνεργείᾳ ὂν
ἀεί· πρότερον ἄρα καὶ νοῦς καὶ ψυχὴ φύσεως. Οὐκ ἄρα οὕτως ψυχὴ ὡς πνεῦµα οὐδ' ὡς σῶµα. Ἀλλ'
ὅτι  µὲν  µὴ  σῶµα  λέγοιτ'  ἂν,  καὶ  εἴρηται  καὶ  ἄλλοις  ἕτερα,  ἱκανὰ  δὲ  καὶ  ταῦτα. Ἐπεὶ  δὲ  ἄλλης
φύσεως, δεῖ ζητεῖν, τίς αὕτη. Ἆρ' οὖν ἕτε
µ
ρον ὲν σώµατος, σώµατος δέ τι, οἷον ἁ µ
ρ ονία; Τοῦτο γὰρ
ἁρµονίαν τῶν ἀµφὶ Πυθαγόραν λεγόντων ἕτερον τρόπον ᾠήθησαν αὐτὸ τοιοῦτόν τι εἶναι οἷον καὶ ἡ
περὶ  χορδὰς  ἁ µ
ρ ονία.  Ὡς  γὰρ  ἐνταῦθα  ἐντεταµένων  τῶν  χορδῶν  ἐπιγίνεταί  τι  οἷον  πά
µ
θη α  ἐπ'
αὐταῖς,  ὃ  λέγεται  ἁρµονία,  τὸν  αὐτὸν  τρόπον  καὶ  τοῦ  ἡµετέρου  σώµατος  ἐν  κράσει  ἀνοµοίων
γινοµένου τὴν ποιὰν κρᾶσιν ζωήν τε ἐργάζεσθαι καὶ ψυχὴν οὖσαν τὸ ἐπὶ τῇ κράσει πά
µ
θη α. Ὅτι δὲ
ἀδύνατον,  πολλὰ  ἤδη  πρὸς  ταύτην  τὴν  δόξαν  εἴρηται·  καὶ  γάρ,  ὅτι  τὸ  µὲν  πρότερον  ἡ  ψυχή,  ἡ  δ'
ἁρµονία ὕστερον, καὶ ὡς τὸ µὲν ἄρχει τε καὶ ἐπιστατεῖ τῷ σώµατι καὶ µάχεται πολλαχῇ, ἁ µ
ρ ονία δὲ
οὐκ  ἂν  οὖσα  ταῦτα  ποιοῖ,  καὶ  ὡς  τὸ  µὲν  οὐσία,  ἡ  δ'  ἁρµονία  οὐκ  οὐσία,  καὶ  ὅτι  ἡ  κρᾶσις  τῶν
σωµάτων, ἐξ ὧν συνέσταµεν, ἐν λόγῳ οὖσα ὑγεία ἂν εἴη, καὶ ὅτι καθ' ἕκαστον µέρος ἄλλως κραθὲν
εἴη ἂν ψυχὴ ἑτέρα, ὥστε πολλὰς εἶναι, καὶ τὸ δὴ µέγιστον, ὡς ἀνάγκη πρὸ τῆς ψυχῆς ταύτης ἄλλην
ψυχὴν  εἶναι τὴν  ποιοῦσαν  τὴν  ἁ µ
ρ ονίαν  ταύτην,  οἷον  ἐπὶ  τῶν  ὀργάνων  τὸν  µουσικὸν τὸν  ἐντιθέντα
ταῖς χορδαῖς τὴν ἁρµονίαν λόγον ἔχοντα παρ' αὐτῷ, καθ' ὃν ἁ µ
ρ όσει. Οὔτε γὰρ ἐκεῖ αἱ χορδαὶ παρ'
αὐτῶν οὔτ' ἐνταῦθα τὰ σώµατα ἑαυτὰ εἰς ἁρµονίαν ἄγειν δυνήσεται. Ὅλως δὲ καὶ οὗτοι ἐξ ἀψύχου
ἔµψυχα ποιοῦσι καὶ [τὰ] ἐξ ἀτάκτων κατὰ συντυχίαν
µ
τεταγ ένα, καὶ τὴν τάξιν οὐκ ἐκ τῆς ψυχῆς, ἀλλ'
αὐτὴν ἐκ τῆς αὐτοµάτου τάξεως τὴν ὑπόστασιν εἰληφέναι. Τοῦτο δὲ οὔτε ἐν τοῖς κατὰ µέρος οὔτε ἐν
τοῖς  ἄλλοις  δυνατὸν  γενέσθαι.  Οὐκ  ἄρα  ἡ  ψυχὴ  ἁ µ
ρ ονία. Τὸ  δὲ  τῆς  ἐντελεχείας  ὧδ'  ἄν  τις
ἐπισκέψαιτο, πῶς περὶ ψυχῆς λέγεται· τὴν ψυχήν φασιν ἐν τῷ συνθέτῳ εἴδους τάξιν ὡς πρὸς ὕλην τὸ
σῶµα  ἔµψυχον  <ὂν>  ἔχειν,  σώµατος  δὲ  οὐ  παντὸς  εἶδος  οὐδὲ  ᾗ  σῶµα,  ἀλλὰ  φυσικοῦ  <ὀργανικοῦ
δυνάµει ζωὴν ἔχοντος>. Εἰ µὲν οὖν ᾗ παραβέβληται ὡµοίωται, ὡς µορφὴ ἀνδριάντος πρὸς χαλκόν,
καὶ διαιρουµένου τοῦ σώµατος συµµερίζεσθαι τὴν ψυχήν, καὶ ἀποκοπτοµένου τινὸς µέρους µετὰ τοῦ
ἀποκοπέντος ψυχῆς µόριον εἶναι, τήν τε ἐν τοῖς ὕπνοις ἀναχώρησιν µὴ γίνεσθαι, εἴπερ δεῖ προσφυᾶ
τὴν  ἐντελέχειαν  οὗ  ἐστιν  εἶναι,  τὸ  δ'  ἀληθές,  µηδὲ  ὕπνον  γίνεσθαι·  καὶ  µὴν  ἐντελεχείας  οὔσης  οὐδὲ
ἐναντίωσιν λόγου πρὸς ἐπιθυµίας, ἓν δὲ καὶ ταὐτὸν δι' ὅλου πεπονθέναι τὸ πᾶν οὐ διαφωνοῦν ἑαυτῷ.
Αἰσθήσεις δὲ µόνον δυνατὸν ἴσως γίνεσθαι, τὰς δὲ νοήσεις ἀδύνατον. ∆ιὸ καὶ αὐτοὶ ἄλλην ψυχὴν ἢ
νοῦν εἰσάγουσιν, ὃν ἀθάνατον τίθενται. Τὴν οὖν λογιζοµένην ψυχὴν ἄλλως ἐντελέχειαν ἢ τοῦτον τὸν
τρόπον  ἀνάγκηεἶναι,  εἰ  δεῖ  τῷ  ὀνόµατι  τούτῳ  χρῆσθαι.  Οὐδ'  ἡ  αἰσθητική,  εἴπερ  καὶ  αὕτη  τῶν
αἰσθητῶν  ἀπόντων  τοὺς  τύπους  ἔχει,  αὐτοὺς  οὐ  µετὰ  τοῦ  σώµατος  ἄρα  ἕξει·  εἰ  δὲ  µὴ  οὕτως,
ἐνέσονται  ὡς  µορφαὶ  καὶ  εἰκόνες·  ἀλλ'  ἀδύνατον  ἄλλους  δέχεσθαι,  εἰ  οὕτως  ἐνεῖεν.  Οὐκ  ἄρα  ὡς
ἀχώριστοςἐντελέχεια.  Καὶ  µὴν  οὐδὲ  τὸ  ἐπιθυµοῦν,  µὴ  σιτίων  µηδὲ  ποτῶν  ἀλλ'  ἄλλων  παρὰ  τὰ  τοῦ
σώµατος, οὐδ' αὐτὸ ἀχώριστος ἐντελέχεια. Λοιπὸν δὲ τὸ φυτικὸν ἂν εἴη, ὃ ἀµφισβήτησιν ἂν δόξειεν
ἔχειν µ
,  ὴ τοῦτον τὸν τρόπον ἐντελέχεια ἀχώριστος ᾖ. Ἀλλ' οὐδὲ τοῦτο φαίνεται οὕτως ἔχον. Εἰ γὰρ ἡ
ἀρχὴ παντὸς φυτοῦ περὶ τὴν ῥίζαν καὶ αὐαινοµένου τοῦ ἄλλου σώµατος περὶ τὴν ῥίζαν καὶ τὰ κάτω
ἐν πολλοῖς τῶν φυτῶν ἡ ψυχή, δῆλον ὅτι ἀπολιποῦσα τὰ ἄλλα µέρη εἰς ἕν τι συνεστάλη· οὐκ ἄρα ἦν
ἐν τῷ ὅλῳ ὡς ἀχώριστος ἐντελέχεια. Καὶ γὰρ αὖ ἐστι πρὶν αὐξηθῆναι τὸ φυτὸν ἐν τῷ ὀλίγῳ ὄγκῳ. Εἰ
οὖν καὶ εἰς ὀλίγον ἔρχεται ἐκ µείζονος φυτοῦ καὶ ἐξ ὀλίγου ἐπὶ πᾶν, τί κωλύει καὶ ὅλως χωρίζεσθαι;
Πῶς  δ'  ἂν  καὶ  ἀµερὴς  οὖσα  µεριστοῦ  τοῦ  σώµατος  ἐντελέχεια  γένοιτο;  Ἥ  τε  αὐτὴ  ψυχὴ  ἐξ  ἄλλου
ζῴου ἄλλου γίνεται· πῶς οὖν ἡ τοῦ προτέρου τοῦ ἐφεξῆς ἂν γένοιτο, εἰ ἦν ἐντελέχεια ἑνός; Φαίνεται
δὲ τοῦτο ἐκ τῶν µεταβαλλόντων ζῴων εἰς ἄλλα ζῷα. Οὐκ ἄρα τῷ εἶδος εἶναί τινος τὸ εἶναι ἔχει, ἀλλ'
ἔστιν οὐσία οὐ παρὰ τὸ ἐν σώµατι ἱδρῦσθαι τὸ εἶναι λαµβάνουσα, ἀλλ' οὖσα πρὶν καὶ τοῦδε γενέσθαι,
οἷον  ζῴου  οὐ  τὸ  σῶµα  τὴν  ψυχὴν  γεννήσει.  Τίς  οὖν  οὐσία  αὐτῆς;  Εἰ  δὲ  µήτε  σῶµα,  µήτε  πάθος
σώµατος, πρᾶξις δὲ καὶ ποίησις, καὶ πολλὰ καὶ ἐν αὐτῇ καὶ ἐξ αὐτῆς, οὐσία παρὰ τὰ σώµατα οὖσα
ποία τίς ἐστιν; Ἢ δῆλον ὅτι ἥν φαµεν ὄντως οὐσίαν εἶναι. Τὸ µ
  ὲν γὰρ γένεσις, ἀλλ' οὐκ οὐσία, πᾶν τὸ
σωµατικὸν εἶναι λέγοιτ' ἄν, <γινόµενον καὶ ἀπολλύµενον, ὄντως δὲ οὐδέποτε ὄν>, µεταλήψει δὲ τοῦ
ὄντος  σῳζόµενον,  καθόσον  ἂν  αὐτοῦ  µεταλαµβάνῃ.  Ἡ  δὲ  ἑτέρα  φύσις,  ἡ  παρ'  αὐτῆς  ἔχουσα  τὸ
εἶναι,πᾶν  τὸ  ὄντως  ὄν,  ὃ  οὔτε  γίνεται  οὔτε  ἀπόλλυται·  ἢ  τὰ  ἄλλα  πάντα  οἰχήσεται,  καὶ  οὐκ  ἂν
ὕστερον γένοιτο τούτου ἀπολωλότος, ὃ παρέχει αὐτοῖς σωτηρίαν, τοῖς τε ἄλλοις καὶ τῷδε τῷ παντὶ
διὰ  ψυχῆς  σῳζοµένῳ  καὶ  κεκοσµ µ
η ένῳ. <Ἀρχὴ>  γὰρ  <κινήσεως>  ἥδε  χορηγοῦσα  τοῖς  ἄλλοις
κίνησιν,  αὐτὴ  δὲ  ἐξ  ἑαυτῆς  κινουµένη,  καὶ  ζωὴν  τῷ  ἐµψύχῳ  σώµατι  διδοῦσα,  αὐτὴ  δὲ  παρ'  ἑαυτῆς
ἔχουσα, ἣν οὔποτε ἀπόλλυσιν, ἅτε παρ' ἑαυτῆς ἔχουσα. Οὐ γὰρ δὴ πάντα ἐπακτῷ ζωῇ χρῆται· ἢ εἰς
ἄπειρον  εἶσιν·  ἀλλὰ  δεῖ  τινα  φύσιν  πρώτως  ζῶσαν  εἶναι,  ἣν  ἀνώλεθρον  καὶ  ἀθάνατον  εἶναιδεῖ  ἐξ
ἀνάγκης,  ἅτε  ἀρχὴν  ζωῆς  καὶ  τοῖς  ἄλλοις  οὖσαν.  Ἔνθα  δὴ  καὶ  τὸ  θεῖον  ἅπαν  καὶ  τὸµακάριον
ἱδρῦσθαι δεῖ ζῶν παρ' αὐτοῦ καὶ ὂν παρ' αὐτοῦ, πρώτως ὂν καὶ ζῶν πρώτως µ
, εταβολῆς κατ' οὐσίαν
ἄµοιρον, οὔτε γινόµενον οὔτε ἀπολλύµενον. Πόθεν γὰρ ἂν καὶ γένοιτο, ἢ εἰς τί ἀπόλοιτο; Καὶ εἰ δεῖ
ἐπαληθεύειν τὴν τοῦ ὄντος προσηγορίαν, αὐτὸ οὐ ποτὲ µὲν εἶναι, ποτὲ δὲ οὐκ εἶναι δεήσει. Ὡς καὶ τὸ
λευκόν, αὐτὸ τὸ χρῶµα, οὐ ποτὲ µὲν λευκόν, ποτὲ δὲ οὐ λευκόν· εἰ δὲ καὶ ὂν ἦν τὸ λευκὸν µετὰ τοῦ
λευκὸν εἶναι, ἦν ἂν ἀεί· ἀλλὰ µόνον ἔχει τὸ λευκόν. Ὧι δ' ἂν τὸ ὂν ᾖ παρὸν παρ' αὐτοῦ καὶ πρώτως,
ὂν  ἀεὶ  ἔσται.  Τοῦτο  τοίνυν  τὸ  ὂν  πρώτως  καὶ  ἀεὶ  ὂν  οὐχὶ  νεκρόν,  ὥσπερ  λίθον  ἢ  ξύλον,  ἀλλὰ  ζῶν
εἶναι δεῖ, καὶ ζωῇ καθαρᾷ κεχρῆσθαι, ὅσον ἂν αὐτοῦµένῃ µόνον· ὃ δ' ἂν συµµιχθῇ χείρονι, ἐµπόδιον
µὲν ἔχειν πρὸς τὰ ἄριστα – οὔτι γε µὴν τὴν αὐτοῦ φύσιν ἀπολωλέναι – ἀναλαβεῖν δὲ <τὴν ἀρχαίαν
κατάστασιν>  ἐπὶ  τὰ  αὑτοῦ  ἀ
µ
ναδρα όν.  Ὅτι  δὲ  τῇ  θειοτέρᾳ  φύσει  συγγενὴς  ἡ  ψυχὴ  καὶ  τῇ  ἀιδίῳ,

δῆλον µὲν ποιεῖ καὶ τὸ µὴ σῶµα αὐτὴν δεδεῖχθαι. Καὶ µὴν οὐδὲ σχῆµα ἔχει οὐδὲ χρῶµα ἀναφής τε.
Οὐ µὴν ἀλλὰ καὶ ἐκ τῶνδε ἔστι δεικνύναι. Ὁµολογουµένου δὴ ἡµῖν παντὸς τοῦ θείου καὶ τοῦ ὄντως
ὄντος ζωῇ ἀγαθῇ κεχρῆσθαι καὶ ἔµφρονι, σκοπεῖν δεῖ τὸ µετὰ τοῦτο ἀπὸ τῆς ἡµετέρας ψυχῆς, οἷόν
ἐστι τὴν φύσιν. Λάβωµεν δὲ ψυχὴν  µὴ τὴν ἐν σώµατι ἐπιθυµίας ἀλόγους καὶ θυµοὺς προςλαβοῦσαν
καὶ πάθη ἄλλα ἀναδεξαµένην, ἀλλὰ τὴν ταῦτα ἀποτριψαµένην καὶ καθόσον οἷόν τε µὴ κοινωνοῦσαν
τῷ σώµατι. Ἥτις καὶ δῆλον ποιεῖ, ὡς προσθῆκαι τὰ κακὰ τῇ ψυχῇ καὶ ἄλλοθεν, καθηραµένῃ δὲ αὐτῇ
ἐνυπάρχει  τὰ  ἄριστα,  φρόνησις  καὶ  ἡ  ἄλλη  ἀρετή,  οἰκεῖα  ὄντα.  Εἰ  οὖν  τοιοῦτον  ἡ  ψυχή,  ὅταν  ἐφ'
ἑαυτὴν  ἀνέλθῃ,  πῶς  οὐ  τῆς  φύσεως  ἐκείνης,  οἵαν  φαµὲν  τὴν  τοῦ  θείου  καὶ  ἀιδίου  παντὸς  εἶναι;
Φρόνησις  γὰρ  καὶ ἀρετὴ  ἀληθὴς  θεῖα  ὄντα  οὐκ  ἂν  ἐγγένοιτο  φαύλῳ  τινὶ  καὶ  θνητῷ  πράγµατι,  ἀλλ'
ἀνάγκη θεῖον τὸ τοιοῦτον εἶναι, ἅτε θείων µετὸν αὐτῷ διὰ συγγένειαν καὶ τὸ ὁµοούσιον.∆ιὸ καὶ ὅστις
τοιοῦτος  ἡµῶν  ὀλίγον  ἂν  παραλλάττοι  τῶν  ἄνω  τῇ  ψυχῇ  αὐτῇ  µόνον  τοῦτο,  ὅσον  ἐστὶν  ἐν  σώµατι,
ἐλαττούµενος.  ∆ιὸ  καί,  εἰ  πᾶς  ἄνθρωπος  τοιοῦτος  ἦν,  ἢ  πλῆθός  τι  τοιαύταις  ψυχαῖς
µ
κεχρη ένον,
οὐδεὶς  οὕτως  ἦν  ἄπιστος,  ὡς  µὴ  πιςτεύειν  τὸ  τῆς  ψυχῆς  αὐτοῖς  πάντη  ἀθάνατον  εἶναι.  Νῦν  δὲ
πολλαχοῦ
µ
λελωβη ένην  τὴν  ἐν  τοῖς  πλείστοις  ψυχὴν  ὁρῶντες  οὔτε  ὡς  περὶ  θείου  οὔτε  ὡς  περὶ
ἀθανάτου  χρήµατος  διανοοῦνται.  ∆εῖ  δὲ  τὴν  φύσιν  ἑκάστου  σκοπεῖσθαι  εἰς  τὸ  καθαρὸν  αὐτοῦ
ἀφορῶντα,  ἐπείπερ  τὸ  προςτεθὲν  ἐµπόδιον  ἀεὶ  πρὸς  γνῶσιν  τοῦ  ᾧ  προσετέθη  γίγνεται.  Σκόπει  δὴ
ἀφελών, µᾶλλον δὲ ὁ ἀφελὼν ἑαυτὸν ἰδέτω καὶ πιστεύσει ἀθάνατος εἶναι, ὅταν ἑαυτὸν θεάσηται ἐν
τῷ  νοητῷ  καὶ  ἐν  τῷ  καθαρῷ  γεγενηµένον.  Ὄψεται  γὰρ  νοῦν  ὁρῶντα  οὐκ  αἰσθητόν  τι  οὐδὲ  τῶν
θνητῶν τούτων, ἀλλὰ ἀιδίῳ τὸ ἀίδιον κατανοοῦντα, πάντα τὰ ἐν τῷ νοητῷ, κόσµον καὶ αὐτὸν νοητὸν
καὶ  φωτεινὸν
µ
γεγενη ένον,  ἀληθείᾳ  καταλαµπόµενον  τῇ  παρὰ  τοῦ  ἀγαθοῦ,  ὃ  πᾶσιν  ἐπιλάµπει  τοῖς
νοητοῖς  ἀλήθειαν·  ὡς  πολλάκις  αὐτῷ  δόξαι  τοῦτο  δὴ  καλῶς  εἰρῆσθαι·  <χαίρετ',  ἐγὼ  δ'  ὑµῖν  θεὸς
ἄµβροτος> πρὸς τὸ θεῖον ἀναβὰς καὶ τὴν πρὸς αὐτὸ ὁµοιότητα ἀτενίσας. Εἰ δ' ἡ κάθαρσις ποιεῖ ἐν
γνώσει  τῶν  ἀρίστων  εἶναι,  καὶ  αἱ  ἐπιστῆµαι  ἔνδον  οὖσαι  ἀναφαίνονται,  αἳ  δὴ  καὶ  ὄντως  ἐπιστῆµαί
εἰσιν. Οὐ γὰρ δὴ ἔξω που δραµοῦσα ἡ ψυχὴ <σωφροσύνην καθορᾷ> καὶ <δικαιοσύνην>, ἀλλ' αὐτὴ
παρ'  αὐτῇ  ἐν  τῇ  κατανοήσει  ἑαυτῆς  καὶ  τοῦ  ὃ  πρότερον  ἦν  ὥσπερ  ἀγά µ
λ ατα  ἐν  αὐτῇ  ἱδρυµένα
ὁρῶσα  οἷα  ὑπὸ  χρόνου  ἰοῦ  πεπληρωµένα  καθαρὰ  ποιησαµένη·  οἷον  εἰ  χρυσὸς  ἔµψυχος  εἴη,  εἶτα
ἀποκρουσά-µενος ὅσον γεηρὸν ἐν αὐτῷ, ἐν ἀγνοίᾳ πρότερον ἑαυτοῦ ὤν, ὅτι µὴ χρυσὸν ἑώρα, τότε
δὴ  αὐτὸν  ἤδη  τοῦ  χρήµατος  θαυµάσειεν  ὁρῶν  µ µ
ε ονωµένον,  καὶ  ὡς  οὐδὲν  ἄρα  ἔδει  αὐτῷ  κάλλους
ἐπακτοῦ ἐνθυµοῖτο, αὐτὸς κρατιστεύων, εἴ τις αὐτὸν ἐφ' ἑαυτοῦ ἐῴη εἶναι. Περὶ τοιούτου χρήµατος
τίς  ἂν  ἀµφισβητοίη  νοῦν  ἔχων,  ὡς  οὐκ  ἀθάνατον;  Ὧι  πάρεστι  µὲν  ἐξ  ἑαυτοῦ  ζωή,  ἣν  οὐχ  οἷόν  τε
ἀπολέσθαι·  πῶς  γὰρ  οὐκ  ἐπίκτητόν  γε  οὖσαν  οὐδ'  αὖ  οὕτως  ἔχουσαν,  ὡς  τῷ  πυρὶ  ἡ
µ
θερ ότης
πάρεστι;  Λέγω  δὲ  οὐχ  ὡς  ἐπακτὸν  ἡ
µ
θερ ότης  τῷ  πυρί,  ἀλλ'  ὅτι,  εἰ  καὶ  µὴ  τῷ  πυρί,  ἀλλὰ  τῇ
ὑποκειµένῃ  τῷ πυρὶ ὕλῃ. Ταύτῃ γὰρ  καὶ διαλύεται τὸ πῦρ. Ἡ δὲ ψυχὴ  οὐχ οὕτω τὴν ζωὴν  ἔχει, ὡς
ὕλην µὲν οὖσαν ὑποκεῖσθαι, ζωὴν δὲ ἐπ' αὐτῇ γενοµένην τὴν ψυχὴν ἀποδεῖξαι. Ἢ γὰρ οὐσία ἐστὶν ἡ
ζωή,  καὶ  ἔστιν  οὐσία  ἡ  τοιαύτη  παρ'  αὐτῆς  ζῶσα – ὅπερ  ἐστίν,  ὃ  ζητοῦµεν,  ἡ  ψυχή – καὶ  τοῦτο
ἀθάνατον ὁµολογοῦσιν, ἢ ἀναλύσουσιν ὡς σύνθετον καὶ τοῦτο πάλιν, ἕως ἂν εἰς ἀθάνατον ἔλθωσι
παρ' αὐτοῦ κινούµενον, ᾧ µὴ θέµις θανάτου µοῖραν δέχεσθαι. Ἢ πάθος ἐπακτὸν τῇ ὕλῃ λέγοντες τὴν
ζωήν,  παρ'  ὅτου  τοῦτο  τὸ  πάθος  ἐλήλυθεν  εἰς  τὴν  ὕλην,  αὐτὸ  ἐκεῖνο  ἀναγκασθήσονται  ὁµολογεῖν
ἀθάνατον εἶναι, ἄδεκτον ὂν τοῦ ἐναντίου ᾧ ἐπιφέρει. Ἀλλὰ γάρ ἐστι µία φύσις ἐνεργείᾳ ζῶσα. Ἔτι
εἰ πᾶσαν ψυχὴν φήσουσι φθαρτήν, πάλαι ἂν ἔδει πάντα ἀπολωλέναι· εἰ  δὲ τὴν µέν, τὴν δ' οὔ, οἷον
τὴν  τοῦ  παντὸς  ἀθάνατον  εἶναι,  τὴν  δ'  ἡµετέραν  µή,  λεκτέον  αὐτοῖς  τὴν  αἰτίαν.  Ἀρχή  τε  γὰρ
κινήσεως ἑκατέρα, καὶ ζῇ παρ' αὑτῆς ἑκατέρα, καὶ τῶν αὐτῶν τῷ αὐτῷ ἐφάπτεται νοοῦσα τά τε ἐν
τῷ οὐρανῷ τά τε οὐρανοῦ ἐπέκεινα καὶ πᾶν ὅ ἐστι κατ' οὐσίαν ζητοῦσα καὶ µέχρι τῆς πρώτης ἀρχῆς
ἀναβαίνουσα.  Ἥ  τε  δὴ  παρ'  αὐτῆς  ἐκ  τῶν  ἐν  αὐτῇ  θεαµάτων  κατανόησις  αὐτοεκάστου  καὶ  ἐξ
ἀναµνήσεως  γιγνοµένη  πρὸ  σώµατός  τε  αὐτῇ  δίδωσι  τὸ  εἶναι  καὶ  ἀιδίοις  ἐπιστήµαις
µ
κεχρη ένην
ἀίδιον καὶ αὐτὴν εἶναι. Πᾶν τε τὸ λυόµενον σύνθεσιν εἰς τὸ εἶναι εἰληφὸς ταύτῃ διαλύεσθαι πέφυκεν,
ᾗ  συνετέθη.  Ψυχὴ  δὲ  µία  καὶ  ἁπλῆ  ἐνεργείᾳ  οὖσα  ἐν  τῷ  ζῆν  φύσις·  οὐ  τοίνυν  ταύτῃ  φθαρή    σεται.
Ἀλλ'  ἄρα  µερισθεῖσα  κερµατιζοµένη  ἀπόλοιτο  ἄν.  Ἀλλ'  οὐκ  ὄγκος  τις  οὐδὲ  ποσόν,  ὡς  ἐδείχθη,  ἡ
ψυχή. Ἀλλ' ἀλλοιωθεῖσα ἥξει εἰς φθοράν. Ἀλλ' ἡ ἀλλοίωσις φθείρουσα τὸ εἶδος ἀφαιρεῖ, τὴν δὲ ὕλην
ἐᾷ·  τοῦτο  δὲ  συνθέτου  πάθος.  Εἰ  οὖν  κατὰ  µηδὲν  τούτων  οἷόν  τε  φθείρεσθαι,  ἄφθαρτον  εἶναι
ἀνάγκη. Πῶς  οὖν  τοῦ  νοητοῦ  χωριστοῦ  ὄντος  ἥδε  εἰς  σῶµα  ἔρχεται;  Ὅτι,  ὅσος  µὲν  νοῦς  µόνος,
ἀπαθὴς ἐν τοῖς νοητοῖς ζωὴν µόνον νοερὰν ἔχων ἐκεῖ ἀεὶ µένει – οὐ γὰρ ἔνι ὁ µ
ρ ὴ οὐδ' ὄρεξις – ὃ δ'
ἂν ὄρεξιν προσλάβῃ ἐφεξῆς ἐκείνῳ τῷ νῷ ὄν, τῇ προσθήκῃ τῆς ὀρέξεως οἷον πρόεισιν ἤδη ἐπιπλέον
καὶ  κοσµεῖν  ὀρεγόµενον  καθὰ  ἐν  νῷ  εἶδεν,  ὥσπερ  κυοῦν  ἀπ'  αὐτῶν  καὶ  ὠδῖνον  γεννῆσαι,  ποιεῖν
σπεύδει  καὶ  δηµιουργεῖ.  Καὶ  τῇ  σπουδῇ  ταύτῃ  περὶ  τὸ  αἰσθητὸν  τεταµένη,  µετὰµὲν  πάσης  τῆς  τῶν
ὅλων  ψυχῆς  ὑπερέχουσα  τοῦ  διοικουµένου  εἰς  τὸ  ἔξω  καὶ  τοῦ  παντὸς  συνεπιµελουµένη,  µέρος  δὲ
διοικεῖν βουληθεῖσα µονουµένη καὶ ἐν ἐκείνῳ γιγνοµένη, ἐν ᾧ ἐστιν, οὐχ ὅλη οὐδὲ πᾶσα τοῦ σώµατος
γενοµένη, ἀλλά τι καὶ ἔξω σώµατος ἔχουσα. Οὔκουν οὐδὲ ὁ ταύτης νοῦς ἐµπαθής· αὕτη δὲ ὁτὲ µὲν ἐν
σώµατι,  ὁτὲ  δὲ  σώµατος  ἔξω,  ὁ µ
ρ ηθεῖσα  µὲν  ἀπὸ  τῶν  πρώτων,  εἰς  δὲ  τὰ  τρίτα  προελθοῦσα  εἰς  τὰ
ἐπίταδε  νοῦ,  ἐνέργεια  νοῦ  µένοντος  ἐν  τῷ  αὐτῷ  καὶ  διὰ  ψυχῆς  πάντα  καλῶν  πληροῦντος  καὶ
διακοσµοῦντος, ἀθανάτου δι' ἀθανάτου, εἴπερ ἀεὶ καὶ αὐτὸς ὢν ἔσται δι' ἐνεργείας ἀπαύστου. Περὶ
δὲ τῆς τῶν ἄλλων ζῴων ψυχῆς, ὅσαι µὲν αὐτῶν σφαλεῖσαι καὶ µέχρι θηρίων ἧκον σωµάτων, ἀνάγκη
καὶ ταύτας ἀθανάτους εἶναι. Εἰ δὲ ἔστιν ἄλλο τι εἶδος ψυχῆς, οὐκ ἄλλοθεν ἢ ἀπὸ τῆς ζώσης φύσεως

δεῖ καὶ ταύτην εἶναι καὶ αὐτὴν οὖσαν ζωῆς τοῖς ζῴοις αἰτίαν, καὶ δὴ καὶ τὴν ἐν τοῖς φυτοῖς· ἅπασαι
γὰρ ὡ µ
ρ ήθησαν ἀπὸ τῆς αὐτῆς ἀρχῆς ζωὴν ἔχουσαι οἰκείαν ἀσώµατοί τε καὶ αὗται καὶ ἀµερεῖς καὶ
οὐσίαι.  Εἰ  δὲ  τὴν  ἀνθρώπου  ψυχὴν  τριµερῆ  οὖσαν  τῷ  συνθέτῳ  λυθήσεσθαι  <λέγεται>  καὶ  ἡµεῖς
φήσοµεν  τὰς  µὲν  καθαρὰς  ἀπαλλαττοµένας  τὸ  προσπλασθὲν  ἐν  τῇ  γενέσει  ἀφήσειν,  τὰς  δὲ  τούτῳ
συνέσεσθαι  ἐπὶ  πλεῖςτον·  ἀφειµένον  δὲ  τὸ  χεῖρον  οὐδὲ  αὐτὸ  ἀπολεῖσθαι,  ἕως  ἂν  ᾖ,  ὅθεν  ἔχει  τὴν
ἀρχήν.  Οὐδὲν  γὰρ  ἐκ  τοῦ  ὄντος  ἀπολεῖται. Ἃ  µὲν  οὖν  πρὸς  τοὺς  ἀποδείξεως  δεοµένους  ἐχρῆν
λέγεσθαι,  εἴρηται.  Ἃ  δὲ  καὶ  πρὸς  τοὺς  δεοµένους  πίστεως  αἰσθήσει
µ
κεκρατη ένης,  ἐκ  τῆς  ἱστορίας
τῆς  περὶ  τὰ  τοιαῦτα  πολλῆς  οὔσης  ἐκλεκτέον,  ἔκ  τε  ὧν  θεοὶ  ἀνεῖλον  κελεύοντες  µῆνιν  ψυχῶν
ἠδικηµένων ἱλάσκεσθαι τιµάς τε νέµειν τεθνηκόσιν ὡς ἐν αἰσθήσει οὖσι, καθὰ καὶ πάντες ἄνθρωποι
ποιοῦσιν  εἰς  τοὺς  ἀπεληλυθότας.  Πολλαὶ  δὲ  ψυχαὶ  πρότερον    ἐν  ἀνθρώποις  οὖσαι  σωµάτων  ἔξω
γενόµεναι  οὐκ  ἀπέστησαν  τοῦ  εὐεργετεῖν  ἀνθρώπους·  αἳ  δὴ  καὶ  µαντεῖα  ἀποδειξάµεναι  εἴς  τε  τὰ
ἄλλα χρῶσαι ὠφελοῦσι καὶ δεικνύουσι δι' αὐτῶν καὶ περὶ τῶν ἄλλων ψυχῶν, ὅτι µ
  ή εἰσιν ἀπολωλυῖαι.

IV,8 Περὶ τῆς εἰς τὰ σώµατα καθόδου τῆς ψυχῆς (6)

Πολλάκις  ἐγειρόµενος  εἰς  ἐµαυτὸν  ἐκ  τοῦ  σώµατος  καὶ  γινόµενος  τῶν  µὲν  ἄλλων  ἔξω,  ἐµαυτοῦ  δὲ
εἴσω, θαυµαστὸν ἡλίκον ὁρῶν κάλλος, καὶ τῆς κρείττονος µοίρας πιστεύσας τότε µάλιστα εἶναι, ζωήν
τε ἀρίστην ἐνεργήσας καὶ τῷ θείῳ εἰς ταὐτὸν γεγενηµένος καὶ ἐν αὐτῷ ἱδρυθεὶς εἰς ἐνέργειαν ἐλθὼν
ἐκείνην ὑπὲρ πᾶν τὸ ἄλλο νοητὸν ἐµαυτὸν ἱδρύσας, µετὰ ταύτην τὴν ἐν τῷ θείῳ στάσιν εἰς λογισµὸν
ἐκ νοῦ καταβὰς ἀπορῶ, πῶς ποτε καὶ νῦν καταβαίνω, καὶ ὅπως ποτέ µοι ἔνδον ἡ ψυχὴ γεγένηται τοῦ
σώµατος τοῦτο οὖσα, οἷον ἐφάνη καθ' ἑαυτήν, καίπερ οὖσα ἐν σώµατι. Ὁ µὲν γὰρ Ἡράκλειτος, ὃς
ἡµῖν παρακε  λεύεται ζητεῖν τοῦτο, <ἀµοιβάς> τε<ἀναγκαίας> τιθέµενος <ἐκ τῶν ἐναντίων, ὁδόν> τε
<ἄνω  κάτω>  εἰπὼν  καὶ  <µεταβάλλον  ἀναπαύεται>  καὶ  <κάµατός  ἐστι  τοῖς  αὐτοῖς  µοχθεῖν  καὶ
ἄρχεσθαι> εἰκάζειν ἔδωκεν ἀµελήσας σαφῆ ἡµῖν ποιῆσαι τὸν λόγον, ὡς δέον ἴσως παρ' αὐτῷ ζητεῖν,
ὥσπερ  καὶ  αὐτὸς  ζητήσας  εὗρεν.  Ἐµπεδοκλῆς  τε  εἰπὼν  ἁµαρτανούσαις  νόµον  εἶναι  ταῖς  ψυχαῖς
πεσεῖν  ἐνταῦθα  καὶ  αὐτὸς  <φυγὰς  θεόθεν>  γενόµενος  ἥκειν  <πίσυνος  µαινοµένῳ  νείκει>  τοσοῦτον
παρεγύµνου, ὅσον καὶ Πυθαγόρας, οἶµαι, καὶ οἱ ἀπ' ἐκείνου ᾐνίττοντο περί τε τούτου περί τε πολλῶν
ἄλλων. Τῷ δὲ παρῆν καὶ διὰ ποίησιν οὐ σαφεῖ εἶναι. Λείπεται δὴ ἡµῖν ὁ θεῖος Πλάτων, ὃς πολλά τε
καὶ καλὰ περὶ ψυχῆς εἶπε περί τε ἀφίξεως αὐτῆς πολλαχῇ εἴρηκεν ἐν τοῖς αὐτοῦ λόγοις, ὥστε ἐλπίδα
ἡµῖν εἶναι λαβεῖν παρ' αὐτοῦ σαφές τι. Τί οὖν λέγει ὁ φιλόσοφος οὗτος; Οὐ ταὐτὸν λέγων πανταχῇ
φανεῖται,  ἵνα  ἄν  τις  ἐκ  ῥᾳδίας  τὸ  τοῦ  ἀνδρὸς  βού
µ
λη α  εἶδεν,  ἀλλὰ  τὸ  αἰσθητὸν  πᾶν  πανταχοῦ
ἀτιµάσας καὶ τὴν πρὸς τὸ σῶµα κοινωνίαν τῆς ψυχῆς µ µ
ε ψάµενος ἐν <δεσµῷ> τε εἶναι καὶ τεθάφθαι
ἐν αὐτῷ τὴν ψυχὴν λέγει, καὶ <τὸν ἐν ἀπορρήτοις λεγόµενον λόγον µέγαν> εἶναι, ὃς<ἐν φρουρᾷ> τὴν
ψυχήν φησιν εἶναι· καὶ <τὸ σπήλαιον> αὐτῷ, ὥσπερ Ἐµπεδοκλεῖ τὸ<ἄντρον>, τόδε τὸ πᾶν – δοκῶ
µοι – λέγειν, ὅπου γε <λύσιν τῶν δεσµῶν> καὶ <ἄνοδον> ἐκ τοῦ σπηλαίου τῇ ψυχῇ φησιν εἶναι τὴν
<πρὸς τὸ νοητὸν> πορείαν. Ἐν δὲ Φαίδρῳ πτερορρύησιν αἰτίαν τῆς ἐνταῦθα ἀφίξεως· καὶ περίοδοι
αὐτῷ ἀνελθοῦσαν πάλιν φέρουσι τῇδε, καὶ κρίσεις δὲ καταπέµπουσιν ἄλλας ἐνταῦθα καὶ κλῆροι καὶ
τύχαι  καὶ  ἀνάγκαι.  Καὶ  ἐν  τούτοις  ἅπασιµ µ
ε ψάµενος  τὴν  τῆς  ψυχῆς  ἄφιξιν  πρὸς  σῶµα,  ἐν  Τιµαίῳ
περὶ  τοῦδε  τοῦ  παντὸς  λέγων  τόν  τε  κόσµον  ἐπαινεῖ  καὶ  <θεὸν>  λέγει  εἶναι      <εὐδαίµονα>  τήν  τε
ψυχὴν παρὰ <ἀγαθοῦ τοῦ δηµιουργοῦ> πρὸς τὸ <ἔννουν> τόδε τὸ πᾶν εἶναι δεδόσθαι, ἐπειδὴ ἔννουν
µὲν  αὐτὸ  ἔδει  εἶναι,  ἄνευ  δὲ  ψυχῆς  οὐχ  οἷόν  τε  ἦν  τοῦτο  γενέσθαι.  Ἥ  τε  οὖν  ψυχὴ  ἡ  τοῦ  παντὸς
τούτου  χάριν  εἰς  αὐτὸ  παρὰ  τοῦ  θεοῦ  ἐπέµφθη,  ἥ  τε  ἑκάστου  ἡµῶν,  πρὸς  τὸ  τέλεον  αὐτὸ  εἶναι·
ἐπειδὴ ἔδει, ὅσα ἐν νοητῷ κόσµῳ, τὰ αὐτὰ ταῦτα γένη ζῴων καὶ ἐν τῷ αἰσθητῷ ὑπάρχειν. Ὥστε ἡµῖν
συµβαίνει  περὶ  τῆς  ἡµετέρας  ψυχῆς  παρ'  αὐτοῦ  µαθεῖν  ζητήσασιν  ἐξ  ἀνάγκης  ἐφάπτεσθαι  καὶ  περὶ
ψυχῆς  ὅλως  ζητῆσαι,  πῶς  ποτε  κοινωνεῖν  σώµατι  πέφυκε,  καὶ  περὶ  κόσµου  φύσεως  οἷόν  τινα  δεῖ
αὐτὸν  τίθεσθαι,  ἐν  ᾧ  ψυχὴ  ἐνδιαιτᾶται  ἑκοῦσα  εἴτε  ἀναγκαςθεῖσα  εἴτε  τις  ἄλλος  τρόπος·  καὶ  περὶ
ποιητοῦ δέ, εἴτε ὀρθῶς εἴτε ὡς ἡµέτεραι ψυχαὶ ἴσως, ἃς ἔδει σώµατα διοικούσας χείρω δι' αὐτῶν εἴσω
πολὺ  δῦναι,  εἴπερ  ἔµελλον  κρατήσειν,  σκεδασθέντος  µὲν  ἂν  ἑκάστου  καὶ  πρὸς  τὸν  οἰκεῖον  τόπον
φεροµένου – ἐν δὲ τῷ παντὶ πάντα ἐν οἰκείῳ κατὰ φύσιν κεῖται – πολλῆς δὲ καὶ ὀχλώδους προνοίας
δεοµένων, ἅτε πολλῶν τῶν ἀλλοτρίων αὐτοῖς προσπιπτόντων ἀεί τε ἐνδείᾳ συνεχοµένων καὶ πάσης
βοηθείας ὡς ἐν πολλῇ δυσχερείᾳ δεοµένων. Τὸ  δὲ τέλεόν τε ὂν καὶ ἱκανὸν καὶ αὔταρκες καὶ οὐδὲν
ἔχον αὐτῷ παρὰ φύσιν βραχέος οἷον κελεύσµατος δεῖται· καὶ ὡς πέφυκε ψυχὴ ἐθέλειν, ταύτῃ καὶ ἀεὶ
ἔχει οὔτ' ἐπιθυµίας ἔχουσα οὔτε πάσχουσα· <οὐδὲν> γὰρ<ἄπεισιν οὐδὲ πρόσεισι>. ∆ιὸ καί φησι καὶ
τὴν ἡµετέραν, εἰ µετ' ἐκείνης γένοιτο τελέας, τελεωθεῖσαν καὶ αὐτὴν <µετεωροπορεῖν καὶ πάντα τὸν
κόσµον διοικεῖν>, ὅτε ἀφίσταται εἰς τὸ µὴ ἐντὸς εἶναι τῶν σωµάτων µηδέ τινος εἶναι, τότε καὶ αὐτὴν
ὥσπερ τὴν τοῦ παντὸς συνδιοικήσειν ῥᾳδίως τὸ πᾶν, ὡς οὐ κακὸν ὂν ψυχῇ ὁπωσοῦν σώµατι παρέχειν
τὴν  τοῦ  εὖ  δύναµιν  καὶ  τοῦ  εἶναι,  ὅτι  µὴ  πᾶσα  πρόνοια  τοῦ  χείρονος  ἀφαιρεῖ  τὸ  ἐν  τῷ  ἀρίστῳ  τὸ
προνοοῦν  µένειν.  ∆ιττὴ  γὰρ  ἐπιµέλεια  παντός,  τοῦ  µὲν  καθόλου  κελεύσει  κοσµοῦντος  ἀπράγµονι
ἐπιστασίᾳ βασιλικῇ, τὸ δὲ καθέκαστα ἤδη αὐτουργῷ τινι ποιήσει συναφῇ τῇ πρὸς τὸ πραττόµενον τὸ
πρᾶττον  τοῦ
µ
πραττο ένου  τῆς  φύσεως  ἀναπιµπλᾶσα.  Τῆς  δὲ  θείας  ψυχῆς  τοῦτον  τὸν  τρόπον  τὸν
οὐρανὸν ἅπαντα διοικεῖν ἀεὶ λεγοµένης, ὑπερεχούσης µὲν τῷ κρείττονι, δύναµιν δὲ τὴν ἐσχάτην εἰς

τὸ εἴσω
µ
πε πούσης, αἰτίαν µὲν ὁ θεὸς οὐκ ἂν ἔτι λέγοιτο  ἔχειν τὴν  τοῦ τὴν ψυχὴν τοῦ παντὸς ἐν
χείρονι πεποιηκέναι, ἥ τε ψυχὴ οὐκ ἀπεστέρηται τοῦ κατὰ φύσιν ἐξ ἀιδίου τοῦτ' ἔχουσα καὶ ἕξουσα
ἀεί, ὃ µὴ οἷόν τε παρὰ φύσιν αὐτῇ εἶναι, ὅπερ διηνεκῶς αὐτῇ ἀεὶ ὑπάρχει οὔποτε ἀρξάµενον. Τάς τε
τῶν ἀστέρων ψυχὰς τὸν αὐτὸν τρόπον πρὸς τὸ σῶµα ἔχειν λέγων, ὥσπερ τὸ πᾶν – <ἐντίθησι> γὰρ
καὶ  τούτων  τὰ  <σώµατα  εἰς  τὰς>  τῆς  ψυχῆς  <περιφοράς> – ἀποσῴζοι  ἂν  καὶ  τὴν  περὶ  τούτους
πρέπουσαν  εὐδαιµονίαν.  ∆ύο  γὰρ  ὄντων  δι'  ἃ  δυσχεραίνεται  ἡ  ψυχῆς  πρὸς  σῶµα  κοινωνία,  ὅτι  τε
<ἐµπόδιον>  πρὸς  τὰς  νοήσεις  γίγνεται,  καὶ  ὅτι  ἡδονῶν  καὶ  <ἐπιθυµιῶν>  καὶ  λυπῶν  <πίµπλησιν>
αὐτήν,  οὐδέτερον  τούτων  ἂν  γένοιτο  ψυχῇ,  ἥτις  µὴ  εἰς  τὸ  εἴσω  ἔδυ  τοῦ  σώµατος,  µηδέ  τινός  ἐστι,
µηδὲ ἐκείνου ἐγένετο, ἀλλ' ἐκεῖνο αὐτῆς, ἔστι τε τοιοῦτον, οἷον µήτε τινὸς δεῖσθαι µήτε τινὶ ἐλλείπειν·
ὥστε  µηδὲ  τὴν  ψυχὴν  ἐπιθυµιῶν  πίµπλασθαι  ἢ  φόβων·  οὐδὲν  γὰρ  δεινὸν  µήποτε  περὶ  σώµατος
προσδοκήσῃ τοιούτου, οὔτε τις ἀσχολία νεῦσιν ποιοῦσα κάτω ἀπάγει τῆς κρείττονος καὶ µακαρίας
θέας,  ἀλλ'  ἔστιν  ἀεὶ  πρὸς  ἐκείνοις  ἀπράγµονι  δυνάµει  τόδε  τὸ  πᾶν  κοσµοῦσα. Περὶ  δὲ  τῆς
ἀνθρωπείας  ψυχῆς,  ἣ  ἐν  σώµατι  πάντα  λέγεται  κακοπαθεῖν  καὶ  ταλαιπωρεῖν  ἐν  ἀνοίαις  καὶ
ἐ
µ
πιθυ ίαις  καὶ  φόβοις  καὶ  τοῖς  ἄλλοις  κακοῖς
µ
γιγνο ένη,  ᾗ  καὶ  δεσµὸς  τὸ  σῶµα  καὶ  τάφος,  καὶ  ὁ
κόσµος αὐτῇ σπήλαιον καὶ ἄντρον, ἥντινα γνώµην οὐ διάφωνον ἔχει ἐκ τῶν αἰτιῶν οὐ τῶν αὐτῶν
τῆς καθόδου, νῦν λέγωµεν. Ὄντος τοίνυν παντὸς νοῦ ἐν τῷ τῆς νοήσεως τόπῳ ὅλου τε καὶ παντός,
ὃν δὴ κόσµον νοητὸν τιθέµεθα, ὄντων δὲ καὶ τῶν ἐν τούτῳ περιεχοµένων νοερῶν δυνάµεων καὶ νόων
τῶν καθέκαστα – οὐ γὰρ εἷς µόνος, ἀλλ' εἷςκαὶ πολλοί – πολλὰς ἔδει καὶ ψυχὰς καὶ µίαν εἶναι, καὶ ἐκ
τῆς µιᾶς τὰς πολλὰς διαφόρους, ὥσπερ ἐκ γένους ἑνὸς εἴδη τὰ µὲν ἀµείνω, τὰ δὲ χείρω, νοερώτερα,
τὰ δ' ἧττον ἐνεργείᾳ τοιαῦτα. Καὶ γὰρ ἐκεῖ ἐν τῷ νῷ τὸ µὲν νοῦς περιέχων δυνάµει τἆλλα οἷον ζῷον
µέγα,  τὰ  δὲ  ἐνεργείᾳ  ἕκαστον,  ἃ  δυνάµει    περιεῖχε  θάτερον·  οἷον  εἰ  πόλις  ἔµψυχος  ἦν  περιεκτικὴ
ἐµψύχων  ἄλλων,  τελειοτέραµὲν  <ἡ>  πόλεως  καὶ  δυνατωτέρα,  οὐδὲν  µὴν  ἐκώλυε  τῆς  αὐτῆς  φύσεως
εἶναι καὶ τὰς ἄλλας. Ἢ ὡς ἐκ τοῦ παντὸς πυρὸς τὸ µὲν µέγα, τὸ δὲ µικρὰ πυρὰ εἴη· ἔστι δὲ ἡ πᾶσα
οὐσία  ἡ  τοῦ  παντὸς  πυρός,  µᾶλλον  δὲ  ἀφ'  ἧς  καὶ  ἡ  τοῦ  παντός.  Ψυχῆς  δὲ  ἔργον  τῆς  λογικωτέρας
νοεῖν µέν, οὐ τὸ νοεῖν δὲ µόνον· τί γὰρ ἂν καὶ νοῦ διαφέροι; Προσλαβοῦσα γὰρ τῷ νοερὰ εἶναι καὶ
ἄλλο, καθὸ νοῦς οὐκ ἔµεινεν· ἔχει τε ἔργον καὶ αὐτή, εἴπερ πᾶν, ὃ ἐὰν ᾖ τῶν νοητῶν. Βλέπουσα δὲ
πρὸς µὲν τὸ πρὸ ἑαυτῆς νοεῖ, εἰς δὲ ἑαυτὴν τὸ µετ' αὐτὴν [ὃ] κοσµεῖ τε καὶ διοικεῖ καὶ ἄρχει αὐτοῦ·
ὅτιµηδὲ  οἷόν  τε  ἦν  στῆναι  τὰ  πάντα  ἐν  τῷ  νοητῷ,  δυναµένου  ἐφεξῆς  καὶ  ἄλλου  γενέσθαι
ἐλάττονοςµέν,  ἀναγκαίου  δὲ  εἶναι,  εἴπερ  καὶ  τὸ  πρὸ  αὐτοῦ. Τὰς  δὴ  καθέκαστα  ψυχὰς  ὀρέξει  µὲν
νοερᾷ χρωµένας ἐν τῇ ἐξ οὗ ἐγένοντο πρὸς αὐτὸ ἐπιστροφῇ, δύναµιν δὲ καὶ εἰς τὸ ἐπὶ τάδε ἐχούσας,
οἷά  περ  φῶς  ἐξηρ µ
τη ένον  µὲν  κατὰ  τὰ  ἄνω  ἡλίου,  τῷ  δὲ  µετ'  αὐτὸ  οὐ  φθονοῦν  τῆς  χορηγίας,
ἀπήµονας µὲν εἶναι µετὰ τῆς ὅλης µενούσας ἐν τῷ νοητῷ, ἐν οὐρανῷ δὲ µετὰ τῆς ὅλης συνδιοικεῖν
ἐκείνῃ, οἷα οἱ βασιλεῖ τῶν πάντων  κρατοῦντι συνόντες συνδιοικοῦσιν ἐκείνῳ οὐ καταβαίνοντες οὐδ'
αὐτοὶ  ἀπὸ  τῶν  βασιλείων  τόπων·  καὶ  γάρ  εἰσιν  ὁµοῦ  ἐν  τῷ  αὐτῷ  τότε.  Μεταβάλλουσαι  δὲ  ἐκ  τοῦ
ὅλου  εἰς  τὸ  µέρος  τε  εἶναι  καὶ  ἑαυτῶν  καὶ  οἷον  κάµνουσαι  τὸ  σὺν  ἄλλῳ  εἶναι  ἀναχωροῦσιν  εἰς  τὸ
ἑαυτῶν ἑκάστη. Ὅταν δὴ τοῦτο διὰ χρόνων ποιῇ φεύγουσα τὸ πᾶν καὶ τῇ διακρίσει ἀποστᾶσα καὶ
µὴ  πρὸς  τὸ  νοητὸν  βλέπῃ,  µέρος  γενοµένη  µονοῦταί  τε  καὶ  ἀσθενεῖ  καὶ  πολυπραγµονεῖ  καὶ  πρὸς
µέρος βλέπει καὶ τῷ ἀπὸ τοῦ ὅλου χωρισµῷ ἑνός τινος ἐπιβᾶσα καὶ τὸ ἄλλο πᾶν φυγοῦσα, ἐλθοῦσα
καὶ στραφεῖσα εἰς τὸ ἓν ἐκεῖνο πληττόµενον ὑπὸ τῶν [ὅλων καὶ] πάντων, τοῦ τε ὅλου ἀπέστη καὶ τὸ
καθέκαστον  µετὰ  περιστάσεως  διοικεῖ  ἐφαπτοµένη  ἤδη  καὶ  θεραπεύουσα  τὰ  ἔξωθεν  καὶ  παροῦσα
καὶ  δῦσα  αὐτοῦ  πολὺ  εἰς  τὸ  εἴσω.  Ἔνθα  καὶ  συµβαίνει  αὐτῇ  τὸ  λεγόµενον  πτερορρυῆσαι  καὶ  ἐν
δεσµοῖς τοῖς τοῦ σώµατος γενέσθαι ἁµαρτούσῃ τοῦ ἀβλαβοῦς τοῦ ἐν τῇ διοικήσει τοῦ κρείττονος, ὃ
ἦν παρὰ τῇ ψυχῇ τῇ ὅλῃ· τὸ δὲ πρὸ τοῦ ἦν παντελῶς ἄµεινον ἀναδραµούσῃ· εἴληπται οὖν πεσοῦσα
καὶ  πρὸς  τῷ  δεσµῷ  οὖσα  καὶ  τῇ  αἰσθήσει  ἐνεργοῦσα  διὰ  τὸ  κωλύεσθαι  τῷ  νῷ  ἐνεργεῖν  καταρχάς,
τεθάφθαι τε λέγεται καὶ ἐν σπηλαίῳ εἶναι, ἐπιστραφεῖσα δὲ πρὸς νόησιν λύεσθαί τε ἐκ τῶν δεσµῶν
καὶ  ἀναβαίνειν,  ὅταν  ἀρχὴν  λάβῃ  ἐξ  ἀναµνήσεως  <θεᾶσθαι  τὰ  ὄντα>·  ἔχει  γάρ  τι  ἀεὶ  οὐδὲν  ἧττον
ὑπερέχον  τι.  Γίγνονται  οὖν  οἷον  ἀµφίβιοι  ἐξ  ἀνάγκης  τόν  τε  ἐκεῖ  βίον  τόν  τε  ἐνταῦθα  παρὰ  µέρος
βιοῦσαι,  πλεῖον  µὲν  τὸν  ἐκεῖ,  αἳ  δύνανται  πλεῖον  τῷ  νῷ  συνεῖναι,  τὸν  δὲ  ἐνθάδε  πλεῖον,  αἷς  τὸ
ἐναντίον  ἢ  φύσει  ἢ  τύχαις  ὑπῆρξεν.  Ἃ  δὴ  ὑποδεικνὺς  ὁ  Πλάτων  ἠρέµα,  ὅτε  διαιρεῖ  αὐτὰ  ἐκ  τοῦ
ὑστέρου  κρατῆρος  καὶ  µέρη  ποιεῖ,  τότε  καί  φησιν  ἀναγκαῖον  εἶναι  εἰς  γένεσιν  ἐλθεῖν,  ἐπείπερ
ἐγένοντοµέρη  τοιαῦτα.  Εἰ  δὲ  λέγει  σπεῖραι  τὸν  θεὸν  αὐτάς,  οὕτως  ἀκουστέον,  ὥσπερ  ὅταν  καὶ
λέγοντακαὶ οἷον δηµηγοροῦντα ποιῇ· ἃ γὰρ ἐν φύσει ἐστὶ τῶν ὅλων, ταῦτα ἡ ὑπόθεσις γεννᾷ τε καὶ
ποιεῖ εἰς δεῖξιν προάγουσα ἐφεξῆς τὰ ἀεὶ οὕτω γιγνόµενά τε καὶ ὄντα. Οὐ τοίνυν διαφωνεῖ ἀλλήλοις
ἥ τε εἰς γένεσιν σπορὰ ἥ τε εἰς τελείωσιν κάθοδος τοῦ παντός, ἥ τε δίκη τό τε σπήλαιον, ἥ τε ἀνάγκη
τό  τε  ἑκούσιον,  ἐπείπερ  ἔχει  τὸ  ἑκούσιον  ἡ  ἀνάγκη,  καὶ  τὸ  ἐν  κακῷ  τῷ  σώµατι  εἶναι·  οὐδ'  ἡ
Ἐµπεδοκλέους  φυγὴ  ἀπὸ  τοῦ  θεοῦ  καὶ  πλάνη  οὐδ'  ἡ  ἁµαρτία,  ἐφ'  ᾗ  ἡ  δίκη,  οὐδ'  ἡ  Ἡρακλείτου
ἀνάπαυλα ἐν τῇ φυγῇ, οὐδ' ὅλως τὸ ἑκούσιον τῆς καθόδου καὶ τὸ ἀκούσιον αὖ. Πᾶν µὲν γὰρ ἰὸν ἐπὶ
τὸ χεῖρον ἀκούσιον, φορᾷ γε µὴν οἰκείᾳ ἰὸν πάσχον τὰ χείρω ἔχειν λέγεται τὴν ἐφ' οἷς ἔπραξε δίκην.
Ὅταν δὲ ταῦτα πάσχειν καὶ ποιεῖν ᾖ ἀναγκαῖον ἀιδίως φύσεως νόµῳ, τὸ δὲ συµβαῖνον εἰς ἄλλου του
χρείαν ἐν τῇ προσόδῳ ἀπαντᾷ καταβαῖνον ἀπὸ τοῦ ὑπὲρ αὐτόν, θεὸν εἴ τις λέγοι καταπέµψαι, οὐκ
ἂν ἀσύµφωνος οὔτε τῇ ἀληθείᾳ οὔτε ἑαυτῷ ἂν εἴη. Καὶ γὰρ ἀφ' ἧς ἀρχῆς ἕκαστα, εἰ καὶ τὰ µεταξὺ
πολλά,  καὶ  τὰ  ἔσχατα  εἰς  αὐτὴν  ἀναφέρεται.  ∆ιττῆς  δὲ  τῆς  ἁµαρτίας  οὔσης,  τῆς  µὲν  ἐπὶ  τῇ  τοῦ
κατελθεῖν  αἰτίᾳ,  τῆς  δὲ  ἐπὶ  τῷ  ἐνθάδε  γενοµένην  κακὰ  δρᾶσαι, <δίκη>  ἡ  µέν  ἐστιν  αὐτὸ  τοῦτο,  ὃ

πέπονθε  κατελθοῦσα,  τῆς  δὲ  τὸ  ἔλαττον  εἰς  σώµατα  ἄλλα  δῦναι  καὶ  θᾶττον  ἐκ  κρίσεως  τῆς  κατ'
ἀξίαν – ὃ  δὴ  θεσµῷ  θείῳ  γιγνόµενον  διὰ  τοῦ  τῆς  κρίσεως  ὀνόµατος  δηλοῦται – τὸ  δὲ  τῆς  κακίας
ἄµετρον  εἶδος  µείζονος  καὶ  τῆς  δίκης  ἠξίωται  ἐπιστασίᾳ  τινυµένων      δαιµόνων.  Οὕτω  τοι  καίπερ
οὖσα  θεῖον  καὶ  ἐκ  τῶν  τόπων  τῶν  ἄνω  ἐντὸς  γίνεται  τοῦ  σώµατος  καὶ  θεὸς  οὖσα  ὁ  ὕστερος  ῥοπῇ
αὐτεξουσίῳ  καὶ  αἰτίᾳ  δυνάµεως  καὶ  τοῦ  µετ'  αὐτὴν  κοσµήσει  ὡδὶ  ἔρχεται·  κἂν  µὲν  θᾶττον  φύγῃ,
οὐδὲν  βέβλαπται  γνῶσιν  κακοῦ  προσλαβοῦσα  καὶ  φύσιν  κακίας  γνοῦσα  τάς  τε  δυνάµεις  ἄγουσα
αὐτῆς εἰς τὸ φανερὸν καὶ δείξασα ἔργα τε καὶ ποιήσεις, ἃ ἐν τῷ ἀσωµάτῳ ἠ µ
ρε οῦντα µάτην τε ἂν ἦν
εἰς τὸ ἐνεργεῖν ἀεὶ οὐκ ἰόντα, τήν τε ψυχὴν αὐτὴν ἔλαθεν ἂν ἃ εἶχεν οὐκ ἐκφανέντα οὐδὲ πρόοδον
λαβόντα·  εἴπερ  πανταχοῦ  ἡ  ἐνέργεια  τὴν  δύναµιν  ἔδειξε  κρυφθεῖσαν  ἂν  ἁπάντη  καὶ  οἷον
ἀφανισθεῖσαν καὶ οὐκ οὖσαν µηδέποτε ὄντως οὖσαν. Νῦν µὲν γὰρ θαῦµα ἔχει τῶν ἔνδον ἕκαστος διὰ
τῆς ποικιλίας τῶν ἔξω, οἷόν ἐστιν ἐκ τοῦ τὰ γλαφυρὰ ταῦτα δρᾶσαι. Εἴπερ οὖν δεῖ µὴ ἓν µόνον εἶναι
– ἐκέκρυπτο γὰρ ἂν πάντα µορφὴν ἐν ἐκείνῳ οὐκ ἔχοντα, οὐδ' ἂν ὑπῆρχέ τι τῶν ὄντων στάντος ἐν
αὐτῷ ἐκείνου, οὐδ' ἂν τὸ πλῆθος ἦν ἂν τῶν ὄντων τούτων τῶν ἀπὸ τοῦ ἑνὸς γεννηθέντων µὴ τῶν µετ'
αὐτὰ τὴν πρόοδον λαβόντων, ἃ ψυχῶν εἴληχε τάξιν – τὸν αὐτὸν τρόπον οὐδὲ ψυχὰς ἔδει µόνον εἶναι
µὴ  τῶν  δι'  αὐτὰς  γενοµένων  φανέντων,  εἴπερ  ἑκάστῃ  φύσει  τοῦτο  ἔνεστι  τὸ  µετ'  αὐτὴν  ποιεῖν  καὶ
ἐξελίττεσθαι οἷον σπέ µ
ρ ατος ἔκ τινος ἀµεροῦς ἀρχῆς εἰς τέλος τὸ αἰσθητὸν ἰούσης µ
, ένοντος µὲν ἀεὶ
τοῦ  προτέρου  ἐν  τῇ  οἰκείᾳ  ἕδρᾳ,  τοῦ  δὲ  µετ'  αὐτὸ  οἷον  γεννωµένου  ἐκ  δυνάµεως  ἀφάτου,  ὅση  ἐν
ἐκείνοις,  ἣν  οὐκ  ἔδει  στῆσαι  οἷον  περιγράψαντα  φθόνῳ,  χωρεῖν  δὲ  ἀεί,  ἕως  εἰς  ἔσχατον  µέχρι  τοῦ
δυνατοῦ τὰ πάντα ἥκῃ αἰτίᾳ δυνάµεως ἀπλέτου ἐπὶ πάντα παρ' αὐτῆς πεµπούσης καὶ οὐδὲν περιιδεῖν
ἄµοιρον αὐτῆς δυναµένης. Οὐ γὰρ δὴ ἦν ὃ ἐκώλυεν ὁτιοῦν ἄµοιρον εἶναι φύσεως ἀγαθοῦ, καθόσον
ἕκαστον  οἷόν  τ'  ἦν  µεταλαµβάνειν.  Εἴτ'  οὖν  ἦν  ἀεὶ  ἡ  τῆς  ὕλης  φύσις,  οὐχ  οἷόν  τε  ἦν  αὐτὴν  µὴ
µετασχεῖν οὖσαν τοῦ πᾶσι τὸ ἀγαθὸν καθόσον δύναται ἕκαστον χορηγοῦντος· εἴτ'  ἠκολούθησεν  ἐξ
ἀνάγκης  ἡ  γένεσις  αὐτῆς  τοῖς  πρὸ  αὐτῆςαἰτίοις,  οὐδ'  ὣς  ἔδει  χωρὶς  εἶναι,  ἀδυναµίᾳ  πρὶν  εἰς  αὐτὴν
ἐλθεῖν  στάντος  τοῦ  καὶ  τὸ  εἶναι  οἷον  ἐν  χάριτι  δόντος.  ∆εῖξις  οὖν  τῶν  ἀρίστων  ἐν  νοητοῖς  τὸ  ἐν
αἰσθητῷ  κάλλιστον,  τῆς  τε  δυνάµεως  τῆς  τε  ἀγαθότητος  αὐτῶν,  καὶ  συνέχεται  πάντα  εἰσαεὶ  τά  τε
νοητῶς τά τε αἰσθητῶς ὄντα, τὰ µὲν παρ' αὐτῶν ὄντα, τὰ δὲ µετοχῇ τούτων τὸ εἶναι εἰσαεὶ λαβόντα,
µιµούµενα  τὴν  νοητὴν  καθόσον  δύναται  φύσιν. ∆ιττῆς  δὲ  φύσεως  ταύτης  οὔσης,  νοητῆς,  τῆς  δὲ
αἰσθητῆς, ἄµεινον µὲν ψυχῇ ἐν τῷ νοητῷ εἶναι, ἀνάγκη γε µὴν ἔχειν καὶ τοῦ αἰσθητοῦ µ
µ
εταλα βάνειν
τοιαύτην  φύσιν  ἐχούσῃ,  καὶ  οὐκ  ἀγανακτητέον  αὐτὴν  ἑαυτῇ,  εἰ  µὴ  πάντα  ἐστὶ  τὸ  κρεῖττον,  µέσην
τάξιν ἐν τοῖς οὖσιν ἐπισχοῦσαν, θείας µὲν µοίρας οὖσαν, ἐν ἐσχάτῳ δὲ τοῦ νοητοῦ οὖσαν, ὡς ὅµορον
οὖσαν τῇ αἰσθητῇ φύσει διδόναι µέν τι τούτῳ τῶν παρ' αὐτῆς, ἀντιλαµβάνειν δὲ καὶ παρ' αὐτοῦ, εἰ
µὴµετὰ τοῦ αὐτῆς ἀσφαλοῦς διακοσµοῖ, προθυµίᾳ δὲ πλείονι εἰς τὸ εἴσω δύοιτο µὴ µείνασα ὅ µ
λη εθ'
ὅλης,  ἄλλως  τε  καὶ  δυνατὸν  αὐτῇ  πάλιν  ἐξαναδῦναι,  ἱστορίαν  ὧν  ἐνταῦθα  εἶδέ  τε  καὶ  ἔπαθε
προσλαβούσῃ  καὶ  µαθούσῃ,  οἷον  ἄρα  ἐστὶν  ἐκεῖ  εἶναι,  καὶ  τῇ  παραθέσει  τῶν  οἷον  ἐναντίων  οἷον
σαφέστερον τὰ ἀµείνω µαθούσῃ. Γνῶσις γὰρ ἐναργεστέρα τἀγαθοῦ ἡ τοῦ κακοῦ πεῖρα οἷς ἡ δύναµις
ἀσθενεστέρα, ἢ ὥστε ἐπιστήµῃ τὸ κακὸν πρὸ πείρας γνῶναι. Ὥσπερ δὲ ἡ νοερὰ διέξοδος κατάβασίς
ἐστιν  εἰς  ἔσχατον  τὸ  χεῖρον – οὐ  γὰρ  ἔνι  εἰς  τὸ  ἐπέκεινα  ἀναβῆναι,  ἀλλ'  ἀνάγκη  ἐνεργήσασαν  ἐξ
ἑαυτῆς καὶ µὴ δυνηθεῖσαν µεῖναι ἐφ' ἑαυτῆς φύσεως δὴ ἀνάγκῃ καὶ νόµῳ µέχρι ψυχῆς ἐλθεῖν· τέλος
γὰρ  αὐτῇ  τοῦτο·  ταύτῃ  δὲ  τὸ  ἐφεξῆς  παραδοῦναι  αὐτὴν  πάλιν  ἀναδραµοῦσαν – οὕτως  καὶ  ψυχῆς
ἐνέργεια·  τὸ  µὲν  µετ'  αὐτὴν  τὰ  τῇδε,  τὸ  δὲ  πρὸ  αὐτῆς  ἡ  θέα  τῶν  ὄντων,  ταῖς  µὲν  παρὰ  µέρος  καὶ
χρόνῳ  γιγνοµένου  τοῦ  τοιούτου  καὶ  ἐν  τῷ  χείρονι  γιγνοµένης  ἐπιστροφῆς  πρὸς  τὰ  ἀµείνω,  τῇ  δὲ
λεγοµένῃ  τοῦ  παντὸς  εἶναι  τὸ  µηδ'  ἐν  τῷ  χείρονιἔργῳ  γεγονέναι,  ἀπαθεῖ  δὲ  κακῶν  οὔσῃ  θεωρίᾳ  τε
περινοεῖν τὰ ὑπ' αὐτὴν ἐξηρτῆσθαί τε τῶν πρὸ αὐτῆς ἀεί· ἢ ἅµα δυνατὸν καὶ ἄµφω, λαµβανούσῃ µὲν
ἐκεῖθεν,  χορηγούσῃ  δὲ  ἅµα  ἐνταῦθα,  ἐπείπερ  ἀµήχανον  ἦν  µὴ  καὶ  τούτων  ἐφάπτεσθαι  ψυχῇ  οὔσῃ.
Καὶ  εἰ  χρὴ  παρὰ  δόξαν  τῶν  ἄλλων
µ
τολ ῆσαι  τὸ  φαινόµενον  λέγειν  σαφέστερον,  οὐ  πᾶσα  οὐδ'  ἡ
ἡµετέρα ψυχὴ ἔδυ, ἀλλ' ἔστι τι αὐτῆς ἐν τῷ νοητῷ ἀεί· τὸ δὲ ἐν τῷ αἰσθητῷ εἰ κρατοῖ, µᾶλλον δὲ εἰ
κρατοῖτο καὶ θορυβοῖτο,οὐκ ἐᾷ αἴσθησιν ἡµῖν εἶναι ὧν θεᾶται τὸ τῆς ψυχῆς ἄνω. Τότε γὰρ ἔρχεται
εἰς  ἡµᾶς  τὸ  νοηθέν,  ὅταν  εἰς  αἴσθησιν  ἥκῃ  καταβαῖνον·  οὐ  γὰρ  πᾶν,  ὃ  γίγνεται  περὶ  ὁτιοῦν  µέρος
ψυχῆς, γινώσκοµεν, πρὶν ἂν εἰς ὅλην τὴν ψυχὴν  ἥκῃ· οἷον καὶ ἐπιθυµία ἐν τῷ ἐπιθυµητικῷ µένουσα
<οὐ> γιγνώσκεται ἡµῖν, ἀλλ' ὅταν τῇ αἰσθητικῇ τῇ ἔνδον δυνάµει ἢ καὶ διανοητικῇ ἀντιλαβώµεθα ἢ
ἄµφω. Πᾶσα γὰρ ψυχὴ ἔχει τι καὶ τοῦ κάτω πρὸς σῶµα καὶ τοῦ ἄνω πρὸς νοῦν. Καὶ ἡ µὲν ὅλη καὶ
ὅλου τῷ αὐτῆς µέρει τῷ πρὸς τὸ σῶµα τὸ ὅλον κοσµεῖ ὑπερέχουσα ἀπόνως, ὅτι µηδ' ἐκ λογισµοῦ,
ὡς  ἡµεῖς,  ἀλλὰ  νῷ,  ὡς  ἡ  τέχνη  οὐ  βουλεύεται  τὸ  κάτω  αὐτῆς  κοσµοῦντος  ὅ  τι  ὅλου.  Αἱ  δ'  ἐν  µέρει
γινόµεναι  καὶ  µέρους  ἔχουσι  µὲν  καὶ  αὗται  τὸ  ὑπερέχον,  ἄσχολοι  δὲ  τῇ  αἰσθήσει  καὶ  ἀντιλήψει
πολλῶν  ἀντιλαµβανόµεναι  τῶν  παρὰ  φύσιν  καὶ  λυπούντων  καὶ  ταραττόντων,  ἅτε  οὗ  ἐπιµέλονται
µέρους καὶ ἐλλειποῦς καὶ πολλὰ ἔχοντος τὰ ἀλλότρια κύκλῳ, πολλὰ δὲ ὧν ἐφίεται· καὶ ἥδεται δὲ καὶ
ἡδονὴ ἠπάτησε. Τὸ δέ ἐστι καὶ ἀνήδονον ὂν τὰς προσκαίρους ἡδονάς, ἡ δὲ διαγωγὴ ὁµοία.

IV,9 Εἱ πᾶσαι αἱ ψυχαὶ µ
  ία (8)

Ἆρ'  ὥσπερ  ψυχὴν  ἑκάστου  µίαν  φαµὲν  εἶναι,  ὅτι  πανταχοῦ  τοῦ  σώµατος  ὅλη  πάρεστι,  καὶ  ἔστιν

ὄντως τὸν τρόπον τοῦτον µία, οὐκ ἄλλο µέν τι αὐτῆς ὡδί, ἄλλο δὲ ὡδὶ τοῦ σώµατος ἔχουσα, ἔν τε
τοῖς αἰσθητικοῖς οὕτως ἡ αἰσθητική, καὶ ἐν τοῖς φυτοῖς δὲ ὅληπανταχοῦ ἐν ἑκάστῳ µέρει, οὕτως καὶ ἡ
ἐµὴ καὶ ἡ σὴ µία καὶ πᾶσαι µία; Καὶ ἐπὶ τοῦ παντὸς ἡ ἐν πᾶσι µία οὐχ ὡς ὄγκῳ µεµερισµένη, ἀλλὰ
πανταχοῦ ταὐτόν; ∆ιὰ τί γὰρ ἡ ἐν ἐµοὶ µία, ἡ δ' ἐν τῷ παντὶ οὐ µία; Οὐ γὰρ ὄγκος οὐδὲ ἐκεῖ οὐδὲ
σῶµα. Εἰ µὲν οὖν ἐκ τῆς τοῦ παντὸς καὶ ἡ ἐµὴ καὶ ἡ σή, µία δὲ ἐκείνη, καὶ ταύτας δεῖ εἶναι µίαν. Εἰ δὲ
καὶ  ἡ  τοῦ  παντὸς  καὶ  ἡ  ἐµὴ  ἐκ  ψυχῆς  µιᾶς,  πάλιν  αὖ  πᾶσαι  µία.  Αὕτη  τοίνυν  τίς  ἡ  µία;  Ἀλλὰ
πρότερον λεκτέον, εἰ ὀρθῶς λέγεται τὸ µίαν τὰς πάσας, ὥσπερ ἡ ἑνὸς ἑκάστου. Ἄτοπον γάρ, εἰ µία ἡ
ἐµὴ καὶ ἡ ὁτουοῦν ἄλλου· ἐχρῆν γὰρ ἐµοῦ αἰσθανοµένου καὶ ἄλλον αἰσθάνεσθαι, καὶ ἀγαθοῦ ὄντος
ἀγαθὸν  ἐκεῖνον  εἶναι  καὶ  ἐπιθυµοῦντος  ἐπιθυµεῖν,  καὶ  ὅλως  ὁµοπαθεῖν  ἡµᾶς  τε  πρὸς  ἀλλήλους  καὶ
πρὸς τὸ πᾶν, ὥστε ἐµοῦ παθόντος συναισθάνεσθαι τὸ πᾶν. Πῶς δὲ καὶ µιᾶς οὔσης ἡ µὲν λογική, ἡ δὲ
ἄλογος, καὶ ἡµὲν ἐν ζῴοις, ἡ δὲ ἐν φυτοῖς ἄλλη; Πάλιν δὲ εἰ µὴ θησόµεθα ἐκείνως, τό τε πᾶν ἓν οὐκ
ἔσται, µία τε ἀρχὴ ψυχῶν οὐχ εὑρεθήσεται. Πρῶτον µὲν οὖν οὐκ, εἰ ἡ ψυχὴ µία ἡ ἐµὴ καὶ ἡ ἄλλου,
ἤδη καὶ τὸ συναµφότερον τῷ συναµφοτέρῳ ταὐτόν. Ἐν ἄλλῳ γὰρ καὶ ἐν ἄλλῳ ταὐτὸν ὂν οὐ τὰ αὐτὰ
πάθη  ἕξει  ἐν  ἑκατέρῳ,  ὡς  ἄνθρωπος  ὁ  ἐν  ἐµοὶ  κινουµένῳ·  ἐν  ἐµοὶ  γὰρ  κινουµένῳ  καὶ  ἐν  σοὶ  µὴ
κινουµένῳ ἐν ἐµοὶ µὲν κινούµενος, ἐν σοὶ δὲ ἑστὼς ἔσται· καὶ οὐκ ἄτοπον οὐδὲ παραδοξότερον τὸ ἐν
ἐµοὶ καὶ σοὶ ταὐτὸν εἶναι· οὐ δὴ ἀνάγκη αἰσθανοµένου ἐµοῦ καὶ ἄλλον πάντητὸ αὐτὸ πάθος ἔχειν.
Οὐδὲ γὰρ ἐπὶ τοῦ ἑνὸς σώµατος τὸ τῆς ἑτέρας χειρὸς πάθηµα ἡ ἑτέρα ᾔσθετο, ἀλλ' ἡ ἐν τῷ ὅλῳ. Εἰ
δὴ  ἔδει  τὸ  ἐµὸν  γινώσκειν  καὶ  σέ,  ἕν  τι  ἐξ  ἀµφοῖν  ὄν,  συνηµµένον  σῶµα  ἐχρῆν  εἶναι·  οὕτω  γὰρ
συναφθεῖσαι ἑκατέρα ᾔσθετο ταὐτόν. Ἐνθυµεῖσθαι δὲ προσήκει τὸ καὶ πολλὰ λανθάνειν τὸ ὅλον καὶ
τῶν ἐν ἑνὶ καὶ τῷ αὐτῷ σώµατι γιγνοµένων, καὶ τοσούτῳ, ὅσῳ ἂν µέγεθος ἔχῃ τὸ σῶµα πολύ, ὥσπερ
ἐπὶ  κητῶν  λέγεται  µεγάλων,  ἐφ'  ὧν  παθήµατός  τινος  περὶ  τὸ  µέρος  ὄντος  τῷ  ὅλῳ  αἴσθησις  διὰ
µικρότητα  τοῦ  κινήµατος  οὐδεµία  προσέρχεται·  ὥστε  οὐκ  ἀνάγκη  διάδηλον  τύπῳ  τὴν  αἴσθησιν  τῷ
ὅλῳ  καὶ  παντὶ  εἰσαφικνεῖσθαι  ἑνός  τινος  παθόντος.  Ἀλλὰ  συµπάσχειν  µὲν  οὐκ  ἄτοπον  οὐδὲ
ἀπογνωστέον, τύπωσιν δὲ αἰσθητικὴν οὐκ ἀναγκαῖον γίγνεσθαι. Ἀρετὴν δὲ ἐν ἐµοὶ ἔχειν, κακίαν δὲ
ἐν ἑτέρῳ, οὐκ ἄτοπον, εἴπερ καὶ κινεῖσθαι ἐν ἄλλῳ καὶ ἐν ἄλλῳ ἑστάναι ταὐτὸν οὐκ ἀδύνατον. Οὐδὲ
γὰρ οὕτως µίαν λέγοµεν, ὡς πάντη πλήθους ἄµοιρον – τοῦτο γὰρ τῇ κρείττονι φύσει δοτέον – ἀλλὰ
µίαν καὶ πλῆθος λέγοµεν καὶµετέχειν <τῆς φύσεως τῆς περὶ  τὰ σώµατα µεριστῆς γινοµένης καὶ τῆς
ἀµερίστου  αὖ>,  ὥστε  πάλιν  εἶναι  µίαν.  Ὥσπερ  δὲ  ἐπ'  ἐµοῦ  τὸ  γενόµενον  περὶ  τὸ  µέρος  πάθος  οὐκ
ἀνάγκη κρατεῖν τοῦ ὅλου, ὃ δ' ἂν περὶ τὸ κυριώτερον γένηται φέρει τι εἰς τὸ µέρος, οὕτω τὰ µὲν ἐκ
τοῦ  παντὸς  εἰς  ἕκαστον  σαφέστερα  µᾶλλον  ὁµοπαθούντων  πολλαχοῦ  τῷ  ὅλῳ,  τὰ  δὲ  παρ'  ἡµῶν
ἄδηλον εἰ συντελεῖ πρὸς τὸ ὅλον. Καὶ µὴν ἐκ τῶν ἐναντίων φησὶν ὁ λόγος καὶ συµπαθεῖν ἀλλήλοις
ἡµᾶς  καὶ  συναλγοῦντας  ἐκ  τοῦ  ὁρᾶν  καὶ  διαχεοµένους  καὶ  εἰς  τὸ  φιλεῖν  ἑλκοµένους  κατὰ
φύσιν·µήποτε γὰρ τὸ φιλεῖν διὰ τοῦτο. Εἰ δὲ καὶ ἐπῳδαὶ καὶ ὅλως µαγεῖαι συνάγουσι καὶ συµπαθεῖς
πόρρωθεν ποιοῦσι, πάντως τοι διὰ ψυχῆς µιᾶς. Καὶ λόγος δὲ ἠρέµα λεχθεὶς διέθηκε τὸ πόρρω, καὶ
κατακούειν πεποίηκε τὸ διεστὼς ἀµήχανον ὅσον τόπον· ἐξ ὧν ἐστι τὴν ἑνότητα µαθεῖν ἁπάντων τῆς
ψυχῆς µιᾶς οὔσης. Πῶς οὖν, εἰ ψυχὴ µία, ἡ µὲν λογική, ἡ δὲ ἄλογος, καί τις καὶφυτική; Ἢ ὅτι τὸ µὲν
ἀµέριστον αὐτῆς κατὰ τὸ  λογικὸν τακτέον οὐ µεριζόµενον ἐν τοῖς σώµασι, τὸ δὲ µεριζόµενον περὶ
σώµατα  ἓν  µὲν  ὂν  καὶ  αὐτό,  περὶ  δὲ  τὰ  σώµατα  µεριζόµενον  παρεχόµενον  τὴν  αἴσθησιν  πανταχοῦ
ἄλλην δύναµιν αὐτῆς θετέον, τό τε πλαστικὸν αὐτῆς καὶ ποιητικὸν σωµάτων δύναµιν ἄλλην. Οὐχ ὅτι
δὲ πλείους αἱ δυνάµεις, οὐ µία· καὶ γὰρ ἐν τῷ σπέρµατιπλείους αἱ δυνάµεις καὶ ἕν· καὶ ἐξ ἑνὸς τούτου
πολλὰ ἕν. ∆ιὰ τί οὖν οὐ πανταχοῦ πᾶσαι; Καὶ γὰρ ἐπὶ τῆς µιᾶς ψυχῆς πανταχοῦ λεγοµένης εἶναι ἡ
αἴσθησις οὐκ ἐν πᾶσι τοῖς µ
  έρεσιν ὁµοία, ὅ τε λόγος οὐκ ἐν ὅλῳ, τό τε φυτικὸν καὶ ἐν οἷς µ
  ὴ αἴσθησις·
καὶ  ὅµως  εἰς  ἓν  ἀνατρέχει  ἀποστάντα  τοῦ  σώµατος.  Τὸ  δὲ  θρεπτικόν,  εἰ  ἐκ  τοῦ  ὅλου,  ἔχει  καὶ
ἐκείνης.  ∆ιὰ  τί  οὖν  οὐ  καὶ  παρὰ  τῆς  ἡµετέρας  ψυχῆς  τὸ  θρεπτικόν;  Ὅτι  τὸ  τρεφόµενον  µέρος  τοῦ
ὅλου,  ὃ  καὶ  παθητικῶς  αἰσθητικόν,  ἡ  δὲ  αἴσθησις  ἡ  κρίνουσα  µετὰ  νοῦ  ἑκάστου,  ᾗ  οὐδὲν  ἔδει
πλάττειν  τὸ  ὑπὸ  τοῦ  ὅλου  τὴν  πλάσιν  ἔχον.  Ἐπεὶ  κἂν  ἐποίησεν  αὐτήν,  εἰ  µὴ  ἐν  τῷ  ὅλῳ  τούτῳ  ἔδει
αὐτὴν εἶναι. Ταῦτα µὲν οὖν εἴρηται ὡς µὴ θαυµάζειν τὴν εἰς ἓν ἀναγωγήν. Ἀλλὰ γὰρ ζητεῖ ὁ λόγος,
πῶς µία; Ἆρα γὰρ ὡς ἀπὸ µιᾶςἢ µία αἱ πᾶσαι; Καὶ εἰ ἀπὸ µιᾶς, µεριζοµένης ταύτης ἢ µενούσης µὲν
ὅλης,  ποιούσης  δὲ  παρ'  αὐτῆς  οὐδὲν  ἧττον  πολλάς;  Καὶ  πῶς  ἂν  µένουσα  οὐσία  πολλὰς  ποιοῖ  ἐξ
αὐτῆς;  Λέγωµεν  οὖν  θεὸν  συλλήπτορα  ἡµῖν  γενέσθαι  παρακαλέσαντες,  ὡς  δεῖ  µὲν  εἶναι  µίαν
πρότερον, εἴπερ πολλαί, καὶ ἐκ ταύτης τὰς πολλὰς εἶναι. Εἰ µὲν οὖν σῶµα εἴη, ἀνάγκη µεριζοµένου
τούτου τὰς πολλὰς γίγνεσθαι, ἄλλην πάντη οὐσίαν, τὴν δὲ ἄλλην γινοµένην· καὶ ὁµοιοµεροῦς οὔσης
ὁµοειδεῖς  πάσας  γενέσθαι  εἶδος  ἓν  ταὐτὸν  φερούσας  ὅλον,  τοῖς  δὲ  ὄγκοις  ἑτέρας·  καὶ  εἰ  µὲν  κατὰ
τοὺς ὄγκους εἶχον τοὺς ὑποκειµένους τὸ ψυχαὶ εἶναι, ἄλλας ἀλλήλων εἶναι, εἰ δὲ κατὰ τὸ εἶδος, µίαν
τῷ  εἴδει  ψυχὰς  εἶναι.  Τοῦτο  δέ  ἐστι  τὸ  µίαν  καὶ  τὴν  αὐτὴν  ἐν  πολλοῖς  σώµασι  ψυχὴν  ὑπάρχειν  καὶ
πρὸ  ταύτης  τῆς  µιᾶς  τῆς  ἐν  πολλοῖς  ἄλλην  αὖ  εἶναι  µὴ  ἐν  πολλοῖς,  ἀφ'  ἧς  ἡ  ἐν  πολλοῖς  µία, ὥσπερ
εἴδωλον οὖσα πολλαχοῦ φερόµενον τῆς ἐν ἑνὶ µιᾶς, οἷον εἰ ἐκ δακτυλίου ἑνὸς πολλοὶ κηροὶ τὸν αὐτὸν
τύπον  ἀποµαξάµενοι  φέροιεν.  Ἐκείνως  µὲν  οὖν  ἀνηλίσκετο  ἂν  εἰς  πολλὰς  ἡµία,  ὡς  δὲ  τὸ  δεύτερον
ἀσώµατον µὲν ἡ ψυχὴ ἐγίνετο. Καὶ πάθηµα µὲν ὂν θαυµαστὸν οὐδὲν εἶχεµίαν ποιότητα γενοµένην ἐξ
ἑνός  τινος  ἐν  πολλοῖς  εἶναι·  καὶ  εἰ  κατὰ  τὸ  συναµφότερον  δὲ  ἡ  ψυχή,  θαυµαστὸν  οὐδέν.  Νῦν  δὲ
ἀσώµατόν τε αὐτὸ τιθέµεθα καὶ οὐσίαν. Πῶς οὖν οὐσία µ
  ία ἐν πολλαῖς; Ἢ γὰρ ἡ µ
  ία ἐν πᾶσιν ὅλη, ἢ
ἀπὸ ὅλης καὶ µιᾶς αἱ πολλαὶ ἐκείνης µενούσης. Ἐκείνηµὲν οὖν µία, αἱ δὲ πολλαὶ εἰς ταύτην ὡς µίαν
δοῦσαν ἑαυτὴν εἰς πλῆθος καὶ οὐ δοῦσαν· ἱκανὴ γὰρ πᾶσι παρασχεῖν ἑαυτὴν καὶ µένειν µία· δύναται

γὰρ  εἰς  πάντα  ἅµα  καὶ  ἑκάστου  οὐκ  ἀποτέτµηται  πάντη·  τὸ  αὐτὸ  οὖν  ἐν  πολλοῖς.  Μὴ  δή  τις
ἀπιστείτω· καὶ γὰρ ἡ ἐπιστήµη ὅλη, καὶ τὰ µέρη αὐτῆς ὡς µένειν τὴν ὅλην καὶ ἀπ' αὐτῆς τὰ µέρη. Καὶ
τὸ σπέρµα ὅλον καὶ ἀπ' αὐτοῦ τὰµέρη, ἐν οἷς πέφυκε µερίζεσθαι, καὶ ἕκαστον ὅλον καὶ µένει ὅλον
οὐκ ἠλαττωµένον τὸ ὅλον – ἡ δ' ὕλη ἐµέρισε – καὶ πάντα ἕν. Ἀλλ' ἐν τῇ ἐπιστήµῃ, εἴποι τις ἄν, τὸ
µέρος  οὐχ  ὅλον.  Ἢ  κἀκεῖ  ἐνεργείᾳ  µὲν  µέρος  τὸ  προχειρισθὲν  οὗ  χρεία,  καὶ  τοῦτο  προτέτακται,
ἕπεται  µέντοι  καὶ  τὰ  ἄλλα  δυνάµει  λανθάνοντα  καὶ  ἔστι  πάντα  ἐν  τῷ  µέρει.  Καὶ  ἴσως  ταύτῃ  ἡ  ὅλη
λέγεται,  τὸ  δὲ  µέρος·  ἐκεῖµὲν  οἷον  ἐνεργείᾳ  ἅµα  πάντα·  ἕτοιµον  οὖν  ἕκαστον,  ὃ  προχειρίσασθαι
θέλεις· ἐν δὲ τῷ µέρει τὸ ἕτοιµον, ἐνδυναµοῦται δὲ οἷον πλησιάσαν τῷ ὅλῳ. Ἔρηµον δὲ τῶν ἄλλων
θεωρηµάτων οὐ δεῖ νοµίζειν· εἰ δὲ µή, ἔσται οὐκέτι τεχνικὸν οὐδὲ ἐπιστηµονικόν, ἀλλ' ὥσπερ ἂν καὶ
εἰ παῖς λέγοι. Εἰ οὖν ἐπιστηµονικόν, ἔχει δυνάµει καὶ τὰ πάντα. Ἐπιστήσας γοῦν ὁ ἐπιστήµων ἐπάγει
τὰ  ἄλλα  οἷον  ἀκολουθίᾳ·  καὶ  ὁ  γεωµέτρης  δὲ  ἐν  τῇ  ἀναλύσει  δηλοῖ,  ὡς  τὸ  ἓν  ἔχει  τὰ  πρὸ  αὐτοῦ
πάντα,  δι'  ὧν  ἡ  ἀνάλυσις,  καὶ  τὰ  ἐφεξῆς  δέ,  ἃ  ἐξ  αὐτοῦ  γεννᾶται.  Ἀλλὰ  ταῦτα  διὰ  τὴν  ἡµετέραν
ἀσθένειαν ἀπιστεῖται, καὶ διὰ τὸ σῶµα ἐπισκοτεῖται· ἐκεῖ δὲ φανὰ πάντα καὶ ἕκαστον.

V,1 Περὶ τῶν τριῶν ἀρχικῶν ὑποστάσεων (10)

Τί ποτε ἄρα ἐστὶ τὸ πεποιηκὸς τὰς ψυχὰς πατρὸς θεοῦ ἐπιλαθέσθαι, καὶ µοίρας ἐκεῖθεν οὔσας καὶ
ὅλως  ἐκείνου  ἀγνοῆσαι  καὶ  ἑαυτὰς  καὶ  ἐκεῖνον;  Ἀρχὴ  µὲν  οὖν  αὐταῖς  τοῦ  κακοῦ  ἡ  τόλµα  καὶ  ἡ
γένεσις  καὶ  ἡ  πρώτη  ἑτερότης  καὶ  τὸ  βουληθῆναι  δὲ  ἑαυτῶν  εἶναι.  Τῷ  δὴ  αὐτεξουσίῳ  ἐπει-δήπερ
ἐφάνησαν  ἡσθεῖσαι,  πολλῷ  τῷ  κινεῖσθαι  παρ'  αὐτῶν  κεχρηµέναι,  τὴν  ἐναντίαν  δραµοῦσαι  καὶ
πλείστην  ἀπόστασιν  πεποιηµέναι,  ἠγνόησαν  καὶ  ἑαυτὰς  ἐκεῖθεν  εἶναι·  ὥσπερ  παῖδες  εὐθὺς
ἀποσπασθέντες  ἀπὸ  πατέρων  καὶ  πολὺν  χρόνον  πόρρω  τραφέντες  ἀγνοοῦσι  καὶ  ἑαυτοὺς  καὶ
πατέρας.  Οὔτ'  οὖν  ἔτι  ἐκεῖνον  οὔτε  ἑαυτὰς  ὁρῶσαι,  ἀτιµάσασαι  ἑαυτὰς  ἀγνοίᾳ  τοῦ  γένους,
τιµήσασαι  τἆλλα  καὶ  πάντα  µᾶλλον  ἢ  ἑαυτὰς  θαυµάσασαι  καὶ  πρὸς  αὐτὰ  ἐκπλαγεῖσαι  καὶ
ἀγασθεῖσαι καὶ ἐξηρτηµέναι τούτων, ἀπέρρηξαν  ὡς οἷόν τε ἑαυτὰς ὧν ἀπεστράφησαν ἀτιµάσασαι·
ὥστε συµβαίνει τῆς παντελοῦς ἀγνοίας ἐκείνου ἡ τῶνδε τιµὴ καὶ ἡ ἑαυτῶν ἀτιµία εἶναι αἰτία. Ἅµα
γὰρ  διώκεται  ἄλλο  καὶ  θαυµάζεται,  καὶ  τὸ  θαυµάζον  καὶ  διῶκον  ὁµολογεῖ  χεῖρον  εἶναι·  χεῖρον  δὲ
αὐτὸ  τιθέµενον  γιγνοµένων  καὶ  ἀπολλυµένων  ἀτιµότατόν  τε  καὶ  θνητότατον  πάντων  ὧν  τιµᾷ
ὑπολαµβάνον οὔτε θεοῦ φύσιν οὔτε δύναµιν ἄν ποτε ἐν θυµῷ βάλοιτο. ∆ιὸ δεῖ διττὸν γίγνεσθαι τὸν
λόγον  πρὸς  τοὺς  οὕτω  διακειµένους,  εἴπερ  τις  ἐπιστρέψει  αὐτοὺς  εἰς  τὰ  ἐναντία  καὶ  τὰ  πρῶτα  καὶ
ἀνάγοι µέχρι τοῦ ἀκροτάτου καὶ ἑνὸς καὶ πρώτου. Τίς οὖν ἑκάτερος; Ὁ µὲν δεικνὺς τὴν ἀτιµίαν τῶν
νῦν ψυχῇ τιµωµένων, ὃν ἐν ἄλλοις δίιµεν ἐπιπλέον, ὁ δὲ διδάσκων καὶ ἀναµιµνήσκων τὴν ψυχὴν οἷον
τοῦ γένους καὶ τῆς ἀξίας, ὃς πρότερός ἐστινἐκείνου καὶ σαφηνισθεὶς κἀκεῖνον δηλώσει. Περὶ οὗ νῦν
λεκτέον· ἐγγὺς γὰρ οὗτος τοῦ ζητουµένου καὶ πρὸ ἔργου πρὸς ἐκεῖνον. Τὸ γὰρ ζητοῦν ἐστι ψυχή, καὶ
τί ὂν ζητεῖ γνωστέον αὐτῇ, ἵνα αὑτὴν πρότερον µάθῃ, εἰ δύναµιν ἔχει τοῦ τὰ τοιαῦτα ζητεῖν, καὶ εἰ
ὄµµα τοιοῦτον ἔχει, οἷον ἰδεῖν, καὶ εἰ προσήκει ζητεῖν. Εἰ µὲν γὰρ ἀλλότρια, τί δεῖ; Εἰ δὲ συγγενῆ, καὶ
προσήκει  καὶ  δύναται  εὑρεῖν. Ἐνθυµείσθω  τοίνυν  πρῶτον  ἐκεῖνο  πᾶσα  ψυχή,  ὡς      αὐτὴ  µὲν  ζῷα
ἐποίησε πάντα ἐµπνεύσασα αὐτοῖς ζωήν, ἅ τε γῆ τρέφει ἅ τε θάλασσα ἅ τε ἐν ἀέρι ἅ τε ἐν οὐρανῷ
ἄστρα θεῖα, αὐτὴ δὲ ἥλιον, αὐτὴ δὲ τὸν µέγαν τοῦτον οὐρανόν, καὶ αὐτὴ ἐκόσµησεν, αὐτὴ δὲ ἐν τάξει
περιάγει  φύσις  οὖσα  ἑτέρα  ὧν  κοσµεῖ  καὶ  ὧν  κινεῖ  καὶ  ἃ  ζῆν  ποιεῖ·  καὶ  τούτων  ἀνάγκη  εἶναι
τιµιωτέραν, γιγνοµένων τούτων καὶ φθειροµένων, ὅταν αὐτὰ ψυχὴ ἀπολείπῃ ἢ χορηγῇ τὸ ζῆν, αὐτὴ
δὲ οὖσα ἀεὶ τῷ <µὴ ἀπολείπειν ἑαυτήν>. Τίς δὴ τρόπος τῆς χορηγίας τοῦ ζῆν ἔν τε τῷ σύµπαντι ἔν τε
τοῖς  ἑκάστοις,  ὧδε  λογιζέσθω.  Σκοπείσθω  δὲ  τὴν  µεγάλην  ψυχὴν  ἄλλη  ψυχὴ  οὐ  σµικρὰ  ἀξία  τοῦ
σκοπεῖν  γενοµένη  ἀπαλλαγεῖσα  ἀπάτης  καὶ  τῶν  γεγοητευκότων  τὰς  ἄλλας  ἡσύχῳ  τῇ  καταστάσει.
Ἥσυχον δὲ αὐτῇ ἔστω µὴ µόνον τὸ περικείµενον σῶµα καὶ ὁ τοῦ σώµατος κλύδων, ἀλλὰ καὶ πᾶν τὸ
περιέχον·  ἥσυχος  µὲν  γῆ,  ἥσυχος  δὲ  θάλασσα  καὶ  ἀὴρ  καὶ  αὐτὸς  οὐρανὸς  ἀµείνων.  Νοείτω  δὲ
πάντοθεν εἰς αὐτὸν ἑστῶτα ψυχὴν ἔξωθεν οἷον εἰσρέουσαν καὶ εἰσχυθεῖσαν καὶ πάντοθεν εἰσιοῦσαν
καὶ  εἰσλάµπουσαν·  οἷον  σκοτεινὸν  νέφος  ἡλίου  βολαὶ  φωτίσασαι  λάµπειν  ποιοῦσι  χρυσοειδῆ  ὄψιν
διδοῦσαι,  οὕτω  τοι  καὶ  ψυχὴ  ἐλθοῦσα  εἰς  σῶµα  οὐρανοῦ  ἔδωκε  µὲν  ζωήν,  ἔδωκε  δὲ  ἀθανασίαν,
ἤγειρε  δὲ  κείµενον.  Ὁ  δὲ  κινηθεὶς  κίνησιν  ἀίδιον  ὑπὸ  ψυχῆς  ἐµφρόνως  ἀγούσης  ζῷον  εὔδαιµον
ἐγένετο,  ἔσχε  τε  ἀξίαν  οὐρανὸς  ψυχῆς  εἰσοικισθείσης  ὢν  πρὸ  ψυχῆς  σῶµα  νεκρόν,  γῆ  καὶ  ὕδωρ,
µᾶλλον  δὲ  σκότος  ὕλης  καὶ  µὴ  ὂν  καὶ  ὃ<στυγέουσιν  οἱ  θεοί>,  φησί  τις.  Γένοιτο  δ'  ἂν  φανερωτέρα
αὐτῆς καὶ ἐναργεστέρα ἡ δύναµις καὶ ἡ φύσις, εἴ τις ἐνταῦθα διανοηθείη, ὅπως περιέχει καὶ ἄγει ταῖς
αὐτῆς βουλήσεσι τὸν οὐρανόν. Παντὶ µὲν γὰρ τῷ µεγέθει τούτῳ, ὅσος ἐστίν, ἔδωκεν ἑαυτὴν καὶ πᾶν
διάστηµα καὶ µέγα καὶµικρὸν ἐψύχωται, ἄλλου µὲν ἄλλῃ κειµένου τοῦ σώµατος, καὶ τοῦ µὲν ὡδί, τοῦ
δὲ  ὡδὶ  ὄντος,  καὶ  τῶν  µὲν  ἐξ  ἐναντίας,  τῶν  δὲ  ἄλλην  ἀπάρτησιν  ἀπ'  ἀλλήλων  ἐχόντων.  Ἀλλ'  οὐχ  ἡ
ψυχὴ οὕτως, οὐδὲ µέρει αὐτῆς ἑκάστῳ κατακερµατισθεῖσα µορίῳ ψυχῆς ζῆν ποιεῖ, ἀλλὰ τὰ πάντα ζῇ
τῇ  ὅλῃ,  καὶ  πάρεστι  πᾶσα  πανταχοῦ  τῷ  γεννήσαντι  πατρὶ  ὁµοιουµένη  καὶ  κατὰ  τὸ  ἓν  καὶ  κατὰ  τὸ
πάντη. Καὶ πολὺς ὢν ὁ οὐρανὸς καὶ ἄλλος ἄλλῃ ἕν ἐστι τῇ ταύτης δυνάµει καὶ θεός ἐστι διὰ ταύτην ὁ
κόσµος ὅδε. Ἔστι δὲ καὶ ἥλιος θεός, ὅτι ἔµψυχος, καὶ τὰ ἄλλα ἄστρα, καὶ ἡµεῖς, εἴπερ τι, διὰ τοῦτο·
<νέκυες γὰρ κοπρίων ἐκβλητότεροι>. Τὴν δὲ θεοῖς αἰτίαν τοῦ θεοῖς εἶναι ἀνάγκη πρεσβυτέραν θεὸν

αὐτῶν  εἶναι.  Ὁµοειδὴς  δὲ  καὶ  ἡ  ἡµετέρα,  καὶ  ὅταν  ἄνευ  τῶν  προσελθόντων  σκοπῇς  λαβὼν
κεκαθαρµένην, εὑρήσεις τὸ αὐτὸ τίµιον, ὃ ἦν ψυχή, καὶ τιµιώτερον παντὸς τοῦ ὃ ἂν σωµατικὸν ᾖ. Γῆ
γὰρ πάντα· κἂν πῦρ δὲ ᾖ, τί ἂν εἴη τὸ καῖον αὐτοῦ; Καὶ ὅσα ἐκ τούτων σύνθετα, κἂν ὕδωρ αὐτοῖς
προσθῇς  κἂν  ἀέρα.  Εἰ  δ'  ὅτι  ἔµψυχον  διωκτὸν  ἔσται,  τί  παρείς  τις  ἑαυτὸν  ἄλλον  διώκει;  Τὴν  δὲ  ἐν
ἄλλῳ  ψυχὴν  ἀγάµενος  σεαυτὸν  ἄγασαι. Οὕτω  δὴ  τιµίου  καὶ  θείου  ὄντος  χρήµατος  τῆς  ψυχῆς,
πιστεύσας ἤδη τῷ τοιούτῳ θεὸν µετιέναι µετὰ  τοιαύτης αἰτίας ἀνάβαινε  πρὸς ἐκεῖνον· πάντως που
οὐ πόρρω βαλεῖς· οὐδὲ πολλὰ τὰ µεταξύ. Λάµβανε τοίνυν τὸ τοῦ θείου τούτου θειότερον τὸ ψυχῆς
πρὸς τὸ ἄνω <γειτόνηµα>, µεθ' ὃ καὶ ἀφ' οὗ ἡ ψυχή. Καίπερ γὰρ οὖσα χρῆµα οἷον ἔδειξεν ὁ λόγος,
εἰκών τίς ἐστι νοῦ· οἷον λόγος ὁ ἐν προφορᾷλόγου τοῦ ἐν ψυχῇ, οὕτω τοι καὶ αὐτὴ λόγος νοῦ καὶ ἡ
πᾶσα ἐνέργεια καὶ ἣν προΐεται ζωὴν εἰς ἄλλου ὑπόστασιν· οἷον πυρὸς τὸ µὲν ἡ συνοῦσα θερµότης, ἡ
δὲ  ἣν  παρέχει.  ∆εῖ  δὲ  λαβεῖν  ἐκεῖ  οὐκ  ἐκρέουσαν,  ἀλλὰ  µένουσαν  µὲν  τὴν  ἐν  αὐτῷ,  τὴν  δὲ  ἄλλην
ὑφισταµένην. Οὖσα οὖν ἀπὸ νοῦ νοερά ἐστι, καὶ ἐν λογισµοῖς ὁ νοῦς αὐτῆς καὶ ἡ τελείωσις ἀπ' αὐτοῦ
πάλιν οἷον πατρὸς ἐκθρέψαντος, ὃν οὐ τέλειον ὡς πρὸς αὐτὸν ἐγέννησεν. Ἥ τε οὖν ὑπόστασις αὐτῇ
ἀπὸ νοῦ ὅ τεἐνεργείᾳ λόγος νοῦ αὐτῇ ὁρωµένου. Ὅταν γὰρ ἐνίδῃ εἰς νοῦν, ἔνδοθεν ἔχει καὶ οἰκεῖα ἃ
νοεῖ καὶ ἐνεργεῖ. Καὶ ταύτας µόνας δεῖ λέγειν ἐνεργείας ψυχῆς, ὅσα νοερῶς καὶ ὅσα οἴκοθεν· τὰ δὲ
χείρω  ἄλλοθεν  καὶ  πάθη  ψυχῆς  τῆς  τοιαύτης.  Νοῦς  οὖν  ἐπὶ  µᾶλλον  θειοτέραν  ποιεῖ  καὶ  τῷ  πατὴρ
εἶναι καὶ τῷ παρεῖναι· οὐδὲν γὰρ µεταξὺ ἢ τὸ ἑτέροις εἶναι, ὡς ἐφεξῆς µέντοι καὶ ὡς τὸ δεχόµενον, τὸ
δὲ ὡς εἶδος· καλὴ δὲ καὶ ἡ νοῦ ὕλη νοοειδὴς οὖσα καὶ ἁπλῆ. Οἷον δὲ ὁ νοῦς, καὶ ταὐτῷ µὲν τούτῳ
δῆλον, ὅτι κρεῖττον ψυχῆς τοιᾶσδε οὔσης. Ἴδοι δ' ἄν τις καὶ ἐκ τῶνδε· κόσµον αἰσθητὸν τόνδε εἴ τις
θαυµάζει εἴς τε τὸ µέγεθος καὶ τὸ κάλλος καὶ τὴν τάξιν τῆς φορᾶς τῆς ἀιδίου ἀποβλέπων καὶ θεοὺς
τοὺς ἐν αὐτῷ, τοὺς µὲν ὁρωµένους, τοὺς δὲ καὶ ἀφανεῖς ὄντας, καὶ δαίµονας καὶ ζῷα φυτά τε πάντα,
ἐπὶ τὸ ἀρχέτυπον αὐτοῦ καὶ τὸ ἀληθινώτερον ἀναβὰς κἀκεῖ πάντα ἰδέτω νοητὰ καὶ παρ' αὐτῷ ἀίδια
ἐν οἰκείᾳ συνέσει καὶ ζωῇ, καὶ τούτων τὸν <ἀκήρατον> νοῦν προστάτην, καὶ σοφίαν ἀµήχανον, καὶ
τὸν  ὡς  ἀληθῶς  ἐπὶ  Κρόνου  βίον  θεοῦ  <κόρου>  καὶ  νοῦ  ὄντος.  Πάντα  γὰρ  ἐν  αὐτῷ  τὰ  ἀθάνατα
περιέχει, νοῦν πάντα, θεὸν πάντα, ψυχὴν πᾶσαν, ἑστῶτα ἀεί. Τί γὰρ ζητεῖ µεταβάλλειν εὖ ἔχων; Ποῦ
δὲ µετελθεῖν πάντα παρ' αὑτῷ ἔχων; Ἀλλ' οὐδὲ  αὔξειν ζητεῖ τελειότατος ὤν. ∆ιὸ καὶ τὰ παρ' αὐτῷ
πάντα τέλεια, ἵνα πάντη ᾖ τέλειος οὐδὲν ἔχων ὅ τι µὴ τοιοῦτον, οὐδὲν ἔχων ἐν αὑτῷ ὃ µὴ νοεῖ· νοεῖ
δὲ οὐ ζητῶν, ἀλλ' ἔχων. Καὶ τὸµακάριον αὐτῷ οὐκ ἐπίκτητον, ἀλλ' ἐν αἰῶνι πάντα, καὶ ὁ ὄντως αἰών,
ὃν  µιµεῖται  χρόνος  περιθέων  ψυχὴν  τὰ  µὲν  παριείς,  τοῖς  δὲ  ἐπιβάλλων.  Καὶ  γὰρ  ἄλλα  καὶ  ἄλλα  αὖ
περὶ ψυχήν· ποτὲ γὰρ Σωκράτης, ποτὲ δὲ ἵππος, ἕν τι ἀεὶ τῶν ὄντων· ὁ δὲ νοῦς πάντα. Ἔχει οὖν [ἐν
τῷ αὐτῷ] πάντα ἑστῶτα ἐν τῷ αὐτῷ, καὶ <ἔστι µόνον>, καὶ τὸ «ἔστιν» ἀεί, καὶ οὐδαµοῦ τὸ µέλλον –
ἔστι γὰρ καὶ τότε – οὐδὲ τὸ παρεληλυθός – οὐ γάρ τι ἐκεῖ παρελήλυθεν – ἀλλ' ἐνέστηκεν ἀεὶ ἅτε τὰ
αὐτὰ ὄντα οἷον ἀγαπῶντα ἑαυτὰ οὕτως ἔχοντα. Ἕκαστον δὲ αὐτῶν νοῦς καὶ ὄν ἐστι καὶ τὸ σύµπαν
πᾶς νοῦς καὶ πᾶν ὄν, ὁ µὲν νοῦς κατὰ τὸ νοεῖν ὑφιστὰς τὸ ὄν, τὸ δὲ ὂν τῷ νοεῖσθαι τῷ νῷ διδὸν τὸ
νοεῖν καὶ τὸ εἶναι. Τοῦ δὲ νοεῖν αἴτιον ἄλλο, ὃ καὶ τῷ ὄντι· ἀµφοτέρων οὖν ἅµα αἴτιον ἄλλο. Ἅµα
µὲν γὰρ ἐκεῖνα καὶ συνυπάρχει καὶ οὐκ ἀπολείπει ἄλληλα, ἀλλὰ δύο ὄντα τοῦτο τὸ ἓν ὁµοῦ νοῦς καὶ
ὂν  καὶ  νοοῦν  καὶ  νοούµενον,  ὁ  µὲν  νοῦς  κατὰ  τὸ  νοεῖν,  τὸ  δὲ  ὂν  κατὰ  τὸ  νοούµενον.  Οὐ  γὰρ  ἂν
γένοιτο τὸ νοεῖν ἑτερότητος µὴ οὔσης καὶ ταυτότητος δέ. Γίνεται οὖν τὰ πρῶτα νοῦς, <ὄν, ἑτερότης,
ταυτότης>· δεῖ δὲ καὶ <κίνησιν> λαβεῖν καὶ <στάσιν>. Καὶ κίνησινµέν, εἰ νοεῖ, στάσιν δέ, ἵνα τὸ αὐτό.
Τὴν  δὲ  ἑτερότητα,  ἵν'  ᾖ  νοοῦν  καὶ  νοούµενον.  Ἢ  ἐὰν  ἀφέλῃς  τὴν  ἑτερότητα,  ἓν  γενόµενον
σιωπήσεται·  δεῖ  δὲ  καὶ  τοῖς  νοηθεῖσιν  ἑτέροις  πρὸς  ἄλληλα  εἶναι.  Ταὐτὸν  δέ,  ἐπεὶ  ἓν  ἑαυτῷ,  καὶ
κοινὸν δέ τι ἓν πᾶσι· καὶ ἡ διαφορὰ ἑτερότης. Ταῦτα δὲ πλείω γενόµενα ἀριθµὸν καὶ τὸ ποσὸν ποιεῖ·
καὶ τὸ ποιὸν δὲ ἡ ἑκάστου τούτων ἰδιότης, ἐξ ὧν ὡς ἀρχῶν τἆλλα. Πολὺς οὖν οὗτος ὁ θεὸς ἐπὶ τῇ
ψυχῇ· τῇ δὲ ὑπάρχει ἐν τούτοις εἶναι συναφθείσῃ, εἰ <µὴ ἀποστατεῖν> ἐθέλοι. Πελάσασα οὖν αὐτῷ
καὶ οἷον ἓν γενοµένη ζῇ ἀεί. Τίς οὖν ὁ τοῦτον γεννήσας; Ὁ ἁπλοῦς καὶ ὁ πρὸ τοιούτου πλήθους, ὁ
αἴτιος τοῦ καὶ εἶναι καὶ πολὺν εἶναι τοῦτον, ὁ τὸν ἀριθµὸν ποιῶν. Ὁ γὰρ ἀριθµὸς οὐ πρῶτος· καὶ
γὰρ πρὸ δυάδος τὸ ἕν, δεύτερον δὲ δυὰς καὶ παρὰ τοῦ ἑνὸς γεγενηµένη ἐκεῖνο ὁριστὴν ἔχει, αὕτη δὲ
ἀόριστον παρ' αὐτῆς· ὅταν δὲ ὁρισθῇ, ἀριθµὸς ἤδη· ἀριθµὸς δὲ ὡς οὐσία· ἀριθµὸς δὲ καὶ ἡ ψυχή. Οὐ
γὰρ ὄγκοι τὰ πρῶτα οὐδὲ µεγέθη· τὰ γὰρ παχέα ταῦτα ὕστερα, ἃ ὄντα ἡ αἴσθησις οἴεται. Οὐδὲ ἐν
σπέρµασι  δὲ  τὸ  ὑγρὸν  τὸ  τίµιον,  ἀλλὰ  τὸ  µὴ  ὁρώµενον·  τοῦτο  δὲ  ἀριθµὸς  καὶ  λόγος.  Ὁ  οὖν  ἐκεῖ
λεγόµενος  ἀριθµὸς  καὶ  ἡ  δυὰς  λόγοι    καὶ  νοῦς·  ἀλλὰ  ἀόριστος  µὲν  ἡ  δυὰς  τῷ  οἷον  ὑποκειµένῳ
λαµβανοµένη,  ὁ  δὲ  ἀριθµὸς  ὁ  ἐξ  αὐτῆς  καὶ  τοῦ  ἑνὸς  εἶδος  ἕκαστος,  οἷον  µορφωθέντος  τοῖς
γενοµένοις εἴδεσιν ἐν αὐτῷ· µορφοῦται δὲ ἄλλον µὲν τρόπον  παρὰ τοῦ ἑνός, ἄλλον δὲ παρ' αὐτοῦ,
οἷον ὄψις ἡ κατ' ἐνέργειαν· ἔστι γὰρ ἡ νόησις ὅρασις ὁρῶσα ἄµφω τε ἕν. Πῶς οὖν ὁρᾷ καὶ τίνα, καὶ
πῶς ὅλως ὑπέστη καὶ ἐξ ἐκείνου γέγονεν, ἵνα καὶ ὁρᾷ; Νῦν µὲν γὰρ τὴν ἀνάγκην τοῦ εἶναι ταῦτα ἡ
ψυχὴ ἔχει, ἐπιποθεῖ δὲ τὸ θρυλλούµενον δὴ τοῦτο καὶ παρὰ τοῖς πάλαι σοφοῖς, πῶς ἐξ ἑνὸς τοιούτου
ὄντος, οἷον λέγοµεν τὸ ἓν εἶναι, ὑπόστασιν ἔσχεν ὁτιοῦν εἴτε πλῆθος εἴτε δυὰς εἴτε ἀριθµός, ἀλλ' οὐκ
ἔµεινεν ἐκεῖνο ἐφ' ἑαυτοῦ, τοσοῦτον δὲ πλῆθος ἐξερρύη, ὃ ὁρᾶταιµὲν ἐν τοῖς οὖσιν, ἀνάγειν δὲ αὐτὸ
πρὸς  ἐκεῖνο  ἀξιοῦµεν.  Ὧδε  οὖν  λεγέσθω  θεὸν  αὐτὸν  ἐπικαλεσαµένοις  οὐ  λόγῳ  γεγωνῷ,  ἀλλὰ  τῇ
ψυχῇ  ἐκτείνασιν  ἑαυτοὺς  εἰς  εὐχὴν  πρὸς  ἐκεῖνον,  εὔχεσθαι  τοῦτον  τὸν  τρόπον  δυναµένους  µόνους
πρὸς  µόνον.  ∆εῖ  τοίνυν  θεατήν,  ἐκείνου  ἐν  τῷ  εἴσω  οἷον  νεῷ  ἐφ'  ἑαυτοῦ  ὄντος,  µένοντος  ἡσύχου
ἐπέκεινα  ἁπάντων,  τὰ  οἷον  πρὸς  τὰ  ἔξω  ἤδη  ἀγάλµατα  ἑστῶτα,  µᾶλλον  δὲ  ἄγαλµα  τὸ  πρῶτον
ἐκφανὲν  θεᾶσθαι  πεφηνὸς  τοῦτον  τὸν  τρόπον·  παντὶ  τῷ  κινουµένῳ  δεῖ  τι  εἶναι,  πρὸς  ὃ  κινεῖται·  µὴ

ὄντος δὲ ἐκείνῳ µηδενὸς µὴ τιθώµεθα αὐτὸ κινεῖσθαι, ἀλλ' εἴ τι µετ' αὐτὸ γίνεται, ἐπιστραφέντος ἀεὶ
ἐκείνου πρὸς αὐτὸ ἀναγκαῖόν ἐστι γεγονέναι. Ἐκποδὼν δὲ ἡµῖν ἔστω γένεσις ἡ ἐν χρόνῳ τὸν λόγον
περὶ  τῶν  ἀεὶ  ὄντωνποιουµένοις·  τῷ  δὲ  λόγῳ  τὴν  γένεσιν  προσάπτοντας  αὐτοῖς  αἰτίας  καὶ  τάξεως
αὐτοῖς  ἀποδώσειν.  Τὸ  οὖν  γινόµενον  ἐκεῖθεν  οὐ  κινηθέντος  φατέον  γίγνεσθαι·  εἰ  γὰρ  κινηθέντος
αὐτοῦ τι γίγνοιτο, τρίτον ἀπ' ἐκείνου τὸ γιγνόµενον µετὰ τὴν κίνησιν ἂν γίγνοιτο καὶ οὐ δεύτερον. ∆εῖ
οὖν  ἀκινήτου  ὄντος,  εἴ  τι  δεύτερον  µετ'  αὐτό,  οὐ  προσνεύσαντος  οὐδὲ  βουληθέντος  οὐδὲ  ὅλως
κινηθέντος ὑποστῆναι αὐτό. Πῶς οὖν καὶ τί δεῖ νοῆσαι περὶ ἐκεῖνο µένον; Περίλαµψιν ἐξ αὐτοῦµέν,
ἐξ αὐτοῦ δὲ µένοντος, οἷον ἡλίου τὸ περὶ αὐτὸ λαµπρὸν ὥσπερ περιθέον, ἐξ αὐτοῦ ἀεὶ γεννώµενον
µένοντος. Καὶ πάντα τὰ ὄντα, ἕως µένει, ἐκ τῆς αὐτῶν οὐσίας ἀναγκαίαν τὴν περὶ αὐτὰ πρὸς τὸ ἔξω
αὐτῶν  ἐκ  τῆς  παρούσης  δυνάµεως  δίδωσιν  αὐτῶν  ἐξηρτηµένην  ὑπόστασιν,  εἰκόνα  οὖσαν  οἷον
ἀρχετύπων  ὧν  ἐξέφυ·  πῦρ  µὲν  τὴν  παρ'  αὐτοῦ  θερµότητα·  καὶ  χιὼν  οὐκ  εἴσωµόνον  τὸ  ψυχρὸν
κατέχει·  µάλιστα  δὲ  ὅσα  εὐώδη  µαρτυρεῖ  τοῦτο·  ἕως  γάρ  ἐστι,  πρόεισί  τι  ἐξ  αὐτῶν  περὶ  αὐτά,  ὧν
ἀπολαύει  ὑποστάντων  ὁ  πλησίον.  Καὶ  πάντα  δὲ  ὅσα  ἤδη  τέλεια  γεννᾷ·  τὸ  δὲ  ἀεὶ  τέλειον  ἀεὶ  καὶ
ἀίδιον  γεννᾷ·  καὶ  ἔλαττον  δὲ  ἑαυτοῦ  γεννᾷ.  Τί  οὖν  χρὴ  περὶ  τοῦ  τελειοτάτου  λέγειν;  Μηδὲν  ἀπ'
αὐτοῦ  ἢ  τὰ  µέγιστα  µετ'  αὐτόν.  Μέγιστον  δὲ  µετ'  αὐτὸν  νοῦς  καὶ  δεύτερον·  καὶ  γὰρ  ὁρᾷ  ὁ  νοῦς
ἐκεῖνον  καὶ  δεῖται  αὐτοῦ  µόνου·  ἐκεῖνος  δὲ  τούτου  οὐδέν·  καὶ  τὸ  γεννώµενον  ἀπὸ  κρείττονος  νοῦ
νοῦν εἶναι, καὶ κρείττων ἁπάντων νοῦς, ὅτι τἆλλα µετ' αὐτόν· οἷον καὶ ἡ ψυχὴ λόγος νοῦ καὶ ἐνέργειά
τις, ὥσπερ αὐτὸς ἐκείνου. Ἀλλὰ ψυχῆς µὲν ἀµυδρὸς ὁ λόγος – ὡς γὰρ εἴδωλον νοῦ – ταύτῃ καὶ εἰς
νοῦν  βλέπειν  δεῖ·  νοῦς  δὲ  ὡσαύτως  πρὸς  ἐκεῖνον,  ἵνα  ᾖ  νοῦς.  Ὁρᾷ  δὲ  αὐτὸν  οὐ  χωρισθείς,  ἀλλ'  ὅτι
µετ' αὐτὸν καὶ µεταξὺ οὐδέν, ὡς οὐδὲ ψυχῆς καὶ νοῦ. Ποθεῖ δὲ πᾶν τὸ γεννῆσαν καὶ τοῦτο ἀγαπᾷ,
καὶ µάλιστα ὅταν ὦσι µόνοι τὸ γεννῆσαν καὶ τὸ γεγεννηµένον· ὅταν δὲ καὶ τὸ ἄριστον ᾖ τὸ γεννῆσαν,
ἐξ ἀνάγκης σύνεστιν αὐτῷ, ὡς τῇ ἑτερότητι µόνον κεχωρίσθαι. Εἰκόνα δὲ ἐκείνου λέγοµεν εἶναι τὸν
νοῦν· δεῖ γὰρ σαφέστερον λέγειν· πρῶτον µέν, ὅτι δεῖ πως εἶναι ἐκεῖνο τὸ γενόµενον καὶ ἀποσῴζειν
πολλὰ αὐτοῦ καὶ εἶναι ὁµοιότητα πρὸς αὐτό, ὥσπερ καὶ τὸ φῶς τοῦ ἡλίου. Ἀλλ' οὐ νοῦς ἐκεῖνο. Πῶς
οὖν νοῦν γεννᾷ; Ἢ ὅτι τῇ ἐπιστροφῇ πρὸς αὐτὸ ἑώρα· ἡ δὲ ὅρασις αὕτη νοῦς. Τὸ γὰρ καταλαµβάνον
ἄλλο ἢ αἴσθησις ἢ νοῦς· † αἴσθησιν γραµµὴν καὶ τὰ ἄλλα· † ἀλλ' ὁ κύκλος τοιοῦτος οἷος µερίζεσθαι·
τοῦτο δὲ οὐχ οὕτως. Ἢ καὶ ἐνταῦθα ἓν µέν, ἀλλὰ τὸ ἓν δύναµις πάντων. Ὧν οὖν ἐστι δύναµις, ταῦτα
ἀπὸ τῆς δυνάµεως οἷον σχιζοµένη ἡ νόησις καθορᾷ· ἢ οὐκ ἂν ἦν νοῦς. Ἐπεὶ καὶ παρ' αὐτοῦ ἔχει ἤδη
οἷον συναίσθησιν τῆς δυνάµεως, ὅτι δύναται οὐσίαν. Αὐτὸς γοῦν δι' αὐτὸν καὶ ὁρίζει τὸ εἶναι αὐτῷ τῇ
παρ' ἐκείνου δυνάµει καὶ ὅτι οἷον µέρος ἕν τι τῶν ἐκείνου καὶ ἐξ ἐκείνου ἡ οὐσία, καὶ ῥώννυται παρ'
ἐκείνου καὶ τελειοῦται εἰς οὐσίαν παρ' ἐκείνου καὶ ἐξ ἐκείνου. Ὁρᾷ δὲ αὐτῷ ἐκεῖθεν, οἷον µεριστῷ ἐξ
ἀµερίστου,  καὶ  τὸ  ζῆν  καὶ  τὸ  νοεῖν  καὶ  πάντα,  ὅτι  ἐκεῖνοςµηδὲν  τῶν  πάντων·  ταύτῃ  γὰρ  πάντα  ἐξ
ἐκείνου, ὅτι µή τινι µορφῇ κατείχετο ἐκεῖνος· µόνον γὰρ ἓν ἐκεῖνο· καὶ ὁ µὲν πάντα ἐν τοῖς οὖσιν ἂν
ἦν. ∆ιὰ τοῦτο ἐκεῖνο οὐδὲν µὲν τῶν ἐν τῷ νῷ, ἐξ αὐτοῦ δὲ πάντα [ἐν τοῖς οὖσιν ἂν ἦν]. ∆ιὸ καὶ οὐσίαι
ταῦτα· ὥρισται γὰρ ἤδη καὶ οἷον µορφὴν ἕκαστον ἔχει. Τὸ δὲ ὂν δεῖ οὐκ ἐν ἀορίστῳ οἷον αἰωρεῖσθαι,
ἀλλ'  ὅρῳ  πεπῆχθαι  καὶ  στάσει·  στάσις  δὲ  τοῖς  νοητοῖς  ὁρισµὸς  καὶ  µορφή,  οἷς  καὶ  τὴν  ὑπόστασιν
λαµβάνει. <Ταύτης  τοι  γενεᾶς>  ὁ  νοῦς  οὗτος  ἀξίας  νοῦ  τοῦ  καθα    ρωτάτου  µὴ  ἄλλοθεν  ἢ  ἐκ  τῆς
πρώτης  ἀρχῆς  φῦναι,  γενόµενον  δὲ  ἤδη  τὰ  ὄντα  πάντα  σὺν  αὐτῷ  γεννῆσαι,  πᾶν  µὲν  τὸ  τῶν  ἰδεῶν
κάλλος,  πάντας  δὲ  θεοὺς  νοητούς·  πλήρη  δὲ  ὄντα  ὧν  ἐγέννησε  καὶ  ὥσπερ  καταπιόντα  πάλιν  τῷ  ἐν
αὐτῷ ἔχειν µηδὲ ἐκπεσεῖν εἰς ὕλην µηδὲ τραφῆναι παρὰ τῇ Ῥέᾳ, ὡς τὰ µυστήρια καὶ οἱ µῦθοι οἱ περὶ
θεῶν αἰνίττονται Κρόνον µὲν θεὸν σοφώτατον πρὸ τοῦ ∆ία γενέσθαι ἃ γεννᾷ πάλιν ἐν ἑαυτῷ ἔχειν, ᾗ
καὶ  πλήρης  καὶ  νοῦς  ἐν  κόρῳ·  µετὰ  δὲ  ταῦτά  φασι  ∆ία  γεννᾶν  κόρον  ἤδη  ὄντα·  ψυχὴν  γὰρ  γεννᾷ
νοῦς,  νοῦς  ὢν  τέλειος.  Καὶ  γὰρ  τέλειον  ὄντα  γεννᾶν  ἔδει,  καὶ  µὴ  δύναµιν  οὖσαν  τοσαύτην  ἄγονον
εἶναι. Κρεῖττον δὲ οὐχ οἷόν τε ἦν εἶναι οὐδ' ἐνταῦθα τὸ γεννώµενον, ἀλλ' ἔλαττον ὂν εἴδωλον εἶναι
αὐτοῦ, ἀόριστον µὲν ὡσαύτως, ὁριζόµενον δὲ ὑπὸ τοῦ γεννήσαντος καὶ οἷον εἰδοποιούµενον. Νοῦ δὲ
γέ
µ
ννη α  λόγος  τις  καὶ  ὑπόστασις,  τὸ  διανοούµενον·  τοῦτο  δ'  ἐστὶ  τὸ  περὶ  νοῦν  κινούµενον  καὶ  νοῦ
φῶς καὶ ἴχνος ἐξ
µ
ηρτη ένον ἐκείνου, κατὰ θάτερα µὲν συνηγµένον ἐκείνῳ καὶ ταύτῃ ἀποπιµπλάµενον
καὶ  ἀπολαῦον  καὶ  µεταλαµβάνον  αὐτοῦ  καὶ  νοοῦν,  κατὰ  θάτερα  δὲ  ἐφαπτόµενον  τῶν  µετ'  αὐτό,
µᾶλλον  δὲ  γεννῶν  καὶ  αὐτό,  ἃ  ψυχῆς  ἀνάγκη  εἶναι  χείρονα·  περὶ  ὧν  ὕστερον  λεκτέον.  Καὶ  µέχρι
τούτων τὰ θεῖα. Καὶ διὰ τοῦτο καὶ τὰ Πλάτωνος τριττὰ τὰ <πάντα περὶ τὸν πάντων βασιλέα> – φησὶ
γὰρ πρῶτα – καὶ <δεύτερον περὶ τὰ δεύτερα καὶ περὶ τὰ τρίτα τρίτον>. Λέγει δὲ καὶ <τοῦ αἰτίου>
εἶναι <πατέρα> αἴτιον µὲν τὸν νοῦν λέγων·
µ
δη ιουργὸς γὰρ ὁ νοῦς αὐτῷ· τοῦτον δέ φησι τὴν ψυχὴν
ποιεῖν ἐν τῷ κρατῆρι ἐκείνῳ. Τοῦ αἰτίου δὲ νοῦ ὄντος πατέρα φησὶ τἀγαθὸν καὶ τὸ ἐπέκεινα νοῦ καὶ
<ἐπέκεινα οὐσίας>. Πολλαχοῦ δὲ τὸ ὂν καὶ τὸν νοῦν τὴν ἰδέαν λέγει· ὥστε Πλάτωνα εἰδέναι ἐκ µὲν
τἀγαθοῦ  τὸν  νοῦν,  ἐκ  δὲ  τοῦ  νοῦ  τὴν  ψυχήν.  Καὶ  εἶναι  τοὺς  λόγους  τούσδε    µὴ  καινοὺς  µηδὲ  νῦν,
ἀλλὰ  πάλαι  µὲν  εἰρῆσθαι  µὴἀναπεπταµένως,  τοὺς  δὲ  νῦν  λόγους  ἐξηγητὰς  ἐκείνων  γεγονέναι
µαρτυρίοις  πιστωσαµένους  τὰς  δόξας  ταύτας  παλαιὰς  εἶναι  τοῖς  αὐτοῦ  τοῦ  Πλάτωνος  γράµµασιν.
Ἥπτετο  µὲν  οὖν  καὶ
µ
Παρ ενίδης  πρότερον  τῆς  τοιαύτης  δόξης  καθόσον  εἰς  ταὐτὸ  συνῆγεν  ὂν  καὶ
νοῦν,  καὶ  τὸ  ὂν  οὐκ  ἐν  τοῖς  αἰσθητοῖς  ἐτίθετο «<τὸ  γὰρ  αὐτὸ  νοεῖν  ἐστί  τε  καὶ  εἶναι>«  λέγων.  Καὶ
<ἀκίνητον>  δὲ  λέγει  τοῦτο – καίτοι  προστιθεὶς  τὸ  νοεῖν – σωµατικὴν  πᾶσαν  κίνησιν  ἐξαίρων  ἀπ'
αὐτοῦ, ἵναµένῃ ὡσαύτως, καὶ <ὄγκῳ σφαίρας> ἀπεικάζων, ὅτι πάντα ἔχει περιειληµµένα καὶ ὅτι τὸ
νοεῖν οὐκ ἔξω, ἀλλ' ἐν  ἑαυτῷ. Ἓν δὲ λέγων ἐν τοῖς ἑαυτοῦ συγγράµµασιν αἰτίαν εἶχεν ὡς  τοῦ ἑνὸς
τούτου  πολλὰ  εὑρισκοµένου.  Ὁ  δὲ  παρὰ  Πλάτωνι  Παρµενίδης  ἀκριβέστερον  λέγων  διαιρεῖ  ἀπ'

ἀλλήλων  τὸ  πρῶτον  ἕν,  ὃ  κυριώτερον  ἕν,  καὶ  δεύτερον  <ἓν  πολλὰ>  λέγων,  καὶ  τρίτον  <ἓν  καὶ
πολλά>. Καὶ σύµφωνος οὕτως καὶ αὐτός ἐστι ταῖς φύσεσι ταῖς τρισίν. Ἀναξαγόρας δὲ νοῦν καθαρὸν
καὶ  ἀµιγῆ  λέγων  ἁπλοῦν  καὶ  αὐτὸς  τίθεται  τὸ  πρῶτον  καὶ  χωριστὸν  τὸ  ἕν,  τὸ  δ'  ἀκριβὲς  δι'
ἀρχαιότητα παρῆκε. Καὶ Ἡράκλειτος δὲ τὸ ἓν οἶδεν ἀίδιον καὶ νοητόν· τὰ γὰρ σώµατα γίγνεται ἀεὶ
καὶ ῥέοντα. Τῷ δὲ Ἐµπεδοκλεῖ τὸ <νεῖκος> µὲν διαιρεῖ, ἡ δὲ <φιλία> τὸ ἕν – ἀσώµατον δὲ καὶ αὐτὸς
τοῦτο – τὰ  δὲ  στοιχεῖα  ὡς  ὕλη.  Ἀριστοτέλης  δὲ  ὕστερον  <χωριστὸν>  µὲν  τὸ  πρῶτον  καὶ  <νοητόν,
νοεῖν>  δὲ  αὐτὸ  <ἑαυτὸ>  λέγων  πάλιν  αὖ  οὐ  τὸ  πρῶτον  ποιεῖ·  πολλὰ  δὲ  καὶ  ἄλλα  νοητὰ  ποιῶν  καὶ
τοσαῦτα,  ὁπόσαι  ἐν  οὐρανῷ  σφαῖραι,  ἵν'  ἕκαστον  ἑκάστην  κινῇ,  ἄλλον  τρόπον  λέγει  τὰ  ἐν  τοῖς
νοητοῖς  ἢ  Πλάτων,  τὸ  εὔλογον  οὐκ  ἔχον  ἀνάγκην  τιθέµενος.  Ἐπιστήσειε  δ'  ἄν  τις,  εἰ  καὶ  εὐλόγως·
εὐλογώτερον γὰρ πάσας πρὸς µίαν σύνταξιν συντελούσας πρὸς ἓν καὶ τὸ πρῶτον βλέπειν. Ζητήσειε
δ' ἄν τις τὰ πολλὰ νοητὰ εἰ ἐξ ἑνός ἐστιν αὐτῷ τοῦ πρώτου, ἢ πολλαὶ αἱ ἐν τοῖς νοητοῖς ἀρχαί· καὶ εἰ
µὲν ἐξ ἑνός, ἀνάλογον δηλονότι ἕξει ὡς ἐν τοῖς αἰσθητοῖς αἱ σφαῖραι ἄλλης ἄλλην περιεχούσης, µιᾶς
δὲ  τῆς  ἔξω  κρατούσης·  ὥστε  περιέχοι  ἂν  κἀκεῖ  τὸ  πρῶτον  καὶ  κόσµος  νοητὸς  ἔσται·  καὶ  ὥσπερ
ἐνταῦθα  αἱ  σφαῖραι  οὐ  κεναί,  ἀλλὰ  µεστὴ  ἄστρων  ἡ  πρώτη,  αἱ  δὲ  ἔχουσιν  ἄστρα,  οὕτω  κἀκεῖ  τὰ
κινοῦντα πολλὰ ἐν αὐτοῖς ἕξει καὶ τὰ ἀληθέστερα ἐκεῖ. Εἰ δὲ ἕκαστον ἀρχή, κατὰ συντυχίαν αἱ ἀρχαὶ
ἔσονται·  καὶ  διὰ  τί  συνέσονται  καὶ  πρὸς  ἓν  ἔργον  τὴν  τοῦ  παντὸς  οὐρανοῦ  συµφωνίαν  ὁµονοήσει;
Πῶς δὲ ἴσα πρὸς τὰ νοητὰ καὶ κινοῦντατὰ ἐν οὐρανῷ αἰσθητά; Πῶς δὲ καὶ πολλὰ οὕτως ἀσώµατα
ὄντα ὕλης οὐ χωριζούσης; Ὥστε τῶν ἀρχαίων οἱ µ
  άλιστα συντασσόµενοι αὖ τοῖς Πυθαγόρου καὶ τῶν
µετ' αὐτὸν καὶ Φερεκύδους δὲ περὶ ταύτην µὲν ἔσχον τὴν φύσιν· ἀλλ' οἱ µὲν ἐξειργάσαντο ἐν αὐτοῖς
αὐτῶν λόγοις, οἱ δὲ οὐκ ἐν λόγοις, ἀλλ' ἐν ἀγράφοις ἐδείκνυον συνουσίαις ἢ ὅλως ἀφεῖσαν. Ὅτι δὲ
οὕτω χρὴ νοµίζεινἔχειν, ὡς ἔστι µὲν τὸ ἐπέκεινα ὄντος τὸ ἕν, οἷον ἤθελεν ὁ λόγος δεικνύναι ὡς οἷόν
τε  ἦν  περὶ  τούτων  ἐνδείκνυσθαι,  ἔστι  δὲ  ἐφεξῆς  τὸ  ὂν  καὶ  νοῦς,  τρίτη  δὲ  ἡ  τῆς  ψυχῆς  φύσις,  ἤδη
δέδεικται.  Ὥσπερ  δὲ  ἐν  τῇ  φύσει  τριττὰ  ταῦτά  ἐστι  τὰ  εἰ
µ
ρη ένα,  οὕτω  χρὴ  νοµίζειν  καὶ  παρ'  ἡµῖν
ταῦτα εἶναι. Λέγω δὲ οὐκ ἐν τοῖς αἰσθητοῖς – χωριστὰ γὰρ ταῦτα – ἀλλ' ἐπὶ τοῖς αἰσθητῶν ἔξω, καὶ
τὸν  αὐτὸν  τρόπον  τὸ  «ἔξω»  ὥσπερ  κἀκεῖνα  τοῦ  παντὸς  οὐρανοῦ  ἔξω·  οὕτω  καὶ  τὰ  τοῦ  ἀνθρώπου,
οἷον  λέγει  Πλάτων  <τὸν  εἴσω  ἄνθρωπον>.  Ἔστι  τοίνυν  καὶ  ἡ  ἡµετέρα  ψυχὴ  θεῖόν  τι  καὶ  φύσεως
ἄλλης,  ὁποία  πᾶσα  ἡ  ψυχῆς  φύσις·  τελεία  δὲ  ἡ  νοῦν  ἔχουσα·  νοῦς  δὲ  ὁ  µὲν  λογιζόµενος,  ὁ  δὲ
λογίζεσθαι  παρέχων.  Τὸ  δὴ  λογιζόµενον  τοῦτο  τῆς  ψυχῆς  οὐδενὸς  πρὸς  τὸ  λογίζεσθαι  δεόµενον
σωµατικοῦ ὀργάνου, τὴν δὲ ἐνέργειαν ἑαυτοῦ ἐν καθαρῷ ἔχον, ἵνα καὶ λογίζεσθαι καθαρῶς οἷόν τε
ᾖ, χωριςτὸν καὶ οὐ κεκραµένον σώµατι ἐν τῷ πρώτῳ νοητῷ τις τιθέµενος οὐκ ἂν σφάλλοιτο. Οὐ γὰρ
τόπον ζητητέον οὗ ἱδρύσοµεν, ἀλλ' ἔξω τόπου παντὸς ποιητέον. Οὕτω γὰρ τὸ καθ' αὑτὸ καὶ τὸ ἔξω
καὶ  τὸ  ἄυλον,  ὅταν  µόνον  ᾖ  οὐδὲν  ἔχον  παρὰ  τῆς  σώµατος  φύσεως.  ∆ιὰ  τοῦτο  καὶ  ἔτι  <ἔξωθέν>
φησιν  ἐπὶ  τοῦ  παντὸς  τὴν  ψυχὴν  περιέβαλεν  ἐνδεικνύµενος  τῆς  ψυχῆς  τὸ ἐν  τῷ  νοητῷµένον·  ἐπὶ  δὲ
ἡµῶν  ἐπικρύπτων  <ἐπ'  ἄκρᾳ>  εἴρηκε  τῇ  κεφαλῇ.  Καὶ  ἡ  παρακέλευσις  δὲ  τοῦ  χωρίζειν  οὐ  τόπῳ
λέγεται – τοῦτο  γὰρ  φύσει  κεχωρις    µένον  ἐστίν – ἀλλὰ  τῇ  µὴ  νεύσει  καὶ  ταῖς  φαντασίαις  καὶ  τῇ
ἀλλοτριότητι τῇ πρὸς τὸ σῶµα, εἴ πως καὶ τὸ λοιπὸν ψυχῆς εἶδος ἀναγάγοι τις καὶ συνενέγκαι πρὸς
τὸ  ἄνω  καὶ τὸ  ἐνταῦθα  αὐτῆς  ἱδρυµένον,  ὃ  µόνον  ἐστὶ  σώµατος  δηµιουργὸν  καὶ  πλαστικὸν  καὶ τὴν
µ
πραγ ατείαν  περὶ  τοῦτο  ἔχον. Οὔσης  οὖν  ψυχῆς  τῆς  λογιζοµένης  περὶ  δικαίων  καὶ  καλῶν  καὶ
λογισµοῦ ζητοῦντος εἰ τοῦτο δίκαιον καὶ εἰ τοῦτο καλόν, ἀνάγκη εἶναι καὶ ἑστώς τι δίκαιον, ἀφ' οὗ
καὶ  ὁ  λογισµὸς  περὶ  ψυχὴν  γίγνεται.  Ἢ  πῶς  ἂν  λογίσαιτο;  Καὶ  εἰ  ὁτὲ  µὲν  λογίζεται  περὶ  τούτων
ψυχή, ὁτὲ δὲ µ
  ή, δεῖ τὸν <µὴ> λογιζόµενον, ἀλλ' ἀεὶ ἔχοντα τὸ δίκαιον νοῦν ἐν ἡµῖν εἶναι, εἶναι δὲ καὶ
τὴν νοῦ ἀρχὴν καὶ αἰτίαν καὶ θεόν – οὐ µεριστοῦ ἐκείνου ὄντος, ἀλλὰ µένοντος ἐκείνου, καὶ οὐκ ἐν
τόπῳ µένοντος – ἐν πολλοῖς αὖ θεωρεῖσθαι καθ' ἕκαστον τῶν δυναµένων δέχεσθαι οἷον ἄλλον αὐτόν,
ὥσπερ καὶ τὸ κέντρον ἐφ' ἑαυτοῦ ἐστιν, ἔχει δὲ καὶ ἕκαστον τῶν ἐν τῷ κύκλῳ
µ
ση εῖον ἐν αὐτῷ, καὶ αἱ
γραµµαὶ  τὸ  ἴδιον  προσφέρουσι  πρὸς  τοῦτο.Τῷ  γὰρ  τοιούτῳ  τῶν  ἐν  ἡµῖν  καὶ  ἡµεῖς  ἐφαπτόµεθα  καὶ
σύνεσµεν καὶ ἀνηρτήµεθα· ἐνιδρύµεθα δὲ οἳ ἂν συννεύωµεν ἐκεῖ. Πῶς οὖν ἔχοντες τὰ τηλικαῦτα οὐκ
ἀντιλαµβανόµεθα,  ἀλλ'  ἀργοῦµεν  ταῖς  τοιαύταις  ἐνεργείαις  τὰ  πολλά,  οἱ  δὲ  οὐδ'  ὅλως  ἐνεργοῦσιν;
Ἐκεῖνα µέν ἐστιν ἐν ταῖς αὐτῶν ἐνεργείαις ἀεί, νοῦς καὶ τὸ πρὸ νοῦ ἀεὶ ἐν ἑαυτῷ, καὶ ψυχὴ δέ – <τὸ
ἀεικίνητον> – οὕτως.  Οὐ  γὰρ  πᾶν,  ὃ  ἐν  ψυχῇ,  ἤδη  αἰσθητόν,  ἀλλὰ  ἔρχεται  εἰς  ἡµᾶς,  ὅταν  εἰς
αἴσθησιν ἴῃ· ὅταν δὲ ἐνεργοῦν ἕκαστον µὴ µεταδιδῷ τῷ αἰσθανοµένῳ, οὔπω δι' ὅλης ψυχῆς ἐλήλυθεν.
Οὔπω  οὖν  γιγνώσκοµεν  ἅτε  µετὰ  τοῦ  αἰσθητικοῦ  ὄντες  καὶ  οὐ  µόριον  ψυχῆς  ἀλλ'  ἡ  ἅπασα  ψυχὴ
ὄντες.  Καὶ  ἔτι  ἕκαστον  τῶν  ψυχικῶν  ζῶν  ἀεὶ  ἐνεργεῖ  ἀεὶ  καθ'  αὑτὸ  τὸ  αὑτοῦ·  τὸ  δὲ  γνωρίζειν,
ὅ
µ
ταν ετάδοσις  γένηται  καὶ  ἀντίληψις.  ∆εῖ  τοίνυν,  εἰ  τῶν  οὕτω  παρόντων  ἀντίληψις  ἔσται,  καὶ  τὸ
ἀντιλαµβανόµενον εἰς τὸ εἴσω ἐπιστρέφειν, κἀκεῖ ποιεῖν τὴν προσοχὴν ἔχειν. Ὥσπερ εἴ τις ἀκοῦσαι
ἀναµένων  ἣν  ἐθέλει  φωνήν,  τῶν  ἄλλων  φωνῶν  ἀποστὰς  τὸ  οὖς  ἐγείροι  πρὸς  τὸ  ἄµεινον  τῶν
ἀκουστῶν, ὁπότε ἐκεῖνο προσέλθοι, οὕτω τοι καὶ ἐνταῦθα δεῖ τὰς µὲν αἰσθητὰς ἀκούσεις ἀφέντα, εἰ
µὴ καθόσον ἀνάγκη, τὴν τῆς ψυχῆς εἰς τὸ ἀντιλαµβάνεσθαι δύναµιν φυλάττειν καθαρὰν καὶ ἕτοιµον
ἀκούειν φθόγγων τῶν ἄνω.

V,2 Περὶ γενέσεως καὶ τάξεως τῶν µετὰ τοῦ πρώτου (11)

Τὸ ἓν πάντα καὶ οὐδὲ ἕν· ἀρχὴ γὰρ πάντων, οὐ πάντα, ἀλλ' ἐκείνως πάντα· ἐκεῖ γὰρ οἷον ἐνέδραµε·
µᾶλλον δὲ οὔπω ἐστίν,ἀλλ' ἔσται. Πῶς οὖν ἐξ ἁπλοῦ ἑνὸς οὐ µ
δε ιᾶς ἐν ταὐτῷ φαινοµένης ποικιλίας,
οὐ διπλόης οὔτινος ὁτουοῦν; Ἢ ὅτι οὐδὲν ἦν ἐν αὐτῷ, διὰ τοῦτο ἐξ αὐτοῦ πάντα, καὶ  ἵνα τὸ ὂν ᾖ,
διὰ τοῦτο αὐτὸς οὐκ ὄν, γεννητὴς δὲ αὐτοῦ· καὶ πρώτη οἷον γέννησις αὕτη· ὂν γὰρ τέλειον τῷ µηδὲν
ζητεῖν  µηδὲ  ἔχειν  µηδὲ  δεῖσθαι  οἷον  ὑπερερρύη  καὶ  τὸ  ὑπερπλῆρες  αὐτοῦ  πεποίηκεν  ἄλλο·  τὸ  δὲ
γενόµενονεἰς  αὐτὸ  ἐπεστράφη  καὶ  ἐπληρώθη  καὶ  ἐγένετο  πρὸς  αὐτὸ  βλέπον  καὶ  νοῦς  οὗτος.  Καὶ  ἡ
µὲν  πρὸς  ἐκεῖνο  στάσις  αὐτοῦ  τὸ  ὂν  ἐποίησεν,  ἡ  δὲ  πρὸς  αὐτὸ  θέα  τὸν  νοῦν.  Ἐπεὶ  οὖν  ἔστη  πρὸς
αὐτό, ἵνα ἴδῃ, ὁµοῦ νοῦς γίγνεται καὶ ὄν. Οὗτος οὖν ὢν οἷον ἐκεῖνος τὰ ὅµοια ποιεῖ δύναµιν προχέας
πολλήν – εἶδος δὲ καὶ τοῦτο αὐτοῦ – ὥσπερ αὖ τὸ αὐτοῦ πρότερον προέχεε· καὶ αὕτη ἐκ τῆς οὐσίας
ἐνέργεια ψυχῆς τοῦτο µένοντος ἐκείνου γενοµένη· καὶ γὰρ ὁ νοῦς µένοντος τοῦ πρὸ αὐτοῦ ἐγένετο.
Ἡ  δὲ  οὐ  µένουσα  ποιεῖ,  ἀλλὰ  κινηθεῖσα  ἐγέννα  εἴδωλον.  Ἐκεῖ  µὲν  οὖν  βλέπουσα,  ὅθεν  ἐγένετο,
πληροῦται, προελθοῦσα δὲ εἰς κίνησιν ἄλλην καὶ ἐναντίαν γεννᾷ εἴδωλον αὐτῆς αἴσθησιν καὶ φύσιν
τὴν ἐν τοῖς φυτοῖς. Οὐδὲν δὲ τοῦ πρὸ αὐτοῦ ἀπήρτηται οὐδ' ἀποτέ µ
τ ηται· διὸ καὶ δοκεῖ καὶ ἡ ἄνω
ψυχὴ µέχρι φυτῶν φθάνειν· τρόπον γάρ τινα φθάνει, ὅτι αὐτῆς τὸ ἐν φυτοῖς· οὐ µὴν πᾶσα ἐν φυτοῖς,
ἀλλὰ  γιγνοµένη  ἐν  φυτοῖς  οὕτως  ἐστίν,  ὅτι  ἐπὶ  τοσοῦτον  προέβη  εἰς  τὸ  κάτω  ὑπόστασιν  ἄλλην
ποιησαµένη  τῇ  προόδῳ  καὶ  προθυµίᾳ  τοῦ  χείρονος·  ἐπεὶ  καὶ  τὸ  πρὸ  τούτου  τὸ  νοῦ  ἐξηρτ µ
η ένον
µένειν τὸν νοῦν ἐφ' ἑαυτοῦ ἐᾷ. Πρόεισιν οὖν ἀπ' ἀρχῆς εἰς ἔσχατον καταλειποµένου ἀεὶ ἑκάστου ἐν
τῇ  οἰκείᾳ  ἕδρᾳ,  τοῦ  δὲ  γεννωµένου  ἄλλην  τάξιν  λαµβάνοντος  τὴν  χείρονα·  ἕκαστον  µέντοι  ταὐτὸν
γίνεται ᾧ ἂν ἐπίσπηται, ἕως ἂν ἐφέπηται. Ὅταν οὖν ψυχὴ ἐν φυτῷ γίνηται, ἄλλο ἐστὶν οἷον µέρος τὸ
ἐν φυτῷ τὸ
µ
τολ ηρότατον καὶ ἀφρονέστατον καὶ προεληλυθὸς µέχρι τοσούτου· ὅταν δ' ἐν ἀλόγῳ, ἡ
τοῦ αἰσθάνεσθαι δύναµις κρατήσασα ἤγαγεν· ὅταν δὲ εἰς ἄνθρωπον, ἢ ὅλως ἐν λογικῷ ἡ κίνησις, ἢ
ἀπὸ  νοῦ  ὡς  νοῦν  οἰκεῖον  ἐχούσης  καὶ  παρ'  αὐτῆς  βούλησιν  τοῦ  νοεῖν  ἢ  ὅλως  κινεῖσθαι.  Πάλιν  δὴ
ἀναστρέφωµεν·  ὅταν  φυτοῦ  ἢ  τὰ  παραφυόµενα  ἢ  κλάδων  τὰ  ἄνω  τις  τέµῃ,  ἡ  ἐν  τούτῳ  ψυχὴ  ποῦ
ἀπελήλυθεν;  Ἢ  ὅθεν·  οὐ  γὰρ  ἀποστᾶσα  τόπῳ·  ἐν  οὖν  τῇ  ἀρχῇ.  Εἰ  δὲ  τὴν  ῥίζαν  διακόψειας  ἢ
καύσειας, ποῦ τὸ ἐν τῇ ῥίζῃ; Ἐν ψυχῇ οὐκ εἰς ἄλλον τόπον ἐλθοῦσα· ἀλλὰ κἂν ἐν τῷ αὐτῷ ᾖ, ἀλλ' ἐν
ἄλλῳ,  εἰ  ἀναδράµοι·  εἰ  δὲµή,  ἐν  ἄλλῃ  φυτικῇ,  οὐ  γὰρ  στενοχωρεῖται·  εἰ  δ'  ἀναδράµοι,  ἐν  τῇ  πρὸ
αὐτῆς δυνάµει. Ἀλλ'ἐκείνη ποῦ; Ἐν τῇ πρὸ αὐτῆς· ἡ δὲ µέχρι νοῦ, οὐ τόπῳ· οὐδὲν γὰρ ἐν τόπῳ ἦν· ὁ
δὲ νοῦς πολὺµᾶλλον οὐκ ἐν τόπῳ, ὥστε οὐδὲ αὕτη. Οὐδαµοῦ οὖν οὖσα, ἀλλ' ἐν τῷ ὃ µηδαµοῦ, καὶ
πανταχοῦ οὕτως ἐστίν. Εἰ δὲ προελθοῦσα εἰς τὸ ἄνω σταίη ἐν τῷ µεταξὺ πρὶν πάντη εἰς τὸ ἀνωτάτω
γενέσθαι,  µέσον  ἔχει  βίον  καὶ  ἐν  ἐκείνῳ  τῷ  µέρει  αὐτῆς  ἕστηκε.  Πάντα  δὲ  ταῦτα  ἐκεῖνος  καὶ  οὐκ
ἐκεῖνος· ἐκεῖνος µέν, ὅτι ἐξ ἐκείνου· οὐκ ἐκεῖνος δέ, ὅτι ἐκεῖνος ἐφ' ἑαυτοῦ µένων ἔδωκεν. Ἔστιν οὖν
οἷον ζωὴ µακρὰ εἰς µῆκος ἐκταθεῖσα, ἕτερον ἕκαστον τῶν µορίων τῶν ἐφεξῆς, συνεχὲς δὲ πᾶν αὐτῷ,
ἄλλο δὲ καὶ ἄλλο τῇ διαφορᾷ, οὐκ ἀπολλύµενον ἐν τῷ δευτέρῳ τὸ πρότερον. Τί οὖνἡ ἐν τοῖς φυτοῖς
γενοµένη; οὐδὲν γεννᾷ; Ἢ ἐν ᾧ ἐστι. Σκεπτέον δὲ πῶς ἀρχὴν ἄλλην λαβόντας.

V,3 Περὶ τῶν γνωριστικῶν ὑποστάσεων καὶ τοῦ ἐπέκεινα (49)

Ἆρα τὸ νοοῦν ἑαυτὸ ποικίλον δεῖ εἶναι, ἵνα ἑνί τινι τῶν ἐν αὐτῷ τὰ ἄλλα θεωροῦν οὕτω δὴ λέγηται
νοεῖν  ἑαυτό,  ὡς  τοῦ  ἁπλοῦ  παντάπασιν  ὄντος  οὐ  δυναµένου  εἰς  ἑαυτὸ  ἐπιστρέφειν  καὶ  τὴν  αὐτοῦ
κατανόησιν;  Ἢ  οἷόν  τε  καὶ  µὴ  σύνθετον  ὂν  νόησιν  ἴσχειν  ἑαυτοῦ;  Τὸ  µὲν  γὰρ  διότι  σύνθετον
λεγόµενον  νοεῖν  ἑαυτό,  ὅτι  δὴ  ἑνὶ  τῶν  ἐν  αὐτῷ  τὰ  ἄλλα  νοεῖ,  ὥσπερ  ἂν  εἰ  τῇ  αἰσθήσει
καταλαµβάνοιµεν αὐτῶν τὴν µορφὴν καὶ τὴν ἄλλην τοῦ σώµατος φύσιν, οὐκ ἂν ἔχοι τὸ ὡς ἀληθῶς
νοεῖν αὑτό· οὐ γὰρ τὸ πᾶν ἔσται ἐν τῷ τοιούτῳ ἐγνωσµένον, µὴ κἀκείνου τοῦ νοήσαντος τὰ ἄλλα τὰ
σὺν  αὐτῷ  καὶ  ἑαυτὸ  νενοηκότος,  ἔσται  τε  οὐ  τὸ  ζητούµενον  τὸ  αὐτὸ  ἑαυτό,  ἀλλ'  ἄλλο  ἄλλο.  ∆εῖ
τοίνυν θέσθαι καὶ ἁπλοῦ κατανόησιν ἑαυτοῦ καὶ τοῦτο πῶς, σκοπεῖν, εἰ δυνατόν, ἢ ἀποστατέον τῆς
δόξης  τῆς  τοῦ  αὐτὸ  ἑαυτὸ  νοεῖν  τι  ὄντως.  Ἀποστῆναι  µὲν  οὖν  τῆς  δόξης  ταύτης  οὐ  πάνυ  οἷόν  τε
πολλῶν τῶν ἀτόπων συµβαινόντων· καὶ γὰρ εἰ µ
  ὴ ψυχῇ δοίηµεν τοῦτο ὡς πάνυ ἄτοπον ὄν, ἀλλὰ µ
  ηδὲ
νοῦ τῇ φύσει διδόναι παντάπασιν ἄτοπον, εἰ τῶν µὲν ἄλλων γνῶσιν ἔχει, ἑαυτοῦ δὲ µὴ ἐν γνώσει καὶ
ἐπιστήµῃ  καταστήσεται.  Καὶ  γὰρ  τῶν  µὲν  ἔξωἡ  αἴσθησις,  ἀλλ'  οὐ  νοῦς  ἀντιλήψεται,  καί,  εἰ  βούλει,
διάνοια καὶ δόξα· ὁ δὲ νοῦς, <εἰ> τούτων γνῶσιν ἔχει ἢ µή, σκέψασθαι προσήκει· ὅσα δὲ νοητά, νοῦς
δηλονότι γνώσεται. Ἆρ' οὖν αὐτὰµόνον ἢ καὶ ἑαυτόν, ὃς ταῦτα γνώσεται; Καὶ ἆρα οὕτω γνώσεται
ἑαυτόν, ὅτι γινώσκει ταῦταµόνον, τίς δὲ ὢν οὐ γνώσεται, ἀλλ' ἃ µὲν αὐτοῦ γνώσεται ὅτι γιγνώσκει,
τίς δὲ ὢν γινώσκει οὐκέτι; Ἢ καὶ τὰ ἑαυτοῦ καὶ ἑαυτόν; Καὶ τίς ὁ τρόπος καὶ µέχρι τίνος σκεπτέον.
Πρότερον  δὲ  περὶ  ψυχῆς  ζητητέον,  εἰ  δοτέον  αὐτῇ  γνῶσιν  ἑαυτῆς,  καὶ  τί  τὸ  γινῶσκον  ἐν  αὐτῇ  καὶ
ὅπως. Τὸµὲν οὖν αἰσθητικὸν αὐτῆς αὐτόθεν ἂν φαῖµεν τοῦ ἔξω εἶναι µόνον· καὶ γὰρ εἰ τῶν ἔνδον ἐν
τῷ σώµατι γινοµένων συναίσθησις εἴη, ἀλλὰ τῶν ἔξω ἑαυτοῦ καὶ ἐνταῦθα ἡ ἀντίληψις· τῶν γὰρ ἐν τῷ
σώµατι παθηµάτων ὑφ' ἑαυτοῦ αἰσθάνεται. Τὸ δ' ἐν αὐτῇ λογιζόµενον παρὰ τῶν ἐκ τῆς αἰσθήσεως
φαντασµάτων  παρακειµένων  τὴν  ἐπίκρισιν  ποιούµενον  καὶ  συνάγον  καὶ  διαιροῦν·  ἢ  καὶ  ἐπὶ  τῶν  ἐκ
τοῦ νοῦ ἰόντων ἐφορᾷ οἷον τοὺς τύπους, καὶ ἔχει καὶ περὶ τούτους τὴν αὐτὴν δύναµιν. Καὶ σύνεσιν
ἔτι προσλαµβάνει ὥσπερ ἐπιγινῶσκον καὶ ἐφαρµόζον τοῖς ἐν αὐτῷ ἐκ παλαιοῦ τύποις τοὺς νέους καὶ
ἄρτι  ἥκοντας·  ὃ  δὴ  καὶ  ἀναµνήσεις  φαῖµεν  ἂν  τῆς  ψυχῆς  εἶναι.Καὶ  νοῦς  ὁ  τῆς  ψυχῆς  µέχρι  τοῦδε

ἱστάµενος τῇ δυνάµει ἢ καὶ εἰς ἑαυτὸν στρέφεται καὶ γιγνώς-κει ἑαυτόν; Ἢ ἐπὶ τὸν νοῦν ἀνενεκτέον
τοῦτο.  Γνῶσιν  µὲν  γὰρ  ἑαυτοῦ  τούτῳ  τῷ  µέρει  διδόντεςνοῦν  γὰρ  αὐτὸν  φήσοµεν – καὶ  ὅπῃ  διοίσει
τοῦ ἐπάνω ζητήσοµεν, µὴ δὲ διδόντες ἐπ' ἐκεῖνον ἥξοµεν τῷ λόγῳ βαδίζοντες, καὶ τὸ «αὐτὸ ἑαυτό» ὅ
τί  ποτ'  ἐστὶ  σκεψόµεθα.  Εἰ  δὲ  καὶ  ἐνταῦθα  ἐν  τῷ  κάτω  δώσοµεν,  τίς  ἡ  διαφορὰ  τοῦ  νοεῖν  ἑαυτὸ
σκεψόµεθα· εἰ γὰρ µηδεµία, ἤδη τοῦτο νοῦς ὁ ἄκρατος. Τοῦτο τοίνυν τὸ διανοητικὸν τῆς ψυχῆς ἆρα
ἐπιστρέφει  ἐφ'  ἑαυτὸ  καὶ  αὐτό;  Ἢ  οὔ·  ἀλλὰ  ὧν  δέχεται  τύπων  ἐφ'  ἑκάτερα  τὴν  σύνεσιν  ἴσχει.  Καὶ
πῶς τὴν σύνεσιν ἴσχει, πρῶτον ζητητέον. Ἡ µὲν γὰρ αἴσθησις εἶδεν ἄνθρωπον καὶ ἔδωκε τὸν τύπον
τῇ  διανοίᾳ·  ἡ  δὲ  τί  φησιν;  Ἢ  οὔπω  οὐδὲν  ἐρεῖ,  ἀλλ'  ἔγνω  µόνον  καὶ  ἔστη·  εἰ  µὴ  ἄρα  πρὸς  ἑαυτὴν
διαλογίζοιτο  «τίς  οὗτος»,  εἰ  πρότερον  ἐνέτυχε  τούτῳ,  καὶ  λέγοι  προςχρωµένη  τῇ  µνήµῃ,  ὅτι
Σωκράτης. Εἰ δὲ καὶ ἐξελίττοι τὴν µορφήν, µερίζει ἃ ἡ φαντασία ἔδωκεν· εἰ δέ, εἰ ἀγαθός, λέγοι, ἐξ
ὧν  µὲν  ἔγνω  διὰ  τῆς  αἰσθήσεως  εἴρηκεν,  ὃ  δὲ  εἴρηκεν  ἐπ'  αὐτοῖς,  ἤδη  παρ'  αὐτῆς  ἂν  ἔχοι  κανόνα
ἔχουσα τοῦἀγαθοῦ παρ' αὐτῇ. Τὸ ἀγαθὸν πῶς ἔχει παρ' αὐτῇ; Ἢ ἀγαθοειδής ἐστι, καὶ ἐπερρώσθη
δὲ  εἰς  τὴν  αἴσθησιν  τοῦ    τοιούτου  ἐπιλάµποντος  αὐτῇ  νοῦ·  τὸ  γὰρ  καθαρὸν  τῆς  ψυχῆς  τοῦτο  καὶ
νοῦδέχεται ἐπικείµενα ἴχνη. ∆ιὰ τί δὲ οὐ τοῦτο νοῦς, τὰ δὲ ἄλλα ψυχὴ ἀπὸ τοῦ αἰσθητικοῦ ἀρξάµενα;
Ἢ  ὅτι  ψυχὴν  δεῖ  ἐν  λογισµοῖς  εἶναι·  ταῦτα  δὲ  πάντα  λογιζοµένης  δυνάµεως  ἔργα.  Ἀλλὰ  διὰ  τί  οὐ
τούτῳ  τῷ  µέρει  δόντες  τὸ  νοεῖν  ἑαυτὸ  ἀπαλλαξόµεθα;  Ἢ  ὅτι  ἔδοµεν  αὐτῷ  τὰ  ἔξω  σκοπεῖσθαι  καὶ
πολυπραγµονεῖν, νῷ δὲ ἀξιοῦµεν ὑπάρχειν τὰ αὐτοῦ καὶ τὰ ἐν αὐτῷ σκοπεῖσθαι. Ἀλλ' εἴ τις φήσει «τί
οὖν  κωλύει  τοῦτο  ἄλλῃ  δυνάµει  σκοπεῖσθαι  τὰ  αὐτοῦ;»  οὐ  τὸ  διανοητικὸν  οὐδὲ  τὸ  λογιστικὸν
ἐπιζητεῖ, ἀλλὰ νοῦν καθαρὸν λαµβάνει. Τί οὖν κωλύει ἐν ψυχῇ νοῦν καθαρὸν εἶναι; Οὐδέν, φήσοµεν·
ἀλλ' ἔτι δεῖ λέγειν ψυχῆς τοῦτο; Ἀλλ' οὐ ψυχῆς µὲν φήσοµεν, ἡµέτερον δὲ νοῦν φήσοµεν, ἄλλον µὲν
ὄντα τοῦ διανοουµένου καὶ ἐπάνω βεβηκότα, ὅµως δὲ ἡµέτερον, καὶ εἰ µὴ συναριθµοῖµεν τοῖς µέρεσι
τῆς  ψυχῆς.  Ἢ  ἡµέτερον  καὶ  οὐχ  ἡµέτερον·  διὸ  καὶ  προσχρώµεθα  αὐτῷ  καὶ  οὐ  προςχρώµεθα –
διανοίᾳ  δὲ  ἀεί – καὶ  ἡµέτερον  µὲν  χρωµένων,  οὐ  προσχρωµένων  δὲ  οὐχ  ἡµέτερον.  Τὸ  δὴ
προσχρῆσθαι τί ἐστιν; Ἆρα αὐτοὺς ἐκεῖνογινοµένους, καὶ φθεγγοµένους ὡς ἐκεῖνος; Ἢ κατ' ἐκεῖνον·
οὐ  γὰρ  νοῦς  ἡµεῖς·  κατ'  ἐκεῖνο  οὖν  τῷ  λογιστικῷ  πρώτῳ  δεχοµένῳ.  Καὶ  γὰρ  αἰσθανόµεθα  δι'
αἰσθήσεως  καὶ  ἡµεῖς  <οὐχ>  οἱ  αἰσθανόµενοι·  ἆρ'  οὖν  καὶ  διανοούµεθα  οὕτως  [καὶ  διὰ  νοῦ  µὲν
οὕτως;] Ἢ αὐτοὶ µὲν οἱ λογιζόµενοι καὶ νοοῦµεν τὰ ἐν τῇ διανοίᾳ νοήµατα αὐτοί· τοῦτο γὰρ ἡµεῖς.
Τὰ δὲ τοῦ νοῦ ἐνεργήµατα ἄνωθεν οὕτως, ὡς τὰ ἐκ τῆς αἰσθήσεως κάτωθεν, τοῦτο ὄντες τὸ κύριον
τῆς ψυχῆς µ
, έσον δυνάµεως διττῆς, χείρονος καὶ βελτίονος, χείρονος µὲν τῆς αἰσθήσεως, βελτίονος δὲ
τοῦ νοῦ. Ἀλλ' αἴσθησις µὲν αἰεὶ ἡµέτερον δοκεῖ συγκεχωρηµένον – ἀεὶ γὰρ αἰσθανόµεθα – νοῦς δὲ
ἀµφισβητεῖται, καὶ ὅτι µ
  ὴ αὐτῷ ἀεὶ καὶ ὅτι χωριστός· χωριστὸς δὲ τῷ µ
  ὴ προσνεύειν αὐτόν, ἀλλ' ἡµᾶς
µᾶλλον  πρὸς  αὐτὸν  εἰς  τὸ  ἄνω  βλέποντας.  Αἴσθησις  δὲ  ἡµῖν  ἄγγελος, <βασιλεὺς  δὲ  πρὸς  ἡµᾶς>
ἐκεῖνος. Βασιλεύοµεν δὲ καὶ ἡµεῖς, ὅταν κατ' ἐκεῖνον· κατ' ἐκεῖνον δὲ διχῶς, ἢ τοῖς οἷον γράµµασιν
ὥσπερ νόµοις ἐν ἡµῖν γραφεῖσιν, ἢ οἷον πληρωθέντες αὐτοῦ ἢ καὶ δυνηθέντες ἰδεῖν καὶ αἰσθάνεσθαι
παρόντος. Καὶ γινώσκοµεν δὲ αὑτοὺς <τῷ> τῷ τοιούτῳ ὁρατῷ τὰ ἄλλαµαθεῖν [τῷ τοιούτῳ] [ἢ] κατὰ
τὴν δύναµιν τὴν γινώσκουσαν τὸ τοιοῦτον µαθόντες αὐτῇ τῇ δυνάµει ᾗ καὶ ἐκεῖνο γινόµενοι, ὡς τὸν
γινώσκοντα ἑαυτὸν διττὸν εἶναι, τὸ µὲν γινώσκοντα τῆς διανοίας τῆς ψυχικῆς φύσιν, τὸν δὲ ὑπεράνω
τούτου, τὸν γινώσκοντα ἑαυτὸν κατὰ τὸν νοῦν ἐκεῖνον γινόµενον· κἀκείνῳ ἑαυτὸν νοεῖν αὖ οὐχ ὡς
ἄνθρωπον  ἔτι,  ἀλλὰ  παντελῶς  ἄλλον  γενό-µενον  καὶ  συναρπάσαντα  ἑαυτὸν  εἰς  τὸ  ἄνω  µόνον
ἐφέλκοντα  τὸ  τῆς  ψυχῆς  ἄµεινον,  ὃ  καὶ  δύναται  µόνον  πτεροῦσθαι  πρὸς  νόησιν,  ἵνα  τις  ἐκεῖ
παρακαταθοῖτο  ἃ  εἶδε.  Τὸ  δὴ  διανοητικὸν  ὅτι  διανοητικὸν  ἆρα  οὐκ  οἶδε,  καὶ  ὅτι  σύνεσιν  τῶν  ἔξω
λαµβάνει, καὶ ὅτι κρίνει ἃ κρίνει, καὶ ὅτι τοῖς ἐν ἑαυτῷ κανόσιν, οὓς παρὰ τοῦ νοῦ ἔχει, καὶ ὡς ἔστι τι
βέλτιον  αὐτοῦ, <ὃ>  οὐ  ζητεῖ,  ἀλλ'  ἔχει  πάντως  δήπου;  Ἀλλ'  ἆρα  τί  ἐστιν  αὐτὸ  [ὃ]  οὐκ  οἶδεν
ἐπιστάµενον οἷόν ἐστι καὶ οἷα τὰ ἔργα αὐτοῦ; Εἰ οὖν λέγοι, ὅτι ἀπὸ νοῦ ἐστι καὶ δεύτερον µετὰ νοῦν
καὶ εἰκὼν νοῦ, ἔχον ἐν ἑαυτῷ τὰ πάντα οἷον γεγραµµένα, ὡς ἐκεῖ ὁ γράφων καὶ ὁ γράψας, ἆρ' οὖν
στήσεται  µέχρι  τούτων  ὁ  οὕτως  ἑαυτὸν  ἐγνωκώς,  ἡµεῖς  δὲ  ἄλλῃ  δυνάµει  προσχρησάµενοι  νοῦν  αὖ
γινώσκοντα  ἑαυτὸν  κατοψόµεθα  ἢ  ἐκεῖνον  µεταλαβόντες,  ἐπείπερ  κἀκεῖνος  ἡµέτερος  καὶ  ἡµεῖς
ἐκείνου, οὕτω νοῦν καὶ αὑτοὺς γνωσόµεθα; Ἢ ἀναγκαῖον οὕτως, εἴπερ γνωσόµεθα, ὅ τί ποτ' ἐστὶ τὸ
ἐν νῷ «αὐτὸ ἑαυτό». Ἔστι δὴ νοῦς τις αὐτὸς γεγονώς, ὅτε τὰ ἄλλα ἀφεὶς ἑαυτοῦ τούτῳ καὶ τοῦτον
βλέπει, αὐτῷ δὲ ἑαυτόν. Ὡς δὴ οὖν νοῦς ἑαυτὸν ὁρᾷ. Ἆρ' οὖν ἄλλῳ µέρει ἑαυτοῦ ἄλλο µέρος αὐτοῦ
καθορᾷ; Ἀλλ' οὕτω τὸ µὲν ἔσται ὁρῶν, τὸ δὲ ὁρώµενον· τοῦτο δὲ οὐκ «αὐτὸ ἑαυτό». Τί οὖν, εἰ πᾶν
τοιοῦτον οἷον ὁµοιοµερὲς εἶναι, ὥστε τὸ ὁρῶν µηδὲν διαφέρειν τοῦ ὁρωµένου; Οὕτω γὰρ ἰδὼν ἐκεῖνο
τὸ  µέρος  αὐτοῦ  ὂν  ταὐτὸν  αὐτῷ  εἶδεν  ἑαυτόν·  διαφέρει  γὰρ  οὐδὲν  τὸ  ὁρῶν  πρὸς  τὸ  ὁρώµενον.  Ἢ
πρῶτον µὲν ἄτοπος ὁ µερισµὸς ἑαυτοῦ· πῶς γὰρ καὶ µεριεῖ; οὐ γὰρ δὴ κατὰ τύχην· καὶ ὁ µερίζων δὲ
τίς; ὁ ἐν τῷ θεωρεῖν τάττων ἑαυτὸν ἢ ὁ ἐν τῷ θεωρεῖσθαι; Εἶτα πῶς ἑαυτὸν γνώσεται ὁ θεωρῶν ἐν τῷ
θεωρουµένῳ  τάξας  ἑαυτὸν  κατὰ  τὸ  θεωρεῖν;  οὐ  γὰρ  ἦν  ἐν  τῷ  θεωρουµένῳ  τὸ  θεωρεῖν.  Ἢ  γνοὺς
ἑαυτὸν οὕτω θεωρούµενον, ἀλλ' οὐ θεωροῦντα, νοήσει· ὥστε οὐ πάντα οὐδὲ ὅλον γνώσεται ἑαυτόν·
ὃν γὰρ εἶδε, θεωρούµενον, ἀλλ' οὐ θεωροῦνταεἶδε· καὶ οὕτως ἔσται ἄλλον, ἀλλ' οὐχ ἑαυτὸν ἑωρακώς.
Ἢ  προσθήσει  παρ'  αὐτοῦ  καὶ  τὸν  τεθεωρηκότα,  ἵνα  τέλεον  αὐτὸν  ᾖ  νενοηκώς.  Ἀλλ'  εἰ  καὶ  τὸν
τεθεωρηκότα,  ὁµοῦ  καὶ  τὰ  ἑωραµένα.  Εἰ  οὖν  ἐν  τῇ  θεωρίᾳ  ὑπάρχει  τὰ  τεθεωρηµένα,  εἰ  µὲν  τύποι
αὐτῶν, οὐκ αὐτὰ ἔχει· εἰ δ' αὐτὰ ἔχει, οὐκ ἰδὼν αὐτὰ ἐκ τοῦ µερίσαι αὑτὸν ἔχει, ἀλλ' ἦν πρὶν µερίσαι
ἑαυτὸν  καὶ  θεωρῶν  καὶ  ἔχων.  Εἰ  τοῦτο,  δεῖ  τὴν  θεωρίαν  ταὐτὸν  εἶναι  τῷ  θεωρητῷ,  καὶ  τὸν  νοῦν
ταὐτὸν  εἶναι  τῷ  νοητῷ·  καὶ  γάρ,  εἰ  µὴ  ταὐτόν,  οὐκ  ἀλήθεια  ἔσται·  τύπον  γὰρ  ἕξει  ὁ  ἔχων  τὰ  ὄντα

ἕτερον  τῶν  ὄντων,  ὅπερ  οὐκ  ἔστιν  ἀλήθεια.  Τὴν  ἄρα  ἀλήθειαν  οὐχ  ἑτέρου  εἶναι  δεῖ,  ἀλλ'  ὃ  λέγει,
τοῦτο καὶεἶναι. Ἓν ἄρα οὕτω νοῦς καὶ τὸ νοητὸν καὶ τὸ ὂν καὶ πρῶτον ὂν τοῦτο καὶ δὴ καὶ πρῶτος
νοῦς τὰ ὄντα ἔχων, µᾶλλον δὲ ὁ αὐτὸς τοῖς οὖσιν. Ἀλλ' εἰ ἡ νόησις καὶ τὸ νοητὸν ἕν, πῶς διὰ τοῦτο
τὸ νοοῦν νοήσει ἑαυτό; Ἡ µὲν γὰρ νόησις οἷον περιέξει τὸ νοητόν, ἢ ταὐτὸν τῷ νοητῷ ἔσται, οὔπω
δὲ ὁ νοῦς δῆλος ἑαυτὸν νοῶν. Ἀλλ' εἰ ἡ νόησις καὶ τὸ νοητὸν ταὐτόν – ἐνέργεια γάρ τις τὸ νοητόν·
οὐ γὰρ δὴ δύναµις οὐδέ γ' ἀνόητον οὐδὲ ζωῆς χωρὶς οὐδ' αὖ ἐπακτὸν τὸ ζῆν οὐδὲ τὸ νοεῖν ἄλλῳ ὄντι,
οἷον  λίθῳ  ἢ  ἀψύχῳ  τινί – καὶ  οὐσία  ἡ  πρώτη  τὸ  νοητόν·  εἰ  οὖν  ἐνέργεια  καὶ  ἡ  πρώτη  ἐνέργεια  καὶ
καλλίστη δή, νόησις ἂν εἴη καὶ οὐσιώδης νόησις· καὶ γὰρ ἀληθεστάτη· νόησις δὴ τοιαύτη καὶ πρώτη
οὖσα καὶ πρώτως νοῦς ἂν εἴη ὁ πρῶτος· οὐδὲ γὰρ ὁ νοῦς οὗτος δυνάµει οὐδ' ἕτερος µὲν αὐτός, ἡ δὲ
νόησις  ἄλλο·  οὕτω  γὰρ  ἂν  πάλιν  τὸ  οὐσιῶδες  αὐτοῦ  δυνάµει.  Εἰ  οὖν  ἐνέργεια  καὶ  ἡ  οὐσία  αὐτοῦ
ἐνέργεια,  ἓν  καὶ  ταὐτὸν  τῇ  ἐνεργείᾳ  ἂν  εἴη·  ἓν  δὲ  τῇ  ἐνεργείᾳ  τὸ  ὂν  καὶ  τὸ  νοητόν·  ἓν  ἅµα  πάντα
ἔσται,  νοῦς,  νόησις,  τὸ  νοητόν.  Εἰ  οὖν  ἡ  νόησις  αὐτοῦ  τὸ  νοητόν,  τὸ  δὲ  νοητὸν  αὐτός,  αὐτὸς  ἄρα
ἑαυτὸν  νοήσει·  νοήσει  γὰρ  τῇ  νοήσει,  ὅπερ  ἦν  αὐτός,  καὶ  νοήσει  τὸ  νοητόν,  ὅπερ  ἦν  αὐτός.  Καθ'
ἑκάτερον ἄρα ἑαυτὸν νοήσει, καθότι καὶ ἡ νόησις αὐτὸς ἦν, καὶ καθότι τὸ νοητὸν αὐτός, ὅπερ ἐνόει
τῇ  νοήσει,  ὃ  ἦν  αὐτός. Ὁ  µὲν  δὴ  λόγος  ἀπέδειξεν  εἶναί  τι  τὸ  αὐτὸ  ἑαυτὸ  κυρίως  νοεῖν.  Νοεῖ  οὖν
ἄλλως µὲν ἐπὶ ψυχῆς ὄν, ἐπὶ δὲ τοῦ νοῦ κυριώτερον. Ἡ µὲν γὰρ ψυχὴ ἐνόει ἑαυτὴν ὅτι ἄλλου, ὁ δὲ
νοῦς ὅτι αὐτὸς καὶ οἷος αὐτὸς καὶ ὅστις καὶ  ἐκ τῆς ἑαυτοῦ φύσεως καὶ ἐπιστρέφων εἰς αὑτόν. Τὰ γὰρ
ὄντα ὁρῶν ἑαυτὸν ἑώρα καὶ ὁρῶν ἐνεργείᾳ ἦν καὶ ἡ ἐνέργεια αὐτός· νοῦς γὰρ καὶ νόησις ἕν· καὶ ὅλος
ὅλῳ, οὐ µέρει ἄλλο µέρος. Ἆρ' οὖν τοιοῦτον ὁ λόγος ἔδειξεν, οἷον καὶ ἐνέργειαν πιστικὴν ἔχειν; Ἢ
ἀνάγκην µὲν οὕτως, πειθὼ δὲοὐκ ἔχει· καὶ γὰρ ἡ µὲν ἀνάγκη ἐν νῷ, ἡ δὲ πειθὼ ἐν ψυχῇ. Ζητοῦµεν δή,
ὡς ἔοικεν, ἡµεῖς πεισθῆναι µᾶλλον ἢ νῷ καθαρῷ θεᾶσθαι τὸ ἀληθές. Καὶ γὰρ καὶ ἕως ἦµεν ἄνω  ἐν
νοῦ φύσει, ἠρκούµεθα καὶ ἐνοοῦµεν καὶ εἰς ἓν πάντα συνάγοντες ἑωρῶµεν· νοῦς γὰρ ἦν ὁ νοῶν καὶ
περὶ  αὐτοῦ λέγων,  ἡ  δὲ      ψυχὴ  ἡσυχίαν  ἦγε  συγχωροῦσα  τῷ  ἐνεργήµατι  τοῦ  νοῦ.  Ἐπεὶ  δὲ  ἐνταῦθα
γεγενήµεθα  πάλιν  αὖ  καὶ  ἐν  ψυχῇ,  πειθώ  τινα  γενέσθαι  ζητοῦµεν,  οἷον  ἐν  εἰκόνι  τὸ  ἀρχέτυπον
θεωρεῖν ἐθέλοντες. Ἴσως οὖν χρὴ τὴν ψυχὴν ἡµῶν διδάξαι, πῶς ποτε ὁ νοῦς θεωρεῖ ἑαυτόν, διδάξαι
δὲ  τοῦτο  τῆς  ψυχῆς,  ὃ  νοερόν  πως,  διανοητικὸν  αὐτὸ  τιθέµενοι  καὶ  τῇ  ὀνοµασίᾳ  ὑποσηµαίνοντες
νοῦν  τινα  αὐτὸ  εἶναι  ἢ  διὰ  νοῦ  τὴν  δύναµιν  καὶ  παρὰ  νοῦ  αὐτὸ  ἴσχειν.  Τούτῳ  τοίνυν  γιγνώςκειν
προσήκει,  ὡς  καὶ  αὐτῷ  ὅσα  ὁρᾷ  γινώσκει  καὶ  οἶδεν  ἃ  λέγει.  Καὶ  εἰ  αὐτὸ  εἴη  ἃ  λέγει,  γινώσκοι  ἂν
ἑαυτὸ  οὕτω.  Ὄντων  δὲ  ἢ  ἄνωθεν  αὐτῷ  γινοµένων  ἐκεῖθεν,  ὅθεν  περ  καὶ  αὐτό,  συµβαίνοι  ἂν  καὶ
τούτῳ λόγῳ ὄντι καὶ συγγενῆ λαµβάνοντι καὶ τοῖς ἐν αὐτῷ ἴχνεσινἐφαρµόττοντι οὕτω τοι γινώσκειν
ἑαυτό. Μεταθέτω τοίνυν καὶ ἐπὶ τὸν ἀληθῆ νοῦν τὴν εἰκόνα, ὃς ἦν ὁ αὐτὸς τοῖς νοουµένοις ἀληθέσι
καὶ ὄντως οὖσι καὶ πρώτοις, καὶ ὅτι µὴ οἷόν τε τοῦτον τὸν τοιοῦτον ἐκτὸς ἑαυτοῦ εἶναι – ὥστε εἴπερ
ἐν  ἑαυτῷ  ἐστι  καὶ  σὺν  ἑαυτῷ  καὶ  τοῦτο,  ὅπερ  ἐστί,νοῦς  ἐστιν  (ἀνόητος  δὲ  νοῦς  οὐκ  ἄν  ποτε  εἴη)
ἀνάγκη συνεῖναι αὐτῷ τὴν γνῶσιν ἑαυτοῦ – καὶ ὅτι ἐν αὐτῷ οὗτος, καὶ οὐκ ἄλλο αὐτῷ τὸ ἔργον καὶ ἡ
οὐσία ἢ τὸ νῷ µόνον εἶναι. Οὐ γὰρ δὴ πρακτικός γε οὗτος· ὡς πρὸς τὸ ἔξω βλέποντι τῷ πρακτικῷ καὶ
µὴ ἐν αὐτῷ µένοντι εἴη ἂν τῶνµὲν ἔξω τις γνῶσις, ἀνάγκη δὲ οὐκ ἔνεστιν, εἴπερ τὸ πᾶν πρακτικὸς εἴη,
γινώσκειν ἑαυτόν. Ὧι δὲ µὴ πρᾶξις – οὐδὲ γὰρ ὄρεξις τῷ καθαρῷ νῷ ἀπόντος – τούτῳ ἡ ἐπιστροφὴ
πρὸς  αὐτὸν  οὖσα  οὐ  µόνον  εὔλογον  ὑποδείκνυσιν  [τὴν  ἑαυτοῦ],  ἀλλὰ  καὶ  ἀναγκαίαν  [αὐτοῦ]  τὴν
<ἑαυτοῦ> γνῶσιν· τίς γὰρ ἂν καὶ ἡ ζωὴ αὐτοῦ εἴη πράξεως ἀπηλλαγµένῳ καὶ ἐν νῷ ὄντι; Ἀλλὰ τὸν
θεὸν  θεωρεῖ,  εἴποιµεν  ἄν.  Ἀλλ'  εἰ  τὸν  θεὸν  γινώσκειν  αὐτόν  τις  ὁµολογήσει,  καὶ  ταύτῃ  συγχωρεῖν
ἀναγκασθήσεται καὶ ἑαυτὸν γινώσκειν. Καὶ γὰρ ὅσα ἔχει παρ' ἐκείνου γνώσεται, καὶ ἃ ἔδωκε, καὶ ἃ
δύναται ἐκεῖνος. Ταῦτα δὲ µαθὼν καὶ γνοὺς καὶ ταύτῃ ἑαυτὸν γνώσεται· καὶ γὰρ ἕν τι τῶν δοθέντων
αὐτός, µᾶλλον δὲ πάντα τὰ δοθέντα αὐτός. Εἰ µὲν οὖν κἀκεῖνο γνώσεται κατὰ τὰς δυνάµεις αὐτοῦ
µαθών,  καὶ  ἑαυτὸν  γνώσεται  ἐκεῖθεν  γενόµενος  καὶ  ἃ  δύναται  κοµισάµενος·  εἰ  δὲ  ἀδυνατήσει  ἰδεῖν
σαφῶς  ἐκεῖνον,  ἐπειδὴ  τὸ  ἰδεῖν  ἴσως  αὐτό  ἐστι  τὸ  ὁρώµενον,  ταύτῃ  µάλιστα  λείποιτ'  ἂν  αὐτῷ  ἰδεῖν
ἑαυτὸν  καὶ  εἰδέναι,  εἰ  τὸ  ἰδεῖν  τοῦτό  ἐστι  τὸ  αὐτὸ  εἶναι  τὸ  ὁρώµενον.  Τί  γὰρ  ἂν  καὶ  δοίηµεν  αὐτῷ
ἄλλο;  Ἡσυχίαν,  νὴ  ∆ία.  Ἀλλὰ  νῷ  ἡσυχία  οὐ  νοῦ  ἐστιν  ἔκστασις,  ἀλλ'  ἔστιν  ἡσυχία  τοῦ  νοῦ  σχολὴν
ἄγουσα  ἀπὸ  τῶν  ἄλλων  ἐνέργεια·  ἐπεὶ  καὶ  τοῖς  ἄλλοις,  οἷς  ἐστινἡσυχία  ἑτέρων,  καταλείπεται  ἡ
αὐτῶν  οἰκεία  ἐνέργεια  καὶ  µάλιστα,  οἷς  τὸ  εἶναι  οὐ  δυνάµει  ἐστίν,  ἀλλὰ  ἐνεργείᾳ.  Τὸ  εἶναι  οὖν
ἐνέργεια, καὶ οὐδέν, πρὸς ὃ ἡ ἐνέργεια· πρὸς αὑτῷ ἄρα. Ἑαυτὸν ἄρα νοῶν οὕτω πρὸς αὑτῷ καὶ εἰς
ἑαυτὸν  τὴν  ἐνέργειαν  ἴσχει.  Καὶ  γὰρ  εἴ  τι  ἐξ  αὐτοῦ,  τῷ  εἰς  αὐτὸν  ἐν  ἑαυτῷ.  Ἔδει  γὰρ  πρῶτον  ἐν
ἑαυτῷ,  εἶτα  καὶ  εἰς  ἄλλο,  ἢ  ἄλλο  τι  ἥκειν  ἀπ'  αὐτοῦ  ὁµοιούµενον  αὐτῷ,  οἷον  καὶ  πυρὶ  ἐν  αὑτῷ
πρότερον ὄντι πυρὶ καὶ τὴν ἐνέργειαν ἔχοντι πυρὸς οὕτω τοι καὶ ἴχνος αὐτοῦ δυνηθῆναι ποιῆσαι ἐν
ἄλλῳ. Καὶ γὰρ αὖ καὶ ἔστιν ὁ µὲν νοῦς ἐν αὑτῷ ἐνέργεια, ἡ δὲ ψυχὴ τὸ µὲν ὅσον πρὸς νοῦν αὐτῆς
οἷον  εἴσω,  τὸ  δ'  ἔξω  νοῦ  πρὸς  τὸ  ἔξω.  Κατὰ  θάτερα  µὲν  γὰρ  ὡµοίωται  ὅθεν  ἥκει,  κατὰ  θάτερα  δὲ
καίτοι ἀνοµοιωθεῖσα ὅµως ὡµοίωται καὶ ἐνταῦθα, εἴτε  πράττοι, εἴτε  ποιοῖ· καὶ γὰρ καὶ πράττουσα
ὅµως θεωρεῖ καὶ ποιοῦσα εἴδη ποιεῖ, οἷον νοήσεις ἀπηρτισµένας, ὥστε πάντα εἶναι ἴχνη νοήσεως καὶ
νοῦ  κατὰ  τὸ  ἀρχέτυπον  προϊόντων  καὶ  µιµουµένων  τῶν  ἐγγὺς  µᾶλλον,  τῶν  δὲ  ἐσχάτων  ἀµυδρὰν
ἀποσῳζόντων εἰκόνα. Ποῖον δέ τι ὁρᾷ τὸ νοητὸν ὁ νοῦς, καὶ ποῖόν τι ἑαυτόν; Ἢ τὸ µὲν νοητὸν οὐδὲ
δεῖ ζητεῖν, οἷον τὸ ἐπὶ τοῖς σώµασι χρῶµα ἢ σχῆµα· πρὶν γὰρ ταῦτα εἶναι, ἔστιν ἐκεῖνα· καὶ ὁ λόγος
δὲ ὁ ἐν τοῖς σπέρµασι τοῖς ταῦτα ποιοῦσιν οὐ ταῦτα· ἀόρατα γὰρ τῇ φύσει καὶ ταῦτα, καὶ ἔτι µᾶλλον
ἐκεῖνα. Καὶ ἔστι φύσις ἡ αὐτὴ ἐκείνων καὶ τῶν ἐχόντων, οἷον ὁ λόγος ὁ ἐν τῷ σπέρµατι καὶ ἡ ἔχουσα
ψυχὴ ταῦτα. Ἀλλ' ἡ µὲν οὐχ ὁρᾷ ἃ ἔχει· οὐδὲ γὰρ αὐτὴ ἐγέννησεν, ἀλλ' ἔστι καὶ αὕτη εἴδωλον καὶ οἱ

λόγοι·  ὅθεν  δὲ  ἦλθε,  τὸ  ἐναργὲς  καὶ  τὸ  ἀληθινὸν  καὶ  τὸ  πρώτως,  ὅθεν  καὶ  ἑαυτοῦ  ἐστι  καὶ  αὑτῷ·
τοῦτο δ' ἐὰν µὴ ἄλλου γένηται καὶ ἐν ἄλλῳ, οὐδὲ µένει· <εἰκόνι> γὰρ <προσήκει ἑτέρου> οὖσαν <ἐν
ἑτέρῳ γίγνεσθαι>, εἰ µὴ εἴη ἐκείνου ἐξηρτηµένη· διὸ οὐδὲ βλέπει, ἅτε δὴ φῶς ἱκανὸν οὐκ ἔχον, κἂν
βλέπῃ δέ, τελειωθὲν ἐν ἄλλῳ ἄλλο καὶ οὐχ αὑτὸ βλέπει. Ἀλλ' οὖν τούτων ἐκεῖ οὐδέν, ἀλλ' ὅρασις καὶ
τὸ ὁρατὸν αὐτῇ ὁµοῦ καὶ τοιοῦτον τὸ ὁρατὸν οἷον ἡ ὅρασις, καὶ ἡ ὅρασις οἷον τὸ ὁρατόν. Τίς οὖν
αὐτὸ ἐρεῖ οἷόν ἐστιν; Ὁ ἰδών· νοῦς δὲ ὁρᾷ. Ἐπεὶ καὶ ἐνταῦθα ἡ ὄψις φῶς οὖσα, µᾶλλον δὲ ἑνωθεῖσα
φωτί,  φῶς  ὁρᾷ·  χρώµατα  γὰρ  ὁρᾷ·  ἐκεῖ  δὲ  οὐ  δι'  ἑτέρου,  ἀλλὰ  δι'  αὑτῆς,  ὅτι  µηδὲ  ἔξω.  Ἄλλῳ  οὖν
φωτὶ ἄλλο φῶς ὁρᾷ, οὐ δι' ἄλλου. Φῶς ἄρα φῶς ἄλλο ὁρᾷ· αὐτὸ ἄρα αὑτὸ ὁρᾷ. Τὸ δὲ φῶς τοῦτο ἐν
ψυχῇ µὲν ἐλλάµψαν ἐφώτισε· τοῦτο δ' ἐστὶ νοερὰν ἐποίησε· τοῦτο δ' ἐστὶν ὡµοίωσεν ἑαυτῷ τῷ ἄνω
φωτί. Οἷον οὖν ἐστι τὸ ἴχνος τὸ ἐγγενόµενον τοῦ φωτὸς ἐν ψυχῇ, τοιοῦτον καὶ ἔτι κάλλιον καὶ µεῖζον
αὐτὸ νοµίζων καὶ ἐναργέστερον ἐγγὺς ἂν γένοιο φύσεως νοῦ καὶ νοητοῦ. Καὶ γὰρ αὖ καὶ ἐπιλαµφθὲν
τοῦτο ζωὴν  ἔδωκε τῇ ψυχῇ ἐναργεστέραν, ζωὴν  δὲ οὐ γεννητικήν· τοὐναντίον γὰρ  ἐπέστρεψε  πρὸς
ἑαυτὴν  τὴν  ψυχήν,  καὶ  σκίδνασθαι  οὐκ  εἴασεν,  ἀλλ'  ἀγαπᾶν  ἐποίησε  τὴν  ἐν  αὐτῷ  ἀγλαΐαν·  οὐ  µὴν
οὐδὲ  αἰσθητικήν,  αὕτη  γὰρ  ἔξω  βλέπει  καὶ  οὐ  µᾶλλον  αἰσθάνεται·  ὁ  δ'  ἐκεῖνο  τὸ  φῶς  τῶν  ἀληθῶν
λαβὼν οἷον βλέπει µᾶλλον τὰ ὁρατά, ἀλλὰ τοὐναντίον. Λείπεται τοίνυν ζωὴν νοερὰν προσειληφέναι,
ἴχνος νοῦ ζωῆς· ἐκεῖ γὰρ τὰ ἀληθῆ. Ἡ δὲ ἐν τῷ νῷ ζωὴ καὶ ἐνέργεια τὸ πρῶτον φῶς ἑαυτῷ λάµπον
πρώτως καὶ πρὸς αὐτὸ λαµπηδών, λάµπον ὁµοῦ καὶ λαµπόµενον, τὸ ἀληθῶς νοητόν, καὶ νοοῦν καὶ
νοούµενον, καὶ ἑαυτῷ ὁρώµενον καὶ οὐ δεόµενον ἄλλου, ἵνα ἴδῃ, αὑτῷ αὔταρκες πρὸς τὸ ἰδεῖν – καὶ
γὰρ  ὃ  ὁρᾷ  αὐτό  ἐστι – γιγνωσκόµενον  καὶ  παρ'  ἡµῶν  αὐτῷ  ἐκείνῳ,  ὡς  καὶ  παρ'  ἡµῶν  τὴν  γνῶσιν
αὐτοῦ δι' αὐτοῦ γίνεσθαι· ἢ πόθεν ἂν ἔσχοµεν  λέγειν περὶ αὐτοῦ; Τοιοῦτόν ἐστιν, οἷον σαφέστερον
µὲν  ἀντιλαµβάνεσθαι  αὐτοῦ,  ἡµᾶς  δὲ  δι'  αὐτοῦ·  διὰ  δὲ  τῶν  τοιούτων  λογισµῶν  ἀνάγεσθαι  καὶ  τὴν
ψυχὴν ἡµῶν εἰς αὐτὸ εἰκόνα θεµένην ἑαυτὴν εἶναι ἐκείνου, ὡς τὴν αὐτῆς ζωὴν ἴνδαλµα καὶ ὁµοίωµα
εἶναι ἐκείνου, καὶ ὅταν νοῇ, θεοειδῆ καὶ νοοειδῆ γίγνεσθαι· καὶ ἐάν τις αὐτὴν ἀπαιτῇ ὁποῖον ὁ νοῦς
ἐκεῖνός  ἐστιν  ὁ  τέλεος  καὶ  πᾶς,  ὁ  γινώσκων  πρώτως  ἑαυτόν,  ἐν  τῷ  νῷ  αὐτὴν  πρῶτον  γενοµένην  ἢ
παραχωρήσασαν  τῷ  νῷ  τὴν  ἐνέργειαν,  ὧν  ἔσχε  τὴν  µνήµην  ἐπ'  αὐτῇ,  ταῦτα  δὴ  ἔχουσαν  δεικνύναι
ἑαυτήν,  ὡς  δι'  αὐτῆς  εἰκόνος  οὔσης  ὁρᾶν  δύνασθαι  ἀµῃγέπῃ  ἐκεῖνον,  διὰ  τῆς  ἐκείνῳ  πρὸς  τὸ
ἀκριβέστερον ὡµοιωµένης, ὅσον ψυχῆς µέρος εἰς ὁµοιότητα νῷ δύναται ἐλθεῖν. Ψυχὴν οὖν, ὡς ἔοικε,
καὶ τὸ ψυχῆς θειότατον κατιδεῖν δεῖ τὸν µέλλοντα νοῦν εἴσεσθαι ὅ τι ἐστί. Γένοιτο δ' ἂν τοῦτο ἴσως
καὶ  ταύτῃ,  εἰ  ἀφέλοις  πρῶτον  τὸ  σῶµα  ἀπὸ  τοῦ  ἀνθρώπου  καὶ  δηλονότι  σαυτοῦ,  εἶτα  καὶ  τὴν
πλάττουσαν τοῦτο ψυχὴν καὶ τὴν αἴσθησιν δὲ εὖ µάλα, ἐπιθυµίας δὲ καὶ θυµοὺς καὶ τὰς ἄλλας τὰς
τοιαύτας φλυαρίας, ὡς πρὸς τὸ θνητὸν νευούσας καὶ πάνυ. Τὸ δὴ λοιπὸν αὐτῆς τοῦτό ἐστιν,ὃ εἰκόνα
ἔφαµεν νοῦ σῴζουσάν τι φῶς ἐκείνου, οἷον ἡλίου µετὰ τὴν τοῦ µεγέθους σφαῖραν τὸ περὶ αὐτὴν ἐξ
αὐτῆς λάµπον. Ἡλίου µὲν οὖν τὸ φῶς οὐκ ἄν τις συγχωρήσειεν ἐφ' ἑαυτοῦ περὶ αὐτὸν ἥλιον εἶναι, ἐξ
οὗ ὡρµηµένον καὶ περὶ αὐτὸν µεῖναν, ἄλλο δὲ ἐξ ἄλλου ἀεὶ προϊὸν τοῦ πρὸ αὐτοῦ, ἕως ἂν εἰς ἡµᾶς
καὶ ἐπὶ γῆν ἥκῃ· ἀλλὰ πᾶν καὶ τὸ περὶ αὐτὸν ἥλιον θήσεται ἐν ἄλλῳ, ἵνα µὴ διάστηµα διδῷ κενὸν τὸ
µετὰ τὸν ἥλιον σώµατος. Ἡ δὲ ψυχὴ ἐκ νοῦ φῶς τι περὶ αὐτὸν γενοµένη ἐξήρτηταί τε αὐτοῦ καὶ οὔτε
ἐν ἄλλῳ, ἀλλὰ περὶ ἐκεῖνον, οὔτε τόπος αὐτῇ· οὐδὲ γὰρ ἐκείνῳ. Ὅθεν τὸ µὲν τοῦ ἡλίου φῶς ἐν ἀέρι,
αὐτὴ  δὲ  ἡ  ψυχὴ  ἡ  τοιαύτη  καθαρά, ὥστε  καὶ  ἐφ'  αὑτῆς  ὁρᾶσθαι  ὑπό  τε αὐτῆς  καὶ  ἄλλης  τοιαύτης.
Καὶ  αὐτῇ  µὲν  περὶ  νοῦ  συλλογιστέα  οἷος  ἀφ'  ἑαυτῆς  σκοπουµένῃ,  νοῦς  δὲ  αὐτὸς  αὑτὸν  οὐ
συλλογιζόµενος περὶ αὑτοῦ· πάρεστι γὰρ ἀεὶ αὑτῷ, ἡµεῖς δέ, ὅταν εἰς αὐτόν· µεµέρισται γὰρ ἡµῖν ἡ
ζωὴ καὶ πολλαὶ ζωαί, ἐκεῖνος δὲ οὐδὲν δεῖται ἄλλης ζωῆς ἢ ἄλλων, ἀλλ' ἃς παρέχει ἄλλοις παρέχει,
οὐχ ἑαυτῷ· οὐδὲ γὰρ δεῖται τῶν χειρόνων, οὐδὲ αὑτῷ παρέχει τὸ ἔλαττον ἔχων τὸ πᾶν, οὐδὲ τὰ ἴχνη
ἔχων  τὰ  πρῶτα,  µᾶλλον  δὲ  οὐκ  ἔχων,  ἀλλ'  αὐτὸς  ὢν  ταῦτα.  Εἰ  δέ  τις  ἀδυνατεῖ  [τὴν  πρώτην]  τὴν
τοιαύτην  ψυχὴν  ἔχειν  καθαρῶς  νοοῦσαν,  δοξαστικὴν  λαβέτω,  εἶτα  ἀπὸ  ταύτης  ἀναβαινέτω.  Εἰ  δὲ
µηδὲ τοῦτο, αἴσθησιν ἐµπλατύτερα τὰ εἴδη κοµιζοµένην, αἴσθησιν δὲ καὶ ἐφ' ἑαυτῆς µεθ' ὧν δύναται
καὶ ἤδη ἐν τοῖς εἴδεσιν οὖσαν. Εἰ δὲ βούλεταί τις, καταβαίνων καὶ ἐπὶ τὴν γεννῶσαν ἴτω µέχρι καὶ ὧν
ποιεῖ· εἶτα ἐντεῦθεν ἀναβαινέτω ἀπὸ ἐσχάτων εἰδῶν εἰς τὰ ἔσχατα ἀνάπαλιν εἴδη, µᾶλλον δὲ εἰς τὰ
πρῶτα. Ταῦτα µὲν οὖν ταύτῃ. Οὐδὲ τὰ ποιηθέντα µόνον· οὐ γὰρ ἂν ἦν ἔσχατα. Ἐκεῖ δὲ πρῶτα τὰ
ποιοῦντα,  ὅθεν  καὶ  πρῶτα.  ∆εῖ  οὖν  ἅµα  καὶ  τὸ  ποιοῦν  εἶναι  καὶ  ἓν  ἄµφω·  εἰ  δὲ  µή,  δεήσει  πάλιν
ἄλλου.  Τί  οὖν;  οὐ  δεήσει  πάλιν  <ἄλλου>  ἐπέκεινα  τούτου;  ἢ  ὁ  µὲν  νοῦς  τοῦτο;  Τί  οὖν;  οὐχ  ὁρᾷ
ἑαυτόν; Ἢ οὗτος οὐδὲν δεῖται ὁράσεως. Ἀλλὰ τοῦτο εἰς ὕστερον· νῦν δὲ πάλιν λέγωµεν – <οὐ γὰρ
περὶ  τοῦ  ἐπιτυχόντος>  ἡ  σκέψις – λεκτέον  δὲ  πάλιν  τοῦτον  τὸν  νοῦν  δεηθῆναι  τοῦ  ὁρᾶν  ἑαυτόν,
µᾶλλον  δὲ  ἔχειν  τὸ  ὁρᾶν  ἑαυτόν,  πρῶτον  µὲν  τῷ  πολὺν  εἶναι,  εἶτα  καὶ  τῷ  ἑτέρου  εἶναι,  καὶ  ἐξ
ἀνάγκης  ὁρατικὸν  εἶναι,  καὶ  ὁρατικὸν  ἐκείνου,  καὶ  τὴν  οὐσίαν  αὐτοῦ  ὅρασιν  εἶναι·  καὶ  γὰρ  ὄντος
τινὸς ἄλλου ὅρασιν δεῖ εἶναι, µὴ δὲ ὄντος µάτην ἐστί. ∆εῖ τοίνυν πλείω ἑνὸς εἶναι, ἵνα ὅρασις ᾖ, καὶ
συνεκπίπτειν τὴν ὅρασιν τῷ ὁρατῷ, καὶ τὸ ὁρώµενον τὸ ὑπ' αὐτοῦ πλῆθος εἶναι ἐν παντί. Οὐδὲ γὰρ
ἔχει  τὸ  ἓν  πάντη  εἰς  τί  ἐνεργήσει,  ἀλλὰ  <µόνον  καὶ  ἔρηµον>  ὂν  πάντη  στήσεται.  Ἧι  γὰρ  ἐνεργεῖ,
ἄλλο καὶ ἄλλο· εἰ δὲ µὴ εἴη ἄλλο, τὸ δὲ ἄλλο, τί καὶ ποιήσει; ἢ ποῦ προβήσεται;∆ιὸ δεῖ τὸ ἐνεργοῦν ἢ
περὶ ἄλλο ἐνεργεῖν, ἢ αὐτὸ πολύ τι εἶναι, εἰ µέλλοι ἐνεργεῖν ἐν αὑτῷ. Εἰ δὲµή τι προ  ελεύσεται ἐπ'
ἄλλο, στήσεται· ὅταν δὲ πᾶσαν στάσιν, οὐ νοήσει. ∆εῖ τοίνυν τὸ νοοῦν, ὅταν νοῇ, ἐν δυσὶν εἶναι, καὶ ἢ
ἔξω  θάτερον  ἢ  ἐν  τῷ  αὐτῷ  ἄµφω,  καὶ  ἀεὶ  ἐν  ἑτερότητι  τὴν  νόησιν  εἶναι  καὶ  ἐν  ταυτότητι  δὲ  ἐξ
ἀνάγκης· καὶ εἶναι τὰ κυρίως νοούµενα πρὸς τὸν νοῦν καὶ τὰ αὐτὰ καὶ ἕτερα. Καὶ πάλιν αὖ ἕκαστον
τῶν νοουµένων συνεκφέρει τὴν ταυτότητα ταύτην καὶ τὴν ἑτερότητα· ἢ τί νοήσει, ὃ µὴ ἔχει ἄλλο καὶ

ἄλλο;  Καὶ  γὰρ  εἰ  ἕκαστον  λόγος,  πολλά  ἐστι.  Καταµανθάνει  τοίνυν  ἑαυτὸ  τῷ  ποικίλον  ὀφθαλµὸν
εἶναι ἢ ποικίλων χρωµάτων. Εἰ γὰρ ἑνὶ καὶ ἀµερεῖ προσβάλλοι, ἠλογήθη· τί γὰρ ἂν ἔχοι περὶ αὐτοῦ
εἰπεῖν, ἢ τί συνεῖναι; Καὶ γὰρ εἰ τὸ ἀµερὲς πάντη εἰπεῖν αὐτὸν δέοι, δεῖ πρότερον λέγειν ἃ µὴ ἔστιν·
ὥστε  καὶ  οὕτως  πολλὰ  ἂν  εἶναι,  ἵνα  ἓν  εἴη.  Εἶθ'  ὅταν  λέγῃ  «εἰµὶ  τόδε»  τὸ  «τόδε»  εἰ  µὲν  ἕτερον  τι
αὐτοῦ ἐρεῖ, ψεύσεται· εἰ δὲ συµβεβηκὸς αὐτῷ, πολλὰ ἐρεῖ ἢ τοῦτο ἐρεῖ «εἰµὶ εἰµὶ» καὶ «ἐγὼ ἐγώ». Τί
οὖν, εἰ δύο µ
  όνα εἴη καὶ λέγοι «ἐγὼ καὶ τοῦτο»; Ἢ ἀνάγκη πόλλ' ἤδη εἶναι· καὶ γὰρ ὡς ἕτερα καὶ ὅπῃ
ἕτερα  καὶ  ἀριθµὸς  ἤδη  καὶ  πολλὰ  ἄλλα.  ∆εῖ  τοίνυν  τὸ  νοοῦν  ἕτερον  καὶ  ἕτερον  λαβεῖν  καὶ  τὸ
νοούµενον  κατανοούµενον  ὂν  ποικίλον  εἶναι·  ἢ  οὐκ  ἔσται  νόησις  αὐτοῦ,  ἀλλὰ  θίξις  καὶ  οἷον  ἐπαφὴ
µόνον ἄρρητος καὶ ἀνόητος, προνοοῦσα οὔπω νοῦ γεγονότος καὶ τοῦ θιγγάνοντος οὐ νοοῦντος. ∆εῖ
δὲ τὸ νοοῦν µηδὲ αὐτὸ µένειν ἁπλοῦν, καὶ ὅσῳ ἂν µάλιστα αὐτὸ νοῇ· διχάσει γὰρ αὐτὸ ἑαυτό, κἂν
σύνεσιν  δῷ  τὴν  σιωπήν.  Εἶτα  οὐδὲ  δεήσεται  οἷον  πολυπραγµονεῖν  ἑαυτό·  τί  γὰρ  καὶµαθήσεται
νοῆσαν; Πρὸ γὰρ τοῦ νοῆσαι ὑπάρχει ὅπερ ἐστὶν ἑαυτῷ. Καὶ γὰρ αὖ πόθος τις καὶ ἡ γνῶσίς ἐστι καὶ
οἷον  ζητήσαντος  εὕρεσις.  Τὸ  τοίνυν  διάφορον  πάντη  αὐτὸ  πρὸς  αὐτὸ  µένει,  καὶ  οὐδὲν  ζητεῖ  περὶ
αὐτοῦ, ὃ δ' ἐξελίττει ἑαυτό, καὶ πολλὰ ἂν εἴη. ∆ιὸ καὶ ὁ νοῦς οὗτος ὁ πολύς, ὅταν τὸ ἐπέκεινα ἐθέλῃ
νοεῖ,  ἓν  µὲν  οὖν  αὐτὸ  ἐκεῖνο,  ἀλλ'  ἐπιβάλλειν  θέλων  ὡς  ἁπλῷ  ἔξεισιν  ἄλλο  ἀεὶ  λαµβάνων  ἐν  αὐτῷ
πληθυνόµενον· ὥστε ὥρµησε µὲν ἐπ' αὐτὸ οὐχ ὡς νοῦς, ἀλλ' ὡς ὄψις οὔπω ἰδοῦσα, ἐξῆλθε δὲ ἔχουσα
ὅπερ αὐτὴ ἐπλήθυνεν· ὥστε ἄλλου µὲν ἐπεθύµησεν ἀορίστως ἔχουσα ἐπ' αὐτῇ φάντασµά τι, ἐξῆλθε
δὲ  ἄλλο  λαβοῦσα  ἐν  αὐτῇ  αὐτὸ  πολὺ  ποιήσασα.  Καὶ  γὰρ  αὖ  ἔχει  τύπον  τοῦ  ὁράµατος·  ἢ  οὐ
παρεδέξατο ἐν αὐτῇ γενέσθαι. Οὗτος δὲ πολὺς ἐξ ἑνὸς ἐγένετο, καὶ οὕτως γνοὺς εἶδεν αὐτό, καὶ τότε
ἐγένετο ἰδοῦσα ὄψις. Τοῦτο δὲ ἤδη νοῦς, ὅτε ἔχει, καὶ ὡς νοῦς ἔχει· πρὸ δὲ τούτου ἔφεσις µόνον καὶ
ἀτύπωτος ὄψις. Οὗτος οὖν ὁ νοῦς ἐπέβαλε µὲν ἐκείνῳ, λαβὼν δὲ ἐγένετο νοῦς, ἀεὶ δὲ † ἐνδιάµενος
καὶ  γενόµενος  καὶ  νοῦς  καὶ  οὐσία  καὶ  νόησις,  ὅτε  ἐνόησε·  πρὸ  γὰρ  τούτου  οὐ  νόησις  ἦν  τὸ  νοητὸν
οὐκ ἔχων οὐδὲ νοῦς οὔπω νοήσας. Τὸ δὲ πρὸ τούτων ἡ ἀρχὴ τούτων, οὐχ ὡς ἐνυπάρχουσα· τὸ γὰρ
ἀφ' οὗ οὐκ ἐνυπάρχει, ἀλλ' ἐξ ὧν· ἀφ' οὗ δὲ ἕκαστον, οὐχ ἕκαστον, ἀλλ' ἕτερον ἁπάντων. Οὐ τοίνυν
ἕν  τι  τῶν  πάντων,  ἀλλὰ  πρὸ  πάντων,  ὥστε  καὶ  πρὸ  νοῦ·  καὶ γὰρ  αὖ  νοῦ ἐντὸς  τὰ  πάντα·  ὥστε  καὶ
ταύτῃ πρὸ νοῦ· καὶ εἰ τὰ µετ' αὐτὸν δὲ τὴν τάξιν ἔχει τὴν τῶν πάντων, καὶ ταύτῃ πρὸ πάντων. Οὐ δὴ
δεῖ, πρὸ ὧν ἐστι, τούτων ἕν τι εἶναι, οὐδὲ νοῦν αὐτὸν προσερεῖς· οὐδὲ τἀγαθὸν οὖν· εἰ σηµαίνει ἕν τι
τῶν πάντων τἀγαθόν, οὐδὲ τοῦτο· εἰ δὲ τὸ πρὸ πάντων, ἔστω οὕτως ὠνοµασµένον. Εἰ οὖν νοῦς, ὅτι
πολύς ἐστι, καὶ τὸ νοεῖν αὐτὸ οἷον παρεµπεσόν, κἂν ἐξ αὐτοῦ ᾖ, πληθύει, δεῖ τὸ πάντη ἁπλοῦν καὶ
πρῶτον ἁπάντων ἐπέκεινα νοῦ εἶναι. Καὶ γὰρ εἰ νοήσει, οὐκ ἐπέκεινα νοῦ, ἀλλὰ νοῦς ἔσται· ἀλλὰ εἰ
νοῦς ἔσται, καὶ αὐτὸ [τὸ] πλῆθος ἔσται. Καὶ τί κωλύει οὕτω πλῆθος εἶναι, ἕως ἐστὶν οὐσία µία; Τὸ
γὰρ  πλῆθος  οὐ  συνθέσεις,  ἀλλ'  αἱ  ἐνέργειαι  αὐτοῦ  τὸ  πλῆθος.  Ἀλλ'  εἰ  µὲν  αἱ  ἐνέργειαι  αὐτοῦ  µὴ
οὐσίαι, ἀλλ' ἐκ δυνάµεως εἰς ἐνέργειαν ἔρχεται, οὐ πλῆθος µέν, ἀτελὲς δὲ πρὶν ἐνεργῆσαι τῇ οὐσίᾳ.
Εἰ δὲ ἡ οὐσία αὐτοῦ ἐνέργεια, ἡ δὲ ἐνέργεια αὐτοῦ τὸ πλῆθος, τοσαύτη ἔσται ἡ οὐσία αὐτοῦ, ὅσον τὸ
πλῆθος.  Τοῦτο  δὲ  τῷ  µὲν  νῷ  συγχωροῦµεν,  ᾧ  καὶ  τὸνοεῖν  ἑαυτὸ  ἀπεδίδοµεν,  τῇ  δὲ  ἀρχῇ  πάντων
οὐκέτι.  ∆εῖται  δὲ  πρὸ  τοῦ  πολλοῦ  τὸ  ἓν  εἶναι,  ἀφ'  οὗ  καὶ  τὸ  πολύ·  ἐπ'  ἀριθµοῦ  γὰρ  παντὸς  τὸ  ἓν
πρῶτον. Ἀλλ' ἐπ' ἀριθµοῦ µὲν οὕτως φασί· σύνθεσις γὰρ τὰ ἑξῆς· ἐπὶ δὲ τῶν ὄντων τίς ἀνάγκη ἤδη
καὶ  ἐνταῦθα  ἕν  τι  εἶναι,  ἀφ'  οὗ  τὰ  πολλά;  Ἢ  διεσπασµένα  ἔσται  ἀπ'  ἀλλήλων  τὰ  πολλά,  ἄλλο
ἄλλοθεν ἐπὶ τὴν σύνθεσιν κατὰ τύχην ἰόν. Ἀλλ' ἐξ ἑνὸς τοῦ νοῦ ἁπλοῦ ὄντος φήσουσι τὰς ἐνεργείας
προελθεῖν· ἤδη µέν τι ἁπλοῦν τὸ πρὸ τῶν ἐνεργειῶν τίθενται. Εἶτα τὰς ἐνεργείας µενούσας ἀεὶ καὶ
ὑποστάσεις  θήσονται·  ὑποστάσεις  δὲ  οὖσαι  ἕτεραι  ἐκείνου,  ἀφ'  οὗ  εἰσιν,  ἔσονται,  µένοντος  µὲν
ἐκείνου ἁπλοῦ, τοῦ δὲ ἐξ αὐτοῦ ἐφ' ἑαυτοῦ πλήθους ὄντος καὶ ἐξηρτηµένου ἀπ' ἐκείνου. Εἰ µὲν γὰρ
ἐκείνου  ποθὲν  ἐνεργήσαντος  αὗται  ὑπέστησαν,  κἀκεῖ  πλῆθος  ἔσται·  εἰ  δ'  αὐταί  εἰσιν  αἱ  πρῶται
ἐνέργειαι,  τὸ  δεύτερον  ποιήσασαι † ποιήσασαι  δὲ  ἐκεῖνο,  ὃ  πρὸ  τούτων  τῶν  ἐνεργειῶν,  ὂν  ἐφ'
ἑαυτοῦ, µένειν, τῷ δευτέρῳ τῷ ἐκ τῶν ἐνεργειῶν συστάντι τὰς ἐνεργείας ἃς † παραχωρῆσαν· ἄλλο
γὰρ αὐτό, ἄλλο αἱ ἐνέργειαι αἱ ἀπ' αὐτοῦ, ὅτι µὴ αὐτοῦ ἐνεργήσαντος. Εἰ δὲ µή, οὐκ ἔσται ἡ πρώτη
ἐνέργεια  ὁ  νοῦς·  οὐ  γὰρ  οἷον  προυθυµήθη  νοῦν  γενέσθαι,  εἶτα  ἐγένετο  νοῦς  τῆς  προθυµίας  µεταξὺ
αὐτοῦ τε καὶ τοῦ γεννηθέντος νοῦ γενοµένης· οὐδ' αὖ ὅλως προυθυµήθη, οὕτω τε γὰρ ἦν ἀτελὴς καὶ ἡ
προθυµία οὐκ εἶχεν ὅ τι προθυµηθῇ· οὐδ' αὖ τὸ µὲν εἶχε τοῦ πράγµατος, τὸ δὲ οὐκ εἶχεν· οὐδὲ γὰρ ἦν
τι, πρὸς ὃ ἡ ἔκτασις. Ἀλλὰ δῆλον, ὅτι, εἴ τι ὑπέστη µετ' αὐτόν, <µένοντος ἐκείνου ἐν τῷ αὐτῷ ἤθει>
ὑπέστη. ∆εῖ οὖν, ἵνα τι ἄλλο ὑποστῇ, ἡσυχίαν ἄγειν ἐφ' ἑαυτοῦ πανταχοῦ ἐκεῖνο· εἰ δὲ µή, ἢ πρὸ τοῦ
κινηθῆναι  κινήσεται,  καὶ  πρὸ  τοῦ  νοῆσαι  νοήσει, <ἢ>  ἡ  πρώτη  ἐνέργεια  αὐτοῦ  ἀτελὴς  ἔσται  ὁρµὴ
µόνον οὖσα. Ἐπὶ τί οὖν ὡς ἀτυχοῦσά του ἐφορµᾷ; Εἰ κατὰ λόγον θησόµεθα, τὴν µὲν ἀπ' αὐτοῦ οἷον
ῥυεῖσαν ἐνέργειαν ὡς ἀπὸ ἡλίου φῶς νοῦν θησόµεθα καὶ πᾶσαν τὴν νοητὴν φύσιν, αὐτὸν δὲ ἐπ' ἄκρῳ
τῷ  νοητῷ  ἑστηκότα  βασιλεύειν  ἐπ'  αὐτοῦ  οὐκ  ἐξώσαντα  ἀπ'  αὐτοῦ  τὸ  ἐκφανέν – ἢ  ἄλλο  φῶς  πρὸ
φωτὸς ποιήσοµεν – ἐπιλάµπειν δὲ ἀεὶ µένοντα ἐπὶ τοῦ νοητοῦ. Οὐδὲ γὰρ ἀποτέτµηται τὸ ἀπ' αὐτοῦ
οὐδ'  αὖ  ταὐτὸν  αὐτῷ  οὐδὲ  τοιοῦτον  οἷον  µὴ  οὐσία  εἶναι  οὐδ'  αὖ  οἷον  τυφλὸν  εἶναι,  ἀλλ'  ὁρῶν  καὶ
γινῶσκον  ἑαυτὸ  καὶ  πρῶτον  γινῶσκον.  Τὸ  δὲ  ὥσπερ  ἐπέκεινα  νοῦ,  οὕτως  καὶ  ἐπέκεινα  γνώσεως,
οὐδὲν δεόµενον ὥσπερ οὐδενός, οὕτως οὐδὲ τοῦ γινώσκειν· ἀλλ' ἔστιν ἐν δευτέρᾳ φύσει τὸ γινώσκειν.
Ἓν γάρ τι καὶ τὸ γινώσκειν· τὸ δέ ἐστιν ἄνευ τοῦ «τὶ» ἕν· εἰ γὰρ τὶ ἕν, οὐκ ἂν αὐτοέν· τὸ γὰρ «αὐτὸ»
πρὸ τοῦ «τὶ». ∆ιὸ καὶ ἄρρητον τῇ ἀληθείᾳ· ὅ τι γὰρ ἂν εἴπῃς, τὶ ἐρεῖς. Ἀλλὰ τὸ «<ἐπέκεινα> πάντων
καὶ ἐπέκεινα τοῦ σεµνοτάτου νοῦ» ἐν τοῖς πᾶσι µόνον ἀληθὲς οὐκ ὄνοµα ὂν αὐτοῦ ἀλλ' ὅτι οὔτε τι
τῶν  πάντων<οὔτε  ὄνοµα  αὐτοῦ>,  ὅτι  µηδὲν  κατ'  αὐτοῦ·  ἀλλ'  ὡς  ἐνδέχεται,  ἡµῖν  αὐτοῖς  σηµαίνειν

ἐπιχειροῦµεν  περὶ  αὐτοῦ.  Ἀλλ'  ὅταν  ἀπορῶµεν  «ἀναίσθητον  οὖν  ἑαυτοῦ  καὶ  οὐδὲ  παρακολουθοῦν
ἑαυτῷ  οὐδὲ  οἶδεν  αὐτό»,  ἐκεῖνο  χρὴ  ἐνθυµεῖσθαι,  ὅτι  ταῦτα  λέγοντες  ἑαυτοὺς  περιτρέποµεν  ἐπὶ
τἀναντία.  Πολὺ  γὰρ  αὐτὸ  ποιοῦµεν  γνωςτὸν  καὶ  γνῶσιν  ποιοῦντες  καὶ  διδόντες  νοεῖν  δεῖσθαι  τοῦ
νοεῖν ποιοῦµεν· κἂν σὺν αὐτῷ τὸ νοεῖν ᾖ, περιττὸν ἔσται αὐτῷ τὸ νοεῖν. Κινδυνεύει γὰρ ὅλως τὸ νοεῖν
πολλῶν εἰς ταὐτὸ συνελθόντων συναίσθησις εἶναι τοῦ ὅλου, ὅταν αὐτό τι ἑαυτὸ νοῇ, ὃ δὴ καὶ κυρίως
ἐστὶ νοεῖν· ἓν δὲ ἕκαστον αὐτό τί ἐστι καὶ οὐδὲν ζητεῖ· εἰ δὲ τοῦ ἔξω ἔσται ἡ νόησις, ἐνδεές τε ἔσται
καὶ  οὐ  κυρίως  τὸ  νοεῖν.  Τὸ  δὲ  πάντη  ἁπλοῦν  καὶ  αὔταρκες  ὄντως  οὐδὲν  δεῖται·  τὸ  δὲ  δευτέρως
αὔταρκες,  δεόµενον  δὲ  ἑαυτοῦ,  τοῦτο  δεῖται  τοῦ  νοεῖν  ἑαυτό·  καὶ  τὸ  ἐνδεὲς  πρὸς  αὐτὸ  ὂν  τῷ  ὅλῳ
πεποίηκε  τὸ  αὔταρκες  ἱκανὸν  ἐξ  ἁπάντωνγενόµενον,  συνὸν  ἑαυτῷ,  καὶ  εἰς  αὐτὸ  νεῦον.  Ἐπεὶ  καὶ  ἡ
συναίσθησις πολλοῦ τινος αἴσθησίς ἐστι· καὶ µαρτυρεῖ καὶ τοὔνοµα. Καὶ ἡ νόησις προτέρα οὖσα εἴσω
εἰς  αὐτὸν  ἐπιστρέφει  δηλονότι  πολὺν  ὄντα·  καὶ  γὰρ  ἐὰν  αὐτὸ  τοῦτο  µόνον  εἴπῃ  «ὄν  εἰµι»,  ὡς
ἐξευρὼν λέγει καὶ εἰκότως λέγει, τὸ γὰρ ὂν πολύ ἐστιν· ἐπεί, ὅταν ὡς εἰς ἁπλοῦν ἐπιβάλῃ καὶ εἴπῃ «ὄν
εἰµι», οὐκ ἔτυχεν οὔτε αὐτοῦ οὔτε τοῦ ὄντος. Οὐ γὰρ ὡς λίθον λέγει τὸ ὄν, ὅταν ἀληθεύῃ, ἀλλ' εἴρηκε
µιᾷ ῥήσει πολλά. Τὸ γὰρ εἶναι τοῦτο, ὅπερ ὄντως εἶναι καὶ µὴ ἴχνος ἔχον τοῦ ὄντος λέγεται, ὃ οὐδὲ
ὂν  διὰ  τοῦτο  λέγοιτ'ἄν,  ὥσπερ  εἰκὼν  πρὸς  ἀρχέτυπον,  πολλὰ  ἔχει.  Τί  οὖν;  Ἕκαστον  αὐτῶν  οὐ
νοηθήσεται;  Ἢ<ἔρηµον  καὶ  µόνον>  ἐὰν  ἐθελήσῃς  λαβεῖν,  οὐ  νοήσεις·  ἀλλ'  αὐτὸ  τὸ  εἶναι  ἐν  αὐτῷ
πολύ ἐστι, κἂν ἄλλο τι εἴπῃς, ἔχει τὸ εἶναι. Εἰ δὲ τοῦτο, εἴ τί ἐστιν ἁπλούστατον ἁπάντων, οὐχ ἕξει
νόησιν αὐτοῦ· εἰ γὰρ ἕξει, τῷ πολὺ εἶναι ἕξει. Οὔτ' οὖν αὐτὸ νοεῖν οὔτ' ἔστι νόησις αὐτοῦ. Πῶς οὖν
ἡµεῖς  λέγοµεν  περὶ  αὐτοῦ;  Ἢ  λέγοµεν  µέν  τι  περὶ  αὐτοῦ,  οὐ  µὴν  αὐτὸ  λέγοµεν  οὐδὲ  γνῶσιν  οὐδὲ
νόησιν ἔχοµεν αὐτοῦ. Πῶς οὖν λέγοµεν περὶ αὐτοῦ, εἰ µὴ αὐτὸ ἔχοµεν; Ἤ, εἰ µὴ ἔχοµεν τῇ γνώσει,
καὶ παντελῶς οὐκ ἔχοµεν; Ἀλλ' οὕτως ἔχοµεν, ὥστε περὶ αὐτοῦ µὲν λέγειν, αὐτὸ δὲ µὴ λέγειν.  Καὶ
γὰρ λέγοµεν, ὃ µὴ ἔστιν· ὃ δέ ἐστιν, οὐ λέγοµεν· ὥστε ἐκ τῶν ὕστερον περὶ αὐτοῦ λέγοµεν. Ἔχειν δὲ
οὐ  κωλυόµεθα,  κἂν  µὴ  λέγωµεν.  Ἀλλ'  ὥσπερ  οἱ  ἐνθουσιῶντες  καὶ  κάτοχοι  γενόµενοι  ἐπὶ  τοσοῦτον
κἂν  εἰδεῖεν,  ὅτι  ἔχουσι  µεῖζον  ἐν  αὐτοῖς,  κἂν  µὴ  εἰδῶσιν  ὅ  τι,  ἐξ  ὧν  δὲ  κεκίνηνται  καὶ  λέγουσιν,  ἐκ
τούτων  αἴσθησίν  τινα  τοῦ  κινήσαντος  λαµβάνουσιν  ἑτέρων  ὄντωντοῦ  κινήσαντος,  οὕτω  καὶ  ἡµεῖς
κινδυνεύοµεν ἔχειν πρὸς ἐκεῖνο, ὅταν νοῦν καθαρὸν ἔχωµεν, χρώµενοι, ὡς οὗτός ἐστιν ὁ  ἔνδον νοῦς,
ὁ  δοὺς  οὐσίαν  καὶ  τὰ  ἄλλα,  ὅσα  τούτου  τοῦ  στοίχου,  αὐτὸς  δὲ  οἷος  ἄρα,  ὡς  οὐ  ταῦτα,  ἀλλά  τι
κρεῖττον  τούτου,  ὃ  λέγοµεν  «ὄν»,  ἀλλὰ  καὶ  πλέον  καὶµεῖζον  ἢ  λεγόµενον,  ὅτι  καὶ  αὐτὸς  κρείττων
λόγου καὶ νοῦ καὶ αἰσθήσεως, παρασχὼν ταῦτα,οὐκ αὐτὸς ὢν ταῦτα. Ἀλλὰ πῶς παρασχών; Ἢ τῷ
ἔχειν <ἢ τῷ µὴ ἔχειν>. Ἀλλ' ἃ µὴ ἔχει, πῶς παρέσχεν; Ἀλλ' εἰ µὲν ἔχων, οὐχ ἁπλοῦς· εἰ δὲ µὴ ἔχων,
πῶς ἐξ αὐτοῦ τὸ πλῆθος; Ἓν µὲν γὰρ ἐξ αὐτοῦ ἁπλοῦν τάχ' ἄν τις δοίη – καίτοι καὶ τοῦτο ζητηθείη
ἄν, πῶς ἐκ τοῦ πάντη ἑνός· ἀλλ' ὅµως δὲ ἔστιν εἰπεῖν οἷον ἐκ φωτὸς τὴν ἐξ αὐτοῦ περίλαµψιν – πῶς
δὲ πολλά; Ἢ οὐ ταὐτὸν ἔµελλε τὸ ἐξ ἐκείνου ἐκείνῳ. Εἰ οὖν µὴ ταὐτόν, οὐδέ γε βέλτιον· τί γὰρ ἂν
τοῦ ἑνὸς βέλτιον ἢ ἐπέκεινα ὅλως; Χεῖρον ἄρα· τοῦτο δέ ἐστιν ἐνδεέστερον. Τί οὖν ἐνδεέστερον τοῦ
ἑνός; Ἢ τὸ µὴ ἕν·πολλὰ ἄρα· ἐφιέµενον δὲ ὅµως τοῦ ἑνός· ἓν ἄρα πολλά. Πᾶν γὰρ τὸ µὴ ἓν τῷ ἓν
σῴζεται καὶ ἔστιν, ὅπερ ἐστί, τούτῳ· µὴ γὰρ ἓν γενόµενον, κἂν ἐκ πολλῶν ᾖ, οὔπω «ἐστὶν ὄν» εἴποι
τις αὐτό· κἂν ἕκαστον ἔχῃ λέγειν τις ὅ ἐστι, τῷ ἓν ἕκαστον αὐτῶν εἶναι λέγει καὶ τὸ αὐτό· ἔτι δὲ τὸ µὴ
πολλὰ ἔχον ἐν ἑαυτῷ ἤδη οὐ µετουσίᾳ ἑνὸς ἕν, ἀλλὰ αὐτὸ ἕν, οὐ κατ' ἄλλου, ἀλλ' ὅτι τοῦτο, παρ' οὗ
πως καὶ τὰ ἄλλα, τὰ µὲν τῷ ἐγγύς, τὰ [δὲ] τῷ πόρρω. Ἐπεὶ δὲ τὸ µετ' αὐτὸ καὶ ὅτι µετ' αὐτὸ δῆλον
ποιεῖ τῷ τὸ πλῆθος αὐτοῦ ἓν πανταχοῦ εἶναι· καὶ γὰρ πλῆθος ὂν ὅµως ἐν τῷ αὐτῷ καὶ διακρῖναι οὐκ
ἂν ἔχοις, ὅτι <ὁµοῦ πάντα>· ἐπεὶ καὶ ἕκαστον τῶν ἐξ αὐτοῦ, ἕως ζωῆς µετέχει, ἓν πολλά· ἀδυνατεῖ
γὰρ  δεῖξαι  αὐτὸ  ἓν  πάντα.  Αὐτὸ  δὲ  ἐκεῖνο  ἓν  πάντα,  ὅτι  µεγάλην  ἀρχήν·  ἀρχὴ  γὰρ  ἓν  ὄντως  καὶ
ἀληθῶς ἕν· τὸ δὲ µετὰ τὴν ἀρχὴν ὧδέ πως ἐπιβρίσαντος τοῦ ἑνὸς πάνταµετέχον τοῦ ἕν, καὶ ὁτιοῦν
αὐτοῦ πάντα αὖ καὶ ἕν. Τίνα οὖν πάντα; Ἢ ὧν ἀρχὴ ἐκεῖνο. Πῶς δὲ ἐκεῖνο ἀρχὴ τῶν πάντων; Ἆρα,
ὅτι  αὐτὰ  σῴζει  ἓν  ἕκαστον  αὐτῶν  ποιήσασα  εἶναι;  Ἢ  καὶ  ὅτι  ὑπέστησεν  αὐτά.  Πῶς  δή;  Ἢ  τῷ
πρότερον  ἔχειν  αὐτά.  Ἀλλ'  εἴρηται,  ὅτι  πλῆθος  οὕτως  ἔσται.  Ἀλλ'  ἄρα  οὕτως  εἶχεν  ὡς  µὴ
διακεκριµένα·  τὰ  δ'  ἐν  τῷ  δευτέρῳ  διεκέκριτο  τῷ  λόγῳ.  Ἐνέργεια  γὰρ  ἤδη·  τὸ  δὲ  δύναµις  πάντων.
Ἀλλὰ τίς ὁ τρόπος τῆς δυνάµεως; Οὐ γὰρ ὡς ἡ ὕλη δυνάµει λέγεται, ὅτι δέχεται· πάσχει γάρ· ἀλλ'
οὗτος  ἀντιτεταγµένως  τῷ  ποιεῖν.  Πῶς  οὖν  ποιεῖ  ἃ  µὴ  ἔχει;  Οὐ  γὰρ  ὡς  ἔτυχε·  µηδ'  ἐνθυµηθεὶς  ὃ
ποιήσει, ποιήσει ὅµως. Εἴρηται µὲν οὖν, ὅτι, εἴ τι ἐκ τοῦ ἑνός, ἄλλο δεῖ παρ' αὐτό· ἄλλο δὲ ὂν οὐχ ἕν·
τοῦτο γὰρ ἦν ἐκεῖνο. Εἰ δὲ µὴ ἕν, δύο δέ, ἀνάγκη ἤδη καὶ πλῆθος εἶναι· καὶ γὰρ ἕτερον καὶ ταὐτὸν
ἤδη καὶ ποιὸν καὶ τὰ ἄλλα. Καὶ ὅτι µὲν δὴ µὴ ἓν τὸ ἐκείνου, δεδειγµένον ἂν εἴη· ὅτι δὲ πλῆθος καὶ
πλῆθος τοιοῦτον, οἷον ἐν τῷ µετ' αὐτὸ θεωρεῖται, ἀπορῆσαι ἄξιον· καὶ ἡ ἀνάγκη δὲ τοῦ µετ' αὐτὸ ἔτι
ζητητέα. Ὅτι µὲν οὖν δεῖ τι εἶναι τὸ µετὰ τὸ πρῶτον, ἀλλαχοῦ εἴρηται, καὶ ὅλως, ὅτι δύναµίς ἐστι
καὶ  ἀµήχανος  δύναµις,  καὶ  τοῦτο,  ὅτι  ἐκ  τῶν  ἄλλων  ἁπάντων  πιστωτέον,  ὅτι  µηδέν  ἐστι  µηδὲ  τῶν
ἐσχάτων, ὃ µὴ δύναµιν εἰς τὸ γεννᾶν ἔχει. Ἐκεῖνα δὲ νῦν λεκτέον, ὡς, ἐπειδὴ ἐν τοῖς γεννωµένοις οὐκ
ἔστι  πρὸς  τὸ  ἄνω,  ἀλλὰ  πρὸς  τὸ  κάτω  χωρεῖν  καὶ  µᾶλλον  εἰς  πλῆθος  ἰέναι,  καὶ  ἡ  ἀρχὴ  ἑκάστων
ἁπλουστέρα  ἢ  αὐτά.  Κόσµον  τοίνυν  τὸ  ποιῆσαν  αἰσθητὸν  οὐκ  ἂν  εἴη  κό µ
σ ος  αἰσθητὸς  αὐτό,  ἀλλὰ
νοῦς καὶ κό µ
σ ος νοητός· καὶ τὸ πρὸ τούτου τοίνυν τὸ γεννῆσαν αὐτὸ οὔτε νοῦς οὔτε κόσµος νοητός,
ἁπλούστερον δὲ νοῦ καὶ ἁπλούστερον κόσµου νοητοῦ. Οὐ γὰρ ἐκ πολλοῦ πολύ, ἀλλὰ τὸ πολὺ τοῦτο
ἐξ οὐ πολλοῦ· εἰ γὰρ καὶ αὐτὸ πολύ, οὐκ ἀρχὴ τοῦτο, ἀλλ' ἄλλο πρὸ τούτου. Συστῆναι οὖν δεῖ εἰς ἓν
ὄντως παντὸς πλήθους ἔξω καὶ ἁπλότητος ἡστινοσοῦν, εἴπερ ὄντως ἁπλοῦν. Ἀλλὰ πῶς τὸ γενόµενον
ἐξ αὐτοῦ λόγος πολὺς καὶ πᾶς, τὸ δὲ ἦν δηλονότι οὐ λόγος; Εἰ δὲ µὴ τοῦτο ἦν, πῶς οὖν οὐκ ἐκ λόγου

λόγος;  Καὶ  πῶς  τὸ  ἀγαθοειδὲς  ἐξ  ἀγαθοῦ;  Τί  γὰρ  ἔχον  ἑαυτοῦ  ἀγαθοειδὲς  λέγεται;  Ἆρ'  ἔχον  τὸ
κατὰ  τὰ  αὐτὰ  καὶ  ὡσαύτως;  Καὶ  τί  ταῦτα  πρὸς  τὸ  ἀγαθόν;  Τὸ  γὰρ  ὡσαύτως  ζητοῦµεν  ὂν  τῶν
ἀγαθῶν. Ἢ πρότερον ἐκεῖνο, οὗ µὴ ἐξίστασθαι δεήσει, ὅτι ἀγαθόν· εἰ δὲ µή, βέλτιον ἀποστῆναι. Ἆρ'
οὖν τὸ ζῆν ὡσαύτως µένοντα ἐπὶ τούτου ἑκουσίως; Εἰ οὖν ἀγαπητὸν τούτῳ τὸ ζῆν, δῆλον ὅτι οὐδὲν
ζητεῖ· ἔοικε τοίνυν διὰ τοῦτο τὸ ὡσαύτως, ὅτιἀρκεῖ τὰ παρόντα. Ἀλλὰ πάντων ἤδη παρόντων τούτῳ
ἀγαπητὸν τὸ ζῆν καὶ δὴ οὕτω παρόντων, οὐχ ὡς ἄλλων ὄντων αὐτοῦ. Εἰ δ' ἡ πᾶσα ζωὴ τούτῳ καὶ
ζωὴ  ἐναργής,  καὶ  τελεία  πᾶσα  ἐν  τούτῳ  ψυχὴ  καὶ  πᾶς  νοῦς,  καὶ  οὐδὲν  αὐτῷ  οὔτε  ζωῆς  οὔτε  νοῦ
ἀποστατεῖ. Αὐτάρκης οὖν ἑαυτῷ καὶ οὐδὲν ζητεῖ· εἰ δὲ µηδὲν ζητεῖ, ἔχει ἐν ἑαυτῷ ὃ ἐζήτησεν ἄν, εἰ
µὴ  παρῆν.  Ἔχει  οὖν  ἐν  ἑαυτῷ  τὸ  ἀγαθὸν  ἢ  τοιοῦτον  ὄν,  ὃ  δὴ  ζωὴν  καὶ  νοῦν  εἴ
µ
πο εν,  ἢ  ἄλλο  τι
συµβεβηκὸς  τούτοις.  Ἀλλ'  εἰ  τοῦτο  τὸ  ἀγαθόν,  οὐδὲν  ἂν  εἴη  ἐπέκεινα  τούτων.  Εἰ  δὲ  ἔστιν  ἐκεῖνο,
δηλονότι  ζωὴ  πρὸς  ἐκεῖνο  τούτῳ  ἐξηµµένη  ἐκείνου  καὶ  τὴν  ὑπόστασιν  ἔχουσα  ἐξ  ἐκείνου  καὶ  πρὸς
ἐκεῖνο  ζῶσα·  ἐκεῖνο  γὰρ  αὐτοῦ  ἀρχή.  ∆εῖ  τοίνυν  ἐκεῖνο  ζωῆς  εἶναι  κρεῖσσον  καὶ  νοῦ·  οὕτω  γὰρ
ἐπιστρέψει πρὸς ἐκεῖνο καὶ τὴν ζωὴν τὴν ἐν αὐτῷ, µίµ µ
η ά τι τοῦ ἐν ἐκείνῳ ὄντος, καθὸ τοῦτο ζῇ, καὶ
τὸν νοῦν τὸν ἐν τούτῳ µ
, ίµ µ
η ά τι τοῦ ἐν ἐκείνῳ ὄντος, ὅ τι δήποτέ ἐστι τοῦτο. Τί οὖν ἐστι κρεῖττον
ζωῆς  ἐµφρονεστάτου  καὶ  ἀπταίστου  καὶ  ἀναµαρτήτου  καὶ  νοῦ  πάντα  ἔχοντος  καὶ  ζωῆς  πάσης  καὶ
νοῦ  παντός;  Ἐὰν  οὖν  λέγωµεν  «τὸ  ποιῆ    σαν  ταῦτα»,  καὶ  πῶς  ποιῆσαν;  Καί,  µὴ  φανῇ  τι  κρεῖττον,
οὐκ ἄπεισιν ὁ λογισµὸς ἐπ' ἄλλο, ἀλλὰ στήσεται αὐτοῦ. Ἀλλὰ δεῖ ἀναβῆναι διά γε ἄλλα πολλὰ καὶ
ὅτι  τούτῳ  τὸ  αὔταρκες  ἐκ  πάντων  ἔξω  ἐστίν·  ἕκαστον  δὲ  αὐτῶν  δηλονότι  ἐνδεές·  καὶ  ὅτι  ἕκαστον
[τοῦ αὐτοῦ ἑνὸς] µετείληφε καὶ µετέχει <τοῦ αὐτοῦ> ἑνός, οὐκ αὐτὸ ἕν. Τί οὖν τὸ οὗµετέχει, ὃ ποιεῖ
αὐτὸ  καὶ  εἶναι  καὶ  ὁµοῦ  τὰ  πάντα;  Ἀλλ'  εἰ  ποιεῖ  ἕκαστον  εἶναι  καὶ  τῇ  ἑνὸς  παρουσίᾳ  αὔταρκες  τὸ
πλῆθος αὐτοῦ καὶ αὐτός, δηλονότι ποιητικὸν οὐσίας καὶ αὐταρκείας ἐκεῖνο αὐτὸ <οὐκ ὂν οὐσία, ἀλλ'
ἐπέκεινα  ταύτης>  καὶ  ἐπέκεινα  αὐταρκείας. Ἀρκεῖ  οὖν  ταῦτα  λέγοντας  ἀπαλλαχθῆναι;  Ἢ  ἔτι  ἡ
ψυχὴ ὠδίνει καὶ µ
  ᾶλλον. Ἴσως οὖν χρὴ αὐτὴν ἤδη γεννῆσαι ἀίξασαν πρὸς αὐτὸ πληρωθεῖσαν ὠδίνων.
Οὐ µὴν ἀλλὰ πάλιν ἐπᾳστέον, εἴ ποθέν τινα πρὸς τὴν ὠδῖνα ἐπῳδὴν εὕροιµεν. Τάχα δὲ καὶ ἐκ τῶν
ἤδη λεχθέντων, εἰ πολλάκις τις ἐπᾴδοι, γένοιτο. Τίς οὖν ὥσπερ καινὴ ἐπῳδὴ ἄλλη; Ἐπιθέουσα γὰρ
πᾶσι τοῖς ἀληθέσι καὶ ὧν µετέχοµεν ἀληθῶν ὅµως ἐκφεύγει, εἴ τις βούλοιτο εἰπεῖν καὶ διανοηθῆναι,
ἐπείπερ  δεῖ  τὴν  διάνοιαν,  ἵνα  τι  εἴπῃ,  ἄλλο  καὶ  ἄλλο  λαβεῖν·  οὕτω  γὰρ  καὶ  διέξοδος·  ἐν  δὲ  πάντη
ἁπλῷ διέξοδος τίς ἐστιν; Ἀλλ' ἀρκεῖ κἂν νοερῶς ἐφάψασθαι· ἐφαψάµενον δέ, ὅτε ἐφάπτεται, πάντη
µηδὲν µήτε δύνασθαι µήτε σχολὴν ἄγειν λέγειν, ὕστερον δὲ περὶ αὐτοῦ συλλογίζεσθαι. Τότε δὲ χρὴ
ἑωρακέναι πιστεύειν, ὅταν ἡ ψυχὴ ἐξαίφνης φῶς λάβῃ· τοῦτο γάρ – [τοῦτο τὸ φῶς] – παρ' αὐτοῦ καὶ
αὐτός·  καὶ  τότε  χρὴ  νοµίζειν  παρεῖναι,  ὅταν  ὥσπερ  θεὸς  ἄλλος  [ὅταν]  εἰς  οἶκον  καλοῦντός  τινος
ἐλθὼν φωτίσῃ· ἢµηδ' ἐλθὼν οὐκ ἐφώτισεν. Οὕτω τοι καὶ ψυχὴ ἀφώτιστος ἄθεος ἐκείνου· φωτισθεῖσα
δὲ  ἔχει,  ὃ  ἐζήτει,  καὶ  τοῦτο  τὸ  τέλος  τἀληθινὸν  ψυχῇ,  ἐφάψασθαι  φωτὸς  ἐκείνου  καὶ  αὐτῷ  αὐτὸ
θεάσασθαι,  οὐκ  ἄλλου  φωτί,  ἀλλ'  αὐτό,  δι'  οὗ  καὶ  ὁρᾷ.  ∆ι'  οὗ  γὰρ  ἐφωτίσθη,  τοῦτό  ἐστιν,  ὃ  δεῖ
θεάσασθαι· οὐδὲ γὰρ ἥλιον διὰ φωτὸς ἄλλου. Πῶς ἂν οὖν τοῦτο γένοιτο; Ἄφελε πάντα.

V,4 Πῶς απὸ τοῦ πρώτου τὰ µ
  ετὰ τὸ πρῶτον καὶ περὶ τοῦ Ἑνός (7)

Εἴ τι ἔστι µετὰ τὸ πρῶτον, ἀνάγκη ἐξ ἐκείνου εἶναι ἢ εὐθὺς ἢ τὴν ἀναγωγὴν ἐπ' ἐκεῖνο διὰ τῶ µ
ν εταξὺ
ἔχειν, καὶ τάξιν εἶναι δευτέρων καὶ τρίτων, τοῦ µὲν ἐπὶ τὸ πρῶτον τοῦ δευτέρου ἀναγοµένου, τοῦ δὲ
τρίτου ἐπὶ τὸ δεύτερον. ∆εῖ µὲν γάρ τι πρὸ πάντων εἶναι – ἁπλοῦν τοῦτο – καὶ πάντων ἕτερον τῶν
µετ'  αὐτό,  ἐφ'  ἑαυτοῦ  ὄν,  οὐ  µ µ
ε ιγµένον  τοῖς  ἀπ'  αὐτοῦ,  καὶ  πάλιν  ἕτερον  τρόπον  τοῖς  ἄλλοις
παρεῖναι  δυνάµενον,  ὂν  ὄντως  ἕν,  οὐχ  ἕτερον  ὄν,  εἶτα  ἕν,  καθ'  οὗ  ψεῦδος  καὶ  τὸ  ἓν  εἶναι,  οὗ  µ
< ὴ
λόγος  µηδὲ  ἐπιστήµη>,  ὃ  δὴ  καὶ  <ἐπέκεινα>  λέγεται  εἶναι  <οὐσίας> – εἰ  γὰ µ
ρ ὴ  ἁπλοῦν  ἔσται
συµβάσεως ἔξω πάσης καὶ συνθέσεως καὶ ὄντως ἕν, οὐκ ἂν ἀρχὴ εἴη – αὐταρκέστατόν τε τῷ ἁπλοῦν
εἶναι καὶ πρῶτον ἁπάντων· τὸ γὰρ τὸ µ
  ὴ πρῶτον ἐνδεὲς τοῦ πρὸ αὐτοῦ, τό τε µ
  ὴ ἁπλοῦν τῶν ἐν αὐτῷ
ἁπλῶν δεόµενον, ἵν' ᾖ ἐξ ἐκείνων. Τὸ δὴ τοιοῦτον ἓ µ
ν όνον δεῖ εἶναι· ἄλλο γὰρ εἰ εἴη τοιοῦτον, ἓν ἂν
εἴη  τὰ  ἄµφω.  Οὐ  γὰρ  δὴ  σώµατα      λέγοµεν  δύο,  ἢ  τὸ  ἓν  πρῶτον  σῶµα.  Οὐδὲν  γὰρ  ἁπλοῦν  σῶµα,
γινόµενόν τε τὸ σῶµα, ἀλλ' οὐκ ἀρχή· ἡ <δὲ ἀρχὴ ἀγένητος>· µὴ σωµατικὴ δὲ οὖσα, ἀλλ' ὄντως µία,
ἐκεῖνο ἂν εἴη τὸ πρῶτον. Εἰ ἄρα ἕτερόν τι µετὰ τὸ πρῶτον εἴη, οὐκ ἂν ἔτι ἁπλοῦν εἴη· ἓν ἄρα πολλὰ
ἔσται.  Πόθεν  οὖν  τοῦτο;  Ἀπὸ  τοῦ  πρώτου·  οὐ  γὰρ  δὴ  κατὰ  συντυχίαν,  οὐδ'  ἂν  ἔτι  ἐκεῖνο  πάντων
ἀρχή.  Πῶς  οὖν  ἀπὸ  τοῦ  πρώτου;  Εἰ  τέλεόν  ἐστι  τὸ  πρῶτον  καὶ  πάντων  τελεώτατον  καὶ  δύναµις  ἡ
πρώτη,  δεῖ  πάντων  τῶν  ὄντων  δυνατώτατον  εἶναι,  καὶ  τὰς  ἄλλας  δυνάµεις  καθόσον  δύνανται
µιµεῖσθαι  ἐκεῖνο.  Ὅ  τι  δ'  ἂν  τῶν  ἄλλων  εἰς  τελείωσιν  ἴῃ,  ὁρῶµεν  γεννῶν  καὶ  οὐκ  ἀνεχόµενον  ἐφ'
ἑαυτοῦ  µένειν,  ἀλλ'  ἕτερον  ποιοῦν,  οὐ  µόνον  ὅ  τι  ἂν  προαίρεσιν  ἔχῃ,  ἀλλὰ  καὶ  ὅσα  φύει  ἄνευ
προαιρέσεως,  καὶ  τὰ  ἄψυχα  δὲ  µεταδιδόντα  ἑαυτῶν  καθόσον  δύναται·  οἷον  τὸ  πῦρ  θερµαίνει,  καὶ
ψύχει  ἡ  χιών,  καὶ  τὰ  φά µ
ρ ακα  δὲ  εἰς  ἄλλο  ἐργάζεται  οἷον  αὐτά – πάντα  τὴν  ἀρχὴν  κατὰ  δύναµιν
ἀποµιµούµενα  εἰς  ἀιδιότητά  τε  καὶ  ἀγαθότητα.  Πῶς  οὖν  τὸ  τελεώτατον  καὶ  τὸ  πρῶτον  ἀγαθὸν  ἐν
αὑτῷ σταίη ὥσπερ φθονῆσαν ἑαυτοῦ ἢ ἀδυνατῆσαν, ἡ πάντων δύναµις; Πῶς δ' ἂν ἔτι ἀρχὴ εἴη; ∆εῖ
δή τικαὶ ἀπ' αὐτοῦ γενέσθαι, εἴπερ ἔσται τι καὶ τῶν ἄλλων παρ' αὐτοῦ γε ὑποστάντων· ὅτι µὲν γὰρ
ἀπ'αὐτοῦ, ἀνάγκη. ∆εῖ δὴ καὶ τιµιώτατον εἶναι τὸ γεννῶν τὰ ἐφεξῆς· δεῖ δὴ καὶ τιµιώτατον εἶναι τὸ

γεννώµενον καὶ δεύτερον ἐκείνου τῶν ἄλλων ἄµεινον εἶναι. Εἰ µὲν οὖν αὐτὸ νοῦς ἦν τὸ γεννῶν, νοῦ
ἐνδεέστερον, προσεχέστερον δὲ νῷ καὶ ὅµοιον δεῖ εἶναι· ἐπεὶ δὲ ἐπέκεινα νοῦ τὸ γεννῶν, νοῦν εἶναι
ἀνάγκη.  ∆ιὰ  τί  δὲ  οὐ  νοῦς,  οὗ  ἐνέργειά  ἐστι  νόησις;  Νόησις  δὲ  τὸ  νοητὸν  ὁρῶσα  καὶ  πρὸς  τοῦτο
ἐπιστραφεῖσα  καὶ  ἀπ'  ἐκείνου  οἷον  ἀποτελουµένη  καὶ  τελειουµένη  ἀόριστος  µὲν  αὐτὴ  ὥσπερ  ὄψις,
ὁριζοµένη δὲ ὑπὸ τοῦ νοητοῦ. ∆ιὸ καὶ εἴρηται· ἐκ τῆς ἀορίστου δυάδος καὶ τοῦ ἑνὸς τὰ εἴδη καὶ οἱ
ἀριθµοί· τοῦτο γὰρ ὁ νοῦς. ∆ιὸ οὐχ ἁπλοῦς, ἀλλὰ πολλά, σύνθεσίν τε ἐµφαίνων, νοητὴν µέντοι, καὶ
πολλὰ ὁρῶν ἤδη. Ἔστι µὲν οὖν καὶ αὐτὸς νοητόν, ἀλλὰ καὶ νοῶν· διὸ δύο ἤδη. Ἔστι δὲ καὶ ἄλλο τῷ
µετ' αὐτὸ νοητόν. Ἀλλὰ πῶς ἀπὸ τοῦ νοητοῦ ὁ νοῦς οὗτος; Τὸ νοητὸν ἐφ' ἑαυτοῦ µένον καὶ οὐκ ὂν
ἐνδεές,  ὥσπερ  τὸ  ὁρῶν  καὶ  τὸ  νοοῦν – ἐνδεὲς  δὲ  λέγω  τὸ  νοοῦν  ὡς  πρὸς  ἐκεῖνο – οὐκ  ἔστιν  οἷον
ἀναίσθητον, ἀλλ' ἔστιν αὐτοῦ πάντα ἐν αὐτῷ καὶ σὺν αὐτῷ, πάντη διακριτικὸν ἑαυτοῦ, ζωὴ ἐν αὐτῷ
καὶ  πάντα  ἐν  αὐτῷ,  καὶ  ἡ  κατανόησις  αὐτοῦ  αὐτὸ  οἱονεὶ  συναισθήσει  οὖσα  ἐν  στάσει  ἀιδίῳ  καὶ
νοήσει  ἑτέρως  ἢ  κατὰ  τὴν  νοῦ  νόησιν.  Εἴ  τι  οὖ µ
ν ένοντος  αὐτοῦ  ἐν  αὐτῷ  γίνεται,  ἀπ'  αὐτοῦ  τοῦτο
γίνεται, ὅταν ἐκεῖνο µάλιστα ᾖ ὅ ἐστι.<Μένοντος> οὖν αὐτοῦ <ἐν τῷ οἰκείῳ ἤθει> ἐξ αὐτοῦ µὲν τὸ
γινόµενον  γίνεται,  µένοντος  δὲ  γίνεται.  Ἐπεὶ  οὖν  ἐκεῖνο  µένει  νοητόν,  τὸ  γινόµενον  γίνεται  νόησις·
νόησις δὲ οὖσα καὶ νοοῦσα ἀφ' οὗ ἐγένετο – ἄλλο γὰρ οὐκ ἔχει –   νοῦς γίγνεται, ἄλλο οἷον νοητὸν
καὶ οἷον ἐκεῖνο καὶµίµ µ
η α καὶ εἴδωλον ἐκείνου. Ἀλλὰ πῶς µένοντος ἐκείνου γίνεται; Ἐνέργεια ἡ µέν
ἐστι τῆς οὐσίας, ἡ δ' ἐκ τῆς οὐσίας ἑκάςτου· καὶ ἡ µὲν τῆς οὐσίας αὐτό ἐστιν ἐνέργεια ἕκαστον, ἡ δὲ
ἀπ' ἐκείνης, ἣν δεῖ παντὶ ἕπεσθαι ἐξ ἀνάγκης ἑτέραν οὖσαν αὐτοῦ· οἷον καὶ ἐπὶ τοῦ πυρὸς ἡ µέν τίς
ἐστι  συµπληροῦσα  τὴν  οὐσίαν  θερµότης,  ἡ  δὲ  ἀπ'  ἐκείνης  ἤδη  γινοµένη  ἐνεργοῦντος  ἐκείνου  τὴν
σύµφυτον τῇ οὐσίᾳ ἐν τῷ µένειν πῦρ. Οὕτω δὴ κἀκεῖ· καὶ πολὺ πρότερον ἐκεῖ <µένοντος> αὐτοῦ <ἐν
τῷ  οἰκείῳ  ἤθει>  ἐκ  τῆς  ἐν  αὐτῷ  τελειότητος  καὶ  συνούσης  ἐνεργείας  ἡ  γεννηθεῖσα  ἐνέργεια
ὑπόστασιν  λαβοῦσα,  ἅτε  ἐκ  µεγάλης  δυνάµεως,  µεγίστης  µὲν  οὖν  ἁπασῶν,  εἰς  τὸ  εἶναι  καὶ  οὐσίαν
ἦλθεν· ἐκεῖνο γὰρ <ἐπέκεινα οὐσίας> ἦν. Καὶ ἐκεῖνο µὲν δύναµις πάντων, τὸ δὲ ἤδη τὰ πάντα. Εἰ δὲ
τοῦτο τὰ πάντα, ἐκεῖνο ἐπέκεινα τῶν πάντων· ἐπέκεινα ἄρα οὐσίας· καὶ εἰ τὰ πάντα, πρὸ δὲ πάντων
τὸ ἓν οὐ τὸ ἴσον ἔχον τοῖς πᾶσι, καὶ ταύτῃ δεῖ ἐπέκεινα εἶναι τῆς οὐσίας. Τοῦτο δὲ καὶ νοῦ· ἐπέκεινα
ἄρα τι νοῦ. Τὸ γὰρ ὂν οὐ νεκρὸν οὐδὲ οὐ ζωὴ οὐδὲ οὐ νοοῦν· νοῦς δὴ καὶ ὂν ταὐτόν. Οὐ γὰρ τῶν
µ
πραγ άτων ὁ νοῦς – ὥσπερ ἡ αἴσθησις τῶν αἰσθητῶν -προόντων, ἀλλ' αὐτὸς <νοῦς τὰ πράγµατα>,
εἴπερ  µὴ  εἴδη  αὐτῶν  κοµίζεται.  Πόθεν  γάρ;  Ἀλλ'  ἐνταῦθα  µετὰ  τῶν  πρα µ
γ άτων  καὶ  ταὐτὸν  αὐτοῖς
καὶ ἕν· καὶ ἡ ἐπιστήµη δὲ τῶν ἄνευ ὕλης τὰ πράγµατα.

V,5 Ὅτι οὐκ ἔξω τοῦ νοῦ τὰ νοητὰ καὶ περὶ τἀγαθοῦ (32)

Τὸν  νοῦν,  τὸν  ἀληθῆ  νοῦν  καὶ  ὄντως,  ἆρ'  ἄν  τις  φαίη  ψεύσεσθαί  ποτε  καὶ  µὴ  τὰ  ὄντα  δοξάσειν;
Οὐδαµῶς.  Πῶς  γὰρ  ἂν  ἔτι  νοῦς  ἀνοηταίνων  εἴη;  ∆εῖ  ἄρα  αὐτὸν  ἀεὶ  εἰδέναι  καὶµηδὲν  ἐπιλαθέσθαι
ποτέ, τὴν δὲ εἴδησιν αὐτῷ µήτε εἰκάζοντι εἶναι µήτε ἀµφίβολον µηδ' αὖ παρ' ἄλλου οἷον ἀκούσαντι.
Οὐ  τοίνυν  οὐδὲ  δι'  ἀποδείξεως.  Καὶ  γὰρ  εἴ  τινά  τις  φαίη  δι'  ἀποδείξεως,  ἀλλ'  οὖν  αὐτόθεν  αὐτῷ
ἐναργῆ τιν' εἶναι. Καίτοι ὁ λόγος φησὶ πάντα· πῶς γὰρ καὶ διοριεῖ τις τά τε αὐτόθεν τά τε µή; Ἀλλ'
οὖν,  ἃ  συγχωροῦσιν  αὐτόθεν,  πόθεν  φήσουσι  τούτων  τὸ  ἐναργὲς  αὐτῷ  παρεῖναι;  Πόθεν  δὲ  αὐτῷ
πίστιν,  ὅτι  οὕτως  ἔχει,  παρέξεται;  Ἐπεὶ  καὶ  τὰ  ἐπὶ  τῆς  αἰσθήσεως,  ἃ  δὴ  δοκεῖ  πίστιν  ἔχειν
ἐναργεστάτην, ἀπιστεῖται, µή ποτε οὐκ ἐν τοῖς ὑποκειµένοις, ἀλλ' ἐν τοῖς πάθεσιν ἔχει τὴν δοκοῦσαν
ὑπόστασιν  καὶ  νοῦ  δεῖ  ἢ  διανοίας  τῶν  κρινούντων·  ἐπεὶ  καὶ
µ
συγκεχωρη ένου  ἐν  τοῖς  ὑποκειµένοις
εἶναι  αἰσθητοῖς,  ὧν  ἀντίληψιν  ἡ  αἴσθησις  ποιήσεται,  τό  τε  γινωσκόµενον  δι' αἰσθήσεως  τοῦ
πράγµατος εἴδωλόν ἐστι καὶ οὐκ αὐτὸ τὸ πρᾶγµα ἡ αἴσθησις λαµβάνει· µένει γὰρ ἐκεῖνο ἔξω. Ὁ δὴ
νοῦς  γινώσκων  καὶ  τὰ  νοητὰ  γινώσκων,  εἰ  µὲν  ἕτερα  ὄντα  γινώσκει,  πῶς  µὲν  ἂν  συντύχοι  αὐτοῖς;
Ἐνδέχεται γὰρ µή, ὥστε ἐνδέχεται µὴ γινώσκειν ἢ τότε ὅτε συνέτυχε, καὶ οὐκ ἀεὶ ἕξει τὴν γνῶσιν. Εἰ
δὲ συνεζεῦχθαι φήσουσι, τί τὸ συνεζεῦχθαι τοῦτο; Ἔπειτα καὶ αἱ νοήσεις τύποι ἔσονται· εἰ δὲ τοῦτο,
καὶ ἐπακτοὶ καὶ πληγαί. Πῶς δὲ καὶ τυπώσεται, ἢ τίς τῶν τοιούτων ἡ µορφή; Καὶ ἡ νόησις τοῦ ἔξω
ὥσπερ  ἡ  αἴσθησις.  Καὶ  τί  διοίσει  ἢ  τῷ  σµικροτέρων  ἀντιλαµβάνεσθαι;  Πῶς  δὲ  καὶ  γνώσεται,  ὅτι
ἀντελάβετο  ὄντως;  Πῶς  δέ,  ὅτι  ἀγαθὸν  τοῦτο  ἢ  ὅτι  καλὸν  ἢ  δίκαιον;  Ἕκαστον  γὰρ  τούτων  ἄλλο
αὐτοῦ, καὶ οὐκ ἐν αὐτῷ αἱ τῆς κρίσεως ἀρχαί, αἷς πιστεύσει, ἀλλὰ καὶ αὗται ἔξω, καὶ ἡ ἀλήθεια ἐκεῖ.
Εἶτα κἀκεῖνα ἀναίσθητα καὶ ἄµοιρα ζωῆς καὶ νοῦ, ἢ νοῦν ἔχει. Καὶ εἰ νοῦν ἔχει, ἅµα ἐνταῦθα ἄµφω,
καὶ τὸ ἀληθὲς ὡδί, καὶ ὁ πρῶτος νοῦς οὗτος, καὶ ἐπὶ τούτου ζητήσοµεν, πῶς ἔχει ἡ ἐνταῦθα ἀλήθεια,
καὶ τὸ νοητὸν καὶ ὁ νοῦς εἰ ἐν τῷ αὐτῷ µὲν καὶ ἅµα, δύο δὲ καὶ ἕτερα, ἢ πῶς; Εἰ δ' ἀνόητα καὶ ἄνευ
ζωῆς, τί ὄντα; Οὐ γὰρ δὴ <προτάσεις> οὐδὲ <ἀξιώµατα> οὐδὲ <λεκτά>· ἤδη γὰρ ἂν καὶ αὐτὰ περὶ
ἑτέρων  λέγοι,  καὶ  οὐκ  αὐτὰ  τὰ  ὄντα  εἴη,  οἷον  τὸ  δίκαιον  καλόν,  ἄλλου  τοῦ  δικαίου  καὶ  τοῦ  καλοῦ
ὄντος.  Εἰ  δ'  ἁπλᾶ  φήσουσι,   δίκαιον  χωρὶς  καὶ  καλόν,  πρῶτον  µὲν  οὐχ  ἕν  τι  οὐδ'  ἐν  ἑνὶ  τὸ  νοητὸν
ἔσται,  ἀλλὰ  διεσπασµένον  ἕκαστον.  Καὶ  ποῦ  καὶ  κατὰ  τίνας  διέσπασται  τόπους;  Πῶς  δὲ  αὐτοῖς
συντεύξεται ὁ νοῦς περιθέων; Πῶς δὲ µενεῖ; Ἢ ἐν τῷ αὐτῷ πῶς µενεῖ; Τίνα δ' ὅλως µορφὴν ἢ τύπον
ἕξει;  Εἰ  µὴ  ὥσπερ  ἀγάλµατα  ἐκκείµενα  χρυσᾶ  ἢ  ἄλλης  τινὸς  ὕλης  ὑπό  τινος  πλάστου  ἢ  γραφέως
µ
πεποιη ένα;  Ἀλλ'  εἰ  τοῦτο,  ὁ  θεωρῶν  νοῦς  αἴσθησις  ἔσται.  ∆ιὰ  τί  δὲ  τὸ  µέν  ἐστι  τῶν  τοιούτων
δικαιοσύνη,  τὸ  δ'  ἄλλο  τι;  Μέγιστον  δὲ  πάντων  ἐκεῖνο·  εἰ  γὰρ  καὶ  ὅτι  µάλιστα  δοίη  τις  ταῦτα  ἔξω

εἶναι  καὶ  τὸν  νοῦν  αὐτὰ  οὕτως  ἔχοντα  θεωρεῖν,  ἀναγκαῖον  αὐτῷ  µήτε  τὸ  ἀληθὲς  αὐτῶν  ἔχειν
διεψεῦσθαί  τε  ἐν  ἅπασιν  οἷς  θεωρεῖ.  Τὰ  µὲν  γὰρ  ἀληθινὰ  ἂν  εἴη  ἐκεῖνα·  θεωρήσει  τοίνυν  αὐτὰ  οὐκ
ἔχων αὐτά, εἴδωλα δὲ αὐτῶν ἐν τῇ γνώσει τῇ τοιαύτῃ λαβών. Τὸ τοίνυν ἀληθινὸν οὐκ ἔχων, εἴδωλα δὲ
τοῦ ἀληθοῦς παρ' αὐτῷ λαβὼν τὰ ψευδῆ ἕξει καὶ οὐδὲν ἀληθές. Εἰ µὲν οὖν εἰδήσει, ὅτι τὰ ψευδῆ ἔχει,
ὁµολογήσει ἄµοιρος ἀληθείας εἶναι· εἰ δὲ καὶ τοῦτο ἀγνοήσει καὶ οἰήσεται τὸ ἀληθὲς ἔχειν οὐκ ἔχων,
διπλάσιον ἐν αὐτῷ τὸ ψεῦδος γενόµενον πολὺ τῆς ἀληθείας αὐτὸν ἀποστήσει. ∆ιὰ τοῦτο γὰρ καὶ ἐν
ταῖς αἰσθήσεσιν, οἶµαι, οὐκ ἔνεστιν ἀλήθεια, ἀλλὰ δόξα, ὅτι παραδεχοµένη καὶ διὰ τοῦτο δόξα οὖσα
ἄλλο παραδέχεται ἄλλου ὄντος ἐκείνου, ἐξ οὗ τοῦτο ὃ παραδέχεται ἔχει. Εἰ οὖν µὴ ἀλήθεια ἐν τῷ
νῷ,  οὗτος  µὲν  ὁ  τοιοῦτος  νοῦς  οὔτε  ἀλήθεια  ἔσται  οὔτε  ἀληθείᾳ  νοῦς  οὔτε  ὅλως  νοῦς  ἔσται.  Ἀλλ'
οὐδὲ ἄλλοθί που ἡ ἀλήθεια ἔσται. Οὐ τοίνυν δεῖ οὔτε ἔξω τὰ νοητὰ ζητεῖν, οὔτε τύπους ἐν τῷ νῷ τῶν
ὄντων  λέγειν  εἶναι,  οὔτε  τῆς  ἀληθείας  ἀποστεροῦντας  αὐτὸν  ἀγνωσίαν  τε  τῶν  νοητῶν  ποιεῖν  καὶ
ἀνυπαρξίαν καὶἔτι αὐτὸν τὸν νοῦν ἀναιρεῖν. Ἀλλ' εἴπερ καὶ γνῶσιν δεῖ καὶ ἀλήθειαν εἰσάγειν καὶ τὰ
ὄντα τηρεῖν καὶ γνῶσιν τοῦ τί ἕκαστόν ἐστιν, ἀλλὰ µὴ τοῦ ποῖόν τι ἕκαςτον, ἅτε εἴδωλον αὐτοῦ καὶ
ἴχνος  ἴσχοντας,  ἀλλὰ  µὴ  αὐτὰ  ἔχοντας  καὶ  συνόντας  καὶ  συγκραθέντας  αὐτοῖς,  τῷ  ἀληθινῷ  νῷ
δοτέον  τὰ  πάντα.  Οὕτω  γὰρ  ἂν  καὶ  εἰδείη,  καὶ  ἀληθινῶς  εἰδείη,  καὶ  οὐδ'  ἂν  ἐπιλάθοιτο  οὐδ'  ἂν
περιέλθοι ζητῶν, καὶ ἡ ἀλήθεια ἐν αὐτῷ καὶ ἕδρα ἔσται τοῖς οὖσι καὶ ζήσεται καὶ νοήσει. Ἃ δὴ πάντα
περὶ τὴν µακαριωτάτην φύσιν δεῖ ὑπάρχειν· ἢ ποῦ τὸ τίµιον καὶ  µ
σε νὸν ἔσται; Καὶ γὰρ αὖ οὕτως οὐδ'
ἀποδείξεως  δεῖ  οὐδὲ  πίστεως,  ὅτι  οὕτως – αὐτὸς  γὰρ  οὕτως  καὶ  ἐναργὴς  αὐτὸς  αὑτῷκαὶ  εἴ  τι  πρὸ
αὐτοῦ, ὅτι ἐξ αὐτοῦ, καὶ εἴ τι µετ' ἐκεῖνο, ὅτι αὐτός – καὶ οὐδεὶς πιστότερος αὐτῷ περὶ αὐτοῦ – καὶ
ὅτι  ἐκεῖ  τοῦτο  καὶ  ὄντως.  Ὥστε  καὶ  ἡ  ὄντως  ἀλήθεια  οὐ
µ
συ φωνοῦσα  ἄλλῳ  ἀλλ'  ἑαυτῇ,  καὶ  οὐδὲν
παρ' αὑτήν, ἄλλο λέγει, <ἀλλ' ὃ λέγει>, καὶ ἔστι, καὶ ὅ ἐστι, τοῦτο καὶ λέγει. Τίς ἂν οὖν ἐλέγξειε; Καὶ
πόθεν οἴσει τὸν ἔλεγχον; Εἰς γὰρ ταὐτὸν ὁ φερόµενος ἔλεγχος τῷ προειπόντι, κἂν κοµίσῃ ὡς ἄλλο,
φέρεται εἰς τὸν ἐξαρχῆς εἰπόντα καὶ ἕν ἐστιν· οὐ γὰρ ἄλλο ἀληθέστερον ἂν εὕροις τοῦ ἀληθοῦς. Μία
τοίνυν φύσις αὕτη ἡµῖν, νοῦς, τὰ ὄντα πάντα, ἡ ἀλήθεια· εἰ δέ, θεός τις µ
  έγας· µ
  ᾶλλον δὲ οὔ τις, ἀλλὰ
πᾶς  ἀξιοῖ  ταῦτα  εἶναι.  Καὶ  θεὸς  αὕτη  ἡ  φύσις,  καὶ  θεὸς  δεύτερος  προφαίνων  ἑαυτὸν  πρὶν  ὁρᾶν
ἑκεῖνον·  ὁ  δὲ  ὑπερκάθηται  καὶ  ὑπερίδρυται  ἐπὶ  καλῆς  οὕτως  οἷον  κρηπῖδος,  ἣ  ἐξ  αὐτοῦ  ἐξήρτηται.
Ἔδει γὰρ ἐκεῖνον βαίνονταµὴ ἐπ' ἀψύχου τινὸς µηδ' αὖ ἐπὶ ψυχῆς εὐθὺς βεβηκέναι, ἀλλ'   εἶναι αὐτῷ
κάλλος  ἀµήχανον  πρὸ  αὐτοῦ  προϊόν,  οἷον  πρὸ  µεγάλου  βασιλέως  πρόεισι  µὲν  πρῶτα  ἐν  ταῖς
προόδοις τὰ ἐλάττω, ἀεὶ δὲ τὰ µείζω καὶ τὰ
µ
σε νότερα ἐπ' αὐτοῖς, καὶ τὰ περὶ βασιλέα ἤδη µᾶλλον
βασιλικώτερα, εἶτα τὰµετ' αὐτὸν τίµια· ἐφ' ἅπασι δὲ τούτοις βασιλεὺς προφαίνεται ἐξαίφνης αὐτὸς ὁ
µέγας,  οἱ  δ'  εὔχονται  καὶ  προσκυνοῦσιν,  ὅσοι  µὴ  προαπῆλθον  ἀρκεσθέντες  τοῖς  πρὸ  τοῦ  βασιλέως
ὀφθεῖσιν. Ἐκεῖ µὲν οὖν ὁ βασιλεὺς ἄλλος, οἵ τε πρὸ αὐτοῦ προϊόντες ἄλλοι αὐτοῦ· ὁ δὲ ἐκεῖ βασιλεὺς
οὐκ ἀλλοτρίων ἄρχων, ἀλλ' ἔχων τὴν δικαιοτάτην καὶ φύσει ἀρχὴν καὶ τὴν ἀληθῆ βασιλείαν, ἅτε τῆς
ἀληθείας βασιλεὺς καὶ ὢν κατὰ φύσιν κύριος τοῦ αὐτοῦ ἀθρόου γεννήµατος καὶ θείου συντάγµατος,
βασιλεὺς βασιλέως καὶ βασιλέων καὶ <πατὴρ> δικαιότερον ἂν κληθεὶς <θεῶν>, ὃν ὁ Ζεὺς καὶ ταύτῃ
ἐµιµήσατο  τὴν  τοῦ  ἑαυτοῦ  πατρὸς  οὐκ  ἀνασχόµενος  θεωρίαν,  ἀλλὰ  τὴν  τοῦ  προπάτορος  οἷον
ἐνέργειαν  εἰς  ὑπόστασιν  οὐσίας. Ὅτι  µὲν  οὖν  δεῖ  τὴν  ἀναγωγὴν  ποιήσασθαι  εἰς  ἓν  καὶ ἀληθῶς  ἕν,
ἀλλὰ µὴ ὥσπερ τὰ ἄλλα ἕν, ἃ πολλὰ ὄντα µετοχῇ ἑνὸς ἕν – δεῖ δὲ τὸ µὴµετοχῇ ἓν λαβεῖν µηδὲ τὸ οὐ
µᾶλλον  ἓν  ἢ  πολλά – καὶ  ὅτι  ὁ  µὲν  νοητὸς  κόσµος  καὶ  ὁ  νοῦ µ
ς ᾶλλον  ἓν  τῶν  ἄλλων,  καὶ  οὐδὲν
ἐγγυτέρω αὐτοῦ τοῦ ἑνός, οὐ µὴν τὸ καθαρῶς ἕν, εἴρηται. Τί δὲ τὸ καθαρῶς ἓν καὶ ὄντως καὶ οὐ κατ'
ἄλλο, νῦν θεάσασθαι ποθοῦµεν, εἴ πῃ δυνατόν. Χρὴ τοίνυν ἐνταῦθα ᾆξαι πρὸς ἕν, καὶ µηδὲν αὐτῷ ἔτι
προσθεῖναι,  ἀλλὰ  στῆναι  παντελῶς  δεδιότα  αὐτοῦ  ἀποστατῆσαι  µηδὲ  τοὐλάχιστον  µηδὲ  εἰς  δύο
προελθεῖν. Εἰ δὲ µή, ἔσχες δύο, οὐκ ἐν οἷς τὸ ἕν, ἀλλὰ ἄµφω ὕστερα. Οὐ γὰρ θέλει µετ' ἄλλου οὔτε
ἑνὸς οὔτε ὁποσουοῦν συναριθµεῖσθαι οὐδ' ὅλως ἀριθµεῖσθαι· µέτρον γὰρ αὐτὸ καὶ οὐ µετρούµενον,
καὶ  τοῖς  ἄλλοις  δὲ  οὐκ  ἴσον,  ἵνα  σὺν  αὐτοῖς·  εἰ  δὲ  µή,  κοινόν  τι  ἔσται  ἐπ'  αὐτοῦ  καὶ  τῶν
συναριθµουµένων, κἀκεῖνο πρὸ αὐτοῦ· δεῖ δὲ µηδέν. Οὐδὲ γὰρ οὐδ' ὁ οὐσιώδης ἀριθµὸς κατ' αὐτοῦ,
οὐδέ γε ὁ ὕστερος τούτου, ὁ τοῦ ποσοῦ· οὐσιώδης µὲν ὁ τὸ εἶναι ἀεὶ  παρέχων, τοῦ δὲ ποσοῦ ὁ τὸ
ποσὸν µετ' ἄλλων ἢ ἔτι µὴ µετ' ἄλλων, εἴπερ ἀριθµὸς τοῦτο. Ἐπεὶ καὶ ἡ ἐν τοῖς τοῦ ποσοῦ ἀριθ µοῦ
πρὸς τὸ ἓν τὴν ἀρχὴν αὐτῶν ἀποµιµουµένη τὴν ἐν τοῖς προτέροις ἀριθµοῖς φύσις πρὸς τὸ ὄντως ἓν
οὐκ ἀναλίσκουσα τὸ ἓν οὐδὲ κερµατίζουσα τὴν ὑπόστασιν ἔχει, ἀλλὰ δυάδος γενοµένης ἔστι µονὰς ἡ
πρὸ τῆς δυάδος, καὶ οὐχ ἡ ἐν τῇ δυάδι µονὰς ἑκατέρα οὐδ' ἑτέρα ἐκείνη. Τί γὰρ µᾶλλον ὁποτεραοῦν;
Εἰ οὖν µηδετέρα αὐτῶν, ἄλλη ἐκείνη καὶ µένουσα οὗ µένει. Πῶς οὖν ἕτεραι ἐκεῖναι; Καὶ πῶς ἡ δυὰς
ἕν; Καὶ εἰ ταὐτὸ ἕν, ὅπερ ἐν ἑκατέρᾳ τῇ περιεχοµένῃ. Ἢ µετέχειν τῆς πρώτης φατέον, ἄλλας δὲ ἧς
µετέχουσι, καὶ τὴν δυάδα δέ, καθὸ ἕν, µετέχειν, οὐχ ὡσαύτως δέ· ἐπεὶ οὐδὲ ὁµοίως στρατὸς ἓν καὶ
οἰκία. Καὶ αὕτη πρὸς τὸ συνεχὲς οὔτε κατὰ τὸ ὡς εἶναι ἕν, οὔτε κατὰ τὸ ποσὸν ἕν. Ἆρ' οὖν αἱ µὲν
µονάδες ἄλλως αἱ ἐν πεντάδι καὶ δεκάδι, τὸ δὲ ἓν τὸ ἐν τῇ πεντάδι πρὸς τὸ ἓν τὸ ἐπὶ τῆς δεκάδος τὸ
αὐτό; Ἤ, εἰ ναῦς πᾶσα πρὸς πᾶσαν, µικρὰ πρὸς µεγάλην, καὶ πόλις πρὸς πόλιν, καὶ στρατὸς πρὸς
στρατόν,  ταὐτὸ  ἓν  καὶ  ἐνταῦθα·  εἰ  δὲ  µηδ'  ἐκεῖ,  οὐδ'  ἐνταῦθα.  Εἰ  γάρ  τινες  περὶ  τούτων  ἀπορίαι,
ὕστερον. Ἀλλ'  ἐπ'  ἐκεῖνο  ἐπανιτέον  λέγουσιν,  ὅτι  µένει  τὸ  πρῶτοντὸ  αὐτό,  κἂν  ἐξ  αὐτοῦ  γίνηται
ἕτερα.  Ἐν  µὲν  οὖν  τοῖς  ἀριθµοῖς  µένοντος  µὲν  τοῦ  ἕν,  ποιοῦντος  δὲ  ἄλλου,  ὁ  ἀριθµὸς  γίνεται  κατ'
αὐτό· ἐν δὲ τῷ ὅ ἐστι πρὸ τῶν ὄντων µένει µὲν πολὺ µᾶλλον ἐνταῦθα τὸ ἕν· µένοντος δὲ αὐτοῦ οὐκ
ἄλλο ποιεῖ, εἰ κατ' αὐτὸ τὰ ὄντα, ἀλλ' ἀρκεῖ αὐτὸ γεννῆσαι τὰ ὄντα. Καὶ ὥσπερ ἐκεῖ ἐπὶ τῶν ἀριθµῶν
ἦν  τοῦ  πρώτου –   τῆς  µονάδος – ἐπὶ  πᾶσιν  εἶδος  πρώτως  καὶ  δευτέρως,  καὶ  οὐκ  ἐπίσης  ἑκάστου

µεταλαµβάνοντος  τῶν  ὕστερον  αὐτῆς,  οὕτω  καὶ  ἐνταῦθα  ἕκαστον  µὲν  τῶν  µετὰ  τὸ  πρῶτον  ἔχει  τι
ἐκείνου οἷον εἶδος ἐν αὐτῷ. Κἀκεῖ µὲν ἡµετάληψις τὸ ποσὸν ὑπέστησεν αὐτῶν, ἐνταῦθα δὲ [τὸ ἴχνος
τοῦ ἑνὸς] τὴν οὐσίαν αὐτοῖς ὑπεστήσατο, ὥστ' εἶναι τὸ εἶναι ἴχνος <τοῦ> ἑνός. Καὶ τὸ εἶναι δὲ τοῦτο
– ἡ τῆς οὐσίας δηλωτικὴ ὀ µ
νο ασία –   ἀπὸ τοῦ ἓν εἴ τις λέγοι γεγονέναι, τάχ' ἂν τύχοι τοῦ ἀληθοῦς.
Τὸ  γάρ  τοι  λεγόµενον  ὂν  τοῦτο  πρῶτον  ἐκεῖθεν  οἷον  ὀλίγον  προβεβηκὸς  οὐκ  ἠθέλησεν  ἔτι  πρόσω
ἐλθεῖν µ
, εταστραφὲν  δὲ  εἰς  τὸ  εἴσω  ἔστη,  καὶ  ἐγένετο  οὐσία  καὶ  ἑστία  ἁπάντων·  οἷον  ἐν  φθόγγῳ
ἐναπερείσαντος αὐτὸν τοῦ φωνοῦντος ὑφίσταται τὸ ἓν δηλοῦν τὸ ἀπὸ τοῦ ἑνὸς καὶ τὸ ὂν ση-µαῖνον
τὸ φθεγξάµενον, ὡς δύναται. Οὕτω τοι τὸ µὲν γενόµενον, ἡ οὐσία καὶ τὸ εἶναι, µίµησιν ἔχοντα ἐκ τῆς
δυνάµεως αὐτοῦ ῥυέντα· ἡ δὲ ἰδοῦσα καὶ ἐπικινηθεῖσα τῷ θεάµατι µιµουµένη ὃ εἶδεν ἔρρηξε φωνὴν
τὴν  ‘ὄν’  καὶ  ‘τὸ  εἶναι’  καὶ  ‘οὐσίαν’  καὶ  ‘ἑστίαν’.  Οὗτοι  γὰρ  οἱ  φθόγγοι  θέλουσι
µ
ση ῆναι  τὴν
ὑπόστασιν  γεννηθέντος  ὠδῖνι  τοῦ  φθεγγοµένου  ἀποµιµούµενοι,  ὡς  οἷόν  τε  αὐτοῖς,  τὴν  γένεσιν  τοῦ
ὄντος. Ἀλλὰ ταῦτα µέν, ὥς τις ἐθέλει, λελέχθω. Τῆς δὲ γενοµένης οὐσίας εἴδους οὔσης – οὐ γὰρ δὴ
ἄλλο τι ἄν τις εἴποι τὸ ἐκεῖθεν γενόµενον – καὶ εἴδους οὐ τινός, ἀλλὰ παντός, ὡς µὴ ἂν ὑπολιπεῖν τι
ἄλλο,  ἀνάγκη  ἀνείδεον  ἐκεῖνο  εἶναι.  Ἀνείδεον  δὲ  ὂν  οὐκ  οὐσία·  τόδε  γάρ  τι  δεῖ  τὴν  οὐσίαν  εἶναι·
τοῦτο  δὲ  ὡρισµένον·  τὸ  δὲ  οὐκ  ἔστι  λαβεῖν  ὡς  τόδε·  ἤδη  γὰρ  οὐκ  ἀρχή,  ἀλλ'  ἐκεῖνο  µόνον,  ὃ  τόδε
εἴρηκας εἶναι. Εἰ οὖν τὰ  πάντα  ἐν  τῷ γενοµένῳ, τί τῶν ἐν τούτῳ ἐκεῖνο ἐρεῖς; Οὐδὲν δὲ τούτων ὂν
µόνον ἂν λέγοιτο ἐπέκεινα τούτων. Ταῦτα δὲ τὰ ὄντα καὶ τὸ ὄν· <ἐπέκεινα> ἄρα <ὄντος>. Τὸ γὰρ
ἐπέκεινα ὄντος οὐ τόδε λέγει – οὐ γὰρ τίθησιν -<οὐδὲ ὄνοµα αὐτοῦ> λέγει, ἀλλὰ φέρει µόνον τὸ οὐ
τοῦτο. Τοῦτο δὲ ποιοῦν οὐδαµοῦ αὐτὸ περιλαµβάνει· γελοῖον γὰρ ζητεῖν ἐκείνην τὴν ἄπλετον φύσιν
µ
περιλα βάνειν· ὁ γὰρ τοῦτο βουλόµενος ποιεῖν ἀπέστησεν αὑτὸν καὶ τοῦ ὁπωσοῦν καὶ κατὰ βραχὺ
εἰς ἴχνος αὐτοῦ ἰέναι· ἀλλ' ὥσπερ τὴν νοητὴν φύσιν βουλόµενος ἰδεῖν οὐ µ
δε ίαν φαντασίαν αἰσθητοῦ
ἔχων θεάσεται ὅ ἐστιν ἐπέκεινα τοῦ αἰσθητοῦ, οὕτω καὶ ὁ θεάσασθαι θέλων τὸ ἐπέκεινα τοῦ νοητοῦ
τὸ νοητὸν πᾶν ἀφεὶς θεάσεται, ὅτι µὲν ἔστι διὰ τούτου µαθών, οἷον δ' ἐστὶ τοῦτο ἀφείς. Τὸ δὲ ‘οἷον’
µ
ση αίνοι  ἂν  τὸ  οὐχ  οἷον·  οὐ  γὰρ  ἔνι  οὐδὲ  τὸ  ‘οἷον’,  ὅτῳ  µηδὲ  τὸ  ‘τι’.  Ἀλλὰ  ἡµεῖς  ταῖς  ἡµετέραις
ὠδῖσιν  ἀποροῦµεν  ὅ  τι  χρὴ  λέγειν,  καὶ  λέγοµεν  περὶ  οὐ  ῥητοῦ,  καὶ  ὀνοµάζοµεν  σηµαίνειν  ἑαυτοῖς
θέλοντες,  ὡς  δυνάµεθα.  Τάχα  δὲ  καὶ  τὸ  ‘ἓν’  ὄνοµα  τοῦτο  ἄρσιν  ἔχει  πρὸς  τὰ  πολλά.  Ὅθεν  καὶ
Ἀπόλλωνα οἱ Πυθαγορικοὶ συµβολικῶς πρὸς ἀλλήλους ἐσήµαινον ἀποφάσει τῶν πολλῶν. Εἰ δὲ θέσις
τις τὸ ἕν, τό τε ὄνοµα τό τε δηλούµενον, ἀσαφέστερον ἂν γίνοιτο τοῦ εἰ µή τις ὄνοµαἔλεγεν αὐτοῦ·
τάχα  γὰρ  τοῦτο  ἐλέγετο,  ἵνα  ὁ  ζητήσας,  ἀρξάµενος  ἀπ'  αὐτοῦ,  ὃ  πάντως  ἁπλότητός  ἐστι
µ
ση αντικόν,  ἀποφήσῃ  τελευτῶν  καὶ  τοῦτο,  ὡς  τεθὲν  µὲν  ὅσον  οἷόν  τε  καλῶς  τῷ  θεµένῳ  οὐκ  ἄξιον
µὴν  οὐδὲ  τοῦτο  εἰς  δήλωσιν  τῆς  φύσεως  ἐκείνης,  ὅτι  µηδὲ  ἀκουστὸν  ἐκεῖνοµηδὲ  τῷ  ἀκούοντι  δεῖ
συνετὸν εἶναι, ἀλλ' εἴπερ τινί, τῷ ὁρῶντι. Ἀλλ' εἰ τὸ ὁρῶν εἶδος ζητεῖβλέπειν, οὐδὲ τοῦτο εἴσεται. Ἢ
ἐπειδὴ διττὸν καὶ τὸ ἐνεργείᾳ βλέπειν, οἷον ἐπὶ ὀφθαλµοῦ – τὸµὲν γάρ ἐστιν ὅραµα αὐτῷ τὸ εἶδος τὸ
τοῦ  αἰσθητοῦ,  τὸ  δὲ  δι'  οὗ  ὁρᾷ  τὸ  εἶδος  αὐτοῦ,  ὃ  καὶ  αὐτὸ  αἰσθητόν  ἐστιν  αὐτῷ,  ἕτερον  ὂν  τοῦ
εἴδους,  αἴτιον  δὲ  τῷ  εἴδει  τοῦ  ὁρᾶσθαι,  ἐν  µὲν  τῷ  εἴδει  καὶ  ἐπὶ  τοῦ  εἴδους  συνορώµενον·  διὸ  οὐκ
ἐναργῆ τότε δίδωσι τὴν αἴσθησιν αὐτοῦ, ἅτε τοῦ ὄµµατος τετραµµένου πρὸς τὸ πεφωτισµένον· ὅταν
δὲ µηδὲν ἄλλο ᾖ παρ' αὐτό, ἀθρόᾳ εἶδε προσβολῇ, καίτοι καὶ τότε εἶδεν ἐπερειδόµενον ἄλλῳ, µόνον
δὲ αὐτὸ γενόµενον, µὴ πρὸς ἑτέρῳ, οὐ δύναται ἡ αἴσθησις λαβεῖν. Ἐπεὶ καὶ τοῦ ἡλίου τὸ φῶς τὸ ἐν
αὐτῷ τάχ' ἂν τὴν αἴσθησιν ἐξέφυγεν, εἰ µὴ ὄγκος ἐπέκειτο αὐτῷ στερεώτερος. Εἰ δέ τις φῶς πᾶν εἶναι
αὐτὸν  λέγοι,  τοῦτο  ἄν  τις  λάβοι  πρὸς  δήλωσιν  τοῦ  λεγοµένου·  ἔσται  γὰρ  φῶς  ἐν  οὐδενὶ  εἴδει  τῶν
ἄλλων ὁρωµένων, καὶ ἴσως ὁρατὸν µόνον· τὰ γὰρ ἄλλα ὁρατὰ οὐ φῶς µόνον. Οὕτω τοίνυν καὶ ἡ τοῦ
νοῦ ὄψις· ὁρᾷ µὲν καὶ αὕτη δι' ἄλλου φωτὸς τὰ πεφωτισµένα ἐκείνῃ τῇ πρώτῃ φύσει, καὶ ἐν ἐκείνοις
ὄντος  ὁρᾷ·  νεύουσα  µέντοι  πρὸς  τὴν  τῶν  καταλαµποµένων  φύσιν  ἧττον  αὐτὸ  ὁρᾷ·  εἰ  δ'  ἀφήσει  τὰ
ὁρώµενα καὶ δι' οὗ εἶδεν εἰς αὐτὸ βλέποι, φῶς ἂν καὶ φωτὸς ἀρχὴν ἂν βλέποι. Ἀλλ' ἐπεὶ µὴ ὡς ἔξω ὂν
δεῖ τὸν νοῦν τοῦτο τὸ φῶς βλέπειν, πάλιν ἐπὶ τὸν ὀφθαλµὸν ἰτέον, ὅς ποτε καὶ αὐτὸς οὐ τὸ ἔξω φῶς
οὐδὲ τὸ ἀλλότριον εἴσεται, ἀλλὰ πρὸ τοῦ ἔξω οἰκεῖόν τι καὶ µᾶλλον στιλπνότερον ἐν ἀκαρεῖ θεᾶται, ἢ
νύκτωρ ἐν σκότῳ [πρὸ αὐτοῦ] ἐξ αὐτοῦ προπηδήσαντος, ἢ ὅταν µηδὲν ἐθελήσας τῶν ἄλλων βλέπειν
προβάλλοιτο  πρὸ  αὐτοῦ  τὴν  τῶν  βλεφάρων  φύσιν  τὸ  φῶς  ὅµως  προφέρων,  ἢ  καὶ  πιέσαντος  τοῦ
ἔχοντος  τὸ  ἐν  αὐτῷ  φῶς  ἴδοι.  Τότε  γὰρ  οὐχ  ὁρῶν  ὁρᾷ  καὶ  µάλιστα  τότε  ὁρᾷ·  φῶς  γὰρ  ὁρᾷ·  τὰ  δ'
ἄλλα  φωτοειδῆ  µὲν  ἦν,  φῶς  δὲ  οὐκ  ἦν.  Οὕτω  δὴ  καὶ  νοῦς  αὑτὸν  ἀπὸ  τῶν  ἄλλων  καλύψας  καὶ
συναγαγὼν  εἰς  τὸ  εἴσω  µηδὲν  ὁρῶν  θεάσεται  οὐκ  ἄλλο  ἐν  ἄλλῳ  φῶς,  ἀλλ'  αὐτὸκαθ'  ἑαυτὸ  µόνον
καθαρὸν  ἐφ'  αὑτοῦ  ἐξαίφνης  φανέν,  ὥστε  ἀπορεῖν  ὅθεν  ἐφάνη,  ἔξωθεν  ἢ  ἔνδον, καὶ  ἀπελθόντος
εἰπεῖν «ἔνδον ἄρα ἦν καὶ οὐκ ἔνδον  αὖ». Ἢ οὐ δεῖ ζητεῖν πόθεν· οὐ γάρ ἐστι τὸ πόθεν· οὔτε γὰρ
ἔρχεται  οὔτε  ἄπεισιν  οὐδαµοῦ,  ἀλλὰ  φαίνεταί  τε  καὶ  οὐ  φαίνεται·  διὸ  οὐ  χρὴ  διώκειν,  ἀλλ'  ἡσυχῇ
µένειν,  ἕως  ἂν  φανῇ,  παρασκευάσαντα  ἑαυτὸν  θεατὴν  εἶναι,  ὥσπερ  ὀφθαλµὸς  ἀνατολὰς  ἡλίου
περιµένει·  ὁ  δὲ  ὑπερφανεὶς  τοῦ  ὁρίζοντος – <ἐξ  ὠκεανοῦ>  φασιν  οἱ  ποιηταί – ἔδωκεν  ἑαυτὸν
θεάσασθαι  τοῖς  ὄµµασιν.  Οὑτοσὶ  δέ,  ὃν  µιµεῖται  ὁ  ἥλιος,  ὑπερσχήσει  πόθεν;  Καὶ  τί  ὑπερβαλὼν
φανήσεται; Ἢ αὐτὸν ὑπερσχὼν τὸν νοῦν τὸν θεώµενον· ἑστήξεται µὲν γὰρ ὁ νοῦς πρὸς τὴν θέαν εἰς
οὐδὲν ἄλλο ἢ πρὸς τὸ καλὸν βλέπων, ἐκεῖ ἑαυτὸν πᾶς τρέπων καὶ διδούς, στὰς δὲ καὶ οἷον πληρωθεὶς
µένους εἶδε µὲν τὰ πρῶτα καλλίω γενόµενον ἑαυτὸν καὶ ἐπιστίλβοντα, ὡς ἐγγὺς ὄντος αὐτοῦ. Ὁ δὲ
οὐκ  ᾔει,  ὥς  τις  προσεδόκα,  ἀλλ'  ἦλθεν  ὡς  οὐκ  ἐλθών·ὤφθη  γὰρ  ὡς  οὐκ  ἐλθών,  ἀλλὰ  πρὸ  ἁπάντων
παρών, πρὶν καὶ τὸν νοῦν ἐλθεῖν. Εἶναι δὲ τὸν νοῦν τὸν ἐλθόντα καὶ τοῦτον εἶναι καὶ τὸν ἀπιόντα, ὅτι
µὴ οἶδε ποῦ δεῖ µένειν καὶ ποῦ ἐκεῖνος µένει, ὅτι ἐν οὐδενί. Καὶ εἰ οἷόν τε ἦν καὶ αὐτῷ τῷ νῷ µένειν

µηδαµοῦ – οὐχ ὅτι ἐν τόπῳ· οὐδὲ γὰρ οὐδ' αὐτὸς ἐν τόπῳ, ἀλλ' ὅλως µηδαµοῦ – ἦν ἂν ἀεὶ ἐκεῖνον
βλέπων· καίτοι οὐδὲ βλέπων, ἀλλ' ἓν ἐκείνῳ ὢν καὶ οὐ δύο. Νῦν δέ, ὅτι ἐστὶ νοῦς, οὕτω βλέπει, ὅτε
βλέπει, τῷ ἑαυτοῦ µὴ νῷ. Θαῦµα δή, πῶς οὐκ ἐλθὼν πάρεστι, καὶ πῶς οὐκ ὢν οὐδαµοῦ οὐδαµοῦ οὐκ
ἔστιν  ὅπου  µὴ  ἔστιν.  Ἔστι  µὲν  οὖν  οὑτωσὶ  αὐτόθεν  θαυµάσαι,  τῷ  δὲ  γνόντι,  τὸ  ἐναντίον  εἴπερ  ἦν,
θαυµάσαι· µᾶλλον δὲ οὐδὲ δυνατὸν εἶναι, ἵνα τις καὶ θαυµάσῃ. Ἔχει δὲ ὧδε·  πᾶν τὸ γενόµενον ὑπ'
ἄλλου  ἢ  ἐν  ἐκείνῳ  ἐστὶ  τῷ  πεποιηκότι  ἢ  ἐν  ἄλλῳ,  εἴπερ  εἴη  τι  µετὰ  τὸ  ποιῆσαν  αὐτό·  ἅτε  γὰρ
γενόµενον  ὑπ'  ἄλλου  καὶ  πρὸς  τὴν  γένεσιν  δεηθὲν  ἄλλου,  ἄλλου  δεῖται  πανταχοῦ·  διόπερ  <καὶ  ἐν
ἄλλῳ>.Πέφυκεν οὖν τὰ µὲν ὕστατα ἐν τοῖς πρὸ αὐτῶν ὑστάτοις, τὰ δ' [ἐν πρώτοις] ἐν τοῖς προτέροις
καὶ ἄλλο ἐν ἄλλῳ, ἕως εἰς τὸ πρῶτον ἀρχὴν ὄν. Ἀρχὴ δέ, ἅτε µηδὲν ἔχουσα πρὸ αὐτῆς, οὐκ ἔχει ἐν
ὅτῳ ἄλλῳ· µὴ ἔχουσα δ' ἐν ὅτῳ αὕτη τῶν ἄλλων ὄντων ἐν τοῖς πρὸ αὐτῶν τὰ ἄλλα περιείληφε πάντα
αὐτή·  περιλαβοῦσα  δὲ  οὔτ'  ἐσκεδάσθη  εἰς  αὐτὰ  καὶ  ἔχει  οὐκ  ἐχοµένη.  Ἔχουσα  δὴ  καὶ  αὐτὴ  οὐκ
ἐχοµένη οὐκ ἔστιν ὅπου µὴ ἔστιν· εἰ γὰρ µὴ ἔστιν, οὐκ ἔχει. Εἰ δὲ µὴ ἔχεται, οὐκ ἔστιν· ὥστε ἔστι καὶ
οὐκ ἔστι, τῷ µὲν µὴ περιέχεσθαι οὐκ οὖσα, τῷ δ' εἶναι παντὸς ἐλευθέρα οὐδα-µοῦ κωλυοµένη εἶναι.
Εἰ γὰρ αὖ κεκώλυται, ὥρισται ὑπ' ἄλλου, καὶ τὰ ἐφεξῆς ἄµοιρα αὐτοῦ, καὶµέχρι τούτου ὁ θεός, καὶ
οὐδ' ἂν ἔτι ἐφ' αὑτοῦ, ἀλλὰ δουλεύων τοῖς µετ' αὐτόν. Τὰ µὲν οὖν ἔν τινι ἐκεῖ ἐστιν, οὗ ἐστιν· ὅσα δὲ
µὴ ποῦ, οὐκ ἔστιν ὅπου µή. Εἰ γὰρ µὴ ἐνθαδί, δῆλον ὅτι ἄλλος αὐτὸν κατέχει τόπος, καὶ ἐνθαδὶ ἐν
ἄλλῳ, ὥστε ψεῦδος τὸ οὐ ποῦ. Εἰ οὖν ἀληθὲς τὸ οὐ ποῦ καὶ ψεῦδος τὸ ποῦ, ἵνα µὴ ἐν ἄλλῳ, οὐδενὸς
ἂν ἀποστατοῖ. Εἰ δὲ µηδενὸς ἀποστατεῖ οὐ ποῦ ὤν, πανταχοῦ ἔσται ἐφ' ἑαυτοῦ. Οὐδὲ γὰρ τὸ µέν τι
αὐτοῦ ὡδί, τὸ δὲ ὡδί· οὐ µὴν οὐδ' ὅλον ὡδί· ὥστε ὅλον πανταχοῦ οὐδενὸς [ἑνὸς] ἔχοντος αὐτὸ οὐδ'
αὖ µὴ ἔχοντος· ἐχοµένου ἄρα ὁτουοῦν. Ὅρα δὲ καὶ τὸν κόσµον, ὅτι, ἐπεὶ µηδεὶς κόσµος πρὸ αὐτοῦ,
οὐκ ἐν κόσµῳ αὐτὸς οὐδ' αὖ ἐν τόπῳ· τίς γὰρ τόπος πρὶν κόσµον εἶναι; Τὰ δὲ µέρη ἀνη
µ
ρτη ένα εἰς
αὐτὸν καὶ ἐν ἐκείνῳ. Ψυχὴ δὲ οὐκ ἐν ἐκείνῳ, ἀλλ' ἐκεῖνος ἐν αὐτῇ· οὐδὲ γὰρ τόπος τὸ σῶµα τῇ ψυχῇ,
ἀλλὰ ψυχὴ µὲν ἐν νῷ, σῶµα δὲ ἐν ψυχῇ, νοῦς δὲ ἐν ἄλλῳ· τούτου δὲ οὐκέτι ἄλλο, ἵν' ἂν ἦν ἐν αὐτῷ·
οὐκ ἐν ὁτῳοῦν ἄρα· ταύτῃ οὖν οὐ
µ
δα ῇ. Ποῦ οὖν τὰ ἄλλα; ἐν αὐτῷ. Οὔτε ἄρα ἀφέστηκε τῶν ἄλλων
οὔτε  αὐτὸς  ἐν  αὐτοῖς  ἐστιν  οὐδὲ  ἔστιν  οὐδὲν  ἔχον  αὐτό,  ἀλλ'  αὐτὸ  ἔχει  τὰ  πάντα.  ∆ιὸ  καὶ  ταύτῃ
ἀγαθὸν  τῶν  πάντων,  ὅτι  καὶ  ἔστι  καὶ  ἀνήρτηται  πάντα  εἰς  αὐτὸ  ἄλλο  ἄλλως.  ∆ιὸ  καὶ  ἀγαθώτερα
ἕτερα  ἑτέρων,  ὅτι  καὶ  µᾶλλον  ὄντα  ἕτερα  ἑτέρων. Ἀλλὰ  σὺ  µή  µοι  δι'  ἑτέρων  αὐτὸ  ὅρα·  εἰ  δὲ  µή,
ἴχνος  ἂν  ἴδοις,  οὐκ  αὐτό·  ἀλλ'  ἐννόει,  τί  ἂν  εἴη  τοῦτο,  ὃ  ἔστι  λαβεῖν  ἐφ'  ἑαυτοῦ  ὂν  καθαρὸν  οὐδενὶ
µιγνύµενον µετεχόντων ἁπάντων αὐτοῦ µηδενὸς ἔχοντος αὐτό· ἄλλο µὲν γὰρ οὐδὲν τοιοῦτον, δεῖ δέ
τι τοιοῦτον εἶναι. Τίς ἂν οὖν τὴν δύναµιν αὐτοῦ ἕλοι ὁµοῦ πᾶσαν; Εἰ γὰρ ὁµοῦ πᾶσαν, τί ἄν τις αὐτοῦ
διαφέροι; Κατὰ µέρος ἄρα; Ἀλλὰ προσβαλεῖς µὲν ἀθρόως ὁ προσβάλλων, ὅλον δὲ οὐκ ἀπαγγελεῖς·
εἰ δὲ µή, νοῦς νοῶν ἔσῃ, κἂν τύχῃς, ἐκεῖνός σε ἐκφεύξεται, µᾶλλον δὲ σὺ αὐτόν. Ἀλλ' ὅταν µὲν ὁρᾷς,
ὅλον  βλέπε·  ὅταν  δὲ  νοῇς,  ὅ  τι  ἂ µ
ν ν µ
η ονεύσῃς  αὐτοῦ,  νόει,  ὅτι  τἀγαθόν – ζωῆς  γὰρ  ἔµφρονος  καὶ
νοερᾶς αἴτιος δύναµις ὤν, ἀφ' οὗ ζωὴ καὶ νοῦς ὅ τι <τε> οὐσίας καὶ τοῦ ὄντος – ὅτι ἕν – ἁπλοῦν γὰρ
καὶ  πρῶτον – ὅτι  ἀρχή – ἀπ'  αὐτοῦ  γὰρ  πάντα·  ἀπ'  αὐτοῦ  <κίνησις>  ἡ  πρώτη,  οὐκ  ἐν  αὐτῷ,  ἀπ'
αὐτοῦ <στάσις>, ὅτι αὐτὸς µὴ ἐδεῖτο· <οὐ> γὰρ <κινεῖται οὐδ' ἕστηκεν>· οὐδὲ γὰρ εἶχεν οὔτε ἐν ᾧ
στήσεται  οὔτε  ἐν  ᾧ  κινηθήσεται·  περὶ  τί  γὰρ  ἢ  πρὸς  τί  ἢ  ἐν  τίνι;  Πρῶτος  γὰρ  αὐτός.  Ἀλλ'  οὐδὲ
πεπερασµένος[εἶναι]· ὑπὸ τίνος γάρ; Ἀλλ' οὐδ' ἄπειρος ὡς µέγεθος· ποῦ γὰρ ἔδει προελθεῖν αὐτὸν ἢ
ἵνα  τί  γένηται  αὐτῷ  οὐδενὸς  δεοµένῳ;  Τὸ  δ'  ἄπειρον  ᾗ  δύναµις  ἔχει·  οὐ  γὰρ  ἄλλως  ποτὲ  οὐδ'
ἐπιλείψει, ὅπου καὶ τὰ µὴ ἐπιλείποντα δι' αὐτόν. Καὶ τὸ ἄπειρον τούτῳ τῷ µὴ πλέον ἑνὸς εἶναι µηδὲ
ἔχειν πρὸς ὃ ὁριεῖ τι τῶν ἑαυτοῦ· τῷ γὰρ ἓν εἶναι οὐ µ µ
ε έτρηται οὐδ' εἰς ἀριθµὸν ἥκει. Οὔτ' οὖν πρὸς
ἄλλο  οὔτε  πρὸς  αὑτὸ  πεπέρανται·  ἐπεὶ  οὕτως  ἂν  εἴη  καὶ  δύο.  Οὐδὲ  σχῆµα  τοίνυν,  ὅτι  µηδὲ  µέρη,
οὐδὲ µορφή. Μὴ τοίνυν ζήτει θνητοῖς ὄµµασι τοῦτο, οἷόν φησιν ὁ λόγος, µηδ' ὅτι οὕτως ἐστὶν ἰδεῖν,
ὡς ἄν τις ἀξιώσειε πάντα αἰσθητὰ εἶναι ὑπολαµβάνων – τὸ µάλιστα πάντων ἀναιρεῖ. Ἃ γὰρ ἡγεῖταί
τις εἶναι µάλιστα, ταῦτα µάλιστα οὐκ ἔστι· τὸ δὲ µέγα ἧττόν ἐστι. Τὸ δὲ πρῶτον ἀρχὴ τοῦ εἶναι καὶ
κυριώτερον αὖ τῆς οὐσίας· ὥστε ἀντιστρεπτέον τὴν δόξαν· εἰ δὲ µή, καταλελείψῃ ἔρηµος θεοῦ, οἷον
οἱ ἐν ταῖς ἑορταῖς ὑπὸ <γαςτριµαργίας> πλήσαντες ἑαυτούς, ὧν οὐ θέµις λαβεῖν τοὺς εἰσιόντας πρὸς
τοὺς θεούς, νοµίσαντες µᾶλλον ἐκεῖνα ἐναργέστερα εἶναι τῆς θέας τοῦ θεοῦ, ᾧ ἑορτάζειν προσήκει,
οὐ µετέσχον τῶν ἐκεῖ ἱερῶν. Καὶ γὰρ ἐν τούτοις τοῖς ἱεροῖς ὁ θεὸς οὐχ ὁρώµενος ἀπιστεῖσθαι ποιεῖ
ὡς οὐκ ὢν τοῖς ἐναργὲς νοµίζουσι µόνον, ὃ τῇ σαρκὶ µόνον ἴδοιεν· οἷον εἴ τινες διὰ βίου κοιµώµενοι
ταῦτα  µὲν  πιστὰ  καὶ  ἐναργῆ  νοµίζοιεν  τὰ  ἐν  τοῖς  ὀνείρασιν,  εἰ  δέ  τις  αὐτοὺς  ἐξεγείρειεν,
ἀπιστήσαντες τοῖς διὰ τῶν ὀ
µ
φθαλ ῶν ἀνεῳγότων ὀφθεῖσι πάλιν καταδαρθάνοιεν. Χρὴ δὲ βλέπειν ᾧ
ἕκαστα  δεῖ  αἰσθάνεσθαι,  ὀφθαλµοῖ µ
ς ὲν  ἄλλα,  ὠσὶ  δὲ  ἕτερα,  καὶ  τὰ  ἄλλα  ὡσαύτως·  καὶ  τῷ  νῷ
πιστεύειν  ἄλλα  ὁρᾶν,  καὶ  µὴ  τὸ  νοεῖν  ἀκούειν  νοµίζειν  ἢ  ὁρᾶν,  ὥσπερ  ἂν  εἰ  τοῖς  ὠσὶν  ἐπιτάττοιεν
βλέπειν, καὶ τὰς φωνὰς οὐκ εἶναι, ὅτι µὴ ὁρῶνται. Χρὴ δὲ ἐννοεῖν, ὥς εἰσιν  ἐπιλελησµένοι, οὗ καὶ ἐξ
ἀρχῆς  εἰς  νῦν  ποθοῦσι  καὶ  ἐφίενται  αὐτοῦ.  Πάντα  γὰρ  ὀρέγεται  ἐκείνου  καὶ  ἐφίεται  αὐτοῦ  φύσεως
ἀνάγκῃ,  ὥσπερ  ἀποµ µ
ε αντευµένα,  ὡς  ἄνευ  αὐτοῦ  οὐ  δύναται  εἶναι.  Καὶ  τοῦ  µὲν  καλοῦ  ἤδη  οἷον
εἰδόσι  καὶ  ἐγρηγορόσιν  ἡ  ἀντίληψις  καὶ  τὸ  θάµβος,  καὶ  τοῦ  ἔρωτος  ἡ  ἔγερσις·  τὸ  δ'  ἀγαθόν,  ἅτε
πάλαι παρὸν εἰς ἔφεσιν σύµφυτον, καὶ κοιµωµένοις πάρεστι καὶ οὐ θαµβεῖ ποτε ἰδόντας, ὅτι σύνεστιν
ἀεὶ καὶ οὐ ποτὲ ἡ ἀνάµνησις· οὐ µὴν ὁρῶσιν αὐτό, ὅτι κοιµ µ
ω ένοις πάρεστι. Τοῦ δὲ καλοῦ ὁ ἔρως,
ὅταν παρῇ, ὀδύνας δίδωσιν, ὅτι δεῖ ἰδόντας ἐφίεσθαι. ∆εύτερος ὢν οὗτος ὁ ἔρως καὶ ἤδη συνιέντων
µᾶλλον δεύτερον µηνύει τὸ καλὸν εἶναι· ἡ δὲ ἀρχαιοτέρα τούτου καὶ ἀναίσθητος ἔφεσις ἀρχαιότερόν
φησι  καὶ  τἀγαθὸν  εἶναι  καὶ  πρότερον  τούτου.  Καὶ  οἴονται  δὲ  τἀγαθὸν  λαβόντες  ἀρκεῖν  αὐτοῖς

ἅπαντες·  εἰς  γὰρ  τὸ  τέλος  ἀφῖχθαι·  τὸ  δὲ  καλὸν  οὔτε  πάντες  εἶδον  γενόµενόν  [τό]  τε  καλὸν  αὐτῷ
οἴονται εἶναι, ἀλλ' οὐκ αὐτοῖς, οἷα καὶ τὸ τῇδε κάλλος· τοῦ γὰρ ἔχοντος τὸκάλλος εἶναι. Καὶ καλοῖς
εἶναι  δοκεῖν  ἀρκεῖ,  κἂν  µὴ  ὦσι·  τὸ  δ'  ἀγαθὸν  οὐ  δόξῃ  ἐθέλουσιν  ἔχειν.  Ἀντιποιοῦνται  γὰρ  µάλιστα
τοῦ πρώτου, καὶ φιλονεικοῦσι καὶ ἐρίζουσι τῷ καλῷ, ὡς καὶ αὐτῷ γεγονότι ὥσπερ αὐτοί· οἷον εἴ τις
ὕστερος ἀπὸ βασιλέως τῷ µετὰ βασιλέα εἰς ἀξίωσιν ἴσην βούλοιτο ἰέναι, ὡς ἀφ' ἑνὸς καὶ τοῦ αὐτοῦ
ἐκείνῳ  γεγενηµένος,  ἀγνοῶν  ὡς  ἀνήρτηται  µὲν  καὶ  αὐτὸς  εἰς  βασιλέα,  ἔστι  δὲ  ἐκεῖνος  πρὸ  αὐτοῦ.
Ἀλλ' οὖν ἡ τῆς πλάνης αἰτία τὸ µετέχειν ἄµφω τοῦ αὐτοῦ καὶ πρότερον τὸ ἓν ἀµφοτέρων εἶναι, καὶ
ὅτι κἀκεῖ τὸ µὲν ἀγαθὸν αὐτὸ οὐ δεῖται τοῦ καλοῦ, τὸ δὲ καλὸν ἐκείνου. Καὶ ἔστι δὲ τὸ µὲν ἤπιον καὶ
προσηνὲς καὶ ἁβρότερον καί, ὡς ἐθέλει τις, παρὸν αὐτῷ· τὸ δὲ θάµβος ἔχει καὶ ἔκπληξιν καὶ συµµιγῆ
τῷ  ἀλγύνοντι  τὴν  ἡδονήν.  Καὶ  γὰρ  αὖ  καὶ  ἕλκει  ἀπὸ  τοῦ  ἀγαθοῦ  τοὺς  οὐκ  εἰδότας,  ὥσπερ  ἀπὸ
πατρὸς  τὸ  ἐρώµενον·  νεώτερον  γάρ·  τὸ  δὲ  πρεσβύτερον  οὐ  χρόνῳ,  ἀλλὰ  τῷ  ἀληθεῖ,  ὃ  καὶ  τὴν
δύναµιν  προτέραν  ἔχει·  πᾶσαν  γὰρ  ἔχει·  τὸ  γὰρ  µετ'  αὐτὸ  οὐ  πᾶσαν,  ἀλλ'  ὅση  µετ'  αὐτὸν  καὶ  ἀπ'
αὐτοῦ.  Ὥστε  ἐκεῖνοςκαὶ  ταύτης  κύριος,  οὐ  δεηθεὶς  οὗτος  τῶν  ἐξ  αὐτοῦ  γενοµένων,  ἀλλὰ  πᾶν  καὶ
ὅλον  ἀφεὶς  τὸ  γενόµενον,  ὅτι  µὴ  ἐδεῖτο  µηδὲν  αὐτοῦ,  ἀλλ'  ἔστιν  ὁ  αὐτός,  οἷος  καὶ  πρὶν  τοῦτο
γεννῆσαι.  Ἐπεὶ  οὐδ'  ἂν  ἐµέλησεν  αὐτῷ  µὴ  γενοµένου·  ἐπεὶ  οὐδ'  εἰ  ἄλλῳ  δυνατὸν  ἦν  γενέσθαι  ἐξ
αὐτοῦ, ἐφθόνησεν ἄν· νῦν δὲ οὐκ ἔστιν οὐδὲν γενέσθαι· οὐδὲν γάρ ἐστιν ὃ µὴ γέγονε γενοµένων τῶν
πάντων. Αὐτὸς δὲ οὐκ ἦν τὰ πάντα, ἵν' ἂν ἐδεήθη αὐτῶν, ὑπερβεβηκὼς δὲ τὰ πάντα οἷός τε ἦν καὶ
ποιεῖν αὐτὰ καὶ ἐφ' ἑαυτῶν ἐᾶσαι εἶναι αὐτὸς ὑπὲρ αὐτῶν ὤν. Ἔδει δὲ καὶ τἀγαθὸν αὐτὸν ὄντα καὶ
µὴ ἀγαθὸν µὴ ἔχειν ἐν αὐτῷ µηδέν, ἐπεὶ µηδὲ ἀγαθόν. Ὃ γὰρ ἕξει, ἢ ἀγαθὸν ἔχει ἢ οὐκ ἀγαθόν· ἀλλ'
οὔτε ἐν τῷ ἀγαθῷ τῷ κυρίως καὶ πρώτως ἀγαθῷ τὸ µὴ ἀγαθόν, οὔτε τὸ ἀγαθὸν ἔχει τὸ ἀγαθόν. Εἰ
οὖν µήτε τὸ οὐκ ἀγαθὸν µήτε τὸ ἀγαθὸν ἔχει, οὐδὲν ἔχει· εἰ οὖν«οὐδὲν ἔχει», <µόνον καὶ ἔ
µ
ρη ον>
τῶν  ἄλλων      ἐστίν.  Εἰ  οὖν  τὰ  ἄλλα  ἢ  ἀγαθά  ἐστι  καὶ  οὐ  τἀγαθὸν  ἢ  οὐκ  ἀγαθά  ἐστιν,  οὐδέτερα  δὲ
τούτων  ἔχει,  οὐδὲν  ἔχων  τῷ  µηδὲν  ἔχειν  ἐστὶ  τὸ  ἀγαθόν.  Εἰ δ'  ἄρα  τις  ὁτιοῦν  αὐτῷ προστίθησιν,  ἢ
οὐσίαν ἢ νοῦν ἢ καλόν, τῇ προσθήκῃ ἀφαιρεῖται αὐτοῦ τἀγαθὸν εἶναι. Πάντα ἄρα ἀφελὼν καὶ οὐδὲν
περὶ  αὐτοῦ εἰπὼν  οὐδέ τι  ψευσάµενος,  ὡς  ἔστι παρ'  αὐτῷ,  εἴασε  τὸ  ‘ἔστιν’  οὐδὲν
µ
κατα αρτυρήσας
τῶν οὐ παρόντων, οἷον οἱ µὴ ἐπιστήµῃ τοὺς ἐπαίνους ποιούµενοι, οἳ ἐλαττοῦσι τὴν τῶν ἐπαινουµένων
δόξαν  προστιθέντες  αὐτοῖς  ἃ  τῆς  ἀξίας  αὐτῶν  ἐστιν  ἐλάττω,  ἀποροῦντες  ἀληθεῖς  εἰπεῖν  περὶ  τῶν
ὑποκειµένων  προσώπων  τοὺς  λόγους.  Καὶ  οὖν  καὶ  ἡµεῖς  µηδὲν  τῶν  ὑστέρων  καὶ  τῶν  ἐλαττόνων
προστιθῶµεν,  ἀλλ'  ὡς  ὑπὲρ  ταῦτα  ἰὼν  ἐκεῖνος  τούτων  αἴτιος  ᾖ,  ἀλλὰ  µὴ  αὐτὸς  ταῦτα.  Καὶ  γὰρ  αὖ
φύσις ἀγαθοῦ οὐ πάντα εἶναι οὐδ' αὖ ἕν τι τῶν πάντων· εἴη γὰρ ἂν ὑπὸ ἓν καὶ ταὐτὸν τοῖς ἅπασιν,
ὑπὸ  δὲ  ταὐτὸν  ὂν  τοῖς  πᾶσι  διαφέροι  ἂν  τῷ  ἰδίῳ  µόνον  καὶ  διαφορᾷ  καὶ  προσθήκῃ.  Ἔσται  τοίνυν
δύο, οὐχ ἕν, ὧν τὸ µὲν οὐκ ἀγαθόν, τὸ κοινόν, τὸ δὲ ἀγαθόν. Μικτὸν ἄρα ἔσται ἐξ ἀγαθοῦ καὶ οὐκ
ἀγαθοῦ·  οὐκ  ἄρα  καθαρῶς  ἀγαθὸν  οὐδὲ  πρώτως,  ἀλλ'  ἐκεῖνο  ἂν  εἴη  πρώτως,  οὗµετέχον  παρὰ  τὸ
κοινὸν  γεγένηται  ἀγαθόν.  Μεταλήψει  µὲν  δὴ  αὐτὸ  ἀγαθόν·  οὗ  δὲ  µετέλαβεν,  οὐδὲν  τῶν  πάντων.
[Οὐδὲν ἄρα τῶν πάντων τὸ ἀγαθόν.] Ἀλλ' εἰ ἐν αὐτῷ τοῦτο τὸ ἀγαθόν – διαφορὰ γάρ, καθ' ἣν τοῦτο
τὸ σύνθετον ἦν ἀγαθόν – δεῖ αὐτῷ παρ' ἄλλου εἶναι. Ἦν δὲ αὐτὸ ἁπλοῦν καὶ µόνον ἀγαθόν· πολλῷ
ἄρα τὸ ἀφ' οὗ µόνον ἀγαθόν. Τὸ ἄρα πρώτως καὶ τἀγαθὸν ὑπέρ τε πάντα τὰ ὄντα ἀναπέφανται ἡµῖν
καὶ  µόνον  ἀγαθὸν  καὶ  οὐδὲν  ἔχον  ἐν  ἑαυτῷ,  ἀλλὰ  ἀµιγὲς  πάντων  καὶ  ὑπὲρ  πάντα  καὶ  αἴτιον  τῶν
πάντων. Οὐ γὰρ δὴ ἐκ κακοῦ τὸ καλὸν οὐδὲ τὰ ὄντα οὐδ' αὖ ἐξ ἀδιαφόρων. Κρεῖττον γὰρ τὸ ποιοῦν
τοῦ ποιουµένου· τελειότερον γάρ.

V,6 Περὶ τοῦ τὸ ἐπέκεινα τοῦ ὄντος µ
  ὴ νοεῖν καὶ τί τὸ πρώτως νοοῦν καὶ τὸ δευτέρως (24)

Τὸ µέν ἐστι νοεῖν ἄλλο ἄλλο, τὸ δὲ αὐτὸ αὐτό, ὃ ἤδη φεύγει µᾶλλον τὸ δύο εἶναι. Τὸ δὲ πρότερον
λεχθὲν  βούλεται  καὶ  αὐτό,  ἀλλ'  ἧττον  δύναται·  παρ'  αὐτῷ  µὲν  γὰρ  ἔχει  ὃ  ὁρᾷ,  ἕτερόν  γε  µὴν  ὂν
ἐκείνου.  Τὸ  δὲ  οὐ  κεχώρισται  τῇ  οὐσίᾳ,  ἀλλὰ  συνὸν  αὐτῷ  ὁρᾷ  ἑαυτό.  Ἄµφω  οὖν  γίνεται  ἓν  ὄν.
Μᾶλλον οὖν νοεῖ, ὅτι ἔχει, καὶ πρώτως νοεῖ, ὅτι τὸ νοοῦν δεῖ ἓν καὶ δύο εἶναι. Εἴτε γὰρ µὴ ἕν, ἄλλο
τὸ νοοῦν, ἄλλο τὸ νοούµενον ἔσται – οὐκ ἂν οὖν πρώτως νοοῦν εἴη, ὅτι ἄλλου τὴν νόησιν λαµβάνον
οὐ  τὸ  πρώτως  νοοῦν  ἔσται,  ὅτι  ὃ  νοεῖ  οὐκ  ἔχει  ὡς  αὑτοῦ,  ὥστε  οὐδ'  αὐτό·  ἢ  εἰ  ἔχει  ὡς  αὐτό,  ἵνα
κυρίως νοῇ, τὰ δύο ἓν ἔσται· δεῖ ἄρα ἓν εἶναι ἄµφω – εἴτε ἓν µέν, µὴ δύο δὲ αὖ ἔσται, ὅ τι νοήσει οὐχ
ἕξει· ὥστε οὐδὲ νοοῦν ἔσται. Ἁπλοῦν ἄρα καὶ οὐχ ἁπλοῦν δεῖ εἶναι. Μᾶλλον δ' ἄν τις αὐτὸ τοιοῦτον
ὂν ἕλοι ἀπὸ τῆς ψυχῆς ἀναβαίνων· ἐνταῦθα γὰρ διαιρεῖν ῥᾴδιον, καὶ ῥᾷον ἄν τις τὸ διπλοῦν ἴδοι. Εἰ
οὖν  τις  διπλοῦν  φῶς  ποιήσειε,  τὴν  µὲν  ψυχὴν  κατὰ  τὸ  ἧττον,  τὸ  δὲ  νοητὸν  αὐτῆς  κατὰ  τὸ
καθαρώτερον,  εἶτα  ποιήσειε  καὶ  τὸ  ὁρῶν  ἴσον  εἶναι  φῶς  τῷ  ὁρωµένῳ,  οὐκ  ἔχων  ἔτι  χωρίζειν  τῇ
διαφορᾷ  ἓν  τὰ  δύο  θήσεται  νοῶν  µέν,  ὅτι  δύο  ἦν,  ὁρῶν  δὲ  ἤδη  ἕν·  οὕτω  νοῦν  καὶ  νοητὸν  αἱρήσει.
Ἡµεῖς  µὲν  οὖν  τῷ  λόγῳ  ἐκ  δύο  ἓν  πεποιήκαµεν,  τὸ  δ'  ἀνάπαλιν  ἐξ  ἑνός  ἐστι  δύο,  ὅτι  νοεῖ,  ποιοῦν
αὐτὸ δύο, µᾶλλον δὲ ὄν, ὅτι νοεῖ, δύο, καὶ ὅτι αὐτό, ἕν. Εἰ δὴ τὸµὲν πρώτως νοοῦν, τὸ δὲ ἤδη ἄλλως
νοοῦν, τὸ ἐπέκεινα τοῦ πρώτως νοοῦντος οὐκ ἂν ἔτι νοοῖ· νοῦν γὰρ δεῖ γενέσθαι, ἵνα νοῇ, ὄντα δὲ
νοῦν καὶ νοητὸν ἔχειν καὶ πρώτως νοοῦντα ἔχειν τὸ νοητὸν ἐν αὑτῷ. Νοητὸν δὲ ὂν οὐκ ἀνάγκη πᾶν
καὶ νοοῦν ἐν αὑτῷ ἔχειν καὶ νοεῖν· ἔσται γὰρ οὐµόνον νοητόν, ἀλλὰ καὶ νοοῦν, πρῶτόν τε οὐκ ἔσται
δύο ὄν. Ὅ τε νοῦς ὁ τὸ νοητὸν ἔχων οὐκ ἂν συσταίη µὴ οὔσης οὐσίας καθαρῶς νοητοῦ, ὃ πρὸς µὲν

τὸν νοῦν νοητὸν ἔσται, καθ' ἑαυτὸ δὲοὔτε νοοῦν οὔτε νοητὸν κυρίως ἔσται·  τό τε γὰρ νοητὸν ἑτέρῳ
ὅ τε νοῦς τὸ ἐπιβάλλον τῇ νοήσει κενὸν ἔχει ἄνευ τοῦ λαβεῖν καὶ ἑλεῖν τὸ νοητὸν ὃ νοεῖ· οὐ γὰρ ἔχει
τὸ νοεῖν ἄνευ τοῦ νοητοῦ. Τότε οὖν τέλεον, ὅταν ἔχῃ; Ἔδει δὲ πρὸ τοῦ νοεῖν τέλεον εἶναι παρ' αὐτοῦ
τῆς οὐσίας. Ὧι ἄρα τὸ τέλεον ὑπάρξει, πρὸ τοῦ νοεῖν τοῦτο ἔσται· οὐδὲν ἄρα δεῖ αὐτῷ τοῦ νοεῖν·
αὐτάρκης γὰρ πρὸ τούτου· οὐκ ἄρα νοήσει. Τὸ µὲν ἄρα οὐ νοεῖ, τὸ δὲ πρώ  τως νοεῖ, τὸ δὲ νοήσει
δευτέρως. Ἔτιεἰ νοήσει τὸ πρῶτον, ὑπάρξει τι αὐτῷ· οὐκ ἄρα πρῶτον, ἀλλὰ καὶ δεύτερον καὶ οὐχ ἕν,
ἀλλὰ πολλὰ ἤδη καὶ πάντα ὅσα νοήσει· καὶ γάρ, εἰ µόνον ἑαυτόν, πολλὰ ἔσται. Εἰ δὲ πολλὰ τὸ αὐτὸ
οὐδὲν κωλύειν φήσουσιν, ἓν τούτοις ὑποκείµενον ἔσται· οὐ δύναται γὰρ πολλὰ µὴ ἑνὸς ὄντος, ἀφ' οὗ
ἢ  ἐν  ᾧ,  ἢ  ὅλως  ἑνὸς  καὶ  τούτου  πρώτου  τῶν  ἄλλων  ἀριθµουµένου,  ὃ  αὐτὸ  ἐφ'  ἑαυτοῦ  δεῖ  λαβεῖν
µόνον. Εἰ δὲ ὁµοῦ εἴη µετὰ τῶν ἄλλων, δεῖ τοῦτο συλλαβόντα αὐτὸ µετὰ τῶν ἄλλων, ὅµως δὲ ἕτερον
τῶν ἄλλων ὄν, ἐᾶν ὡς µετ' ἄλλων, ζητεῖν δὲ τοῦτο τὸ ὑποκείµενον τοῖς ἄλλοιςµηκέτι µετὰ τῶν ἄλλων,
ἀλλὰ  αὐτὸ  καθ'  ἑαυτό.  Τὸ  γὰρ  ἐν  τοῖς  ἄλλοις  αὐτὸ  ὅµοιον  µὲν  ἂν  εἴη  τούτῳ,  οὐκ  ἂν  δὲ  εἴη  τοῦτο.
Ἀλλὰ δεῖ αὐτὸ µόνον εἶναι, εἰ µέλλοι καὶ ἐν ἄλλοις ὁρᾶσθαι· εἰ µή τις αὐτοῦ λέγοι τὸ εἶναι σὺν τοῖς
ἄλλοις τὴν ὑπόστασιν ἔχειν· οὐκ ἄρα ἁπλοῦν αὐτὸ ἔσται, οὐδὲ τὸ συγκείµενον ἐκ πολλῶν ἔσται· τό
τε  γὰρ  οὐ  δυνάµενον  ἁπλοῦν  εἶναι  ὑπόστασιν  οὐχ  ἕξει,  τό  τε  συγκείµενον  ἐκ  πολλῶν  ἁπλοῦ  οὐκ
ὄντος οὐδ' αὐτὸ ἔσται. Ἑκάστου γὰρ ἁπλοῦ οὐ δυναµένου εἶναι οὐδ' ὑφεστηκότος τινὸς ἑνὸς ἁπλοῦ
ὑφ'  ἑαυτοῦ  τὸ  συγκείµενον  ἐκ  πολλῶν,  οὐδενὸς  αὐτῶν  ὑπόστασιν  ἔχειν  καθ'  ἑαυτὸ  [οὐ]  δυναµένου
οὐδὲ  παρέχειν  αὐτὸ  µετ'  ἄλλου  εἶναι  τῷ  ὅλως  µὴ  εἶναι,  πῶς  ἂν  τὸ  ἐκ  πάντων  εἴη  σύνθετον  ἐκ  µὴ
ὄντων γεγενηµένον, οὐ τὶ µὴ ὄντων, ἀλλ' ὅλωςµὴ ὄντων; Εἰ ἄρα πολλά τί ἐστι, δεῖ πρὸ τῶν πολλῶν ἓν
εἶναι. Εἰ οὖν τῷ νοοῦντι πλῆθος, δεῖ ἐν τῷ <µὴ> πλήθει τὸ νοεῖν µὴ εἶναι. Ἦν δὲ τοῦτο τὸ πρῶτον.
Ἐν  τοῖς  ὑστέροις  ἄρα  αὐτοῦ  τὸ  νοεῖν  καὶ  νοῦς  ἔσται. Ἔτι  εἰ  τὸ  ἀγαθὸν  ἁπλοῦν  καὶ  ἀνενδεὲς  δεῖ
εἶναι, οὐδ' ἂν τοῦ νοεῖν δέοιτο· οὗ δὲµὴ δεῖ αὐτῷ, οὐ παρέσται αὐτῷ, ἐπεὶ καὶ ὅλως οὐδὲν πάρεστιν
αὐτῷ· οὐκ ἄρα πάρεστιν αὐτῷ τὸ νοεῖν. Καὶ νοεῖ οὐδέν, ὅτι µηδὲ ἄλλο. Ἔτι ἄλλο νοῦς τοῦ ἀγαθοῦ·
ἀγαθοειδὴς γὰρ τῷ τὸ ἀγαθὸν νοεῖν. Ἔτι ὡς ἐν τοῖς δυσὶν ὄντος ἑνὸς καὶ ἄλλου οὐχ οἷόν τε τοῦτο τὸ
ἓν τὸ µετ' ἄλλου τὸ ἓν εἶναι, ἀλλ' ἔδει ἓν ἐφ' ἑαυτοῦ πρὸ τοῦ µετ' ἄλλου εἶναι, οὕτω δεῖ καὶ ἐν ᾧ µετ'
ἄλλου τὸ ἐνυπάρχον ἁπλοῦν, καθ' αὑτὸ τοῦτο ἁπλοῦν εἶναι, οὐκ ἔχον οὐδὲν ἐν ἑαυτῷ τῶν ὅσα ἐν τῷ
µετ' ἄλλων. Πόθεν γὰρ ἐν ἄλλῳ ἄλλο, µὴ πρότερον χωρὶς ὄντος ἀφ' οὗ τὸ ἄλλο; Τὸ µὲν γὰρ ἁπλοῦν
οὐκ ἂν παρ' ἄλλου εἴη, ὃ δ' ἂν πολὺ ᾖ ἢ δύο, δεῖ αὐτὸ ἀνηρτῆσθαι εἰς ἄλλο. Καὶ οὖν ἀπεικαστέον τὸ
µὲν φωτί, τὸ δὲ ἐφεξῆς ἡλίῳ, τὸ δὲ τρίτον τῷ σελήνης ἄστρῳ κοµιζοµένῳ τὸ φῶς παρ' ἡλίου. Ψυχὴ
µὲν γὰρ ἐπακτὸν νοῦν ἔχει ἐπιχρωννύντα αὐτὴν νοερὰν οὖσαν, νοῦς δ' ἐν αὐτῷ οἰκεῖον ἔχει οὐ φῶς
ὢν µόνον, ἀλλ' ὅ ἐστι πεφωτισµένον ἐν τῇ αὐτοῦ οὐσίᾳ, τὸ δὲ παρέχον τούτῳ τὸ φῶς οὐκ ἄλλο ὂν
φῶς ἐστιν ἁπλοῦν παρέχον τὴν δύναµιν ἐκείνῳ τοῦ εἶναι ὅ ἐστι. Τί ἂν οὖν αὐτὸ δέοιτό τινος; Οὐ γὰρ
αὐτὸ τὸ αὐτὸ τῷ ἐν ἄλλῳ· ἄλλο γὰρ τὸ ἐν ἄλλῳ ἐστὶ τοῦ αὐτὸ καθ' αὑτὸ ὄντος. Ἔτι τὸ πολὺ ζητοῖ
ἂν  ἑαυτὸ  καὶ  ἐθέλοι  ἂν  συννεύειν  καὶ  συναισθάνεσθαι  αὐτοῦ.  Ὃ  δ'  ἐστὶ  πάντη  ἕν,  ποῦ  χωρήσεται
πρὸς αὐτό; Ποῦ δ' ἂν δέοιτο συναισθήσεως; Ἀλλ' ἔστι τὸ αὐτὸ καὶ συναισθήσεως καὶ πάσης κρεῖττον
νοήσεως. Τὸ γὰρ νοεῖν οὐ πρῶτον οὔτε τῷ εἶναι οὔτε τῷ τίµιον εἶναι, ἀλλὰ δεύτερον καὶ γενόµενον,
ἐπειδὴ  ὑπέστη  τὸ  ἀγαθὸν  καὶ  <τὸ>  γενόµενον  ἐκίνησε  πρὸς  αὐτό,  τὸ  δ'  ἐκινήθη  τε  καὶ  εἶδε.  Καὶ
τοῦτό  ἐστι  νοεῖν,  κίνησις  πρὸς  ἀγαθὸν  ἐφιέµενον  ἐκείνου·  ἡ  γὰρ  ἔφεσις  τὴν  νόησιν  ἐγέννησε  καὶ
συνυπέστησεν  αὐτῇ·  ἔφεσις  γὰρ  ὄψεως  ὅρασις.  Οὐδὲν  οὖν  δεῖ  αὐτὸ  τὸ  ἀγαθὸν  νοεῖν·  οὐ  γάρ  ἐστιν
ἄλλο αὐτοῦ τὸ ἀγαθόν. Ἐπεὶ καὶ ὅταν τὸ ἕτερον παρὰ τὸ ἀγαθὸν αὐτὸ νοῇ, τῷ <ἀγαθοειδὲς> εἶναι
νοεῖ  καὶ  ὁµοίωµα  ἔχειν  πρὸς  τὸ  ἀγαθὸν  καὶ  ὡς  ἀγαθὸν  καὶ  ἐφετὸν  αὐτῷ  γενόµενον  νοεῖ  καὶ  οἷον
φαντασίαν τοῦ ἀγαθοῦ λαµβάνον. Εἰ δ' ἀεὶ οὕτως, ἀεὶ τοῦτο. Καὶ γὰρ αὖ ἐν τῇ νοήσει αὐτοῦ κατὰ
συµβεβηκὸς αὐτὸ νοεῖ· πρὸς γὰρ τὸ ἀγαθὸν βλέπων αὐτὸν νοεῖ. Ἐνεργοῦντα γὰρ αὖ ἑαυτὸν νοεῖ· ἡ
δ'  ἐνέργεια  ἁπάντων  πρὸς  τὸ  ἀγαθόν. Εἰ  δὴ  ταῦτα  ὀρθῶς  λέγεται,  οὐκ  ἂν  ἔχοι  χώραν  νοήσεως
ἡντινοῦν τὸ ἀγαθόν· ἄλλο γὰρ δεῖ τῷ νοοῦντι τὸ ἀγαθὸν εἶναι. Ἀνενέργητον οὖν. Καὶ τί δεῖ ἐνεργεῖν
τὴν ἐνέργειαν; Ὅλως µὲν γὰρ οὐδεµία ἐνέργεια ἔχει αὖ πάλιν ἐνέργειαν. Εἰ δέ γε ταῖς ἄλλαις ταῖς εἰς
ἄλλο ἔχουσιν ἐπανενεγκεῖν, τήν γε πρώτην ἁπασῶν, εἰς ἣν αἱ ἄλλαι ἀνήρτηνται, αὐτὸ ἐᾶν δεῖ τοῦτο ὅ
ἐστιν, οὐδὲν αὐτῇ ἔτι προστιθέντας. Ἡ οὖν τοιαύτη ἐνέργεια οὐ νόησις· οὐ γὰρ ἔχει ὃ νοήσει· αὐτὸ
γὰρ πρῶτον. Ἔπειτα οὐδ' ἡ νόησις νοεῖ, ἀλλὰ τὸ ἔχον τὴν νόησιν· δύο οὖν πάλιν αὖ ἐν τῷ νοοῦντι
γίγνεται·  τοῦτο  δὲ  οὐδαµῇ  δύο.  Ἔτι  δὲ  µᾶλλον  ἴδοι  ἄν  τις  τοῦτο,  εἰ  λάβοι,  πῶς  ἐν  παντὶ  τὸ  νοοῦν
σαφέστερον  ὑπάρχει,  ἡ  διπλῆ  φύσις  αὕτη.  Λέγοµεν  τὰ  ὄντα  ὡς  ὄντα  καὶ  αὐτὸ  ἕκαστον  καὶ  τὰ
ἀληθῶς ὄντα ἐν <τῷ νοητῷ τόπῳ> εἶναι οὐ µόνον, ὅτι τὰ µὲν µένει ὡσαύτως τῇ οὐσίᾳ, τὰ δὲ ῥεῖ καὶ
οὐ µένει, ὅσα ἐν αἰσθήσει – τάχα γὰρ καὶ ἐν τοῖς αἰσθητοῖς ἔστι τὰ µένοντα – ἀλλὰ µᾶλλον, ὅτι τὸ
τέλεον τοῦ εἶναι παρ' αὐτῶν ἔχει. ∆εῖ γὰρ τὴν πρώτως λεγοµένην οὐσίαν οὐκ εἶναι τοῦ εἶναι σκιάν,
ἀλλ' ἔχειν πλῆρες τὸ εἶναι. Πλῆρες δέ ἐστι τὸ εἶναι, ὅταν εἶδος τοῦ νοεῖν καὶ ζῆν λάβῃ. Ὁµοῦ ἄρα τὸ
νοεῖν, τὸ ζῆν, τὸ εἶναι ἐν τῷ ὄντι. Εἰ ἄρα ὄν, καὶ νοῦς, καὶ εἰ νοῦς, καὶ ὄν, καὶ τὸ νοεῖν ὁµοῦ µετὰ τοῦ
εἶναι.  Πολλὰ  ἄρα  καὶ  οὐχ  ἓν  τὸ  νοεῖν.  Ἀνάγκη  τοίνυν  τῷ  µὴ  τοιούτῳ  µηδὲ  τὸ  νοεῖν  εἶναι.  Καὶ
καθέκαστα  δὲ  ἐπιοῦσιν<ἀνθρώπου  νόησις  καὶ>  ἄνθρωπος  καὶ  νόησις  ἵππου  καὶ  ἵππος  καὶ  δικαίου
νόησις καὶ δίκαιον.∆ιπλᾶ τοίνυν ἅπαντα καὶ τὸ ἓν δύο, καὶ αὖ τὰ δύο εἰς ἓν ἔρχεται. Ὁ δὲ οὐκ ἔστι
τούτων  οὔθ'  ἓνἕκαστον,  οὐδὲ  ἐκ  πάντων  τῶν  δύο  οὐδ'  ὅλως  δύο.  Ὅπως  δὲ  τὰ  δύο  ἐκ  τοῦ  ἑνός,  ἐν
ἄλλοις. Ἀλλ'<ἐπέκεινα οὐσίας> ὄν τι καὶ τοῦ νοεῖν ἐπέκεινα εἶναι· οὐ τοίνυν οὐδ' ἐκεῖνο ἄτοπον, εἰ
µὴ  οἶδεν  ἑαυτόν·  οὐ  γὰρ  ἔχει  παρ'  ἑαυτῷ,  ὃ  µάθῃ,  εἷς  ὤν.  Ἀλλ'  οὐδὲ  τὰ  ἄλλα  δεῖ  αὐτὸν  εἰδέναι·
κρεῖττον  γάρ  τι  καὶ  µεῖζον  δίδωσιν  αὐτοῖς  τοῦ  εἰδέναι  αὐτά – ἦν  τὸ  ἀγαθὸν  τῶν  ἄλλων – ἀλλὰ

µᾶλλον ἐν τῷ αὐτῷ, καθόσον δύναται, ἐφάπτεσθαι ἐκείνου.

V,7 Εἰ καὶ τῶν καθέκαστα εἰσὶν εἴδη (18)

Εἰ  καὶ  τοῦ  καθέκαστόν  ἐστιν  ἰδέα;  Ἢ  εἰ  ἐγὼ  καὶ  ἕκαστος  τὴν  ἀναγωγὴν  ἐπὶ  τὸ  νοητὸν  ἔχει,  καὶ
ἑκάστου  ἡ  ἀρχὴ  ἐκεῖ.  Ἢ  εἰ  µὲν  ἀεὶ  Σωκράτης  καὶ  ψυχὴ  Σωκράτους,  ἔσται  Αὐτοσωκράτης,  καθὸ  ᾗ
ψυχὴ καθέκαστα καὶ <ὡς λέγεται> ἐκεῖ [ὡς λέγεται ἐκεῖ]. Εἰ δ' οὐκ ἀεί, ἀλλὰ ἄλλοτε ἄλλη  γίγνεται ὁ
πρότερον Σωκράτης, οἷον Πυθαγόρας ἤ τις ἄλλος, οὐκέτι ὁ καθέκαστα οὗτος κἀκεῖ. Ἀλλ' εἰ ἡ ψυχὴ
ἑκάστου ὧν διεξέρχεται τοὺς λόγους ἔχει πάντων, πάντες αὖ ἐκεῖ· ἐπεὶ καὶ λέγοµεν, ὅσους ὁ κόσµος
ἔχει  λόγους,  καὶ  ἑκάστην  ψυχὴν  ἔχειν.  Εἰ  οὖν  καὶ  ὁ  κόσµος  µὴ  ἀνθρώπου  µόνου,  ἀλλὰ  καὶ  τῶν
καθέκαστα  ζῴων,  καὶ  ἡ  ψυχή·  ἄπειρον  οὖν  τὸ  τῶν  λόγων  ἔσται,  εἰ  µὴ  ἀνακάµπτει  περιόδοις,  καὶ
οὕτως  ἡ  ἀπειρία  ἔσται  πεπερασµένη,  ὅταν  ταὐτὰ  ἀποδιδῶται.  Εἰ  οὖν  ὅλως  πλείω  τὰ  γινόµενα  τοῦ
παραδείγµατος, τί δεῖ εἶναι τῶν ἐν µιᾷ περιόδῳ πάντων γινοµένων λόγους καὶ παραδείγµατα; Ἀρκεῖν
γὰρ  ἕνα  ἄνθρωπον  εἰς  πάντας  ἀνθρώπους,  ὥσπερ  καὶ  ψυχὰς  ὡρισµένας  ἀνθρώπους
ποιούσαςἀπείρους.  Ἢ  τῶν  διαφόρων  οὐκ  ἔστιν  εἶναι  τὸν  αὐτὸν  λόγον,  οὐδὲ  ἀρκεῖ  ἄνθρωπος  πρὸς
παράδειγµα  τῶν  τινῶν  ἀνθρώπων  διαφερόντων  ἀλλήλων  οὐ  τῇ  ὕλῃ  µόνον,  ἀλλὰ  καὶ  ἰδικαῖς
διαφοραῖς  µυρίαις·  οὐ  γὰρ  ὡς  αἱ  εἰκόνες  Σωκράτους  πρὸς  τὸ  ἀρχέτυπον,  ἀλλὰ  δεῖ  τὴν  διάφορον
ποίησιν ἐκ διαφόρων λόγων. Ἡ δὲ πᾶσα περίοδος πάντας ἔχει τοὺς λόγους, αὖθις δὲ τὰ αὐτὰ πάλιν
κατὰ  τοὺς  αὐτοὺς  λόγους.  Τὴν  δὲ  ἐν  τῷ  νοητῷ  ἀπειρίαν  οὐ  δεῖ  δεδιέναι·  πᾶσα  γὰρ  ἐν  ἀµερεῖ,  καὶ
οἷον  πρόεισιν,  ὅταν  ἐνεργῇ. Ἀλλ'  εἰ  αἱ  µίξεις  τῶν  λόγων  ἄρρενος  καὶ  θήλεος  διαφόρους  ποιοῦσιν,
οὐκέτι  τοῦ  γινοµένου  ἑκάστου  λόγος  τις  ἔσται,  ὅ  τε  ἑκάτερος  γεννῶν,  οἷον  ὁ  ἄρρην,  οὐ  κατὰ
διαφόρους  λόγους  ποιήσει,  ἀλλὰ  καθ'  ἕνα  τὸν  αὐτοῦ  ἢ  πατρὸς  αὐτοῦ.  Ἢ  οὐδὲν  κωλύει  καὶ  κατὰ
διαφόρους τῷ τοὺς πάντας ἔχειν αὐτούς, ἄλλους δὲ ἀεὶ προχείρους. Ὅταν δὲ ἐκ τῶν αὐτῶν γονέων
διάφοροι; Ἢ διὰ τὴν οὐκ ἴσην ἐπικράτησιν. Ἀλλ' ἐκεῖνο, ὅτι οὐκ – εἰ ἐν τῷ φαίνεσθαι – ὁτὲ µὲν κατὰ
τὸ ἄρρεν τὸ πλεῖστον, ὁτὲ δὲ κατὰ τὸ θῆλυ, ἢ κατὰ τὸ ἴσον µέρος ἔδωκεν ἑκάτερος, ἀλλ' ὅλον µὲν
ἔδωκε  καὶ  ἔγκειται,  κρατεῖ  δὲ  τῆς  ὕλης  µέρος  ἑκατέρου  ἢ  θάτερον.  Οἱ  δὲ  ἐν  ἄλλῃ  χώρᾳ  πῶς
διάφοροι; Ἆρ' οὖν ἡ ὕλη τὸ διάφορον οὐχ ὁµοίωςκρατουµένη; Πάντες ἄρα χωρὶς ἑνὸς παρὰ φύσιν.
Εἰ δὲ τὸ διάφορον πολλαχοῦ καλόν, οὐχ ἓν τὸ εἶδος. Ἀλλὰ τῷ αἴσχει µόνῳ ἀποδοτέον τὸ παρὰ τὴν
ὕλην  κἀκεῖ  τῶν  τελείων  λόγων  κεκρυµ-µένων  µέν,  δοθέντων  δὲ  ὅλων.  Ἀλλ'  ἔστωσαν  διάφοροι  οἱ
λόγοι· τί δεῖ τοσούτους, ὅσοι οἱ γινόµενοι ἐν µιᾷ περιόδῳ, εἴπερ ἔνι τῶν αὐτῶν διδοµένων διαφόρους
ἔξωθεν  φαίνεσθαι;  Ἢ  συγκεχώρηται  τῶν  ὅλων  διδοµένων,  ζητεῖται  δέ,  εἰ  τῶν  αὐτῶν  κρατούντων.
Ἆρ' οὖν, ὅτι τὸ ταὐτὸν πάντη ἐν τῇ ἑτέρᾳ περιόδῳ, ἐν ταύτῃ δὲ οὐδὲν πάντη ταὐτόν; Πῶς οὖν ἐπὶ
πολλῶν  διδύµων  διαφόρους  φήσοµεν  τοὺς  λόγους;  Εἰ  δὲ  καὶ  ἐπὶ  τὰ  ἄλλα  ζῷά  τις  ἴοι  καὶ  τὰ
πολύτοκαµάλιστα;  Ἤ,  ἐφ'  ὧν  ἀπαράλλακτα,  εἷς  λόγος.  Ἀλλ'  εἰ  τοῦτο,  οὐχ,  ὅσα  τὰ  καθέκαστα,
τοσοῦτοι καὶ οἱ λόγοι. Ἢ ὅσα διάφορα τὰ καθέκαστα, καὶ διάφορα οὐ τῷ ἐλλείπειν κατὰ τὸ εἶδος.
Ἢ  τί  κωλύει  καὶ  ἐν  οἷς  ἀδιάφορα;  Εἴπερ  τινὰ  ὅλως  ἐστὶ  πάντη  ἀδιάφορα.  Ὡς  γὰρ  ὁ  τεχνίτης,  κἂν
ἀδιάφορα  ποιῇ,  δεῖ  ὅµως  τὸ  ταὐτὸν  διαφορᾷ  λαµβάνειν  λογικῇ,  καθ'  ἣν  ἄλλο  ποιήσει  προσφέρων
διάφορόν  τι  τῷ  αὐτῷ·  ἐν  δὲ  τῇ  φύσει  µὴ  λογισµῷ  γινοµένου  τοῦ  ἑτέρου,  ἀλλὰ  λόγοις  µόνον,
συνεζεῦχθαι δεῖ τῷ εἴδει τὸ διάφορον· ἡµεῖς δὲ λαµβάνειν τὴν διαφορὰνἀδυνατοῦ  µεν. Καὶ εἰ µὲν ἡ
ποίησις  ἔχει  τὸ  εἰκῆ  τοῦ  ὁποσαοῦν,  ἄλλος  λόγος·  εἰ  δὲ  µεµέτρηται,  ὁπόσα  τινὰ  εἴη,  τὸ  ποσὸν
ὡριςµένον ἔσται τῇ τῶν λόγων ἁπάντων ἐξελίξει καὶ ἀναπλώσει· ὥστε, ὅταν παύσηται πάντα, ἀρχὴ
ἄλλη· ὁπόσον γὰρ δεῖ τὸν κόσµον εἶναι, καὶ ὁπόσα ἐν τῷ ἑαυτοῦ βίῳ διεξελεύσεται, κεῖται ἐξ ἀρχῆς
ἐν  τῷ  ἔχοντι  τοὺς  λόγους.  Ἆρ'  οὖν  καὶ  ἐπὶ  τῶν  ἄλλων  ζῴων,  ἐφ'  ὧν  πλῆθος  ἐκ  µιᾶς  γενέσεως,
τοσούτους  τοὺς  λόγους;  Ἢ  οὐ  φοβητέον  τὸ  ἐν  τοῖς  σπέρµασι  καὶ  τοῖς  λόγοις  ἄπειρον  ψυχῆς  τὰ
πάντα ἐχούσης. Ἢ καὶ ἐν νῷ, ᾗ ἐν ψυχῇ, τὸ ἄπειρον τούτων ἀνάπαλιν τῶν ἐκεῖ προχείρων.

V,8 Περὶ τοῦ νοητοῦ κάλλους (31)

Ἐπειδή φαµεν τὸν ἐν θέᾳ τοῦ νοητοῦ κόσµου γεγενηµένον καὶ τὸ τοῦ ἀληθινοῦ νοῦ κατανοήσαντα
κάλλος  τοῦτον  δυνήσεσθαι  καὶ  τὸν  τούτου  πατέρα  καὶ  τὸν  ἐπέκεινα  νοῦ  εἰς  ἔννοιαν  βαλέσθαι,
πειραθῶµεν ἰδεῖν καὶ εἰπεῖν ἡµῖν αὐτοῖς, ὡς οἷόν τε τὰ τοιαῦτα εἰπεῖν, πῶς ἄν τις τὸ κάλλος τοῦ νοῦ
καὶ τοῦ κόσµου ἐκείνου θεάσαιτο. Κειµένων τοίνυν ἀλλήλων ἐγγύς, ἔστω δέ, εἰ βούλει, <δύο> λίθων
ἐν ὄγκῳ, τοῦ µὲν ἀρρυθµίστου καὶ τέχνης ἀµοίρου, τοῦ δὲ ἤδη τέχνῃ κεκρατηµένου εἰς ἄγαλµα θεοῦ
ἢ καί τινος ἀνθρώπου, θεοῦ µὲν Χάριτος ἤ τινος Μούσης, ἀνθρώπου δὲ µή τινος, ἀλλ' ὃν ἐκ πάντων
καλῶν πεποίηκεν ἡ τέχνη, φανείη µὲν ἂν ὁ ὑπὸ τῆς τέχνης γεγενηµένος εἰς εἴδους κάλλος καλὸς οὐ
παρὰ  τὸ  εἶναι  λίθος – ἦν  γὰρ  ἂν  καὶ  ὁ  ἕτερος  ὁµοίως  καλός – ἀλλὰ  παρὰ  τοῦ  εἴδους,  ὃ  ἐνῆκεν  ἡ
τέχνη. Τοῦτο µὲν τοίνυν τὸ εἶδος οὐκ εἶχεν ἡ ὕλη, ἀλλ' ἦν ἐν τῷ ἐννοήσαντι καὶ πρὶν ἐλθεῖν εἰς τὸν
λίθον· ἦν δ' ἐν τῷ δηµιουργῷ οὐ καθόσον ὀφθαλµοὶ ἢ χεῖρες ἦσαν αὐτῷ, ἀλλ' ὅτι µετεῖχε τῆς τέχνης.
Ἦν  ἄρα  ἐν  τῇ  τέχνῃ  τὸ  κάλλος  τοῦτο  ἄµεινον  πολλῷ·  οὐ  γὰρ  ἐκεῖνο  ἦλθεν  εἰς  τὸν  λίθον  τὸ  ἐν  τῇ

τέχνῃ, ἀλλ' ἐκεῖνο µὲν µένει, ἄλλο δὲ ἀπ' ἐκείνης ἔλαττον ἐκείνου· καὶ οὐδὲ τοῦτο ἔµεινε καθαρὸν ἐν
αὐτῷ,  οὐδὲ  οἷον  ἐβούλετο,  ἀλλ'  ὅσον  εἶξεν  ὁ  λίθος  τῇ  τέχνῃ.  Εἰ  δ'  ἡ  τέχνη  ὅ  ἐστι  καὶ  ἔχει  τοιοῦτο
ποιεῖ – καλὸν δὲ ποιεῖ κατὰ λόγον οὗ ποιεῖ – µειζόνως καὶ ἀληθεστέρως καλή ἐστι τὸ κάλλος ἔχουσα
τὸ τέχνης µεῖζον µέντοι καὶ κάλλιον, ἢ ὅσον ἐστὶν ἐν τῷ ἔξω. Καὶ γὰρ ὅσῳ ἰὸν εἰς τὴν ὕλην ἐκτέταται,
τόσῳ ἀσθενέστερον τοῦ ἐν ἑνὶ µένοντος. Ἀφίσταται γὰρ ἑαυτοῦ πᾶν διιστάµενον, εἰ ἰσχύς, ἐν ἰσχύι,
εἰ θερµότης, ἐν
µ
θερ ότητι, εἰ ὅλως δύναµις, ἐν δυνάµει, εἰ κάλλος, ἐν κάλλει. Καὶ τὸ πρῶτον ποιοῦν
πᾶν καθ' αὑτὸ κρεῖττον  εἶναι δεῖ τοῦ ποιουµένου· οὐ γὰρ ἡ  ἀµουσία µουσικόν, ἀλλ' ἡ µουσική,  καὶ
τὴν  ἐν  αἰσθητῷ  ἡ  πρὸ  τούτου.  Εἰ  δέ  τις  τὰς  τέχνας  ἀτιµάζει,  ὅτι  µιµούµεναι  τὴν  φύσιν  ποιοῦσι,
πρῶτον µὲν φατέον καὶ τὰς φύ
µ
σεις µ
ι εῖσθαι ἄλλα. Ἔπειτα δεῖ εἰδέναι, ὡς οὐχ ἁπλῶς τὸ ὁρώµενον
µιµοῦνται, ἀλλ' ἀνατρέχουσιν ἐπὶ τοὺς λόγους, ἐξ ὧν ἡ φύσις. Εἶτα καὶ ὅτι πολλὰ παρ' αὑτῶν ποιοῦσι
καὶ προστιθέασι δέ, ὅτῳ τι ἐλλείπει, ὡς ἔχουσαι τὸ κάλλος. Ἐπεὶ καὶ ὁ Φειδίας τὸν ∆ία πρὸς οὐδὲν
αἰσθητὸν  ποιήσας,  ἀλλὰ  λαβὼν  οἷος  ἂν  γένοιτο,  εἰ  ἡµῖν  ὁ  Ζεὺς  δι'  ὀµµάτων  ἐθέλοι  φανῆναι. Ἀλλ'
ἡµῖν  ἀφείσθωσαν  αἱ  τέχναι·  ὧν  δὲ  λέγονται  τὰ  ἔργα  µιµεῖσθαι,  τὰ  φύσει  κάλλη  γινόµενα  καὶ
λεγόµενα,  θεωρῶµεν,  λογικά  τε  ζῷα  καὶ  ἄλογα  πάντα  καὶ  µάλιστα  ὅσα  κατώρθωται  αὐτῶν  τοῦ
πλάσαντος αὐτὰ καὶ δηµιουργήσαντος ἐπικρατήσαντος τῆς ὕλης καὶ εἶδος ὃ ἐβούλετο παρασχόντος.
Τί οὖν τὸ κάλλος ἐστὶν ἐν τούτοις; Οὐ γὰρ δὴ τὸ αἷµα καὶ τὰ καταµήνια· ἀλλὰ καὶ χρόα ἄλλη τούτων
καὶ σχῆµα ἢ οὐδὲν ἤ τι ἄ
µ
σχη ον ἢ οἷον τὸ περιέχον ἁπλοῦν τι, οἷα ὕλη. Πόθεν δὴ ἐξέλαµψε τὸ τῆς
Ἑλένης  τῆς
µ
περι αχήτου  κάλλος,  ἢ  ὅσαι  γυναικῶν  Ἀφροδίτης  ὅµοιαι  κάλλει;  Ἐπεὶ  καὶ  τὸ  τῆς
Ἀφροδίτης  αὐτῆς  πόθεν,  ἢ  εἴ  τις  ὅλως  καλὸς  ἄνθρωπος  ἢ  θεὸς  τῶν  ἂν  εἰς  ὄψιν  ἐλθόντων  ἢ  καὶµὴ
ἰόντων, ἐχόντων δὲ ἐπ' αὐτοῖς ὁραθὲν  ἂν κάλλος; Ἆρ' οὐκ εἶδος µὲν πανταχοῦ τοῦτο, ἧκον δὲ ἐπὶ τὸ
γενόµενον ἐκ τοῦ ποιήσαντος, ὥσπερ ἐν ταῖς τέχναις ἐλέγετο ἐπὶ τὰ τεχνητὰ ἰέναι παρὰ τῶν τεχνῶν;
Τί οὖν; Καλὰ µὲν τὰ ποιήµατα καὶ ὁ ἐπὶ τῆς ὕλης λόγος, ὁ δὲ µὴ ἐν ὕλῃ, ἀλλ' ἐν τῷ ποιοῦντι λόγος οὐ
κάλλος, ὁ πρῶτος καὶ ἄυλος [ἀλλ' εἰς ἓν] οὗτος; Ἀλλ' εἰ µὲν ὁ ὄγκος ἦν καλός, καθόσον ὄγκος ἦν,
ἐχρῆν τὸν λόγον, ὅτι µὴ ἦν ὄγκος, τὸν ποιήσαντα µὴ καλὸν εἶναι· εἰ δέ, ἐάντε ἐν σµικρῷ ἐάν τε ἐν
µεγάλῳ τὸ αὐτὸ εἶδος ᾖ, ὁµοίως κινεῖ καὶ διατίθησι τὴν ψυχὴν τὴν τοῦ ὁρῶντος τῇ αὐτοῦ δυνάµει, τὸ
κάλλος  οὐ  τῷ  τοῦ  ὄγκου  µεγέθει  ἀποδοτέον.  Τεκµήριον  δὲ  καὶ  τόδε,  ὅτι  ἔξω  µὲν  ἕως  ἐστίν,  οὔπω
εἴδοµεν, ὅταν δὲ εἴσω γένηται, διέθηκεν. Εἴσεισι δὲ δι' ὀµµάτων εἶδος ὂν µόνον· ἢ πῶς διὰ σµικροῦ;
Συνεφέλκεται δὲ καὶ τὸ µέγεθος οὐ µέγα ἐν ὄγκῳ, ἀλλ' εἴδει γενόµενον µέγα. Ἔπειτα ἢ αἰσχρὸν δεῖ
τὸ ποιοῦν ἢ ἀδιάφορον ἢ καλὸν εἶναι. Αἰσχρὸ µ
ν ὲν οὖν ὂν οὐκ ἂν τὸ ἐναντίον ποιήσειεν, ἀδιάφορον
δὲ  τί  µᾶλλον  καλὸν  ἢ  αἰσχρόν;  Ἀλλὰ  γάρ  ἐστι  καὶ  ἡ  φύσις  ἡ  τὰ  οὕτω  καλὰ  δηµιουργοῦσα  πολὺ
πρότερον καλή, ἡµεῖς δὲ τῶν ἔνδον οὐδὲν ὁρᾶν εἰθισµένοι οὐδ' εἰδότες τὸ ἔξω διώκοµεν ἀγνοοῦντες,
ὅτι τὸ ἔνδον κινεῖ· ὥσπερ ἂν εἴ τις τὸ εἴδωλον αὐτοῦ βλέπων ἀγνοῶν ὅθεν ἥκει ἐκεῖνο διώκοι. ∆ηλοῖ
δέ, ὅτι τὸ διωκόµενον ἄλλο καὶ οὐκ ἐν µεγέθει τὸ κάλλος, καὶ τὸ ἐν τοῖς µαθήµασι κάλλος καὶ τὸ ἐν
τοῖς ἐπιτηδεύµασι καὶ ὅλως τὸ ἐν ταῖς ψυχαῖς· οὗ δὴ καὶ ἀληθείᾳ µᾶλλον κάλλος, ὅταν τῳ φρόνησιν
ἐνίδῃς καὶ ἀγασθῇς οὐκ εἰς τὸ πρόσωπον ἀφορῶν – εἴη γὰρ ἂν τοῦτο αἶσχος – ἀλλὰ πᾶσαν µορφὴν
ἀφεὶς διώκῃς τὸ εἴσω κάλλος αὐτοῦ. Εἰ δὲ µήπω σε κινεῖ, ὡς καλὸν εἰπεῖν τὸν τοιοῦτον, οὐδὲ σαυτὸν
εἰς τὸ εἴσω βλέψας ἡσθήσῃ ὡς καλῷ. Ὥστε µάτην ἂν οὕτως ἔχων ζητοῖς ἐκεῖνο· αἰσχρῷ γὰρ καὶ οὐ
καθαρῷ ζητήσεις· ∆
  ιὸ οὐδὲ πρὸς πάντας οἱ περὶ τῶν τοιούτων λόγοι· εἰ δὲ καὶ σὺ εἶδες σαυτὸν καλόν,
ἀναµνήσθητι. Ἔστιν οὖν καὶ ἐν τῇ φύσει λόγος κάλλους ἀρχέτυπος τοῦ ἐν σώµατι, τοῦ δ' ἐν τῇ φύσει
ὁ ἐν τῇ ψυχῇ καλλίων, παρ' οὗ καὶ ὁ ἐν τῇ φύσει. Ἐναργέστατός γεµὴν ὁ ἐν σπουδαίᾳ ψυχῇ καὶ ἤδη
προϊὼν κάλλει· κοσµήσας γὰρ τὴν ψυχὴν καὶ φῶς παρασχὼν ἀπὸ φωτὸς µείζονος πρώτως κάλλους
ὄντος συλλογίζεσθαι ποιεῖ αὐτὸς ἐν ψυχῇ ὤν, οἷός ἐστιν ὁ πρὸ αὐτοῦ ὁ οὐκέτι ἐγγιγνόµενος οὐδ' ἐν
ἄλλῳ, ἀλλ' ἐν αὐτῷ. ∆ιὸ οὐδὲ λόγος ἐστίν, ἀλλὰ ποιητὴς τοῦ πρώτου λόγου κάλλους ἐν ὕλῃ ψυχικῇ
ὄντος·  νοῦς  δὲ  οὗτος,  ὁ  ἀεὶ  νοῦς  καὶ  οὐ  ποτὲ  νοῦς,  ὅτι  µὴ  ἐπακτὸς  αὐτῷ.  Τίνα  ἂν  οὖν  εἰκόνα  τις
αὐτοῦ  λάβοι;  Πᾶσα  γὰρ  ἔσται  ἐκ  χείρονος.  Ἀλλὰ  γὰρ  δεῖ  τὴν  εἰκόνα  ἐκ  νοῦ  γενέσθαι,  ὥστε  µὴ  δι'
εἰκόνος,  ἀλλ'  οἷον  χρυσοῦ  παντὸς  χρυσόν  τινα  δεῖγµα  λαβεῖν,  καὶ  εἰ  µὴ  καθαρὸς  εἴη  ὁ  ληφθείς,
καθαίρειν αὐτὸν ἢ ἔργῳ ἢ λόγῳ δεικνύντας, ὡς οὐ πᾶν τοῦτό ἐστι χρυσός, ἀλλὰ τουτὶ τὸ ἐν τῷ ὄγκῳ
µόνον· οὕτω καὶ ἐνταῦθα ἀπὸ νοῦ τοῦ ἐν ἡµῖν κεκαθαρµένου, εἰ δὲ βούλει, ἀπὸ τῶν θεῶν, οἷός ἐστιν
ὁ ἐν αὐτοῖς νοῦς.
µ
Σε νοὶ µὲν γὰρ πάντες θεοὶ καὶ καλοὶ καὶ τὸ <κάλλος> αὐτῶν <ἀµήχανον>· ἀλλὰ
τί ἐστι δι' ὃ τοιοῦτοί εἰσιν; Ἢ νοῦς, καὶ ὅτι µᾶλλον νοῦς ἐνεργῶν ἐν αὐτοῖς, ὥστε ὁρᾶσθαι. Οὐ γὰρ
δή,  ὅτι  αὐτῶν  καλὰ  τὰ  σώ-µατα.  Καὶ  γὰρ  οἷς  ἔστι  σώµατα,  οὐ  τοῦτό  ἐστιν  αὐτοῖς  τὸ  εἶναι  θεοῖς,
ἀλλὰ  κατὰ  τὸν  νοῦν  καὶ  οὗτοι  θεοί.  Καλοὶ  δὴ  ᾗ  θεοί.  Οὐ  γὰρ  δὴ  ποτὲ  µὲν  φρονοῦσι,  ποτὲ  δὲ
ἀφραίνουσιν,  ἀλλ'  ἀεὶ  φρονοῦσιν  ἐν  ἀπαθεῖ  τῷ  νῷ  καὶ  στασίµῳ  καὶ  καθαρῷ  καὶ  ἴσασι  πάντα  καὶ
γινώσκουσιν  οὐ  τὰ  ἀνθρώπεια,  ἀλλὰ  τὰ  ἑαυτῶν  τὰ  θεῖα,  καὶ  ὅσα  νοῦς  ὁρᾷ.  Τῶν  δὲ  θεῶν  οἱ  µὲν  ἐν
οὐρανῷ  ὄντες – σχολὴ  γὰρ  αὐτοῖς – θεῶνται  ἀεί,  οἷον  δὲ  πόρρωθεν,  τὰ  ἐν  ἐκείνῳ  αὖ  τῷ  οὐρανῷ
ὑπεροχῇ τῇ ἑαυτῶν κεφαλῇ. Οἱ δὲ ἐν ἐκείνῳ ὄντες, ὅσοις ἡ οἴκησις ἐπ' αὐτοῦ καὶ ἐν αὐτῷ, ἐν παντὶ
οἰκοῦντες  τῷ  ἐκεῖ  οὐρανῷ – πάντα  γὰρ  ἐκεῖ  οὐρανὸς  καὶ  ἡ  γῆ  οὐρανὸς  καὶ  θάλασσα  καὶ  ζῷα  καὶ
φυτὰ  καὶ  ἄνθρωποι,  πᾶν  οὐράνιον  ἐκείνου  τοῦ  οὐρανοῦ – οἱ  δὲ  θεοὶ  οἱ  ἐν  αὐτῷ  οὐκ  ἀπαξιοῦντες
ἀνθρώπους  οὐδ'  ἄλλο  τι  τῶν  ἐκεῖ,  ὅτι  τῶν  ἐκεῖ,  πᾶσαν  µὲν  διεξίασι  τὴν  ἐκεῖ  χώραν  καὶ  τὸν  τόπον
ἀναπαυόµενοι – καὶ γὰρ τὸ <ῥεῖα ζώειν> ἐκεῖ – καὶ ἀλήθεια δὲ αὐτοῖς καὶ γενέτειρα καὶ τροφὸς καὶ
οὐσία καὶ τροφή, καὶ ὁρῶσι τὰ πάντα, <οὐχ> οἷς <γένεσις πρόσεστιν>, ἀλλ' οἷς οὐσία, καὶ ἑαυτοὺς
ἐν ἄλλοις· διαφανῆ γὰρ πάντα καὶ σκοτεινὸν οὐδὲ ἀντίτυπον οὐδέν, ἀλλὰ πᾶς παντὶ φανερὸς εἰς τὸ
εἴσω καὶ πάντα· φῶς γὰρ φωτί. Καὶ γὰρ ἔχει πᾶς πάντα ἐν αὑτῷ, καὶ αὖ ὁρᾷ ἐν ἄλλῳ πάντα, ὥστε

πανταχοῦ πάντα καὶ πᾶν πᾶν καὶ ἕκαστον πᾶν καὶ ἄπειρος ἡ αἴγλη· ἕκαστον γὰρ αὐτῶν µέγα, ἐπεὶ
καὶ  τὸ  µικρὸν  µέγα·  καὶ  ἥλιος  ἐκεῖ  πάντα  ἄστρα,  καὶ  ἕκαστον  ἥλιος  αὖ  καὶ  πάντα.  Ἐξέχει  δ'  ἐν
ἑκάστῳ  ἄλλο,  ἐµφαίνει  δὲ  καὶ  πάντα.  Ἔστι  δὲ  καὶ  κίνησις  καθαρά·  οὐ  γὰρ  συγχεῖ  αὐτὴν  ἰοῦσαν  ὃ
κινεῖ ἕτερον αὐτῆς ὑπάρχον· καὶ ἡ στάσις οὐ παρακινουµένη, ὅτι µὴµέµικται τῷ µὴ στασίµῳ· καὶ τὸ
καλὸν  καλόν,  ὅτι  µὴ  ἐν  τῷ  <µὴ>  καλῷ.  Βέβηκε  δὲ  ἕκαστος  οὐκ  ἐπ'  ἀλλοτρίας  οἷον  γῆς,  ἀλλ'  ἔστιν
ἑκάστῳ ἐν ᾧ ἐστιν αὐτὸ ὅ ἐστι, καὶ συνθεῖ αὐτῷ οἷον πρὸς τὸ ἄνω ἰόντι τὸ ὅθεν ἐστί, καὶ οὐκ αὐτὸς
µὲν ἄλλο, ἡ χώρα δὲ αὐτοῦ ἄλλο. Καὶ γὰρ τὸ ὑποκείµενον νοῦς καὶ αὐτὸς νοῦς· οἷον εἴ τις καὶ τοῦτον
τὸν  οὐρανὸν  τὸν  ὁρώµενον  φωτοειδῆ  ὄντα  τοῦτο  τὸ  φῶς  τὸ  ἐξ  αὐτοῦ  φῦναι  νοήσειε  τὰ  ἄστρα.
Ἐνταῦθα µὲν οὖν οὐκ ἐκ µέρους ἄλλο ἄλλου γίνοιτο ἄν, καὶ εἴη ἂν µόνον ἕκαστον µέρος, ἐκεῖ δὲ ἐξ
ὅλου  ἀεὶ  ἕκαστον  καὶ  ἅµα  ἕκαστον  καὶ  ὅλον·  φαντάζεται  µὲν  γὰρ  µέρος,  ἐνορᾶται  δὲ  τῷ  ὀξεῖ  τὴν
ὄψιν ὅλον, οἷον εἴ τις γένοιτο τὴν ὄψιν τοιοῦτος, οἷος ὁ Λυγκεὺς ἐλέγετο καὶ τὰ εἴσω τῆς γῆς ὁρᾶν
τοῦ  µύθου  τοὺς  ἐκεῖ  αἰνιττοµένου  ὀ
µ
φθαλ ούς.  Τῆς  δὲ  ἐκεῖ  θέας  οὔτε  κάµατός  ἐστιν  οὔτ'  ἐστὶ
πλήρωσις  εἰς  τὸ  παύσασθαι  θεωµένῳ·  οὔτε  γὰρ  κένωσις  ἦν,  ἵνα  ἥκων  εἰς  πλήρωσιν  καὶ  τέλος
ἀρκεσθῇ,  οὔτε  τὸ  µὲν  ἄλλο,  τὸ  δ'  ἄλλο,  ἵνα  ἑτέρῳ  τῶν  ἐν  αὐτῷ  τὰ  τοῦ  ἑτέρου  µὴ  ἀρέσκοντα  ᾖ·
ἄτρυτά  τε  τὰ  ἐκεῖ.  Ἀλλ'  ἔστι  τὸ  ἀπλήρωτον  τῷ  µὴ  τὴν  πλήρωσιν  καταφρονεῖν  ποιεῖν  τοῦ
πεπληρωκότος·  ὁρῶν  γὰρ  µᾶλλον  ὁρᾷ,  καὶ  καθορῶν  ἄπειρον  αὑτὸν  καὶ  τὰ  ὁρώµενα  τῇ  ἑαυτοῦ
συνέπεται φύσει. Καὶ ἡ ζωὴ µὲν οὐδενὶ κάµατον ἔχει, ὅταν ᾖ καθαρά· τὸ δ' ἄριστα ζῶν τί ἂν κάµοι;
Ἡ  δὲ  ζωὴ  σοφία,  σοφία  δὲ  οὐ  πορισθεῖσα  λογισµοῖς,  ὅτι  ἀεὶ  ἦν  πᾶσα  καὶ  ἐλλείπουσα  οὐδενί,  ἵνα
ζητήσεως δεηθῇ· ἀλλ' ἔστιν ἡ πρώτη καὶ οὐκ ἀπ' ἄλλης· καὶ ἡ οὐσία αὐτὴ σοφία, ἀλλ' οὐκ αὐτός, εἶτα
σοφός.  ∆ιὰ  τοῦτο  δὲ  οὐ µ
δε ία  µείζων,  καὶ  ἡ  αὐτοεπιστήµη  ἐνταῦθα  πάρεδρος  τῷ  νῷ  τῷ
συµπροφαίνεσθαι, οἷον λέγουσι κατὰ µίµησιν καὶ τῷ ∆ιὶ τὴν ∆ίκην. Πάντα γὰρ τὰ τοιαῦτα ἐκεῖ οἷον
ἀγά µ
λ ατα  παρ'αὐτῶν  ἐνορώµενα,  ὥστε  <θέαµα  εἶναι  ὑπερευδαιµόνων      θεατῶν>.  Τῆς  µὲν  οὖν
σοφίας  τὸµέγεθος  καὶ  τὴν  δύναµιν  ἄν  τις  κατίδοι,  ὅτι  µετ'  αὐτῆς  ἔχει  καὶ  πεποίηκε  τὰ  ὄντα,  καὶ
πάντα ἠκολούθησε, καὶ ἔστιν αὐτὴ τὰ ὄντα, καὶ συνεγένετο  αὐτῇ, καὶ ἓν ἄµφω, καὶ ἡ οὐσία ἡ ἐκεῖ
σοφία.  Ἀλλ'  ἡµεῖς  εἰς  σύνεσιν  οὐκ  ἤλθοµεν,  ὅτι  καὶ  τὰς  ἐπιστήµας  θεωρήµατα  καὶ  συµφόρησιν
νενοµίκαµεν  προτάσεων  εἶναι·  τὸ  δὲ  οὐδ'  ἐν  ταῖς  ἐνταῦθα  ἐπιστήµαις.  Εἰ  δέ  τις  περὶ  τούτων
ἀµφισβητεῖ, ἐατέον ταύτας ἐν τῷ παρόντι. Περὶ δὲ τῆς ἐκεῖ ἐπιστήµης, ἣν δὴ καὶ ὁ Πλάτων κατιδών
φησιν·  <οὐδ'  ἥτις  ἐστὶν  ἄλλη  ἐν  ἄλλῳ>,  ὅπως  δέ,  εἴασε  ζητεῖν  καὶ  ἀνευρίσκειν,  εἴπερ  ἄξιοι  τῆς
προσηγορίας  φαµὲν  εἶναι – ἴσως  οὖν  βέλτιον  ἐντεῦθεν  τὴν  ἀρχὴν  ποιήσασθαι. Πάντα  δὴ  τὰ
γινόµενα, εἴτε τεχνητὰ εἴτε φυσικὰ εἴη, σοφία τις ποιεῖ, καὶ ἡγεῖται τῆς ποιήσεως πανταχοῦ σοφία.
Ἀλλ' εἰ δή τις κατ' αὐτὴν τὴν σοφίαν ποιοῖ, ἔστωσαν µὲν αἱ τέχναι τοιαῦται. Ἀλλ' ὁ τεχνίτης πάλιν αὖ
εἰς σοφίαν φυσικὴν ἔρχεται, καθ' ἣν γεγένηται, οὐκέτι συντεθεῖσαν ἐκ θεωρηµάτων, ἀλλ' ὅλην ἕν τι,
οὐ  τὴν  συγκειµένην  ἐκ  πολλῶν  εἰς  ἕν,  ἀλλὰ  µᾶλλον  ἀναλυοµένην  εἰς  πλῆθος  ἐξ  ἑνός.  Εἰ  µὲν  οὖν
ταύτην τις πρώτην θήσεται, ἀρκεῖ· οὐκέτι γὰρ ἐξ ἄλλου οὖσα οὐδ' ἐν ἄλλῳ. Εἰ δὲ τὸν µὲν λόγον ἐν τῇ
φύσει,  τούτου  δὲ  ἀρχὴν  φήσουσι  τὴν  φύσιν,  πόθεν  ἕξει  φήσοµεν  καὶ  εἰ  ἐξ  ἄλλου  ἐκείνου.  Εἰ  µὲν  ἐξ
αὑτοῦ,  στησόµεθα·  εἰ  δὲ  εἰς  νοῦν  ἥξουσιν,  ἐνταῦθα  ὀπτέον,  εἰ  ὁ  νοῦς  ἐγέννησε  τὴν  σοφίαν·  καὶ  εἰ
φήσουσι, πόθεν; Εἰ δὲ ἐξ αὑτοῦ, ἀδύνατον ἄλλως ἢ αὐτὸν ὄντα σοφίαν. Ἡ ἄρα ἀληθινὴ σοφία οὐσία,
καὶ  ἡ  ἀληθινὴ  οὐσία  σοφία,  καὶ  ἡ  ἀξία  καὶ  τῇ  οὐσίᾳ  παρὰ  τῆς  σοφίας,  καί,  ὅτι  παρὰ  τῆς  σοφίας,
οὐσία ἀληθής.∆ιὸ καὶ ὅσαι οὐσίαι σοφίαν οὐκ ἔχουσι, τῷ µὲν διὰ σοφίαν τινὰ γεγονέναι οὐσία, τῷ δὲ
µὴ  ἔχειν  ἐν  αὐταῖς  σοφίαν,  οὐκ  ἀληθιναὶ  οὐσίαι.  Οὐ  τοίνυν  δεῖ  νοµίζειν  ἐκεῖ  ἀξιώµατα  ὁρᾶν  τοὺς
θεοὺς  οὐδὲ  τοὺς  ἐκεῖ  ὑπερευδαίµονας,  ἀλλ'  ἕκαστα  τῶν
µ
λεγο ένων  ἐκεῖ  καλὰ  ἀγά µ
λ ατα,  οἷα
ἐφαντάζετό τις ἐν τῇ σοφοῦ ἀνδρὸς ψυχῇ εἶναι, ἀγά µ
λ ατα δὲ οὐ γεγραµµένα, ἀλλὰ ὄντα. ∆ιὸ καὶ τὰς
ἰδέας ὄντα ἔλεγον εἶναι οἱ παλαιοὶ καὶ οὐσίας. ∆οκοῦσι δέ µοι καὶ οἱ Αἰγυπτίων σοφοί, εἴτε ἀκριβεῖ
ἐπιστήµῃ λαβόντες εἴτε καὶ συµφύτῳ, περὶ ὧν ἐβούλοντο διὰ σοφίας δεικνύναι, µὴ τύποις γραµµάτων
διεξοδεύουσι  λόγους  καὶ  προτάσεις  µηδὲ  µιµουµένοις  φωνὰς  καὶ  προφορὰς  ἀξιωµάτων  κεχρῆσθαι,
ἀγά µ
λ ατα  δὲ  γράψαντες  καὶ  ἓν  ἕκαστον  ἑκάστου  πράγµατος  ἄγαλµα  ἐντυπώσαντες  ἐν  τοῖς  ἱεροῖς
τὴν  ἐκεῖ  οὐ  διέξοδον  ἐµφῆναι,  ὡς  ἄρα  τις  καὶ  ἐπιστήµη  καὶ  σοφία  ἕκαστόν  ἐστιν  ἄγαλµα  καὶ
ὑποκείµενον  καὶ  ἀθρόον  καὶ  οὐ  διανόησις  οὐδὲ  βούλευσις.  Ὕστερον  δὲ  ἀπ'  αὐτῆς  ἀθρόας  οὔσης
εἴδωλον ἐν ἄλλῳ ἐξειλιγµένον ἤδη καὶ λέγον αὐτὸ ἐν διεξόδῳ καὶ τὰς αἰτίας, δι' ἃς οὕτω, ἐξευρίσκον,
ὡς τὸ καλῶς οὕτως ἔχοντος τοῦ γεγενηµένου
µ
θαυ άσαι. Εἴ τις οἶδε, θαυµάσαι ἔφη τὴν σοφίαν, πῶς
αὐτὴ αἰτίας οὐκ ἔχουσα τῆς οὐσίας, δι' ἃς οὕτω, παρέχει τοῖς ποιουµένοις κατ' αὐτήν. Τὸ καλῶς ἄρα
οὕτως καὶ τὸ ἐκ ζητήσεως ἂν µόλις ἢ οὐδ' ὅλως φανέν, ὅτι δεῖ οὕτως, εἴπερ τις ἐξεύροι, πρὸ ζητήσεως
καὶ πρὸ λογισµοῦ ὑπάρχειν οὕτως· οἷον – λάβωµεν γὰρ ἐφ' ἑνὸς µεγάλου ὃ λέγω, ὅπερ ἁρµόσει καὶ
ἐπὶ πάντων – τοῦτο δὴ τὸ πᾶν, ἐπείπερ συγχωροῦµεν παρ' ἄλλου αὐτὸ εἶναι καὶ τοιοῦτον εἶναι, ἆρα
οἰόµεθα τὸν ποιητὴν αὐτοῦ ἐπινοῆσαι παρ' αὑτῷ γῆν καὶ ταύτην ἐν µέσῳ δεῖν στῆναι, εἶτα ὕδωρ καὶ
ἐπὶ  τῇ  γῇ  τοῦτο,  καὶ  τὰ  ἄλλα  ἐν  τάξει  µέχρι  τοῦ  οὐρανοῦ,  εἶτα  ζῷα  πάντα  καὶ  τούτοις  µορφὰς
τοιαύτας ἑκάστῳ, ὅσαι νῦν εἰσι, καὶ τὰ ἔνδον ἑκάστοις σπλάγχνα καὶ τὰ ἔξω µέρη, εἶτα διατεθέντα
ἕκαστα  παρ'  αὑτῷ  οὕτως  ἐπιχειρεῖν  τῷ  ἔργῳ;  Ἀλλ'  οὔτε  ἡ  ἐπίνοια  δυνατὴ  ἡ  τοιαύτη – πόθεν  γὰρ
ἐπῆλθεν  οὐπώποτε  ἑωρακότι; – οὔτε  ἐξ  ἄλλου  λαβόντι  δυνατὸν  ἦν  ἐργάσασθαι,  ὅπως  νῦν  οἱ
µ
δη ιουργοὶ ποιοῦσι χερσὶ καὶ ὀργάνοις χρώµενοι· ὕςτερον γὰρ καὶ χεῖρες καὶ πόδες. Λείπεται τοίνυν
εἶναι µὲνπάντα ἐν ἄλλῳ, οὐδενὸς δὲ µεταξὺ ὄντος τῇ ἐν τῷ ὄντι πρὸς ἄλλο γειτονείᾳ οἷον ἐξαίφνης
ἀναφανῆναι  ἴνδαλµα  καὶ  εἰκόνα  ἐκείνου  εἴτε  αὐτόθεν  εἴτε  ψυχῆς  διακονησαµένης – διαφέρει  γὰρ
οὐδὲν ἐν τῷ παρόντι – ἢ ψυχῆς τινος. Ἀλλ' οὖν ἐκεῖθεν ἦν σύµπαντα ταῦτα, καὶ καλλιόνως ἐκεῖ· τὰ

γὰρ  τῇδε  καὶ  µέµικται,  καὶ  οὐκ  ἐκεῖνα  µέµικται.  Ἀλλ'  οὖν  εἴδεσι  κατέσχηται  ἐξ  ἀρχῆς  εἰς  τέλος,
πρῶτον µὲν ἡ ὕλη τοῖς τῶν στοιχείων εἴδεσιν, εἶτ' ἐπὶ εἴδεσιν εἴδη ἄλλα, εἶτα πάλιν ἕτερα· ὅθεν καὶ
χαλεπὸν  εὑρεῖν  τὴν  ὕλην  ὑπὸ  πολλοῖς  εἴδεσι  κρυφθεῖσαν.  Ἐπεὶ  δὲ  καὶ  αὕτη  εἶδός  τι  ἔσχατον,  πᾶν
εἶδος· τὸ δὲ καὶ πάντα εἴδη· τὸ γὰρ παράδειγµα εἶδος ἦν· ἐποιεῖτο δὲ ἀψοφητί, ὅτι πᾶν τὸ ποιῆσαν
καὶ  οὐσία  καὶ  εἶδος·  διὸ  καὶ  ἄπονος  [καὶ  οὕτως]  ἡ  δηµιουργία.  Καὶ  παντὸς  δὲ  ἦν,  ὡς  ἂν  πᾶν.  Οὐ
τοίνυν ἦν τὸ ἐµποδίζον, καὶ νῦν δὲ ἐπικρατεῖ καίτοι ἄλλων ἄλλοις ἐµποδίων γινοµένων· ἀλλ' οὐκ αὐτῇ
οὐδὲ νῦν· µένει γὰρ ὡς πᾶν. Ἐδόκει δέ µοι, ὅτι καί, εἰ ἡµεῖς ἀρχέτυπα καὶ οὐσία καὶ εἴδη ἅµα καὶ τὸ
εἶδος τὸ ποιοῦν ἐνταῦθα ἦν ἡµῶν οὐσία, ἐκράτησεν ἂν ἄνευ πόνων ἡ ἡµετέρα
µ
δη ιουργία. Καίτοι καὶ
ἄνθρωπος  δηµιουργεῖ  εἶδος  αὐτοῦ  ἄλλο  ὅ  ἐστι  γενόµενος·  ἀπέστη  γὰρ  τοῦ  εἶναι  τὸ  πᾶν  νῦν
ἄνθρωπος  γενόµενος·  παυσάµενος  δὲ  τοῦ  ἄνθρωπος  εἶναι  <µετεωροπορεῖ>  φησι  <καὶ  πάντα  τὸν
κόσµον  διοικεῖ>·  γενόµενος  γὰρ  τοῦ  ὅλου  τὸ  ὅλον  ποιεῖ.  Ἀλλ'  οὗ  χάριν  ὁ  λόγος,  ὅτι  ἔχεις  µὲν  σὺ
αἰτίαν εἰπεῖν δι' ἣν ἐν µέσῳ ἡ γῆ καὶ διὰ τί στρογγύλη καὶ ὁ λοξὸς διότι ὡδί· ἐκεῖ δὲ οὔ, διότι οὕτως
ἐχρῆν,  διὰ  τοῦτο  οὕτω  βεβούλευται,  ἀλλ'  ὅτι  οὕτως  ἔχει  ὡς  ἔστι,  διὰ  τοῦτο  καὶ  ταῦτα  ἔχει  καλῶς·
οἷον  εἰ  πρὸ  τοῦ  συλλογισµοῦ  τῆς  αἰτίας  τὸ  συµπέρασµα,  οὐ  παρὰ  τῶν  προτάσεων·  οὐ  γὰρ  ἐξ
ἀκολουθίας οὐδ' ἐξ ἐπινοίας, ἀλλὰ πρὸ ἀκολουθίας καὶ πρὸ ἐπινοίας· ὕστερα γὰρ πάντα ταῦτα, καὶ
λόγος  καὶ  ἀπόδειξις  καὶ  πίστις.  Ἐπεὶ  γὰρ  ἀρχή,  αὐτόθεν  πάντα  ταῦτα  καὶ  ὧδε·  καὶ  τὸ  µὴ  ζητεῖν
αἰτίας ἀρχῆς οὕτω καλῶς λέγεται, καὶ τῆς τοιαύτης ἀρχῆς τῆς τελείας, ἥτις ταὐτὸν τῷ τέλει· ἥτις δ'
ἀρχὴ  καὶ  τέλος,  αὕτη  τὸ  πᾶν  ὁµοῦ  καὶ  ἀνελλιπής. Καλὸν  οὖν  πρώτως,  καὶ  ὅλον  δὲ  καὶ  πανταχοῦ
ὅλον, ἵνα µηδὲ µέρη ἀπολείπηται τῷ καλῷ ἐλλείπειν, τίς οὖν οὐ φήσει καλόν; Οὐ γὰρ δὴ ὃ µὴ ὅλον
αὐτό, ἀλλ' ὃµέρος ἔχον ἢ µηδέ τι αὐτοῦ ἔχον. Ἢ εἰ µὴ ἐκεῖνο καλόν, τί ἂν ἄλλο; Τὸ γὰρ πρὸ αὐτοῦ
οὐδὲ καλὸν ἐθέλει εἶναι· τὸ γὰρ πρώτως εἰς θέαν παρελθὸν τῷ εἶδος εἶναι καὶ θέαµα νοῦ τοῦτο καὶ
ἀγαστὸν  ὀφθῆναι.  ∆ιὸ  καὶ  Πλάτων,  τοῦτο
µ
ση ῆναι  θέλων  εἴς  τι  τῶν  ἐνεργεστέρων  ὡς  πρὸς  ἡµᾶς,
ἀποδεξάµενον  ποιεῖ  τὸν  δηµιουργὸν  τὸ  ἀποτελεσθέν,  διὰ  τούτου  ἐνδείξαςθαι  θέλων  τὸ  τοῦ
παραδείγµατος καὶ τῆς ἰδέας κάλλος ὡς ἀγαστόν. Πᾶν γὰρ τὸ κατὰ ἄλλο ποιηθὲν ὅταν τις θαυµάσῃ
ἐπ'  ἐκεῖνο  ἔχει  τὸ  θαῦµα,  καθ'  ὅ  ἐστι
µ
πεποιη ένον.  Εἰ  δ'  ἀγνοεῖ  ὃ  πάσχει,  θαῦµαοὐδέν·  ἐπεὶ  καὶ  οἱ
ἐρῶντες καὶ ὅλως οἱ τὸ τῇδε κάλλος τεθαυµακότες ἀγνοοῦσιν ὅτι δι' ἐκεῖνο· δι' ἐκεῖνο γάρ. Ὅτι δὲ εἰς
τὸ  παράδειγµα  ἀνάγει  τὸ «<ἠγάσθη>«  δῆλον  ποιεῖ  ἐπίτηδες  τὸ  ἑξῆς  τῆς  λέξεως  λαβών·  εἶπε  γάρ·
<ἠγάσθη  τε  καὶ  ἔτι  µᾶλλον  πρὸς  τὸ  παράδειγµα  αὐτὸ  ἐβουλήθη  ἀφοµοιῶσαι>,  τὸ  κάλλος  τοῦ
παραδείγµατος οἷόν ἐστιν ἐνδεικνύµενος διὰ τὸ ἐκ τού του τὸ γενόµενον καλὸν καὶ αὐτὸ ὡς εἰκόνα
ἐκείνου εἰπεῖν· ἐπεὶ καὶ εἰ µὴ ἐκεῖνο ἦν τὸ ὑπέρκαλον κάλλει ἀµηχάνῳ, τί ἂν τούτου τοῦ ὁρωµένου ἦν
κάλλιον; Ὅθεν οὐκ ὀρθῶς οἱ µ µ
ε φόµενοι τούτῳ, εἰ µὴ ἄρα καθόσον µὴ ἐκεῖνό ἐστι. Τοῦτον τοίνυν
τὸν  κόσµον,  ἑκάστου  τῶν  µερῶ µ
ν ένοντος  ὅ  ἐστι  καὶ  µὴ  συγχεοµένου,  λάβωµεν  τῇ  διανοίᾳ,  εἰς  ἓν
<ὁµοῦ  πάντα>,  ὡς  οἷόν  τε,  ὥστε  ἑνὸς  ὁτουοῦν  προφαινοµένου,  οἷον  τῆς  ἔξω  σφαίρας  οὔσης,
ἀκολουθεῖν εὐθὺς καὶ τὴν ἡλίου καὶ ὁµοῦ τῶν ἄλλων ἄστρων τὴν φαντασίαν, καὶ γῆν καὶ θάλασσαν
καὶ  πάντα  τὰ  ζῷα  ὁρᾶσθαι,  οἷον  ἐπὶ  σφαίρας  διαφανοῦς  καὶ  ἔργῳ  ἂν  γένοιτο  πάντα  ἐνορᾶσθαι.
Ἔστω  οὖν  ἐν  τῇ  ψυχῇ  φωτεινή  τις  φαντασία  σφαίρας  ἔχουσα  πάντα  ἐν  αὐτῇ,  εἴτε  κινούµενα  εἴτε
ἑστηκότα, ἢ τὰµὲν κινούµενα, τὰ δ' ἑστηκότα. Φυλάττων δὲ ταύτην ἄλλην παρὰ σαυτῷ ἀφελὼν τὸν
ὄγκον λάβε· ἄφελε δὲ καὶ τοὺς τόπους καὶ τὸ τῆς ὕλης ἐν σοὶ φάντασµα, καὶ µὴ πειρῶ αὐτῆς ἄλλην
σµικροτέραν λαβεῖν τῷ ὄγκῳ, θεὸν δὲ καλέσας τὸν πεποιηκότα ἧς ἔχεις τὸ φάντασµα εὖξαι ἐλθεῖν.
Ὁ δὲ ἥκοι τὸν αὐτοῦ κόσµον φέρων µετὰ πάντων τῶν ἐν αὐτῷ θεῶν εἷς ὢν καὶ πάντες, καὶ ἕκαστος
πάντες συνόντες εἰς ἕν, καὶ ταῖς µὲν δυνάµεσιν ἄλλοι, τῇ δὲ µιᾷ ἐκείνῃ τῇ πολλῇ πάντες εἷς· µᾶλλον
δὲ ὁ εἷς πάντες· οὐ γὰρ ἐπιλείπει αὐτός, ἢν πάντες ἐκεῖνοι γένωνται· ὁµοῦ δέ εἰσι καὶ ἕκαστος χωρὶς
αὖ ἐν στάσει ἀδιαστάτῳ οὐ µορφὴν αἰσθητὴν οὐ µ
δε ίαν ἔχων – ἤδη γὰρ ἂν ὁ µὲν ἄλλοθι, ὁ δέ που
ἀλλαχόθι ἦν, καὶ ἕκαστος δὲ οὐ πᾶς ἐν αὐτῷ – οὐδὲ µέρη ἄλλα ἔχων ἄλλοις ἢ αὐτῷ, οὐδὲ ἕκαστον
οἷον δύναµις
µ
κερ ατισθεῖσα καὶ τοσαύτη οὖσα, ὅσα τὰ µέ
µ
ρη ετρούµενα. Τὸ δέ ἐστι [τὸ πᾶν] δύναµις
πᾶσα, εἰς ἄπειρον µὲν ἰοῦσα, εἰς ἄπειρον δὲ δυναµένη· καὶ οὕτως ἐστὶν ἐκεῖνος µέγας, ὡς καὶ τὰ µέρη
αὐτοῦ ἄπειρα γεγονέναι. Ποῦ γάρ τι ἔστιν εἰπεῖν, ὅπου µὴ φθάνει; Μέγας µὲν οὖν καὶ ὅδε ὁ οὐρανὸς
καὶ αἱ ἐν αὐτῷ πᾶσαι δυνάµεις ὁµοῦ, ἀλλὰ µείζων ἂν ἦν καὶ ὁπόσος οὐδ' ἂν ἦν εἰπεῖν, εἰ µή τις αὐτῷ
συνῆν  σώµατος  δύναµις  µικρά.  Καίτοι  µεγάλας  ἄν  τις  φήσειε  πυρὸς  καὶ  τῶν  ἄλλων  σωµάτων  τὰς
δυνάµεις· ἀλλὰ ἤδη ἀπειρίᾳ δυνάµεως ἀληθινῆς φαντάζονται καίουσαι καὶ φθείρουσαι καὶ θλίβουσαι
καὶ πρὸς γένεσιν τῶν ζῴων ὑπουργοῦσαι. Ἀλλὰ ταῦτα µὲν φθείρει, ὅτι καὶ φθείρεται, καὶ συγγεννᾷ,
ὅτι καὶ αὐτὰ γίνεται· ἡ δὲ δύναµις ἡ ἐκεῖ µόνον τὸ εἶναι ἔχει καὶ µόνον τὸ καλὸν εἶναι. Ποῦ γὰρ ἂν
εἴη  τὸ  καλὸν  ἀποστερηθὲν  τοῦ  εἶναι;  Ποῦ  δ'  ἂν  ἡ  οὐσία  τοῦ  καλὸν  εἶναι  ἐστερηµένη;  Ἐν  τῷ  γὰρ
ἀπολειφθῆναι τοῦ καλοῦ ἐλλείπει καὶ τῇ οὐσίᾳ. ∆ιὸ καὶ τὸ εἶναι ποθεινόν ἐστιν, ὅτι ταὐτὸν τῷ καλῷ,
καὶ  τὸ  καλὸν  ἐράσµιον,  ὅτι  τὸ  εἶναι.  Πότερον  δὲ  ποτέρου  αἴτιον  τί  χρὴ  ζητεῖν  οὔσης  τῆς  φύσεως
µιᾶς; Ἥδε µὲν γὰρ ἡ ψευδὴς οὐσία δεῖται ἐπακτοῦ εἰδώλου καλοῦ, ἵνα καὶ καλὸν φαίνηται καὶ ὅλως
ᾖ,  καὶ  κατὰ  τοσοῦτόν  ἐστι,  καθόσον  µετείληφε  κάλλους  τοῦ  κατὰ  τὸ  εἶδος,  καὶ  λαβοῦσα,  ὅσῳ  ἂν
λάβῃ,  µᾶλλον  τελειοτέρα·  µᾶλλον  γὰρ  οὐσία  ᾗ  καλή. ∆ιὰ  τοῦτο  καὶ  <ὁ  Ζεὺς>  καίπερ  ὢν
πρεσβύτατος  τῶν  ἄλλων  θεῶν,  ὧν  αὐτὸς  ἡγεῖται, <πρῶτος  πορεύεται>  ἐπὶ  τὴν  τούτου  θέαν,  οἱ  δὲ
<ἕπονται θεοὶ> ἄλλοι <καὶ δαίµονες> καὶ ψυχαί, αἳ ταῦτα ὁρᾶν <δύνανται>. Ὁ δὲ ἐκφαίνεται αὐτοῖς
ἔκ τινος ἀοράτου τόπου καὶ ἀνατείλας ὑψοῦ ἐπ' αὐτῶν κατέλαµψε µὲνπάντα καὶ ἔπλησεν αὐγῆς καὶ
ἐξέπληξε µὲν τοὺς κάτω, καὶ ἐστράφησαν ἰδεῖν οὐ δεδυνηµένοι οἷα ἥλιον. Οἱ µὲν ἄρ' αὐτοῦ ἀνέχονταί
τε καὶ βλέπουσιν, οἱ δὲ ταράττονται, ὅσῳ ἂν ἀφεστήκωσιν αὐτοῦ. Ὁρῶντες δὲ οἱ δυνηθέντες ἰδεῖν εἰς

αὐτὸν µὲν πάντες βλέπουσι καὶ εἰς τὸ αὐτοῦ· οὐ ταὐτὸν δὲ ἕκαστος ἀεὶ θέαµα κοµίζεται, ἀλλ' ὁ µὲν
ἀτενὲς ἰδὼν ἐκλάµπουσαν εἶδε τὴν τοῦ δικαίου πηγὴν καὶ φύσιν, ἄλλος δὲ τῆς σωφροσύνης ἐπλήσθη
τοῦ θεάµατος, οὐχ οἵαν ἄνθρωποι παρ' αὐτοῖς, ὅταν ἔχωσι· µιµεῖται γὰρ αὕτη ἀµῃγέπῃ ἐκείνην· ἡ δὲ
ἐπὶ πᾶσι περὶ πᾶν τὸ οἷονµέγεθος αὐτοῦ ἐπιθέουσα τελευταία ὁρᾶται, οἷς πολλὰ ἤδη ὤφθη ἐναργῆ
θεάµατα,  οἱ  θεοὶ  καθ'  ἕνα  καὶ  πᾶς  ὁµοῦ,  αἱ  ψυχαὶ  αἱ  πάντα  ἐκεῖ  ὁρῶσαι  καὶ  ἐκ  τῶν  πάντων
γενόµεναι,  ὥστε  πάντα  περιέχειν  καὶ  αὐταὶ  ἐξ  ἀρχῆς  εἰς  τέλος·  καί  εἰσιν  ἐκεῖ  καθόσον  ἂν  αὐτῶν
πεφύκῃ εἶναι ἐκεῖ, πολλάκις δὲ αὐτῶν καὶ τὸ πᾶν ἐκεῖ, ὅταν µὴ ὦσι διειληµµέναι. Ταῦτα οὖν ὁρῶν ὁ
Ζεύς,  καὶ  εἴ  τις  ἡµῶν  αὐτῷ  συνεραστής,  τὸ  τελευταῖον  ὁρᾷ  µένον  ἐπὶ  πᾶσιν  ὅλον  τὸ  κάλλος,  καὶ
κάλλουςµετασχὼν τοῦ ἐκεῖ· ἀποστίλβει γὰρ πάντα καὶ πληροῖ τοὺς ἐκεῖ γενοµένους, ὡς καλοὺς καὶ
αὐτοὺς  γενέσθαι,  ὁποῖοι  πολλάκις  ἄνθρωποι  εἰς  ὑψηλοὺς  ἀναβαίνοντες  τόπους  τὸ  ξανθὸν  χρῶµα
ἐχούσης τῆς γῆς τῆς ἐκεῖ ἐπλήσθησαν ἐκείνης τῆς χρόας ὁµοιωθέντες τῇ ἐφ' ἧς ἐβεβήκεσαν. Ἐκεῖ δὲ
χρόα ἡ ἐπανθοῦσα κάλλος ἐστί, µᾶλλον δὲ πᾶν χρόα καὶ κάλλος ἐκ βάθους· οὐ γὰρ ἄλλο τὸ καλὸν
ὡς  ἐπανθοῦν.  Ἀλλὰ  τοῖς  µὴ  ὅλον  ὁρῶσιν  ἡ  προσβολὴ  µόνη  ἐ µ
νο ίσθη,  τοῖς  δὲ  διὰ  παντὸς  οἷον
οἰνωθεῖσι  καὶ  πληρωθεῖσι  τοῦ  νέκταρος,  ἅτε  δι'  ὅλης  τῆς  ψυχῆς  τοῦ  κάλλους  ἐλθόντος,  οὐ  θεαταῖς
µόνον ὑπάρχει γενέσθαι. Οὐ γὰρ ἔτι τὸ µὲν ἔξω, τὸ δ' αὖ τὸ θεώµενον ἔξω, ἀλλ' ἔχει τὸ ὀξέως ὁρῶν
ἐν  αὐτῷ  τὸ  ὁρώµενον,  καὶ  ἔχων  τὰ  πολλὰ  ἀγνοεῖ  ὅτι  ἔχει  καὶ  ὡς  ἔξω  ὂν  βλέπει,  ὅτι  ὡς  ὁρώµενον
βλέπει  καὶ  ὅτι  θέλει  βλέπειν.  Πᾶν  δὲ  ὅ  τις  ὡς  θεατὸν  βλέπει  ἔξω  βλέπει.  Ἀλλὰ  χρὴ  εἰς  αὑτὸν  ἤδη
µεταφέρειν καὶ βλέπειν ὡς ἓν καὶ βλέπειν ὡς αὑτόν, ὥσπερ εἴ τις ὑπὸ θεοῦ κατασχεθεὶς φοιβόληπτος
ἢ ὑπό τινος Μούσης ἐν αὑτῷ ἂν ποιοῖτο τοῦ θεοῦ τὴν θέαν, εἰ δύναµιν ἔχοι ἐν αὑτῷ θεὸν βλέπειν. Εἰ
δέ τις ἡµῶν ἀδυνατῶν ἑαυτὸν ὁρᾶν, ὑπ' ἐκείνου τοῦ θεοῦ ἐπὰν καταληφθεὶς εἰς τὸ ἰδεῖν προφέρῃ τὸ
θέαµα, ἑαυτὸν προφέρει καὶ εἰκόνα αὐτοῦ καλλωπισθεῖσαν βλέπει, ἀφεὶς δὲ τὴν εἰκόνα καίπερ καλὴν
οὖσαν  εἰς  ἓν  αὑτῷ  ἐλθὼν  καὶ  µηκέτι  σχίσας  ἓν  ὁµοῦ  πάντα  ἐστὶ  µετ'  ἐκείνου  τοῦ  θεοῦ  ἀψοφητὶ
παρόντος,  καὶ  ἔστι  µετ'  αὐτοῦ  ὅσον  δύναται  καὶ  θέλει,  εἰ  δ'  ἐπιστραφείη  εἰς  δύο,  καθαρὸς  µένων
ἐφεξῆς  ἐστιν  αὐτῷ,  ὥστε  αὐτῷ  παρεῖναι  ἐκείνως  πάλιν,  εἰ  πάλιν  ἐπ'  αὐτὸν  στρέφοι,  ἐν  δὲ  τῇ
ἐπιστροφῇ κέρδος τοῦτ' ἔχει· ἀρχόµενος αἰσθάνεται αὑτοῦ, ἕως ἕτερός ἐστι· δραµὼν δὲ εἰς τὸ εἴσω
ἔχει πᾶν, καὶ ἀφεὶς τὴν αἴσθησιν εἰς τοὐπίσω τοῦ ἕτερος εἶναι φόβῳ εἷς ἐστιν ἐκεῖ· κἂν ἐπιθυµήσῃ ὡς
ἕτερον ὂν ἰδεῖν, ἔξω αὑτὸν ποιεῖ. ∆εῖ δὲ καταµανθάνοντα µὲν ἔν τινι τύπῳ αὐτοῦ µένοντα µετὰ τοῦ
ζητεῖν<γνωµατεύειν>  αὐτόν,  εἰς  οἷον  δὲ  εἴσεισιν,  οὕτω  µαθόντα  κατὰ  πίστιν,  ὡς  ἐπὶ  χρῆµα
µακαριστὸν  εἴσεισιν,  ἤδη  αὐτὸν  δοῦναι  εἰς  τὸ  εἴσω  καὶ  γενέσθαι  ἀντὶ  ὁρῶντος  ἤδη  θέαµα  ἑτέρου
θεωµένου, οἵοις ἐκεῖθεν ἥκει ἐκλάµποντα τοῖς νοήµασι. Πῶς οὖν ἔσται τις ἐν καλῷ µὴ ὁρῶν αὐτό; Ἢ
ὁρῶν αὐτὸ ὡς ἕτερον οὐδέπω ἐν καλῷ, γενόµενος δὲ αὐτὸ οὕτω µάλιστα ἐν καλῷ. Εἰ οὖν ὅρασις τοῦ
ἔξω, ὅρασιν µὲν οὐ δεῖ εἶναι ἢ οὕτως, ὡς ταὐτὸν τῷ ὁρατῷ· τοῦτο δὲ οἷον σύνεσις καὶ συναίσθησις
αὐτοῦ  εὐλαβουµένου  µὴ  τῷ  µᾶλλον  αἰσθάνεσθαι  θέλειν  ἑαυτοῦ  ἀποστῆναι.  ∆εῖ  δὲ    κἀκεῖνο
ἐνθυµεῖσθαι,  ὡς  τῶν  µὲν  κακῶν  αἱ  αἰσθήσεις  τὰς  πληγὰς  ἔχουσιµείζους,  ἥττους  δὲ  τὰς  γνώσεις  τῇ
πληγῇ ἐκκρουοµένας· νόσος γὰρ µᾶλλον ἔκπληξιν, ὑγίεια δὲ ἠρέµα συνοῦσα µᾶλλον ἂν σύνεσιν δοίη
αὑτῆς·  προσίζει  γὰρ  ἅτε  οἰκεῖον  καὶ  ἑνοῦται·  ἣ  δ'  ἔστιν  ἀλλότριον  καὶ  οὐκ  οἰκεῖον,  καὶ  ταύτῃ
διάδηλος  τῷ  σφόδρα  ἕτερον  ἡµῶν  εἶναι  δοκεῖν.  Τὰ  δὲ  ἡµῶν  καὶ  ἡµεῖς  ἀναίσθητοι·  οὕτω  δ'  ὄντες
µάλιστα πάντων ἐσµὲν αὑτοῖς συνετοὶ τὴν  ἐπιστήµην  ἡµῶν καὶ ἡµᾶς ἓν  πεποιηκότες. Κἀκεῖ τοίνυν,
ὅτε  µάλιστα  ἴσµεν  κατὰ  νοῦν,  ἀγνοεῖν  δοκοῦµεν,  τῆς  αἰσθήσεως  ἀναµένοντες  τὸ  πάθος,  ἥ  φησι  µὴ
ἑωρακέναι· οὐ γὰρ εἶδεν οὐδ' ἂν τὰ τοιαῦτά ποτε ἴδοι. Τὸ οὖν ἀπιστοῦν ἡ αἴσθησίς ἐστιν, ὁ δὲ ἄλλος
ἐστὶν ὁ ἰδών· ἤ, εἰ ἀπιστοῖ κἀκεῖνος, οὐδ' ἂν αὐτὸν πιστεύσειεν εἶναι· οὐδὲ γὰρ οὐδ' αὐτὸς δύναται
ἔξω  θεὶς  ἑαυτὸν  ὡς  αἰσθητὸν  ὄντα  ὀ
µ
φθαλ οῖς  τοῖς  τοῦ  σώµατος  βλέπειν.  Ἀλλὰ  εἴρηται,  πῶς  ὡς
ἕτερος  δύναται  τοῦτο  ποιεῖν,  καὶ  πῶς  ὡς  αὐτός.  Ἰδὼν  δή,  εἴτε  ὡς  ἕτερος,  εἴτε  ὡς  µείνας  αὐτός,  τί
ἀπαγγέλλει;  Ἢ  θεὸν  ἑωρακέναι  τόκον  ὠδίνοντα  καλὸν  καὶ  πάντα  δὴ  ἐν  αὑτῷ  γεγεννηκότα  καὶ
ἄλυπον  ἔχοντα  τὴν  ὠδῖνα  ἐν  αὑτῷ·  ἡσθεὶς  γὰρ  οἷς  ἐγέννα  καὶ  ἀγασθεὶς  τῶν  τόκων  κατέσχε  πάντα
παρ' αὐτῷ τὴν αὐτοῦ καὶ τὴν αὐτῶν ἀγλαΐαν ἀσµενίσας· ὁ δὲ καλῶν ὄντων καὶ καλλιόνων τῶν εἰς τὸ
εἴσω µ µ
ε ενηκότωνµόνος ἐκ τῶν ἄλλων [Ζεὺς] παῖς ἐξεφάνη εἰς τὸ ἔξω. Ἀφ' οὗ καὶ ὑστάτου παιδὸς
ὄντος  ἔστιν  ἰδεῖν  οἷον  ἐξ  εἰκόνος  τινὸς  αὐτοῦ,  ὅσος  ὁ  πατὴρ  ἐκεῖνος  καὶ  οἱ  µείναντες  παρ'  αὐτῷ
ἀδελφοί. Ὁ δὲ οὔ φησι µάτην ἐλθεῖν παρὰ τοῦ πατρός· εἶναι γὰρ δεῖ αὐτοῦ ἄλλον κόσµον γεγονότα
καλόν,  ὡς  εἰκόνα  καλοῦ·  µηδὲ  γὰρ  εἶναι
µ
θε ιτὸν  εἰκόνα  καλὴν  µὴ  εἶναι  µήτε  καλοῦ  µήτε  οὐσίας.
Μιµεῖται δὴ τὸ ἀρχέτυπον πανταχῇ· καὶ γὰρ ζωὴν ἔχει καὶ τὸ τῆς οὐσίας, ὡς µίµ µ
η α, καὶ τὸ κάλλος
εἶναι, ὡς ἐκεῖθεν· ἔχει δὲ καὶ τὸ ἀεὶ αὐτοῦ, ὡς εἰκών· ἢ ποτὲ µὲν ἕξει εἰκόνα, ποτὲ δὲ οὔ, οὐ τέχνῃ
γενοµένης τῆς εἰκόνος. Πᾶσα δὲ φύσει εἰκών ἐστιν, ὅσον ἂν τὸ ἀρχέτυπον µένῃ. ∆ιὸ οὐκ ὀρθῶς, οἳ
φθείρουσι τοῦ νοητοῦ µένοντος καὶ γεννῶσιν οὕτως, ὡς ποτὲ βουλευσαµένου τοῦ ποιοῦντος ποιεῖν.
Ὅστις γὰρ τρόπος ποιήσεως τοιαύτης οὐκ ἐθέλουσι συνιέναι οὐδ' ἴσασιν, ὅτι, ὅσον ἐκεῖνο ἐλλάµπει,
οὐ  µήποτε  τὰ  ἄλλα  ἐλλείπῃ,  ἀλλ'  ἐξ  οὗ  ἔστι  καὶ  ταῦτα  ἔστιν·  ἦν  δ'  ἀεὶ  καὶ  ἔσται.  Χρηστέον  γὰρ
τούτοις  τοῖς  ὀνόµασι  τῇ  τοῦ
µ
ση αίνειν  ἐθέλειν  ἀνάγκῃ.  Ὁ  οὖν  θεὸς  ὁ  εἰς  τὸ  µένειν  ὡσαύτως
δεδεµένος  καὶ  συγχωρήσας  τῷ  παιδὶ  τοῦδε  τοῦ  παντὸς  ἄρχειν – οὐ  γὰρ  ἦν  αὐτῷ  πρὸς  τρόπου  τὴν
ἐκεῖ  ἀρχὴν  ἀφέντι  νεωτέραν  αὐτοῦ  καὶ  ὑστέραν  µεθέπειν  κόρον  ἔχοντι  τῶν  καλῶν – ταῦτ'  ἀφεὶς
ἔστησέ  τε  τὸν  αὐτοῦ  πατέρα  εἰς  ἑαυτόν,  καὶ  µέχρις  αὐτοῦ  πρὸς  τὸ  ἄνω·  ἔστησε  δ'  αὖ  καὶ  τὰ  εἰς
θάτερα ἀπὸ τοῦ παιδὸς ἀρξάµενα εἶναι µετ' αὐτόν, ὥστε µεταξὺ ἀµφοῖν γενέσθαι τῇ τε ἑτερότητι τῆς
πρὸς τὸ ἄνω ἀποτοµῆς καὶ τῷ ἀνέχοντι ἀπὸ τοῦ µετ' αὐτὸν πρὸς τὸ κάτω δεσµῷ, µεταξὺ ὢν πατρός
τε ἀµείνονος καὶ ἥττονος υἱέος. Ἀλλ' ἐπειδὴ ὁ πατὴρ αὐτῷµείζων ἢ κατὰ κάλλος ἦν, πρώτως αὐτὸς

ἔµεινε καλός, καίτοι καλῆς καὶ τῆς ψυχῆς οὔσης· ἀλλ' ἔστι καλλίων καὶ ταύτης, ὅτι ἴχνος αὐτῇ αὐτοῦ,
καὶ τούτῳ ἐστὶ καλὴ µὲν τὴν φύσιν, καλλίων δέ, ὅταν ἐκεῖ βλέπῃ. Εἰ οὖν ἡ ψυχὴ ἡ τοῦ παντός, ἵνα
γνωριµώτερον λέγωµεν, καὶ ἡ Ἀφροδίτη αὐτὴ καλή, τίς ἐκεῖνος; Εἰ µὲν γὰρ παρ' αὐτῆς, πόσον ἂν εἴη
ἐκεῖνο; Εἰ δὲ παρ' ἄλλου, παρὰ τίνος ψυχὴ καὶ τὸ ἐπακτὸν καὶ τὸ συµφυὲς τῇ οὐσίᾳ αὐτῆς κάλλος
ἔχει; Ἐπεὶ καί, ὅταν καὶ αὐτοὶκαλοί, τῷ αὑτῶν εἶναι, αἰσχροὶ δὲ ἐπ' ἄλλην µεταβαίνοντες φύσιν· καὶ
γινώσκοντες µὲν ἑαυτοὺς καλοί, αἰςχροὶ δὲ ἀγνοοῦντες. Ἐκεῖ οὖν κἀκεῖθεν τὸ καλόν. Ἆρ' οὖν ἀρκεῖ
τὰ  εἰ
µ
ρη ένα  εἰς  ἐναργῆ  σύνεσιν  ἀγαγεῖν  τοῦ  <νοητοῦ  τόπου>,  ἢ  κατ'  ἄλλην  ὁδὸν  πάλιν  αὖ  δεῖ
ἐπελθεῖν ὧδε;

V,9 Περὶ νοῦ καὶ τῶν ἰδέων καὶ τοῦ ὄντος (5)

Πάντες  ἄνθρωποι  ἐξ  ἀρχῆς  γενόµενοι  αἰσθήσει  πρὸ  νοῦ  χρησάµενοι  καὶ  τοῖς  αἰσθητοῖς
προσβαλόντες  πρώτοις  ἐξ  ἀνάγκης  οἱ  µὲν  ἐνταυθοῖ  καταµείναντες  διέζησαν  ταῦτα  πρῶτα  καὶ
ἔσχατα νοµίσαντες, καὶ τὸ ἐν αὐτοῖς λυπηρόν τε καὶ ἡδὺ τὸ µὲν κακόν, τὸ δὲ ἀγαθὸν ὑπολαβόντες
ἀρκεῖν ἐνόµισαν, καὶ τὸ µὲν διώκοντες, τὸ δ' ἀποικονοµούµενοι διεγένοντο. Καὶσοφίαν ταύτην οἵ γε
λόγου  µεταποιούµενοι  αὐτῶν  ἔθεντο,  οἷα  οἱ  βαρεῖς  τῶν  ὀρνίθων,  οἳ  πολλὰ  ἐκ  γῆς  λαβόντες  καὶ
βαρυνθέντες ὑψοῦ πτῆναι ἀδυνατοῦσι καίπερ πτερὰ παρὰ τῆς φύσεως λαβόντες. Οἱ δὲ ἤρθησαν µὲν
ὀλίγον  ἐκ  τῶν  κάτω  κινοῦντος  αὐτοὺς  πρὸς  τὸ  κάλλιον  ἀπὸ  τοῦ  ἡδέος  τοῦ  τῆς  ψυχῆς  κρείττονος,
ἀδυνατήσαντες δὲ ἰδεῖν τὸ ἄνω, ὡς οὐκ ἔχοντες ἄλλο, ὅπου στήσονται, κατηνέχθησαν σὺν τῷ τῆς
ἀρετῆς  ὀνόµατι  ἐπὶ  πράξεις  καὶ  <ἐκλογὰς>  τῶν  κάτω,  ἀφ'  ὧν  ἐπεχείρησαν  τὸ  πρῶτον  αἴρεσθαι.
Τρίτον  δὲ  γένος  θείων  ἀνθρώπων  δυνάµει  τε  κρείττονι  καὶ  ὀξύτητι  ὀµµάτων  εἶδέ  τε  ὥσπερ  ὑπὸ
ὀξυδορκίας  τὴν  ἄνω  αἴγλην  καὶ  ἤρθη  τε  ἐκεῖ  οἷον  ὑπὲρ  νεφῶν  καὶ  τῆς  ἐνταῦθα  ἀχλύος  καὶ  ἔµεινεν
ἐκεῖ τὰ τῇδε ὑπεριδὸν πάντα ἡσθὲν τῷ τόπῳ ἀληθινῷ καὶ οἰκείῳ ὄντι, ὥσπερ ἐκ πολλῆς πλάνης εἰς
πατρίδα εὔνοµον ἀφικόµενος ἄνθρωπος. Τίς οὖν οὗτος ὁ τόπος; Καὶ πῶς ἄν τις εἰς αὐτὸν ἀφίκοιτο;
Ἀφίκοιτο  µὲν  ἂν  ὁ  φύσει  ἐρωτικὸς  καὶ  ὄντως  τὴν  διάθεσιν  ἐξ  ἀρχῆς  φιλόσοφος,  ὠδίνων  µέν,  ἅτε
ἐρωτικός, περὶ τὸ καλόν, οὐκ ἀνασχόµενος δὲ <τοῦ ἐν σώµατι κάλλους>, ἀλλ' ἔνθεν  ἀναφυγὼν ἐπὶ
<τὰ  τῆς  ψυχῆς  κάλλη>,  ἀρετὰς  καὶ  <ἐπιστήµας>  καὶ  <ἐπιτηδεύµατα  καὶ  νόµους>,  πάλιν  αὖ
ἐπαναβαίνει ἐπὶ τὴν τῶν ἐν ψυχῇ καλῶν αἰτίαν, καὶ εἴ τι πάλιν αὖ πρὸ τούτου, ἕως ἐπ' ἔσχατον ἥκῃ
τὸ  πρῶτον,  ὃ  παρ'  αὐτοῦ  καλόν.  Ἔνθα  καὶ  ἐλθὼν  ὠδῖνος  παύσεται,  πρότερον  δὲ  οὔ.  Ἀλλὰ  πῶς
ἀναβήσεται,  καὶπόθεν  ἡ  δύναµις  αὐτῷ,  καὶ  τίς  λόγος  τοῦτον  τὸν  ἔρωτα  παιδαγωγήσεται;  Ἢ  ὅδε·
τοῦτο τὸ κάλλος τὸ ἐπὶ τοῖς σώµασιν ἐπακτόν ἐστι τοῖς σώµασι· µορφαὶ γὰρ αὗται σωµάτων ὡς ἐπὶ
ὕλῃ αὐτοῖς. Μεταβάλλει γοῦν τὸ ὑποκείµενον καὶ ἐκ καλοῦ αἰσχρὸν γίνεται. Μεθέξει ἄρα, φησὶν ὁ
λόγος. Τί οὖν τὸ ποιῆσαν σῶµα καλόν; Ἄλλως µὲν κάλλους παρουσία, ἄλλως δὲ ψυχή, ἣ ἔπλασέ τε
καὶµορφὴν τοιάνδε ἐνῆκε. Τί οὖν; Ψυχὴ παρ' αὑτῆς καλόν; Ἢ οὔ. Οὐ γὰρ ἡ µὲν ἦν φρόνιµός τε καὶ
καλή, ἡ δὲ ἄφρων τε καὶ αἰσχρά. Φρονήσει ἄρα τὸ καλὸν περὶ ψυχήν. Καὶ τίς οὖν ὁ φρόνησιν δοὺς
ψυχῇ; Ἢ νοῦς ἐξ ἀνάγκης, νοῦς δὲ οὐ ποτὲ µὲν νοῦς, ποτὲ δὲ ἄνους, ὅ γε ἀληθινός. Παρ' αὑτοῦ ἄρα
καλός.  Καὶ  πότερον  δὴ  ἐνταῦθα  δεῖ  στῆναι  ὡς  πρῶτον,  ἢ  καὶ  νοῦ  ἐπέκεινα  δεῖ  ἰέναι,  νοῦς  δὲ
προέστηκε  µὲν  ἀρχῆς  τῆς  πρώτης  ὡς  πρὸς  ἡµᾶς,  ὥσπερ  ἐν  <προθύροις  τἀγαθοῦ>  ἀπαγγέλλων  ἐν
αὐτῷ τὰ πάντα, ὥσπερ ἐκείνου τύπος µᾶλλον ἐν πλήθει ἐκείνου πάντη µένοντος ἐν ἑνί; Ἐπισκεπτέον
δὲ ταύτην τὴν νοῦ φύσιν, ἣν ἐπαγγέλλεται ὁ λόγος εἶναι τὸ ὂν ὄντως καὶ τὴν ἀληθῆ οὐσίαν, πρότερον
βεβαιωσαµένους κατ' ἄλλην ὁδὸν ἰόντας, ὅτι δεῖ εἶναί τινα τοιαύτην. Ἴσως µὲν οὖν γελοῖον ζητεῖν, εἰ
νοῦς  ἐστιν  ἐν  τοῖς  οὖσι·  τάχα  δ'  ἄν  τινες  καὶ  περὶ  τούτου  διαµφισβητοῖεν.  Μᾶλλον  δέ,  εἰ  τοιοῦτος,
οἷόν φαµεν, καὶ  εἰ χωριστός τις, καὶ εἰ οὗτος τὰ ὄντα καὶ ἡ τῶν εἰδῶν φύσις ἐνταῦθα, περὶ οὗ καὶ τὰ
νῦν εἰπεῖν πρόκειται. Ὁρῶµεν δὴ τὰ λεγόµενα εἶναι πάντα σύνθετα καὶ ἁπλοῦν αὐτῶν οὐδὲ ἕν, ἅ τε
τέχνη ἐργάζεται ἕκαστα, ἅ τεσυνέστηκε φύσει. Τά τε γὰρ τεχνητὰ ἔχει χαλκὸν ἢ ξύλον ἢ λίθον καὶ
παρὰ  τούτων  οὔπω  τετέλεσται,  πρὶν  ἂν  ἡ  τέχνη  ἑκάστη  ἡ  µὲν  ἀνδριάντα,  ἡ  δὲ  κλίνην,  ἡ  δὲ  οἰκίαν
ἐργάσηται  εἴδους  τοῦ  παρ'  αὑτῇ  ἐνθέσει.  Καὶ  µὴν  καὶ  τὰ  φύσει  συνεστῶτα  τὰ  µὲν  πολυσύνθετα
αὐτῶν καὶ συγκρίµατα καλούµενα ἀναλύσεις εἰς τὸ ἐπὶ πᾶσι τοῖς συγκριθεῖσιν εἶδος· οἷον ἄνθρωπον
εἰς ψυχὴν καὶ σῶµα, καὶ τὸ σῶµα εἰς τὰ τέσσαρα. Ἕκαστον δὲ τούτων σύνθετον εὑρὼν ἐξ ὕλης καὶ
τοῦ  µορφοῦντος – ὕλη  γὰρ  παρ'  αὑτῆς  ἡ  τῶν  στοιχείων  ἄµορφος – ζητήσεις  τὸ  εἶδος  ὅθεν  τῇ  ὕλῃ.
Ζητήσεις δ' αὖ καὶ τὴν ψυχὴν πότερα τῶν ἁπλῶν ἤδη, ἢ ἔνι τι ἐν αὐτῇ τὸ µὲν ὡς ὕλη, τὸ δὲ εἶδος, ὁ
νοῦς ὁ ἐν αὐτῇ, ὁ µὲν ὡς ἡ ἐπὶ τῷ χαλκῷ µορφή, ὁ δὲ οἷος ὁ τὴν µορφὴν ἐν τῷ χαλκῷ ποιήσας. Τὰ
αὐτὰ δὲ ταῦτα καὶ ἐπὶ τοῦ παντὸς µεταφέρων τις ἀναβήσεται καὶ ἐνταῦθα ἐπὶ νοῦν ποιητὴν ὄντως
καὶ δηµιουργὸν τιθέµενος, καὶ φήσει τὸ ὑποκείµενον δεξάµενον µορφὰς τὸ µὲν πῦρ, τὸ δὲ ὕδωρ, τὸ
δὲ ἀέρα καὶ γῆν γενέσθαι, τὰς δὲ µορφὰς ταύτας παρ' ἄλλου ἥκειν· τοῦτο δὲ εἶναι ψυχήν· ψυχὴν δὲ
αὖ  καὶ  ἐπὶ  τοῖς  τέτρασι  τὴν  κόσµου  µορφὴν  δοῦναι·  ταύτῃ  δὲ  νοῦν  χορηγὸν  τῶν  λόγων  γεγονέναι,
ὥσπερ καὶ ταῖς τῶν τεχνιτῶν ψυχαῖς παρὰ τῶν τεχνῶν τοὺς εἰς τὸ ἐνεργεῖν λόγους· νοῦν δὲ τὸν µὲν
ὡς  εἶδος  τῆς  ψυχῆς,  τὸν  κατὰ  τὴν  µορφήν,  τὸν  δὲ  τὸν  τὴνµορφὴν  παρέχοντα  ὡς  τὸν  ποιητὴν  τοῦ
ἀνδριάντος,  ᾧ  πάντα  ἐνυπάρχει,  ἃ  δίδωσιν.  Ἐγγὺς  µὲν  ἀληθείας,  ἃ  δίδωσι  ψυχῇ·  ἃ  δὲ  τὸ  σῶµα
δέχεται, εἴδωλα ἤδη καὶ µιµήµατα. ∆ιὰ τί οὖν δεῖ ἐπὶ ψυχῇ ἀνιέναι, ἀλλ' οὐκ αὐτὴν εἶναι τίθεσθαι τὸ
πρῶτον; Ἢ πρῶτον µὲν νοῦς ψυχῆς ἕτερον καὶ κρεῖττον· τὸ δὲ κρεῖττον φύσει πρῶτον. Οὐ γὰρ δή,

ὡς οἴονται, ψυχὴ νοῦν τελεωθεῖσα γεννᾷ· πόθεν γὰρ τὸ δυνάµει ἐνεργείᾳ ἔσται, µὴ τοῦ εἰς ἐνέργειαν
ἄγοντος  αἰτίου  ὄντος;  Εἰ  γὰρ  κατὰ  τύχην,  ἐνδέχεται  µὴ  ἐλθεῖν  εἰς  ἐνέργειαν.  ∆ιὸ  δεῖ  τὰ  πρῶτα
ἐνεργείᾳ  τίθεσθαι  καὶ  ἀπροσδεᾶ  καὶ  τέλεια·  τὰ  δὲ  ἀτελῆ  ὕστερα  ἀπ'  ἐκείνων,  τελειούµενα  δὲ  παρ'
αὐτῶν τῶν γεγεννηκότων δίκην πατέρων τελειούντων, ἃ κατ' ἀρχὰς ἀτελῆ ἐγέννησαν· καὶ εἶναι µὲν
ὕλην πρὸς τὸ ποιῆσαν τὸ πρῶτον, εἶτ' αὐτὴν ἔµµορφον ἀποτελεῖσθαι. Εἰ δὲ δὴ καὶ ἐµπαθὲς ψυχή, δεῖ
δέ τι ἀπαθὲς εἶναι – ἢ πάντα τῷ χρόνῳ ἀπολεῖται – δεῖ τι πρὸ ψυχῆς εἶναι. Καὶ εἰ ἐν κόσµῳ ψυχή,
ἐκτὸς δὲ δεῖ τι κόσµου εἶναι, καὶ ταύτῃ πρὸ ψυχῆς δεῖ τι εἶναι. Εἰ γὰρ τὸ ἐν κόσµῳ τὸ ἐν σώµατι καὶ
ὕλῃ, οὐδὲν ταὐτὸν µενεῖ· ὥστε ἄνθρωπος καὶ πάντες λόγοι οὐκ ἀίδιοι οὐδὲ οἱ αὐτοί. Καὶ ὅτι µὲν νοῦν
πρὸ ψυχῆς εἶναι δεῖ, ἐκ τούτων καὶ ἐξ ἄλλων πολλῶν ἄν τις θεωρήσειε. ∆εῖ δὲ νοῦν λαµβάνειν, εἴπερ
ἐπαληθεύσοµεν  τῷ  ὀνόµατι,  µὴ  τὸν  δυνάµει  µηδὲ  τὸν  ἐξ  ἀφροσύνης  εἰς  νοῦν  ἐλθόντα – εἰ  δὲµή,
ἄλλον πάλιν αὖ πρὸ αὐτοῦ ζητήσοµεν – ἀλλὰ τὸν ἐνεργείᾳ καὶ ἀεὶ νοῦν ὄντα. Εἰ δὲ µὴ ἐπακτὸν τὸ
φρονεῖν ἔχει, εἴ τι νοεῖ, παρ' αὑτοῦ νοεῖ, καὶ εἴ τι ἔχει, παρ' αὑτοῦ ἔχει. Εἰ δὲ παρ' αὑτοῦ καὶ ἐξ αὑτοῦ
νοεῖ, αὐτός ἐστιν ἃ νοεῖ. Εἰ γὰρ ἡ µὲν οὐσία αὐτοῦ ἄλλη, ἃ δὲ νοεῖ ἕτερα αὐτοῦ, αὐτὴ ἡ οὐσία αὐτοῦ
ἀνόητος ἔσται· καὶ δυνάµει, οὐκ ἐνεργείᾳ αὖ. Οὐ χωριστέον οὖν οὐδέτερον ἀπὸ θατέρου. Ἔθος δὲ
ἡµῖν ἀπὸ τῶν παρ' ἡµῖν κἀκεῖνα ταῖς ἐπινοίαις χωρίζειν. Τί οὖν ἐνεργεῖ καὶ τί νοεῖ, ἵνα ἐκεῖνα αὐτὸν ἃ
νοεῖ θώµεθα; Ἢ δῆλον  ὅτι νοῦς ὢν  ὄντως νοεῖ τὰ ὄντακαὶ ὑφίστησιν. Ἔστιν ἄρα τὰ ὄντα. Ἢ γὰρ
ἑτέρωθι ὄντα αὐτὰ νοήσει, ἢ ἐν αὑτῷ ὡς αὐτὸν ὄντα. Ἑτέρωθι µὲν οὖν ἀδύνατον· ποῦ γάρ; Αὑτὸν
ἄρα  καὶ  ἐν  αὑτῷ.  Οὐ  γὰρ  δὴ  ἐν  τοῖς  αἰσθητοῖς,  ὥσπερ  οἴονται.  Τὸ  γὰρ  πρῶτον  ἕκαστον  οὐ  τὸ
αἰσθητόν· τὸ γὰρ ἐν αὐτοῖς εἶδος ἐπὶ ὕλῃ εἴδωλον ὄντος, πᾶν τε εἶδος ἐν ἄλλῳ παρ' ἄλλου εἰς ἐκεῖνο
ἔρχεται καί ἐστιν εἰκὼν ἐκείνου. Εἰ δὲ καὶ<ποιητὴν> δεῖ εἶναι <τοῦδε τοῦ παντός>, οὐ τὰ ἐν τῷ µήπω
ὄντι οὗτος νοήσει, ἵνα αὐτὸ ποιῇ. Πρὸ τοῦ κόσµου ἄρα δεῖ εἶναι ἐκεῖνα, οὐ τύπους ἀφ' ἑτέρων, ἀλλὰ
καὶ ἀρχέτυπα καὶ πρῶτα καὶ νοῦ οὐσίαν. Εἰ δὲ λόγους φήσουσιν ἀρκεῖν, ἀιδίους δῆλον· εἰ δὲ ἀιδίους
καὶ  ἀπαθεῖς,  ἐν  νῷ  δεῖ  εἶναι  καὶ  τοιούτῳ  καὶ  προτέρῳ  ἕξεως  καὶ  φύσεως  καὶ  ψυχῆς·  δυνάµει  γὰρ
ταῦτα. Ὁ νοῦς ἄρα τὰ ὄντα ὄντως,  οὐχ οἷά ἐστιν ἄλλοθι νοῶν· οὐ γάρ ἐστιν οὔτε πρὸ αὐτοῦ οὔτε
µετ'  αὐτόν·  ἀλλὰ  οἷον  νοµοθέτης  πρῶτος,  µᾶλλον  δὲ  νόµος  αὐτὸς  τοῦ  εἶναι.  Ὀρθῶς  ἄρα  <τὸ  γὰρ
αὐτὸ νοεῖν ἐστί τε καὶ εἶναι> καὶ <ἡ τῶν ἄνευ ὕλης ἐπιστήµη ταὐτὸν τῷ πράγµατι> καὶ τὸ <ἐµαυτὸν
ἐδιζησάµην> ὡς ἓν τῶν ὄντων· καὶ αἱ ἀναµνήσεις δέ· οὐδὲν γὰρ ἔξω τῶν ὄντων οὐδ' ἐν τόπῳ µ
, ένει δὲ
ἀεὶ ἐν αὐτοῖς µεταβολὴν οὐδὲ φθορὰν δεχόµενα· διὸ καὶ ὄντως ὄντα. Ἢ γιγνόµενα καὶ ἀπολλύµενα
ἐπακτῷ χρήσεται τῷ ὄντι, καὶ οὐκέτ' ἐκεῖνα ἀλλ' ἐκεῖνο τὸ ὂν ἔσται. Τὰ µὲν δὴ αἰσθητὰ µεθέξει ἐστὶν
ἃ λέγεται τῆς ὑποκειµένης φύσεως µορφὴν ἰσχούσης ἄλλοθεν· οἷον χαλκὸς παρὰ ἀνδριαντοποιικῆς
καὶ ξύλον παρὰ τεκτονικῆς διὰ εἰδώλου τῆς τέχνης εἰς αὐτὰ ἰούσης, τῆς δὲ τέχνης αὐτῆς ἔξω ὕλης ἐν
ταυτότητι µ
  ενούσης καὶ τὸν ἀληθῆ ἀνδριάντα καὶ κλίνην ἐχούσης. Οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ τῶν σωµάτων· καὶ
τόδε  πᾶν  ἰνδαλµάτων  µετέχον  ἕτερα  αὐτῶν  δείκνυσι  τὰ  ὄντα,  ἄτρεπτα  µὲν  ὄντα  ἐκεῖνα,  αὐτὰ  δὲ
τρεπόµενα,  ἱδρυµένα  τε  ἐφ'  ἑαυτῶν,  οὐ  τόπου  δεόµενα·  οὐ  γὰρ  µεγέθη·  νοερὰν  δὲ  καὶ  αὐτάρκη
ἑαυτοῖς  ὑπόστασιν  ἔχοντα.
µ
Σω άτων  γὰρ  φύσις  σῴζεσθαι  παρ'  ἄλλου  θέλει,  νοῦς  δὲ  ἀνέχων
θαυµαστῇ φύσει τὰ παρ' αὑτῶν πίπτοντα,ὅπου ἱδρυθῇ αὐτὸς οὐ ζητεῖ. Νοῦς µὲν δὴ ἔστω τὰ ὄντα,
καὶ πάντα ἐν αὑτῷ οὐχ ὡς ἐν τόπῳ ἔχων, ἀλλ' ὡς αὑτὸν ἔχων καὶ ἓν ὢν αὐτοῖς. <Πάντα> δὲ <ὁµοῦ>
ἐκεῖ καὶ οὐδὲν  ἧττον διακεκριµένα.  Ἐπεὶ καὶ ψυχὴ ὁµοῦ ἔχουσα πολλὰς  ἐπιστήµας  ἐν ἑαυτῇ οὐδὲν
ἔχει συγκεχυµένον, καὶ ἑκάστη πράττει τὸ αὑτῆς, ὅταν δέῃ, οὐ συνεφέλκουσα τὰς ἄλλας, νό µ
η α δὲ
ἕκαστον καθαρὸν ἐνεργεῖ ἐκ τῶν ἔνδον αὖ
µ
νοη άτων κειµένων. Οὕτως οὖν καὶ πολὺ µᾶλλον ὁ νοῦς
ἐστινὁµοῦ  πάντα  καὶ  αὖ  οὐχ  ὁµοῦ,  ὅτι  ἕκαστον  δύναµις  ἰδία.  Ὁ  δὲ  πᾶς  νοῦς  περιέχει  ὥσπερ
γένοςεἴδη καὶ ὥσπερ ὅλον µέρη. Καὶ αἱ τῶν
µ
σπερ άτων δὲ δυνάµεις εἰκόνα φέρουσι τοῦ
µ
λεγο ένου·
ἐν  γὰρ  τῷ  ὅλῳ  ἀδιάκριτα  πάντα,  καὶ  οἱ  λόγοι  ὥσπερ  ἐν  ἑνὶ  κέντρῳ·  καὶ  ὧς  ἐστιν  ἄλλοςὀφθαλµοῦ,
ἄλλος δὲ χειρῶν λόγος τὸ ἕτερος εἶναι παρὰ τοῦ γενοµένου ὑπ' αὐτοῦ αἰσθητοῦ γνωσθείς. Αἱ µὲν οὖν
ἐν τοῖς σπέρµασι δυνάµεις ἑκάστη αὐτῶν λόγος εἷς ὅλος µετὰ τῶν ἐν αὐτῷ ἐµπεριεχοµένων µερῶν τὸ
µὲν σωµατικὸν ὕλην ἔχει, οἷον ὅσον ὑγρόν, αὐτὸς δὲ εἶδός ἐστι τὸ ὅλον καὶ λόγος ὁ αὐτὸς ὢν ψυχῆς
εἴδει τῷ γεννῶντι, ἥ ἐστιν ἴνδαλµα ψυχῆς ἄλλης κρείττονος. Φύσιν δέ τινες αὐτὴν ὀ µ
νο άζουσιν τὴν ἐν
τοῖς  σπέ µ
ρ ασιν,  ἣ  ἐκεῖθεν  ὁ µ
ρ ηθεῖσα  ἀπὸ  τῶν  πρὸ  αὐτῆς,  ὥσπερ  ἐκ  πυρὸς    φῶς,  ἤστραψέ  τε  καὶ
ἐµόρφωσε τὴν ὕλην οὐκ ὠθοῦσα οὐδὲ ταῖς πολυθρυλλήτοις µοχλείαις χρωµένη, δοῦσα δὲ τῶν λόγων.
Αἱ δὲ ἐπιστῆµαι ἐν ψυχῇ λογικῇ οὖσαι αἱ µὲν τῶν αἰσθητῶν – εἰ δεῖ ἐπιστήµας τούτων λέγειν, πρέπει
δὲ αὐταῖς τὸ τῆς δόξης ὄνοµα – ὕστεραι τῶν
µ
πραγ άτων οὖσαι εἰκόνες εἰσὶ τούτων· τῶν δὲ νοητῶν,
αἳ  δὴ  καὶ  ὄντως  ἐπιστῆµαι,  παρὰ  νοῦ  εἰς  λογικὴν  ψυχὴν  ἐλθοῦσαι  αἰσθητὸν  µὲν  οὐδὲν  νοοῦσι·
καθόσον  δέ  εἰσιν  ἐπιστῆµαι,  εἰσὶν  αὐτὰ  ἕκαστα  ἃ  νοοῦσι,  καὶ  ἔνδοθεν  τό  τε  νοητὸν  τήν  τε  νόησιν
ἔχουσιν, ὅτι ὁ νοῦς ἔνδον -ὅ ἐστιν αὐτὰ τὰ πρῶτα – συνὼν αὐτῷ ἀεὶ καὶ ἐνεργείᾳ ὑπάρχων καὶ οὐκ
ἐπιβάλλων ὡς οὐκ ἔχων ἢ ἐπικτώµενος ἢ διεξοδεύων οὐ προκεχειρισµένα – ψυχῆς γὰρ ταῦτα πάθη –
ἀλλ'  ἕστηκεν  ἐν  αὑτῷ  ὁµοῦ  πάντα  ὤν,  οὐ  νοήσας,  ἵν'  ὑποστήσῃ  ἕκαστα.  Οὐ  γάρ,  ὅτ'  ἐνόησε  θεόν,
θεὸς ἐγένετο, οὐδέ, ὅτε ἐνόησε κίνησιν, κίνησις ἐγένετο. Ὅθεν καὶ τὸ λέγειν νοήσεις τὰ εἴδη, εἰ οὕτω
λέγεται, ὡς, ἐπειδὴ ἐνόησε, τόδε ἐγένετο ἢ ἔστι τόδε, οὐκ ὀρθῶς· ταύτης γὰρ τῆς νοήσεως πρότερον
δεῖ τὸ νοούµενον εἶναι. Ἢ πῶς ἂν ἔλθοι ἐπὶ τὸ νοεῖν αὐτό; Οὐ γὰρ δὴ κατὰ συντυχίαν οὐδὲ ἐπέβαλεν
εἰκῇ. Εἰ οὖν ἡ νόησις ἐνόντος, ἐκεῖνο τὸ εἶδος τὸ ἐνόν· καὶ ἡ ἰδέα αὕτη. Τί οὖν τοῦτο; Νοῦς καὶ ἡ
νοερὰ οὐσία, οὐχ ἑτέρα τοῦ νοῦ ἑκάστη ἰδέα, ἀλλ' ἑκάστη νοῦς. Καὶ ὅλοςµὲν ὁ νοῦς τὰ πάντα εἴδη,
ἕκαστον δὲ εἶδος νοῦς ἕκαστος, ὡς ἡ ὅλη ἐπιστήµη τὰ πάντα θεωρήµατα, ἕκαστον δὲ µέρος τῆς ὅλης
οὐχ ὡς διακεκριµένον τόπῳ, ἔχον δὲ δύναµιν ἕκαστον ἐν τῷ ὅλῳ. Ἔστιν οὖν οὗτος ὁ νοῦς ἐν αὑτῷ

καὶ ἔχων ἑαυτὸν ἐν ἡσυχίᾳ κόρος ἀεί. Εἰ µὲν οὖν προεπενοεῖτο ὁ νοῦς πρότερος τοῦ ὄντος, ἔδει τὸν
νοῦν  λέγειν  ἐνεργήσαντα  καὶ  νοήσαντα  ἀποτελέσαι  καὶ  γεννῆσαι  τὰ  ὄντα·  ἐπεὶ  δὲ  τὸ  ὂν  τοῦ  νοῦ
προεπινοεῖν ἀνάγκη, ἐγκεῖσθαι δεῖ τίθεσθαι ἐν τῷ νοοῦντι τὰ ὄντα, τὴν δὲ ἐνέργειαν καὶ τὴν νόησιν
ἐπὶ  τοῖς  οὖσιν,  οἷον  ἐπὶ  πῦρ  ἤδη  τὴν  τοῦ  πυρὸς  ἐνέργειαν,  ἵν'  ἓν  ὄντα  τὸν  νοῦν  ἐφ'  ἑαυτοῖς  ἔχῃ
ἐνέργειαν αὐτῶν. Ἔστι δὲ καὶ τὸ ὂν ἐνέργεια· µία οὖν ἀµφοῖν ἐνέργεια, µᾶλλον δὲ τὰ ἄµφω ἕν. Μία
µὲν οὖν φύσις τό τε ὂν ὅ τε νοῦς· διὸ καὶ τὰ ὄντα καὶ ἡ τοῦ ὄντος ἐνέργεια καὶ ὁ νοῦς ὁ τοιοῦτος· καὶ
αἱ οὕτω νοήσεις τὸ εἶδος καὶ ἡ µορφὴ τοῦ ὄντος καὶ ἡ ἐνέργεια. Ἐπινοεῖταί γε µὴν µεριζοµένων ὑφ'
ἡµῶν θάτερα πρὸ τῶν ἑτέρων. Ἕτερος γὰρ ὁ µερίζων νοῦς, ὁ δὲ ἀµέριστος καὶ µὴ µερίζων τὸ ὂν καὶ
τὰ  πάντα. Τίνα  οὖν  ἐστι  τὰ  ἐν  ἑνὶ  νῷ,  ἃ  νοοῦντες  µερίζοµεν  ἡµεῖς;  ∆εῖ  γὰρ  αὐτὰ  ἠ µ
ρε οῦντα
προφέρειν,  οἷον  ἐξ  ἐπιστήµης  ἐν  ἑνὶ  οὔσης  ἐπιθεωρεῖν  τὰ  ἐνόντα.  Κόσµου  δὴ  τοῦδε  ὄντος  ζῴου
περιεκτικοῦ  ζῴων  ἁπάντων  καὶ  παρ'  ἄλλου  ἔχοντος  τὸ  εἶναι  καὶ  τοιῷδε  εἶναι,  παρ'  οὗ  δέ  ἐστιν  εἰς
νοῦν ἀναγοµένου, ἀναγκαῖον καὶ ἐν νῷ τὸ ἀρχέτυπον πᾶν εἶναι, καὶ κόσµον νοητὸν τοῦτον τὸν νοῦν
εἶναι, ὅν φησιν ὁ Πλάτων <ἐν τῷ ὅ ἐστι ζῷον>. Ὡς γὰρ ὄντος λόγου ζῴου τινός, οὔσης δὲ καὶ ὕλης
τῆς  τὸν  λόγον  τὸν  σπερµατικὸν  δεξαµένης,  ἀνάγκη  ζῷον  γενέσθαι,  τὸν  αὐτὸν  τρόπον  καὶ  φύσεως
νοερᾶς  καὶ  πανδυνάµου  οὔσης  καὶ  οὐδενὸς  διείργοντος,  µηδενὸς  ὄντος  µεταξὺ  τούτου  καὶ  τοῦ
δέξασθαι δυναµένου, ἀνάγκη τὸ µὲν κοσµηθῆναι, τὸ δὲ κοσµῆσαι. Καὶ τὸ µὲν
µ
κοσ ηθὲν ἔχει τὸ εἶδος
µ µ
ε ερισµένον, ἀλλαχοῦ ἄνθρωπον καὶ ἀλλαχοῦ ἥλιον· τὸ δὲ ἐν ἑνὶ πάντα. Ὅσα µὲν οὖν ὡς εἴδη ἐν
τῷ αἰσθητῷ ἐστι, ταῦτα ἐκεῖθεν· ὅσα δὲ µή, οὔ. ∆ιὸ τῶν παρὰ φύσιν οὐκ ἔστιν ἐκεῖ οὐδέν, ὥσπερ οὐδὲ
τῶν παρὰ τέχνην ἐστὶν ἐν ταῖς τέχναις, οὐδὲ ἐν τοῖς σπέ µ
ρ ασι χωλεία. Ποδῶν δὲ χωλεία ἡ δὴ ἐν τῇ
γενέσει  οὐ  κρατήσαντος  λόγου,  ἡ  δὲ  ἐκ  τύχης  λύµῃ  τοῦ  εἴδους.  Καὶ  ποιότητες  δὴ  σύµφωνοι  καὶ
ποσότη  τες, ἀριθµοί τε καὶ µεγέθη καὶ σχέσεις, ποιήσεις τε καὶ πείσεις αἱ κατὰ φύσιν, κινήσεις τε καὶ
στάσεις καθόλου τε καὶ ἐν µέρει τῶν ἐκεῖ. Ἀντὶ δὲ χρόνου αἰών. Ὁ δὲ τόπος ἐκεῖ νοερῶς τὸ ἄλλο ἐν
ἄλλῳ.  Ἐκεῖ  µὲν  οὖν  ὁµοῦπάντων  ὄντων,  ὅ  τι  ἂν  λάβῃς  αὐτῶν,  οὐσία  καὶ  νοερά,  καὶ  ζωῆς  ἕκαστον
µετέχον,  καὶ  ταὐτὸν  καὶθάτερον,  καὶ  κίνησις  καὶ  στάσις,  καὶ  κινούµενον  καὶ  ἑστώς,  καὶ  οὐσία  καὶ
ποιόν, καὶ πάντα οὐσία. Καὶ γὰρ ἐνεργείᾳ, οὐ δυνάµει τὸ ὂν ἕκαστον· ὥστε οὐ κεχώρισται τὸ ποιὸν
ἑκάστης οὐσίας. Ἆρ' οὖν µόνα τὰ ἐν τῷ αἰσθητῷ ἐκεῖ, ἢ καὶ ἄλλα πλείω; Ἀλλὰ πρότερον περὶ τῶν
κατὰ  τέχνην  σκεπτέον·  κακοῦ  γὰρ  οὐδενός·  τὸ  γὰρ  κακὸν  ἐνταῦθα  ἐξ  ἐνδείας  καὶ  στερήσεως  καὶ
ἐλλείψεως, καὶ ὕλης ἀτυχούσης πάθος καὶ τοῦ ὕλῃ ὡµοιωµένου. Τὰ οὖν κατὰ τέχνην καὶ αἱ τέχναι;
Τῶν δὴ τεχνῶν ὅσαι µιµητικαί, γραφικὴ µὲν καὶ ἀνδριαντοποιία, ὄρχησίς τε καὶ χειρονοµία, ἐνταῦθά
που  τὴν  σύστασιν  λαβοῦσαι  καὶ  αἰσθητῷ  προσχρώµεναι  παραδείγµατι  καὶ  µιµούµεναι  εἴδη  τε  καὶ
κινήσεις τάς τε συµµετρίας ἃς ὁρῶσι µετατιθεῖσαι οὐκ ἂν εἰκότως ἐκεῖ ἀνάγοιντο, εἰ µὴ τῷ ἀνθρώπου
λόγῳ. Εἰ δέ τις ἕξις ἐκ τῆς περὶ τὰ ζῷα συµµετρίας ὅλων ζῴων ἐπισκοποῖτο, µόριον ἂν εἴη δυνάµεως
τῆς  κἀκεῖ  ἐπισκοπούσης  καὶ  θεωρούσης  τὴν  ἐν  τῷ  νοητῷ  περὶ  πάντα  συµµετρίαν.  Καὶ  µὴν  καὶ
µουσικὴ  πᾶσα  περὶ  ἁρµονίαν  ἔχουσα  καὶ  ῥυθµόν – ᾗ  µὲν  περὶ  ῥυθµὸν  καὶ  ἁ µ
ρ ονίαν,  ἔχουσα  τὰ
νοήµατα – τὸν  αὐτὸν  τρόπον  ἂν  εἴη,  ὥσπερ  καὶ  ἡπερὶ  τὸν  νοητὸν  ἀριθµὸν  ἔχουσα.  Ὅσαι  δὲ
ποιητικαὶ  αἰσθητῶν  τῶν  κατὰ  τέχνην,  οἷον  οἰκοδοµικὴ  καὶ  τεκτονική,  καθόσον  συµµετρίαις
προσχρῶνται,  ἀρχὰς  ἂν  ἐκεῖθεν  ἔχοιεν  καὶ  τῶν  ἐκεῖ  φρονήσεων·  τῷ  δὲ  αἰσθητῷ  ταῦτα
συγκερασάµεναι τὸ ὅλον οὐκ ἂν εἶεν ἐκεῖ· ἢ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ. Οὐ µὴν οὐδὲ γεωργία συλλαµβάνουσα
αἰσθητῷ φυτῷ, ἰατρική τε τὴν ἐνταῦθα ὑγίειαν θεωροῦσα ἥ τε περὶ ἰσχὺν τήνδε καὶ εὐεξίαν· ἄλλη γὰρ
ἐκεῖ  δύναµις  καὶ  ὑγίεια,  καθ'  ἣν  ἀτρ µ
ε ῆ  πάντα  καὶ  ἱκανά,  ὅσα  ζῷα.  Ῥητορεία  δὲ  καὶ  στρατηγία,
οἰκονοµία  τε  καὶ  βασιλική,  εἴ  τινες  αὐτῶν  τὸ  καλὸν  κοινωνοῦσι  ταῖς  πράξεσιν,  εἰ  ἐκεῖνο  θεωροῖεν,
µοῖραν ἐκεῖθεν εἰς ἐπιστήµην ἔχουσιν ἐκ τῆς ἐπιστήµης τῆς ἐκεῖ.
µ
Γεω ετρία δὲ νοητῶν οὖσα τακτέα
ἐκεῖ,  σοφία  τε  ἀνωτάτω  περὶ  τὸ  ὂν  οὖσα.  Καὶ  περὶ  µὲν  τεχνῶν  καὶ  τῶν  κατὰ  τέχνας  ταῦτα. Εἰ  δὲ
ἀνθρώπου  ἐκεῖ  καὶ  λογικοῦ  ἐκεῖ  καὶ  τεχνικοῦ  καὶ  αἱ  τέχναι  νοῦ  γεννήµατα  οὖσαι,  χρὴ  δὲ  καὶ  τῶν
καθόλου λέγειν τὰ εἴδη εἶναι, οὐ Σωκράτους, ἀλλ' ἀνθρώπου. Ἐπισκεπτέον δὲ περὶ ἀνθρώπου, εἰ καὶ
ὃ καθέκαστα· τὸ δὲ καθέκαστον, ὅτι µ
[ ὴ] τὸ αὐτὸ ἄλλο ἄλλῳ· οἷον ὅτι ὁ µὲν σιµός, ὁ δὲ γρυπός,
γρυπότητα µὲν καὶ σιµότητα διαφορὰς ἐν εἴδει θετέον ἀνθρώπου, ὥσπερ ζῴου διαφοραί εἰσιν· ἥκειν
δὲ καὶ παρὰ τῆς ὕλης τὸ τὸν µὲν τοιάνδε γρυπότητα, τὸν δὲ τοιάνδε. Καὶ χρωµάτων διαφορὰς τὰς
µὲν ἐν λόγῳ οὔσας, τὰς δὲ καὶ ὕλην καὶ τόπον διάφορον ὄντα ποιεῖν. Λοιπὸν δὲ εἰπεῖν, εἰ µόνα τὰ ἐν
αἰσθητῷ  ἐκεῖ,  ἢ  καί,  ὥσπερ  ἀνθρώπου  ὁ  αὐτοάνθρωπος  ἕτερος,  εἰ  καὶ  ψυχῆς  αὐτοψυχὴ  ἐκεῖ  ἑτέρα
καὶνοῦ  αὐτονοῦς.  Λεκτέον  δὲ  πρῶτον  µέν,  ὅτι  οὐ  πάντα  δεῖ,  ὅσα  ἐνταῦθα,  εἴδωλα  νοµίζειν
ἀρχετύπων, οὐδὲ ψυχὴν εἴδωλον εἶναι αὐτοψυχῆς, τιµιότητι δὲ ἄλλην ἄλλης διαφέρειν, καὶ εἶναι καὶ
ἐνταῦθα, ἴσως δὲ οὐχ ὡς ἐνταῦθα, αὐτοψυχήν. Εἶναι δὲ ψυχῆς ὄντως  οὔσης ἑκάστης καὶ δικαιοσύνην
δεῖ τινα καὶ σωφροσύνην, καὶ ἐν ταῖς παρ' ἡµῖν ψυχαῖς ἐπιστήµην ἀληθινήν, οὐκ εἴδωλα οὐδὲ εἰκόνας
ἐκείνων  ὡς  ἐν  αἰσθητῷ,  ἀλλὰ  ταὐτὰ  ἐκεῖνα  ἄλλον  τρόπον  ὄντα  ἐνταῦθα·  οὐ  γὰρ  ἔν  τινι  τόπῳ
ἀφωρισµένα  ἐκεῖνα·  ὥστε,  ὅπου  ψυχὴ  σώµατος  ἐξανέδυ,  ἐκεῖ  κἀκεῖνα.  Ὁµὲν  γὰρ  αἰσθητὸς  κόσµος
µοναχοῦ, ὁ δὲ νοητὸς πανταχοῦ. Ὅσα µὲν οὖν ψυχὴ ἐκεῖ ἡ τοιαύτη,ἐνταῦθα, ταῦτα ἐκεῖ· ὥστε, εἰ τὰ
ἐν τῷ αἰσθητῷ τὰ ἐν τοῖς ὁρωµένοις λαµβάνοιτο, οὐ µόνον τὰ ἐν τῷ αἰσθητῷ ἐκεῖ, ἀλλὰ καὶ πλείω· εἰ
δὲ τὰ ἐν τῷ κόσµῳ λέγοιτο συµπεριλαµβανοµένων καὶ ψυχῆς καὶ τῶν ἐν ψυχῇ, πάντα ἐνταῦθα, ὅσα
κἀκεῖ. Τὴν οὖν τὰ πάντα περιλαβοῦσαν ἐν τῷ νοητῷ φύσιν ταύτην ἀρχὴν θετέον. Καὶ πῶς, τῆς µὲν
ἀρχῆς τῆς ὄντως ἑνὸς καὶ ἁπλοῦ πάντη οὔσης, πλήθους δὲ ἐν τοῖς οὖσιν ὄντος; Πῶς παρὰ τὸ ἕν, καὶ
πῶς  πλῆθος,  καὶ  πῶς  τὰ  πάντα  ταῦτα,  καὶ  διὰ  τί  νοῦς  ταῦτα  καὶ  πόθεν,  λεκτέον  ἀπ'  ἄλλης  ἀρχῆς
ἀρχοµένοις. Περὶ  δὲ  τῶν  ἐκ  σήψεως  καὶ  τῶν  χαλεπῶν,  εἰ  κἀκεῖ  εἶδος,  καὶ  εἰ  ῥύπου  καὶ  πηλοῦ,

λεκτέον,  ὡς,  ὅσα  κοµίζεται  νοῦς  ἀπὸ  τοῦ  πρώτου,  πάντα  ἄριστα·  ἐν  οἷς  εἴδεσιν  οὐ  ταῦτα·  οὐδ'  ἐκ
τούτων  νοῦς,  ἀλλὰ  ψυχὴ  παρὰ  νοῦ,  λαβοῦσα  παρὰ  ὕλης  ἄλλα,  ἐν  οἷς  ταῦτα. Περὶ  δὲ  τούτων
σαφέστερον λεχθήσεται ἐπανελθοῦσιν ἐπὶ τὴν ἀπορίαν, πῶς ἐξ ἑνὸς πλῆθος. Ὅτι δὲ τὰ σύνθετα εἰκῇ
ὄντα, οὐ νῷ, ἀλλ' ἐφ' ἑαυτῶν αἰσθητὰ συνελθόντα, οὐκ ἐν εἴδεσι· τά τε ἐκ σήψεως ψυχῆς ἄλλο τι ἴσως
ἀδυνατούσης· εἰ δὲ µή, ἐποίησεν ἄν τι τῶν φύσει· ποιεῖ γοῦν, ὅπου δύναται. Περὶ δὲ τῶντεχνῶν, ὅτι
ἐν αὐτοανθρώπῳ περιέχονται, ὅσαι τέχναι ἀναφέρονται πρὸς τὰ κατὰ φύσιν ἀνθρώπῳ. Πρότερον
δὲ ἄλλην καθόλου, καὶ τῆς καθόλου αὐτοψυχὴν ἤτοι τὴν ζωήν; ἢ ἐν νῷ πρὶν γενέσθαι ψυχήν, ἵνα καὶ
γένηται, αὐτοψυχὴν ἐκείνην λέγειν.

VI,1 Περὶ τῶν γενῶν τοῦ ὄντος πρῶτον (42)

Περὶ τῶν ὄντων πόσα καὶ τίνα ἐζήτησαν µὲν καὶ οἱ πάνυ παλαιοί, ἕν, οἱ δὲ ὡρισµένα, οἱ δὲ ἄπειρα
εἰπόντες, καὶ τούτων ἕκαστοι οἱ µὲν ἄλλο οἱ δὲ ἄλλο τὸ ἕν, οἱ δὲ τὰ πεπερασµένα καὶ αὖ τὰ ἄπειρα
εἰπόντες· καὶ τοῖςµετ' αὐτοὺς ἐξετασθεῖσαι αὗται αἱ δόξαι ἱκανῶς ἀφετέαι ἡµῖν. Ὅσα δ' ἐξετάσαντες
τὰ  ἐκείνων  ἔθεντο  ἐν  γένεσιν  ὡρισµένοις  αὐτοί,  περὶ  τούτων  ἐπισκεπτέον,  οἳ  οὔτε  ἓν  θέµενοι,  ὅτι
πολλὰ  καὶ  ἐν  τοῖς  νοητοῖς  ἑώρων,  οὔτε  ἄπειρα,  ὅτι  µήτε  οἷόν  τε  µήτ'  ἐπιστήµη  ἂν  γένοιτο,  τά  τε
πεπερασµένα εἰς ἀριθµὸν αὐτῶν. Ὅτι <δὲ> τὰ ὑποκείµενα οὐκ ὀρθῶς οἷον στοιχεῖα, γένη [δὲ] τινὰ
οὗτοι  εἰρήκασιν,  οἱ  µὲν  δέκα,  οἱ  δὲ  ἐλάττω·  εἶεν  δ'  ἄν  τινες  οἱ  πλείω  τούτων.  Ἔστι  δὲ  καὶ  ἐν  τοῖς
γένεσι διαφορά· οἱ µ
  ὲν γὰρ τὰ γένη ἀρχάς, οἱ δὲ αὐτὰ τὰ ὄντα τῷ γένει τοσαῦτα. Πρῶτον τοίνυν τὴν
διαιρουµένην  εἰς  δέκα  τὰ  ὄντα  ληπτέον  ἀνασκοποῦντας,  πότερα  δέκα  γένη  δεῖ  νοµίζειν  αὐτοὺς
λέγειν  κοινοῦ  ὀνόµατος  τυχόντα  τοῦ  ὄντος  ἢ  κατηγορίας  δέκα.  Ὅτι  γὰρ  οὐ  συνώνυµον  τὸ  ὂν  ἐν
ἅπασι, λέγουσι καὶ ὀρθῶς λέγουσι· µᾶλλον δὲ ἐκεῖνο πρῶτον ἐρωτητέον, πότερα ὁµοίως ἔν τε τοῖς
νοητοῖς ἔν τε τοῖς αἰσθητοῖς τὰ δέκα, ἢ ἐν µὲν τοῖς αἰσθητοῖς ἅπαντα, ἐν δὲ τοῖς νοητοῖς τὰ µὲν εἶναι,
τὰ δὲ µὴ εἶναι· οὐ γὰρ δὴ ἀνάπαλιν. Οὗ δὴ ἐξεταστέον, τίνα κἀκεῖ τῶν δέκα, καὶ εἰ τὰ ἐκεῖ ὄντα ὑφ'
ἓν γένος ὑπακτέον τοῖς ἐνταῦθα, ἢ ὁµωνύµως ἥ τε ἐκεῖ οὐσία ἥ τε ἐνταῦθα· ἀλλ' εἰ τοῦτο, πλείω τὰ
γένη.  Εἰ  δὲ  συνωνύµως,  ἄτοπον  τὸ  αὐτὸ  σηµαίνειν  τὴν  οὐσίαν  ἐπί  τε  τῶν  πρώτως  ὄντων  καὶ  τῶν
ὑστέρων οὐκ ὄντος γένους κοινοῦ, ἐν οἷς τὸ πρότερον καὶ ὕστερον. Ἀλλὰ περὶ τῶν νοητῶν κατὰ τὴν
διαίρεσιν  οὐ  λέγουσιν·  οὐ  πάντα  ἄρα  τὰ  ὄντα  διαιρεῖςθαι  ἐβουλήθησαν,  ἀλλὰ  τὰ  µάλιστα  ὄντα
παραλελοίπασι. Πάλιν οὖν ἆρα γένη νοµιστέον εἶναι; Καὶ πῶς ἓν γένος ἡ οὐσία; Ἀπὸ γὰρ ταύτης
πάντως ἀρκτέον. Ὅτι µὲν ἓν ἐπί τε τῆς νοητῆς ἐπί τε τῆς αἰσθητῆς κοινὸν εἶναι ἀδύνατον τὸ τῆς
οὐσίας,  εἴρηται.  Καὶ  προσέτι  ἄλλο  τι  ἔσται  πρό  τε  τῆς  νοητῆς  καὶ  πρὸ  τῆς  αἰσθητῆς,  ἄλλο  τι  ὂν
κατηγορούµενον κατ' ἀµφοῖν, ὃ οὔτε σῶµα οὔτε ἀσώµατον ἂν εἴη· ἔσται γὰρ ἢ τὸ σῶµα ἀσώµατον, ἢ
τὸ  ἀσώµατον  σῶµα.  Οὐ  µὴν  ἀλλὰ  ἐπ'  αὐτῶν  τῶν  τῇδε  οὐσιῶν  ζητητέον,  τί  κοινὸν  ἐπὶ  τῆς  ὕλης  καὶ
τοῦ  εἴδους  καὶ  τοῦ  ἐξ  ἀµφοῖν.  Πάντα  γὰρ  ταῦτα  οὐσίας  λέγουσιν  εἶναι,  καὶ  οὐ  τὸ  ἴσον  εἰς  οὐσίαν
ἔχειν, ὅταν µᾶλλον λέγηται τὸ εἶδος οὐσία ἢ ἡ ὕλη· καὶ ὀρθῶς· οἱ δ' ἂν εἴποιεν τὴν ὕλην µᾶλλον. Αἱ
δὲ  πρῶται  λεγόµεναι  οὐσίαι  πρὸς  τὰς  δευτέρας  τί  ἂν  ἔχοιεν  κοινόν,  ὁπότε  παρὰ  τῶν  προτέρων
ἔχουσιν αἱ δεύτεραι τὸ οὐσίαι λέγεσθαι; Ὅλως δὲ τί ἐστιν ἡ οὐσία εἰπεῖν οὐκ ἔστιν· οὐδὲ γάρ, εἰ τὸ
<ἴδιόν>  τις  ἀποδοίη,  ἤδη  ἔχει  τὸ  τί  ἐστι,  καὶ  ἴσως  οὐδὲ  τὸ «<ἓν  καὶ  ταὐτὸν  ἀριθµῷ  δεκτικὸν  τῶν
ἐναντίων>«  ἐπὶ  πάντων  ἁρµόσει. Ἀλλ'  ἆρα  µίαν  τινὰ  κατηγορίαν  λεκτέον  ὁµοῦ  συλλαβοῦσι  τὴν
νοητὴν οὐσίαν, τὴν ὕλην, τὸ εἶδος, τὸ ἐξ ἀµφοῖν; Οἷον εἴ τις τὸ τῶν Ἡρακλειδῶν γένος ἕν τι λέγοι,
οὐχ ὡς κοινὸν κατὰ πάντων, ἀλλ' ὡς ἀφ' ἑνός· πρώτως γὰρ ἡ οὐσία ἐκείνη, δευτέρως δὲ καὶ ἧττον
τὰ  ἄλλα.  Ἀλλὰ  τί  κωλύει  µίαν  κατηγορίαν  τὰ  πάντα  εἶναι;  Καὶ  γὰρ  καὶ  τὰ  ἄλλα  πάντα  ἀπὸ  τῆς
οὐσίας τὰ λεγόµενα εἶναι. Ἢ ἐκεῖνα µὲν πάθη, αἱ δ' οὐσίαι ἐφεξῆς ἄλλως. Ἀλλὰ γὰρ καὶ οὕτως οὔπω
ἔχοµεν ἐπερείσασθαι τῇ οὐσίᾳ, οὐδὲ τὸ κυριώτατον λαβεῖν, ἵν' ἀπὸ τούτου καὶ τὰς ἄλλας. Συγγενεῖς
µὲν  δὴ  οὕτως  ἔστωσαν  πᾶσαι  αἱ  λεγόµεναι  οὐσίαι  ἔχουσαί  τι  παρὰ  τὰ  ἄλλα  γένη.  Τί  ἄρα  γε  αὐτὸ
τοῦτο τὸ «τὶ» καὶ τὸ «τόδε» καὶ τὸ «ὑποκείµενον» καὶ µὴ ἐπικείµενον µηδ' ἐν ἄλλῳ ὡς ἐν ὑποκειµένῳ
µηδὲ ὅ ἐστιν ἄλλου ὄν, οἷον λευκὸν ποιότης σώµατος καὶ ποσὸν οὐσίας, καὶ χρόνος κινήσεώς τι καὶ
κίνησις  τοῦ  κινουµένου;  Ἀλλ'  ἡ  δευτέρα  οὐσία  κατ'  ἄλλου.  Ἢ  ἄλλον  τρόπον  τὸ  «κατ'  ἄλλου»
ἐνταῦθα, ὡς γένος ἐνυπάρχον καὶ ἐνυπάρχον ὡς µέρος καὶ τὸ«τὶ» ἐκείνου· τὸ δὲ λευκὸν κατ' ἄλλου,
ὅτι ἐν ἄλλῳ. Ἀλλὰ ταῦτα µὲν ἴδια ἄν τις λέγοι πρὸς τὰ ἄλλα καὶ διὰ τοῦτο εἰς ἓν οὕτω συνάγοι καὶ
οὐσίας λέγοι, ἓν δέ τι γένος οὐκ ἂν λέγοι, οὐδὲ δηλοῖ πω τὴν ἔννοιαν τῆς οὐσίας καὶ τὴν φύσιν. Καὶ
ταῦτα  µὲν  ἐνταῦθα  κείσθω·  ἐπὶ  δὲ  τὴν  τοῦ  ποσοῦ  ἴωµεν  φύσιν.  Ἀριθµὸν  δὴ  πρῶτον  ποσὸν  λέγουσι
καὶ τὸ συνεχὲς ἅπαν µέγεθος καὶ τόπον καὶ χρόνον, τὰ δ' ἄλλα εἰς ταῦτα ἀναφέρουσιν, ὅσα ποσὰ
λέγουσι,  καὶ  τὴν  κίνησιν  ποσὸν  τῷ  τὸν  χρόνον,  καίτοι  ἴσως ἀνάπαλιν  τοῦ  χρόνου  τὸ  συνεχὲς  παρὰ
τῆς κινήσεως λαβόντος. Εἰ µ
  ὲν δὴ τὸ συνεχὲς ᾗ συνεχὲς ποσὸν φήσουσιν εἶναι, τὸ διωρισµένον οὐκ ἂν
εἴη ποσόν· εἰ δὲ κατὰ συµβεβηκὸς τὸ συνεχές, τί κοινὸν ἀµφοτέροις ἔσται τὸ ποσοῖς εἶναι; Τοῖς µὲν
γὰρ  ἀριθµοῖς  τὸ  ποσοῖς  εἶναι  ὑπαρχέτω·  καίτοι  τοῦτο  τὸ  λέγεσθαι  ποσοῖς  ὑπάρχει,  οὔπω  δέ,  τίς  ἡ
φύσις  καθὸ  λέγεται,  δηλοῦται·  ἀλλὰ  γραµµή  γε  καὶ  ἐπίπεδον  καὶ  σῶµα  οὐδὲ  λέγεται,  ἀλλὰ  µεγέθη
µὲν λέγεται, ποσὰ δὲ οὐ λέγεται, εἴπερ τότε προςλαµβάνει τὸ ποσὸν λέγεσθαι, ὅταν εἰς ἀριθµὸν ἀχθῇ
δίπηχυ  ἢ  τρίπηχυ·  ἐπεὶ  καὶ  τὸ  σῶµα  τὸ  φυσικὸν  µετρηθὲν  γίγνεται  ποσόν  τι,  καὶ  ὁ  τόπος  κατὰ
συµβεβηκός, οὐχ ᾗ τόπος. ∆εῖ δὲ µὴ τὸ κατὰ συµβεβηκὸς ποσὸν λαµβάνειν, ἀλλὰ τὸ καθ' αὑτό, οἷον

ποσότητα·  ἐπεὶ  οὐδὲ  τοὺς  τρεῖς  βοῦς  ποσόν,  ἀλλὰ  τὸν  ἐπ'  αὐτοῖς  ἀριθµόν·  βόες  γὰρ  τρεῖς  δύο
κατηγορίαι  ἤδη.  Οὕτως  οὖν  καὶ  γραµµὴ  τοσήδε  δύο  κατηγορίαι,  καὶ  ἐπιφάνεια  τοσήδε  δύο,  καὶ  ἡ
ποσότης µὲν αὐτῆς ποσόν, αὐτὴ δὲ ἡ ἐπιφάνεια διὰ τί ποσόν; Περατωθεῖσα γοῦν οἷον τρισὶ γραµµαῖς
ἢ τέτρασι λέγεται εἶναι ποσόν. Τί οὖν; µόνον τοὺς ἀριθµοὺς φήσοµεν ποσόν; Ἀλλ' εἰ µὲν τοὺς καθ'
αὑτοὺς  ἀριθµούς,  οὐσίαι  λέγονται  οὗτοι  καὶ  µάλιστα  τῷ  καθ'  αὑτοὺς  εἶναι.  Εἰ  δὲ  τοὺς  ἐν  τοῖς
µετέχουσιν αὐτῶν, καθ' οὓς ἀριθµοῦµεν, οὐ µονάδας, ἀλλὰ ἵππους δέκα καὶ βοῦς δέκα, πρῶτον µὲν
ἄτοπον  δόξει  εἶναι,  εἰ  ἐκεῖνοι  οὐσίαι,  µὴ  καὶ  τούτους,  ἔπειτα  δέ,  εἰµετροῦντες  τὰ  ὑποκείµενα
ἐνυπάρχουσιν  ἐν  αὐτοῖς,  ἀλλὰ  µὴ  ἔξω  ὄντες  ὥσπερ  οἱ  κανόνες  καὶ  τὰµέτρα  µετροῦσιν.  Ἀλλ'  εἰ  ἐφ'
ἑαυτῶν  ὄντες  λαµβάνονται  εἰς  τὸ  µετρεῖν  καὶ  µὴ  ἐν  τοῖς  ὑποκειµένοις,  οὔτε  ἐκεῖνα  ποσὰ  τὰ
ὑποκείµενα µὴ µετέχοντα ποσότητος, αὐτοί τε διὰ τί ποσόν; Μέτρα γάρ· τὰ δὲ µέτρα διὰ τί ποσὰ ἢ
ποσότης; Ἢ ὅτι ἐν τοῖς οὖσιν ὄντες, εἰ µηδεµιᾷ τῶν ἄλλων ἁρµόττουσι, τοῦτο, ὃ λέγονται, ἔσονται
καὶ ἐν τῇ λεγοµένῃ ποσότητι κείσονται. Καὶ γὰρ ἡµονὰς αὐτῶν ὁρίζει ἕν, εἶτ' ἔπεισι καὶ ἐπ' ἄλλο, καὶ
ὁ  ἀριθµὸς  ὅσα  µηνύει,  καὶ  µετρεῖ  τὸ  πλῆθος  ἡ  ψυχὴ  προσχρωµένη.  Μετροῦσα  οὖν  οὐ  τὸ  τί  ἐστι
µετρεῖ·  ἓν  γὰρ  λέγει  καὶ  δύο,  κἂν  ὁποιαοῦν  καὶ  ἐναντία  ᾖ·  ἀλλ'  οὐδὲ  ἥντινα  διάθεσιν  ἔχει,  οἷον
θερµὸν ἢ καλόν, ἀλλ' ὅσα. Τοῦ ποσοῦ ἄρα, εἴτε καθ' αὑτόν, εἴτ' ἐν τοῖς µετέχουσι θεωροῖτο, αὐτός,
οὐ τὰ µετέχοντα. Οὐ τὸ τρίπηχυ τοίνυν, ἀλλὰ τὰ τρία. ∆ιὰ τί οὖν καὶ τὰ µεγέθη; Ἆρα, ὅτι ἐγγὺς τοῦ
ποσοῦ,  καὶ  οἷς  ἂν  ἐγγίνηται,  ποσὰ  αὐτὰ  λέγοµεν,  οὐ  τῷ  κυρίως  ποσῷ,  ἀλλὰ  µέγα  λέγοµεν,  ὥσπερ
πολλοῦ  µετέχον  ἀριθµοῦ,  καὶµικρόν,  ὅτι  ὀλίγου;  Ἀλλὰ  τὸ  µέγα  αὐτὸ  καὶ  τὸ  µικρὸν  οὐκ  ἀξιοῦται
ποσὰ  εἶναι,  ἀλλὰ  πρός  τι·  ἀλλὰ  ὅµως  πρός  τι  λέγουσι,  καθόσον  ποσὰ  δοκεῖ  εἶναι.  Σκεπτέον  δὲ
ἀκριβέςτερον. Ἔσται τοίνυν οὐχ ἕν τι γένος, ἀλλ' ὁ ἀριθµὸς µ
  όνος, τὰ δὲ δευτέρως. Οὐ κυρίως τοίνυν
ἓν  γένος,  ἀλλὰ  κατηγορία  µία  συνάγουσα  καὶ  τὰ  ἐγγύς  πως  τὰ  πρώτως  καὶ  δευτέρως.  Ἡµῖν  δὲ
ζητητέον, πῶς οἱ καθ' αὑτοὺς ἀριθµοὶ οὐσίαι ἢ καὶ αὐτοὶ ποσόν τι· ὁποτέρως δ' ἂν  ἔχωσιν, οὐκ ἂν
κοινόν τι ἔχοιεν πρὸς τούτους ἐκεῖνοι, ἀλλ' ἢ ὄνοµα µόνον. Ὁ δὲ λόγος καὶ ὁ χρόνος καὶ ἡ κίνησις
πῶς; Πρῶτον δὲ περὶ τοῦ λόγου, εἰ βούλει µ
[ ετρεῖται µ
  ὲν γάρ]. Ἀλλὰ <λόγος>, ὢν <τοσόσδε ἐστί[ν] -
<µετρεῖται>  µὲν  <γάρ>> – ᾗ  δὲ  λόγος,  οὐ  ποσόν·  σηµαντικὸν  γάρ,  ὥσπερ  τὸ  ὄνοµα  καὶ  τὸ  ῥῆµα.
Ὕλη δ' αὐτοῦ ὁ ἀήρ, ὥσπερ καὶ τούτων· καὶ γὰρ σύγκειται ἐξ αὐτῶν· ἡ δὲ πληγὴ µᾶλλον ὁ λόγος,
καὶ  οὐχ  ἡ  πληγὴ  ἁπλῶς,  ἀλλ'  ἡ  τύπωσις  ἡ  γιγνοµένη,  ὥσπερ  µορφοῦσα·  µᾶλλον  οὖν  ποίησις  καὶ
ποίησις σηµαντική. Τὴν δὴ κίνησιν ταύτην κατὰ τὴν πληγὴν ποίησιν µᾶλλον ἂν εὐλόγως τις θεῖτο, τὴν
δὲ ἀντικειµένως πάθος, ἢ ἑκάστην ἄλλου µὲν ποίησιν, ἄλλου δὲ πάθος, ἢ ποίησιν εἰς τὸ ὑποκείµενον,
πάθηµα δ' ἐν τῷ ὑποκειµένῳ. Εἰ δὲ µὴ κατὰ τὴν πληγὴν ἡ φωνή, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὸν ἀέρα, δύο ἂν εἴη
καὶ οὐ µία ἡ κατηγορία ἐκ τῆς σηµαντικῆς, εἰ συσσηµαντικὸν ἐκείνης τῆς κατηγορίας. Ὁ δὲ χρόνος,
εἰ µὲν κατὰ τὸ µετροῦν λαµβάνοιτο, τί ποτε τὸ µετροῦν ληπτέον· ἢ γὰρ ψυχὴ ἢ τὸ νῦν. Εἰ δὲ κατὰ τὸ
µετρούµενον, κατὰ µὲν τὸ τοσόσδε εἶναι, οἷον ἐνιαύσιος, ἔστω ποσόν, κατὰ µέντοι τὸ χρόνος εἶναι
φύσις τις ἄλλη· τὸ γὰρ τοσόνδε ἄλλο ὂν τοσόνδε ἐστίν. Οὐ γὰρ δὴ ποσότης ὁ χρόνος· ἡ δὲ ποσότης
οὐκ  ἐφαπτοµένη  ἄλλου  αὐτὸ  τοῦτο  ἂν  εἴη  τὸ  κυρίως  ποσόν.  Εἰ  δὲ  τὰ  µετέχοντα  πάντα  τοῦ  ποσοῦ
ποσὰ θεῖτο, καὶ ἡ οὐσία ἔσται τὸ αὐτὸ καὶ ποσόν. <Τὸ δὲ ἴσον καὶ ἄνισον ἴδιον> εἶναι <τοῦ ποσοῦ>
ἐπ'  αὐτοῦ  ληπτέον,  οὐ  τῶνµετεχόντων,  ἀλλ'  ἢ  κατὰ  συµβεβηκός,  οὐχ  ᾗ  αὐτὰ  ἐκεῖνα,  ὥσπερ  ὁ
τρίπηχυς  ποσός,  συνῃρηµένος  καὶ  οὗτος  οὐκ  εἰς  γένος  ἕν,  ἀλλ'  ὑφ'  ἓν  καὶ  µίαν  κατηγορίαν. Τὸ  δὲ
πρός  τι  οὕτως  ἐπισκεπτέον,  εἴ  τις  κοινότης  γενικὴ  ἐν  αὐτῷ  ὑπάρχει  ἢ  ἄλλον  τρόπον  εἰς  ἕν,  καὶ
µάλιστα  ἐπὶ  τούτου,  εἰ  ὑπόστασίς  τις  ἡ  σχέσις  ἐστὶν  αὕτη,  ὥσπερ  ὁ  δεξιὸς  καὶ  ἀριστερὸς  καὶ  τὸ
διπλάσιον καὶ τὸ ἥµισυ, ἢ ἐπὶ µὲν τῶν ἐστιν, ὥσπερ ἐπὶ τοῦ ὕστερον λεχθέντος, ἐπὶ δὲ τοῦ πρότερον
λεχθέντος  οὐδεµία,ἢ  οὐδαµοῦ  τοῦτο.  Τί  δὴ  ἐπὶ  διπλασίου  καὶ  ἡµίσεος  καὶ  ὅλως  ὑπερέχοντος  καὶ
ὑπερεχοµένου,  καὶ  αὖ  ἕξεως  καὶ  διαθέσεως,  ἀνακλίσεως,  καθίσεως,  στάσεως,  καὶ  αὖ  πατρὸς  υἱέος,
δεσπότου  δούλου,  καὶ  πάλιν  ὁµοίου  ἀνοµοίου,  ἴσου  ἀνίσου,  ποιητικοῦ  τε  αὖ  καὶ  παθητικοῦ,  καὶ
µέτρου καὶµετρουµένου; Καὶ ἐπιστήµη καὶ αἴσθησις, ἡ µὲν πρὸς ἐπιστητόν, ἡ δὲ πρὸς αἰσθητόν. Ἡ
µὲν  γὰρ  ἐπιστήµη  ἔχοι  ἂν  πρὸς  ἐπιστητὸν  µίαν  τινὰ  κατ'  ἐνέργειαν  ὑπόστασιν  [πρὸς  τὸ  τοῦ
ἐπιστητοῦ  εἶδος],  καὶ  ἡ  αἴσθησις  πρὸς  αἰσθητὸν  ὡσαύτως,  τό  τε  ποιητικὸν  πρὸς  τὸ  παθητικὸν  κἂν
ἔργον ἓν ἀπεργάσαιτο, καὶ τὸ µέτρον πρὸς τὸ µετρούµενον τὴν µέτρησιν. Ὅµοιον δὲ πρὸς ὅµοιον τί
ἂν  ἔχοι  ἀπογεννώµενον;  Ἢ  οὐκ  ἀπογεννώµενον,  ἀλλὰ  ὑπάρχον,  τὴν  ταὐτότητα  τὴν  ἐν  τῷ  ποιῷ.
Ἀλλὰ παρὰ  τὸ ἐν ἑκατέρῳ ποιὸν οὐδέν. Οὐδὲ τὰ ἴσα· τὸ γὰρ ταὐτὸν ἐν  τῷ ποσῷ προϋπάρχει πρὸ
τῆς σχέσεως. Ἡ δὲ σχέσις τί ἄλλο ἢ ἡµετέρα κρίσις παραβαλλόντων τὰ ἐφ' ἑαυτῶν ὄντα ἅ ἐστι καὶ
λεγόντων  «τοῦτο  καὶ  τοῦτο  τὸ  αὐτὸ  µέγεθος  ἔχει  καὶ  τὴν  αὐτὴν  ποιότητα»  καὶ  «οὗτος  πεποίηκε
τοῦτον καὶ οὗτος κρατεῖ τούτου»; Κάθισίς τε καὶ στάσις παρὰ τὸ καθήµενον καὶ ἑστηκὸς τί ἂν εἴη;
Ἡ δ' ἕξις καὶ διάθεσις ἡ µὲν κατὰ τὸ ἔχον λεγοµένη ἔχειν ἂν µᾶλλον σηµαίνοι, ἡ δὲ κατὰ τὸ ἐχόµενον
ποιὸν  ἂν  εἴη·  καὶ  ἐπὶ  διαθέσεως  ὡσαύτως.  Τί  ἂν  οὖν  εἴη  παρὰ  ταῦτα  τὰ  πρὸς  ἄλληλα  ἢ  ἡµῶν  τὴν
παράθεσιν  νοούντων;  Τὸ  δ'  ὑπερέχον  τὸ  µὲν  τοσόνδεµέγεθος,  τὸ  δὲ  τοσόνδε·  ἄλλο  δὲ  τόδε,  τὸ  δὲ
ἄλλο·  ἡ  δὲ  παραβολὴ  παρ'  ἡµῶν,  οὐκ  ἐν      αὐτοῖς.  Ὁ  δὲ  δεξιὸς  πρὸς  ἀριστερὸν  καὶ  ἔµπροσθεν  καὶ
ὄπισθεν  µᾶλλον  ἂν  ἴσως  ἐν  τῷ  κεῖσθαι·  ὁ  µὲν  ὡδί,  ὁ  δὲ  ὡδί·  ἡµεῖς  δὲ  τὸ  δεξιὸν  καὶ  τὸ  ἀριστερὸν
ἐνοήσαµεν, ἐν δὲ αὐτοῖς οὐδέν. Τό τε πρότερον καὶ ὕστερον χρόνοι δύο· τὸ δὲ πρότερον καὶ ὕστερον
ἡµεῖς  ὡσαύτως. Εἰ  µὲν  οὖν  οὐδὲν  λέγοµεν,  ἀλλὰ  λέγοντες  ψευδόµεθα,  οὐδὲν  ἂν  τούτων  εἴη,  ἀλλὰ
κενὸν  ἡ  σχέσις·  εἰ  δ'  ἀληθεύοµεν  λέγοντες  «πρότερος  ὅδε  τοῦδε,  ὁ  δ'  ὕστερος»,  χρόνους  δύο
παραβάλλοντες  ἕτερον  παρὰ  τὰ  ὑποκείµενα  αὐτῶν  λέγοντες  τὸ  πρότερον,  καὶ  ἐπὶ  δεξιοῦ  καὶ  ἐπὶ
ἀριστεροῦ ὡσαύτως, καὶ ἐπὶµεγεθῶν παρὰ τὸ ποσὸν αὐτῶν τὴν σχέσιν, καθὸ τὸ µὲν ὑπερβάλλει, τὸ

δ' ὑπερβάλλεται. Εἰ δὲ καὶ µὴ λεγόντων ἡµῶν µηδὲ νοούντων ἔστιν οὕτως, ὥστε διπλάσιον εἶναι τόδε
τοῦδε, καὶ ἔχει, τὸ δ' ἔχεται, καὶ πρὶν ἡµᾶς ἐπιστῆσαι, καὶ ἴσα πρὸ ἡµῶν πρὸς ἄλληλα, καὶ ἐπὶ τοῦ
ποιὰ  εἶναι  ἔστιν  ἐν  ταὐτότητι  τῇ  πρὸς  ἄλληλα,  καὶ  ἐπὶ  πάντων  ὧν  λέγοµεν  πρός  τι  µετὰ  τὰ
ὑποκείµενα  ἔστι  πρὸς  ἄλληλα  ἡ  σχέσις,  ἡµεῖς  δὲ  οὖσαν  θεωροῦµεν  καὶ  ἡ  γνῶσις  πρὸς  τὸ
γινωσκόµενον – οὗ δὴ καὶ φανερώτερον τὸ  τῆς  ὑποστάσεως τὸ ἐκ τῆς σχέσεως – παυστέον µὲν  τὸ
ζητεῖν,  εἰ  ἔστι    σχέσις,  ἐπισηµηναµένους  δὲ  ὅτι  τῶν  τοιούτων  ἐπὶ  µὲν  ὧν,  ἕως  µένει  τὰ  ὑποκείµενα
ὅπως εἶχε, κἂν χωρὶς γένηται, ὑπάρχει ἡ σχέσις, ἐπὶ δὲ τῶν, ὅταν συνέλθῃ, γίγνεται, ἐπὶ δὲ τῶν καὶ
µενόντων παύεται ἡ σχέσις ἢ ὅλως ἢ ἄλλη γίγνεται, οἷον ἐπὶ δεξιοῦ καὶ πλησίον, ἐξ ὧν καὶ µάλιστα ἡ
ὑπόνοια τοῦµηδὲν εἶναι ἐν τοῖς τοιούτοις. Τοῦτ' οὖν ἐπισηµηναµένους χρὴ ζητεῖν τί ταὐτὸν ἐν πᾶσι,
καὶ εἰ ὡς γένος, ἀλλὰ µὴ συµβεβηκός· εἶτα εὑρεθὲν τὸ ταὐτὸν ποίαν ὑπόστασιν ἔχει. Λεκτέον δὴ τὸ
πρός τι οὐκ εἴ τι ἁπλῶς ἑτέρου λέγεται, οἷον ἕξις ψυχῆς ἢ σώµατος, οὐδ' ὅτι ψυχὴ τοῦδε ἐστὶν ἢ ἐν
ἑτέρῳ,  ἀλλ'  οἷς  ἡ  ὑπόστασις  οὐδαµόθεν  ἢ  ἐκ  τῆς  σχέσεως  παραγίγνεται·  ὑπόστασις  δὲ  οὐχ  ἡ  τῶν
ὑποκειµένων, ἀλλ' ἣ πρός τι λέγεται. Οἷον τὸ διπλάσιον πρὸς ἥµισυ τὴν ὑπόστασιν δίδωσιν οὔτε τῷ
διπήχει ἢ ὅλως δυσίν, οὔτε τῷ πηχυαίῳ ἢ ὅλως ἑνί, ἀλλὰ τούτων ὄντων κατὰ τὴν σχέσιν αὐτῶν πρὸς
τῷ  δύο,  τὸ  δὲ  ἓν  εἶναι,  ἔσχε  τὸ  µὲν  διπλάσιον  λέγεσθαί  τε  καὶ  εἶναι,  τὸ  δὲ  ἓν  ἥµισυ  ἔσχεν  αὐτό.
Συνεγέννησεν οὖν ἄµφω ἐξ αὐτῶν ἄλλο εἶναι διπλάσιον καὶ ἥµισυ, ἃ πρὸς ἄλληλα ἐγεννήθη, καὶ τὸ
εἶναι οὐκ ἄλλο τι ἢ τὸ ἀλλήλοις εἶναι, τῷ µὲν διπλασίῳ παρὰ τοῦ ὑπερέχειν τὸ ἥµισυ, τῷ δὲ ἡµίσει
παρὰ τοῦ ὑπερέχεσθαι· ὥστε οὐκ ἔστι τὸ µὲν αὐτῶν πρότερον, τὸ δὲ ὕστερον, ἀλλ' ἅµα ὑφίσταται. Εἰ
δὲ  καὶ  ἅµα  µένει;  Ἢ  ἐπὶ  πατρὸς  καὶ  υἱοῦ  καὶ  τῶν  παραπλησίων  πατρὸς  ἀπελθόντος  υἱός  ἐστι,  καὶ
ἀδελφοῦ ἀδελφός· ἐπεὶ καὶ τὸ «ὅµοιος οὗτος τῷ τεθνηκότι» λέγοµεν. Ἀλλὰ ταῦτα µὲν παρεξέβηµεν·
ἐκεῖθεν δὲ ζητητέον τὸ διὰ τί ἐπὶ τούτων οὐχ ὁµοίως, Ἀλλὰ τὸ εἶναι τοῦτο τὸ παρ' ἀλλήλων τίνα
ἔχει  κοινὴν  τὴν  ὑπόστασιν  εἰπάτωσαν.  Σῶµα  µὲν  οὖν  τι  τοῦτο  τὸ  κοινὸν  οὐκ  ἂν  εἴη.  Λείπεται  δέ,
εἴπερ ἔστιν, ἀσώµατον, καὶ ἢ ἐν αὐτοῖς ἢ ἔξωθεν. Καὶ εἰ µὲν ἡ αὐτὴ σχέσις, συνώνυµος, εἰ δὲ µή, ἀλλ'
ἄλλη ἄλλων, ὁµώνυµος· οὐ γὰρ δή, ὅτι σχέσις λέγεται, καὶ τὴν οὐσίαν τὴν αὐτὴν ἂν ἔχοι. Ἆρ' οὖν τὰς
σχέσεις ταύτῃ διαιρετέον, ᾗ τὰ µὲν ἔχει ἀργὸν τὴν σχέσιν, οἷον κειµένην θεωρεῖν, καὶ ἅµα πάντη ἡ
ὑπόστασις,  τὰ  δὲ  µετὰ  δυνάµεως  καὶ  ἔργου  ἢ  ἀεὶ  πρὸς  τὴν  σχέσιν  καὶ  εἶχε  καὶ  πρὸ  τοῦ  τὴν
ἑτοιµότητα, ἐν δὲ τῇ συνόδῳ καὶ ἐνεργείᾳ ὑπέστη, ἢ καὶ ὅλως τὰ µὲν πεποίηκε, τὰ δ' ὑπέστη, καὶ τὸ
ὑποστὰν  ὄνοµα  µόνον  παρέσχε  τῷ  ἑτέρῳ,  τὸ  δὲ  τὴν  ὑπόστασιν;  Τοιοῦτον  γὰρ  καὶ  ὁ  πατὴρ  καὶ  ὁ
υἱός· καὶ τὸ ποιητικὸν δὲ καὶ παθητικὸν ἔχει τινὰ οἷον ζωὴν καὶ ἐνέργειαν. Ἆρ' οὖν ταύτῃ διαιρετέον
τὴν σχέσιν καὶ διαιρετέον οὐχ ὡς ταὐτόν τι καὶ κοινὸν ἐν διαφοραῖς, ἀλλ' ὅλως ὡς ἑτέραν φύσιν τὴν
σχέσιν ἐν ἑκατέρῳ, καὶ λεκτέον ὁµώνυµον τὴν µὲν ποιοῦσαν ποίησιν καὶ πάθησιν, ὡς µίαν ἄµφω, τὴν
δὲ οὐ ποιοῦσαν, ἀλλ' ἐπ' ἀµφοῖν τὸ ποιοῦν ἄλλο; Οἷον ἰσότητα τὴν τὰ ἴσα· ἰσότητι γὰρ ἴσα καὶ ὅλως
ταὐτότητί τινι ταὐτά· τὸ δὲ µέγα καὶ µικρόν, τὸ µὲν µεγέθους παρουσίᾳ, τὸ δὲ µικρότητος. Ὅταν δὲ
τὸ µὲν µεῖζον, τὸ δὲ µικρότερον, οἱ µὲν µεταλαβόντες ὁ µὲν µείζων ἐνεργείᾳ φανέντος τοῦ ἐν αὐτῷ
µεγέθους,  ὁ  δὲ  µικρὸς  τῆς  µικρότητος. Χρὴ  οὖν  ἐπὶ  µὲν  τῶν  πρόσθεν  εἰρηµένων,  οἷον  ποιοῦντος,
ἐπιστήµης, ἐνεργῆ τὴν σχέσιν κατὰ τὴν ἐνέργειαν καὶ τὸν ἐπὶ τῇ ἐνεργείᾳ λόγον τίθεσθαι, ἐπὶ δὲ τῶν
ἄλλων  εἴδους  καὶ  λόγου  µετάληψιν  εἶναι.  Καὶ  γάρ,  εἰ  µὲν  σώµατα  ἔδει  τὰ  ὄντα  εἶναι,  οὐδὲν  ἔδει
λέγειν  εἶναι  ταύτας  τὰς  τοῦ  πρός  τι  λεγοµένας  σχέσεις·  εἰ  δὲ  καὶ  ἀσωµάτοις  δίδοµεν  τὴν  κυρίαν
χώραν καὶ τοῖς λόγοις λόγους λέγοντες τὰς σχέσεις καὶ εἰδῶνµεταλήψεις αἰτίας – τοῦ γὰρ διπλάσιον
εἶναι  τὸ  διπλάσιον  αὐτὸ  αἴτιον,  τῷ  δὲ  τὸ  ἥµισυ.  Καὶ  τὰµὲν  τῷ  αὐτῷ  εἴδει,  τὰ  δὲ  τοῖς  ἀντικειµένοις
εἶναι  ἃ  λέγεται·  ἅµα  οὖν  τῷδε  µὲν  προσῆλθε  τὸ  διπλάσιον,  ἄλλῳ  δὲ  τὸ  ἥµισυ,  καὶ  τῷδε  µὲν  τὸ
µέγεθος, τῷδε δὲ ἡ µικρότης. Ἢ ἀµφότερά ἐστιν ἐν ἑκάστῳ, καὶ ὁµοιότης καὶ ἀνοµοιότης καὶ ὅλως
ταὐτὸν καὶ θάτερον· διὸ καὶ ὅµοιον καὶ ἀνόµοιον τὸ αὐτὸ καὶ ταὐτὸν καὶ θάτερον. Τί οὖν, εἰ ὁ µὲν
αἰσχρός,  ὁ  δὲ  αἰσχίων  εἴδους  τοῦ  αὐτοῦ  µετουσίᾳ;  Ἤ,  εἰ  µὲν  παντάπασιν  αἰσχροί,  ἴσοι  εἴδους
ἀπουσίᾳ·  εἰ  δ'  ἐν  τῷ      µὲν  τὸµᾶλλον,  τῷ  δὲ  τὸ  ἧττον,  µεταλήψει  εἴδους  οὐ  κρατοῦντος  ὁ  ἧττον
αἰσχρός, ὁ δὲ µᾶλλον ἔτιµᾶλλον οὐ κρατοῦντος· ἢ τῇ στερήσει, εἴ τις βούλοιτο τὴν παραβολὴν ἔχειν,
οἷον εἴδους αὐτοῖς ὄντος. Αἴσθησις δὲ εἶδός τι ἐξ ἀµφοῖν, καὶ γνῶσις ὡσαύτως ἐξ ἀµφοῖν τι εἶδος· ἡ
δὲ  ἕξις  πρὸς  τὸ  ἐχόµενον  ἐνέργειά  τις  οἷον  συνέχουσα,  ὥσπερ  ποίησίς  τις·  ἡ  δὲ  µέτρησις  τοῦ
µετροῦντοςἐνέργεια πρὸς τὸ µετρούµενον λόγος τις. Εἰ µὲν οὖν [ὡς εἶδος] γενικῶς τὴν τοῦ πρός τι
σχέσιν  ὡς  εἶδός  τις  θήσεται,  γένος  ἓν  καὶ  ὑπόστασις  ὡς  λόγος  τις  πανταχοῦ·  εἰ  δὲ  οἱ  λόγοι  καὶ
ἀντικείµενοι καὶ διαφορὰς ἔχοντες τὰς εἰ
µ
ρη ένας, τάχα οὐκ ἂν ἓν γένος εἴη, ἀλλ' εἰς ὁµοιότητά τινα
πάνταἀνάγεται  καὶ  κατηγορίαν  µίαν.  Ἀλλ'  εἰ  καὶ  εἰς  ἓν  δύναιτο  ἀνάγεσθαι  τὰ  εἰ
µ
ρη ένα,  ἀλλ'  εἰς
γένος ἓν ἀδύνατον τὰ ὑπὸ τὴν αὐτὴν κατηγορίαν αὐτοῖς τεθέντα. Καὶ γὰρ τὰς <ἀποφάσεις> αὐτῶν
εἰς ἓν ἀνάγουσι, καὶ τὰ <παρονοµαζόµενα> ἀπ' αὐτῶν, οἷον καὶ τὸ διπλάσιον καὶ ὁ διπλάσιος. Πῶς
ἂν οὖν ὑφ' ἓν γένος αὐτό τι καὶ ἡ ἀπόφασις, διπλάσιον καὶ οὐ διπλάσιον, καὶ πρός τι καὶ οὐπρός τι;
Ὥσπερ ἂν εἰ ζῷόν τις γένος θεὶς καὶ τὸ οὐ ζῷον ἐκεῖ τιθείη. Καὶ τὸ διπλάσιον καὶ ὁ διπλάσιος ὥσπερ
ἡ  λευκότης  καὶ  ὁ  λευκός,  οὐχ  ὅπερ  ταὐτόν. Τὴν  δὲ  ποιότητα,  ἀφ'  ἧς  ὁ  λεγόµενος  ποιός,  δεῖ
λαµβάνειν  πρῶτον  τίς  οὖσα  τοὺς  λεγοµένους  ποιοὺς  παρέχεται,  καὶ  <εἰ>  µία  καὶ  ἡ  αὐτὴ  κατὰ  τὸ
κοινὸν ταῖς διαφοραῖς τὰ εἴδη παρέχεται ἤ, εἰ πολλαχῶς αἱ ποιότητες, οὐχ ἓν ἂν εἴη γένος. Τί οὖν τὸ
κοινὸν ἐπί τε ἕξεως καὶ διαθέσεως καὶ παθητικῆς ποιότητος καὶ σχήµατος καὶ µορφῆς; Καὶ λεπτόν,
παχύ, ἰσχνόν; Εἰ µὲν γὰρ τὸ κοινὸν δύναµιν ἐροῦµεν, ἣ ἐφαρµόττει καὶ ταῖς ἕξεσι καὶ ταῖς διαθέσεσι
καὶ  ταῖς  φυσικαῖς  δυνάµεσιν,  ἀφ'  ἧς  τὸ  ἔχον  δύναται  ἃ  δύναται,  οὐκέτι  αἱ  ἀδυναµίαι  ἁρµόσουσιν.
Ἔπειτα τὸ σχῆµα καὶ ἡ µορφὴ ἡ περὶ ἕκαστον πῶς δύναµις; Εἶτα καὶ τὸ ὂν ᾗ ὂν δύναµιν οὐ µ
δε ίαν

ἕξει, ἀλλ' ὅταν αὐτῷ προσέλθῃ τὸ ποιόν. Αἱ δὲ ἐνέργειαι τῶν οὐσιῶν, ὅσαι µάλιστά εἰσιν ἐνέργειαι,
τὸ ποιοῦ καθ' αὑτὰς ἐνεργοῦσαι καὶ τῶν οἰκείων δυνάµεων ὅ εἰσιν. Ἀλλ' ἆρα κατὰ τὰς ἐπ' αὐτὰς τὰς
οὐσίας δυνάµεις; Οἷον ἡ πυκτικὴ δύναµις οὐ τοῦ ἀνθρώπου ᾗ ἄνθρωπος, ἀλλὰ τὸ λογικόν· ὥστε οὐ
ποιότης  τὸ  οὕτω  λογικόν,  ἀλλὰ  µᾶλλον  ὃ  ἐξ  ἀρετῆς  κτήσαιτο  ἄν  τις·  ὥστε  ὁµώνυµον  τὸ  λογικόν·
ὥστε εἴη ἂν ἡ ποιότης δύναµις προστιθεῖσα ταῖς οὐσίαις µεθ' αὑτὰς τὸ ποιαῖς εἶναι. Αἱ δὲ διαφοραὶ
αἱ  πρὸς  ἀλλήλας  τὰς  οὐσίας  διιστᾶσαι  ὁµωνύµως  ποιότητες,  ἐνέργειαι  οὖσαι  µᾶλλον  καὶ  λόγοι  ἢ
µέρη  λόγων,  τὸ  τὶ  οὐδὲν  ἧττον  δηλοῦσαι,  κἂν  δοκῶσι  τὴν  ποιὰν  οὐσίαν  λέγειν.  Αἱ  δὲ  ποιότητες  αἱ
κυρίως, καθ' ἃς ποιοί, ἃς δὴ λέγοµεν δυνάµεις εἶναι, τὸ κοινὸν εἶεν ἂν λόγοι τινὲς καὶ οἷον µορφαί,
περί τε ψυχὴνκάλλη καὶ αἴσχη καὶ περὶ σῶµα ὡσαύτως. Ἀλλὰ πῶς δυνάµεις πᾶσαι; Κάλλος µὲν γὰρ
ἔστω  καὶ  ὑγίεια  ἑκατέρα,  αἶσχος  δὲ  καὶ  νόσος  καὶ  ἀσθένεια  καὶ  ἀ
µ
δυνα ία  ὅλως;  Ἢ  ὅτι  καὶ  κατὰ
ταύτας  ποιοὶ  λέγονται.  Ἀλλὰ  τί  κωλύει
µ
λεγο ένους  ποιοὺς  ὁµωνύµως  λέγεσθαι  καὶ  µὴ  καθ'  ἕνα
λόγον, καὶ µὴ µόνον τετραχῶς, ἀλλὰ καὶ καθ' ἕκαστον τῶν τεττάρων τοὐλάχιστον διχῶς; Ἢπρῶτον
µὲν  οὐ  κατὰ  τὸ  ποιῆσαι  ἢ  παθεῖν  ἡ  ποιότης,  ὥστε  ἄλλως  µὲν  τὸ  δυνάµενον  ποιεῖν,  ἄλλως  δὲ  τὸ
πάσχον,  ἀλλὰ  καὶ  τὴν  ὑγίειαν  καὶ  τὴν  διάθεσιν  καὶ  τὴν  ἕξιν  ποιὸν  καὶ  τὴν  νόσον  ὡσαύτως  καὶ  τὴν
ἰσχὺν καὶ τὴν ἀσθένειαν. Ἀλλ' εἰ τοῦτο, οὐκέτι κοινὸν ἡ δύναµις, ἀλλὰ ἄλλο τι δεῖ τὸ κοινὸν ζητεῖν.
Οὐδ' αὖ λόγους πάσας· πῶς γὰρ ἡ νόσος ἡ ἐν ἕξει λόγος; Ἀλλ' ἆρα τὰς µὲν ἐν εἴδεσι καὶ δυνάµεσι
ποιότητας, ταύτας δὲ στερήσεις; Ὥστε µὴ ἓν γένος, ἀλλὰ εἰς ἓν ὡς µίαν κατηγορίαν, οἷον ἐπιστήµην
µὲν  εἶδος  καὶ  δύναµιν,  ἀ
µ
νεπιστη οσύνην  δὲ  στέρησιν  καὶ  ἀδυναµίαν.  Ἢ  µορφή  τις  καὶ  ἡ  ἀ
µ
δυνα ία
καὶ ἡ νόσος, καὶ δύναται δὲ καὶ ποιεῖ πολλά, ἀλλὰ φαύλως, καὶ ἡ νόσος καὶ ἡ κακία. Ἢ ἔκπτωσις τοῦ
σκοποῦ  οὖσα  πῶς  δύναµις;  Ἢ  τὸ  αὑτῆς  ἑκάστη  πράττει  οὐ  πρὸς  τὸ  ὀρθὸν  βλέπουσα·  οὐ  γὰρ  ἂν
ἐποίησέ  τι,  ὃ  µὴ  δύναται.  Καὶ  τὸ  κάλλος  δὲ  δύναµιν  ἔχει  τινός.  Ἆρ'  οὖν  καὶ  τὸ  τρίγωνον;  Ἢ  ὅλως
οὐδὲ  πρὸς  δύναµιν  δεῖ  βλέπειν,  ἀλλὰ  µᾶλλον  πρὸς  ὃ  διάκειται·  ὥστε  κατὰ  τὰς  οἷον  µορφὰς  καὶ
χαρακτῆρας, καὶ κοινὸν ἡ µορφὴ καὶ τὸ εἶδος τὸ ἐπὶ τῇ οὐσίᾳ µετὰ τὴν οὐσίαν. Ἀλλὰ πάλιν πῶς αἱ
δυνάµεις; Ἢ καὶ ὁ φύσει πυκτικὸς τῷ διακεῖσθαί πως ἔχει τοῦτο, καὶ ὁ ἀδύνατος πρός τι. Καὶ ὅλως
χαρακτήρ τις ἡ ποιότης οὐκ οὐσιώδης, ὃ δ' ἂν τὸ αὐτὸ δοκῇ καὶ εἰς οὐσίαν συµβάλλεσθαι καὶ εἰς µὴ
οὐσίαν, οἷον θερµότης καὶ λευκότης καὶ ὅλως χρόα· τὸ µὲν τῆς οὐσίας ἄλλο, οἷον ἐνέργεια αὐτῆς, τὸ
δὲ δευτέρως καὶ ἀπ' ἐκείνου καὶ ἄλλο ἐν ἄλλῳ, εἴδωλον αὐτοῦ καὶ ὅµοιον. Ἀλλ' εἰ κατὰ τὴν µόρφωσιν
καὶ χαρακτῆρα καὶ λόγον, πῶς τὰ κατὰ ἀδυναµίαν καὶ αἴσχη; Ἢ λόγους ἀτελεῖς λεκτέον, οἷον ἐν τῷ
αἰσχρῷ. Καὶ ἐν τῇ νόσῳ πῶς ὁ λόγος; Ἢ καὶ ἐνταῦθα λόγον κινούµενον τὸν τῆς ὑγιείας. Ἢ οὐκ ἐν
λόγῳ  πάντα,  ἀλλὰ  ἀρκεῖ  τὸ  κοινὸν  παρὰ  τό  πως  διακεῖσθαι  εἶναι  ἔξωθεν  τῆς  οὐσίας,  καὶ  τὸ
ἐπιγιγνόµενονµετὰ  τὴν  οὐσίαν  ποιότης  τοῦ  ὑποκειµένου.  Τὸ  δὲ  τρίγωνον  ποιότης  τοῦ  ἐν  ᾧ,  οὐχ
ἁπλῶς τρίγωνον, ἀλλὰ τὸ ἐν τούτῳ καὶ καθόσον ἐµόρφωσεν. Ἀλλὰ καὶ ἡ ἀνθρωπότης ἐµόρφωσεν; Ἢ
οὐσίωσεν. Ἀλλ' εἰ ταῦτα οὕτως, διὰ τί πλείω εἴδη ποιότητος, καὶ ἕξεις καὶ διαθέσεις ἄλλο; Οὐ γὰρ
διαφορὰ  ποιότητος  τὸ  µόνιµον  καὶ  τὸ  µή,  ἀλλ'  ἀρκεῖ  ἡ  διάθεσις  ὁπωσοῦν  ἔχουσα  πρὸς  τὸ
παρασχέσθαι ποιόν· προσθήκη δ' ἔξωθεν τὸ µένειν· εἰ µή τις λέγοι τὰς µὲν διαθέσεις µόνον ἀτελεῖς
οἷον µορφάς, τὰς δὲ ἕξεις τελείας. Ἀλλ' εἰ ἀτελεῖς, οὔπω ποιότητες· εἰ δ' ἤδη ποιότητες, προσθήκη τὸ
µόνιµον.  Αἱ  δὲ  φυσικαὶ  δυνάµεις  πῶς  ἕτερον  εἶδος;  Εἰ  µὲν  γὰρ  κατὰ  τὰς  δυνάµεις  ποιότητες,  οὐκ
ἐφαρµόττει  πάσαις  τὸ  τῆς  δυνάµεως,  ὡς  εἴρηται·  εἰ  δὲ  τῷ  διακεῖσθαι  τὸν  φύσει  πυκτικὸν  ποιὸν
λέγοµεν,  οὐδὲν  ἡ  δύναµις  προστεθεῖσα  ποιεῖ,  ἐπεὶ  καὶ  ἐν  ταῖς  ἕξεσι  δύ
µ
να ις.  Ἔπειτα  διὰ  τί  ὁ  κατὰ
δύναµιν τοῦ κατὰ ἐπιστήµην διοίσει; Ἢ εἰ ποιοί, οὐδὲ διαφοραὶ ποιότητος αὗται, εἰ ὁ µὲν µελετήσας
ἔχοι, ὁ δὲ φύσει, ἀλλ' ἔξωθεν ἡ διαφορά· κατ' αὐτὸ δὲ τὸ εἶδος τῆς πυκτικῆς πῶς; Καὶ εἰ αἱ µὲν ἐκ
πάθους, αἱ δὲ οὔ· οὐ γὰρ διαφέρει ὁπόθεν ἡ ποιότης· λέγω δὲ ποιότητος παραλλαγαῖς καὶ διαφοραῖς.
Ἔχοι δ' ἂν ζήτησιν καί, εἰ ἐκ πάθους αἵδε, αἱ µὲν οὕτως, αἱ δὲ µὴ τῶν αὐτῶν, πῶς ἐν εἴδει τῷ αὐτῷ·
καὶ εἰ αἱ µὲν τῷ γεγονέναι, αἱ δὲ τῷ ποιεῖν, ὁµωνύµως ἂν εἶεν. Τί δὲ ἡ περὶ ἕκαστον µορφή; Εἰ µὲν
γὰρ καθὸ εἶδός ἐστιν ἕκαστον, οὐ ποιόν· εἰ δὲ καθὸ καλὸν µετὰ τὸ τοῦ ὑποκειµένου εἶδος ἢ αἰσχρόν,
λόγον ἂν ἔχοι. Τὸ δὲ τραχὺ καὶ τὸ λεῖον καὶ τὸ ἀραιὸν καὶ τὸ πυκνὸν οὐκ ὀρθῶς ἂν λέγοιτο ποιά; Οὐ
γὰρ δὴ ταῖς διαστάσεσι ταῖς ἀπ' ἀλλήλων καὶ <τῷ> ἐγγὺς τὸ µανὸν καὶ τὸ πυκνὸν καὶ τραχύτης, καὶ
οὐ πανταχοῦ ἐξ ἀνωµαλίας θέσεως καὶ ὁµαλότητος· εἰ δὲ καὶ ἐκ τούτων, οὐδὲν κωλύει καὶ ὧς ποιὰ
εἶναι. Τὸ δὲ κοῦφον καὶ βαρὺ γνωσθὲν δηλώσει, ὅπου δεῖ αὐτὰ θεῖναι. Εἴη δ' ἂν καὶ ὁµωνυµία περὶ τὸ
κοῦφον,  εἰ  µὴ  τῷσταθµῷ  λέγοιτο  τοῦ  πλείονος  καὶ  ἐλάττονος,  ἐν  ᾧ  καὶ  τὸ  ἰσχνὸν  καὶ  λεπτόν,  ὃ  ἐν
ἄλλῳ  εἴδει  παρὰ  τὰ  τέτταρα. Ἀλλ'  εἰ  µὴ  οὕτω  τις  ἀξιώσειε  τὸ  ποιὸν  διαιρεῖν,  τίνι  ἂν  διέλοι;
Ἐπισκεπτέονοὖν, εἰ δεῖ τὰς µὲν σώµατος λέγοντα, τὰς δὲ ψυχῆς, τοῦ δὲ σώµατος µερίζειν κατὰ τὰς
αἰσθήσεις,  τὰς  µὲν  ὄψει  διδόντα,  τὰς  δ'  ἀκοῇ  ἢ  γεύσει,  ἄλλας  ὀσφρήσει  ἢ  ἁφῇ.  Τὰς  δὲ  τῆς  ψυχῆς
πῶς;  Ἐπιθυµητικοῦ,
µ
θυ οειδοῦς,  λογιστικοῦ.  Ἢ  ταῖς  διαφοραῖς  τῶν  ἐνεργειῶν,  αἳ  γίνονται  κατ'
αὐτάς, ὅτι γεννητικαὶ αὗται τούτων. Ἢ τῷ ὠφελίµῳ καὶ βλαβερῷ· καὶ πάλιν διαιρετέον τὰς ὠφελείας
καὶ τὰς βλάβας. Τὰ αὐτὰ δὲ καὶ ἐπὶ τῶν σωµατικῶν τῷ ποιεῖν διάφορα ἢ τῷ ὠφελίµῳ καὶ βλαβερῷ·
οἰκεῖαι γὰρ διαφοραὶ ποιότητος. Ἢ γὰρ δοκεῖ ἡ ὠφέλεια καὶ τὸ βλάβος ἀπὸ τῆς ποιότητος καὶ ποιοῦ
ἢ ζητητέον τρόπον ἄλλον. Ἐπισκεπτέον δέ, πῶς καὶ ὁ ποιὸς ὁ κατὰ τὴν ποιότητα ἐν τῇ αὐτῇ ἔσται·
οὐ γὰρ δὴ ἓν γένος ἀµφοῖν. Καὶ εἰ ὁ πυκτικὸς ἐν ποιότητι, πῶς οὐ καὶ ὁ ποιητικός; Καὶ εἰ τοῦτο, καὶ
τὸ ποιητικόν· ὥστε οὐδὲν δεῖ εἰς τὸ πρός τι τὸ ποιητικὸν οὐδ' αὖ τὸ παθητικόν, εἰ ὁ παθητικὸς ποιός.
Καὶ  ἴσως  βέλτιον  ἐνταῦθα  ὁ  ποιητικός,  εἰ  κατὰ  δύναµιν  λέγεται,  ἡ  δὲ  δύναµις  ποιότης.  Εἰ  δὲ  κατ'
οὐσίαν  ἡ  δύναµις  ἤ  τις  δύναµις,  οὐδ'  οὕτω  πρός  τι  οὐδὲ  ποιὸν  ἔτι.  Οὐδὲ  γὰρ  ὡς  τὸ  µεῖζον  τὸ
ποιητικόν· τὸ γὰρ µεῖζον τὴν ὑπόστασιν, καθὸ µεῖζον, πρὸς τὸ ἔλαττον, τὸ δὲ ποιητικὸν τῷ τοιόνδε

εἶναι ἤδη. Ἀλλ' ἴσως κατὰ µὲν τὸ τοιόνδε ποιόν, ᾗ δὲ δύναται εἰς ἄλλο ποιητικὸν λεγόµενον πρός τι.
∆ιὰ τί οὖν οὐ καὶ ὁ πυκτικὸς πρός τι, καὶ ἡ πυκτικὴ αὐτή; Πρὸς ἄλλον γὰρ ὅλως ἡ πυκτική· καὶ γὰρ
οὐδὲν αὐτῆς θεώ
µ
ρη α, ὃ µὴ πρὸς ἄλλο. Καὶ περὶ τῶν ἄλλων δὲ τεχνῶν ἢ τῶν πλείστων ἐπισκεπτέον
καὶ λεκτέον ἴσως· ᾗ µὲν διατιθεῖσι τὴν ψυχήν, ποιότητες, ᾗ δὲ ποιοῦσι, ποιητικαὶ καὶ κατὰ τοῦτο πρὸς
ἄλλον καὶ πρός τι· ἐπεὶ καὶ ἄλλον τρόπον πρός τι, καθὸ ἕξεις λέγονται. Ἆρ' οὖν ἄλλη τις ὑπόστασις
κατὰ τὸ ποιητικὸν τοῦ «ποιητικὸν» οὐκ ἄλλου τινὸς ὄντος ἢ καθόσον ποιόν; Τάχα µὲν γὰρ ἄν τις ἐπὶ
τῶν  ἐµψύχων  καὶ  ἔτι  µᾶλλον  ἐπὶ  τῶν  προαίρεσιν  ἐχόντων  τῷ  νενευκέναι  πρὸς  τὸ  ποιεῖν  ὑπόστασιν
εἶναι καὶ κατὰ τὸ ποιητικόν· ἐπὶ δὲ τῶν ἀψύχων δυνάµεων, ἃς ποιότητας εἴποµεν, τί τὸ ποιητικόν; Ἢ
ὅταν συντύχῃ αὐτῷ ἄλλο, ἀπέλαυσε καὶ µετέβαλε παρ' ἐκείνου οὗ ἔχει. Εἰ δὲ τὸ αὐτὸ καὶ ποιεῖ εἰς
ἄλλο  καὶ  πάσχει,  πῶς  ἔτι  τὸ  ποιητικόν;  Ἐπεὶ  καὶ  τὸ  µεῖζον  τρίπηχυ  ὂν  καθ'  αὑτὸ  καὶ  µεῖζον  καὶ
ἔλαττον ἐν τῇ συντυχίᾳ τῇ πρὸς ἄλλο. Ἀλλ' ἐρεῖ τις τὸ µεῖζον καὶ τὸ ἔ
µ
λαττον εταλήψει µεγέθους καὶ
µικρότητος· ἢ καὶ τοῦτο µεταλήψει ποιητικοῦ καὶ παθητικοῦ. Ζητητέον δὲ καὶ ἐνταῦθα καὶ εἰ αἱ τῇδε
ποιότητες καὶ αἱ ἐκεῖ ὑφ' ἕν· τοῦτο δὲ πρὸς τοὺς
µ
τιθε ένους κἀκεῖ· ἢ κἂν µὴ εἴδη τις διδῷ, ἀλλὰ νοῦν
λέγων εἰ ἕξιν λέγοι, ἢ κοινόν  τι ἐπ' ἐκείνης καὶ ταύτης τῆς  ἕξεως· καὶ σοφία δὲ συγχωρεῖται. Ἢ εἰ
ὁµώνυµος  πρὸς  τὴν  ἐνταῦθα,  οὐκ  ἠρίθµηται  δηλονότι  ἐν  τούτοις·  εἰ  δὲ  συνωνύµως,  ἔσται  τὸ  ποιὸν
κοινὸν ἐνταῦθα κἀκεῖ, εἰ µ
  ή τις τἀκεῖ λέγοι πάντα οὐσίας· καὶ τὸ νοεῖν τοίνυν. Ἀλλὰ τοῦτο κοινὸν καὶ
πρὸς  τὰς  ἄλλας  κατηγορίας, [ἢ]  εἰ  τὸ  διττὸν  ὧδε  κἀκεῖ,  ἢ  ὑφ'  ἓν  ἄµφω. Περὶ  δὲ  τοῦ  ποτὲ  ὧδε
ἐπισκεπτέον· εἰ τὸ χθὲς καὶ αὔριον καὶ πέρυσι καὶ τὰ τοιαῦτα µέρη χρόνου, διὰ τί οὐκ ἐν τῷ αὐτῷ
ἔσται καὶ ταῦτα, ἐν ᾧπερ καὶ ὁ χρόνος; Ἐπεὶ καὶ τὸ ἦν καὶ τὸ ἔστι καὶ τὸ ἔσται, εἴδη ὄντα χρόνου,
δίκαιον  δήπου  ἐν  ᾧ  ὁ  χρόνος  τετάχθαι.  Λέγεται  δὲ  τοῦ  ποσοῦ  ὁ  χρόνος·  ὥστε  τί  δεῖ  κατηγορίας
ἄλλης;  Εἰ  δὲ  λέγοιεν  ὡς  οὐ  µόνον  χρόνος  τὸ  ἦν  καὶ  ἔσται,  καὶ  τὸ  χθὲς  καὶ  πέρυσι,  τὰ  ὑπὸ  τὸ  ἦν –
ὑποβεβλῆσθαι γὰρ δεῖ ταῦτα τῷ ἦν -ἀλλ' οὖν οὐ µόνον χρόνος, ἀλλὰ ποτὲ χρόνος, πρῶτον µὲν ἔσται,
εἰ τὸ «ποτὲ χρόνος», χρόνος· ἔπειτα, εἰ χρόνος παρεληλυθὼς τὸ χθές, σύνθετόν τι ἔσται, εἰ ἕτερον τὸ
παρεληλυθὸς καὶ ἕτερον ὁ χρόνος· δύο οὖν κατηγορίαι καὶ οὐχ ἁπλοῦν. Εἰ δὲ τὸ ἐν χρόνῳ φήσουσι
τὸ  ποτὲ  εἶναι,  ἀλλ'  οὐ  χρόνον,  τοῦτο  τὸ  ἐν  χρόνῳ  εἰ  µὲν  τὸ  πρᾶγµα  λέγουσιν,  οἷον  Σωκράτης  ὅτι
πέρυσιν  ἦν,  ὁ  µὲν  Σωκράτης  ἔξωθεν  ἂν  εἴη,  καὶ  οὐχ  ἕν  τι  λέγουσιν.  Ἀλλὰ  Σωκράτης  ἢ  ἡ  πρᾶξις  ἐν
τούτῳ τῷχρόνῳ τί ἂν εἴη ἢ ἐν µέρει τοῦ χρόνου; Εἰ δ' ὅτι µέρος χρόνου λέγουσι, καὶ καθότι µέρος
ἀξιοῦσιµὴ  χρόνον  ἁπλῶς  τι  λέγειν,  ἀλλὰ  µέρος  χρόνου  παρεληλυθός,  πλείω  ποιοῦσι,  καὶ  τὸ  µέρος
ᾗµέρος πρός τι ὂν προσλαµβάνουσι. Καὶ τὸ παρεληλυθὸς ἐγκείµενον τί αὐτοῖς ἔσται ἢ τὸ αὐτὸ τῷ ἦν,
ὃ ἦν εἶδος χρόνου; Ἀλλ' εἰ τῷ ἀόριστον µὲν εἶναι τὸ ἦν, τὸ δὲ χθὲς καὶ τὸ πέρυσιν ὡρίσθαι, πρῶτον
µὲν  τὸ  ἦν  ποῦ  τάξοµεν;  Ἔπειτα  τὸ  χθὲς  ἔσται  «ἦν  ὡρισµένον»,  ὥστε  ἔσται  ὡρισµένος  χρόνος  τὸ
χθές· τοῦτο δὲ ποσός τις χρόνος· ὥστε, εἰ χρόνος ποσόν, ποσὸν ὡρισµένον ἕκαστον τούτων ἔσται. Εἰ
δέ,  ὅταν  λέγωσι  χθές,  τοῦτο  λέγοµεν,  ὡς  ἐν  χρόνῳ  παρεληλυθότι  ὡρισµένῳ  γέγονε  τόδε,  ἔτι  πλείω
καὶ  µᾶλλον  λέγουσιν·  ἔπειτα,  εἰ  δεῖ  ἐπεισάγειν  ἄλλας  κατηγορίας  τῷ  ἕτερον  ἐν  ἑτέρῳ  ποιεῖν,  ὡς
ἐνταῦθα  τὸ  ἐν  χρόνῳ,  ἄλλας  πολλὰς  ἀνευρήσοµεν  ἀπὸ  τοῦ  ποιεῖν  ἄλλο  ἐν  ἄλλῳ.  Λεχθήσεται  δὲ
σαφέστερον  ἐν  τοῖς  ἑξῆς  τοῖς  περὶ  τοῦ  ποῦ. Τὸ  δὲ  ποῦ,  ἐν  Λυκίῳ  καὶ  ἐν  Ἀ
µ
καδη ίᾳ.  Ἡ  µὲν  οὖν
Ἀ
µ
καδη ία καὶ τὸ Λύκιον πάντως τόποι καὶ µέρη τόπου, ὥσπερ τὸ ἄνω καὶ τὸ κάτω καὶ τὸ ὡδὶ εἴδη ἢ
µέρη·  διαφέρει  δέ,  ὅτι  ἀφωρισµένως  µᾶλλον.  Εἰ  οὖν  τὸ  ἄνω  καὶ  τὸ  κάτω  καὶ  τὸ  µέσον  τόποι,  οἷον
∆ελφοὶ  τὸ  µέσον,  καὶ  τὸ  παρὰ  τὸ  µέσον,  οἷον  Ἀθῆναι  καὶ  Λύκιον  δὴ  καὶ  τὰ  ἄλλα,  τί  δεῖ  παρὰ  τὸν
τόπον  ζητεῖν  ἡµᾶς  καὶ  ταῦτα  λέγοντας  τόπον  ἐφ'  ἑκάστου  τούτων
µ
ση αίνειν;  Εἰ  δὲ  ἄλλο  ἐν  ἄλλῳ
λέγοµεν,  οὐχ  ἓν  λέγοµεν  οὐδὲ  ἁπλοῦν  λέγοµεν.  Ἔπειτα,  εἰ  τοῦτον  ἐνταῦθα  λέγοµεν,  σχέσιν  τινὰ
γεννῶµεν τοῦδε ἐν τῷδε καὶ τοῦ δεξ µ
α ένου πρὸς ὃ ἐδέξατο· διὰ τί οὖν οὐ πρός τι, εἰ ἐκ τῆς ἑκατέρου
πρὸς ἑκάτερον σχέσεως ἀπεγεννήθη τι; Εἶτα <τί> διαφέρει τὸ ὧδε τοῦ Ἀθήνησιν; Ἀλλὰ τὸ ὧδε τὸ
δεικτικὸν τόπον φήσουσι
µ
ση αίνειν· ὥστε καὶ τὸ Ἀθήνησιν· ὥστε τοῦ τόπου τὸ Ἀθήνησιν. Εἶτα, εἰ τὸ
Ἀθήνησι τοῦτό ἐστι τὸ «ἐν Ἀθήναις ἐστί», πρὸς τῷ τόπῳ καὶ τὸ ἔστι προσκατηγορεῖται· δεῖ δὲ οὔ·
ὥσπερ οὐδὲ τὸ «ποιότης ἐστίν», ἀλλὰ τὸ «ποιότης» µόνον. Πρὸς δὲ τούτοις, εἰ τὸ ἐν χρόνῳ ἄλλο καὶ
τὸ ἐν τόπῳ ἄλλο παρὰ χρόνον καὶ τόπον, διὰ τί οὐ καὶ τὸ ἐν ἀγγείῳ ἄλλην κατηγορίαν ποιήσει, καὶ
τὸ  ἐν  ὕλῃ  ἄλλο,  καὶ  τὸ  ἐν  ὑποκειµένῳ  ἄλλο,  καὶ  τὸ  ἐν  ὅλῳ  µέρος  καὶ  τὸ  ὅλον  ἐν  µέρεσι,  καὶ  γένος
ἐνεἴδεσι καὶ εἶδος ἐν γένει; Καὶ οὕτως ἡµῖν πλείους αἱ κατηγορίαι ἔσονται. Ἐν δὲ τῷ ποιεῖν λεγοµένῳ
τάδ' ἄν τις ἐπισκέψαιτο. Λέγεται γὰρ ὡς, ἐπεὶ µετὰ τὴν οὐσίαν τὰ περὶ τὴν οὐσίαν ἦν ποσότης καὶ
ἀριθµός, τὸ ποσὸν γένος ἕτερον ἦν καὶ ποιότητος οὔσης περὶ αὐτὴν ἄλλο γένος τὸ ποιόν, οὕτω καὶ
ποιήσεως  οὔσης  ἄλλο  γένος  τὸ  ποιεῖν.  Ἆρ'  οὖν  τὸ  ποιεῖν  ἢ  ἡ  ποίησις,  ἀφ'  ἧς  τὸ  ποιεῖν,  ὥσπερ  καὶ
ποιότης,  ἀφ'  ἧς  τὸ  ποιόν;  Ἢ  ἐνταῦθα  ποίησις,  ποιεῖν,  ποιῶν,  ἢ  ποιεῖν  καὶ  ποίησις  εἰς  ἓν  ληπτέα;
Ἐµφαίνει δὲ µᾶλλον τὸ ποιεῖν καὶ τὸν ποιοῦντα, ἡ δὲ ποίησις οὔ· καὶ τὸ ποιεῖν ἐν ποιήσει εἶναί τινι,
τοῦτο  δὲ  ἐνεργείᾳ.  Ὥστε  ἐνέργειαν  µᾶλλον  εἶναι  τὴν  κατηγορίαν,  ἣ[περὶ  τὴν  οὐσίαν]  λέγεται
θεωρεῖσθαι,  ὡς  ἐκεῖ  ποιότης,  καὶ  αὐτὴ  περὶ  τὴν  οὐσίαν  ὥσπερ  κίνησις·  καὶ  ἓν  γένος  ἡ  κίνησις  τῶν
ὄντων. ∆ιὰ τί γὰρ ποιότης µὲν ἕν τι περὶ τὴν οὐσίαν, καὶ ποσότης ἕν τι, καὶ πρός τι διὰ τὴν σχέσιν
ἄλλου  πρὸς  ἄλλο,  κινήσεως  δὲ  περὶ  τὴν  οὐσίαν  οὔσης  οὐκ  ἔσται  τι  καὶ  κίνησις  ἓν  γένος; Εἰ  δέ  τις
λέγοι <τὴν κίνησιν ἀτελῆ ἐνέργειαν> εἶναι, οὐδὲν ἐκώλυε τὴν µὲν ἐνέργειαν προτάττειν, εἶδος δὲ τὴν
κίνησιν  ὡς  ἀτελῆ  οὖσαν  ὑποβάλλειν,  κατηγοροῦντά  γε  αὐτῆς  τὴν  ἐνέργειαν,  προστιθέντα  δὲ  τὸ
ἀτελές. Τὸ γὰρ ἀτελὲς λέγεται περὶ αὐτῆς, οὐχ ὅτι οὐδὲ ἐνέργεια, ἀλλὰ ἐνέργεια µὲν πάντως, ἔχει δὲ
καὶ  τὸ  πάλιν  καὶ  πάλιν,  οὐχ  ἵνα  ἀφίκηται  εἰς  ἐνέργειαν – ἔστι  γὰρ  ἤδη – ἀλλ'  ἵνα  ἐργάσηταί  τι,  ὃ
ἕτερόν ἐστι µετ' αὐτήν. Καὶ οὐκ αὐτὴ τελειοῦται τότε, ἀλλὰ τὸ πρᾶγµα οὗ ἐστοχάζετο· οἷον βάδισις

ἐξ ἀρχῆς βάδισις ἦν. Εἰ δ' ἔδει στάδιον διανύσαι, οὔπω δὲ ἦν διανύσας, τὸ ἐλλεῖπον οὐ τῆς βαδίσεως
οὐδὲ τῆς κινήσεως ἦν, ἀλλὰ τῆς ποσῆς βαδίσεως· βάδισις δὲ ἦν καὶ ὁποσηοῦν καὶ κίνησις ἤδη· ὁ γοῦν
κινούµενος καὶ ἤδη κεκίνηται, καὶ ὁ τέµνων ἤδη ἔ µ
τε ε. Καὶ ὡς ἡ λεγοµένη ἐνέργεια οὐ δεῖται χρόνου,
οὕτως οὐδ' ἡ κίνησις, ἀλλ' ἡ εἰς τοσοῦτον κίνησις· καὶ εἰ ἐν ἀχρόνῳ ἡ ἐνέργεια, καὶ ἡ κίνησις ᾗ ὅλως
κίνησις. Εἰ δ' ὅτι τὸ συνεχὲς προσλαβοῦσα πάντως ἐν χρόνῳ, καὶ ἡ ὅρασις µὴ διαλείπουσα τὸ ὁρᾶν
ἐν  συνεχείᾳ  ἂν  εἴη  καὶ  ἐν  χρόνῳ.  Μαρτυρεῖ  δὲ  τούτῳ  καὶ  ἡ  ἀλογία  ἡ  λέγουσα  ἀεὶ  οἷόν  τε  εἶναι
λαµβάνειν  ἡστινοσοῦν  κινήσεως  καὶ  µὴ  εἶναι  µήτε  τοῦ  χρόνου  ἀρχὴν  ἐν  ᾧ  καὶ  ἀφ'  οὗ  ἤρξατο  µήτε
αὐτῆς ἀρχὴν τῆς κινήσεως, ἀλλ' εἶναι αὐτὴν διαιρεῖν ἐπὶ τὸ ἄνω· ὥστε ἐξ ἀπείρου συµβαίνοι ἂν τοῦ
χρόνου  κεκινῆσθαι  τὴν  ἄρτι  ἀρξαµένην  καὶ  αὐτὴν  ἄπειρον  εἰς  τὸ  ἀρξάµενον  εἶναι.  Τοῦτο  γὰρ
συµβαίνει  διὰ  τὸ  χωρίζειν  ἐνέργειαν  κινήσεως  καὶ  τὴν  µὲν  ἐν  ἀχρόνῳ  φάσκειν  γενέσθαι,  τὴν  δὲ
χρόνου δεῖσθαι λέγειν µὴ τὴν τόσην µόνον, ἀλλ' ὅλως τὴν φύσιν αὐτῆς ἀναγκάζεσθαι ποσὴν λέγειν
καίτοι  ὁµολογοῦντας  καὶ  αὐτοὺς  κατὰ  συµβεβηκὸς  τὸ  ποσὸν  αὐτῇ  παρεῖναι,  εἰ  ἡµερησία  εἴη  ἢ
ὁποσουοῦν  χρόνου.  Ὥσπερ  οὖν  ἐνέργεια  ἐν  ἀχρόνῳ,  οὕτως  οὐδὲν  κωλύει  καὶ  κίνησιν  ἦρχθαι  ἐν
ἀχρόνῳ, ὁ δὲ χρόνος τῷ τοσήνδε γεγονέναι. Ἐπεὶ καὶ µεταβολαὶ ἐν ἀχρόνῳ ὁµολογοῦνται γίγνεσθαι
ἐν τῷ λέγεσθαι <ὥσπερ οὐ> καὶ <ἀθρόας γιγνοµέ
µ
νης εταβολῆς>. Εἰ οὖν µεταβολή, διὰ τί οὐχὶ καὶ
κίνησις; Εἴληπται δὲ µεταβολὴ οὐκ ἐν τῷµεταβεβληκέναι· οὐ γὰρ τῆς ἐν τῷ µεταβεβληκέναι ἐδεῖτο.
Εἰ  δέ  τις  λέγοι  µήτε  τὴν  ἐνέργειανµήτε  τὴν  κίνησιν  γένους  δεῖσθαι  καθ'  αὑτά,  ἀλλ'  εἰς  τὸ  πρός  τι
ἀνάγειν  τῷ τὴν µὲν ἐνέργειαν τοῦ δυνάµει εἶναι ἐνεργητικοῦ, τὴν δὲ τοῦ δυνάµει κινητικοῦ ἢ κινητοῦ,
λεκτέον ὡς τὰ µὲν πρός τι αὐτὴ ἡ σχέσις ἐγέννα, ἀλλ' οὐ τῷ πρὸς ἕτερον µόνον λέγεσθαι. Ὅταν δὲ ᾖ
τις ὑπόστασις, κἂν ἑτέρου ᾖ κἂν πρὸς ἕτερον, τήν γε πρὸ τοῦ πρός τι εἴληχε φύσιν. Αὕτη τοίνυν ἡ
ἐνέργεια  καὶ  ἡ  κίνησις  καὶ  ἡ  ἕξις  δὲ  ἑτέρου  οὖσα  οὐκ  ἀφῄρηται  τὸ  πρὸ  τοῦ  πρός  τι  εἶναί  τε  καὶ
νοεῖσθαι καθ' αὑτά· ἢ οὕτω πάντα ἔσται πρός τι· πάντως γὰρ ἔχει ὁτιοῦν σχέσιν πρὸς ὁτιοῦν, ὡς καὶ
ἐπὶ τῆς ψυχῆς. Αὐτή τε ἡ ποίησις καὶ τὸ ποιεῖν διὰ τί εἰς τὸ πρός τι οὐκ ἀναχθήσεται; Ἢ γὰρ κίνησις
ἢ  ἐνέργεια  πάντως      ἔσται.  Εἰ  δὲ  τὴν  µὲν  ποίησιν  εἰς  τὸ  πρός  τι  ἀνάξουσι,  τὸ  δὲ  ποιεῖν  ἓν  γένος
θήσονται,  διὰ  τί  οὐ  καὶ  τὴν  µὲν  κίνησιν  εἰς  τὸ  πρός  τι,  τὸ  δὲ  κινεῖσθαι  ἕν  τι  γένος  θήσονται,
καὶδιαιρήσονται τὸ κινεῖσθαι ὡς ἓν διχῇ ἐν εἴδεσι τοῦ ποιεῖν καὶ τοῦ πάσχειν, ἀλλ' οὐχ ὡς νῦν τὸµὲν
ποιεῖν λέγουσι, τὸ δὲ πάσχειν; Ἐπισκεπτέον δέ, εἰ ἐν τῷ ποιεῖν τὰς µὲν ἐνεργείας φήσουσι, τὰς δὲ
κινήσεις, τὰς µὲν ἐνεργείας λέγοντες εἶναι τὰς ἀθρόας, τὰς δὲ κινήσεις, οἷον τὸ τέµνειν – ἐν χρόνῳ
γὰρ  τὸ  τέµνειν – ἢ  πάσας  κινήσεις  ἢ  µετὰ  κινήσεως,  καὶ  εἰ  πάσας  πρὸς  τὸ  πάσχειν  τὰς  ποιήσεις  ἤ
τινας καὶ ἀπολύτους, οἷον τὸ βαδίζειν καὶ τὸ λέγειν, καὶ εἰ τὰς πρὸς τὸ πάσχειν πάσας κινήσεις, τὰς
δ'  ἀπολύτους  ἐνεργείας,  ἢ  ἐν  ἑκατέροις  ἑκάτερον.  Τὸ  γοῦν  βαδίζειν  ἀπολελυµένον  ὂν  κίνησιν  ἂν
εἴποιεν, τὸ δὲ νοεῖν οὐκ ἔχον τὸ πάσχον καὶ αὐτὸ ἐνέργειαν, οἶµαι. Ἢ οὐδὲ ποιεῖν φατέον τὸ νοεῖν
καὶ τὸ βαδίζειν. Ἀλλ' εἰ µὴ ἐν τῷ ποιεῖν ταῦτα, ποῦ λεκτέον· τάχα δὲ τὸ νοεῖν πρὸς τὸ νοητόν, ὥσπερ
τὴν  νόησιν.  Καὶ  γὰρ  τὴν  αἴσθησιν  πρὸς  τὸ  αἰσθητόν·  ἀλλ'  εἰ  κἀκεῖ  τὴν  αἴσθησιν  πρὸς  τὸ  αἰσθητόν,
διὰ τί αὐτὸ τὸ αἰσθάνεσθαι οὐκέτι πρὸς τὸ αἰσθητόν; Καὶ ἡ αἴσθησις δέ, εἰ πρὸς ἕτερον, σχέσιν µὲν
ἔχει πρὸς ἐκεῖνο, ἔχει δέ τι παρὰ τὴν σχέσιν, τὸ ἢ ἐνέργεια ἢ πάθος εἶναι. Εἰ οὖν τὸ πάθος παρὰ τό
τινος εἶναι καὶ ὑπό τινος ἔστι τι ἕτερον, καὶ ἡ ἐνέργεια. Ἡ δὲ δὴ βάδισις ἔχουσα καὶ αὐτὴ τό τινος
εἶναι καὶ ποδῶν εἶναι καὶ ὑπό τινος ἔχει τὸ κίνησις εἶναι. Ἔχοι ἂν οὖν καὶ ἡ νόησις παρὰ τὸ πρός τι
τὸ  ἢ  κίνησις  εἶναι  ἢ  ἐνέργεια.  Ἐπισκεπτέον  δέ,  εἰ  καί  τινες  ἐνέργειαι  δόξουσιν  ἀτελεῖς  εἶναι  µὴ
προσλαβοῦσαι χρόνον, ὥστε εἰς ταὐτὸν ταῖς κινήσεσιν ἐλθεῖν, οἷον τὸ ζῆν καὶ ἡ ζωή. Ἐν χρόνῳ γὰρ
τελείῳ τὸ ζῆν ἑκάστου καὶ ἡ εὐδαιµονία ἐνέργεια οὐκ ἐν ἀµερεῖ, ἀλλὰ οἷον ἀξιοῦσι καὶ τὴν κίνησιν
εἶναι. Ὥστε κινήσεις ἄµφω λεκτέον, καὶ ἕν τι τὴν κίνησιν καὶ γένος ἕν, θεωροῦντας παρὰ τὸ ποσὸν τὸ
ἐν  τῇ  οὐσίᾳ  καὶ  τὸ  ποιὸν  καὶ  κίνησιν  οὖσαν  περὶ  αὐτήν.  Καί,  εἰ  βούλει,  τὰς  µὲν  σωµατικάς,  τὰς  δὲ
ψυχικάς, ἢ τὰς µὲν παρ' αὐτῶν, τὰς δὲ ὑπ' ἄλλων εἰς αὐτά, ἢ τὰς µὲν ἐξ αὐτῶν, τὰς δὲ ἐξ ἄλλων, καὶ
τὰ µ
ς ὲν ἐξ αὐτῶν ποιήσεις εἴτε εἰς ἄλλα εἴτε ἀπολελυµένας, τὰς δὲ ἐξ ἄλλων πείσεις. Καίτοι καὶ αἱ εἰς
ἄλλα κινήσεις αἱ αὐταὶ ταῖς ἐξ ἄλλων· ἡ γὰρ  µ
τ ῆσις, ἥ τε παρὰ τοῦ τέµνοντος ἥ τε ἐν τῷ  µ
τε νοµένῳ,
µία, ἀλλὰ τὸ τέµνειν ἕτερον καὶ τὸ τέµνεσθαι. Τάχα δὲ οὐδὲ µία ἡ  µ
τ ῆσις ἡ ἀπὸ τοῦ τέµνοντος καὶ ἡ
ἐν  τῷ
µ
τε νοµένῳ,  ἀλλ'  ἔστι  τὸ  τέµνειν  τὸ  ἐκ  τῆς  τοιᾶσδε  ἐνεργείας  καὶ  κινήσεως  ἑτέραν  ἐν  τῷ
µ
τε νοµένῳ διάδοχον κίνησιν γίγνεσθαι. Ἢ ἴσως οὐ κατ' αὐτὸ τὸ τέµνεσθαι τὸ διάφορον, ἀλλὰ κατ'
ἄλλο τὸ ἐπιγιγνόµενον κί µ
νη α, οἷον τὸ ἀλγεῖν· καὶ γὰρ τὸ πάσχειν ἐν τούτῳ. Τί οὖν, εἰ µή τι ἀλγοῖ; Τί
ἄλλο ἢ ἡ ἐνέργεια τοῦ ποιοῦντος ἐν τῷδε οὖσα; Οὕτω γὰρ καὶ τὸ οὕτω λεγόµενον ποιεῖν. Καὶ διττὸν
οὕτως εἶναι τὸ ποιεῖν, τὸ µὲν µὴ ἐν ἄλλῳ, τὸ δ' ἐν ἄλλῳ συνιστάµενον· καὶ οὐκέτι τὸ µὲν ποιεῖν, τὸ δὲ
πάσχειν, ἀλλὰ τὸ ποιεῖν ἐν ἄλλῳ πεποίηκε δύο νοµίζειν εἶναι, τὸ µὲν ποιεῖν, τὸ δὲ πάσχειν. Οἷον καὶ
τὸ γράφειν, καίτοι ὂν ἐν ἄλλῳ, οὐκ ἐπιζητεῖ τὸ πάσχειν, ὅτι µὴ ἄλλο τι ἐν τῷ γραµµατείῳ ποιεῖ παρὰ
τὴν ἐνέργειαν τοῦ γράφοντος οἷον τὸ ἀλγεῖν· εἰ δέ τις λέγοι γεγράφθαι, οὐ τὸ πάσχειν λέγει. Καὶ ἐπὶ
τοῦ βαδίζειν, καίτοι οὔσης γῆς ἐφ' ἧς, οὐ προσποιεῖται τὸ πεπονθέναι. Ἀλλ' ὅταν ἐπὶ σώµατος ζῴου
βαίνῃ, τὸ πάσχειν ἐπινοεῖ, ὃ ἐπιγίγνεται, ἄλγηµα συλλογιζόµενος, οὐ τὸ βαδίζειν· ἢ ἐπενόησεν ἂν καὶ
πρότερον.  Οὕτω  καὶ  ἐπὶ  πάντων  κατὰ  µὲν  τὸ  ποιεῖν  ἓν  λεκτέον  µετὰ  τοῦ  λεγοµένου  πάσχειν,  τοῦ
ἀντιθέτου.  Ὃ  δὲ  πάσχειν  λέγεται,  τὸ  γενόµενον  ὕστερον,  οὐ  τὸ  ἀντίθετον,  οἷον  τῷ  καίειν  τὸ
καίεσθαι, ἀλλὰ τὸἐκ τοῦ καίειν καὶ καίεσθαι ἑνὸς ὄντος, τὸ ἐπ' αὐτῷ γιγνόµενον ἢ ἄ
µ
λγη α ἤ τι ἄλλο,
οἷ µ
ον αραίνεσθαι. Τί οὖν, εἴ τις αὐτὸ τοῦτο ἐργάζοιτο, ὥστε λυπεῖν, οὐχ ὁ µὲν ποιεῖ, ὁ δὲ πάσχει, κἂν
ἐκ µιᾶς ἐνεργείας τὰ δύο; [καὶ ὁ µὲν ποιεῖ, ὁ δὲ πάσχει] Ἢ ἐν τῇ ἐνεργείᾳ οὐκέτι τὸ τῆς βουλήσεως
τοῦ  λυπεῖν,  ἀλλὰ  ποιεῖ  τι  ἕτερον,  δι'  οὗ  λυπεῖ,  ὃ  ἐν  τῷ  λυπησοµένῳ  γενόµενον  ἓν  ὂν  καὶ  ταὐτὸν

πεποίηκεν ἄλλο, τὸ λυπεῖσθαι. Τί οὖν αὐτὸ τὸ ἓν γενόµενον, πρὶν καὶ λύπην ποιῆσαι, ἢ ὅλως λύπην
οὐκ  ἐµποιοῦν,  οὐ  πάθος  ἐστὶ  τοῦ  εἰς  ὅν,  οἷον  τὸ  ἀκοῦσαι;  Ἢ  οὐ  πάθος  τὸ  ἀκοῦσαι  οὐδ'  ὅλως  τὸ
αἰσθάνεσθαι, ἀλλὰ τὸ λυπηθῆναί ἐστι γενέσθαι ἐν πάθει, ὃ µὴ ἀντίθετον τῷ ποιῆσαι. Ἀλλ' ἔστω µὴ
ἀντίθετον· ὅµως δὲ ἕτερον ὂν τοῦ ποιεῖν οὐκ ἐν τῷ αὐτῷ γένει τῇ ποιήσει. Ἤ, εἰ κινήσεις ἄµφω, ἐν τῷ
αὐτῷ,  οἷον  <ἀλλοίωσις  κίνησις  κατὰ  τὸ  ποιόν>.  Ἆρ'  οὖν,  ὅταν  µὲν  ἀπὸ  τοῦ  ποιοῦν<τος>  ἴῃ  ἡ
ἀλλοίωσις, ποίησις καὶ τὸ ποιεῖν ἀπαθοῦς αὐτοῦ ὄντος; Ἢ ἐὰν µὲν ἀπαθὴς ᾖ, ἐν τῷ ποιεῖν ἔσται, ἐὰν
δὲ ἐνεργῶν εἰς ἄλλον, οἷον τύπτων, καὶ πάσχῃ, οὐκέτι ποιεῖ. Ἢ οὐδὲν κωλύει ποιοῦντα καὶ πάσχειν.
Εἰ οὖν κατ' αὐτὸ τὸ πάσχειν, οἷον τὸ τρίβειν, διὰ τί ποιεῖν µᾶλλον ἢ πάσχειν; Ἤ, ὅτι ἀντιτρίβεται,
καὶ πάσχει. Ἆρ' οὖν, ὅτι ἀντικινεῖται, καὶ δύο κινήσεις φήσοµεν περὶ αὐτόν; Καὶ πῶς δύο; Ἀλλὰ µία.
Καὶ  πῶς  ἡ  αὐτὴ  καὶ  ποίησις  καὶ  πεῖσις;  Καὶ  οὕτω  µὲν  ποίησις  τῷ  ἀπ'  ἄλλου,  εἰς  ἄλλον  δὲ  πεῖσις  ἡ
αὐτὴ οὖσα. Ἀλλὰ ἄλλην φήσοµεν; Καὶ πῶς ἄλλο τι διατίθησι τὸν πάσχοντα ἀλλοιοῦσα καὶ ὁ ποιῶν
ἀπαθὴς ἐκείνου; Πῶς γὰρ ἂν πάθοι ὃ ποιεῖ ἐν ἄλλῳ; Ἆρ' οὖν τὸ ἐν ἄλλῳ τὴν κίνησιν εἶναι ποιεῖ τὸ
πάσχειν, ὃ ἦν οὐ πάσχειν κατὰ τὸν ποιοῦντα; Ἀλλ' εἰ τὸ µὲν λευκαίνει ὁ λόγος ὁ τοῦ κύκνου, ὁ δὲ
λευκαίνεται ὁ γιγνόµενος κύκνος, πάσχειν φήσοµεν ἰόντα εἰς οὐσίαν; Εἰ δὲ καὶ ὕστερον λευκαίνοιτο
γενόµενος;  Καὶ  εἰ  τὸ  µὲν  αὔξοι,  τὸ  δὲ  αὔξοιτο,  τὸ  αὐξόµενον  πάσχειν;  Ἢ  µόνον  ἐν  τῷ  ποιῷ  τὴν
πεῖσιν; Ἀλλ' εἰ τὸ µὲν καλὸν ποιοῖ, τὸ δὲ καλλύνοιτο, τὸ καλλυνόµενον πάσχειν; Εἰ οὖν τὸ καλλῦνον
χεῖρον γίγνοιτο ἢ καὶ ἀφανίζοιτο, οἷον ὁ καττίτερος, τὸ δὲ βέλτιον γίγνοιτο, ὁ χαλκός, πάσχειν τὸν
χαλκὸν  φήσοµεν,  τὸν  δὲ  ποιεῖν;  Τὸν  δὲ  µανθάνοντα  πῶς  πάσχειν  τῆς  τοῦ  ποιοῦντος  ἐνεργείας  εἰς
αὐτὸν  ἰούσης;  Ἢ  πάθησις  πῶς  ἂν  εἴη  µία  γε  οὖσα;  Ἀλλ'  αὕτη  µὲν  οὐ  πάθησις,  ὁ  δὲ  ἔχων  πάσχων
ἔσται  τοῦ  πάσχειν  τινὸς  λαµβανοµένου·  οὐδὲ  γὰρ  τῷ  µὴ  ἐνηργηκέναι  αὐτόν·  οὐ  γὰρ  τὸ  µανθάνειν
ὥσπερ  τὸ  πληγῆναι  ἐν  ἀντιλήψει  ὂν  καὶ  γνωρίσει,  ὥσπερ  οὐδὲ  τὸ  ὁρᾶν. Τίνι  οὖν  γνωριοῦµεν  τὸ
πάσχειν; Οὐ γὰρ δὴ τῇ ἐνεργείᾳ τῇ παρ' ἄλλου, εἰ ὁ τὴν ἐνέργειαν παραδεξάµενος αὐτοῦ ἐποιήσατο
διαδεξάµενος. Ἀλλ' ἆρα ὅπου µ
  ὴ ἐνέργεια, πεῖσις δὲ µ
  όνον; Τί οὖν, εἰ κάλλιον γίγνοιτο, ἡ δὲ ἐνέργεια
τὸ  χεῖρον  ἔχοι;  Ἢ  εἰ  κατὰ  κακίαν  ἐνεργοῖ  τις  καὶ  ἄρχοι  εἰς  ἄλλον  ἀκολάστως;  Ἢ  οὐδὲν  κωλύει
ἐνέργειαν εἶναι φαύλην καὶ πεῖσιν καλήν. Τίνι οὖν διοριοῦµεν; Ἆρα τῷ τὸ µὲν εἰς ἄλλον παρ' αὐτοῦ,
τὸ  δὲ  ἀφ'  ἑτέρου  ἐν  ἄλλῳ  τὸ  πάσχειν.  Τί  οὖν,  εἰ  ἐξ  αὐτοῦ  µέν,  µὴ  εἰς  ἄλλον  δέ,  οἷον  τὸ  νοεῖν,  τὸ
δοξάζειν;  Τὸ  δὲ  θερµανθῆναι  παρ'  αὐτοῦ  διανοηθέντος  ἢ  θυµωθέντος  ἐκ  δόξης  µηδενὸς  ἔξωθεν
προσελθόντος. Ἢ τὸ µὲνποιεῖν, εἴτε ἐν αὐτῷ εἴτε εἰς ἄλλον τι ὄν, κί µ
νη α ἐξ αὐτοῦ. Ἡ οὖν ἐπιθυµία τί
καὶ πᾶσα ὄρεξις, εἰ ἡ ὄρεξις κινεῖται ἀπὸ τοῦ ὀρεκτοῦ; Εἰ µή τις µὴ προσποιοῖτο ἀφ' οὗ κεκίνηται, ὅτι
δὲ  µετ'  ἐκεῖνο  ἐγήγερται.  Τί  οὖν  διαφέρει  τοῦ  πεπλῆχθαι  ἢ  ὠσθέντα  κατενεχθῆναι;  Ἀλλ'  ἆρα
διαιρετέον τὰς ὀρέξεις λέγοντα τὰς µὲν ποιήσεις, ὅσαι νῷ ἑπόµεναι, τὰς δὲ ὁλκὰς οὔσας πείσεις, τὸ
δὲ  πάσχειν  οὐ  τῷ  παρ'  ἑτέρου  ἢ  παρ'  ἑαυτοῦ – σαπείη  γὰρ  ἄν  τι  ἐν  ἑαυτῷ – ἀλλ'  ὅταν  µηδὲν
συµβαλλόµενον αὐτὸ ὑποµείνῃ ἀλλοίωσιν τὴν µὴ εἰς οὐσίαν ἄγουσαν, ἥτις ἐξίστησι πρὸς τὸ χεῖρον ἢ
µὴ  πρὸς  τὸ  βέλτιον,  τὴν  τοιαύτην  ἀλλοίωσιν  πεῖσιν  καὶ  τὸ  πάσχειν  ἔχειν;  Ἀλλ'  εἰ  τὸ
µ
θερ αίνεσθαι
θερµότητά  ἐστιν      ἴσχειν,  εἴη  δὲ  τῷ  µὲν  εἰς  οὐσίαν  συντελοῦν,  τῷ  δὲ  µή,  τὸ  αὐτὸ  πάσχειν  καὶ  οὐ
πάσχειν ἔσται. Καὶ πῶς οὐ τὸ
µ
θερ αίνεσθαι διττόν; Ἢ τὸ θερµαίνεσθαι, ὅταν εἰς οὐσίαν συντελῇ, καὶ
τότε ἄλλου πάσχοντος εἰς οὐσίαν συντελέσει, οἷον θερµαινοµένου τοῦ χαλκοῦ καὶ πάσχοντος, ἡ δὲ
οὐσία ὁ ἀνδριάς, ὃς οὐκ αὐτὸς ἐθερµαίνετο, ἀλλ' ἢ κατὰ συµβεβηκός. Εἰ οὖν καλλίων ὁ χαλκὸς ἀπὸ
τοῦ
µ
θερ αίνεσθαι ἢ κατὰ τὸ
µ
θερ αίνεσθαι, οὐδὲν κωλύει πάσχειν λέγειν· διττὸν γὰρ εἶναι τὸ πάσχειν,
τὸ  µὲν  ἐν  τῷ  χεῖρον  γίγνεσθαι,  τὸ  δ'  ἐν  τῷ  βέλτιον,  ἢ  οὐδέτερον. Οὐκοῦν  γίγνεται  τὸ  πάσχειν  τῷ
ἔχειν  ἐν  αὐτῷ  κίνησιν  [τὴν  ἀλλοίωσιν]  τὴν  κατὰ  τὸ  ἀλλοιοῦσθαι  ὁπωσοῦν·  καὶ  τὸ  ποιεῖν  ἢ  ἔχειν  ἐν
αὐτῷ  κίνησιν  τὴν  ἀπόλυτον  παρ'  αὐτοῦ  ἢ  τὴν  τελευτῶσαν  εἰς  ἄλλο  ἀπ'  αὐτοῦ,  ὁ µ
ρ
µ
ω ένην  ἀπὸ  τοῦ
λεγοµένου ποιεῖν. Καὶ κίνησις µὲν ἐπ' ἀµφοῖν, ἡ δὲ διαφορὰ ἡ διαιροῦσα τὸ ποιεῖν καὶ τὸ πάσχειν τὸ
µὲν  ποιεῖν,  καθόσον  ποιεῖν,  ἀπαθὲς  τηροῦσα,  τὸ  δὲ  πάσχειν  ἐν  τῷ  διατίθεσθαι  ἑτέρως  ἢ  πρότερον
εἶχε,  τῆς  τοῦ  πάσχοντος  οὐσίας  οὐδὲν  εἰς  οὐσίαν  προσλαµβανούσης,  ἀλλὰ  ἄλλου  ὄντος  τοῦ
πάσχοντος, ὅταν τις οὐσία γίνηται. Γίνεται τοίνυν τὸ αὐτὸ ἐν σχέσει τινὶ ποιεῖν, ἐν ἄλλῃ δὲ πάσχειν·
παρὰ µὲν γὰρ τῷδε θεωρούµενον ποιεῖν ἔσται, κίνησις οὖσα ἡ αὐτή, παρὰ δὲ τῷδε πάσχειν, ὅτι τάδε
οὗτος διατίθεται· ὥστε κινδυνεύειν ἄµφω πρός τι εἶναι, ὅσα τοῦ ποιεῖν πρὸς τὸ πάσχειν, εἰ µὲν παρὰ
τούτῳ  τὸ  αὐτό,  ποιεῖν,  εἰ  δὲ  παρὰ  τῷδε,  πάσχειν.  Καὶ  θεωρούµενον  ἑκάτερον  οὐ  καθ'  αὑτό,  ἀλλὰ
µετὰ τοῦ ποιοῦντος καὶ πάσχοντος· οὗτος κινεῖ καὶ οὗτος κινεῖται, καὶ δύο κατηγορίαι ἑκάτερον· καὶ
οὗτος δίδωσι τῷδε κίνησιν, οὗτος δὲ λαµβάνει, ὥστε λῆψις καὶ δόσις καὶ πρός τι. Ἢ εἰ ἔχει ὁ λαβών,
ὥσπερ λέγεται ἔχειν χρῶµα, διὰ τί οὐ καὶ ἔχει κίνησιν; Καὶ ἡ ἀπόλυτος κίνησις, οἷον ἡ τοῦ βαδίζειν,
ἔχει βάδισιν, καὶ ἔχει δὲ νόησιν. Ἐπισκεπτέον δέ, εἰ τὸ προνοεῖν ποιεῖν, εἰ καὶ τὸ προνοίας τυγχάνειν
πάσχειν· εἰς ἄλλο γὰρ καὶ περὶ ἄλλου ἡ πρόνοια. Ἢ οὐδὲ τὸ προνοεῖν ποιεῖν, καὶ εἰ περὶ ἄλλου τὸ
νοεῖν, ἢ ἐκεῖνο πάσχειν. Ἢ οὐδὲ τὸ νοεῖν ποιεῖν – οὐ γὰρ εἰς αὐτὸ τὸ νοούµενον, ἀλλὰ περὶ αὐτοῦ –
οὐδὲ ποίησις ὅλως. Οὐδὲ δεῖ πάσας ἐνεργείας ποιήσεις λέγειν οὐδὲ ποιεῖν τι· κατὰ συµβεβηκὸς δὲ ἡ
ποίησις. Τί οὖν; εἰ βαδίζων ἴχνη εἰργάσατο, οὐ λέγοµεν πεποιηκέναι; Ἀλλ' ἐκ τοῦ εἶναι αὐτὸν ἄλλο τι.
Ἢ ποιεῖν κατὰ συµβεβηκὸς καὶ τὴν ἐνέργειανκατὰ συµβεβηκός, ὅτι µὴ πρὸς τοῦτο ἑώρα· ἐπεὶ καὶ ἐπὶ
τῶν  ἀψύχων  ποιεῖν  λέγοµεν,  οἷον  τὸ  πῦρ
µ
θερ αίνειν  καὶ  «ἐνήργησε  τὸ  φά µ
ρ ακον».  Ἀλλὰ  περὶ  µὲν
τούτων  ἅλις. Περὶ  δὲ  τοῦ  ἔχειν,  εἰ  τὸ  ἔχειν  πολλαχῶς,  διὰ  τί  οὐ  πάντες  οἱ  τρόποι  τοῦ  ἔχειν  εἰς
ταύτην τὴν κατηγορίαν ἀναχθήσονται; Ὥστε καὶ τὸ ποσόν, ὅτι ἔχει µέγεθος, καὶ τὸ ποιόν, ὅτι ἔχει
χρῶµα, καὶ ὁ πατὴρ καὶ τὰ τοιαῦτα, ὅτι ἔχει υἱόν, καὶ ὁ υἱὸς, ὅτι ἔχει πατέρα, καὶ ὅλως κτήµατα. Εἰ
δὲ τὰ µὲν ἄλλα ἐν ἐκείναις, ὅπλα δὲ καὶ ὑποδήµατα καὶ τὰ περὶ τὸ σῶµα, πρῶτον µὲν ζητήσειεν ἄν

τις, διὰ τί, καὶ διὰ τί ἔχων µὲν αὐτὰ µίαν ἄλλην κατηγορίαν ποιεῖ, καίων δὲ ἢ τέµνων ἢ κατορύττων ἢ
ἀποβάλλων οὐκ ἄλλην ἢ ἄλλας; Εἰ δ' ὅτι περίκειται, κἂν ἱµάτιον κέηται ἐπὶ κλίνης, ἄλλη κατηγορία
ἔσται,  κἂν  κεκαλυµµένος  ᾖ  τις.  Εἰ  δὲ  κατὰ  τὴν  κάθεξιν  αὐτὴν  καὶ  τὴν  ἕξιν,  δηλονότι  καὶ  τὰ  ἄλλα
πάντα<αὖ  τὰ>  κατὰ  τὸ  ἔχειν  λεγόµενα  καὶ  εἰς  ἕξιν  [αὐτά],  ὅπου  ποτὲ  ἡ  ἕξις,  ἀνακτέον·  οὐ  γὰρ
διοίσει  κατὰ  τὸ  ἐχόµενον.  Εἰ  µέντοι  ποιότητα  ἔχειν  οὐ  δεῖ  λέγειν,  ὅτι  ἤδη  ποιότης  εἴρηται,  οὐδὲ
ποσότητα  ἔχειν,  ὅτι  ποσότης,  οὐδὲ  µέρη  ἔχειν,  ὅτι  οὐσία  εἴρηται,  διὰ  τί  δὲ  ὅπλα  ἔχειν  εἰ
µ
ρη ένης
οὐσίας,  ἐν  ᾗ  ταῦτα;  Οὐσία  γὰρ  ὑπό
µ
δη α  καὶ  ὅπλα.  Πῶς  δ'  ὅλως  ἁπλοῦν  καὶ  µιᾶς  κατηγορίας«ὅδε
ὅπλα  ἔχει»;  τοῦτο  γὰρ
µ
ση αίνει  τὸ  ὡπλίσθαι.  Ἔπειτα  πότερον  ἐπὶ  ζῶντος  µόνον  ἢ  κἂνἀνδριὰς  ᾖ,
ὅτῳ ταῦτα; Ἄλλως γὰρ ἑκάτερον ἔχειν δοκεῖ καὶ ἴσως ὁµωνύµως· ἐπεὶ καὶ τὸ«ἕστηκεν» ἐπ' ἀµφοῖν
οὐ ταὐτόν. Ἔτι καὶ τὸ ἐν ὀλίγοις πῶς εὔλογον ἔχειν κατηγορίαν γενικὴν ἄλλην; Ἐπὶ δὲ τοῦ κεῖσθαι –
ἐν  ὀλίγοις  καὶ  αὐτὸ  ὄν – ἀνακεῖσθαι,  καθῆσθαι,  καίτοι  οὐ  κεῖσθαι  ἁπλῶς
µ
λεγο ένων,  ἀλλὰ  «πὼς
κεῖνται» καὶ «κεῖται ἐν σχήµατι τοιῷδε». Καὶ τὸ µ
  ὲν σχῆµα ἄλλο· τοῦ δὲ κεῖσθαι τί ἄλλο
µ
ση αίνοντος
ἢ «ἐν τόπῳ ἐστίν», εἰρηµένου τοῦ σχήµατος καὶ τοῦ τόπου, τί δεῖ εἰς ἓν δύο κατηγορίας συνάπτειν;
Ἔπειτα,  εἰ  µὲν  τὸ  «κάθηται»  ἐνέργειαν
µ
ση αίνει,  ἐν  ταῖς  ἐνεργείαις  τακτέον,  εἰ  δὲ  πάθος,  ἐν  τῷ
πεπονθέναι  ἢ  πάσχειν.  Τὸ  δὲ  «ἀνάκειται»  τί  ἄλλο  ἢ  «ἄνω  κεῖται»,  ὥσπερ  καὶ  τὸ  «κάτω  κεῖται»  ἢ
µ
« εταξὺ κεῖται». ∆ιὰ τί δὲ ἀνακλίσεως οὔσης ἐν τῷ πρός τι οὐχὶ καὶ ὁ ἀνακείµενος ἐκεῖ; Ἐπεὶ καὶ τοῦ
δεξιοῦ  ὄντος  ἐκεῖ  καὶ  ὁ  δεξιὸς  ἐκεῖ  καὶ  ὁ  ἀριστερός.  Ταῦτα  µὲν  οὖν  ἐπὶ  τούτων. Πρὸς  δὲ  τοὺς
τέτταρα τιθέντας καὶ τετραχῶς διαιροῦντας εἰς ὑποκείµενα καὶ ποιὰ καὶ πὼς ἔχοντα καὶ πρός τί πως
ἔχοντα, καὶ κοινόν τι ἐπ' αὐτῶν τιθέντας καὶ ἑνὶ γένει περιλαµβάνοντας τὰ πάντα, ὅτι µὲν κοινόν τι
καὶ ἐπὶ πάντων ἓν γένος λαµβάνουσι, πολλὰ ἄν τις λέγοι. Καὶ γὰρ ὡς ἀσύνετον αὐτοῖς καὶ ἄλογον τὸ
τὶ  τοῦτο  καὶοὐκ  ἐφαρµόττον  ἀσωµάτοις  καὶ  σώµασι.  Καὶ  διαφορὰς  οὐ  καταλελοίπασιν,  αἷς  τὸ  τὶ
διαιρήσουσι.Καὶ τὸ τὶ τοῦτο ἢ ὂν ἢ µὴ ὄν ἐστιν· εἰ µὲν οὖν ὄν, ἕν τι τῶν εἰδῶν ἐστιν· εἰ δὲ µὴ ὄν, ἔστι
τὸ  ὂ µ
ν ὴ  ὄν.  Καὶ  µυρία  ἕτερα.  Ταῦτα  µὲν  οὖν  ἐν  τῷ  παρόντι  ἐατέον,  αὐτὴν  δὲ  τὴν  διαίρεσιν
ἐπισκεπτέον. Ὑποκείµενα µὲν γὰρ πρῶτα τάξαντες καὶ τὴν ὕλην  ἐνταῦθα τῶν ἄλλων προτάξαντες
τὴν  πρώτην  αὐτοῖς  δοκοῦσαν  ἀρχὴν  συντάττουσι  τοῖς  µετὰ  τὴν  ἀρχὴν  αὐτῶν.  Καὶ  πρῶτον  µὲν  τὰ
πρότερα  τοῖς  ὕστερον  εἰς  ἓν  ἄγουσιν,  οὐχ  οἷόν  τε  ὂν  ἐν  γένει  τῷ  αὐτῷ  τὸ  µὲν  πρότερον,  τὸ  δὲ
ὕστερον εἶναι. Ἐν µὲν γὰρ τοῖς ἐν οἷς τὸ πρότερον καὶ τὸ ὕστερον, τὸ ὕστερον παρὰ τοῦ προτέρου
λαµβάνει τὸ εἶναι, ἐν δὲ τοῖς ὑπὸ τὸ αὐτὸ γένος τὸ ἴσον εἰς τὸ εἶναι ἕκαστον ἔχει παρὰ τοῦ γένους,
εἴπερ τοῦτο δεῖ γένος εἶναι τὸ ἐν τῷ τί ἐστι τῶν εἰδῶν κατηγορούµενον· ἐπεὶ καὶ αὐτοὶ φήσουσι παρὰ
τῆς  ὕλης,  οἶµαι,  τοῖς  ἄλλοις  τὸ  εἶναι  ὑπάρχειν.  Ἔπειτα  τὸ  ὑποκείµενον  ἓν  ἀριθµοῦντες  οὐ  τὰ  ὄντα
ἐξαριθµοῦνται,  ἀλλ'  ἀρχὰς  τῶν  ὄντων  ζητοῦσι·  διαφέρει  δὲ  ἀρχὰς  λέγειν  καὶ  αὐτά.  Εἰ  δὲ  ὂν  µὲν
µόνον τὴν ὕλην φήσουσι, τὰ δ' ἄλλα πάθη τῆς ὕλης, οὐκ ἐχρῆν τοῦ ὄντος καὶ τῶν ἄλλων ἕν τι γένος
προτάττειν· µᾶλλον δ' ἂν βέλτιον αὐτοῖς ἐλέγετο, εἰ τὸ µὲν οὐσίαν, τὰ δ' ἄλλα πάθη, καὶ διῃροῦντο
ταῦτα. Τὸ δὲ καὶ λέγειν τὰ µὲν ὑποκείµενα, τὰ δὲ τὰ ἄλλα, ἑνὸς ὄντος τοῦ ὑποκειµένου καὶ διαφορὰν
οὐκ ἔχοντος, ἀλλ' ἢ τῷ µ µ
ε ερίσθαι, ὥσπερ ὄγκον εἰς µέρη – καίτοι οὐδὲ µ µ
ε ερίσθαι τῷ συνεχῆ λέγειν
τὴν οὐσίαν – βέλτιον λέγειν ἦν «τὸµὲν ὑποκείµενον.» Ὅλως δὲ τὸ προτάττειν ἁπάντων τὴν ὕλην, ὃ
δυνάµει ἐστίν, ἀλλὰ µὴ ἐνέργειαν πρὸ δυνάµεως τάττειν, παντάπασιν ἀτοπώτατον. Οὐδὲ γὰρ ἔστι τὸ
δυνάµει εἰς ἐνέργειαν ἐλθεῖν ποτε τάξεως ἀρχὴν ἔχοντος ἐν τοῖς οὖσι τοῦ δυνάµει· οὐ γὰρ δὴ αὐτὸ
ἑαυτὸ  ἄξει,  ἀλλὰ  δεῖ  ἢ  πρὸ  αὐτοῦ  εἶναι  τὸ  ἐνεργείᾳ  καὶ  οὐκέτι  τοῦτο  ἀρχή,  ἤ,  εἰ  ἅµα  λέγοιεν,  ἐν
τύχαις θήσονται τὰς ἀρχάς. Ἔπειτα, εἰ ἅµα, διὰ τί οὐκ ἐκεῖνο προτάττουσι; Καὶ διὰ τί τοῦτοµᾶλλον
ὄν, ἡ ὕλη, ἀλλ' οὐκ ἐκεῖνο; Εἰ δὲ ὕστερον ἐκεῖνο, πῶς; Οὐ γὰρ δὴ ἡ ὕλη τὸ εἶδος γεννᾷ, ἡ ἄποιος τὸ
ποιόν, οὐδ' ἐκ τοῦ δυνάµει ἐνέργεια· ἐνυπῆρχε γὰρ ἂν τὸ ἐνεργείᾳ, καὶ οὐχ ἁπλοῦν ἔτι. Καὶ ὁ θεὸς
δεύτερος αὐτοῖς τῆς ὕλης· καὶ γὰρ σῶµα ἐξ ὕλης ὢν καὶ εἴδους. Καὶ πόθεν αὐτῷ τὸ εἶδος; Εἰ δὲ καὶ
ἄνευ τοῦ ὕλην ἔχειν ἀρχοειδὴς ὢν καὶ λόγος, ἀσώµατος ἂν εἴη ὁ θεός, καὶ τὸ ποιητικὸν ἀσώµατον.
Εἰ δὲ καὶ ἄνευ τῆς ὕλης ἐστὶ τὴν οὐσίαν σύνθετος, ἅτε σῶµα ὤν, ἄλλην ὕλην τὴν τοῦ θεοῦ εἰσάξουσιν.
Ἔπειτα πῶς ἀρχὴ ἡ ὕλη σῶµα οὖσα; Οὐ γάρ ἐστι σῶµα µὴ οὐ πολλὰ εἶναι· καὶ πᾶν σῶµα ἐξ ὕλης καὶ
ποιότητος. Εἰ δὲ ἄλλως τοῦτο σῶµα, ὁµωνύµως λέγουσι σῶµα τὴν ὕλην. Εἰ δὲ κοινὸν ἐπὶ σώµατος τὸ
τριχῇ διαστατόν, µ
µ
αθη ατικὸν λέγουσιν· εἰ δὲµετὰ ἀντιτυπίας τὸ τριχῇ, οὐχ ἓν λέγουσιν. Ἔπειτα ἡ
ἀντιτυπία  ποιὸν  ἢ  παρὰ  ποιότητος.  Καὶ  πόθεν  ἡ  ἀντιτυπία;  Πόθεν  δὲ  τὸ  τριχῇ  διαστατὸν  ἢ  τίς
διέστησεν; Οὐ γὰρ ἐν τῷ λόγῳ τοῦ τριχῇ διαστατοῦ ἡ ὕλη, οὐδ' ἐν τῷ τῆς ὕλης τὸ τριχῇ διαστατόν.
Μετασχοῦσα  τοίνυν  µεγέθους  οὐκέτ'  ἂν  ἁπλοῦν  εἴη.  Ἔπειτα  πόθεν  ἡ  ἕνωσις;  Οὐ  γὰρ  δὴ  αὐτὸ  ἕν,
ἀλλὰ µετοχῇ ἑνότητος. Ἐχρῆν δὴ λογίσασθαι ὡς οὐκ ἔστι δυνατὸν προτάττειν ἁπάντων ὄγκον, ἀλλὰ
τὸ  ἄογκον  καὶ  τὸ  ἕν,  καὶ  ἐκ  τοῦ  ἑνὸς  ἀρξαµένους  εἰς  τὰ  πολλὰ  τελευτᾶν,  καὶ  ἐξ  ἀµεγέθους  εἰς
µεγέθη, εἴ γε οὐκ ἔστι πολλὰ εἶναι µὴ ἑνὸς ὄντος, οὐδὲ µέγεθος µὴ ἀµεγέθους· εἴ γε τὸ µέγεθος ἓν οὐ
τῷ αὐτὸ ἕν, ἀλλὰ τῷµετέχειν τοῦ ἓν καὶ κατὰ σύµβασιν. ∆εῖ τοίνυν εἶναι τὸ πρώτως καὶ κυρίως πρὸ
τοῦ κατὰ σύµβασιν· ἢ πῶς ἡ σύµβασις; Καὶ ζητεῖν, τίς ὁ τρόπος τῆς συµβάσεως· τάχα γὰρ ἂν εὗρον
τὸ µὴ κατὰ συµβεβηκὸς ἕν. Λέγω δὲ κατὰ συµβεβηκός, ὃ τῷ µὴ αὐτὸ ἕν, ἀλλὰ παρ' ἄλλου. Ἐχρῆν δὲ
καὶ ἄλλως τηροῦντας τὴν ἀρχὴν τῶν πάντων ἐν τῷ τιµίῳ µὴ τὸ ἄµορφον µηδὲ τὸ παθητὸν µηδὲ τὸ
ζωῆς ἄµοιρον καὶ ἀνόητον καὶ σκοτεινὸν καὶ τὸ ἀόριστον τίθεσθαι ἀρχήν, καὶ τούτῳ ἀναφέρειν καὶ
τὴν οὐσίαν. Ὁ γὰρ θεὸς αὐτοῖς εὐπρεπείας ἕνεκεν ἐπεισάγεται παρά τε τῆς ὕλης ἔχων τὸ εἶναι καὶ
σύνθετος  καὶ  ὕστερος,  µᾶλλον  δὲ  ὕλη  πως  ἔχουσα.  Ἔπειτα  εἰ  ὑποκείµενον,  ἀνάγκη  ἄλλο  εἶναι,  ὃ
ποιοῦν εἰς αὐτὴν ἔξω ὂν αὐτῆς παρέχει αὐτὴν ὑποκεῖσθαι τοῖς παρ' αὐτοῦ
µ
πε
µ
πο ένοις εἰς αὐτήν. Εἰ
δ' ἐν τῇ ὕλῃ καὶ αὐτὸς εἴη ὑποκείµενος καὶ αὐτὸς σὺν αὐτῇ γενόµενος, οὐκέτι ὑποκείµενον τὴν ὕλην

παρέξεται  οὐδὲ  µετὰ  τῆς  ὕλης  αὐτὸς  ὑποκείµενον·  τίνι  γὰρ  ὑποκείµενα  ἔσται  οὐκέτι  ὄντος  τοῦ
παρέξοντος ὑποκείµενα αὐτὰ ἁπάντων καταναλωθέντων εἰς τὸ λεγόµενον ὑποκείµενον; Πρός τι γὰρ
τὸ  ὑποκείµενον,  οὐ  πρὸς  τὸ  ἐν  αὐτῷ,  ἀλλὰ  πρὸς  τὸ  ποιοῦν  εἰς  αὐτὸ  κείµενον.  Καὶ  τὸ  ὑποκείµενον
ὑπόκειται πρὸς τὸ οὐχ ὑποκείµενον· εἰ τοῦτο, πρὸς τὸ ἔξω, ὥστε παραλελειµµένον ἂν εἴη τοῦτο. Εἰ
δὲ  οὐδὲν  δέονται  ἄλλου  ἔξωθεν,  αὐτὸ  δὲ  πάντα  δύναται  γίγνεσθαι
µ
σχη ατιζόµενον,  ὥσπερ  ὁ  τῇ
ὀρχήσει πάντα αὐτὸν ποιῶν, οὐκέτ' ἂν ὑποκείµενον εἴη, ἀλλ' αὐτὸ τὰ πάντα. Ὡς γὰρ ὁ ὀρχηστὴς οὐχ
ὑποκείµενον τοῖς σχήµασιν – ἐνέργεια γὰρ αὐτοῦ τὰ ἄλλα – οὕτως οὐδὲ ἣν λέγουσιν ὕλην ἔσται τοῖς
πᾶσιν ὑποκείµενον, εἰ τὰ ἄλλα παρ' αὐτῆς εἴη· µᾶλλον δὲ οὐδὲ τὰ ἄλλα ὅλως ἔσται, εἴ γέ πως ἔχουσα
ὕλη  τὰ  ἄλλα,  ὥς  πως  ἔχων  ὁ  ὀρχούµενος  τὰ  σχήµατα.  Εἰ  δὲ  τὰ  ἄλλα  οὐκ  ἔσται,  οὐδὲ  ὅλως
ὑποκείµενον αὕτη, οὐδὲ τῶν ὄντων ἡ ὕλη, ἀλλὰ ὕλη µόνον οὖσα τούτῳ αὐτῷ οὐδὲ ὕλη· πρός τι γὰρ ἡ
ὕλη. Τὸ γὰρ πρός τι πρὸς ἄλλο καὶ ἐκ τοῦ αὐτοῦ γένους, οἷον διπλάσιον πρὸς ἥµισυ, οὐκ οὐσία πρὸς
διπλάσιον· ὂν δὲ πρὸς µὴ ὂν πῶς πρός τι, εἰ µὴ κατὰ συµβεβηκός; Τὸ δὲ καθ' αὑτὸ ὄν – καὶ ἡ ὕλη ὄν
–  πρὸς  ὄν.  Εἰ  γὰρ  δύ
µ
να ίς  ἐστιν,  ὃ  µέλλει  ἔσεσθαι,  ἐκεῖνο  δὲ  µὴ  οὐσία,  οὐδ'  ἂν  αὐτὴ  οὐσία·  ὥστε
συµβαίνει  αὐτοῖς  αἰ
µ
τιω ένοις  τοὺς  ἐκ  µὴ  οὐσιῶν  οὐσίας  ποιοῦντας  αὐτοὺς  ποιεῖν  ἐξ  οὐσίας  µὴ
οὐσίαν· ὁ γὰρ κόσµος καθόσον κόσµος οὐκ οὐσία. Ἄτοπον δὲ τὴν µὲν ὕλην τὸ ὑποκείµενον οὐσίαν,
τὰ δὲ σώµατα µὴ µᾶλλον οὐσίας, καὶ τούτων µᾶλλον µὴ τὸν κόσµον οὐσίαν, ἀλλ' ἢµόνον, καθόσον
µόριον αὐτοῦ, οὐσίαν· καὶ τὸ ζῷον µὴ παρὰ τῆς ψυχῆς ἔχειν τὴν οὐσίαν, παρὰ δὲ τῆς ὕλης µόνον, καὶ
τὴν ψυχὴν πά
µ
θη α ὕλης καὶ ὕστερον. Παρὰ τίνος οὖν ἔσχεν ἡ ὕλη τὸ ἐψυχῶσθαι, καὶ ὅλως τῆς ψυχῆς
ἡ  ὑπόστασις;  Πῶς  δὲ      ἡ  ὕλη  ὁτὲ  µὲν  σώµατα  γίνεται,  ἄλλο  δὲ  αὐτῆς  ψυχή;  Καὶ  γὰρ  εἰ  ἄλλοθεν
προσίοι τὸ εἶδος, οὐδαµῇ ψυχὴ ἂν γένοιτο ποιότητος προσελθούσης τῇ ὕλῃ, ἀλλὰ σώµατα ἄψυχα. Εἰ
δέ  τι  αὐτὴν  πλάττοι  καὶ  ψυχὴν  ποιοῖ,  πρὸ  τῆς  γινοµένης  ψυχῆς  ἔσται  ἡ  ποιοῦσα  ψυχή. Ἀλλὰ  γὰρ
πολλῶν ὄντων τῶν λεγοµένων πρὸς τὴν ὑπόθεσιν ταύτην τούτων µὲν παυστέον, µὴ καὶ ἄτοπον ᾖ τὸ
πρὸς οὕτω φανερὰν ἀτοπίαν φιλονεικεῖν, δεικνύντα, ὅτι τὸ µὴ ὂν ὡς τὸ µάλιστα ὂν προτάττουσι καὶ
τὸ  ὕστατον  πρῶτον.  Αἴτιον  δὲ  ἡ  αἴσθησις  αὐτοῖς  ἡ µ
γε ὼν  γενοµένη  καὶ  πιστὴ  εἰς  ἀρχῶν  καὶ  τῶν
ἄλλων  θέσιν.  Τὰ  γὰρ  σώµατα  νοµίσαντες  εἶναι  τὰ  ὄντα,  εἶτα  αὐτῶν  τὴν  µεταβολὴν  εἰς  ἄλληλα
φοβηθέντες τὸ µένον ὑπ' αὐτὰ τοῦτο ᾠήθησαν τὸ ὂν εἶναι, ὥσπερ ἂν εἴ τις µᾶλλον τὸν τόπον ἢ τὰ
σώµατα νοµίσειεν εἶναι τὸ ὄν, ὅτι οὐ φθείρεται ὁ τόπος
µ
νο ίσας. Καίτοι καὶ οὗτος αὐτοῖς µένει, ἔδει
δὲ οὐ τὸ ὁπωσοῦν µένον νοµίσαι τὸ ὄν, ἀλλὰ ἰδεῖν πρότερον, τίνα δεῖ προσεῖναι τῷ ἀληθῶς ὄντι, οἷς
οὖσιν ὑπάρχειν καὶ τὸ ἀεὶ µένειν. Οὐδὲ γάρ, εἰ σκιὰ ἀεὶ µένοι παρακολουθοῦσα ἀλλοιουµένῳ ἄλλῳ,
µᾶλλόν ἐστιν ἢ ἐκεῖνο. Τό τε αἰσθητὸν µετ' ἐκείνου καὶ ἄλλων πολλῶν τῷ πλήθει µᾶλλον ἂν τὸ ὅλον
ὂν  εἴη  ἢ  ἕν  τι  τῶν  ἐν  ἐκείνῳ·  εἰ  δὲ  δὴ  καὶ  τὸ  ὅλον  [ὑποβάθρα  ἐκεῖνο]  µὴ  ὄν,  πῶς  ἂν<ὑποβάθρα>
ἐκεῖνο; Πάντων τε θαυµαστότατον τὸ τῇ αἰσθήσει πιστουµένους ἕκαστα τὸ µὴ τῇ αἰσθήσει ἁλωτὸν
τίθεσθαι  ὄν.  Οὐδὲ  γὰρ  ὀρθῶς  τὸ  ἀντιτυπὲς  αὐτῇ  διδόασι·  ποιότης  γὰρ  τοῦτο.  Εἰ  δὲ  τῷ  νῷ  λέγουσι
λαβεῖν, ἄτοπος ὁ νοῦς οὗτος ὁ τὴν ὕλην αὐτοῦ προτάξας καὶ τὸ ὂν αὐτῇ δεδωκώς, ἀλλ' οὐχ αὑτῷ.
Οὐκ ὢν οὖν ὁ νοῦς αὐτοῖς πῶς ἂν πιστὸς εἴη περὶ τῶν κυριωτέρων αὐτοῦ λέγων καὶ οὐδαµῇ αὐτοῖς
συγγενὴς ὤν; Ἀλλὰ περὶ µὲν ταύτης τῆς φύσεως καὶ τῶν ὑποκειµένων ἱκανῶς καὶ ἐν ἄλλοις. Τὰ δὲ
ποιὰ  αὐτοῖς  ἕτερα  µὲν  δεῖ  εἶναι  τῶν  ὑποκειµένων,καὶ  λέγουσιν·  οὐ  γὰρ  ἂν  αὐτὰ  δεύτερα
κατηρίθµουν.  Εἰ  τοίνυν  ἕτερα,  δεῖ  αὐτὰ  καὶ  ἁπλᾶ  εἶναι·  εἰ  τοῦτο,  µὴ  σύνθετα·  εἰ  τοῦτο,  µηδ'  ὕλην
ἔχειν, ᾗ ποιά· εἰ τοῦτο, ἀσώµατα εἶναι καὶ δραστήρια· ἡ γὰρ ὕλη πρὸς τὸ πάσχειν αὐτοῖς ὑπόκειται.
Εἰ δὲ σύνθετα, πρῶτον µὲν ἄτοπος ἡ διαίρεσις ἁπλᾶ καὶ σύνθετα ἀντιδιαστέλλουσα καὶ ταῦτα ὑφ' ἓν
γένος, ἔπειτα ἐν θατέρῳ τῶν εἰδῶν τὸ ἕτερον τιθεῖσα, ὥσπερ ἄν τις διαιρῶν τὴν ἐπιστήµην τὴν µὲν
γραµµατικὴν λέγοι, τὴν δὲ γραµµατικὴν καὶ ἄλλο τι. Εἰ δὲ τὰ ποιὰ ὕλην ποιὰν λέγοιεν, πρῶτον µὲν οἱ
λόγοι  αὐτοῖς  ἔνυλοι,  ἀλλ'  οὐκ  ἐν  ὕλῃ  γενόµενοι  σύνθετόν  τι  ποιήσουσιν,  ἀλλὰ  πρὸ  τοῦ  συνθέτου  ὃ
ποιοῦσιν ἐξ ὕλης καὶ εἴδους ἔσονται· οὐκ ἄρα αὐτοὶ εἴδη οὐδὲ λόγοι. Εἰ δὲ λέγοιεν µηδὲν εἶναι τοὺς
λόγους ἢ ὕλην πως ἔχουσαν, τὰ ποιὰ δηλονότι πως ἔχοντα ἐροῦσι καὶ ἐν τῷ τρίτῳ γένει τακτέον. Εἰ
δὲ ἥδε ἡ σχέσις ἄλλη, τίς ἡ διαφορά; Ἢ δῆλον, ὅτι τό πως ἔχειν ἐνταῦθα ὑπόστασις µᾶλλον· καίτοι
εἰ µὴ κἀκεῖ ὑπόστασις, τί καταριθµοῦσιν ὡς ἓν γένος ἢ εἶδος; Οὐ γὰρ δὴ ὑπὸ τὸ αὐτὸ τὸ µὲν ὄν, τὸ δὲ
οὐκ ὂν δύναται εἶναι. Ἀλλὰ τί τοῦτο τὸ ἐπὶ τῇ ὕλῃ πως ἔχον; Ἢ γὰρ ὂν ἢ οὐκ ὄν· καὶ εἰ ὄν, πάντως
ἀσώµατον· εἰ δὲ οὐκ ὄν, µάτην λέγεται, καὶ ὕλη µόνον, τὸ δὲ ποιὸν οὐδέν. Ἀλλ' οὐδὲ τό πως ἔχον· ἔτι
γὰρ  µᾶλλον  οὐκ  ὄν.  Τὸ  δὲ  τέταρτον  λεχθὲν  καὶ  πολλῷ  µᾶλλον.  Μόνον  ὂν  ἄρα  ὕλη.  Τίς  οὖν  τοῦτό
φησιν;  Οὐ  γὰρ  δὴ  αὐτὴ  ἡ  ὕλη.  Εἰ  µὴ  ἄρα  αὐτή·  πὼς  γὰρ  ἔχουσα  ὁ  νοῦς·  καίτοι  τό«πως  ἔχουσα»
προσθήκη κενή. Ἡ ὕλη ἄρα λέγει ταῦτα καὶ καταλαµβάνει. Καὶ εἰ µὲν ἔλεγεν ἔµφρονα, θαῦµα ἂν ἦν,
πῶς καὶ νοεῖ καὶ ψυχῆς ἔργα ποιεῖ οὔτε νοῦν οὔτε ψυχὴν ἔχουσα. Εἰ δ' ἀφρόνως λέγοι αὐτὴν τιθεῖσα
ὃ µὴ ἔστι µηδὲ δύναται, τίνι ταύτην δεῖ ἀνατιθέναι τὴν ἀφροσύνην; Ἤ, εἰ ἔλεγεν, αὐτῇ· νῦν δὲ οὔτε
λέγει ἐκείνη, ὅ τε λέγων πολὺ τὸ παρ' ἐκείνης ἔχων λέγει, ὅλος µὲν ὢν ἐκείνης, εἰ καὶ µ
[ όνον] ψυχὴν
ἔχοι,  ἀγνοίᾳ  δὲ  αὐτοῦ  καὶ  δυνάµεως  τῆς  λέγειν  τἀληθῆ  περὶ  τῶν  τοιούτων  δυναµένης. Ἐν  δὲ  τοῖς
πως ἔχουσιν ἄτοπον µὲν ἴσως τά πως ἔχοντα τρίτα τίθεσθαι ἢ ὁπωσοῦν τάξεως ἔχει, ἐπειδὴ περὶ τὴν
ὕλην πως ἔχοντα πάντα. Ἀλλὰ διαφορὰν τῶν πως ἐχόντων φήσουσιν εἶναι καὶ ἄλλως πως ἔχειν τὴν
ὕλην ὡδὶ καὶ οὕτως, ἄλλωςδὲ ἐν τοῖς πως ἔχουσι, καὶ ἔτι τὰ µὲν ποιὰ περὶ τὴν ὕλην πως ἔχοντα, τὰ
ἰδίως δέ πως ἔχοντα περὶ τὰ ποιά. Ἀλλὰ τῶν ποιῶν αὐτῶν οὐδὲν ἢ ὕλης πως ἐχούσης ὄντων πάλιν τά
πως ἔχοντα ἐπὶ τὴν ὕλην αὐτοῖς ἀνατρέχει καὶ περὶ τὴν ὕλην ἔσται. Πῶς δὲ ἓν τό πως ἔχον πολλῆς
διαφορᾶς ἐν αὐτοῖς οὔσης; Πῶς γὰρ τὸ τρίπηχυ καὶ τὸ λευκὸν εἰς ἕν, τοῦ µὲν ποσοῦ, τοῦ δὲ ποιοῦ
ὄντος; Πῶς δὲ τὸ ποτὲ καὶ τὸ ποῦ; Πῶς δὲ ὅλως πως ἔχοντα τὸ χθὲς καὶ τὸ πέρυσι καὶ τὸ ἐν Λυκίῳ

καὶ  Ἀ
µ
καδη ίᾳ; Καὶ  ὅλως  πῶς  δὲ  ὁ  χρόνος  πως  ἔχων;  Οὔτε  γὰρ  αὐτὸς  οὔτε  τὰ  ἐν  αὐτῷ  τῷ  χρόνῳ,
οὔτε  τὰ  ἐν  τῷ  τόπῳ  οὔτε  ὁ  τόπος.  Τὸ  δὲ  ποιεῖν  πῶς  πως  ἔχον;  Ἐπεὶ  οὐδ'  ὁ  ποιῶν  πως  ἔχων,
ἀλλὰµᾶλλόν πως ποιῶν ἢ ὅλως οὔ πως, ἀλλὰ ποιῶν µόνον· καὶ ὁ πάσχων οὔ πως ἔχων, ἀλλὰ µᾶλλόν
πως πάσχων ἢ ὅλως πάσχων [οὕτως]. Ἴσως δ' ἂν µόνον ἁρµόσει ἐπὶ τοῦ κεῖσθαι τὸ «πὼς ἔχων» καὶ
ἐπὶ  τοῦ  ἔχειν·  ἐπὶ  δὲ  τοῦ  ἔχειν  οὐ  «πὼς  ἔχων»,  ἀλλὰ  «ἔχων».  Τὸ  δὲ  πρός  τι,  εἰ  µὲν  µὴ  ὑφ'  ἓν  τοῖς
ἄλλοις ἐτίθεσαν, ἕτερος λόγος ἦν ἂν ζητούντων εἴ τινα διδόασιν ὑπόστασιν ταῖς τοιαύταις σχέσεσι,
πολλαχοῦ οὐ διδόντων. Ἔτι δ' ἐν γένει τῷ αὐτῷ <τὸ> ἐπιγινόµενον πρᾶγµα τοῖς ἤδη οὖσιν ἄτοπον
συντάττειν [τὸ ἐπιγινόµενον] εἰς ταὐτὸν γένος τοῖς πρότερον οὖσι· δεῖ γὰρ πρότερον ἓν καὶ δύο εἶναι,
ἵνα καὶ ἥµισυ καὶ διπλάσιον. Περὶ δὲ τῶν ὅσοι ἄλλως τὰ ὄντα ἢ τὰς ἀρχὰς τῶν ὄντων ἔθεντο, εἴτε
ἄπειρα εἴτε πεπερασµένα, εἴτε σώµατα εἴτε ἀσώµατα, ἢ καὶ τὸ συναµφότερον, χωρὶς περὶ ἑκάστων
ἔξεστι ζητεῖν λαµβάνουσι καὶ τὰ παρὰ τῶν ἀρχαίων πρὸςτὰς δόξας αὐτῶν εἰ
µ
ρη ένα.

VI,2 Περὶ τῶν γενῶν τοῦ ὄντος δεύτερον (43)

Ἐπεὶ δὲ περὶ τῶν λεγοµένων δέκα γενῶν ἐπέσκεπται, εἴρηται δὲ καὶ περὶ τῶν εἰς ἓν ἀγόντων γένος τὰ
πάντα  τέτταρα  ὑπὸ  τὸ  ἓν  οἷον  εἴδη  τιθεµένων,  ἀκόλουθον  ἂν  εἴη  εἰπεῖν,  τί  ποτε  ἡµῖν  περὶ  τούτων
φαίνεται τὰ δοκοῦντα ἡµῖν πειρωµένοις εἰς τὴν Πλάτωνος ἀνάγειν δόξαν. Εἰ µὲν οὖν ἓν ἔδει τίθεσθαι
τὸ ὄν, οὐδὲν ἂν ἔδει ζητεῖν, οὔτ' εἰ γένος ἓν ἐπὶ πᾶσιν, οὔτε εἰ γένη µὴ ὑφ' ἕν, οὔτ' εἰ ἀρχάς, οὔτε εἰ
τὰς  ἀρχὰς  καὶ  γένη  τὰς  αὐτὰς  δεῖ  τίθεσθαι,  οὔτε  εἰ  τὰ  γένη  καὶ  ἀρχὰς  τὰ  αὐτά,  ἢ  τὰς  µὲν  ἀρχὰς
ἁπάσας καὶ γένη, τὰ δὲ γένη οὐκ ἀρχάς, ἢ ἀνάπαλιν, ἢ ἐφ' ἑκατέρων τινὰς µὲν ἀρχὰς καὶ γένη καί
τινα  γένη  καὶ  ἀρχάς,  ἢ  ἐπὶ  µὲν  τῶν  ἑτέρων  πάντα  καὶ θάτερα,  ἐπὶ  δὲ  τῶν  ἑτέρων  τινὰ  καὶ θάτερα.
Ἐπεὶ δὲ οὐχ ἕν φαµεν τὸ ὄν -διότι δέ, εἴρηται καὶ τῷ Πλάτωνι καὶ ἑτέροις – ἀναγκαῖον ἴσως γίγνεται
καὶ περὶ τούτων ἐπισκέψασθαι πρότερον εἰς µέσον θέντας, τίνα ἀριθµὸν λέγοµεν καὶ πῶς. Ἐπεὶ οὖν
περὶ  τοῦ  ὄντος  ἢ  τῶν  ὄντων  ζητοῦµεν,  ἀναγκαῖον  πρῶτον  παρ'  αὑτοῖς  διελέσθαι  τάδε,  τί  τε  τὸ  ὂν
λέγοµεν, περὶ οὗ ἡ σκέψις ὀρθῶς γίνοιτο νυνί, καὶ τί δοκεῖ µὲν ἄλλοις εἶναι ὄν, <γινόµενον> δὲ αὐτὸ
λέγοµεν  εἶναι, <ὄντως  δὲ  οὐδέποτε  ὄν>.  ∆εῖ  δὲ  νοεῖν  ταῦτα  ἀπ'  ἀλλήλων  διῃρηµένα  οὐχ  ὡς  γένους
τοῦ  τὶ  εἰς  ταῦτα  διῃρηµένου,  οὐδ'  οὕτως  οἴεσθαι  τὸν  Πλάτωνα  πεποιηκέναι.  Γελοῖον  γὰρ  ὑφ'  ἓν
θέσθαι τὸ ὂν τῷ µὴ ὄντι, ὥσπερ ἂν εἴ τις Σωκράτη ὑπὸ τὸ αὐτὸ θεῖτο καὶ τὴν τούτου εἰκόνα. Τὸ γὰρ
<«διελέσθαι»> ἐνταῦθά ἐστι τὸ ἀφορίσαι καὶ χωρὶς θεῖναι, καὶ τὸ δόξαν ὂν εἶναι εἰπεῖν οὐκ εἶναι ὄν,
ὑποδείξαντα αὐτοῖς ἄλλο τὸ ὡς ἀληθῶς ὂν εἶναι. Καὶ προστιθεὶς τῷ ὄντι τὸ<«ἀεὶ»> ὑπέδειξεν, ὡς δεῖ
τὸ  ὂν  τοιοῦτον  εἶναι,  οἷον  µηδέποτε  ψεύδεσθαι  τὴν  τοῦ  ὄντος  φύσιν.  Περὶ  δὴ  τούτου  τοῦ  ὄντος
λέγοντες καὶ περὶ τούτου ὡς οὐχ ἑνὸς ὄντος σκεψόµεθα· ὕστερον δέ, εἰ δοκεῖ, καὶ περὶ γενέσεως καὶ
τοῦ  γινοµένου  καὶ  κόσµου  αἰσθητοῦ  τι  ἐροῦµεν. Ἐπεὶ  οὖν  οὐχ  ἕν  φαµεν,  ἆρα  ἀριθµόν  τινα  ἢ
ἄπειρον;  Πῶς  γὰρ  δὴ  τὸ  οὐχ  ἕν; Ἢ  ἓν  ἅµα  καὶ  πολλὰ  λέγοµεν,  καί  τι  ποικίλον  ἓν  τὰ  πολλὰ  εἰς  ἓν
ἔχον. Ἀνάγκη τοίνυν τοῦτο  τὸ οὕτως ἓν ἢ τῷ γένει ἓν εἶναι, εἴδη δ' αὐτοῦ τὰ ὄντα, οἷς πολλὰ καὶ ἕν,
ἢ  πλείω  ἑνὸς  γένη,  ὑφ'  ἓν  δὲ  τὰ  πάντα,  ἢ  πλείω  µὲν  γένη,  µηδὲν  δὲ  ἄλλο  ὑπ'  ἄλλο,  ἀλλ'  ἕκαστον
περιεκτικὸν τῶν ὑπ' αὐτό, εἴτε καὶ αὐτῶν γενῶν ἐλαττόνων ὄντων ἢ εἰδῶν καὶ ὑπὸ τούτοις ἀτόµων,
συντελεῖν ἅπαντα εἰς µίαν φύσιν καὶ ἐκ πάντων τῷ νοητῷ κόσµῳ, ὃν δὴ λέγοµεν τὸ ὄν, τὴν σύστασιν
εἶναι. Εἰ δὴ τοῦτο, οὐ µόνον γένη ταῦτα εἶναι, ἀλλὰ καὶ ἀρχὰς τοῦ ὄντος ἅµα ὑπάρχειν· γένη µέν, ὅτι
ὑπ' αὐτὰ ἄλλα γένη ἐλάττω καὶ εἴδηµετὰ τοῦτο καὶ ἄτοµα· ἀρχὰς δέ, εἰ τὸ ὂν οὕτως ἐκ πολλῶν καὶ
ἐκ τούτων τὸ ὅλον ὑπάρχει. Εἰµέντοι πλείω µὲν ἦν ἐξ ὧν, συνελθόντα δὲ τὰ ὅλα ἐποίει τὸ πᾶν ἄλλο
οὐκ  ἔχοντα  ὑπ'  αὐτά,  ἀρχαὶ  µὲν  ἂν  ἦσαν,  γένη  δὲ  οὐκ  ἄν·  οἷον  εἴ  τις  ἐκ  τῶν  τεσσάρων  ἐποίει  τὸ
αἰσθητόν, πυρὸς καὶ τῶν τοιούτων· ταῦτα γὰρ ἀρχαὶ ἂν ἦσαν, γένη δὲ οὔ· εἰ µὴ ὁµωνύµως τὸ γένος.
Λέγοντες τοίνυν καὶ γένη τινὰ εἶναι, τὰ δ' αὐτὰ καὶ ἀρχάς, ἆρα τὰ µὲν γένη, ἕκαστον µετὰ τῶν ὑπ'
αὐτά,  ὁµοῦµιγνύντες  ἀλλήλοις  τὰ  πάντα,  τὸ  ὅλον  ἀποτελοῦµεν  καὶ  σύγκρασιν  ποιοῦµεν  ἁπάντων;
Ἀλλὰ δυνάµει, οὐκ ἐνεργείᾳ ἕκαστον οὐδὲ καθαρὸν αὐτὸ ἕκαστον ἔσται. Ἀλλὰ τὰ µὲν γένη ἐάσοµεν,
τὰ  δὲ  καθέκαστον  µίξ µ
ο εν;  Τίνα  οὖν  ἔσται  ἐφ'  αὑτῶν  τὰ  γένη;  ἢ  ἔσται  κἀκεῖνα  ἐφ'  αὑτῶν  καὶ
καθαρά,  καὶ  τὰ  µιχθέντα  οὐκ  ἀπολεῖ  αὐτά.  Καὶ  πῶς;  Ἢ  ταῦτα  µὲν  εἰς  ὕστερον·  νῦν  δ'  ἐπεὶ
συγκεχωρήκαµεν  καὶ  γένη  εἶναι  καὶ  προσέτι  καὶ  τῆς  οὐσίας  ἀρχὰς  καὶ  τρόπον  ἕτερον  ἀρχὰς  καὶ
σύνθεσιν,  πρῶτον  λεκτέον  πόσα  λέγοµεν  γένη  καὶ  πῶς  διίσταµεν  ἀπ'  ἀλλήλων  αὐτὰ  καὶ  οὐχ  ὑφ'  ἓν
ἄγοµεν, ὥσπερ ἐκ τύχης συνελθόντα καὶ ἕν τι πεποιηκότα· καίτοι πολλῷ εὐλογώτερον ὑφ' ἕν. Ἤ, εἰ
µὲν εἴδη οἷόν τε ἦν τοῦ ὄντος ἅπαντα εἶναι καὶ ἐφεξῆς τούτοις τὰ ἄτοµα καὶ µ
  ηδὲν τούτων ἔξω, ἦν ἂν
ἴσως ποιεῖν οὕτως. Ἐπειδὴ δὲ ἡ τοιαύτη θέσις ἀναίρεσίς ἐστιν αὐτῆς – οὐδὲ γὰρ τὰ εἴδη εἴδη ἔσται,
οὐδ' ὅλως πολλὰ ὑφ' ἕν, ἀλλὰ πάντα ἕν, µὴ ἑτέρου ἢ ἑτέρων ἔξω ἐκείνου τοῦ ἑνὸς ὄντων· πῶς γὰρ ἂν
πολλὰ ἐγένετο τὸ ἕν, ὥστε καὶ εἴδη γεννῆσαι, εἰ µή τι ἦν παρ' αὐτὸ ἄλλο; Οὐ γὰρ ἑαυτῷ πολλά, εἰ µή
τις  ὡς  µέγεθος
µ
κερ ατίζει·  ἀλλὰ  καὶ  οὕτως  ἕτερον  τὸ  κερµατίζον.  Εἰ  δ'  αὑτὸ  κερµατιεῖ  ἢ  ὅλως
διαιρήσει, πρὸ τοῦ διαιρεθῆναι ἔσται διῃ
µ
ρη ένον. Ταύτῃµὲν οὖν καὶ δι' ἄλλα πολλὰ ἀποστατέον τοῦ
«γένος ἕν», καὶ ὅτι οὐχ οἷόν τε ἕκαστον ὁτιοῦν ληφθὲν ἢ ὂν ἢ οὐσίαν λέγειν. Εἰ δέ τις λέγοι ὄν, τῷ
συµβεβηκέναι  φήσει,  οἷον  εἰ  λευκὸν  λέγοι[τὴν  οὐσίαν]·  οὐ  γὰρ  ὅπερ  λευκὸν  λέγει  <τὴν  οὐσίαν>.
Πλείω  µὲν  δὴ  λέγοµεν  εἶναι  καὶ  οὐ  κατὰ  τύχην  πλείω.  Οὐκοῦν  ἀφ'  ἑνός.  Ἤ,  εἰ  καὶ  ἀφ'  ἑνός,  οὐ
κατηγορουµένου δὲ κατ' αὐτῶν ἐν τῷ εἶναι, οὐδὲν κωλύει ἕκαστον οὐχ ὁµοειδὲς ὂν ἄλλῳ χωρὶς αὐτὸ

εἶναι γένος. Ἆρ' οὖν ἔξωθεν τοῦτο τῶν γενοµένων γενῶν τὸ αἴτιον µέν, µὴ κατηγορούµενον δὲ τῶν
ἄλλων ἐν τῷ τί ἐστιν; Ἢ τὸ µὲν ἔξω· ἐπέκεινα γὰρ τὸ ἕν, ὡς ἂν µὴ συναριθµούµενον τοῖς γένεσιν, εἰ
δι' αὐτὸ τὰ ἄλλα, ἃ ἐπίσης ἀλλήλοις εἰς τὸ γένη εἶναι. Καὶ πῶς ἐκεῖνο οὐ συνηρίθµηται; Ἢ τὰ ὄντα
ζητοῦµεν, οὐ τὸ ἐπέκεινα. Τοῦτο µὲν οὖν οὕτως· τί δὲ τὸ συναριθµούµενον; Ἐφ' οὗ καὶ θαυµάσειεν
ἄν τις, πῶς συναριθµούµενον τοῖς αἰτιατοῖς. Ἤ, εἰ µὲν ὑφ' ἓν γένος αὐτὸ καὶ τὰ ἄλλα, ἄτοπον· εἰ δὲ
οἷς αἴτιον συναριθµεῖται, ὡς αὐτὸ τὸ γένος καὶ τὰ ἄλλα ἐφεξῆς – καὶ ἔστι διάφορα τὰ ἐφεξῆς πρὸς
αὐτό,  καὶ  οὐ  κατηγορεῖται  αὐτῶν  ὡς  γένος  οὐδ'  ἄλλο  τι  κατ'  αὐτῶν – ἀνάγκη  καὶ  αὐτὰ  γένη  εἶναι
ἔχοντα  ὑφ'  αὑτά.  Οὐδὲ  γάρ,  εἰ  σὺ  τὸ  βαδίζειν  ἐγέννας,  ὑπὸ  σὲ  ὡς  γένος  τὸ  βαδίζειν  ἦν  ἄν·  καὶ
εἰµηδὲν  ἦν  πρὸ  αὐτοῦ  ἄλλο  ὡς  γένος  αὐτοῦ,  ἦν  δὲ  τὰ  µετ'  αὐτό,  γένος  ἂν  ἦν  τὸ  βαδίζειν  ἐν  τοῖς
οὖσιν.  Ὅλως  δὲ  ἴσως  οὐδὲ  τὸ  ἓν  φατέον  αἴτιον  τοῖς  ἄλλοις  εἶναι,  ἀλλ'  οἷον  µέρη  αὐτοῦ  καὶ  οἷον
στοιχεῖα αὐτοῦ καὶ πάντα µίαν φύσιν µεριζοµένην ταῖς ἡµῶν ἐπινοίαις, αὐτὸ δὲ εἶναι ὑπὸ δυνά-µεως
θαυµαστῆς  ἓν  εἰς  πάντα  καὶ  φαινόµενον  πολλὰ  καὶ  γινόµενον  πολλά,  οἷον  ὅταν  κινηθῇ·  καὶ  τὸ
πολύχνουν τῆς φύσεως ποιεῖν τὸ ἓν µὴ ἓν εἶναι, ἡµᾶς τε οἷον µοίρας αὐτοῦ προφέροντας ταύτας ἓν
ἕκαστον  τίθεσθαι  καὶ  γένος  λέγειν  ἀγνοοῦντας  ὅτι  µὴ  ὅλον  ἅµα  εἴδοµεν,  ἀλλὰ  κατὰµέρος
προφέροντες πάλιν αὐτὰ συνάπτοµεν οὐ δυνάµενοι ἐπὶ πολὺν χρόνον αὐτὰ κατέχειν σπεύδοντα πρὸς
αὐτά.  ∆ιὸ  πάλιν  µεθί µ
ε εν  εἰς  τὸ  ὅλον  καὶ  ἐῶµεν  ἓν  γενέσθαι,  µᾶλλον  δὲ  ἓν  εἶναι.  Ἀλλὰ  ἴσως
σαφέστερα  ταῦτα  ἔσται  κἀκείνων  ἐγνωσµένων,  ἢν  τὰ  γένη  λάβωµεν  ὁπόσα·  οὕτωγὰρ  καὶ  τὸ  πῶς.
Ἀλλ' ἐπεὶ δεῖ λέγοντα µὴ ἀποφάσεις λέγειν, ἀλλὰ καὶ εἰς ἔννοιαν καὶ νόησιν ἰέναι τῶν λεγοµένων, ὡδὶ
ποιητέον. Εἰ  τὴν  σώµατος  φύσιν  ἰδεῖν  ἐβουλόµεθα,  οἷόν  τί  ἐστιν  ἐν  τῷδε  τῷ  ὅλῳ  ἡ  τοῦ  σώµατος
αὐτοῦ φύσις, ἆρ' οὐ καταµαθόντες ἐπί τινος τῶν µερῶν αὐτοῦ, ὡς ἔστι τὸ µὲν ὡς ὑποκείµενον αὐτοῦ,
οἷον ἐπὶ λίθου, τὸ δὲ ὁπόσον αὐτοῦ, τὸ µέγεθος, τὸ δὲ ὁποῖον, οἷον τὸ χρῶµα, καὶ ἐπὶ παντὸς ἄλλου
σώµατος εἴποιµεν ἄν, ὡς ἐν τῇ σώµατος φύσει τὸµέν ἐστιν οἷον οὐσία, τὸ δέ ἐστι ποσόν, τὸ δὲ ποιόν,
ὁµοῦ µὲν πάντα, τῷ δὲ λόγῳ διαιρεθέντα εἰς τρία, καὶ σῶµα ἂν ἦν ἓν τὰ τρία; Εἰ δὲ καὶ κίνησις αὐτοῦ
παρῆν σύµφυτος τῇ συστάσει, καὶ τοῦτο ἂν συνηριθµήσαµεν, καὶ τὰ τέτταρα ἦν ἂν ἕν, καὶ τὸ σῶµα
τὸ  ἓν  ἀπήρτιστο  πρὸς  τὸ  ἓν  καὶ  τὴν  αὐτοῦ  φύσιν  τοῖς  ἅπασι.  Τὸν  αὐτὸν  δὴ  τρόπον,  ἐπειδὴ  περὶ
οὐσίας  νοητῆς  καὶ  τῶν  ἐκεῖ  γενῶν  καὶ  ἀρχῶν  ὁ  λόγος  ἐστίν,  ἀφελόντας  χρὴ  τὴν  ἐν  τοῖς  σώµασι
γένεσιν καὶ τὴν δι' αἰσθήσεως κατανόησιν καὶ τὰ µεγέθη – οὕτω γὰρ καὶ τὸ χωρὶς καὶ τὸ διεστηκότα
ἀπ'  ἀλλήλων  εἶναι – λαβεῖν  τινα  νοητὴν  ὑπόστασιν  καὶ  ὡς  ἀληθῶς  ὂν  καὶ  µᾶλλον  ἕν.  Ἐν  ᾧ  καὶ  τὸ
θαῦµα  πῶς  πολλὰ  καὶ  ἓν  τὸ  οὕτως  ἕν.  Ἐπὶ  µὲν  γὰρ  τῶν  σωµάτων  συγκεχώρηται  τὸ  αὐτὸ  ἓν  καὶ
πολλὰ  εἶναι·  καὶ  γὰρ  εἰς  ἄπειρα  τὸ  αὐτό,  καὶ  ἕτερον  τὸ  χρῶµα  καὶ  τὸ  σχῆµα  ἕτερον·  καὶ  γὰρ
χωρίζεται.  Εἰ  δέ  τις  λάβοι  ψυχὴν  µίαν  ἀδιάστατον  ἀµεγέθη  ἁπλούστατον,  ὡς  δόξει  τῇ  πρώτῃ  τῆς
διανοίας ἐπιβολῇ, πῶς ἄν τις ἐλπίσειε πολλὰ εὑρήσειν πάλιν αὖ; Καίτοι νοµίσας εἰς τοῦτο τελευτᾶν,
ὅτε διῃρεῖτο τὸ ζῷον εἰς σῶµα καὶ ψυχήν, καὶ σῶµα µὲν πολυειδὲς καὶ σύνθετον καὶ ποικίλον, τὴν δὲ
ψυχὴν ἐθάρρει ὡς ἁπλοῦν εὑρὼν καὶ ἀναπαύσασθαι τῆς πορείας ἐλθὼν ἐπ' ἀρχήν. Ταύτην τοίνυν τὴν
ψυχήν,  ἐπειδήπερ  ἐκ  τοῦ  <νοητοῦ  τόπου>  προεχειρίσθη  ἡµῖν,  ὡς  ἐκεῖ  τὸ  σῶµα  ἐκ  τοῦ  αἰσθητοῦ,
λάβωµεν, πῶς τὸ ἓν τοῦτο πολλά ἐστι, καὶ πῶς τὰ πολλὰ ἕν ἐστιν, οὐ σύνθετον ἓν ἐκ πολλῶν, ἀλλὰ
µία φύσις πολλά· διὰ γὰρ τούτου ληφθέντος καὶ φανεροῦ γενο  µένου καὶ τὴν περὶ τῶν γενῶν τῶν ἐν
τῷ  ὄντι  ἔφαµεν  ἀλήθειαν  φανερὰν  ἔσεσθαι. Πρῶτον  δὲ  τοῦτο  ἐνθυµητέον  ὡς,  ἐπειδὴ  τὰ  σώµατα,
οἷον τῶν ζῴων καὶ τῶν φυτῶν, ἕκαστον αὐτῶν πολλά ἐστι καὶ χρώµασι καὶ σχήµασι καὶ µεγέθεσι καὶ
εἴδεσι  µερῶν  καὶ  ἄλλο  ἄλλοθι,  ἔρχεται  δὲ  τὰ  πάντα  ἐξ  ἑνός,  ἢ  παντάπασιν  ἐξ  ἑνὸς  ἢ  ἐξ  ἔτι  πάντη
[πάντως] ἑνὸς ἢ µᾶλλον µὲν ἑνὸς ἢ οἷον τὸ  ἐξαὐτοῦ, ὥστε καὶ µᾶλλον ὄντος ἢ τὸ γενόµενον – ὅσῳ
γὰρ πρὸς ἓν ἡ ἀπόστασις, τόσῳ καὶ πρὸς ὄν – ἐπεὶ οὖν ἐξ ἑνὸς µέν, οὐχ οὕτω δὲ ἑνός, ὡς πάντη ἓν ἢ
αὐτοέν – οὐ γὰρ ἂν διεστηκὸς πλῆθος ἐποίει – λείπεται εἶναι ἐκ πλήθους ἑνός. Τὸ δὲ ποιοῦν ἦν ψυχή·
τοῦτο ἄρα πλῆθος ἕν. Τί οὖν; τὸ πλῆθος οἱ λόγοι τῶν γινοµένων; Ἆρ' οὖν αὐτὸ µὲν ἄλλο, οἱ λόγοι δὲ
ἄλλοι; Ἢ καὶ αὐτὴ λόγος καὶ κεφάλαιον τῶν λόγων, καὶ ἐνέργεια αὐτῆς κατ' οὐσίαν ἐνεργούσης οἱ
λόγοι·  ἡ  δὲ  οὐσία  δύναµις  τῶν  λόγων.  Πολλὰ  µὲν  δὴ  οὕτω  τοῦτο  τὸ  ἓν  ἐξ  ὧν  εἰς  ἄλλα  ποιεῖ
δεδειγµένον.  Τί  δ'  εἰ  µὴ  ποιοῖ,  ἀλλά  τις  αὐτὴν  µὴ  ποιοῦσαν  λαµβάνοι  ἀναβαίνων  αὐτῆς  εἰς  τὸ  µὴ
ποιοῦν;  Οὐ  πολλὰς  καὶ  ἐνταῦθα  εὑρήσει  δυνάµεις;  Εἶναι  µὲν  γὰρ  αὐτὴν  πᾶς  ἄν  τις  συγχωρήσειεν·
ἆρα δὲ ταὐτὸν ὡς εἰ καὶ λίθον ἔλεγεν εἶναι; Ἢ οὐ ταὐτόν. Ἀλλ' ὅµως κἀκεῖ ἐπὶ τοῦ λίθου τὸ εἶναι τῷ
λίθῳ ἦν οὐ τὸ εἶναι, ἀλλὰ τὸ λίθῳ εἶναι· οὕτω καὶ ἐνταῦθα τὸ εἶναι ψυχῇ µετὰ τοῦ εἶναι ἔχει τὸ ψυχῇ
εἶναι. Ἆρ' οὖν ἄλλο τὸ εἶναι, ἄλλο δὲ τὸ λοιπόν, ὃ συµπληροῖ τὴν τῆς ψυχῆς οὐσίαν, καὶ τὸµὲν ὄν,
διαφορὰ δὲ ποιεῖ τὴν ψυχήν; Ἤ τι ὂν µὲν ἡ ψυχή, οὐ µέντοι οὕτως, ὡς ἄνθρωπος λευκός, ἀλλ' ὥς τις
οὐσία µόνον· τοῦτο δὲ ταὐτὸν τῷ µὴ ἔξωθεν τῆς οὐσίας ἔχειν ὃ ἔχει. Ἀλλ' ἆρα οὐκ ἔξωθεν µὲν ἔχει
τῆς ἑαυτοῦ οὐσίας, ἵνα ἡ µὲν κατὰ τὸ εἶναι ᾖ, ἡ δὲ κατὰ τὸ τοιόνδε εἶναι; Ἀλλ' εἰ κατὰ τὸ τοιόνδε
εἶναι  καὶ  ἔξωθεν  τὸ  τοιόνδε,  οὐ  τὸ  ὅλον  καθὸ  ψυχὴ  ἔσται  οὐσία,  ἀλλὰ  κατά  τι,  καὶ  µέρος  αὐτῆς
οὐσία, ἀλλ' οὐ τὸ ὅλον οὐσία. Ἔπειτα τὸ εἶναι αὐτῇ τί ἔσται ἄνευ τῶν ἄλλων ἢ λίθος; Ἢ δεῖ τοῦτο τὸ
εἶναι αὐτῆς ἐντὸς εἶναι οἷον <πηγὴν καὶ ἀρχήν>, µᾶλλον δὲ πάντα, ὅσα αὐτή· καὶ ζωὴν τοίνυν· καὶ
συνάµφω ἓν τὸ εἶναι καὶ τὴν ζωήν. Ἆρ' οὖν οὕτως ἕν, ὡς ἕνα λόγον; Ἢ τὸ ὑποκείµενον ἕν, οὕτω δὲ
ἕν, ὡς αὖ δύο ἢ καὶ πλείω, ὅσα ἐστὶν ἡ ψυχὴ τὰ πρῶτα. Ἢ οὖν οὐσία καὶ ζωή, ἢ ἔχει ζωήν. Ἀλλ' εἰ
ἔχει, τὸ ἔχον καθ' αὑτὸ οὐκ ἐν ζωῇ, ἥ τε ζωὴ οὐκ ἐν οὐσίᾳ· ἀλλ' εἰ µ
  ὴ ἔχει θάτερον τὸ ἕτερον, λεκτέον
ἓν  ἄµφω.  Ἢ  ἓν  καὶ  πολλὰ  καὶ  τοσαῦτα,  ὅσα  ἐµφαίνεται  ἐν  τῷ  ἑνί·  καὶ  ἓν  ἑαυτῷ,  πρὸς  δὲ  τὰ  ἄλλα
πολλά·  καὶ  ἓν  µὲν  ὄν,  ποιοῦν  δὲ  ἑαυτὸ  ἐν  τῇ  οἷον  κινήσει  πολλά·  καὶ  ὅλον  ἕν,  οἷον  δὲ  θεωρεῖν
ἐπιχειροῦν  ἑαυτὸ  πολλά·  ὥσπερ  γὰρ  οὐκ  ἀνέχεται  ἑαυτοῦ  τὸ  ὂν  ἓν  εἶναι  πάντα  δυνάµενον,  ὅσα

ἐστίν. Ἡ δὲ θεωρία αἰτία τοῦ φανῆναι αὐτὸ πολλά, ἵνα νοήσῃ· ἐὰν γὰρ ἓν φανῇ, οὐκ ἐνόησεν, ἀλλ'
ἔστιν ἤδη ἐκεῖνο. Τίνα οὖν ἐστι καὶ πόσα τὰ ἐνορώµενα; Ἐπειδὴ ἐν ψυχῇ εὕροµεν οὐσίαν ἅµα καὶ
ζωήν – καὶ  τοῦτο  κοινὸν  ἡ  οὐσία  ἐπὶ  πάσης  ψυχῆς,  κοινὸν  δὲ  καὶ  ἡ  ζωή,  ζωὴ  δὲ  καὶ  ἐν  νῷ –
ἐπεισαγαγόντες καὶ τὸν νοῦν καὶ τὴν τούτου ζωήν, κοινὸν τὸ ἐπὶ πάσῃ ζωῇ τὴν κίνησιν ἕν τι γένος
θησόµεθα. Οὐσίαν δὲ καὶ κίνησιν τὴν πρώτην ζωὴν οὖσαν δύο γένη θησόµεθα. Καὶ γὰρ εἰ ἕν, χωρίζει
αὐτὰ τῇ νοήσει ὁ ἓν οὐχ ἓν εὑρών· ἢ οὐκ ἂν δυνηθείη χωρίσαι. Ὅρα δὲ καὶ ἐν ἄλλοις σαφῶς τοῦ εἶναι
τὴν κίνησιν ἢ τὴν ζωὴν χωριζοµένην, εἰ καὶ µὴ ἐν τῷ ἀληθινῷ εἶναι, ἀλλὰ τῇ σκιᾷ καὶ τῷὁµωνύµῳ τοῦ
εἶναι. Ὡς γὰρ ἐν τῇ εἰκόνι τοῦ ἀνθρώπου πολλὰ ἐλλείπει καὶ µάλιστα τὸ κύριον, ἡ ζωή, οὕτω καὶ ἐν
τοῖς αἰσθητοῖς τὸ εἶναι σκιὰ τοῦ εἶναι ἀφῃ
µ
ρη ένον τοῦ µάλιστα εἶναι, ὃ ἐν τῷ ἀρχετύπῳ ἦν ζωή. Ἀλλ'
οὖν ἔσχοµεν ἐντεῦθεν χωρίσαι τοῦ ζῆν τὸ εἶναι καὶ τοῦ εἶναι τὸ ζῆν. Ὄντος µὲν δὴ εἴδη πολλὰ καὶ
γένος· κίνησις δὲ οὔτε ὑπὸ τὸ ὂν τακτέα οὔτ' ἐπὶ τῷ ὄντι, ἀλλὰµετὰ  τοῦ ὄντος,  εὑρεθεῖσα ἐν αὐτῷ
οὐχ  ὡς  ἐν  ὑποκειµένῳ·  ἐνέργεια  γὰρ  αὐτοῦ  καὶ  οὐδέτερον  ἄνευ  τοῦ  ἑτέρου  ἢ  ἐπινοίᾳ,  καὶ  αἱ  δύο
φύσεις µία· καὶ γὰρ ἐνεργείᾳ τὸ ὄν, οὐ δυνάµει. Καὶ εἰ χωρὶς µέντοι ἑκάτερον λάβοις, καὶ ἐν τῷ ὄντι
κίνησις  φανήσεται  καὶ  ἐν  τῇ  κινήσει  τὸ  ὄν,  οἷον  καὶ  ἐπὶ  τοῦ  <ἑνὸς  ὄντος>  ἑκάτερον  χωρὶς  εἶχε
θάτερον,  ἀλλ'  ὅµως  ἡ  διάνοια  δύο  φησὶ  καὶ  εἶδος  ἑκάτερον  διπλοῦν  ἕν.  Κινήσεως  δὲ  περὶ  τὸ  ὂν
φανείσης οὐκ ἐξιστάσης τὴν ἐκείνου φύσιν, µᾶλλον δ' ἐν τῷ εἶναι οἷον τέλειον ποιούσης, ἀεί τε τῆς
τοιαύτης φύσεως ἐν τῷ οὕτω κινεῖσθαιµενούσης, εἴ τις µὴ στάσιν ἐπεισάγοι, ἀτοπώτερος ἂν εἴη τοῦ
µὴ  κίνησιν  διδόντος·  προχειροτέρα  γὰρ  ἡ  τῆς  στάσεως  περὶ  τὸ  ὂν  ἔννοια  καὶ  νόησις  τῆς  περὶ  τὴν
κίνησιν οὔσης· τὸ γὰρ <κατὰ ταὐτὰ> καὶ <ὡσαύτως> καὶ ἕνα λόγον ἔχον ἐκεῖ. Ἔστω δὴ καὶ στάσις
ἓν γένος ἕτερον ὂν κινήσεως, ὅπου καὶ ἐναντίον ἂν φανείη. Τοῦ δὲ ὄντος ὡς ἕτερον, πολλαχῆ δῆλον
ἂν εἴη καὶ διότι, εἰ τῷ ὄντι ταὐτὸν εἴη, οὐ µ
  ᾶλλον τῆς κινήσεως ταὐτὸ τῷ ὄντι. ∆ιὰ τί γὰρ ἡ µ
  ὲν στάσις
τῷ ὄντι ταὐτόν, ἡ δὲ κίνησις οὔ, ζωή τις αὐτοῦ καὶ ἐνέργεια καὶ τῆς οὐσίας καὶ αὐτοῦ τοῦ εἶναι; Ἀλλ'
ὥσπερ ἐχωρίζοµεν τὴν κίνησιν αὐτοῦ ὡς ταὐτόν τε καὶ οὐ ταὐτὸν αὐτῷ καὶ ὡς δύο ἄµφω ἐλέγοµεν
καὶ  αὖ  ἕν,  τὸν  αὐτὸν  τρόπον  καὶ  τὴν  στάσιν  χωριοῦµεν  αὐτοῦ  καὶ  αὖ  οὐ  χωριοῦµεν  τοσοῦτον
χωρίζοντες τῷ νῷ, ὅσον ἄλλο γένος θέσθαι ἐν τοῖς οὖσιν. Ἢ εἰ συνάγοιµεν πάντη εἰς ἓν τὴν στάσιν
καὶ τὸ ὂν µηδὲν µηδαµῇ διαφέρειν λέγοντες, τό τε ὂν τῇ κινήσει ὡσαύτως, τὴν στάσιν καὶ τὴν κίνησιν
διὰ µέσου τοῦ ὄντος εἰς ταὐτὸν συνάξοµεν, καὶ ἔσται ἡµῖν ἡ κίνησις καὶ ἡ στάσις ἕν. Ἀλλὰ χρὴ τρία
ταῦτα τίθεσθαι, εἴπερ ὁ νοῦς χωρὶς ἕκαςτον νοεῖ· ἅµα δὲ νοεῖ καὶτίθησιν, εἴπερ νοεῖ, καὶ ἔστιν, εἴπερ
νενόηται. Οἷς µὲν γὰρ τὸ εἶναι µετὰ ὕλης ἐστί, τούτων οὐκ ἐν τῷ νῷ τὸ εἶναι· [ἀλλ' ἔστιν ἄϋλα] ἃ δ'
ἔστιν ἄϋλα, εἰ νενόηται, τοῦτ' ἔστιν αὐτοῖς τὸ εἶναι. Ἴδε δὲ νοῦν καὶ καθαρὸν καὶ βλέψον εἰς αὐτὸν
ἀτενίσας,  µὴ  ὄµµασι  τούτοις  δεδορκώς.  Ὁρᾷς  δὴ  οὐσίας  ἑστίαν  καὶ  φῶς  ἐν  αὐτῷ  ἄυπνον  καὶ  ὡς
ἕστηκεν ἐν αὐτῷ καὶ ὡς διέστηκεν, ὁµοῦ ὄντα καὶ ζωὴ µ
ν ένουσαν καὶ νόησιν οὐκ ἐνεργοῦσαν εἰς τὸ
µέλλον, ἀλλ' εἰς τὸ ἤδη, µᾶλλον δὲ «ἤδη καὶ ἀεὶ ἤδη», καὶ τὸ παρὸν ἀεί, καὶ ὡς νοῶν ἐν ἑαυτῷ καὶ
οὐκ ἔξω. Ἐν µὲν οὖν τῷ νοεῖν ἡ ἐνέργεια καὶ ἡ κίνησις, ἐν δὲ τῷ ἑαυτὸν ἡ οὐσία καὶ τὸ ὄν· ὢν γὰρ
νοεῖ καὶ ὄντα ἑαυτόν, καὶ εἰς ὃ οἷον ἐπερείδετο, ὄν. Ἡ µὲν γὰρ ἐνέργεια ἡ εἰς αὐτὸν οὐκ οὐσία, εἰς ὃ
δὲ καὶ ἀφ' οὗ, τὸ ὄν· τὸ γὰρ βλεπόµενον τὸ ὄν, οὐχ ἡ βλέψις· ἔχει δὲ καὶ αὕτη τὸ εἶναι, ὅτι ἀφ' οὗ καὶ
εἰς ὅν, ὄν. Ἐνεργείᾳ δὲ ὄν, οὐ δυνάµει, συνάπτει πάλιν αὖ τὰ δύο καὶ οὐ χωρίζει, ἀλλὰ ποιεῖ ἑαυτὸν
ἐκεῖνο κἀκεῖνο ἑαυτόν. Ὃ δὲ τὸ πάντων ἑδραιότατον καὶ περὶ ὃ τὰ ἄλλα, τὴν στάσιν ὑπεστήσατο καὶ
ἔχει οὐκ ἐπακτόν, ἀλλ' ἐξ αὐτοῦ καὶ ἐν αὐτῷ. Ἔστι δὲ καὶ εἰς ὃ λήγει ἡ νόησις οὐκ ἀρξαµένη στάσις,
καὶ ἀφ' οὗ ὥ µ
ρ ηται οὐχ ὁ µ
ρ ήσασα στάσις· οὐ γὰρ ἐκ κινήσεως κίνησις οὐδ' εἰς κίνησιν. Ἔτι δὲ ἡµὲν
ἰδέα ἐν στάσει πέρας οὖσα νοῦ, ὁ δὲ νοῦς αὐτῆς ἡ κίνησις. Ὥστε ὂν πάντα καὶ κίνησις καὶ στάσις,
καὶ δι' ὅλων ὄντα γένη, καὶ ἕκαστον τῶν ὕστερόν τι ὂν καί τις στάσις καί τις κίνησις. Τρία δὴ ταῦτα
ἰδών  τις,  ἐν  προσβολῇ  τῆς  τοῦ  ὄντος    φύσεως  γεγενηµένος,  καὶ  τῷ  παρ'  αὑτῷ  ὄντι  τὸ  ὂν  καὶ  τοῖς
ἄλλοις  ἰδὼν  τὰ  ἄλλα,  τὴν  κίνησιν  τὴν  ἐν  αὐτῷ  τῇ  ἐν  ἑαυτῷ  κινήσει,  καὶ  τῇ  στάσει  τὴν  στάσιν,  καὶ
ταῦτα ἐκείνοις ἐφαρµόσας, ὁµοῦ µὲν γενοµένοις καὶ οἷον συγκεχυµένοις συµµίξας οὐ διακρίνων, οἷον
δ'  ὀλίγον  διαστήσας  καὶ  ἐπισχὼν  καὶ  διακρίνας  εἰσιδὼν  ὂν  καὶ  στάσιν  καὶ  κίνησιν,  τρία  ταῦτα  καὶ
ἕκαστον  ἕν,  ἆρ'  οὐχ  ἕτερα  ἀλλήλων  εἴρηκε  καὶ  διέστησεν  ἐν  ἑτερότητι  καὶ  εἶδε  τὴν  ἐν  τῷ  ὄντι
ἑτερότητα τρία τιθεὶς καὶ ἓν ἕκαστον, πάλιν δὲ ταῦτα εἰς ἓν καὶ ἐν ἑνὶ καὶ πάντα ἕν, εἰς ταὐτὸν αὖ
συνάγων καὶ βλέπων ταὐτότητα εἶδε γενοµένην καὶ οὖσαν; Οὐκοῦν πρὸς τρισὶν ἐκείνοις ἀνάγκη δύο
ταῦτα προστιθέναι, ταὐτόν, θάτερον, ὥστε τὰ πάντα γένη γίγνεσθαι πέντε πᾶσι, καὶ ταῦτα διδόντα
τοῖς  µετὰ  ταῦτα  τὸ  ἑτέροις  καὶ  ταὐτοῖς  εἶναι·  καί  τι  γὰρ  ταὐτὸν  καί  τι  ἕτερον  ἕκαστον·  ἁπλῶς  γε
ταὐτὸν καὶ ἕτερον ἄνευ τοῦ «τι» ἐν γένει ἂν εἴη. Καὶ πρῶτα δὲ γένη, ὅτι µηδὲν αὐτῶν κατηγορήσεις
ἐν τῷ τί ἐστι. Τὸ γὰρ ὂν κατηγορήσεις αὐτῶν· ὄντα γάρ· ἀλλ' οὐχ ὡς γένος· οὐ γὰρ ὅπερ ὄν τι. Οὐδ'
αὖ  τῆς  κινήσεως  οὐδὲ  τῆς  στάσεως·  οὐ  γὰρ  εἴδη  τοῦ  ὄντος·  ὄντα  γὰρ  τὰ  µὲν  ὡς  εἴδη  αὐτοῦ,  τὰ  δὲ
µετέχοντα  αὐτοῦ.  Οὐδ'  αὖ  τὸ  ὂν  µετέχον  τούτων  ὡς  γενῶν  αὐτοῦ·  οὐδὲ  γὰρ  ἐπαναβέβηκεν  αὐτῷ
οὐδὲ  πρότερα  τοῦὄντος. Ἀλλ'  ὅτι  µὲν  ταῦτα  γένη  πρῶτα,  ἐκ  τούτων  ἄν  τις,  ἴσως  δὲ  καὶ  ἄλλων,
βεβαιώσαιτο· ὅτι δὲµόνα ταῦτα καὶ οὐκ ἄλλα πρὸς τούτοις, πῶς ἄν τις πιστεύσειε; ∆ιὰ τί γὰρ οὐ καὶ
τὸ  ἕν;  ∆ιὰ  τί  δ'  οὐ  τὸ  ποσὸν  καὶ  τὸ  ποιὸν  δέ,  τὸ  δὲ  πρός  τι  καὶ  τὰ  ἄλλα,  ἅπερ  ἤδη  ἕτεροι
κατηρίθµηνται; Τὸ µὲν οὖν ἕν, εἰ µὲν τὸ πάντως ἕν, [ἐν] ᾧ µηδὲν ἄλλο πρόσεστι, µὴ ψυχή, µὴ νοῦς,
µὴ ὁτιοῦν, οὐδενὸς ἂν κατηγοροῖτο τοῦτο, ὥστε οὐδὲ γένος. Εἰ δὲ τὸ προσὸν τῷ ὄντι, ἐφ' οὗ τὸ ἓν ὂν
λέγοµεν, οὐ πρώτως ἓν τοῦτο. Ἔτι ἀδιάφορον ὂν αὐτοῦ πῶς ἂν ποιήσειεν εἴδη; Εἰ δὲ τοῦτο µή, οὐ
γένος.  Πῶς  γὰρ  καὶ  διαιρήσεις;  ∆ιαιρῶν  γὰρ  πολλὰ  ποιήσεις·  ὥστε  αὐτὸ  τὸ  ἓν  πολλὰ  ἔσται  καὶ
ἀπολεῖ ἑαυτό, εἰ ἐθέλοι γένος εἶναι. Ἔπειτά τι προσθήσεις διαιρῶν εἰς εἴδη· οὐ γὰρ ἂν εἶεν διαφοραὶ

ἐν τῷ ἕν, ὥσπερ εἰσὶ τῆς οὐσίας. Ὄντος µὲν γὰρ δέχεται ὁ νοῦς εἶναι διαφοράς, ἑνὸς δὲ πῶς; Εἶτα
ἑκάστοτε µετὰ τῆς διαφορᾶς δύο τιθεὶς ἀναιρεῖς τὸ ἕν, ἐπείπερ πανταχοῦ ἡ µονάδος προσθήκη  τὸ
πρότερον  ποσὸν  ἀφανίζει.  Εἰ  δέ  τις  λέγοι  τὸ  ἐπὶ  τῷ  ὄντι  ἓν  καὶ  τὸ  ἐπὶ  κινήσει  ἓν  καὶ  τοῖς  ἄλλοις
κοινὸν εἶναι, εἰς µὲν ταὐτὸν ἄγων τὸ ὂν καὶ τὸ ἕν, ἐν ᾧ λόγῳ τὸ ὂν οὐκ ἐποίει τῶν ἄλλων γένος, ὅτι
µὴ  ὅπερ  ὄντα,  ἀλλ'  ἕτερον  τρόπον  ὄντα,  οὕτως  οὐδὲ  τὸ  ἓν  κοινὸν  ἐπ'  αὐτῶν  ἔσται,  ἀλλὰ  τὸ  µὲν
πρώτως,  τὰ  δὲ  ἄλλως.  Εἰ  δὲ  µὴ  πάντων  λέγοι  ποιεῖν,  ἀλλὰ  ἕν  τι  ἐφ'  αὑτοῦ,  ὥσπερτὰ  ἄλλα,  εἰ  µὲν
ταὐτὸν  αὐτῷ  τὸ  ὂν  καὶ  τὸ  ἕν,  ἤδη  τοῦ  ὄντος  ἠριθµηµένου  ἐν  τοῖς  γένεσιν  ὄνοµα  εἰσάγει.  Εἰ  δὲ  ἓν
ἑκάτερον, τινὰ φύσιν λέγει, καὶ εἰ µὲν προστίθησί <«τι»>, τι ἓν λέγει, εἰ δὲµηδέν, ἐκεῖνο, ὃ οὐδενὸς
κατηγορεῖται, πάλιν αὖ λέγει· εἰ δὲ τὸ τῷ ὄντι συνόν, εἴ
µ
πο εν µὲν ὅτι οὐ πρώτως ἓν λέγει. Ἀλλὰ τί
κωλύει πρώτως εἶναι τοῦτο ἐξῃ
µ
ρη ένου ἐκείνου τοῦ παντελῶς ἕν;Καὶ γὰρ τὸ ὂν µετ' ἐκεῖνο λέγοµεν
ὂν καὶ ὂν πρώτως ὄν. Ἢ ὅτι οὐκ ἦν τὸ πρὸ αὐτοῦ ὂν ἤ, εἴπερ ἦν, οὐκ ἂν ἦν πρώτως· τούτου δὲ τὸ
πρὸ  αὐτοῦ  ἕν.  Ἔπειτα  χωρισθὲν  τῇ  νοήσει  τοῦ  ὄντος  διαφορὰς  οὐκ  ἔχει·  ἔπειτα  ἐν  τῷ  ὄντι,  εἰ  µὲν
ἐπακολούθηµα αὐτοῦ, καὶ πάντων καὶ ὕστερον· πρότερον δὲ τὸ γένος. Εἰ δὲ ἅµα, καὶ πάντων· τὸ δὲ
γένος οὐχ ἅµα. Εἰ δὲ πρότερον, ἀρχή τις καὶ αὐτοῦ µόνον· εἰ δὲ ἀρχὴ αὐτοῦ, οὐ γένος αὐτοῦ· εἰ δὲ
µὴ αὐτοῦ, οὐδὲ τῶν ἄλλων· ἢ δέοι ἂν καὶ τὸ ὂν καὶ τῶν ἄλλων πάντων. Ὅλως γὰρ ἔοικε τὸ ἓν ἐν τῷ
ὄντι πλησιάζον τῷ ἑνὶ καὶ οἷον συνεκπῖπτον τῷ ὄντι, τοῦ ὄντος τὸ µὲν πρὸς ἐκείνῳ ἓν ὄντος, τὸ δὲ
µετ' ἐκεῖνο ὄντος, ᾧ δύναται καὶ πολλὰ εἶναι, µένον αὐτὸ ἓν καὶ οὐ θέλον µερίζεσθαι οὐδὲ γένος εἶναι
βούλεσθαι. Πῶς  οὖν  ἕκαστον  τοῦ  ὄντος  ἕν;  Ἢ  τῷ  τι  ἓν  οὐχ  ἕν – πολλὰ  γὰρ  ἤδη  τῷ  τι  ἕν – ἀλλ'
ὁµωνύµως  ἓν  ἕκαςτον  τῶν  εἰδῶν·  τὸ  γὰρ  εἶδος  πλῆθος,  ὥστε  ἓν  ἐνταῦθα  ὡς  στρατὸς  ἢ  χορός.  Οὐ
τοίνυν τὸ ἐκεῖ ἓν ἐν τούτοις, ὥστε οὐ κοινὸν τὸ ἓν οὐδ' ἐθεωρεῖτο ἐν τῷ ὄντι καὶ τοῖς τι οὖσι τὸ αὐτό.
Ὥστε  οὐ  γένος  τὸ  ἕν·  ἐπεὶ  πᾶν  γένος  καθ'  οὗ  ἀληθεύεται,  οὐκέτι  καὶ  τὰ  ἀντικείµενα·  καθ'  οὗ  δὲ
παντὸς  ὄντος  ἀληθεύεται  τὸ  ἓν  καὶ  τὰ  ἀντικείµενα  [καθ'  οὗ  ἀληθεύσεται  τὸ  ἓν  ὡς  γένος],  κατὰ
τούτου ἔσται οὐχ ὡς γένος. Ὥστε οὔτε τῶν πρώτων γενῶν ἀληθεύσεται ὡς γένος, ἐπείπερ καὶ τὸ ἓν
ὂν  οὐµᾶλλον  ἓν  ἢ  πολλὰ  οὐδέ  τι  τῶν  ἄλλων  γενῶν  οὕτως  ἓν  ὡς  µὴ  πολλά,  οὔτε  κατὰ  τῶν  ἄλλων
τῶνὑστέρων  ἃ  πάντως  πολλά.  Τὸ  δ'  ὅλον  γένος  οὐδὲν  ἕν·  ὥστε,  εἰ  τὸ  ἓν  γένος,  ἀπολεῖ  τὸ  εἶναι
ἕν.<Οὐ>  γὰρ  <ἀριθµὸς  τὸ  ἕν>.  ἀριθµὸς  δ'  ἔσται  γενόµενον  γένος.  Ἔτι  τὸ  ἓν  ἀριθµῷ  ἕν·  εἰ  γὰρ
γένειἕν,  οὐ  κυρίως  ἕν.  Ἔτι  ὥσπερ  ἐν  τοῖς  ἀριθµοῖς  τὸ  ἓν  οὐχ  ὡς  γένος  κατ'  αὐτῶν,  ἀλλ'
ἐνυπάρχεινµὲν λέγεται, οὐ γένος δὲ λέγεται, οὕτως οὐδ' εἰ ἐν τοῖς οὖσι τὸ ἕν, γένος ἂν εἴη οὔτε τοῦ
ὄντος  οὔτε  τῶν  ἄλλων  οὔτε  τῶν  πάντων.  Ἔτι  ὥσπερ  τὸ  ἁπλοῦν  ἀρχὴ  µὲν  ἂν  εἴη  τοῦ  οὐχ  ἁπλοῦ,
οὐµὴν  τούτου  καὶ  γένος – ἁπλοῦν  γὰρ  ἂν  εἴη  καὶ  τὸ  µὴ  ἁπλοῦν – οὕτω  καὶ  ἐπὶ  τοῦ  ἑνός,  εἰ  τὸ  ἓν
ἀρχή, οὐκ ἔσται τῶν µετ' αὐτὸ γένος. Ἔσται οὖν οὔτε τοῦ ὄντος οὔτε τῶν ἄλλων. Ἀλλ' εἴπερ ἔσται,
τῶν «ἓν» ἑκάστων, οἷον εἴ τις ἀξιώσειε χωρίσαι ἀπὸ τῆς οὐσίας τὸ ἕν. Τινῶν οὖν ἔσται. Ὥσπερ γὰρ
τὸ  ὂν  οὐ  πάντων  γένος,  ἀλλὰ  τῶν  «ὂν»  εἰδῶν,  οὕτω  καὶ  τὸ  ἓν  τῶν  «ἓν»  ἑκάστων  εἰδῶν.  Τίς  οὖν
διαφορὰ ἄλλου πρὸς ἄλλο καθὸ ἓν, ὥσπερ ἄλλου πρὸς ἄλλο ὄντος διαφορά; Ἀλλ' εἰ συµµερίζεται τῷ
ὄντι καὶ τῇ οὐσίᾳ, καὶ τὸ ὂν τῷ µερισµῷ καὶ τῷ ἐν πολλοῖς θεωρεῖσθαι τὸ αὐτὸ γένος, διὰ τί οὐ καὶ τὸ
ἓν  τοσαῦτα  φαινόµενον  ὅσα  ἡ  οὐσία  καὶ  ἐπὶ  τὰ  ἴσα  µεριζόµενον  οὐκ  ἂν  εἴη  γένος;  Ἢ  πρῶτον  οὐκ
ἀνάγκη, εἴ τι ἐνυπάρχει πολλοῖς, γένος εἶναι οὔτε αὐτῶν, οἷς ἐνυπάρχει, οὔτε ἄλλων· οὐδ' ὅλως, εἴ τι
κοινόν,  πάντως  γένος.  Τὸ  γοῦν
µ
ση εῖον  ἐνυπάρχον  ταῖς  γραµµαῖς  οὐ  γένος  οὔτε  αὐτῶν  οὔτε  ὅλως,
οὐδέ γε, ὥσπερ ἐλέγετο, τὸ ἐν τοῖς ἀριθµοῖς ἓν οὔτε τῶν ἀριθµῶν οὔτε τῶν ἄλλων. ∆εῖ γὰρ τὸ κοινὸν
καὶ  <ἓν>  ἐν  πολλοῖς  καὶ  διαφοραῖς  οἰκείαις  χρῆσθαι  καὶ  εἴδη  ποιεῖν  καὶ  ἐν  τῷ  τί  ἐστι.  Τοῦ  δὲ  ἑνὸς
τίνες ἂν εἶεν διαφοραὶ ἢ ποῖα γεννᾷ εἴδη; Εἰ δὲ τὰ αὐτὰ εἴδη ποιεῖ, ἃ περὶ τὸ ὄν, καὶ τὸ αὐτὸ ἂν εἴη
τῷ ὄντι, καὶ ὄνοµα µόνον θάτερον, καὶ ἀρκεῖ τὸ ὄν. Ἐπισκεπτέον δέ, πῶς ἐν τῷ ὄντι τὸ ἕν, καὶ πῶς ὁ
λεγόµενος µερισµὸς καὶ ὅλως ὁ τῶν γενῶν, καὶ εἰ ὁ αὐτὸς ἢ ἄλλος ἑκάτερος. Πρῶτον οὖν, πῶς ὅλως
ἓν ἕκαστον ὁτιοῦν λέγεται καὶ ἔστιν, εἶτα εἰ ὁµοίως καὶ ἐν τῷ ἑνὶ ὄντι λέγοµεν καὶ ὡς ἐκεῖ λέγεται. Τὸ
µὲν οὖν ἐπὶ πάντων ἓν οὐ ταὐτόν· οὔτε γὰρ ἐπὶ τῶν αἰσθητῶν ὁµοίως καὶ τῶν νοητῶν – ἀλλὰ  γὰρ
οὐδὲ τὸ ὄν – οὔτ' ἐπὶ τῶν αἰσθητῶν πρὸς ἄλληλα ὁµοίως· οὐ γὰρ ταὐτὸν ἐν χορῷ καὶ στρατοπέδῳ
καὶ νηὶ καὶ οἰκίᾳ οὐδ' αὖ ἐν τούτοις καὶ ἐν τῷ συνεχεῖ. Ἀλλ' ὅµως πάντα τὸ αὐτὸ µ
  ιµεῖται, τυγχάνει δὲ
τὰµὲν πόρρωθεν, τὰ δὲ µᾶλλον, ἤδη δὲ καὶ ἀληθέστερον ἐν τῷ νῷ· ψυχὴ γὰρ µία καὶ ἔτι µᾶλλον νοῦς
εἷς καὶ τὸ ὂν ἕν. Ἆρ' οὖν ἐν ἑκάστῳ τὸ ὂν αὐτοῦ λέγοντες ἓν λέγοµεν καὶ ὡς ἔχει ὄντος, οὕτω καὶ τοῦ
ἑνός; Ἢ συµβέβηκε µὲν τοῦτο, οὐ µέντοι, καθὸ ὄν, καὶ ἕν, ἀλλ' ἔστι µὴ ἧττον ὂν ὑπάρχον ἧττον εἶναι
ἕν.  Οὐ  γὰρ  ἧττον  στρατὸς  ἢ  χορὸς  οἰκίας,  ἀλλ'  ὅµως  ἧττον  ἕν.  Ἔοικεν  οὖν  τὸ  ἐν  ἑκάστῳ  ἓν  πρὸς
ἀγαθὸν  µᾶλλον  βλέπειν,  καὶ  καθόσον  τυγχάνει  ἀγαθοῦ,  κατὰ  τοσοῦτονκαὶ  ἕν,  καὶ  τὸ  µᾶλλον  καὶ
ἧττον τοῦ ἓν ἐν τούτῳ· εἶναι γὰρ θέλει ἕκαστον οὐχ ἁπλῶς, ἀλλὰ µετὰτοῦ ἀγαθοῦ. ∆ιὰ τοῦτο καὶ τὰ
µὴ  ἓν  ὡς  δύναται  σπεύδει  ἓν  γενέσθαι,  τὰ  µὲν  φύσει  αὐτῇ  τῇ  φύσει  συνιόντα  εἰς  ταὐτὸν  ἑνοῦσθαι
αὐτοῖς θέλοντα· οὐ γὰρ ἀπ' ἀλλήλων σπεύδει ἕκαστα, ἀλλ' εἰς ἄλληλα καὶ εἰς αὐτά· καὶ ψυχαὶ πᾶσαι
εἰς ἓν ἂν βούλοιντο ἰέναι µετὰ τὴν αὐτῶν οὐσίαν. Καὶ ἀµφοτέρωθεν δὲ τὸ ἕν· καὶ γὰρ τὸ ἀφ' οὗ καὶ
τὸ  εἰς  ὅ·  καὶ  γὰρ  ἄρχεται  ἀπὸ  τοῦ  ἓν  καὶ  σπεύδει  εἰς  τὸ  ἕν.  Οὕτω  γὰρ  καὶ  τὸ  ἀγαθόν·  οὔτε  γὰρ
ὑπέστη ἐν τοῖς οὖσιν ὁτιοῦν ὑποστάν τε οὐκ ἂν ἀνέχοιτο µὴ πρὸς τὸ ἓν τὴν σπουδὴν ἔχον. Τὰ µὲν δὴ
φύσει οὕτω· τὰ δὲ ἐν ταῖς τέχναις αὐτὴ ἑκάστη ἕκαστον πρὸς τοῦτο καθόσον δύναται καὶ ὡς δύναται
ἐκεῖνα οὕτως ἄγει. Τὸ δὲ ὂ µ
ν άλιστα πάντων τούτου τυγχάνει· ἐγγὺς γάρ. Ὅθεν τὰ µὲν ἄλλα λέγεται
ὃ λέγεται µόνον, οἷον ἄνθρωπος· καὶ γάρ, εἴ ποτε λέγοιµεν εἷς, πρὸς δύο λέγοµεν· εἰ δὲ καὶ ἄλλως τὸ
ἓν  λέγοµεν,  ἀπ'  αὐτοῦ  προστιθέντες  λέγοµεν.  Ἐπὶ  δὲ  τοῦ  ὄντος  λέγοµεν  τὸ  ὅλον      τοῦτο  ἓν  ὂν  καὶ
ἀξιοῦµεν ὡς ἓν ἐνδεικνύµενοι τὴν σφόδρα αὐτοῦ πρὸς τὸ ἀγαθὸν συνουσίαν. Γίγνεται οὖν τὸ ἓν καὶ

ἐν αὐτῷ ὡς ἀρχὴ καὶ τέλος, οὐχ ὡσαύτως δέ, ἀλλὰ ἄλλως, ὥστε καὶ τὸ πρότερον καὶ τὸ ὕστερον καὶ
ἐν  τῷ  ἕν.  Τί  οὖν  τὸ  ἐν  αὐτῷ  ἕν;  Οὐχὶ  ὁµοίως  ἐν  ἅπασι  τοῖς  µέρεσι  καὶ  κοινὸν  θεωρούµενον;  Ἢ
πρῶτον µὲν καὶ ἐν ταῖς γραµµαῖς κοινὸν τὸ σηµεῖον καὶ οὐ γένος τῶν γραµµῶν· καὶ ἐν τοῖς ἀριθµοῖς
κοινὸν τὸ ἓν δὴ ἴσως τοῦτο καὶ οὐ γένος· οὐδὲ γὰρ ταὐτὸν τὸ ἓν τὸ ἐπ' αὐτοῦ τοῦ ἓν τῷ ἐπὶ µονάδος
καὶ δυάδος καὶ τῶν ἄλλων ἀριθµῶν. Ἔπειτα καὶ ἐν τῷ ὄντι οὐδὲν κωλύει τὰ µὲν πρῶτα, τὰ δ' ὕστερα
εἶναι, καὶ τὰ µὲν ἁπλᾶ, τὰ δὲ σύνθετα εἶναι. Καὶ εἰ ταὐτὸν δὲ ἐν πᾶσι τὸ ἓν τοῖς τοῦ ὄντος, διαφορὰ
οὐκ οὖσα αὐτοῦ οὐδὲ εἴδη ποιεῖ· εἰ δὲ µὴ εἴδη, οὐδὲ γένος αὐτὸ δύναται εἶναι. Καὶ ταῦτα µὲν οὕτω.
Πῶς δὲ τοῖς ἀριθµοῖς τὸ ἀγαθὸν ἐν τῷ ἓν εἶναι ἕκαστον ἀψύχοις οὖσιν; Ἢ κοινὸν τοῦτο καὶ ἐπὶ τῶν
ἄλλων ἀψύχων. Εἰ δέ τις λέγοι µὴ εἶναι ὅλως αὐτούς, ἡµεῖς περὶ ὄντων εἴποµεν, καθὸ ἓν ἕκαστον. Εἰ
δὲ τὸ
µ
ση εῖον ζητοῖεν πῶς ἀγαθοῦ µετέχει, εἰ µὲν καθ' αὑτὸ φήσουσιν εἶναι, εἰ µὲν ἄψυχον φήσουσι,
τὸ αὐτὸ ὅπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τῶν τοιούτων ζητοῦσιν· εἰ δ' ἐν ἄλλοις, οἷον ἐν κύκλῳ, τὸ ἀγαθὸν τὸ
ἐκείνου τοῦτο, καὶ ἡ ὄρεξις πρὸς τοῦτο καὶ σπεύδει ὡς δύναται διὰ τούτου ἐκεῖ. Ἀλλὰ πῶς τὰ γένη
ταῦτα; Ἆρα καὶ τὰ
µ
κερ ατιζόµενα ἕκαστα; Ἢ ὅλον ἐν ἑκάστῳ ὧν γένος. Καὶ πῶς ἔτι ἕν; Ἢ τὸ γένει
ἓν  ὡς  ἐν  πολλοῖς  ὅλον.  Ἆρ'οὖν  µόνον  ἐν  τοῖς  µετέχουσιν;  Ἢ  οὔ,  ἀλλὰ  καὶ  καθ'  αὑτὸ  καὶ  ἐν  τοῖς
µετέχουσιν.  Ἀλλ'  ἴσως  σαφέστερον  ἔσται  ὕστερον. Νῦν  δέ,  πῶς  τὸ  ποσὸν  οὐκ  ἐν  τοῖς  γένεσι  τοῖς
πρώτοις,  καὶ  αὖ  τὸ  ποιόν;  Ἢ  ποσὸν  µὲν  οὐ  πρῶτον  µετὰ  τῶν  ἄλλων,  ὅτι  ἐκεῖνα  µὲν  ἅµα  µετὰ  τοῦ
ὄντος.  Κίνησις  γὰρ  µετὰ  τοῦ  ὄντος  ἐνέργεια  ὄντος  ζωὴ  αὐτοῦ  οὖσα·  καὶ  στάσις  ἐν  αὐτῇ  τῇ  οὐσίᾳ
συνεισῄει µ
· ᾶλλον  δὲ  συνῆν  τὸ  εἶναι  τούτοις  ἑτέροις  καὶ  τοῖς  αὐτοῖς,  ὥστε  συνορᾶσθαι  καὶ  ταῦτα.
Ἀριθµὸς  δὲ  ὕστερός  τε  ἐκείνων  καὶ  ἑαυτοῦ,  καὶ  τὸ  «ὕστερος»  παρὰ  τοῦ  προτέρου,  καὶ  ἐφεξῆς
ἀλλήλοις,  καὶ  ἐνυπάρχει  τὰ  ὕστερα  ἐν  προτέροις·  ὥστε  ἐν  µὲν  τοῖς  πρώτοις  οὐκ  ἂν  καταριθµοῖτο·
ζητητέον  δέ,  εἰ  ὅλως  γένος.  Τὸ  µέντοι  µέγεθος  ἔτι  µᾶλλον  ὕστερον  καὶ  σύνθετον·  ἀριθµὸς  γὰρ  ἐν
τῷδε  καὶ  γραµµὴ  δύο  τινὰ  καὶ  ἐπίπεδον  τρία.  Εἰ  µὲν  οὖν  παρὰ  τοῦ  ἀριθµοῦ  ἔχει  καὶ  τὸ  συνεχὲς
µέγεθος τὸ ποσόν, τοῦ ἀριθµοῦ οὐκ ὄντος γένους πῶς ἂν τοῦτο ἔχοι; Ἔνι δὲ καὶ ἐν τοῖς µεγέθεσι τὸ
πρότερον  καὶ  τὸ  ὕστερον.  Εἰ  δὲ  κοινὸν  ἐπ'  ἀµφοῖν  τὸ  ποσοῖς,  τί  τοῦτό  ἐστι  ληπτέον,  καὶ  εὑρόντας
θετέον  γένος  ὕστερον,  οὐκ  ἐν  τοῖς  πρώτοις·  καὶ  εἰ  γένος  µὴ  ἐν  τοῖς  πρώτοις,  εἴς  τι  ἀνακτέον  τῶν
πρώτων ἢ τῶν εἰς τὰ πρῶτα. ∆ῆλον τοίνυν ἴσως, ὅτι ὅσον τι δηλοῖ ἡ τοῦ ποσοῦ φύσις καὶ µετρεῖ τὸ
ὅσον  ἑκάστου  αὐτή  τε  ὅσον  τι.  Ἀλλ'  εἰ  κοινὸν  ἐπ'  ἀριθµοῦ  καὶ  µεγέθους  τὸ  ὅσον,  ἢ  ὁ  ἀριθµὸς
πρῶτος,  τὸ  δὲ  µέγεθος  ἀπ'  ἐκείνου,  ἢ  ὅλως  ὁ  µὲν  ἀριθµὸς  ἐν  µίξει  κινήσεως  καὶ  στάσεως,  τὸ
δὲµέγεθος κίνησίς τις ἢ ἐκ κινήσεως, τῆς µὲν κινήσεως εἰς ἀόριστον προϊούσης, τῆς δὲ στάσεως ἐν τῇ
ἐποχῇ  τοῦ  προϊόντος  µονάδα  ποιούσης.  Ἀλλὰ  περὶ  γενέσεως  ἀριθµοῦ  καὶ  µεγέθους,  µᾶλλον  δὲ
ὑποστάσεως ὕστερον καὶ ἐπινοίας θεωρητέον. Τάχα γὰρ ὁ µὲν ἀριθµὸς ἐν τοῖς πρώτοις γένεσι, τὸ δὲ
µέγεθος ὕστερον ἐν συνθέσει· καὶ ὁ µὲν ἀριθµὸς ἑστώτων, τὸ δὲ µέγεθος ἐν κινήσει. Ἀλλὰ ταῦτα µὲν
ὕστερον,  ὥς  φαµεν. Περὶ  δὲ  τοῦ  ποιοῦ,  διὰ  τί  οὐκ  ἐν  τοῖς  πρώτοις;  Ἢ  ὅτι  καὶ  τοῦτο  ὕστερον  καὶ
µετὰ τὴν οὐσίαν. ∆εῖ δὲ τὴν οὐσίαν παρακολουθοῦντα ταῦτα ἔχειν τὴνπρώτην, µὴ ἐκ τούτων δὲ τὴν
σύστασιν ἔχειν µηδὲ διὰ τούτων συµπληροῦσθαι· ἢ εἴη ἂν ὑστέρα ποιότητος καὶ ποσότητος. Ἐν µὲν
οὖν  ταῖς  συνθέταις  οὐσίαις  καὶ  ἐκ  πολλῶν,  ἐν  αἷς  καὶ  ἀριθµοὶ  καὶ  ποσότητες  διαλλαγὴν  ἐποίησαν
αὐτῶν, καὶ ποιότητες εἶεν ἂν καὶ κοινότης τις ἐν αὐταῖς θεωρηθήσεται· ἐν δὲ τοῖς πρώτοις γένεσι τὴν
διαίρεσιν οὐχ ἁπλῶν καὶ συνθέτων δεῖ ποιεῖσθαι, ἀλλ' ἁπλῶν καὶ τῶν τὴν οὐσίαν
µ
συ πληρούντων,
οὐ τὴν τινὰ οὐσίαν. Τὴν µὲν γὰρ τινὰ οὐσίαν
µ
συ πληροῦσθαι καὶ ἐκ ποιότητος οὐδὲν ἴσως ἄτοπον,
ἐχούσης  ἤδη  τὴν  οὐσίαν  πρὸ  τῆςποιότητος,  τὸ  δὲ  τοιόνδε  ἔξωθεν,  αὐτὴν  δὲ  τὴν  οὐσίαν  ἃ  ἔχει
οὐσιώδη ἔχειν. Καίτοι ἐν ἄλλοις ἠξιοῦµεν τὰ µὲν τῆς οὐσίας συµπληρωτικὰ ὁµωνύµως ποιὰ εἶναι, τὰ
δ' ἔξωθεν µετὰ τὴν οὐσίαν ὑπάρχοντα ποιά, καὶ τὰ µὲν ἐν ταῖς οὐσίαις ἐνεργείας αὐτῶν, τὰ δὲ µετ'
αὐτὰς ἤδη πάθη. Νῦν δὲ λέγοµεν οὐκ οὐσίας ὅλως εἶναι συµπληρωτικὰ τὰ τῆς τινὸς οὐσίας· οὐ γὰρ
οὐσίας προσθήκη γίνεται τῷ ἀνθρώπῳ καθὸ ἄνθρωπος εἰς οὐσίαν· ἀλλ' ἔστιν οὐσία ἄνωθεν, πρὶν ἐπὶ
τὴν  διαφορὰν  ἐλθεῖν,  ὥσπερ  καὶ  ζῷον  ἤδη,  πρὶν  ἐπὶ  τὸ  λογικὸν  ἥκειν. Πῶς  οὖν  τὰ  τέτταρα  γένη
συµπληροῖ  τὴν  οὐσίαν  οὔπω  ποιὰν  οὐσίαν  ποιοῦντα;  Οὐδὲ  γὰρ  τινά.  Ὅτι  µὲν  οὖν  τὸ  ὂν  πρῶτον,
εἴρηται, καὶ ὡς ἡ κίνησις οὐκ ἂν εἴη ἄλλο οὐδ' ἡ στάσις οὐδὲ θάτερον οὐδὲ ταὐτόν, δῆλον· καὶ ὅτι οὐ
ποιότητα ἐνεργάζεται ἡ κίνησις αὕτη, ἴσως µὲν φανερόν, λεχθὲν δὲ µᾶλλον ποιήσει σαφέστερον. Εἰ
γὰρ ἡ κίνησις ἐνέργειά ἐστιν αὐτῆς, ἐνεργείᾳ δὲ τὸ ὂν καὶ ὅλως τὰ  πρῶτα, οὐκ ἂν
µ
συ βεβηκὸς εἴη ἡ
κίνησις, ἀλλ' ἐνέργεια οὖσα ἐνεργείᾳ ὄντος οὐδ' ἂν συµπληρωτικὸν ἔτι λέγοιτο, ἀλλ' αὐτή· ὥστε οὐκ
ἐµβέβηκεν  εἰς  ὕστερόν  τι  οὐδ'  εἰς  ποιότητα,  ἀλλ'  εἰς  τὸ  ἅµα  τέτακται.  Οὐ  γὰρ  ἔστιν  ὄν,  εἶτα
κεκίνηται, οὐδὲ ἔστιν ὄν, εἶτα ἔστη· οὐδὲ πάθος ἡ στάσις· καὶ ταὐτὸν δὲ καὶ θάτερον οὐχὕστερα, ὅτι
µὴ ὕστερον ἐγένετο πολλά, ἀλλ' ἦν ὅπερ ἦν <ἓν πολλά>· εἰ δὲ πολλά, καὶ ἑτερότης, καὶ εἰ ἓν πολλά,
καὶ ταὐτότης. Καὶ ταῦτα εἰς τὴν οὐσίαν ἀρκεῖ· ὅταν δὲ µέλλῃ πρὸς τὰ κάτω προιέναι, τότε ἄλλα, ἃ
οὐκέτι  οὐσίαν  ποιεῖ,  ἀλλὰ  ποιὰν  οὐσίαν  καὶ  ποσὴν  οὐσίαν,  καὶ  γιγνέσθω  γένη  οὐ  πρῶτα. Τὸ  δὲ
<«πρός  τι»  παραφυάδι  ἐοικὸς>  πῶς  ἂν  ἐν  πρώτοις;  Ἑτέρου  γὰρ  πρὸς  ἕτερον  καὶ  οὐ  πρὸς  αὐτὸ  ἡ
σχέσις [καὶ πρὸς ἄλλο]. «Ποῦ» δὲ καὶ «πότε» ἔτι πόρρω. Τό τε γὰρ«ποῦ» ἄλλο ἐν ἄλλῳ, ὥστε δύο·
τὸ  δὲ  γένος  ἓν  δεῖ  εἶναι,  οὐ  σύνθεσιν·  καὶ  οὐδὲ  τόπος  ἐκεῖ·  νῦν  δὲ  ὁ  λόγος  περὶ  τῶν  ὄντων  κατ'
ἀλήθειαν.  Ὅ  τε  χρόνος  εἰ  ἐκεῖ,  σκεπτέον·  µᾶλλον  δὲ  ἴσως  οὔ.  Εἰ  δὲ  καὶ  <µέτρον>  καὶ  οὐχ  ἁπλῶς
µέτρον, ἀλλὰ <κινήσεως>, δύο καὶ σύνθετον τὸ ὅλον καὶ κινήσεως ὕστερον, ὥστε οὐχ ὅπου κίνησις ἐν
ἴσῃ διαιρέσει. Τὸ δὲ «ποιεῖν» καὶ τὸ «πάσχειν» ἐν κινήσει, εἰ ἄρα ἐκεῖ τὸ πάσχειν· καὶ τὸ ποιεῖν δὲ
δύο·  ὁµοίως  καὶ  τὸ  πάσχειν·  οὐδέτερον  οὖν  ἁπλοῦν.  Καὶ  τὸ  «ἔχειν»  δύο  καὶ  τὸ  «κεῖσθαι»  ἄλλο  ἐν
ἄλλῳ  οὕτως,  ὥστε  τρία. Ἀλλὰ  τὸ  καλὸν  καὶ  τὸ  ἀγαθὸν  καὶ  αἱ  ἀρεταὶ  διὰ  τί  οὐκ  ἐν  τοῖς  πρώτοις,

ἐπιστήµη, νοῦς; Ἢ τὸ µὲν ἀγαθόν, εἰ τὸ πρῶτον, ἣν δὴ λέγοµεν τὴν τοῦ ἀγαθοῦ φύσιν, καθ' ἧς οὐδὲν
κατηγορεῖται, ἀλλ' ἡµεῖς µὴἔχοντες ἄλλως
µ
ση ῆναι οὕτω λέγοµεν, γένος οὐδενὸς ἂν εἴη. Οὐ γὰρ κατ'
ἄλλων λέγεται ἢ ἦν ἂν καθ' ὧν λέγεται ἕκαστον ἐκεῖνο λεγόµενον. Καὶ πρὸ οὐσίας δὲ ἐκεῖνο, οὐκ ἐν
οὐσίᾳ. Εἰ δ' ὡς ποιὸν τὸ ἀγαθόν, ὅλως τὸ ποιὸν οὐκ ἐν τοῖς πρώτοις. Τί οὖν ἡ τοῦ ὄντος φύσις οὐκ
ἀγαθόν;  Ἢ  πρῶτον  µὲν  ἄλλως  καὶ  οὐκ  ἐκείνως  ὡς  τὸ  πρῶτον·  καὶ  ὧς  ἐστιν  ἀγαθὸν  οὐχ  ὡς  ποιόν,
ἀλλ' ἐν αὐτῷ. Ἀλλὰ καὶ τὰ ἄλλα ἔφαµεν γένη ἐν αὐτῷ, καὶ διότι κοινόν τι ἦν ἕκαστον καὶ ἐν πολλοῖς
ἑωρᾶτο,  γένος.  Εἰ  οὖν  καὶ  τὸ  ἀγαθὸν  ὁρᾶται  ἐφ'  ἑκάστῳ  µέρει  τῆς  οὐσίας  ἢ  τοῦ  ὄντος  ἢ  ἐπὶ  τοῖς
πλείστοις, διὰ τί οὐ γένος καὶ ἐν τοῖς πρώτοις; Ἢ ἐν ἅπασι τοῖς µέρεσιν οὐ ταὐτόν, ἀλλὰ πρώτως καὶ
δευτέρως καὶ ὑστέρως· ἢ γὰρ ὅτι θάτερον παρὰ θατέρου, τὸ ὕστερον παρὰ τοῦ προτέρου, ἢ ὅτι παρ'
ἑνὸς  πάντα  τοῦ  ἐπέκεινα,  ἄλλα  δ'  ἄλλως  κατὰ  φύσιν  τὴν  αὐτῶν  µεταλαµβάνει.  Εἰ  δὲ  δὴ  καὶ  γένος
ἐθέλει  τις  θέσθαι,  ὕστερον·  ὕστερον  γὰρ  τῆς  οὐσίας  καὶ  τοῦ  τί  ἐστι  τὸ  εἶναι  αὐτὸ  ἀγαθόν,  κἂν  ἀεὶ
συνῇ,  ἐκεῖνα  δὲ  ἦν  τοῦ  ὄντος  ᾗ  ὂν  καὶ  εἰς  τὴν  οὐσίαν.  Ἐντεῦθεν  γὰρ  καὶ  τὸ<ἐπέκεινα  τοῦ  ὄντος>,
ἐπειδὴ  τὸ  ὂν  καὶ  ἡ  οὐσία  οὐ  δύναται  µὴ  πολλὰ  εἶναι,  ἀλλὰ  ἀνάγκη  αὐτῷ  ἔχειν  ταῦτα,  ἠριθµ µ
η ένα
γένη, καὶ εἶναι ἓν πολλά. Εἰ µέντοι τὸ ἀγαθὸν τὸ ἓν τὸ ἐν τῷ ὄντι – µὴ ὀκνοῖµεν λέγειν τὴν ἐνέργειαν
αὐτοῦ τὴν κατὰ φύσιν πρὸς τὸ ἓν τοῦτο εἶναι τὸ ἀγαθὸν αὐτοῦ, ἵν' ἐκεῖθεν ἀγαθοειδὲς ᾖ – ἔσται τὸ
ἀγαθὸν τούτῳ ἐνέργεια πρὸς τὸ ἀγαθόν· τοῦτο δὲ ἡ ζωὴ αὐτοῦ· τοῦτο δὲ ἡ κίνησις, ἣ ἤδη ἐστὶν ἕν τι
τῶν γενῶν. Περὶ δὲ τοῦ καλοῦ, εἰ µὲν ἐκεῖνο ἡ πρώτη καλλονή, τὰ αὐτὰ ἂν καὶ παραπλήσια λέγοιτο
τοῖς ἐπὶ τοῦ ἀγαθοῦ λόγοις· καὶ εἰ τὸ ἐπὶ τῇ ἰδέᾳ οἷον ἀποστίλβον, ὅτι µὴ τὸ αὐτὸ ἐν πᾶσι, καὶ ὅτι
ὕστερον τὸ ἐπιστίλβειν. Εἰ δὲ οὐκ ἄλλο τι τὸ καλὸν ἢ ἡ οὐσία αὐτή, ἐν τῇ οὐσίᾳ εἴρηται. Εἰ δὲ πρὸς
ἡµᾶς  τοὺς  ὁρῶντας  τῷ  τοιόνδε  πάθος  ποιεῖν  ἐστι,  τοῦτο  τὸ  ἐνεργεῖν  κίνησις,  καὶ  εἰ  πρὸς  ἐκεῖνο  ἡ
ἐνέργεια, κίνησις. Ἔστι δὲ καὶ ἡ ἐπιστήµη αὐτοκίνησις ὄψις οὖσα τοῦ ὄντος καὶ ἐνέργεια, ἀλλ' οὐχ
ἕξις· ὥστε καὶ αὐτὴ ὑπὸ τὴν κίνησιν, εἰ δὲ βούλει, ὑπὸ τὴν στάσιν, ἢ καὶ ὑπ' ἄµφω· εἰ δὲ ὑπ' ἄµφω, ὡς
µικτόν·  εἰ  τοῦτο,  ὕστερον  τὸ  µικτόν.  Ὁ  δὲ  νοῦς  ὂν  νοοῦν  καὶ  σύνθετον  ἐκ  πάντων,  οὐχ  ἕν  τι  τῶν
γενῶν· καὶ ἔστινὁ ἀληθινὸς νοῦς ὂν µετὰ πάντων καὶ ἤδη πάντα τὰ ὄντα, τὸ δὲ ὂν µ
[ όνον] ψιλὸν εἰς
γένος λαµβανόµενον στοιχεῖον αὐτοῦ. ∆ικαιοσύνη δὲ καὶ σωφροσύνη καὶ ὅλως ἀρετὴ ἐνέργειαί τινες
νοῦ πᾶσαι· ὥστε οὐκ ἐν πρώτοις καὶ ὕστερα γένους καὶ εἴδη. Γένη δὴ ὄντα τὰ τέτταρα ταῦτα καὶ
πρῶτα ἆρα καθ' αὑτὸ ἕκαστον εἴδη ποιεῖ; Οἷον τὸ ὂν διαιροῖτο ἂν ἤδη ἐφ' ἑαυτοῦ ἄνευ τῶν ἄλλων;
Ἢ οὔ· ἐπειδὴ ἔξωθεν τοῦ γένους λαβεῖν δεῖ τὰς διαφοράς, καὶ εἶναι µὲν τοῦ ὄντος διαφορὰς ᾗ ὄν, οὐ
µέντοι τὰς διαφορὰς αὐτό. Πόθεν οὖν ἕξει; Οὐ γὰρ δὴ ἐκ τῶν οὐκ ὄντων. Εἰ δὴ ἐξ ὄντων, ἦν δὲ τὰ
γένη τὰ τρία τὰ λοιπά, δῆλον ὅτι ἐκ τούτων καὶ µετὰ τούτων προστιθεµένων καὶ συνδυαζοµένων καὶ
ἅµα γινοµένων. Ἀλλὰ ἅµα γινόµενα τοῦτο δὴ ἐποίει τὸ ἐκ πάντων. Πῶς οὖν τὰ ἄλλα ἐστὶ µετὰ τὸ ἐκ
πάντων; Καὶ πῶς γένη πάντα ὄντα εἴδη ποιεῖ; Πῶς δὲ ἡ κίνησις εἴδη κινήσεως καὶ ἡ στάσις καὶ τὰ
ἄλλα; Ἐπεὶ κἀκεῖνο δεῖ παραφυλάττειν, ὅπως µὴ ἀφανίζοιτο ἕκαστον ἐν τοῖς εἴδεσι, µηδ' αὖ τὸ γένος
κατηγορούµενον  ᾖ  µόνον  ὡς  ἐν  ἐκείνοις  θεωρούµενον,  ἀλλ'  ᾖ  ἐκείνοις  ἅµα  καὶ  ἐν  αὑτῷ  καὶ
µιγνύµενον αὖ καθαρὸν καὶ µὴ µιγνύµενον ὑπάρχῃ, µηδ' ἄλλως συντελοῦν εἰς οὐσίαν αὐτὸ ἀπολλύῃ.
Περὶ µὲν δὴ τούτων σκεπτέον. Ἐπεὶ δὲ ἔφαµεν τὸ ἐκ πάντων τῶν ὄντων νοῦν εἶναι ἕκαστον, πρὸ δὲ
πάντων  ὡς  εἰδῶν  καὶ  µερῶν  τὸ  ὂν  καὶ  τὴν  οὐσίαν  τιθέµεθα  [νοῦν  εἶναι],  τὸν  ἤδη  νοῦν  ὕστερον
λέγοµεν  εἶναι.  Καὶ  δὴ  ταύτην  τὴν  ἀπορίαν  χρήσιµον  πρὸς  τὸ  ζητούµενον  ποιησώµεθα  καὶ  οἷον
παραδείγµατι  χρησάµενοι  εἰς  γνῶσιν  τῶν  λεγοµένων  αὐτοὺς  ἐµβιβάζωµεν. Λάβωµεν  οὖν  τὸν  µὲν
εἶναι  νοῦν  οὐδὲν  ἐφαπτόµενον  τῶν  ἐν  µέρει  οὐδ'  ἐνεργοῦντα  περὶ  ὁτιοῦν,  ἵνα  µὴ  τὶς  νοῦς  γίγνοιτο,
ὥσπερἐπιστήµη πρὸ τῶν ἐν µέρει εἰδῶν, καὶ ἡ ἐν εἴδει δὲ ἐπιστήµη πρὸ τῶν ἐν αὐτῇ µερῶν· πᾶσα µὲν
οὐδὲν τῶν ἐν µέρει δύναµις πάντων, ἕκαστον δὲ ἐνεργείᾳ ἐκεῖνο, καὶ δυνάµει δὲ πάντα, καὶ ἐπὶ τῆς
καθόλου ὡσαύτως· αἱ µὲν ἐν εἴδει, αἳ ἐν τῇ ὅλῃ δυνάµει κεῖνται, αἱ δὴ τὸ ἐν εἴδει λαβοῦσαι, δυνάµει
εἰσὶν  ἡ  ὅλη·  κατηγορεῖται  γὰρ  ἡ  πᾶσα,  οὐ  µόριον  τῆς  πάσης·  αὐτήν  γε  µὴν  δεῖ  ἀκέραιον  ἐφ'  αὑτῆς
εἶναι. Οὕτω δὴ ἄλλως µὲν νοῦν τὸν ξύµπαντα εἰπεῖν εἶναι, τὸν πρὸ τῶν καθέκαστον ἐνεργείᾳ ὄντων,
ἄλλως δὲ ἐκδέ<χεσθαι> ἑκάστους, τοὺς µὲν ἐν µέρει ἐκ πάντων πληρωθέντας, τὸν δ' ἐπὶ πᾶσι νοῦν
χορηγὸν µὲν τοῖς καθέκαστα, δύναµιν δὲ αὐτῶν εἶναι καὶ ἔχειν ἐν τῷ καθόλου ἐκείνους, ἐκείνους τε
αὖ ἐν αὐτοῖς ἐν µέρει οὖσιν ἔχειν τὸν καθόλου, ὡς ἡ τὶς ἐπιστήµη τὴν ἐπιστήµην. Καὶ εἶναι καὶ καθ'
αὑτὸν τὸν µέγαν νοῦν καὶ ἑκάστους αὖ ἐν αὐτοῖς ὄντας, καὶ ἐµπεριέχεσθαι αὖ τοὺς ἐν µέρει τῷ ὅλῳ
καὶ τὸν ὅλον τοῖς ἐν µέρει, ἑκάστους ἐφ' ἑαυτῶν καὶ ἐν ἄλλῳ καὶ ἐφ' ἑαυτοῦ ἐκεῖνον καὶ ἐν ἐκείνοις,
καὶ ἐν ἐκείνῳ µὲν πάντας ἐφ' ἑαυτοῦ ὄντι δυνάµει, ἐνεργείᾳ ὄντι τὰ πάντα ἅµα, δυνάµει δὲ ἕκαστον
χωρίς, τοὺς δ' αὖ ἐνεργείᾳ µὲν ὅ εἰσι, δυνάµει δὲ τὸ ὅλον. Καθόσον µὲν γὰρ τοῦτο ὃ λέγονταί εἰσιν,
ἐνεργείᾳ εἰσὶν ἐκεῖνο ὃ λέγονται· ᾗ δ' ἐν γένει ἐκεῖνο, δυνάµει ἐκεῖνο. Ὃ δ' αὖ, ᾗ µὲν γένος, δύναµις
πάντων τῶν ὑπ' αὐτὸ εἰδῶν καὶ οὐδὲν ἐνεργείᾳ ἐκείνων, ἀλλὰ πάντα ἐν αὐτῷ ἥσυχα· ᾗ δὲ ὅ ἐστι πρὸ
τῶν  εἰδῶν  ἐνεργείᾳ,  τῶν  οὐ  καθέκαστα.  ∆εῖ  δή,  εἴπερ  ἐνεργείᾳ  ἔσονται  οἱ  ἐν  εἴδει,  τὴν  ἀπ'  αὐτοῦ
ἐνέργειαν  αἰτίαν  γίγνεσθαι. Πῶς  οὖν  µένων  αὐτὸς  ἓν  τῷ  λόγῳ  τὰ  ἐν  µέρει  ποιεῖ;  Τοῦτο  δὲ  ταὐτὸν
πῶς  ἐκ  τῶν  τεττάρων  ἐκείνων  τὰ  λεγόµενα  ἐφεξῆς.  Ὅρα  τοίνυν  ἐν  τούτῳ  τῷ  µεγάλῳ  νῷ  καὶ
ἀµηχάνῳ, οὐ πολυλάλῳ ἀλλὰ πολύνῳ νῷ, τῷ πάντα νῷ καὶ ὅλῳ καὶ οὐ µέρει οὐδὲ τινὶ νῷ, ὅπως ἔνι
τὰ πάντα ἐξ αὐτοῦ. Ἀ
µ
ριθ ὸν δὴ πάντως ἔχει ἐν τούτοις οἷς ὁρᾷ, καὶ ἔστι δὲ ἓν καὶ πολλά, καὶ ταῦτα
δὲ  δυνάµεις  καὶ  θαυµασταὶ  δυνάµεις  οὐκ  ἀσθενεῖς,  ἀλλ'  ἅτε  καθαραὶ  οὖσαι  µέγισταί  εἰσι  καὶ  οἷον
σφριγῶσαι καὶ ἀληθῶς δυνάµεις, οὐ τὸ µέχρι τινὸς ἔχουσαι· ἄπειροι τοίνυν καὶ ἀπειρία καὶ τὸµέγα.
Τοῦτο τοίνυν τὸ µέγα σὺν τῷ ἐν αὐτῷ καλῷ τῆς οὐσίας καὶ τῇ περὶ αὐτὸ ἀγλαΐᾳ καὶ τῷφωτὶ ὡς ἐν νῷ
ὄντα  ἰδὼν  ὁρᾷς  καὶ  τὸ  ποιὸν  ἤδη  ἐπανθοῦν,  µετὰ  δὲ  τοῦ  συνεχοῦς  τῆς  ἐνεργείαςµέγεθος

προφαινόµενον τῇ σῇ προσβολῇ ἐν ἡσύχῳ κείµενον, ἑνὸς δὲ καὶ δύο ὄντων καὶ τριῶν καὶ τὸ µέγεθος
τριττὸν ὂν καὶ τὸ ποσὸν πᾶν. Τοῦ δὲ ποσοῦ ἐνορωµένου καὶ τοῦ ποιοῦ καὶ ἄµφω εἰς ἓν ἰόντων καὶ
οἷον γινοµένων καὶ σχῆµα ὅρα. Εἰσπίπτοντος δὲ τοῦ θατέρου καὶ διαιροῦντος καὶ τὸ ποσὸν καὶ τὸ
ποιὸν  σχηµάτων  τε  διαφοραὶ  καὶ  ποιότητος  ἄλλαι.  Καὶ  ταὐτότης  µὲν  συνοῦσα  ἰσότητα  ποιεῖ  εἶναι,
ἑτερότης δὲ ἀνισότητα ἐν ποσῷ ἔν τε ἀριθµῷ ἔν τε µεγέθει, ἐξ ὧν καὶ κύκλους καὶ τετράγωνα καὶ τὰ
ἐξ ἀνίσων σχήµατα, ἀριθµούς τε ὁµοίους καὶ ἀνοµοίους, περιττούς τε καὶ ἀρτίους. Οὖσα γὰρ ἔννους
ζωὴ καὶ ἐνέργεια οὐκ ἀτελὴς οὐδὲν παραλείπει ὧν εὑρίσκοµεν νῦν νοερὸν ἔργον ὄν, ἀλλὰ πάντα ἔχει
ἐν τῇ αὐτῆς δυνάµει ὄντα αὐτὰ ἔχουσα ὡς ἂν νοῦς ἔχοι. Ἔχει δὲ νοῦς ὡς ἐν νοήσει, νοήσει δὲ οὐ τῇ
ἐν διεξόδῳ· παραλέλειπται δὲ οὐδὲν τῶν ὅσα λόγοι, ἀλλ' ἔστιν εἷς οἷον λόγος, µέγας, τέλειος, πάντας
περιέχων,  ἀπὸ  τῶν  πρώτων  αὐτοῦ  ἐπεξιών,  µᾶλλον  δὲ  ἀεὶ  ἐπεξελθών,  ὥστε  µηδέποτε  τὸ  ἐπεξιέναι
ἀληθὲς εἶναι. Ὅλως γὰρ πανταχοῦ, ὅσα ἄν τις ἐκ λογισµοῦ λάβοι ἐν τῇ φύσει ὄντα, ταῦτα εὑρήσει ἐν
νῷ ἄνευ λογισµοῦὄντα, ὥστε νοµίζειν τὸ ὂν νοῦν λελογισµένον οὕτω ποιῆσαι, οἷον καὶ ἐπὶ τῶν λόγων
τῶν τὰ ζῷα ποιούντων· ὡς γὰρ ἂν ὁ ἀκριβέστατος λογισµὸς λογίσαιτο ὡς ἄριστα, οὕτως ἔχει πάντα
ἐν τοῖς λόγοις πρὸ λογισµοῦ οὖσι. Τί χρὴ προσδοκᾶν ἐν τοῖς πρὸ φύσεως καὶ τῶν λόγων τῶν ἐν αὐτῇ
[ἐν τοῖς ἀνωτέρω] εἶναι; Ἐν οἷς γὰρ ἡ οὐσία οὐκ ἄλλο τι ἢ νοῦς, καὶ οὐκ ἐπακτὸν οὔτε τὸ ὂν αὐτοῖς
οὔτε ὁ νοῦς, ἀµογητὶ ἂν εἴη ἄριστα ἔχον, εἴπερ κατὰ νοῦν κείσεται, καὶ τοῦτο ὄν, ὃ θέλει νοῦς καὶ
ἔστι· διὸ καὶ ἀληθινὸν καὶ πρῶτον· εἰ γὰρ παρ' ἄλλου, ἐκεῖνο νοῦς.
µ
Σχη άτων δὴ πάντων ὀφθέντων
ἐν  τῷ  ὄντι  καὶ  ποιότητος  ἁπάσης – ἦν  γὰρ  οὔ  τις·  οὐδὲ  γὰρ  ἦν  εἶναι  µίαν  τῆς  θατέρου  φύσεως
ἐνούσης, ἀλλὰ µία καὶ πολλαί· καὶ γὰρ ταὐτότης ἦν· ἓν δὲ καὶ πολλά, καὶ ἐξ ἀρχῆς τὸ τοιοῦτον ὄν,
ὥστε  ἐν  πᾶσιν  εἴδεσι  τὸ  ἓν  καὶ  πολλά·  µεγέθη  δὴ  διάφορα  καὶ  σχή    µατα  διάφορα  καὶ  ποιότητες
διάφοροι· οὐ γὰρ ἦν οὐδὲ  µ
θε ιτὸν ἦν παραλελεῖφθαι οὐδέν· τέλειον γὰρ ἐκεῖ τὸ πᾶν ἢ οὐκ ἂν ἦν πᾶν
–  καὶ  ζωῆς  ἐπιθεούσης,  µᾶλλον  δὲ  συνούσης  πανταχοῦ,  πάντα  ἐξ  ἀνάγκης  ζῷα  ἐγίνετο,  καὶ  ἦν  καὶ
σώµατα  ὕλης  καὶ  ποιότητος  ὄντων.
µ
Γενο ένων  δὲ  πάντων  ἀεὶ  καὶµενόντων  καὶ  ἐν  τῷ  εἶναι  αἰῶνι
περιληφθέντων,  χωρὶς  µὲν  ἕκαστον  ὅ  ἐστιν  ὄντων,  ὁµοῦ  δ'  αὖ  ἐν  ἑνὶ  ὄντων,  ἡ  πάντων  ἐν  ἑνὶ  ὄντων
οἷον συµπλοκὴ καὶ σύνθεσις νοῦς ἐστι. Καὶ ἔχων µὲν τὰ ὄντα ἐν αὐτῷ <ζῷόν> ἐστι <παντελὲς> καὶ ὅ
<ἐστι ζῷον>, τῷ δ' ἐξ αὐτοῦ ὄντι παρέχων ἑαυτὸν ὁρᾶσθαι νοητὸν γενόµενος ἐκείνῳ δίδωσιν ὀρθῶς
λέγεσθαι. Καὶ ᾐνιγµένως Πλάτωνι τὸ <ᾗπερ οὖν νοῦς ἐνούσας ἰδέας> ἐν <τῷ παντελεῖ ζῴῳ οἷαί τε
ἔνεισι καὶ ὅσαι καθορᾷ>. Ἐπεὶ καὶ ψυχὴµετὰ νοῦν, καθόσον ψυχὴ ἔχουσα ἐν αὑτῇ, ἐν τῷ πρὸ αὐτῆς
βέλτιον καθορᾷ· καὶ ὁ νοῦς ἡµῶν ἔχων ἐν τῷ πρὸ αὐτοῦ βέλτιον καθορᾷ· ἐν µὲν γὰρ αὐτῷ καθορᾷ
µόνον,  ἐν  δὲ  τῷ  πρὸ  αὐτοῦ  καὶ  καθορᾷ  ὅτι  καθορᾷ.  Ὁ  δὴ  νοῦς  οὗτος,  ὅν  φαµεν  καθορᾶν,  οὐκ
ἀπαλλαγεὶς τοῦ πρὸ αὐτοῦ ἐξ αὐτοῦ ὤν, ἅτε ὢν ἐξ ἑνὸς πολλὰ καὶ τὴν τοῦ θατέρου φύσιν συνοῦσαν
ἔχων,  εἷς  πολλὰ  γίνεται.  Εἷς  δὲ  νοῦς  καὶ  πολλὰ  ὢν  καὶ  τοὺς  πολλοὺς  νοῦς  ποιεῖ  ἐξ  ἀνάγκης  τῆς
τοιαύτης. Ὅλως δὲ οὐκ ἔστι τὸ ἓν ἀριθµῷ λαβεῖν καὶ ἄτοµον· ὅ τι γὰρ ἂν λάβῃς, εἶδος· ἄνευ γὰρ
ὕλης.  ∆ιὸ  καὶ  τοῦτο  αἰνιττόµενος  ὁ  Πλάτων  εἰς  <ἄπειρά>  φησι  <κατακερµατίζεσθαι  τὴν  οὐσίαν>.
Ἕως µὲν γὰρ εἰς ἄλλο εἶδος, οἷον ἐκ γένους, οὔπω ἄπειρον· περατοῦται γὰρ τοῖς γεννηθεῖσιν εἴδεσι·
τὸ δ' ἔσχατον εἶδος ὃ µὴ διαιρεῖται εἰς εἴδη, µᾶλλον ἄπειρον. Καὶ τοῦτό ἐστι τὸ <τότε δὲ ἤδη εἰς τὸ
ἄ
µ
πειρον εθέντα  ἐᾶν  χαίρειν>.  Ἀλλ'  ὅσον  µὲν  ἐπ'  αὐτοῖς,  ἄπειρα·  τῷ  δὲ  ἑνὶ  περιληφθέντα  εἰς
ἀριθµὸνἔρχεται ἤδη. Νοῦς µὲν οὖν ἔχει τὸ µεθ' ἑαυτὸν ψυχήν, ὥστε ἐν ἀριθµῷ εἶναι, καὶ ψυχὴν µέχρι
τοῦ  ἐσχάτου  αὐτῆς,  τὸ  δὲ  ἔσχατον  αὐτῆς  ἤδη  ἄπειρον  παντάπασι.  Καὶ  ἔστι  νοῦς  µὲν  ὁ
τοιοῦτοςµέρος, καίπερ τὰ πάντα ἔχων, καὶ ὁ πᾶς <µέρος> καὶ οἱ αὐτοῦ µέρη ἐνεργείᾳ ὄντος αὐτοῦ
ὄντες µ
[ έρος], ψυχὴ δὲ µέρος µέρους, ἀλλ' ὡς ἐνέργεια ἐξ αὐτοῦ. Ὅτε µὲν γὰρ ἐν αὐτῷ ἐνεργεῖ, τὰ
ἐνεργούµενα οἱ ἄλλοι νοῖ, ὅτε δὲ ἐξ αὐτοῦ, ψυχή. Ψυχῆς δὲ ἐνεργούσης ὡς γένους ἢ εἴδους αἱ ἄλλαι
ψυχαὶ ὡς εἴδη. Καὶ τούτων αἱ ἐνέργειαι διτταί· ἡ µὲν πρὸς τὸ ἄνω νοῦς, ἡ δὲ πρὸς τὸ κάτω αἱ ἄλλαι
δυνάµεις κατὰ λόγον, ἡ δὲ ἐσχάτη ὕλης ἤδη ἐ
µ
φαπτο ένη καὶ µορφοῦσα. Καὶ τὸ κάτω αὐτῆς τὸ ἄλλο
πᾶν οὐ κωλύει εἶναι ἄνω. Ἢ καὶ τὸ κάτω λεγόµενον αὐτῆς ἴνδαλµά ἐστιν αὐτῆς, οὐκ ἀ
µ
ποτετ
µ
η ένον
δέ, ἀλλ' ὡς τὰ ἐν τοῖς κατόπτροις, ἕως ἂν τὸ ἀρχέτυπον παρῇ ἔξω. ∆εῖ δὲ λαβεῖν, πῶς τὸ ἔξω. Καὶ
µέχρι τοῦ πρὸ τοῦ εἰδώλου ὁ νοητὸς κόσµος ἅπας τέλεος ἐκ πάντων νοητῶν, ὥσπερ ὅδε µίµ µ
η α ὢν
ἐκείνου,  καθόσον  οἷόν  τε  ἀποσῴζειν  εἰκόνα  ζῴου  ζῷον  αὐτό,  ὡς  τὸ  γεγραµµένον  ἢ  τὸ  ἐν  ὕδατι
φάντασµα τοῦ πρὸ ὕδατος καὶ γραφῆς δοκοῦντος εἶναι. Τὸ δὲµίµ µ
η α τὸ ἐν γραφῇ καὶ ὕδατι οὐ τοῦ
συναµφοτέρου,  ἀλλὰ  τοῦ  ἑτέρου  τοῦ  µορφωθέντος  ὑπὸ  θατέρου.  Νοητοῦ  τοίνυν  εἰκὼν  ἔχουσα
ἰνδά µ
λ ατα  οὐ  τοῦ  πεποιηκότος,  ἀλλὰ  τῶν  περιεχοµένων  ἐν  τῷ  πεποιηκότι,  ὧν  καὶ  ἄνθρωπος  καὶ
ἄλλο πᾶν ζῷον· ζῷον δὲ καὶ τοῦτο καὶ τὸ πεποιηκός, ἄλλως ἑκάτερον καὶ ἄµφω ἐν νοητῷ.

VI,3 Περὶ τῶν γενῶν τοῦ ὄντος τρίτον (44)

Περὶ µὲν τῆς οὐσίας ὅπῃ δοκεῖ, καὶ ὡς συµφώνως ἂν ἔχοι πρὸς τὴν τοῦ Πλάτωνος δόξαν, εἴρηται. ∆εῖ
δὲ καὶ περὶ τῆς ἑτέρας φύσεως ἐπισκέψασθαι, πότερα τὰ αὐτὰ γένη θετέον, ἅπερ κἀκεῖ ἐθέµεθα, ἢ
πλείω ἐνταῦθα πρὸς ἐκείνοις ἄλλα τιθέντας ἢ ὅλως ἕτερα, ἢ τὰ µὲν ὡς ἐκεῖ, τὰ δ' ἄλλως. ∆εῖ µέντοι
τὸ «ταὐτὰ» ἀναλογίᾳ καὶ ὁµω νυµίᾳ λαµβάνειν· τοῦτο δὲ φανήσεται γνωσθέντων. Ἀρχὴ δὲ ἡµῖν ἥδε·
ἐπειδὴ περὶ τῶν αἰσθητῶν ὁ λόγος ἡµῖν, πᾶν δὲ τὸ αἰσθητὸν τῷδε τῷ κόσµῳ περιείληπται, περὶ τοῦ
κόσµου ἀναγκαῖον ἂν εἴη ζητεῖν διαιροῦντας τὴν φύσιν αὐτοῦ καὶ ἐξ ὧν ἔστι διαιροῦντας κατὰ γένη

θεῖναι,  ὥσπερ  ἂν  εἰτὴν  <φωνὴν>  διῃρούµεθα  <ἄπειρον>  οὖσαν  εἰς  ὡρισµένα  ἀνάγοντες  τὸ  ἐν
πολλοῖς ταὐτὸν εἰς ἕν, εἶτα πάλιν ἄλλο καὶ ἕτερον αὖ, ἕως εἰς ἀριθµόν τινα θέντες ἕκαστον αὐτῶν, τὸ
µὲν ἐπὶ τοῖς ἀτόµοις εἶδος λέγοντες, τὸ δ' ἐπὶ τοῖς εἴδεσι γένος. Τὸ µὲν οὖν ἐπὶ τῆς φωνῆς ἕκαστον
εἶδος καὶ ὁµοῦ πάντα τὰ φανέντα εἰς ἓν ἦν ἀνάγειν, καὶ κατηγορεῖν πάντων <στοιχεῖον> ἢ φωνήν·
ἐπὶ δὲ ὧν ζητοῦµεν οὐχ οἷόν τε, ὡς δέδεικται. ∆ιὸ δεῖ πλείω γένη ζητεῖν, καὶ ἐν τῷδε τῷ παντὶ ἕτερα
ἐκείνων,  ἐπειδὴ  καὶ  ἕτερον  τοῦτο  ἐκείνου  καὶ  οὐ  συνώνυµον,  ὁµώνυµον  δὲ  καὶ  εἰκών. Ἀλλ'  ἐπεὶ  καὶ
ἐνταῦθα ἐν τῷ µίγµατι καὶ ἐν τῇ συνθέσει τὸ µέν ἐστι σῶµα, τὸ δὲ ψυχή – ζῷον γὰρ τὸ πᾶν – ἡ δὲ
ψυχῆς φύσις ἐν ἐκείνῳ τῷ νοητῷ καὶ οὐδ' ἁ µ
ρ όσει οὐδ' εἰς οὐσίας τῆς ἐνταῦθα λεγοµένης σύνταξιν,
ἀφοριστέον, εἰ καὶ χαλεπῶς, ὅµως µὴν τῆς ἐνταῦθα πραγµατείας, ὥσπερ ἂν εἴ τις βουλόµενος τοὺς
πολίτας  συντάξαι  πόλεώς  τινος,  οἷον  κατὰ  τιµήσεις  ἢ  τέχνας,  τοὺςἐ
µ
πιδη οῦντας  ξένους  παραλίποι
χωρίς. Περὶ δὲ τῶν  παθηµάτων, ὅσα  µετὰ τοῦ σώµατος ἢ διὰ τὸ σῶµα περὶ ψυχὴν συµβαίνει, περὶ
τούτων ἐπισκεπτέον ὕστερον, ὅπως τακτέον, ὅταν περὶ τῶν ἐνταῦθα ζητῶµεν. Καὶ πρῶτον περὶ τῆς
λεγοµένης  οὐσίας  θεωρητέον  συγχωροῦντας  τὴν  περὶ  τὰ  σώµατα  φύσιν  ὁµωνύµως  ἢ  οὐδὲ  ὅλως
οὐσίαν διὰ τὸ ἐφαρµόττειν τὴν ἔννοιαν ῥεόντων, ἀλλὰ γένεσιν οἰκείως λέγεσθαι. Εἶτα τῆς γενέσεως
τὰ µὲν τοιά, τὰ δὲ τοιά· καὶ τὰ µὲν σώµατα εἰς ἕν, τά τε ἁπλᾶ τά τε σύνθετα, τὰ δὲ συµβεβηκότα ἢ
παρακολουθοῦντα,  διαιροῦντας  ἀπ'  ἀλλήλων  καὶ  ταῦτα.  Ἢ  τὸ  µὲν  ὕλην,  τὸ  δὲ  εἶδος  ἐπ'  αὐτῇ,  καὶ
χωρὶς ἑκάτερον ὡς γένος ἢ ὑφ' ἓν ἄµφω, ὡς οὐσίαν ἑκάτερον ὁµωνύµως ἢ γένεσιν. Ἀλλὰ τί τὸ κοινὸν
ἐπὶ ὕλης καὶ εἴδους; Πῶς δὲ γένος ἡ ὕλη καὶ τίνων; Τίς γὰρ διαφορὰ ὕλης; Ἐν τίνι δὲ τὸ ἐξ ἀµφοῖν
τακτέον; Εἰ δὲ τὸ ἐξ ἀµφοῖν εἴη αὐτὸ ἡ σωµατικὴ οὐσία, ἐκείνων δὲ ἑκάτερον οὐ σῶµα, πῶς ἂν ἐν ἑνὶ
τάττοιτο  καὶ  τῷ  αὐτῷµετὰ  τοῦ  συνθέτου;  Πῶς  δ'  ἂν  τὰ  στοιχεῖά  τινος  µετ'  αὐτοῦ;  Εἰ  δ'  ἀπὸ  τῶν
σωµάτων ἀρχοίµεθα, ἀρχοίµεθ' ἂν ἀπὸ συλλαβῶν. ∆ιὰ τί δὲ οὐκ ἀνάλογον, εἰ καὶ µὴ κατὰ ταὐτὰ ἡ
διαίρεσις, λέγοιµεν ἂν ἀντὶ µὲν τοῦ ἐκεῖ ὄντος ἐνταῦθα τὴν ὕλην, ἀντὶ δὲ τῆς ἐκεῖ κινήσεως ἐνταῦθα
τὸ εἶδος, οἷον ζωήν τινα καὶ τελείωσιν τῆς ὕλης, τῆς δὲ ὕλης τὴν οὐκ ἔκστασιν κατὰ τὴν στάσιν, καὶ
τὸ ταὐτὸν καὶ θάτερον οὔσης καὶ ἐνταῦθα ἑτερότητος πολλῆς καὶ ἀνοµοιότητος µᾶλλον; Ἢ πρῶτον
µὲν ἡ ὕλη οὐχ οὕτως ἔχει καὶ λαµβάνει τὸ εἶδος ὡς ζωὴν αὐτῆς οὐδὲ ἐνέργειαν αὐτῆς, ἀλλ' ἔπεισιν
ἀλλαχόθεν οὐκ ὄν τι ἐκείνης. Εἶτα ἐκεῖ τὸ εἶδος ἐνέργεια καὶ κίνησις, ἐνταῦθα δὲ ἡ κίνησις ἄλλο καὶ
συµβεβηκός·  τὸ  δὲ  εἶδος  στάσις  αὐτῆς  µᾶλλον  καὶ  οἷον  ἡσυχία·  ὁρίζει  γὰρ  ἀόριστον  οὖσαν.  Τό  τε
ταὐτὸν ἐκεῖ καὶ τὸ ἕτερον ἑνὸς τοῦ αὐτοῦ καὶ ἑτέρου ὄντος, ἐνταῦθα δὲ ἕτερον µεταλήψει, καὶ πρὸς
ἄλλο, καί τι ταὐτὸν καὶ ἕτερον, οὐδ' ὡς ἐκεῖ εἴη ἄν τι ἐν τοῖς ὑστέροις τι ταὐτὸν καί τι ἕτερον. Στάσις
δὲ τῆς ὕλης πῶς ἐπὶ πάντα ἑλκοµένης µεγέθη καὶ ἔξωθεν τὰς µορφὰς καὶ οὐκ αὐτάρκους ἑαυτῇ µετὰ
τούτων τὰ ἄλλα γεννᾶν; Ταύτην µὲν οὖν τὴν διαίρεσιν ἀφετέον. Πῶς δέ, λέγωµεν· ἔστι δὴ πρῶτον
οὕτως, τὸ µὲν ὕλην εἶναι, τὸ δὲ εἶδος, τὸδὲ µικτὸν ἐξ ἀµφοῖν, τὰ δὲ περὶ ταῦτα· τῶν δὲ περὶ ταῦτα τὰ
µὲν  κατηγορούµενα  µόνον,  τὰ  δὲ  καὶ  συµβεβηκότα·  τῶν  δὲ  συµβεβηκότων  τὰ  µὲν  ἐν  αὐτοῖς,  τὰ  δὲ
αὐτὰ ἐν ἐκείνοις, τὰ δὲ ἐνεργήµατα αὐτῶν, τὰ δὲ πάθη, τὰ δὲ παρακολουθήµατα. Καὶ τὴν µὲν ὕλην
κοινὸν µὲν καὶ ἐν πάσαις ταῖς οὐσίαις, οὐ µὴν γένος, ὅτι µηδὲ διαφορὰς ἔχει, εἰ µή τις τὰς διαφορὰς
κατὰ τὸ τὴνµὲν πυρίνην, τὴν δὲ τὴν ἀέρος µορφὴν ἔχειν. Εἰ δέ τις ἀρκοῖτο τῷ κοινῷ τῷ ἐν πᾶσιν οἷς
ἐστιν ὕλην εἶναι, ἢ ὡς ὅλον πρὸς µέρη, ἄλλως γένος ἂν εἴη· καὶ στοιχεῖον δὲ ἓν τούτῳ δυναµένου καὶ
τοῦ  στοιχείου  γένους  εἶναι.  Τὸ  δὲ  εἶδος  προσκειµένου  τοῦ  «περὶ  ὕλην»  ἢ  «ἐν  ὕλῃ»  τῶν  µὲν  ἄλλων
εἰδῶν χωρίζει, οὐ µὴν περιλαµβάνει πᾶν εἶδος οὐσιῶδες. Εἰ δὲ εἶδος λέγοµεν τὸ ποιητικὸν οὐσίας καὶ
λόγον τὸν οὐσιώδη κατὰ τὸ εἶδος, οὔπω τὴν οὐσίαν εἴποµεν πῶς δεῖ λαµβάνειν. Τὸ δὲ ἐξ ἀµφοῖν εἰ
τοῦτο  µόνον  οὐσίαν,  ἐκεῖνα  οὐκ  οὐσίας·  εἰ  δὲ  κἀκεῖνα  καὶ  τοῦτο,  τί  τὸ  κοινὸν  σκεπτέον.  Τὰ  δὲ
κατηγορούµενα  µόνον  ἐν  τῷ  πρός  τι  ἂν  εἴη,  οἷον  αἴτιον  εἶναι,  στοιχεῖον  εἶναι.  Τῶν  δὲ  ἐν  αὐτοῖς
συµβεβηκότων τὸ µὲν ποσὸν εἶναι, τὸ δὲ ποιὸν εἶναι, ἃ ἐν αὐτοῖς· τὰ δ' αὐτὰ ἐν ἐκείνοις ὡς τόπος καὶ
χρόνος,  τὰ  δὲ  ἐνεργήµατα  αὐτῶν  καὶ  πάθη  ὡς  κινήσεις,  τὰ  δὲ  παρακολουθήµατα  ὡς  τόπος  καὶ
χρόνος,  ὁ  µὲν  τῶν  συνθέτων,  ὁ  δὲ  τῆς  κινήσεως  ὁ  χρόνος.  Καὶ  τὰ  µὲν  τρία  <εἰ>  εἰς  ἕν,  εὕροιµεν
κοινόν  τι,  τὴν  ἐνταῦθα  ὁµώνυµον  οὐσίαν·  εἶτα  τὰ  ἄλλα  ἐφεξῆς,  πρός  τι,  ποσόν,  ποιόν,  ἐν  τόπῳ,  ἐν
χρόνῳ,  κίνησις,  τόπος,  χρόνος.  Ἢ  λειφθέντος  τόπου  καὶ  χρόνου  περιττὸν  τὸ  ἐν  χρόνῳ  καὶ  τόπῳ,
ὥστε εἶναι πέντε, ὡς ἓν τῶν πρώτων τριῶν·εἰ δὲ µὴ εἰς ἓν τὰ τρία, ἔσται ὕλη, εἶδος, συναµφότερον,
πρός τι, ποσόν, ποιόν, κίνησις. Ἢ καὶ ταῦτα εἰς τὰ πρός τι· περιεκτικὸν γὰρ µᾶλλον. Τί οὖν ταὐτὸν
ἐν  τοῖς  τρισί,  καὶ  τί  ἔσται,  ὃ  ταῦτα  ποιεῖ  οὐσίαν τὴν  ἐν  τούτοις;  Ἆρα  ὑποβάθραν  τινὰ  τοῖς  ἄλλοις;
Ἀλλ' ἡ µὲν ὕλη ὑποβάθρα καὶ<ἕδρα> δοκεῖ τῷ εἴδει εἶναι, ὥστε τὸ εἶδος οὐκ ἔσται ἐν οὐσίᾳ. Τό τε
σύνθετον ἄλλοις ὑποβάθρα καὶ ἕδρα, ὥστε καὶ τὸ εἶδος µετὰ τῆς ὕλης ὑποβεβλήσεται τοῖς συνθέτοις
ἢ  πᾶσί  γε  τοῖς  µετὰ  τὸ  σύνθετον,  οἷον  ποσῷ,  ποιῷ,  κινήσει.  Ἀλλ'  ἆρα  τὸ  µ
« ὴ  ἑτέρου»  ὃ  λέγεται;
Λευκὸν  µὲν  γὰρ  καὶµέλαν  ἄλλου  τοῦ  λελευκωµένου,  καὶ  τὸ  διπλάσιον  δὲ  ἑτέρου – λέγω  δὲ  οὐ  τοῦ
ἡµίσεος εἶναι, ἀλλὰ ξύλον διπλάσιον – καὶ πατὴρ ἄλλου ᾗ πατήρ ἐστι, καὶ ἡ ἐπιστήµη δὲ ἄλλου τοῦ
ἐν  ᾧ,  καὶ  τόπος  δὲ  πέρας  ἄλλου,  καὶ  χρόνος  µέτρον  ἄλλου.  Πῦρ  δὲ  οὐκ  ἄλλου,  οὐδὲ  ξύλον  καθὸ
ξύλον  ἄλλου,  οὐδ'  ἄνθρωπος  ἄλλου,  οὐδὲ  Σωκράτης,  οὐδ'  ὅλως  <ἡ  σύνθετος  οὐσία>  οὐδὲ  τὸ  κατὰ
τὴν οὐσίαν εἶδος ἄλλου, ὅτι οὐκ ἄλλου πάθος ἦν. Οὐ γὰρ τῆς ὕλης εἶδος, τοῦ δὲ συναµφοτέρουµέρος·
τὸ δὲ τοῦ ἀνθρώπου εἶδος καὶ ὁ ἄνθρωπος ταὐτόν· καὶ ἡ ὕλη µέρος ὅλου καὶ ἄλλου ὡς τοῦ ὅλου, οὐχ
ὡς  ἑτέρου  ὄντος  ἐκείνου,  οὗ  λέγεται·  λευκὸν  δὲ  ὃ  λέγεται  εἶναι,  ἑτέρου  ἐστίν.  Ὃ  οὖν  ἄλλου  ὂν
ἐκείνου  λέγεται,  οὐκ  οὐσία·  οὐσία  τοίνυν,  ὃ  ὅπερ  ἐστὶν  αὐτοῦ  ἐστιν,  ἢ  µέρος  ὂν  τοιούτου
συµπληρωτικόν ἐστι συνθέτου· ὄντος µὲν αὐτοῦ ἕκαστον µὲν ἢ ἑκάτερον αὐτοῦ, πρὸς δὲ τὸ σύνθετον
ἄλλον  τρόπον  ἐκείνου  λεγόµενον·  ἢ  εἰ  µὲν  µέρος,  πρὸς  ἄλλο  λεγόµενον,  καθ'  αὑτὸ  δὲ  φύσει  ἐν  τῷ

εἶναι ὅ ἐστιν, οὐχ ἑτέρου λεγόµενον. Κοινὸν δὲ καὶ τὸ ὑποκείµενον ἐπί τε τῆς ὕλης καὶ τοῦ εἴδους καὶ
τοῦ  συναµφοτέρου·    ἀλλὰ  ἄλλως  µὲν  ἡ  ὕλη  τῷ  εἴδει,  ἄλλως  δὲ  τὸ  εἶδος  τοῖς  πάθεσι  καὶ  τὸ
συναµφότερον. Ἢ οὔτε ἡ ὕλη ὑποκείµενον τῷ εἴδει – τελείωσις γὰρ τὸ εἶδος αὐτῆς καθόσον ὕλη καὶ
καθόσον δυνάµει – οὐδ' αὖ τὸ εἶδος ἐν ταύτῃ· µεθ' οὗ γάρ τι ἀπαρτίζει ἕν τι, οὐκ ἔσται θάτερον ἐν
θατέρῳ,  ἀλλ'  ἄµφω  ἡ  ὕλη  καὶ  τὸ  εἶδος  ὁµοῦ  ὑποκείµενα  ἄλλῳ – οἷον  ἄνθρωπος  καὶ  τὶς  ἄνθρωπος
ὑπόκεινται τοῖς πάθεσι καὶ προϋπάρχουσι τῶν ἐνεργειῶν καὶ τῶν παρακολουθούντων – καὶ ἀφ' ἧς δὲ
τὰ ἄλλα καὶ δι' ἣν τὰ ἄλλα καὶ περὶ ὃ τὸ πάσχειν καὶ ἀφ' ἧς τὸ ποιεῖν. Ἀκουστέον δὲ ταῦτα περὶ τῆς
ἐνθάδε  οὐσίας
µ
λεγο ένης·  εἰ  δέ  πῃ  ταῦτα  καὶ  ἐπ'  ἐκείνης  συµβαίνει,  ἴσως  µὲν  κατ'  ἀναλογίαν  καὶ
ὁµωνύµως. Καὶ γὰρ τὸ πρῶτον ὡς πρὸς τὰ µετ' αὐτὸ λέγεται. Οὐ γὰρ ἁπλῶς πρῶτον, ἀλλ' ἔστιν ὡς
πρὸς  ἐκεῖνα  ἔσχατα,  ἄλλα  πρῶτα  µετ'  ἐκεῖνα.  Καὶ  τὸ  ὑποκείµενον  ἄλλως,  καὶ  τὸ  πάσχειν  εἰ  ἐκεῖ
ἀµφισβητεῖται,  καὶ  εἰ  κἀκεῖ,  ἄλλο  τὸ  ἐκεῖ  πάσχειν.  Καὶ  <τὸ  µὴ  ἐν  ὑποκειµένῳ  εἶναι  κατὰ  πάσης
οὐσίας>, εἰ τὸ <ἐν ὑποκειµένῳ> εἶναι δεῖ <µὴ ὡς µέρος ὑπάρχειν τοῦ ἐν ᾧ ἐστι>, µηδ' οὕτως, ὥστε
µηδὲ  συντελεῖ µ
ν ετ'  ἐκείνου  εἰς  ἕν  τι·  µεθ'  οὗ  γὰρ  συντελεῖ  εἰς  <σύνθετον  οὐσίαν>,  ἐν  ἐκείνῳ  ὡς  ἐν
ὑποκειµένῳ οὐκ ἂν εἴη· ὥστε µήτε τὸ εἶδος ἐν τῇ ὕλῃ εἶναι ὡς ἐν ὑποκειµένῳ µήτε τὸν ἄνθρωπον ἐν
τῷ  Σωκράτει  µέρος  ὄντα  Σωκράτους.  Ὃ  οὖν  µὴ  ἐν  ὑποκειµένῳ,  οὐσία·  εἰ  δὲ  λέγοµεν  <µήτε  ἐν
ὑποκειµένῳ µήτε καθ' ὑποκειµένου>, προσθετέον «ὡς ἄλλου», ἵνα καὶ ὁ ἄνθρωπος λεγόµενος κατὰ
τοῦ τινὸς ἀνθρώπου περιλαµβάνηται τῷ λόγῳ ἐν  τῇ προσθήκῃ τῇ µ
« ὴ κατ' ἄλλου».  Ὅταν γὰρ τὸν
ἄνθρωπον  κατηγορῶ  τοῦ  Σωκράτους,  οὕτως  λέγω,  οὐχ  ὡς  τὸ  ξύλον  λευκόν,  ἀλλ'  ὡς  τὸ  λευκὸν
λευκόν·  τὸν  γὰρ  Σωκράτη  λέγων  ἄνθρωπον  τὸν  τινὰ  ἄνθρωπον  λέγω  ἄνθρωπον,  κατὰτοῦ  ἐν  τῷ
Σωκράτει  ἀνθρώπου  τὸν  ἄνθρωπον·  τοῦτο  δὲ  ταὐτὸν  τῷ  τὸν  Σωκράτη  Σωκράτη  λέγειν,  καὶ  ἔτι  τῷ
κατὰ ζῴου λογικοῦ τοιοῦδε τὸ ζῷον κατηγορεῖν. Εἰ δέ τις λέγοι <µὴ ἴδιον> εἶναι τῆς <οὐσίας> τὸ µὴ
ἐν  ὑποκειµένῳ  εἶναι, <τὴν>  γὰρ  <διαφορὰν  µηδ'>  αὐτὴν  <εἶναι  τῶν  ἐν  ὑποκειµένῳ>,  µέρος  οὐσίας
λαµβάνων <τὸ δίπουν> τοῦτο <οὐκ ἐν ὑποκειµένῳ> φησὶν<εἶναι>· ἐπεί, εἰ µὴ τὸ δίπουν λαµβάνοι, ὅ
ἐστι τοιάδε οὐσία, ἀλλὰ διποδίαν, µὴ οὐσίαν λέγων, ἀλλὰ ποιότητα, ἐν ὑποκειµένῳ ἔσται τὸ δίπουν.
Ἀλλ' οὐδὲ ὁ χρόνος ἐν ὑποκειµένῳ, οὐδ' ὁ τόπος. Ἀλλ' εἰ µὲν τὸ <µέτρον> λαµβάνεται <κινήσεως>
κατὰ  τὸ  µεµετρ µ
η ένον,  τὸ  µέτρον  ἐν  τῇ  κινήσει  ὑπάρξει  ὡς  ἐν  ὑποκειµένῳ,  ἥ  τε  κίνησις  ἐν  τῷ
κινουµένῳ· εἰ δὲ κατὰ τὸ µετροῦν λαµβάνεται, ἐν τῷ µετροῦντι ἔσται τὸ µέτρον. Ὁ δὲ <τόπος, πέρας
τοῦ περιέχοντος> ὤν, ἐν ἐκείνῳ. Καὶ τὸ περὶ ταύτην τὴν οὐσίαν, περὶ ἧς ὁ λόγος; Γίνεται ἐναντίως ἢ
κατὰ  ἓν  τούτων  ἢ  κατὰ  πλείω  ἢ  κατὰ  πάντα  τὰ  εἰ
µ
ρη ένα  λαµβάνεσθαι  τὴν  οὐσίαν  τὴν  τοιαύτην
ἐφαρµοττόντων  καὶ  τῇ  ὕλῃ  καὶ  τῷ  εἴδει  καὶ  τῷ  συναµφοτέρῳ  τῶν  εἰρηµένων. Εἰ  δέ  τις  λέγοι,  ὡς
ταῦτα µὲν ἔστω τεθεωρ µ
η ένα  περὶ  τὴν οὐσίαν,  ὃ δ' ἔστιν οὐκ εἴρηται, αἰτεῖ ἔτι ἴσως αἰσθητὸν ἰδεῖν
τοῦτο· τὸ δ'«ἔστι» τοῦτο καὶ τὸ «εἶναι» οὐκ ἂν ὁρῷτο. Τί οὖν; τὸ πῦρ οὐκ οὐσία καὶ τὸ ὕδωρ; Οὐσία
οὖν  ἑκάτερον,  ὅτι  ὁρᾶται;  οὔ.  Ἀλλὰ  τῷ  ὕλην  ἔχειν;  οὔ.  Ἀλλὰ  τῷ  εἶδος;  οὐδὲ  τοῦτο.  Ἀλλ'  οὐδὲ  τῷ
συναµφότερον.  Ἀλλὰ  τίνι  δή;  τῷ  εἶναι.  Ἀλλὰ  καὶ  τὸ  ποσὸν  ἔστι,  καὶ  τὸ  ποιὸν  ἔστιν.  Ἡµεῖς  δὴ
φήσοµεν ἄρα, ὅτι ὁµωνύµως. Ἀλλὰ τί τὸ <«ἔστιν»> ἐπὶ πυρὸς καὶ γῆς καὶ τῶν τοιούτων [τὸ ἔστι] καὶ
τίς ἡ διαφορὰ τούτου τοῦ «ἔστι» καὶ τοῦ ἐπὶ τῶν ἄλλων; Ἢ ὅτι τὸ µὲν ἁπλῶς εἶναι λέγει καὶ ἁπλῶς
ὄν, τὸ δὲ λευκὸν εἶναι. Τί οὖν; τὸ εἶναι τὸ προσκείµενον τῷ λευκῷ ταὐτὸν τῷ ἄνευ προσθήκης; Οὐχί,
ἀλλὰ τὸ µὲν πρώτως ὄν, τὸ δὲ κατὰ µετάληψιν καὶ δευτέρως. Τό τε γὰρ λευκὸν προστεθὲν πεποίηκε
τὸ ὂν λευκόν, τό τε ὂν τῷ «λευκὸν» προστεθὲν πεποίηκε <τὸ> λευκὸν ὄν, ὥστε ἑκατέρῳ, τῷ µὲν ὄντι
συµβεβηκὸς τὸ λευκόν, τῷ δὲ λευκῷ συµβεβηκὸς τὸ ὄν. Καὶ οὐχ οὕτως λέγοµεν, ὡς ἂν εἴποι τις τὸν
Σωκράτη  λευκὸν  καὶ  τὸ  λευκὸν  Σωκράτη·  ἐν  γὰρ  ἀµφοτέροις  ὁ  Σωκράτης  ὁ  αὐτός,  ἀλλ'  ἴσως  τὸ
λευκὸν οὐ ταὐτόν· ἐπὶ γὰρ τοῦ «τὸ λευκὸν Σωκράτης» ἐµπεριείληπται ὁ Σωκράτης τῷ λευκῷ, ἐν δὲ
τῷ  «Σωκράτης  λευκὸς»  καθαρῶς
µ
συ βεβηκὸς  τὸ  λευκόν.  Καὶ  ἐνταῦθα  «τὸ  ὂν  λευκὸν»  συµβεβηκὸς
ἔχει τὸ λευκόν, ἐν δὲ τῷ «τὸ λευκὸν ὂν» τὸ λευκὸν συνειληµµένον τὸ ὄν. Καὶ ὅλως τὸ µὲν λευκὸν ἔχει
τὸ εἶναι, ὅτι περὶ τὸ ὂν καὶ ἐν ὄντι· παρ' ἐκείνου οὖν τὸ εἶναι· τὸ δὲ ὂν παρ' αὐτοῦ τὸ ὄν, παρὰ δὲ τοῦ
λευκοῦ τὸ λευκόν, οὐχ ὅτι αὐτὸ ἐν τῷ λευκῷ, ἀλλ' ὅτι τὸ λευκὸν ἐν αὐτῷ. Ἀλλ' ἐπεὶ καὶ τοῦτο τὸ ὂν
τὸ  ἐν  τῷ  αἰσθητῷ  οὐ  παρ'  αὐτοῦ  ὄν,  λεκτέον,  ὅτι  παρὰ  τοῦ  ὄντως  ὄντος  ἔχει  τὸ  ὄν,  παρὰ  δὲ  τοῦ
ὄντως  λευκοῦ  ἔχει  τὸ  λευκὸν  εἶναι,  κἀκείνου  τὸ  λευκὸν  ἔχοντος  κατὰ  µετάληψιν  τοῦ  ἐκεῖ  ὄντος
ἔχοντος τὸ εἶναι. Εἰ δέ τις λέγοι παρὰ τῆς ὕλης ἔχειν τὰ τῇδε ὅσα ἐπ' αὐτῆς τὸ εἶναι, πόθεν ἕξειἡ ὕλη
τὸ εἶναι καὶ τὸ ὂν ἀπαιτήσοµεν. Ὅτι δὲ µὴ πρῶτον ἡ ὕλη, εἴρηται ἐν ἄλλοις. Εἰ δέ, ὅτι τὰ ἄλλα οὐκ
ἂν συσταίη µὴ ἐπὶ τῆς ὕλης, τὰ αἰσθητὰ φήσοµεν. Πρὸ τούτων δὲ οὖσαν ὕστερον πολλῶν εἶναι καὶ
τῶν ἐκεῖ πάντων οὐδὲν κωλύει ἀµυδρὸν τὸ εἶναι ἔχουσαν καὶ ἧττον ἢ τὰ ἐφ' αὑτῆς, ὅσῳ τὰ µὲν λόγοι
καὶ µᾶλλον ἐκ τοῦ ὄντος, ἡ δ' ἄλογος παντελῶς, σκιὰ λόγου καὶ ἔκπτωσις λόγου· εἰ δέ τις λέγοι, ὅτι
τὸ  εἶναι  αὕτη  δίδωσι  τοῖς  ἐπ'  αὐτῆς,  ὥσπερ  ὁ  Σωκράτης  τῷ  ἐπ'  αὐτοῦ  λευκῷ,  λεκτέον,  ὅτι  τὸ  µὲν
µᾶλλον ὂν δοίη ἂν τῷ ἧττον ὄντι τὸ [ἧττον] εἶναι, τὸ δὲ ἧττον ὂν οὐκ ἂν δοίη τῷ µᾶλλον ὄντι. Ἀλλ' εἰ
µᾶλλον ὂν τὸ εἶδος τῆς ὕλης, οὐκέτι κοινόν τι τὸ ὂν κατ' ἀµφοῖν, οὐδ' ἡ οὐσία γένος ἔχον τὴν ὕλην, τὸ
εἶδος,  τὸ  συναµφότερον,  ἀλλὰ  κοινὰ  µὲν  πολλὰ  αὐτοῖς  ἔσται,  ἅπερ  λέγοµεν,  διάφορον  δ'  ὅµως  τὸ
εἶναι.  Περὶ  γὰρ  ἐλαττόνως  ὂν  µᾶλλον  ὂν  προςελθὸν  τάξει  µὲν  πρῶτον  ἂν  εἴη,  οὐσίᾳ  δὲ  ὕστερον·
ὥστε,  εἰ  µὴ  ἐπίσης  τὸ  εἶναι  τῇ  ὕλῃ  καὶ  τῷ  εἴδει  καὶ  τῷ  συ
µ
να φοτέρῳ,  κοινὸν  µὲν  οὐκ  ἂν  ἔτι  εἴη  ἡ
οὐσία ὡς γένος. Ἄλλως µέντοι ἕξει πρὸς τὰ µετὰ ταῦτα, ὡς κοινόν τι πρὸς ἐκεῖνα ἔχουσα τῷ αὐτῶν
εἶναι, ὡς ζωῆς ἡ µέν τιςἀµυδρά, ἡ δὲ ἐναργεστέρα, καὶ εἰκόνων ἡ µέν τις ὑποτύπωσις, ἡ δὲ ἐξεργασία
µᾶλλον. Εἰ δὲ τῷ ἀµυδρῷ τοῦ εἶναι µετροῖ τις τὸ εἶναι, τὸ δὲ ἐν τοῖς ἄλλοις πλέον ἐῴη, τούτῳ πάλιν
αὖ κοινὸν ἔσται τὸ εἶναι. Ἀλλὰ µήποτε οὐχ οὕτω δεῖ ποιεῖν. Ἄλλο γὰρ ἕκαστον ὅλον, ἀλλ' οὐ κοινόν

τι τὸ ἀµυδρόν, ὥσπερ ἐπὶ τῆς ζωῆς οὐκ ἂν εἴη κοινόν τι ἐπὶ θρεπτικῆς καὶ αἰσθητικῆς καὶ νοερᾶς. Καὶ
ἐνταῦθα  τοίνυν  τὸ  εἶναι  ἄλλο  τὸ  ἐπὶ  τῆς  ὕλης  καὶ  εἴδους,  καὶ  συνάµφω  ἀφ'  ἑνὸς  ἄλλως  καὶ  ἄλλως
ῥυέντος. Οὐ γὰρ µόνον δεῖ, εἰ τὸ δεύτερον ἀπὸ τοῦ πρώτου, τὸ δὲ τρίτον ἀπὸ τοῦ δευτέρου, τὸ µὲν
µᾶλλον,  τὸ  δὲ  ἐφεξῆς  χεῖρον  καὶ  ἔλαττον,  ἀλλὰ  κἂν  ἀπὸ  τοῦ  αὐτοῦ    ἄµφω,  ᾖ  δὲ  τὸ  µὲν  µᾶλλον
µετασχὸν πυρός, οἷον κέραµος, τὸ δὲ ἧττον, ὥστε µὴ κέραµος γενέσθαι. Τάχα δὲ οὐδ' ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ
ἡ ὕλη καὶ τὸ εἶδος· διαφορὰ γὰρ καὶ ἐν ἐκείνοις. Ἀλλ' ἆρα τὸ µὲν διαιρεῖν εἰς στοιχεῖα ἐᾶν δεῖ, καὶ
µάλιστα περὶ τῆς αἰσθητῆς οὐσίας λέγοντα, ἣν δεῖ αἰσθήσειµᾶλλον ἢ λόγῳ λαµβάνειν, καὶ τὸ ἐξ ὧν
σύγκειται  µὴ  προσποιεῖσθαι – οὐ  γὰρ  οὐσίαι  ἐκεῖνα,  ἢ  οὐκ  ἂν  αἰσθηταί  γε  οὐσίαι – ἑνὶ  δὲ  γένει
περιλαµβάνοντα  τὸ  κοινὸν  ἐπὶ  λίθου  καὶ  γῆς  καὶ  ὕδατος  καὶ  τῶν  ἐκ  τούτων  φυτῶν,  ᾗ  αἰσθητά,  καὶ
ζῴων ὡσαύτως; Οὐ γὰρ παραλελείψεται ἡ ὕλη οὐδὲ τὸ εἶδος· ἡ γὰρ αἰσθητὴ οὐσία ἔχει ταῦτα· ὕλη
γὰρ καὶ εἶδος πῦρ καὶ γῆ καὶ τὰ µεταξύ, τὰ δὲ σύνθετα ἤδη πολλαὶ οὐσίαι εἰς ἕν. Καὶ τὸ κοινὸν πᾶσι
τούτοις,  ᾗ  τῶν  ἄλλων  κεχώρισται·  ὑποκείµενα  γὰρ  ταῦτα  τοῖς  ἄλλοις  καὶ  οὐκ  ἐν  ὑποκειµένῳ  οὐδὲ
ἄλλου·  καὶ  ὅσα  εἴρηται,  ὑπάρχει  ταύτῃ.  Ἀλλ'  εἰ  ἡ  αἰσθητὴ  οὐσία  οὐκ  ἄνευ  µεγέθους  οὐδ'  ἄνευ
ποιότητος,  πῶς  ἔτι  τὰ  συµβεβηκότα  χωριοῦµεν;  Χωρίζοντες  γὰρ  ταῦτα,  τὸ  µέγεθος,  τὸ  σχῆµα,  τὸ
χρῶµα, ξηρότητα, ὑγρότητα, τί τὴν οὐσίαν αὐτὴν θησόµεθα; ποιαὶ γὰρ οὐσίαι αὗται. Ἀλλὰ τί ἐστι,
περὶ  ὃ  συµβαίνει  τὰ  ποιοῦντα  ἐκ  τοῦ  µόνον  οὐσίαν  εἶναι  ποιὰν  οὐσίαν  εἶναι;  καὶ  ἔσται  τὸ  πῦρ  οὐχ
ὅλον  οὐσία,  ἀλλάτι  αὐτοῦ,  οἷον  µέρος;  τοῦτο  δὲ  τί  ἂν  εἴη;  Ἢ  ὕλη.  Ἀλλὰ  ἆρά  γε  ἡ  αἰσθητὴ  οὐσία
συµφόρησίς  τις  ποιοτήτων  καὶ  ὕλης,  καὶ  ὁµοῦ  µὲν  πάντα  ταῦτα  συµπαγέντα  ἐπὶ  ὕλης  µιᾶς  οὐσία,
χωρὶς  δὲ  ἕκαστον  λαµβανόµενον  τὸ  µὲν  ποιόν,  τὸ  δὲ  ποσὸν  ἔσται,  ἢ  ποιὰ  πολλά;  Καὶ  ὃ  µὲν  ἂν
ἐλλεῖ
µ
πον ήπω ἀπηρτισµένην ἐᾷ γίνεσθαι τὴν ὑπόστασιν, µέρος τῆσδε τῆς οὐσίας, ὃ δ' ἂν γενοµένῃ τῇ
οὐσίᾳ  ἐ
µ
πισυ βῇ,  τὴν  οἰκείαν  ἔχει  τάξιν  οὐ  κρυπτόµενον  ἐν  τῷ  µίγµατι  τῷ  ποιοῦντι  τὴν
µ
λεγο ένην
οὐσίαν; Καὶ οὐ τοῦτό
µ
φη ι, ὡς ἐκεῖ µετὰ τῶν ἄλλων ὄν ἐστιν οὐσία,
µ
συ πληροῦν ἕνα ὄγκον τοσόνδε
καὶ  τοιόνδε,  ἀλλαχοῦ  δὲ  µὴ  συµπληροῦν  ποιόν,  ἀλλὰ  µηδὲ  ἐκεῖ  ἕκαστον  οὐσίαν,  τὸ  δ'  ὅλον  τὸ  ἐν
πάντων οὐσίαν. Καὶ οὐ δυσχεραντέον, εἰ τὴν οὐσίαν τὴν αἰσθητὴν ἐξ οὐκ οὐσιῶν ποιοῦµεν· οὐδὲ γὰρ
τὸ ὅλον ἀληθὴς οὐσία, ἀλλὰ µιµούµενον τὴν ἀληθῆ, ἥτις ἄνευ τῶν ἄλλων τῶν περὶ αὐτὴν ἔχει τὸ ὂν
καὶ  τῶν  ἄλλων  ἐξ  αὐτῆς  γινοµένων,  ὅτι  ἀληθῶς  ἦν·  ὡδὶ  δὲ  καὶ  τὸ  ὑ
µ
ποβεβλη ένον  ἄγονον  καὶ  οὐχ
ἱκανὸν  εἶναι  ὄν,  ὅτι  µηδὲ  ἐξ  αὐτοῦ  τὰ  ἄλλα,  σκιὰ  δὲ  καὶ  ἐπὶ  σκιᾷ  αὐτῇ  οὔσῃ  ζωγραφία  καὶ  τὸ
φαίνεσθαι. Καὶ περὶ µὲν τῆς λεγοµένης οὐσίας αἰσθητῆς καὶ γένους ἑνὸς ταύτῃ. Εἴδη δ' αὐτοῦ τίνα
ἄν τις θεῖτο καὶ πῶς διέλοι; Σῶµα µὲν οὖν τὸ σύµπαν θετέον εἶναι, τούτων δὲ τὰ µὲν ὑλικώτερα, τὰ
δὲ  ὀργανικά·  ὑλικώτερα  µὲν  πῦρ,  γῆ,  ὕδωρ,  ἀήρ·  ὀργανικὰ  δὲ  τὰ  τῶν  φυτῶν  καὶ  τὰ  τῶν  ζῴων
σώµατα  κατὰ  τὰς  µορφὰς  τὰς  παραλλαγὰςσχόντα.  Εἶτα  εἴδη  γῆς  λαµβάνειν  καὶ  τῶν  ἄλλων
στοιχείων, καὶ ἐπὶ τῶν σωµάτων τῶν ὀργανικῶν τά τε φυτὰ κατὰ τὰς µορφὰς διαιροῦντα καὶ τὰ τῶν
ζῴων  σώµατα·  ἢ  τῷ  τὰ  µὲν  ἐπίγεια  καὶ  ἔγγεια,  καὶ  καθ'  ἕκαστον  στοιχεῖον  τὰ  ἐν  αὐτῷ·  ἢ  τῶν
σωµάτων  τὰ  µὲν  κοῦφα,  τὰ  δὲ  βαρέα,  τὰ  δὲ  µεταξύ,  καὶ  τὰ  µὲν  ἑστάναι  ἐν  µέσῳ,  τὰ  δὲ  περιέχειν
ἄνωθεν, τὰ δὲ µεταξύ· καὶ ἐν τούτων ἑκάστῳ σώµατα ἤδη σχήµασι διειληµµένα, ὡς εἶναι σώµατα τὰ
µὲν  ζῴων  οὐρανίων,  τὰ  δὲ  κατὰ  ἄλλα  στοιχεῖα·  ἢ  κατ'  εἴδη  διαστησάµενον  τὰ  τέσσαρα  τὸ  µετὰ
τοῦτο  ἄλλον  τρόπον  ἤδη  συµπλέκειν  καὶ  µιγνύντα  τὰς  διαφορὰς  αὐτῶν  κατὰ  τοὺς  τόπους  καὶ  τὰς
µορφὰς καὶ τὰς µίξεις, οἷον πύρινα ἢ γήινα τῷ πλείονι καὶ ἐπικρατοῦντι λεγόµενα. Τὸ δὲ <πρώτας>
καὶ  <δευτέρας>  λέγειν – «τόδε  τὸ  πῦρ»  καὶ  «πῦρ» – ἄλλως  µὲν  ἔχειν  διαφοράν,  ὅτι  τὸ  µὲν
καθέκαστον,  τὸ  δὲ  καθόλου,  οὐ  µέντοι  οὐσίας  διαφοράν·  καὶ  γὰρ  καὶ  ἐν  ποιῷ  «τὶ  λευκὸν»  καὶ
«λευκὸν» καὶ «τὶς γραµµατικὴ» καὶ «γραµµατική». Ἔπειτα τί ἔλαττον ἔχει ἡ γραµµατικὴ πρὸς τινὰ
γραµµατικὴν  καὶ  ὅλως  ἐπιστήµη  πρὸς  τινὰ  ἐπιστήµην;  Οὐ  γὰρ  ἡ
µµ
γρα
ατικὴ  ὕστερον  τῆς  τινος
γραµµατικῆς, ἀλλὰ µᾶλλον οὔσης γραµµατικῆς καὶ ἡ ἐν σοί· ἐπεὶ καὶ ἡ ἐν σοί τίς ἐστι τῷ ἐν σοί, αὐτὴ
δὲ ταὐτὸν τῇ καθόλου. Καὶ ὁ Σωκράτης οὐκ αὐτὸς ἔδωκε τῷ µὴ ἀνθρώπῳ τὸ εἶναι ἀνθρώπῳ, ἀλλ' ὁ
ἄνθρωπος τῷ Σωκράτει· µεταλήψει γὰρ ἀνθρώπου ὁ τὶς ἄνθρωπος. Ἔπειτα ὁ Σωκράτης τί ἂν εἴη ἢ
ἄνθρωπος τοιόσδε, τὸ δὲ «τοιόσδε» τί ἂν ἐργάζοιτο πρὸς τὸ µᾶλλον οὐσίαν εἶναι; Εἰ δ' ὅτι τὸ µὲν
«εἶδος µόνον ὁ ἄνθρωπος», τὸ δὲ «εἶδος ἐν ὕλῃ», ἧττον ἄνθρωπος κατὰ τοῦτο ἂν εἴη· ἐν ὕλῃ γὰρ ὁ
λόγος χείρων. Εἰ δὲ καὶ ὁ ἄνθρωπος οὐ καθ' αὑτὸ εἶδος, ἀλλ' ἐν ὕλῃ, τί ἔλαττον ἕξει τοῦ ἐν ὕλῃ, καὶ
αὐτὸς λόγος τοῦ ἔν τινι ὕλῃ; Ἔτι πρότερον τῇ φύσει τὸ γενικώτερον, ὥστε καὶ τὸ εἶδος τοῦ ἀτόµου·
τὸ  δὲ  πρότερον  τῇ  φύσει  καὶ  ἁπλῶς  πρότερον·  πῶς  ἂν  οὖν  ἧττον  εἴη;  Ἀλλὰ  τὸ  καθέκαστον  πρὸς
ἡµᾶς γνωριµώτερον ὂν πρότερον· τοῦτο δ' οὐκ ἐν τοῖς πράγµασι τὴν διαφορὰν ἔχει. Ἔπειτα οὕτως
οὐχ εἷς λόγος τῆς οὐσίας· οὐ γὰρ ὁ αὐτὸς τοῦ πρώτως καὶ δευτέρως, οὐδ' ὑφ' ἓν γένος. Ἔστι δὲ καὶ
οὕτως  διαιρεῖν,  θερµῷ  καὶ  ξηρῷ,  καὶ  ξηρῷ  καὶ  ψυχρῷ,  καὶ  ὑγρῷ  καὶ  ψυχρῷ,  ἢ  ὅπως  βούλεται  τὸν
συνδυασµὸν εἶναι, εἶτα ἐκ τούτων σύνθεσιν καὶ µίξιν· καὶ ἢ µένειν ἐνταῦθα στάντα ἐπὶ τοῦ συνθέτου,
ἢ  κατὰ  τὸ  ἔγγειον  καὶ  ἐπίγειον,  ἢ  κατὰ  τὰ µ
ς ορφὰς  καὶ  κατὰ  τὰς  τῶν  ζῴων  διαφοράς,  οὐ  τὰ  ζῷα
διαιροῦντα, ἀλλὰ κατὰ τὰ σώµατα αὐτῶν ὥσπερ ὄργανα διαιροῦντα. Οὐκ ἄτοπος δὲ ἡ κατὰ τὰς
µορφὰς  διαφορά,  εἴπερ  οὐδ'  ἡ  κατὰ  τὰς  ποιότητας  αὐτῶν  διαίρεσις,  θερµότης,  ψυχρότης  καὶ  τὰ
τοιαῦτα. Εἰ δέ τις λέγοι «ἀλλὰ κατὰ ταύτας ποιεῖ τὰ σώµατα», καὶ κατὰ τὰς µίξεις φήσοµεν ποιεῖν
καὶ κατὰ τὰ χρώµατα καὶ τὰ σχήµατα. Ἐπεὶ γὰρ περὶ αἰσθητῆς οὐσίας ὁ λόγος, οὐκ ἄτοπος ἂν εἴη,
διαφοραῖς εἰ λαµβάνοιτο ταῖς πρὸς τὴν αἴσθησιν· οὐδὲ γὰρ ὂν ἁπλῶς αὕτη, ἀλλ' αἰσθητὸν ὂν τὸ ὅλον
τοῦτο· ἐπεὶ καὶ τὴν δοκοῦσαν ὑπόστασιν αὐτῆς σύνοδον τῶν πρὸς αἴσθησιν ἔφαµεν εἶναι καὶ ἡ πίστις
τοῦ  εἶναι  παρὰ  τῆς  αἰσθήσεως  αὐτοῖς.  Εἰ  δὲ  ἄπειρος  ἡ  σύνθεσις,  κατ'  εἴδη  τῶν  ζῴων  διαιρεῖν,  οἷον
ἀνθρώπου  εἶδος  τὸ  ἐπὶ  σώµατι·  ποιότης  γὰρ  αὕτη  σώµατος,  τὸ  τοιοῦτον  εἶδος,  ποιότησι  δ'  οὐκ

ἄτοπον  διαιρεῖν.  Εἰ  δ'  ὅτι  τὰ  µὲν  ἁπλᾶ,  τὰ  δὲ  σύνθετα  εἴποµεν,  ἀντιδιαιροῦντες  τὸ  σύνθετον  τῷ
ἁπλῷ, ὑλικώτερα εἴ
µ
πο εν καὶ ὀργανικὰ οὐ προσποιούµενοι τὸ σύνθετον. Ἔστι δ' οὐκ ἀντιδιαίρεσις
τὸ σύνθετον πρὸς τὸ ἁπλοῦν εἶναι, ἀλλὰ κατὰ πρώτην διαίρεσιν τὰ ἁπλᾶ τῶν σωµάτων θέ
µ
ντα ίξαντα
αὐτὰ ἀπ' ἄλλης ἀρχῆς ὑποβεβηκυίας διαφορὰν συνθέτων ἢ τόποις ἢ µορφαῖς ποιεῖσθαι, οἷον τὰ µὲν
οὐράνια, τὰ δὲ γήινα. Καὶ περὶ µὲν τῆς ἐν τοῖς αἰσθητοῖς οὐσίας ἢ γενέσεως ταῦτα. Περὶ δὲ ποσοῦ
καὶ ποσότητος, ὡς ἐν ἀριθµῷ δεῖ τίθεσθαι καὶ µ
  εγέθει, καθόσον τοσοῦτον ἕκαστον, ὅ ἐστιν ἐν ἀριθµῷ
τῶν  ἐνύλων  καὶ  διαστήµατι  τοῦ  ὑποκειµένου – οὐ  γὰρ  περὶ  χωριστοῦ  ποσοῦ  ὁ  λόγος,  ἀλλ'  ὃ  ποιεῖ
τρίπηχυ  εἶναι  τὸ  ξύλον,  καὶ  ἡ
µ
πε πὰς  ἡ  ἐπὶ  τοῖς  ἵπποις – εἴρηται  πολλάκις,  ὅτι  ταῦτα  ποσὰ  µόνον
λεκτέον,  τόπον  δὲ  καὶ  χρόνον  µὴ  κατὰ  τὸ  ποσὸν  νενοῆσθαι,  ἀλλὰ  τὸν  µὲν  χρόνον    τῷ  <µέτρον
κινήσεως> εἶναι καὶ τῷ πρός τι δοτέον αὐτόν, τὸν δὲ τόπον σώµατος περιεκτικόν, ὡς καὶ τοῦτον ἐν
σχέσει καὶ τῷ πρός τι κεῖσθαι· ἐπεὶ καὶ ἡ κίνησις συνεχὴς καὶ οὐκ ἐν ποσῷ ἐτέθη. Μέγα δὲ καὶ µικρὸν
διὰ  τί  οὐκ  ἐν  ποσῷ;  Ποσότητι  γάρ  τινι  µέγα  τὸ  µέγα,  καὶ  τὸ  µέγεθος  δὲ  οὐ  τῶν  πρός  τι,  ἀλλὰ  τὸ
µεῖζον  καὶ  τὸ  ἔλαττον  τῶν  πρός  τι·  πρὸς  γὰρ  ἕτερον,  ὥσπερ  καὶ  τὸ  διπλάσιον.  ∆ιὰ  τί  οὖν  <ὄρος
µικρόν, κέγχρος δὲ µεγάλη>; Ἢ πρῶτον µὲν ἀντὶ τοῦ µ
« ικρότερον» λέγεται. Εἰ γὰρ πρὸς τὰ ὁµογενῆ
ὁµολογεῖται  καὶ  παρ'  αὐτῶν  εἰρῆσθαι,ὁµολογεῖται,  ὅτι  ἀντὶ  τοῦ  µ
« ικρότερον»  λέγεται.  Καὶ  µεγάλη
κέγχρος οὐχ ἁπλῶς λεγοµένη µ
« εγάλη», ἀλλὰ «κέγχρος µεγάλη»· τοῦτο δὲ ταὐτὸν «τῶν ὁµογενῶν».
τῶν δὲ ὁµογενῶν κατὰ φύσιν ἂν λέγοιτο µείζων. Ἔπειτα διὰ τί οὐ καὶ τὸ καλὸν λέγοιτο ἂν τῶν πρός
τι; Ἀλλά
µ
φα εν καλὸν µὲν καθ' ἑαυτὸ καὶ ποιόν, κάλλιον δὲ τῶν πρός τι· καίτοι καὶ καλὸν λεγόµενον
φανείη ἂν πρὸς ἄλλο αἰσχρόν, οἷον ἀνθρώπου κάλλος πρὸς θεόν· <πιθήκων>, φησίν, <ὁ κάλλιστος
αἰσχρὸς συµβάλλειν ἑτέρῳ γένει>· ἀλλ' ἐφ' ἑαυτοῦ µὲν καλόν, πρὸς ἄλλο δὲ ἢ κάλλιον ἢ τοὐναντίον.
Καὶ  ἐνταῦθα  τοίνυν  ἐφ'  ἑαυτοῦ  µὲν  µέγα  µετα<λήψει>  µεγέθους,  πρὸς  ἄλλο  δὲ  οὐ  τοιοῦτον.  Ἢ
ἀναιρετέον  τὸ  καλόν,  ὅτι  ἄλλο  κάλλιον  αὐτοῦ·  οὕτω  τοίνυν  οὐδ'  ἀναιρετέον  τὸµέγα,  ὅτι  ἔστι  τι
µεῖζον  αὐτοῦ·  ἐπεὶ  οὐδὲ  τὸ  µεῖζον  ὅλως  ἂν  εἴη  µὴ  µεγάλου  ὄντος,  ὥσπερ  οὐδὲ  κάλλιον  µὴ  καλοῦ.
Ἀπολειπτέον  τοίνυν  καὶ  ἐναντιότητα  εἶναι  περὶ  τὸ  ποσόν·  αἱ  γὰρ  ἔννοιαι  τὴν  ἐναντιότητα
συγχωροῦσιν,  ὅταν  µ
« έγα»  λέγωµεν  καὶ  ὅταν  µ
« ικρόν»,  ἐναντίας  τὰς  φαντασίας  ποιοῦσαι,  ὥσπερ
ὅταν  «πολλὰ»  καὶ  «ὀλίγα»·  καὶ  γὰρ  τὰ  παραπλήσια  περὶ  τοῦ  «ὀλίγα»  καὶ«πολλὰ»  λεκτέον.
«<Πολλοὶ>  γὰρ  οἱ  <ἐν  τῇ  οἰκίᾳ>«  ἀντὶ  τοῦ  «πλείους»·  τοῦτο  δὲ  πρὸς  ἄλλο·  καὶ «<ὀλίγοι  ἐν  τῷ
θεάτρῳ>« ἀντὶ τοῦ «ἐλάττους». Καὶ δεῖ ὅλως τὰ πολλὰ πολὺ λέγειν πλῆθος ἐν ἀριθµῷ – πλῆθος δὲ
πῶς τῶν πρός τι; – τοῦτο δὲ ταὐτὸν τῷ «ἐπέκτασις ἀριθµοῦ» τὸ δὲ ἐναντίον «συστολή». Τὸ δ' αὐτὸ
καὶ ἐπὶ τοῦ συνεχοῦς τῆς ἐννοίας τὸ συνεχὲς προαγούσης εἰς τὸ πόρρω. Ποσὸν µὲν οὖν, ὅταν τὸ ἓν
προέλθῃ  καὶ  τὸ
µ
ση εῖον.  Ἀλλ'  ἐὰν  µὲν  ταχὺ  στῇ  ἑκάτερον,  τὸ  µὲν  ὀλίγον,  τὸ  δὲ  µικρόν·  ἐὰν  δ'  ἡ
πρόοδος προϊοῦσα µὴ παύσηται ταχύ, τὸ µὲν πολύ, τὸ δὲµέγα. Τίς οὖν ὅρος; Τίς δὲ καλοῦ; Θερµοῦ
δέ; Καὶ ἔνι θερµότερον καὶ ἐνταῦθα. Ἀλλὰ λέγεται τὸµὲν θερµότερον πρός τι, τὸ δὲ θερµὸν ἁπλῶς
ποιόν. Ὅλως δὲ λόγον τινά, ὥσπερ καλοῦ, οὕτω καὶµεγάλου εἶναι, ὃς µεταληφθεὶς µέγα ποιεῖ, ὥσπερ
καλὸν ὁ τοῦ καλοῦ. Ἐναντιότης τοίνυν κατὰ ταῦτα περὶ τὸ ποσόν· κατὰ γὰρ τὸν τόπον οὐκέτι, ὅτι
µὴ τοῦ ποσοῦ· ἐπεὶ καί, εἰ τοῦ ποσοῦ ἦν ὁ τόπος, οὐκ ἦν ἐναντίον τὸ ἄνω τινὶ µὴ ὄντος τοῦ κάτω ἐν
τῷ  παντί.  Ἐν  δὲ  τοῖς  µέρεσι  τὸ  ἄνω  καὶ  κάτω  λεγόµενον  ἄλλο  οὐδὲν  ἂν
µ
ση αίνοι  ἢ  ἀνωτέρω  καὶ
κατωτέρω  καὶ  ὅµοιον  τῷ  «δεξιὸν»  καὶ«ἀριςτερόν»·  ταῦτα  δὲ  τῶν  πρός  τι.  Συλλαβῇ  δὲ  καὶ  λόγῳ
συµβαίνει ποσοῖς εἶναι καὶ ὑποκεῖσθαι τῷ ποσῷ· φωνὴ γὰρ ποσή· αὕτη δὲ κίνησίς τις· εἰς κίνησιν οὖν
ὅλως ἀνακτέον, ὥσπερ καὶ τὴν πρᾶξιν. Τὸ µὲν οὖν συνεχὲς ἀπὸ τοῦ διωρισµένου κεχωρίσθαι καλῶς
τῷ κοινῷ καὶ τῷ ἰδίῳ ὅρῳ εἴρηται· τὸ δ' ἐντεῦθεν ἤδη ἐπὶ µὲν ἀριθµοῦ περιττῷ, ἀρτίῳ. Καὶ πάλιν, εἴ
τινες  διαφοραὶ  τούτων  ἑκατέρου,  ἢ  παραλειπτέον  τοῖς  περὶ  ἀριθµὸν  ἔχουσιν  ἤδη,  ἢ δεῖ  ταύτας  µὲν
διαφορὰς  τῶν  µοναδικῶν  ἀριθµῶν  τίθεσθαι,  τῶν  δ'  ἐν  τοῖς  αἰσθητοῖς  οὐκέτι.  Εἰ  δὲ  τοὺς  ἐν  τοῖς
αἰσθητοῖς  ἀριθµοὺς  χωρίζει  ὁ  λόγος,  οὐδὲν  κωλύει  καὶ  τούτων  τὰς  αὐτὰς  νοεῖν  διαφοράς.  Τὸ  δὲ
συνεχὲς πῶς, εἰ τὸ µὲν γραµµή, τὸ δ' ἐπίπεδον, τὸ δὲ στερεόν; Ἢ τὸ µὲν ἐφ' ἕν, τὸ δ' ἐπὶ δύο, τὸ δ'
ἐπὶ  τρία,  οὐκ  εἰς  εἴδη  διαιρουµένου  δόξει,  ἀλλὰ  καταρίθµησιν  µόνον  ποιουµένου.  Ἐπεὶ  γὰρ  ἐν  τοῖς
ἀριθµοῖς οὕτω λαµβανοµένοις κατὰ τὸ πρότερον καὶ τὸ ὕστερον κοινόν τι ἐπ' αὐτῶν οὐκ ἔστι γένος,
οὐδ' ἐπὶ πρώτης καὶ δευτέρας καὶ τρίτης αὔξης κοινόν τι ἔσται. Ἀλλὰ ἴσως καθόσον ποσὸν τὸ ἴσον
ἐπ' αὐτοῖς, καὶ οὐ τὰ µὲν µᾶλλον ποσά, τὰ δὲ ἧττον, κἂν τὰ µὲν ἐπὶ πλείω τὰς διαστάσεις ἔχῃ, τὰ δὲ
ἐπ' ἔλαττον. Καὶ ἐπὶ τῶν ἀριθµῶν τοίνυν, καθόσον πάντες ἀριθµοί, τὸ κοινὸν ἂν εἴη· ἴσως γὰρ οὐχ ἡ
µονὰς τὴν δυάδα, οὐδ' ἡ δυὰς τὴν τριάδα, ἀλλὰ τὸ αὐτὸ πάντα. Εἰ δὲ µὴ γίνεται, ἀλλ' ἔστιν, ἡµεῖς δ'
ἐπινοοῦµεν γινόµενα, ἔστω ὁ µὲν ἐλάττων πρότερος, ὁ δὲ ὕστερος ὁ µείζων· ἀλλὰ καθόσον ἀριθµοὶ
πάντες,  ὑφ'  ἕν.  Καὶ  ἐπὶ  µεγεθῶν  τοίνυν  τὸ  ἐπ'  ἀριθµῶ µ
ν ετενεκτέον·  χωριοῦµεν  δὲ  ἀπ'  ἀλλήλων
γραµµήν, ἐπίπεδον, στερεόν, ὃ δὴ κέκληκε <σῶµα>, τῷ διάφορα τῷ εἴδει µεγέθη ὄντα εἶναι. Εἰ δὲ δεῖ
ἕκαστον  τούτων  διαιρεῖν,  γραµµὴν  µὲν  εἰς  εὐθύ,  περιφερές,  ἑλικοειδές,  ἐπίπεδον  δὲ  <εἰς>
εὐθύγραµµον  καὶ  περιφερὲς  σχῆµα,  στερεὸν  δὲ  εἰς  στερεὰ  σχήµατα,  σφαῖραν, [εἰς]  εὐθυγράµµους
πλευράς,  καὶ  ταῦτα  πάλιν,  οἷα  οἱ  γεωµέτραι  ποιοῦσι  τρίγωνα,  τετράπλευρα,  καὶ  πάλιν  ταῦτα  εἰς
ἄλλα, ἐπισκεπτέον. Τί γὰρ ἂν φαῖµεν εὐθεῖαν; Οὐ µέγεθος εἶναι; Ἢ ποιὸν µέγεθος τὸ εὐθὺ φαίη τις
ἄν.  Τί  οὖν  κωλύει  διαφορὰν  εἶναι  ᾗ  γραµµή; – οὐ  γὰρ  ἄλλου  τινὸς  τὸ  εὐθὺ  ἢ  γραµµῆς – ἐπεὶ  καὶ
οὐσίας  διαφορὰς  κοµί µ
ζο εν  παρὰ  τοῦ  ποιοῦ.  Εἰ  οὖν  γραµµὴ  εὐθεῖα,  ποσὸν  µετὰ  διαφορᾶς,  καὶ  οὐ
σύνθετον διὰ τοῦτο ἡ εὐθεῖα ἐξ εὐθύτητος καὶ γραµµῆς· εἰ δὲ σύνθετον, ὡς µετὰ οἰκείας διαφορᾶς.
Τὸ  δ'  ἐκ  τριῶν  γραµµῶν – τὸ  τρίγωνον – διὰ  τί  οὐκ  ἐν  τῷ  ποσῷ;  Ἢ  οὐχ  ἁπλῶς  τρεῖς  γραµµαὶ  τὸ
τρίγωνον, ἀλλὰ οὑτωσὶἐχουσῶν, καὶ τὸ τετράπλευρον τέσσαρες οὑτωσί· καὶ γὰρ ἡ γραµµὴ ἡ εὐθεῖα

οὑτωσὶ  καὶ  ποσόν.  Εἰ  γὰρ  τὴν  εὐθεῖαν  οὐ  ποσὸν  µόνον,  τί  κωλύει  καὶ  τὴν  πεπερασµένην  µὴ  ποσὸν
µόνον  λέγειν;  Ἀλλὰ  τὸ  πέρας  τῆς  γραµµῆς  στιγµὴ  καὶ  οὐκ  ἐν  ἄλλῳ.  Καὶ  τὸ  πεπερασµένον  τοίνυν
ἐπίπεδον ποσόν, ἐπείπερ γραµµαὶ περατοῦσιν, αἳ πολὺ µᾶλλον ἐν τῷ ποσῷ. Εἰ οὖν τὸ πεπερασµένον
ἐπίπεδον ἐν τῷ ποσῷ, τοῦτο δὲ ἢ τετράγωνον ἢ πολύπλευρον ἢ ἑξάπλευρον, καὶ τὰ σχήµατα πάντα
ἐν τῷ ποσῷ. Εἰ δ' ὅτι τὸ τρίγωνον λέγοµεν ποιὸν καὶ τὸ τετράγωνον, ἐν ποιῷ θησόµεθα, οὐδὲν κωλύει
ἐν πλείοσι κατηγορίαις θέσθαι τὸ αὐτό· καθὸ µὲν µέγεθος καὶ τοιόνδε µέγεθος, ἐν τῷ ποσῷ, καθὸ δὲ
τοιάνδε µορφὴν παρέχεται, ἐν ποιῷ. Ἧι καὶ αὐτὸ τοιάδε µορφὴ τὸ τρίγωνον, τί οὖν κωλύει καὶ τὴν
σφαῖραν  ποιὸν  λέγειν;  Εἰ  οὖν  τις  ὁµόσε  χωροῖ,  τὴν
µ
γεω ετρίαν  τοίνυν  οὐ  περὶ  µεγέθη,  ἀλλὰ  περὶ
ποιότητα καταγίνεσθαι. Ἀλλ' οὐ δοκεῖ τοῦτο, ἀλλ' ἡ πραγµατεία αὕτη περὶ µεγέθη. Αἱ δὲ διαφοραὶ
τῶν µεγεθῶν οὐκ ἀναιροῦσι τὸ µεγέθη αὐτὰ εἶναι, ὥσπερ οὐδ' αἱ τῶν οὐσιῶν οὐκ οὐσίας τὰς οὐσίας
εἶναι. Ἔτι πᾶν ἐπίπεδον πεπερασµένον, οὐ γὰρ οἷόν τε ἄπειρον εἶναί τι ἐπίπεδον. Ἔτι ὥσπερ, ὅταν
περὶ οὐσίαν ποιότητα λαµβάνω, οὐσιώδη ποιότητα λέγω, οὕτω καὶ πολὺ µᾶλλον, ὅταν τὰ σχήµατα
λαµβάνω, ποσότητος διαφορὰς λαµβάνω. Ἔπειτα, εἰ µὴ ταύτας διαφορὰς µεγεθῶν ληψόµεθα, τίνων
θησόµεθα;  Εἰ  δὲ  µεγεθῶν  εἰσι  διαφοραί,  τὰ  γενόµενα  ἐκ  τῶν  διαφορῶν  µεγέθη  διάφορα  ἐν  εἴδεσιν
αὐτῶν τακτέον.   Ἀλλὰ πῶς<ἴδιον τοῦ ποσοῦ τὸ ἴσον καὶ ἄνισον;> Ὅµοια γὰρ τρίγωνα λέγεται – ἢ
καὶ ὅµοια λέγεται µεγέθηκαὶ ἡ ὁµοιότης λεγοµένη οὐκ ἀναιρεῖ τὸ ὅµοιον καὶ τὸ ἀνόµοιον εἶναι ἐν τῷ
ποσῷ·  ἴσως  γὰρἐνταῦθα  ἐν  τοῖς  µεγέθεσι  τὸ  ὅµοιον  ἄλλως  καὶ  οὐχ  ὡς  ἐν  τῷ  ποιῷ.  Ἔπειτα  οὐκ,  εἰ
<ἴδιον> εἶπε<τὸ ἴσον καὶ ἄνισον>, ἀνεῖλε καὶ τὸ ὅµοιον κατηγορεῖν τινων· ἀλλ' εἰ εἶπε τὸ <ὅµοιον καὶ
ἀνόµοιον τοῦ ποιοῦ>, ἄλλως λεκτέον, ὡς ἔφαµεν, τὸ ἐπὶ τοῦ ποσοῦ. Εἰ δὲ ταὐτὸν τὸ ὅµοιον καὶ ἐπὶ
τούτων,  ἐπισκέψασθαι  δεῖ  ἰδιότητας  ἄλλας  ἑκατέρου  τοῦ  γένους,  τοῦ  τε  ποσοῦ  καὶ  τοῦ  ποιοῦ.  Ἢ
λεκτέον,  τὸ  ὅµοιον  καὶ  ἐπὶ  τοῦ  ποσοῦ  λέγεσθαι,  καθόσον  αἱ  διαφοραὶ  ἐν  αὐτῷ,  καθόλου  δέ,  ὅτι
συντάττειν  δεῖ  τὰς  συµπληρούσας  διαφορὰς  τῷ  οὗ  διαφοραί,  καὶ  µάλιστα,  ὅταν  µόνου  ἐκείνου  ᾖ
διαφορὰ  ἡ  διαφορά.  Εἰ  δ'  ἐν  ἄλλῳ  µὲν  συµπληροῖ  τὴν  οὐσίαν,  ἐν  ἄλλῳ  δὲ  µή,  οὗ  µὲν  συµπληροῖ,
συντακτέον, οὗ δὲ µὴ συµπληροῖ, µόνον ἐφ' ἑαυτοῦ ληπτέον· συµπληροῦν δὲ λέγωτὴν οὐσίαν οὐ τὴν
ἁπλῶς,  ἀλλὰ  τὴν  τοιάνδε,  τοῦ  «τοιάνδε»  προσθήκην  οὐκ  οὐσιώδη  δεχοµένου.  Κἀκεῖνο  δὲ
ἐ
µ
πιση αντέον, ὅτι ἴσα µὲν λέγοµεν καὶ τρίγωνα καὶ τετράγωνα καὶ ἐπὶ πάντων σχηµάτων, ἐπιπέδων
τε  καὶ  στερεῶν·  ὥστε  ἴσον  τε  καὶ  ἄνισον  κείσθω  ἐπὶ  ποσοῦ  ἴδιον.  Ὅµοιον  δὲ  καὶ  ἀνόµοιον,  εἰ  ἐπὶ
ποιοῦ,  ἐπισκεπτέον. Περὶ  δὲ  τοῦ  ποιοῦ  ἐλέχθη,  ὡς  σὺν  ἄλλοις  µὲν  ὕλῃ  καὶ  ποσῷ  συµµιχθὲν
συµπλήρωσιν ἐργάζεται αἰσθητῆς οὐσίας, καὶ ὅτι κινδυνεύει ἡ λεγοµένη αὕτη οὐσία εἶναι τοῦτο τὸ ἐκ
πολλῶν, οὐ τὶ ἀλλὰ ποιὸν µᾶλλον· καὶ ὁ µὲν λόγος εἶναι οἷον πυρὸς τὸ«τὶ»
µ
ση αίνων µᾶλλον, ἣν δὲ
µορφὴν  ἐργάζεται,  ποιὸν  µᾶλλον·  καὶ  ὁ  λόγος  ὁ  τοῦ  ἀνθρώπου  τὸ«τὶ»  εἶναι,  τὸ  δ'  ἀποτελεσθὲν  ἐν
σώµατος φύσει εἴδωλον ὂν τοῦ λόγου ποιόν τι µᾶλλον εἶναι. Οἷον εἰ ἀνθρώπου ὄντος τοῦ Σωκράτους
τοῦ ὁρωµένου ἡ εἰκὼν αὐτοῦ ἡ ἐν γραφῇ χρώµατα καὶ φά µ
ρ ακα ὄντα Σωκράτης λέγοιτο· οὕτως οὖν
καὶ λόγου ὄντος, καθ' ὃν Σωκράτης, τὸν αἰσθητὸν Σωκράτη <λέγοµεν Σωκράτη>· ἀλλὰ χρώµατα καὶ
σχήµατα  ἐκείνων  τῶν  ἐν  τῷ  λόγῳ  µ µ
ι ήµατα  εἶναι·  καὶ  τὸν  λόγον  δὲ  τοῦτον  πρὸς  τὸν  ἀληθέστατον
ἤδη  λόγον  τὸν  ἀνθρώπου  τὸ  αὐτὸ  πεπονθότα  εἶναι.  Ταῦτα  µὲν  οὖν  οὕτως. Ἕκαστον  δὲ
λαµβανόµενον χωρὶς τῶν ἄλλων τῶν περὶ τὴν λεγοµένην οὐσίαν ποιότητα τὴν ἐν τούτοις εἶναι, οὐ τὸ
«τὶ» οὐδὲ τὸ «ποσὸν» οὐδὲ «κίνησιν»
µ
ση αίνοντα, χαρακτῆρα δὲ καὶ τὸ «τοιόνδε» [καὶ τὸ οἷον] καὶ
τὸ «ὁποῖον» δηλοῦντα, <οἷον> καλὸν αἰσχρὸν τὸ ἐπὶ σώµατι· ὁµώνυµον γὰρ τὸ καλὸν τὸ τῇδε κἀκεῖ,
ὥστε καὶ τὸ ποιόν· ἐπεὶ καὶ τὸ µέλαν καὶ τὸ λευκὸν ἄλλο. Ἀλλὰ τὸ ἐν τῷ σπέ µ
ρ ατι καὶ τῷ τοιούτῳ
λόγῳ  πότερα  τὸ  αὐτὸ  ἢ  ὁµώνυµον  τῷ
µ
φαινο ένῳ;  Καὶ  τοῖς ἐκεῖ  προσνεµητέον  ἢ  τοῖς  τῇδε;  Καὶ  τὸ
αἰσχρὸν τὸ περὶ τὴν ψυχήν; Τὸ µὲν γὰρ καλὸν ὅτι ἄλλο, ἤδη δῆλον. Ἀλλ' εἰ ἐν τούτῳ τῷ ποιῷ καὶ ἡ
ἀρετή, εἰ ἐν τοῖς τῇδε ποιοῖς. Ἢ τὰς µὲν ἐν τοῖς τῇδε ποιοῖς, τὰς δὲ ἐν τοῖς ἐκεῖ. Ἐπεὶ καὶ τὰς τέχνας
λόγους οὔσας ἀπορήσειεν ἄν τις εἰ ἐν τοῖς τῇδε· καὶ γὰρ εἰ ἐν ὕλῃ λόγοι, ἀλλὰ ὕλη αὐτοῖς ἡ ψυχή.
Ἀλλ'  ὅταν  καὶ  µετὰ  ὕλης,  πῶς  ἐνταῦθα;  Οἷον  κιθαρῳδία·  καὶ  γὰρ  περὶ  χορδὰς  καὶ  µέρος  πως  τῆς
τέχνης ἡ ᾠδή, φωνὴ αἰσθητή, εἰ µὴ ἄρα ἐνεργείας ταύτας τις, ἀλλ' οὐ µέρη, θεῖτο. Ἀλλ' οὖν ἐνέργειαι
αἰσθηταί·  ἐπεὶ  καὶ  τὸ  καλὸν  τὸ  ἐν  σώµατι  ἀσώµατον·  ἀλλ'  ἀπέδοµεν  αὐτὸ  αἰσθητὸν  ὂν  τοῖς  περὶ
σῶµα  καὶ  σώµατος.  Γεωµετρίαν  δὲ  καὶ  ἀριθµητικὴν  διττὴν
µ
θε ένους  τὰς  µὲν  ὡδὶ  ἐν  τῷδε  τῷ  ποιῷ
τακτέον,  τὰς  δὲ  αὐτῆς  τῆς  ψυχῆς  πραγµατείας  πρὸς  τὸ  νοητὸν  ἐκεῖ  τακτέον.  Καὶδὴ  καὶ  µουσικήν
φησιν ὁ Πλάτων καὶ ἀστρονοµίαν ὡσαύτως. Τὰς τοίνυν τέχνας περὶ σώµατα ἐχούσας καὶ ὀργάνοις
αἰσθητοῖς καὶ αἰσθήσει χρωµένας, εἰ καὶ ψυχῆς εἰσι διαθέσεις, ἐπειδὴ κάτω νευούσης εἰσίν, ἐν τῷδε
τῷ ποιῷ τακτέον. Καὶ δὴ καὶ τὰς πρακτικὰς ἀρετὰς οὐδὲν κωλύει ἐνταῦθα τὰς οὕτω πραττούσας ὡς
πολιτικῶς  τὸ  πράττειν  ἔχειν,  ὅσαι  µὴ  χωρίζουσι  τὴν  ψυχὴν  πρὸς  τὰ  ἐκεῖ  ἄγουσαι,  ἀλλ'  ἐνταῦθα  τὸ
καλῶς  ἐνεργοῦσι  προηγούµενον  τοῦτο,  ἀλλ'  οὐχ  ὡς  ἀναγκαῖον  τιθέµεναι.  Καὶ  τὸ  ἐν  τῷ  σπέ µ
ρ ατι
τοίνυν  καλὸν  καὶ  πολὺ  µᾶλλον  τὸ  µέλαν  καὶ  τὸ  λευκὸν  ἐν  τούτοις.  Τί  οὖν;  καὶ  τὴν  ψυχὴν  τὴν
τοιαύτην, ἐν ᾗ οὗτοι οἱ λόγοι, ἐν οὐσίᾳ τῇ τῇδε τάξοµεν; Ἢ οὐδὲ ταῦτα σώµατα εἴποµεν, ἀλλ' ἐπεὶ
περὶ σῶµα καὶ σωµάτων ποιήσεις οἱ  λόγοι, ἐν  ποιότητι ἐθέµεθα τῇ τῇδε·  οὐσίαν δὲ αἰσθητὴν  τὸ ἐκ
πάντων  τῶν  εἰ
µ
ρη ένων  θέµενοι  οὐδαµῶς  ἀσώµατον  οὐσίαν  ἐν  αὐτῇ  τάξοµεν.  Ποιότητας  δὲ
ἀσωµάτους ἁπάσας λέγοντες  ἐν αὐτῇ πάθη ὄντα νενευκότα τῇδε ἐνηριθµήσαµεν καὶ λόγους ψυχῆς
τινος·  τὸ  γὰρ  πάθος  µ µ
ε ερισµένον  εἰςδύο,  εἴς  τε  τὸ  περὶ  ὅ  ἐστι  καὶ  ἐν  ᾧ  ἐστι,  τῇ  ψυχῇ,  ἐδί
µ
δο εν
ποιότητι  οὐ  σωµατικῇ  οὔσῃ,  περὶ  σῶµα  δὲ  οὔσῃ·  οὐκέτι  δὲ  τὴν  ψυχὴν  τῇδε  τῇ  οὐσίᾳ,  ὅτι  τὸ  πρὸς
σῶµα αὐτῆς πάθος ἤδη δεδωκότες ἦµεν ποιῷ· ἄνευ δὲ τοῦ πάθους καὶ τοῦ λόγου νοουµένην τῷ ὅθεν
ἐστὶν  ἀποδεδώκαµεν  οὐ µ
δε ίαν  οὐσίαν  ὁπωσοῦν  νοητὴν  ἐνταῦθα  καταλιπόντες. Εἰ  µὲν  οὖν  οὕτω

δοκεῖ, διαιρετέον τὰς µὲν ψυχικάς, τὰς δὲ σωµατικάς, ὡς σώµατος οὔσας ποιότητας. Εἰ δὲ τὰς ψυχὰς
ἁπάσας ἐκεῖ τις βούλεται, ταῖς αἰσθήσεσι τὰς τῇδε ποιότητας ἔστι διαιρεῖν, τὰς µὲν δι' ὀµµάτων, τὰς
δὲ  δι'  ὤτων,  τὰς  δὲ  δι'  ἁφῆς,  γεύσεως,  ὀσφρήσεως·  καὶ      τούτων  εἴ  τινες  διαφοραί,  ὄψεσι  µὲν
χρώµατα, ἀκοαῖς δὲ φωνάς, καὶ ταῖς ἄλλαις αἰσθήσεσι· φωνὰς δέ, ᾗ ποιαί, ἡδύ, τραχύ, λεῖον. Ἐπεὶ δὲ
τὰς διαφορὰς τὰς περὶ τὴν οὐσίαν ποιότησι διαιρούµεθα καὶ τὰς ἐνεργείας καὶ τὰς πράξεις καλὰς ἢ
αἰσχρὰς καὶ ὅλως τοιάσδε – τὸ γὰρ ποσὸν ἢ ὀλιγάκις εἰς τὰς διαφορὰς τὰς εἴδη ποιούσας ἢ οὐδαµοῦ
–   καὶ  τὸ  ποσὸν  δὲ  ποιότησι  ταῖς  αὐτῶν  οἰκείαις,  πῶς  ἄν  τις  καὶ  τὸ  ποιὸν  διέλοι  κατ'  εἴδη,
ἀπορήσειεν ἄν τις, ποίαις χρώµενος διαφοραῖς καὶ ἐκ ποίου γένους. Ἄτοπον γὰρ ἑαυτῷ καὶ ὅµοιον,
ὥσπερ ἂν εἴ τις διαφορὰς οὐσίας οὐσίας πάλιν αὖ λέγοι. Τίνι οὖν τὸ λευκὸν καὶ τὸ µέλαν; Τίνι δὲ τὰ
χρώµατα  ὅλως;  Ἀπὸ
µ
χυ ῶν  καὶ  τῶν  ἁπτικῶν  ποιοτήτων;  Εἰ δὲ  τοῖς  διαφόροις  αἰσθητηρίοις  ταῦτα,
οὐκ  ἐν  τοῖς  ὑποκειµένοις  ἡ  διαφορά.  Ἀλλὰ  τὰ  κατὰ  τὴν  αὐτὴν  αἴσθησιν  πῶς;  Εἰ  δ'  ὅτι  τὸ  µὲν
συγκριτικόν,  τὸ  δὲ  διακριτικὸν  ὀµµάτων,  τὸ  δὲ  διακριτικὸν  γλώττης  καὶ  συγκριτικόν,  πρῶτον  µὲν
ἀµφισβητεῖται καὶ περὶ αὐτῶν τῶν παθῶν, εἰ διακρίσεις τινὲς καὶ συγκρίσεις ταῦτα· ἔπειτα οὐκ αὐτὰ
οἷς  διαφέρει  εἴρηκεν.  Εἰ  δέ  τις  λέγοι  οἷς  δύνανται – καὶ  οὐκ  ἄλογον  δὲ  οἷς  δύνανται – ἐκεῖνο  ἴσως
λεκτέον, ὡς οἷς δύνανται διαιρετέον τὰ µὴ ὁρώµενα, οἷον τὰς ἐπιστήµας· αἰσθητὰ δὲ ταῦτα ὄντα διὰ
τί ἐξ ὧν ποιεῖ; Καὶ ἐν ταῖς ἐπιστήµαις δὲ διαιροῦντες οἷς δύνανται, καὶ ὅλως ταῖς τῆς ψυχῆς δυνάµεσι
διαστησάµενοι ὡς ἕτεραι ἐξ ὧν ποιοῦσιν, ἔχοµεν λόγῳ διαφορὰς αὐτῶν λαµβάνειν, οὐ µόνον περὶ ἅ,
ἀλλὰ καὶ λόγους αὐτῶν ὁρῶντες. Ἢ τὰς µὲν τέχνας ἕξοµεν τοῖς λόγοις αὐτῶν καὶ τοῖς θεωρήµασι,
τὰς δὲ ἐπὶ σώµασι ποιότητας πῶς; Ἢ κἀκεῖ ἐπὶ τῶν λόγων τῶν διαφόρων πῶς ἕτεροι, ζητήσειεν ἄν
τις.  Καὶ  γὰρ  φαίνεται  τὸ  λευκὸν  τοῦ  µέλανος  διαφέρειν·  ἀλλὰ  τίνι,  ζητοῦµεν.  Ἀλλὰ  γὰρ  ταῦτα
ἅπαντα  τὰ  ἀπορηθέντα  δεικνύει  ὡς  τῶν  ἄλλων  δεῖ  διαφορὰς  ζητεῖν,  αἷς  χωριοῦµεν  ἀπ'  ἀλλήλων
ἕκαστα, τῶν δὲ διαφορῶν διαφορὰς καὶ ἀδύνατον καὶ ἄλογον· οὔτε γὰρ οὐσίας οὐσιῶν οὔτε ποσοῦ
ποσότητας  οὔτε  ποιότητας  ποιοτήτων  οὔτε  διαφορὰς  διαφορῶν  οἷόν  τε.  Ἀλλ'  ἀνάγκη,  οὗ  ἐγχωρεῖ,
τοῖς ἔξωθεν ἢ τοῖς ποιητικοῖς ἢ τοῖς τοιούτοις· οὗ δὲ µηδὲ ταῦτα, οἷον πράσιον ὠχροῦ, ἐπειδὴ λευκοῦ
καὶ µέλανος λέγουσι, τί ἄν τις εἴποι; Ἀλλὰ γάρ, ὅτι ἕτερα, ἡ αἴσθησις ἢ ὁ νοῦς ἐρεῖ, καὶ οὐ δώσουσι
λόγον, ἡ µ
  ὲν αἴσθησις, ὅτι µηδ' αὐτῆς ὁ λόγος, ἀλλὰ µ
  όνον µ
  ηνύσειςδιαφόρους ποιήσασθαι, ὁ δὲ νοῦς
ἐν ταῖς αὐτοῦ ἐπιβολαῖς ἁπλαῖς καὶ οὐ λόγοις χρῆται πανταχοῦ, ὡς λέγειν ἕκαστον τόδε τόδε, τόδε
τόδε·  καὶ  ἔστιν  ἑτερότης  ἐν  ταῖς  κινήσεσιν  αὐτοῦ  διαιροῦσα  θάτερον  ἀπὸ  θατέρου  οὐχ  ἑτερότητος
αὐτὴ
µ
δεο ένη. Αἱ τοίνυν ποιότητες πότερα διαφοραὶ πᾶσαι γένοιντο ἂν ἢ οὔ; Λευκότης µὲν γὰρ καὶ
ὅλως  αἱ  χρόαι  καὶ  <αἱ>  περὶ  ἁφὴν  καὶ  χυµοὺς  γένοιντο  ἂν  διαφοραὶ  ἑτέρων  καὶ  εἴδη  ὄντα,
γραµµατικὴ δὲ καὶ µουσικὴ πῶς; Ἢ τῷ τὴν µὲν γραµµατικὴν ψυχήν, τὴν δὲ µουσικήν, καὶ µάλιστα, εἰ
φύσει εἶεν, ὥστε καὶ εἰδοποιοὺς διαφορὰς γίνεσθαι. Καὶ εἰ εἴη τις οὖν διαφορά, ἐκ τούτου τοῦ γένους
ἢ καὶ ἐξ ἄλλου· καὶ εἰ ἐκ ταὐτοῦ γένους, τῶν ἐκ τοῦ αὐτοῦ γένους, οἷον ποιοτήτων ποιότητας. Ἀρετὴ
γὰρ καὶ κακία ἡ µὲν γὰρ ἕξις τοιάδε, ἡ δὲ τοιάδε· ὥστε ποιοτήτων οὐσῶν τῶν ἕξεων αἱ διαφοραὶ
ποιότητες·  εἰ  µή  τις  φαίη  τὴν  µὲν  ἕξιν  ἄνευ  τῆς  διαφορᾶς  µὴ  ποιότητα  εἶναι,  τὴν  δὲ  διαφορὰν  τὴν
ποιότητα ποιεῖν. Ἀλλ' εἰ τὸ γλυκὺ ὠφέλιµον, βλαβερὸν δὲ τὸ πικρόν, σχέσει, οὐ ποιότητι, διαιρεῖ. Τί
δ' εἰ τὸ γλυκὺ παχύ, τὸ δὲ αὐστηρὸν λεπτόν; Οὐ τί ἦν γλυκὺ ἴσως λέγει παχύ, ἀλλ' ᾧ ἡ γλυκύτης· καὶ
ἐπὶ  τοῦ  αὐστηροῦ  ὁ  αὐτὸς  λόγος.  Ὥστε  εἰ  πανταχοῦ  µὴ  ποιότητος  ποιότης  διαφορὰ  σκεπτέον,
ὥσπερ οὐδὲ οὐσίας οὐσία, οὐδὲ ποσοῦ ποσότης. Ἢ τὰ πέντε τῶν τριῶν διαφέρει δυσίν. Ἢ ὑπερέχει
δυσί, «διαφέρει»  δ'  οὐ  λέγεται·  πῶς  γὰρ  ἂν  καὶ  διαφέροι  δυσὶν  ἐν  τοῖς  τρισίν;  Ἀλλ'  οὐδὲ  κίνησις
κινήσεως κινήσει διαφέροι ἄν, οὐδ' ἐπὶ τῶν ἄλλων ἄν τις εὕροι. Ἐπὶ δὲ τῆς ἀρετῆς καὶ κακίας τὸ ὅλον
πρὸς τὸ ὅλον ληπτέον, καὶ οὕτως αὐτοῖς διοίσει. Τὸ δὲ ἐκ ταὐτοῦ γένους, τοῦ ποιοῦ, καὶ µὴ ἐξ ἄλλου,
εἴ τις διαιροῖ τῷ τὴν µὲν περὶ ἡδονάς, τὴν δὲ περὶ ὀργάς, καὶ τὴν µὲν περὶ καρποῦ κοµιδήν, καὶ οὕτω
παραδέξαιτο  καλῶς  ὡρίσθαι,  δῆλον  ὅτι  ἔστι  διαφορὰς  εἶναι  καὶ  µὴ  ποιότητας. Τῇ  δὲ  ποιότητι
συντακτέον,  ὥσπερ  ἐδόκει,  καὶ  τοὺς  κατ'  αὐτὰς  ποιούς,  καθόσον  ποιότης  περὶ  αὐτούς,οὐ
προσποιουµένους αὐτούς, ἵνα µὴ κατηγορίαι δύο, ἀλλ' εἰς τοῦτο ἀνιόντας ἀπ' αὐτῶν, ἀφ' οὗλέγονται.
Τὸ  δὲ  οὐ  λευκόν,  εἰ  µὲν
µ
ση αίνει  ἄλλο  χρῶµα,  ποιότης·  εἰ  δὲ  ἀπόφασις  µόνον  εἴη,[
µ
πραγ άτων  ἢ
ἐξαρίθµησις] οὐδὲν ἂν εἴη, εἰ µὴ φωνὴ ἢ ὄνοµα ἢ λόγος γινοµένου κατ' αὐτοῦπράγµατος· καὶ εἰ µὲν
φωνή,  κίνησίς  τις,  εἰ  δ'  ὄνοµα  ἢ  λόγος,  πρός  τι,  καθὸ
µ
ση αντικά.  Εἰ  δὲ  µὴµόνον
µ
πραγ άτων  ἡ
ἐξαρίθµησις  κατὰ  γένος,  ἀλλὰ  δεῖ  καὶ  τὰ  λεγόµενα  καὶ  τὰ
µ
ση αίνοντα,  τίνος  ἕκαστον  γένους
µ
ση αντικόν,  ἐροῦµεν  τὰ  µὲν  τίθεσθαι  αὐτὰ  µόνον  δηλοῦντα,  τὰ  δὲ  ἀναιρεῖν  αὐτά.  Καίτοι  βέλτιον
ἴσως τὰς ἀποφάσεις αὐτῶν µὴ συναριθµεῖν τάς γε καταφάσεις διὰ τὸ σύνθετον µὴ συναριθµοῦντας.
Τὰς δὲ στερήσεις πῶς; [τὰς δὲ στερήσεις] Εἰ ὧν αἱ στερήσεις ποιότητες, καὶ αὐταὶ ποιότητες, οἷον
νωδὸς ἢ τυφλός. Ὁ δὲ γυµνὸς καὶ ἠµφιεσµένος οὐδέτερος ποιός, ἀλλὰ µᾶλλόν πως ἔχων· ἐν σχέσει
οὖν  τῇ  πρὸς  ἄλλο.  Πάθος  δὲ  τὸ  µὲν  ἐν  τῷ  πάσχειν  ἔτι  οὐ  ποιότης,  ἀλλά  τις  κίνησις·  τὸ  δὲ  ἐν  τῷ
πεπονθέναι καὶ ἔχειν µένον ἤδη τὸ πάθος ποιότης· εἰ δὲµὴ ἔχοι ἔτι τὸ πάθος, λέγοιτο δὲ πεπονθέναι,
κεκινῆσθαι· τοῦτο δὲ ταὐτὸν τῷ «ἦν ἐν κινήσει».∆εῖ δὲ µόνον κίνησιν νοεῖν ἀφαιροῦντα τὸν χρόνον·
οὐδὲ γὰρ οὐδὲ τὸ «νῦν»
µ
προςλα βάνειν προσήκει. Τὸ δὲ «καλῶς» καὶ τὰ τοιαῦτα εἰς µίαν νόησιν
τὴν  τοῦ  γένους  ἀνακτέον.  Εἰ  δὲ  τὸνµὲν  ἐρυθρίαν  εἰς  τὸ  ποιὸν  ἀνακτέον,  τὸν  δὲ  ἐρυθρὸν  µηκέτι,
ἐπισκεπτέον. Τὸ µὲν γὰρ ἐρυθαίνεσθαι ὀρθῶς οὐκ ἀνακτέον· πάσχει γὰρ ἢ ὅλως κινεῖται· εἰ δὲ µηκέτι
ἐρυθαίνεται,  ἀλλ'  ἤδη  ἔστι,  διὰ  τί  οὐ  ποιός;  Οὐ  γὰρ  χρόνῳ  ὁ  ποιός – ἢ  τίνι  ὁριστέον; – ἀλλὰ  τῷ
τοιῷδε,  καὶ  ἐρυθρὸν  λέγοντες  ποιὸν  λέγοµεν·  ἢ  οὕτως  τὰς  ἕξεις  µόνας  ποιότητας  ἐροῦµεν,  τὰς  δὲ
διαθέσεις  οὐκέτι.  Καὶ  θερµὸς  τοίνυν  οὐχ  ὁ
µ
θερ αινόµενος,  καὶ  νοσῶν  οὐχ  ὁ  ἀγόµενος  εἰς  νόσον.

Ὁρᾶν  δὲ  δεῖ,  εἰ  µὴ  πάσῃ  ποιότητί  ἐστί  τις  ἄλλη  ἐναντία·  ἐπεὶ  καὶ  τὸ  µέσον  τοῖς  ἄκροις  δοκεῖ  ἐπ'
ἀρετῆς καὶ κακίας ἐναντίον εἶναι. Ἀλλ' ἐπὶ τῶν χρωµάτων τὰ µ
  εταξὺ οὐχ οὕτως. Εἰ µ
  ὲν οὖν, ὅτι µ
  ίξεις
τῶν  ἄκρων  τὰ  µεταξύ,  ἔδει  µὴ  ἀντιδιαιρεῖν,  ἀλλὰ  λευκῷ  καὶ  µέλανι,  τὰ  δ'   ἄλλα  συνθέσεις.  Ἢ  τῷ
µίαν τινὰ ἄλλην ἐπὶ τῶν µεταξύ, κἂν ἐκ συνθέσεως ᾖ θεωρεῖσθαι, ἀντιτί µ
θε εν. Ἢ ὅτι δὲ τὰ ἐναντία
οὐ  µόνον  διαφέρει,  ἀλλὰ  καὶ  πλεῖστον.  Ἀλλὰ  κινδυνεύει  τὸ  πλεῖστον  διαφέρειν  λαµβάνεσθαι  ἐν  τῷ
θέσθαι ἤδη ταῦτα τὰ µεταξύ· ἐπεί, εἴ τις ταύτην τὴν διάταξιν ἀφέλοι, τίνι τὸ πλεῖστον ὁριεῖ; Ἢ ὅτι τὸ
φαιὸν  ἐγγυτέρω  τοῦ  λευκοῦ  µᾶλλον  ἢ  τὸ  µέλαν·  καὶ  τοῦτο  παρὰ  τῆς  ὄψεως  µηνύεται,  καὶ  ἐπὶ  τῶν
χυµῶν ὡσαύτως, θερµόν, ψυχρόν, τὸ µηδέτερον µεταξύ· ἀλλ' ὅτιµὲν οὕτως ὑπολαµβάνειν εἰθίσµεθα,
δῆλον, τάχα δ' ἄν τις ἡµῖν οὐ συγχωροῖ ταῦτα· τὸ δὲ λευκὸν καὶ τὸ ξανθὸν καὶ ὁτιοῦν πρὸς ὁτιοῦν
ὁµοίως  πάντη  ἕτερα  ἀλλήλων  εἶναι  καὶ  ἕτερα  ὄντα  ποιὰ  ἐναντία  εἶναι.  Οὐδὲ  γὰρ  τῷ  εἶναι  µεταξὺ
αὐτῶν, ἀλλὰ τούτῳ ἡ ἐναντιότης. Ὑγιείᾳ γοῦν καὶ νόσῳ οὐδὲν
µ
παρε πέπτωκε µεταξύ, καὶ ἐναντία· ἢ
ὅτι τὰ γινόµενα ἐξ ἑκατέρου πλείστην παραλλαγὴν ἔχει. Καὶ πῶς πλείστην ἔστιν εἰπεῖν µὴ οὐσῶν ἐν
τοῖς  µέσοις  ἐλαττόνων;  Οὐκ  ἔστιν  οὖν  ἐπὶ  ὑγιείας  καὶ  νόσου  πλεῖστον  εἰπεῖν.  Ἄλλῳ  τοίνυν  τὸ
ἐναντίον,  οὐ  τῷ  πλεῖστον,  ὁριστέον.  Εἰ  δὲ  τῷ  πολλῷ,  εἰ  µὲν  τὸ  πολὺ  ἀντὶ  τοῦ  πλέον  πρὸς  ἔλαττον,
πάλιν τὰ ἄµεσα ἐκφεύξεται· εἰ δ' ἁπλῶς πολύ, ἑκάστῃ φύσει πολὺ ἀφεστάναι συγχωρηθέντος, µὴ τῷ
πλείονι  µετρεῖν  τὴν  ἀπόστασιν.  Ἀλλ'  ἐπισκεπτέον,  πῶς  τὸ  ἐναντίον.  Ἆρ'  οὖν  τὰ  µὲν  ἔχοντά  τινα
ὁµοιότητα – λέγω  δὲ  οὐ  κατὰ  τὸ  γένος  οὐδὲ  πάντως  τῷ  µ µ
ε ίχθαι  ἄλλαις  οἷον  µορφαῖς  αὐτῶν – ἢ
πλείονα ἢ ἐλάττονα οὐκ ἐναντία, ἀλλ' οἷς µηδὲν ταὐτὸν κατὰ τὸ εἶδος, ἐναντία; Καὶ προσθετέον δέ·
ἐν γένει τῷ ποιῷ. Ἐντεῦθεν γὰρ καὶ τὰ µὲν ἄµεσα τῶν ἐναντίων, οἷς µηδὲν εἰς ὁµοίωσιν, οὐκ ὄντων
ἄλλων  τῶν  οἷον  ἐ
µ
πα φοτεριζόντων  καὶ  ὁµοιότητα  πρὸς  ἄλληλα  ἐχόντων,  τῶν  δέ  τινων  µόνων  µὴ
ἐχόντων. Εἰ τοῦτο, οἷς µέν ἐστι κοινότης ἐν τοῖς χρώµασιν, οὐκ ἂν εἴη ἐναντία. Ἀλλ' οὐδὲν κωλύσει
µὴ  πᾶν  µὲν  παντί,  ἄλλο  δὲ  ἄλλῳ  οὕτως  εἶναι  ἐναντίον,  καὶ  ἐπὶ  χυµῶν  ὡσαύτως.  Ταῦτα  µὲν  οὕτω
διηπορήσθω.  Περὶ  δὲ  τοῦ  µᾶλλον  ἐν  µὲν  τοῖς  µετέχουσιν  ὅτι  ἐστίν,  ἐδόκει,  ὑγίεια  δὲ  αὐτὴ  καὶ
δικαιοσύνη  ἠπορεῖτο.  Εἰ  δὴ  πλάτος  ἔχει  τούτων  ἑκάστη  αὐτῶν,  καὶ  τὰς ἕξεις  αὐτὰς  δοτέον·  ἐκεῖ  δ'
ἕκαστον  τὸ  ὅλον  καὶ  οὐκ  ἔχει  τὸ  µᾶλλον. Περὶ  δὲ  κινήσεως,  εἰ  δεῖ  γένος  θέσθαι,  ὧδ'  ἄν  τις
θεωρήσειε· πρῶτον µέν, εἰ µὴ εἰς ἄλλο γένος ἀνάγειν προςῆκεν, ἔπειτα, εἰ µηδὲν ἄνωθεν αὐτῆς ἐν τῷ
τί  ἐστι  κατηγοροῖτο,  εἶτα,  εἰ  πολλὰς  διαφορὰς  λαβοῦσα  εἴδη  ποιήσει.  Εἰς  ποῖόν  τις  γένος  αὐτὴν
ἀνάξει; Οὔτε γὰρ οὐσία οὔτε ποιότης τῶν ἐχόντων αὐτήν· οὐ µὴν οὐδ' εἰς τὸ ποιεῖν – καὶ γὰρ ἐν τῷ
πάσχειν  πολλαὶ  κινήσεις – οὐδ'  αὖ  εἰς  τὸ  πάσχειν,  ὅτι  πολλαὶ  κινήσεις  ποιήσεις·  ποιήσεις  δὲ  καὶ
πείσεις εἰς ταύτην. Οὐδ' αὖ εἰς τὸ πρός τι ὀρθῶς, ὅτι τινὸς ἡ κίνησις καὶ οὐκ ἐφ' αὑτῆς· οὕτω γὰρ ἂν
καὶ τὸ ποιὸν ἐν τῷ πρός τι· τινὸς γὰρ ἡ ποιότης  καὶ ἔν τινι· καὶ τὸ ποσὸν ὡσαύτως. Εἰ δ' ὅτι ὄντα
ἐκεῖνά τινα, κἄν τινος ᾖ καθό ἐστι, τὸ µὲν ποιότης, τὸ δὲ ποσότης εἴρηται, τὸν αὐτὸν τρόπον, ἐπειδή,
κἄν τινος ἡ κίνησις ᾖ, ἔστι τι πρὸ τοῦ τινος εἶναι, ὅ ἐστιν ἐφ' αὑτοῦ ληπτέον ἂν εἴη. Ὅλως γὰρ πρός
τι δεῖ τίθεσθαι οὐχ ὅ ἐστιν, εἶτ' ἄλλου ἐστίν, ἀλλ' ὃ ἡ σχέσις ἀπογεννᾷ οὐδενὸς ὄντος ἄλλου παρὰ τὴν
σχέσιν καθὸ λέγεται, οἷον τὸ διπλάσιον καθὸ λέγεται διπλάσιον ἐν τῇ πρὸς τὸ πηχυαῖον παραβολῇ
τὴν  γένεσιν  λαβὸν  καὶ  τὴν  ὑπόστασιν  οὐδὲν  νοούµενον  πρὸ  τούτου  ἐν  τῷ  πρὸς  ἕτερον
παραβεβλῆσθαι  ἔσχε  τοῦτο  λέγεσθαί  τε  καὶ  εἶναι.  Τί  οὖν  ἐστι  τοῦτο,  ὃ  ἑτέρου  ὄν  ἐστί  τι,  ἵνα  καὶ
ἑτέρου  ᾖ,  ὡς  τὸ  ποιὸν  καὶ  τὸ  ποσὸν  καὶ  ἡ  οὐσία;  Ἢ  πρότερον,  ὅτι  µηδὲν  πρὸ  αὐτοῦ  ὡς  γένος
κατηγορεῖται,  ληπτέον.  Ἀλλ'  εἰ  τὴν  µεταβολήν  τιςλέγοι  πρὸ  κινήσεως  εἶναι,  πρῶτον  µὲν  ἢ  ταὐτὸν
λέγει  ἢ γένος λέγων  ἐκεῖνο ποιήσει ἕτερον παρὰ  τὰ πρόσθεν  εἰ
µ
ρη ένα· εἶτα δῆλον, ὅτι ἐν εἴδει τὴν
κίνησιν θήσεται καί τι ἕτερον ἀντιθήσει τῇ κινήσει, τὴν γένεσιν ἴσως, µεταβολήν τινα κἀκείνην λέγων,
κίνησιν δὲ οὔ. ∆ιὰ τί οὖν οὐ κίνησις ἡ γένεσις; Εἰ µὲν γάρ, ὅτι µήπω ἐστὶ τὸ γινόµενον, κίνησις δὲ οὐ
περὶ  τὸ  µὴ  ὄν,  οὐδ'  ἂν  µεταβολὴ  δηλονότι  ἂν  εἴη  ἡ  γένεσις.  Εἰ  δ'  ὅτι  ἡ  γένεσίς  ἐστιν  οὐδὲν  ἄλλο  ἢ
ἀλλοίωσίς τις καὶ αὔξη τῷ ἀλλοιουµένων τινῶν καὶ αὐξοµένων τὴν γένεσιν εἶναι, τὰ πρὸ τῆς γενέσεως
λαµβάνει. ∆εῖ δὲ τὴν γένεσιν ἐν τούτοις ἕτερόν τι εἶδος λαβεῖν. Οὐ γὰρ ἐν τῷ ἀλλοιοῦσθαι παθητικῶς
τὸ γίνεσθαι καὶ ἡ γένεσις, οἷον
µ
θερ αίνεσθαι ἢ λευκαίνεσθαι – ἔστι γὰρ τούτων γενοµένων µήπω τὴν
ἁπλῶς  γένεσιν  γεγενῆσθαι,  ἀλλά  τι  γίνεσθαι,  αὐτὸ  τοῦτο  τὸ  ἠλλοιῶσθαι – ἀλλ'  ὅταν  <εἶδός  τι
λαµβάνῃ> ζῷον ἢ φυτόν [ὅταν εἶδός τι λαµβάνῃ]. Εἴποι δ' ἄν τις τὴν µεταβολὴν µᾶλλον ἁ µ
ρ όττειν ἐν
εἴδει τίθεσθαι ἢ τὴν κίνησιν, ὅτι τὸ µὲν τῆς µεταβολῆς ἄλλο ἀνθ' ἑτέρου ἐθέλει
µ
ση αίνειν, τὸ δὲ τῆς
κινήσεως  ἔχει  καὶ  τὴν  οὐκ  ἐκ  τοῦ  οἰκείου  µετάστασιν,  ὥσπερ  ἡ  τοπικὴ  κίνησις.  Εἰ  δὲ  µὴ  τοῦτο
βούλεταί  τις,  ἀλλ'  ἡ  µάθησις  καὶ  ἡ  κιθάρισις,  ἢ  ὅλως  ἡ  ἀφ'  ἕξεως  κίνησις.  Ὥστε  εἶδός  τι  ἂν  εἴη
κινήσεως  µᾶλλον  ἡ  ἀλλοίωσις  ἐκστατική  τις  οὖσα  κίνησις. Ἀλλ'  ἔστω  ταὐτὸν  νοούµενον  τὸ  τῆς
ἀλλοιώσεως  κατὰ τὸ παρακολουθεῖν τῇ κινήσει  τὸ ἄλλο. Τί  οὖν δεῖ λέγειν τὴν κίνησιν; Ἔστω δὴ ἡ
κίνησις, ὡς τύπῳ εἰπεῖν, ἡ ἐκ δυνάµεως ὁδὸς εἰς ἐκεῖνο, ὃ λέγεται δύνασθαι. Ὄντος γὰρ[τοῦ] δυνάµει
τοῦ  µέν,  ὅτι  ἥκοι  ἂν  εἰς  εἶδός  τι,  οἷον  δυνάµει  ἀνδριάς,  τοῦ  δέ,  ὅτι  ἥκοι  ἂν  εἰς  ἐνέργειαν,  οἷον  τὸ
βαδιστικόν, ὅταν τὸ µὲν προΐῃ εἰς ἀνδριάντα, ἡ πρόοδος κίνησις, τὸ δ' ἐν τῷ βαδίζειν ᾖ, τὸ βαδίζειν
αὐτὸ κίνησις· καὶ ὄρχησις ἐπὶ τοῦ δυναµένου ὀρχεῖσθαι, ὅταν ὀρχῆται.Καὶ ἐπὶ µέν τινι κινήσει τῇ εἰς
ἀνδριάντα εἶδος ἄλλο ἐπιγίγνεται, ὃ εἰργάσατο ἡ κίνησις, τὸ δὲ ὡς ἁπλοῦν εἶδος ὂν τῆς δυνάµεως, ἡ
ὄρχησις,  οὐδὲν  ἔχει  µετ'  αὐτὴν  παυσαµένης  τῆς  κινήσεως.  Ὥστε,  εἴ  τις  λέγοι  τὴν  κίνησιν  εἶδος
ἐγρηγορὸς  ἀντίθετον  τοῖς  ἄλλοις  εἴδεσι  τοῖς  ἑστηκόσιν,  ᾗ  τὰ  µὲν  µένει,  τὸ  δὲ  οὔ,  καὶ  αἴτιον  τοῖς
ἄλλοις  εἴδεσιν,  ὅταν  µετ'  αὐτήν  τι  γίνηται,  οὐκ  ἂν  ἄτοπος  εἴη.  Εἰ  δὲ  καὶ  ζωήν  τις  λέγοι  σωµάτων
ταύτην,  περὶ  ἧς  ὁ  λόγος  νῦν,  τήν  γε  κίνησιν  ταύτην      ὁµώνυµον  δεῖ  λέγειν  ταῖς  νοῦ  καὶ  ψυχῆς
κινήσεσιν. Ὅτι δὲ γένος ἐστίν, οὐχ ἧττον ἄν τις καὶ ἐκ τοῦ µὴ ῥᾴδιον εἶναι ὁρισµῷ ἢ καὶ ἀδύνατον

εἶναι  λαβεῖν  πιστώσαιτο.  Ἀλλὰ  πῶς  εἶδός  τι,  ὅταν  πρὸς  τὸ  χεῖρον  ἡ  κίνησις  ἢ  ὅλως  παθητικὴ  ἡ
κίνησις; Ἢ ὅµοιον, ὥσπερ ἂν ἡ θέρµανσις τὰ µὲν αὔξῃ ἡ παρὰ τοῦ ἡλίου, τὰ δ' εἰς τοὐναντίον ἄγῃ,
καὶ  ᾖ  κοινόν  τι  ἡ  κίνησις  καὶ  ἡ  αὐτὴ  ἐπ'  ἀµφοῖν,  τοῖς  δὲ  ὑποκειµένοις  τὴν  διαφορὰν  τὴν  δοκοῦσαν
ἔχῃ. Ὑγίανσις οὖν καὶ νόσανσις ταὐτόν; Ἢ καθόσον µὲν κίνησις ταὐτόν· τίνι δὲ διοίσει; Πότερα τοῖς
ὑποκειµένοις  ἢ  καὶ  ἄλλῳ;  Ἀλλὰ  τοῦτο  ὕστερον,  ὅταν  περὶ  ἀλλοιώσεως  ἐπισκοπῶµεν.  Νῦν  δὲ  τί
ταὐτὸν  ἐν  πάσῃ  κινήσει  σκεπτέον·  οὕτω  γὰρ  ἂν  καὶ  γένος  εἴη.  Ἢ  πολλαχῶς  ἂν  λέγοιτο  καὶ  οὕτως
ἔσται, ὥσπερ ἂν εἰ τὸ ὄν. Πρὸς δὲ τὴν ἀπορίαν, ὅτι ἴσως δεῖ, ὅσαι µὲν εἰς τὸ κατὰ φύσιν ἄγουσιν ἢ
ἐνεργοῦσιν  ἐν  τοῖς  κατὰ  φύσιν,  ταύτας  µὲν  οἷον  εἴδη  εἶναι,  ὡς  εἴρηται,  τὰς  δὲ  εἰς  τὰ  παρὰ  φύσιν
ἀγωγὰς ἀνάλογον τίθεσθαι τοῖς ἐφ' ἃ ἄγουσιν. Ἀλλὰ τί τὸ κοινὸν ἐπί τε ἀλλοιώσεως καὶ αὐξήσεως
καὶ γενέσεως καὶ τῶν ἐναντίων τούτοις ἔτι τε τῆς κατὰ τόπον µεταβολῆς, καθὸ κινήσεις αὗται πᾶσαι;
Ἢ τὸ µὴ ἐν τῷ αὐτῷ ἕκαστον, ἐν ᾧ πρότερον ἦν, εἶναι µηδ' ἠ µ
ρε εῖν µηδ' ἐν ἡσυχίᾳ παντελεῖ, ἀλλά,
καθόσον  κίνησις  πάρεστιν,  ἀεὶ  πρὸς  ἄλλο  τὴν  ἀγωγὴν  ἔχειν,  καὶ  τὸ  ἕτερον  οὐκ  ἐν  τῷ  αὐτῷ  µένειν·
ἀπόλλυσθαι γὰρ τὴν κίνησιν, ὅταν µὴ ἄλλο· διὸ καὶ ἑτερότης οὐκ ἐν τῷ γεγονέναι καὶ µεῖναι ἐν τῷ
ἑτέρῳ, ἀλλ' ἀεὶ ἑτερότης. Ὅθεν καὶ ὁ χρόνος ἕτερον ἀεί, διότι κίνησις αὐτὸν ποιεῖ µ
· εµετρ µ
η ένη γὰρ
κίνησις οὐ µένουσα· συνθεῖ οὖν αὐτῇ ὡς ἐπὶ φεροµένης ὀχούµενος. Κοινὸν δὲ πᾶσι τὸ ἐκ δυνάµεως
καὶ  τοῦ  δυνατοῦ  εἰς  ἐνέργειαν  πρόοδον  καὶ  ἀγωγὴν  εἶναι·  πᾶν  γὰρ  τὸ  κινούµενον  καθ'  ὁποιανοῦν
κίνησιν,  προϋπάρχον  δυνάµενον  τοῦτο  ποιεῖν  ἢ  πάσχειν,  ἐν  τῷ  κινεῖσθαι  γίγνεται. Καὶ  ἔστιν  ἡ
κίνησις ἡ περὶ τὰ αἰσθητὰ παρ' ἄλλου ἐ
µ
νιε ένη σείουσα καὶ ἐλαύνουσα καὶ ἐγείρουσα καὶ ὠθοῦσα τὰ
µεταλαβόντα  αὐτῆς,  ὥστε  µὴ  εὕδειν  µηδ'  ἐν  ταὐτότητι  εἶναι,  ἵνα  δὴ  τῇ  µὴ  ἡσυχίᾳ  καὶ  οἷον
πολυπραγµονήσει ταύτῃ εἰδώλῳ συνέχηται ζωῆς. ∆εῖ δὲ οὐ τὰ κινούµενα τὴν κίνησιν εἶναι νοµίζειν·
οὐ γὰρ οἱ πόδες ἡ βάδισις, ἀλλ' ἡ περὶ τοὺς πόδας ἐνέργεια ἐκ δυνάµεως. Ἀοράτου δὲ τῆς δυνάµεως
ὑπαρχούσης τοὺς ἐνεργοῦντας πόδας ὁρᾶ µ
ν όνον ἀνάγκη, οὐ πόδας ἁπλῶς, ὥσπερ ἂν εἰ ἡσύχαζον,
ἀλλ'  ἤδη  µετ'  ἄλλου,  ἀοράτου  µὲν  τούτου,  ὅτι  δὲ  µετ'  ἄλλου,  κατὰ  συµβεβηκὸς  ὁρωµένου  τῷ  τοὺς
πόδας  ὁρᾶν  ἄλλον  τόπον  ἔχοντας  καὶ  ἄλλον  καὶ  µὴ  ἠ µ
ρε εῖν·  τὸ  δ'  ἀλλοιοῦσθαι  παρὰ  τοῦ
ἀλλοιουµένου,  ὅτι  µὴ  ἡ  αὐτὴ  ποιότης.  Ἐν  τίνι  οὖν  ἡ  κίνησις,  ὅταν  ἄλλο  κινῇ,  καὶ  ὅταν  δὲ  ἐκ  τῆς
ἐνούσης  δυνάµεως  εἰς  ἐνέργειαν  ἴῃ;  Ἆρα  ἐν  τῷ  κινοῦντι;  Καὶ  πῶς  τὸ  κινούµενον  καὶ  πάσχον
µεταλήψεται;  Ἀλλ'  ἐν  τῷ  κινουµένῳ;  ∆ιὰ  τί  οὖν  ἐλθοῦσα  οὐ  µένει;  Ἢ  δεῖ  µήτε  τοῦ  ποιοῦντος
ἀπηλλάχθαι  µήτε  ἐν  αὐτῷ  εἶναι,  ἀλλ'  ἐξ  αὐτοῦµὲν  καὶ  εἰς  ἐκεῖνο,  οὐκ  ἐν  ἐκείνῳ  δὲ  ἀποτετµηµένην
εἶναι, ἀλλ' ἀπ' ἐκείνου εἰς ἐκεῖνο, οἷον πνοὴν εἰς ἄλλο. Ὅταν µὲν οὖν ἡ δύναµις τοῦ κινεῖν βαδιστικὴ
ᾖ,  οἷον  ὦσε  καὶ    πεποίηκεν  ἄλλον  ἀλλάττειν  ἀεὶ  τόπον,  ὅταν  δὲ
µ
θερ αντική,  ἐθέ µ
ρ ανε·  καὶ  ὅταν  ἡ
δύναµις  ὕλην  λαβοῦσα  εἰς  φύσιν  οἰκοδοµῇ,  αὔξησις,  ὅταν  δ'  ἄλλη  δύναµις  ἀφαιρῇ,  µείωσις  τοῦ
δυναµένου  ἀφαίρεσιν  παθεῖ µ
ν ειουµένου·  καὶ  ὅταν  ἡ  γεννῶσα  φύσις  ἐνεργῇ,  γένεσις,  ὅταν  δὲ  αὕτη
ἀδυνατῇ,  ἡ  δὲ  φθείρειν  δυναµένη  ἐπικρατῇ,  φθορά,  οὐχ  ἡ  ἐν  τῷ  ἤδη  γεγονότι,  ἀλλ'  ἡ  ἐν  τῷ
πορευοµένῳ· καὶ ὑγίανσις δὲ κατὰ τὰ αὐτά, τῆς ποιεῖν δυναµένης ὑγίειαν ἐνεργούσης καὶ κρατούσης
[ὑγίανσις], τῆς δ' ἐναντίας δυνάµεως τἀναντία ποιούσης. Ὥστε συµβαίνειν µὴ παρὰ τὰ ἐν οἷς µόνον,
ἀλλὰ καὶ παρὰ τὰ ἐξ ὧν καὶ δι' ὧν καὶ τὴν τῆς κινήσεως ἰδιότητα ποιὰν τὴν κίνησιν καὶ τοιάνδε εἶναι
ἐν τοῖς τοιούτοις. Περὶ δὲ τῆς κατὰ τόπον κινήσεως, εἰ τὸ ἄνω φέρεσθαι τῷ κάτω ἐναντίον, καὶ τὸ
κύκλῳ τοῦ ἐπ' εὐθείας διοίσει, πῶς ἡ διαφορά, οἷον τὸ ὑπὲρ κεφαλῆς καὶ ὑπὸ πόδας ῥίπτειν; Καὶ γὰρ
ἡ δύναµις ἡ ὠστικὴ µία· εἰ µή τις ἄλλην τὴν ἄνω ὠθοῦσαν, καὶ ἄλλην λέγοι καὶ ἄλλως τὴν κάτω πρὸς
τὴν ἄνω φοράν, καὶ µάλιστα εἰ φυσικῶς κινοῖτο, εἰ ἡ µὲν κουφότης εἴη, ἡ δὲ βαρύτης. Ἀλλὰ κοινὸν
καὶ τὸ αὐτὸ τὸ εἰς τὸν οἰκεῖον τόπον φέρεσθαι, ὥστε ἐνταῦθα κινδυνεύειν παρὰ τὰ ἔξω τὴν διαφορὰν
γίνεσθαι.  Ἐπὶ  δὲ  τῆς  κύκλῳ  καὶ  ἐπ'  εὐθείας,  εἰ  οἷόν  περ  ἐπ'  εὐθείας  καὶ  κύκλῳ  περιθρέξαιεν,  πῶς
ἄλλη;  Ἢ  παρὰ  τὸ  τῆς  πορείας  σχῆµα,  εἰ      µή  τις  µικτὴν  λέγοι  τὴν  κύκλῳ,  ὡς  οὐ  παντελῶς  οὖσαν
κίνησιν οὐδὲ πάντη ἐξισταµένην. Ἀλλ' ἔοικεν ὅλως µία τις εἶναι ἡ τοπικὴ τοῖς ἔξωθεν τὰς διαφορὰς
λαµβάνουσα. Σύγκρισις  δὲ  καὶ  διάκρισις  ἐπισκεπτέα  πῶς.  Ἆρ'  ἕτεραι  κινήσεις  τῶν  εἰ
µ
ρη ένων,
γενέσεως  καὶ  φθορᾶς,  αὔξης  καὶ  φθίσεως,  τοπικῆς  µεταβολῆς,  ἀλλοιώσεως,  ἢ  εἰς  ταύτας  αὐτὰς
ἀνακτέον,  ἢ  τούτων  τινὰς  συγκρίσεις  καὶ  διακρίσεις  θετέον;  Εἰµὲν  οὖν  τοῦτ'  ἔχει  ἡ  σύγκρισις,
πρόσοδον  ἑτέρου  πρὸς  ἕτερον  καὶ  τὸ  πελάζειν,  καὶ  αὖ  ἀποχώρησιν  εἰς  τοὐπίσω,  τοπικὰς  ἄν  τις
κινήσεις λέγοι δύο κινούµενα λέγων πρὸς ἕν τι, ἢ ἀποχωροῦντα ἀπ' ἀλλήλων. Εἰ δὲ σύγκρασίν τινα
καὶ µίξιν
µ
ση αίνουσι καὶ κρᾶσιν καὶ εἰς ἓν ἐξ ἑνὸς σύστασιν τὴν κατὰ τὸ συνίστασθαι γινοµένην, οὐ
κατὰ  τὸ  συνεστάναι  ἤδη,  εἰς  τίνα  ἄν  τις  ἀνάγοι  τῶν  εἰ
µ
ρη ένων  ταύτας;  Ἄρξει  µὲν  γὰρ  ἡ  τοπικὴ
κίνησις, ἕτερον δὲ ἐπ' αὐτῇ τὸ γινόµενον ἂν εἴη, ὥσπερ καὶ τῆς αὔξης ἄν τις εὕροι ἄρχουσαν µὲν τὴν
τοπικήν,  ἐπιγινοµένην  δὲ  τὴν  κατὰ<τὸ>  ποσὸν  κίνησιν·  οὕτω  δὴ  καὶ  ἐνταῦθα  ἡγεῖται  µὲν  τὸ  κατὰ
τόπον  κινηθῆναι,  ἕπεται  δὲ  οὐκ  ἐξ  ἀνάγκης  συγκριθῆναι  οὐδ'  αὖ  διακριθῆναι,  ἀλλὰ  γενοµένης  µὲν
συµπλοκῆς  τοῖς  ἀπαντήσασι  συνεκρίθη,  σχισθέντων  δὲ  τῇ  συντεύξει  διεκρίθη.  Πολλαχοῦ  δ'  ἂν  καὶ
διακρινοµένων ἐφέποιτο ἂν ἡ τοῦ τόπου ἢ ἅµα συµβαίνοι τοῦ πάθους ἄλλου περὶ τὰ διακρινόµενα,
οὐ  κατὰ  τὸ  κινεῖσθαι  τοπικῶς,  νοουµένου,  ἔν  τε  τῇ  συγκρίσει  ἄλλου  πάθους  καὶ  συστάσεως,
ἐπακολουθοῦντος ἑτέρου τῆς τοπικῆς κινήσεως. Ἆρ' οὖν ταύτας µὲν ἐφ' ἑαυτῶν, τὴν δὲ ἀλλοίωσιν εἰς
ταύτας  ἀνακτέον;  Πυκνὸν  γὰρ  γενόµενον  ἠλλοίωται·  τοῦτο  δὲ  ταὐτὸν  τῷ  «συγκέκριται»·  µανὸν  δὲ
αὖ ἠλλοίωται· τοῦτο δὲ ταὐτὸν τῷ «διακέκριται». Καὶ οἴνου καὶ ὕδατος µιγνυµένων ἄλλο ἢ πρότερον
ἦν  ἑκάτερον  ἐγένετο·  τοῦτο  δὲ  σύγκρισις,  ἣ  πεποίηκε  τὴν  ἀλλοίωσιν.  Ἢ  φατέον  καὶ  ἐνταῦθα
ἡγεῖσθαι  τὰς  συγκρίσεις  καὶ  διακρίσεις  τινῶν  ἀλλοιώσεων,  ἑτέρας  δὲ  αὐτὰς  εἶναι  συγκρίσεων  ἢ
διακρίσεων·  οὔτε  γὰρ  τὰς  ἄλλας  ἀλλοιώσεις  εἶναι  τοιαύτας,  οὔτε  τὴν  ἀραίωσιν  καὶ  πύκνωσιν

σύγκρισιν  καὶ  διάκρισιν  ἢ  ἐκ  τούτων  ὅλως  εἶναι·  οὕτω  γὰρ  ἄν  τις  καὶ  κενὸν  παραδέχοιτο.  Ἐπὶ
δὲµελανίας  ἢ  λευκότητος  πῶς;  Εἰ  δὲ  ἐν  τούτοις  ἀµφισβητεῖ,  πρῶτον  µὲν  τὰς  χρόας  καὶ  τάχα  τὰς
ποιότητας ἀναιρεῖ ἢ τάς γε πλείστας, µᾶλλον δὲ πάσας· εἰ γὰρ πᾶσαν ἀλλοίωσιν, ἣν λέγοµεν<κατὰ
ποιότητα µ
  εταβολήν>, σύγκρισιν καὶ διάκρισιν λέγοι, τὸ γινόµενον οὐδέν ἐστιν ἡ ποιότης, ἀλλὰ ἐγγὺς
κείµενα  καὶ  διεστῶτα.  Ἔπειτα  τὸ  µανθάνειν  καὶ  τὸ  διδάσκεσθαι  πῶς  συγκρίσεις;  Ἐπισκεπτέον  δὴ
περὶ τούτων καὶ ἤδη ζητητέον πάλιν αὖ τῶν κατ' εἴδη λεγοµένων κινήσεων οἷον ἐπὶ τοπικῆς, εἰ µὴ τῷ
ἄνω καὶ κάτω καὶ εὐθείᾳ καὶ κύκλῳ, ὡς ἠπόρηται, ἢ ἐµψύχων καὶ ἀψύχων κινήσει – οὐ γὰρ ὁµοία ἡ
κίνησις τούτων – καὶ πάλιν ταύτας τῇ πεζῇ καὶ τῷ νεῖν καὶ πτήσει. Ἢ καὶ τῷ φύσει γε καὶ παρὰ φύσιν
τάχ' ἄν  τις  διέλοι καθ' ἕκαστον εἶδος·τοῦτο δὲ οὐκ ἔξωθεν διαφορὰς κινήσεων· ἢ ποιητικαὶ τούτων
αὗται, καὶ οὐκ ἂν ἄνευ τούτων· καὶ ἡ φύσις δὲ ἀρχὴ δοκεῖ τούτων. Ἢ τὰς µὲν φύσει, τὰς δὲ τέχνῃ,
τὰς  δὲ  προαιρέσει.  φύσει  µὲν  αὐξήσεις,  φθίσεις,  τέχνῃ  δὲ  οἰκοδοµεῖν,  ναυπηγεῖν,  προαιρέσει  δὲ
σκοπεῖσθαι, µανθάνειν, πολιτεύεσθαι, ὅλως λέγειν, πράττειν. Περὶ αὐξήσεως αὖ καὶ ἀλλοιώσεως καὶ
γενέσεως  κατὰ  φύσιν  παρὰ  φύσιν  ἢ  ὅλως  τοῖς  ὑποκειµένοις. Περὶ  δὲ  στάσεως,  ὃ  ἀντιτέτακται
κινήσει,  ἢ  ἠ µ
ρε ίας  τί  ποτε  χρὴ  λέγειν;  Πότερα  καὶ  αὐτὸ  ἕν  τι  γένος  θετέον  ἢ  εἴς  τι  γένος  τῶν
εἰ
µ
ρη ένων  ἀνακτέον;  Βέλτιον  δ'  ἴσως  στάσιν  τοῖς  ἐκεῖ  ἀποδόντα  ἠ µ
ρε ίαν  ἐνταῦθα  ζητεῖν.  Τὴν  οὖν
ἠ µ
ρε ίαν  ταύτην  ζητητέον  πρῶτον  τί  ποτ'  ἐστί.  Καὶ  εἰ  µὲν  ταὐτὸν  φανείη  τῇ  στάσει,  οὐδ'  ὀρθῶς
ἂνἐνταῦθα  ταύτην  ζητοῖ  οὐδενὸς  ἑστηκότος,  ἀλλὰ  τοῦ  φαινοµένου  ἑστάναι  σχολαιτέρᾳ  τῇ  κινήσει
χρωµένου.  Εἰ  δ'  ἕτερον  ἠ µ
ρε ίαν  στάσεως  λέγοιµεν  τῷ  τὴν  µὲν  στάσιν  περὶ  τὸ  ἀκίνητον  παντελῶς
εἶναι,  τὴν  δὲ  ἠ µ
ρε ίαν  περὶ  τὸ  ἑστώς,  πεφυκὸς  δὲ  κινεῖσθαι,  ὅταν  µὴ  κινῆται,  εἰ  µὲν  τὸ  ἠ µ
ρε ίζεσθαι
λέγοι  τὸ  ἠ µ
ρε εῖν,  κίνησιν  οὔπω  παυσαµένην,  ἀλλ'  ἐνεστῶσαν·  εἰ  δὲ  τὴν  οὐκέτι  περὶ  τὸ  κινούµενον
οὖσαν,  πρῶτον  µὲν  ζητητέον,  εἴ  τί  ἐστι  µὴ  κινούµενον  ἐνταῦθα.  Εἰ  δὲ  µὴ  πάσας  οἷόν  τέ  τι  τὰς
κινήσεις κινεῖσθαι, ἀλλὰ δεῖ κινήσεις τινὰς µὴ κινεῖσθαι, ἵνα καὶ ἐξῇ λέγειν τόδε τὸ κινούµενον εἶναι,
τί ἄλλο χρὴ λέγειν τὸ µὴ κινούµενον κατὰ τόπον, ἀλλ' ἠ µ
ρε οῦν ταύτην τὴν κίνησιν, ἢ ὅτι µὴ κινεῖται;
Ἀπόφασις ἄρα ἔσται ἡ ἠ µ
ρε ία τοῦ κινεῖσθαι· τοῦτο δὲ οὐκ ἐν γένει. Ἠ µ
ρε εῖ δὲ οὐκ ἄλλο τι ἢ ταύτην
τὴν κίνησιν, οἷον τὴν τοπικήν· τὴν οὖν ἀφαίρεσιν τούτου λέγει. Εἰ δέ τις λέγοι· διὰ τί δ' οὐ τὴν κίνησιν
ἀπόφασιν τῆς στάσεως φήσοµεν; ὅτι, φήσοµεν, ἥκει τι φέρουσα ἡ κίνησις καὶ ἔστιν ἄλλο τι ἐνεργοῦν
καὶ οἷον ὠθοῦν τὸ ὑποκείµενον καὶ µυρίαἐργαζόµενον αὐτὸ καὶ φθεῖρον, ἡ δὲ ἠ µ
ρε ία ἑκάστου οὐδέν
ἐστι  παρ'  αὐτό,  ἀλλὰ
µ
ση αίνειµόνον,  ὅτι  κίνησιν  οὐκ  ἔχει.  Τί  οὖν  οὐ  καὶ  ἐπὶ  τῶν  νοητῶν  στάσιν
εἴποµεν  ἀπόφασιν  κινήσεως;  Ἢ  ὅτι  οὐδ'  ἔστιν      εἰπεῖν  ἀναίρεσιν  τῆς  κινήσεως  τὴν  στάσιν,  ὅτι  οὐ
παυσαµένης  τῆς  κινήσεώς  ἐστιν,  ἀλλ'  οὔσης  ἐκείνης  καὶ  αὕτη  ἐστί.  Καὶ  οὐ  πεφυκὸς  κινεῖσθαι,
καθόσον µὴ κινεῖται, ἡ στάσις ἐκεῖ, ἀλλά, καθὸ στάσις κατείληφεν, ἕστηκε, καθὸ δέ ἐστι κινούµενον,
ἀεὶ κινήσεται· διὸ καὶ στάσει ἕστηκε καὶ κινήσει κινεῖται. Ἐνταῦθα δὲ κινήσει µὲν κινεῖται, ἀπούσης
δὲ ἠ µ
ρε εῖ ἐστερ µ
η ένον τῆς ὀφειλοµένης κινήσεως. Ἔπειτα δὲ ὁρᾶν δεῖ, τί ἐστιν ἡ στάσις αὕτη, καὶ
οὕτως· ὅταν ἐκ νόσου εἰς ὑγίειαν ἴῃ, ὑγιάζεται· τί οὖν τῇ ὑγιάνσει ταύτῃ ἠ µ
ρε ίας εἶδος ἀντιτάξοµεν;
Εἰµὲν γὰρ τὸ ἐξ οὗ, νόσος, ἀλλ' οὐ στάσις· εἰ δὲ τὸ εἰς ὅ, ὑγίεια· ὃ οὐ ταὐτὸν  τῇ στάσει. Εἰ δέ τις
λέγοι τὴν ὑγίειαν ἢ τὴν νόσον τινὰ στάσιν εἶναι, εἴδη στάσεως τὴν ὑγίειαν καὶ τὴν νόσον εἶναι φήσει·
ὅπερ ἄτοπον. Εἰ δὲ συµβεβηκέναι τῇ ὑγιείᾳ τὴν στάσιν, πρὸ τῆς στάσεως ἡ ὑγίεια οὐχ ὑγίεια ἔσται;
Ἀλλὰ περὶ µὲν τούτων, ὅπῃ δοκεῖ ἑκάστῳ. Εἴρηται δ' ὅτι τὸ ποιεῖν καὶ τὸ πάσχειν κινήσεις λεκτέον,
καὶ ἔστι τὰς µὲν τῶν κινήσεων ἀπολύτους, τὰς δὲ ποιήσεις, τὰς δὲ πείσεις λέγειν. Καὶ περὶ τῶν ἄλλων
γενῶν λεγοµένων, ὅτι εἰς ταῦτα. Καὶ περὶ τοῦ πρός τι, ὅτι ἄλλου πρὸς ἄλλο σχέσις, καὶ ὅτι σύνεισιν
ἄµφω καὶ ἅµα· καὶ τὸ πρός τι δέ, ὅταν σχέσις οὐσίας ποιῇαὐτό, οὐχ ᾗ οὐσία ἔσται πρός τι, ἀλλὰ ἢ
καθὸ  µέρος  τινός – οἷον  χεὶρ  ἢ  κεφαλή – ἢ  αἴτιον  ἢ  ἀρχὴ  ἢ  στοιχεῖον.  Ἔστι  δὲ  καὶ  τὰ  πρός  τι
διαιρεῖν,  ὥσπερ  διῄρηται  τοῖς  ἀρχαίοις,  τὰ  µὲν  ὡς  ποιητικά,  τὰ  δὲ  ὡς  µέτρα,  τὰ  δ'  ἐν  ὑπεροχῇ  καὶ
ἐλλείψει, τὰ δ' ὅλως χωρίζοντα ὁµοιότησι καὶ διαφοραῖς. Καὶ περὶ µ
  ὲν τούτων τῶν γενῶν ταῦτα.

VI,4 Περὶ τοῦ τὸ ὂν ἓν καὶ ταὐτὸ ὂν ἅµα πανταχοῦ εἶναι ὅλον πρῶτον (22)

Ἆρά γε ἡ ψυχὴ πανταχοῦ τῷ παντὶ πάρεστιν, ὅτι σῶµά ἐστι τοῦ παντὸς τοσόνδε, περὶ τὰ σώµατα
φύσιν ἔχουσα µερίζεσθαι; Ἢ καὶ παρ' αὐτῆς πανταχοῦ ἐστιν, οὐχ οὗπερ ἂν ὑπὸ σώµατος προαχθῇ,
ἀλλὰ  σώµατος  εὑρίσκοντος  αὐτὴν  πρὸ  αὐτοῦ  πανταχοῦ  οὖσαν,  ὥστε,  ὅπου  ἂν  τεθῇ,  ἐκεῖ  εὑρίσκειν
ψυχὴν οὖσαν πρὶν αὐτὸ τεθῆναι ἐν µέρει τοῦ παντός, καὶ τὸ ὅλον τοῦ παντὸς σῶµα τεθῆναι ἐν ψυχῇ
οὔσῃ; Ἀλλ' εἰ ἔστιν εἰς τοσοῦτον πρὶν τὸ τοσόνδε σῶµα ἐλθεῖν πληροῦσα τὸ διάστηµα πᾶν, πῶς οὐ
µέγεθος ἕξει; Ἢ τίς τρόπος ἂν εἴη τοῦ εἶναι ἐν τῷ παντὶ πρὶν τὸ πᾶν γενέσθαι τοῦ παντὸς οὐκ ὄντος;
Τό  τε  ἀµερῆ  λεγοµένην  καὶ  ἀµεγέθη  εἶναι  πανταχοῦ  εἶναι  µέγεθος  οὐκ  ἔχουσαν  πῶς  ἄν  τις
παραδέξαιτο; Καὶ εἰ τῷ σώµατι λέγοιτο συνεκτείνεσθαι µὴ σῶµα οὖσα, οὐδ' ὧς ἐκφεύγειν ποιεῖ τὴν
ἀπορίαν  τῷ  κατὰ  συµβεβηκὸς  τὸ  µέγεθος  αὐτῇ  διδόναι.  Ὁµοίως  γὰρ  ἄν  τις  καὶ  ἐνταῦθα  ζητήσειεν
εὐλόγως, ὅπως κατὰ συµβεβηκὸς µεγεθύνεται. Οὐ γὰρ δή, ὥσπερ ἡ ποιότης, οἷον γλυκύτης ἢ χρόα,
κατὰ πᾶν τὸ σῶµα, οὕτω καὶ ἡ ψυχή. Τὰ µ
  ὲν γὰρ πάθη τῶν σωµάτων, ὥστε πᾶν τὸ πεπονθὸς ἔχειν τὸ
πάθος,  καὶ  µηδὲν  εἶναι  ἐφ'  ἑαυτοῦ  σώµατος  ὄν  τι  καὶ  γινωσκόµενον  τότε·  διὸ  καὶ  ἐξ  ἀνάγκης
τοσοῦτον, τό τε ἄλλου µέρους λευκὸν οὐχ ὁµοπαθὲς τῷ ἄλλου. Καὶ ἐπὶ τοῦ λευκοῦ τὸ αὐτὸ µὲν εἴδει
τὸ ἐπ' ἄλλου πρὸς τὸ ἐπ' ἄλλου µέρους, οὐ µὴν ταὐτὸν ἀριθµῷ, ἐπὶ δὲ τῆς ψυχῆς τὸ αὐτὸ ἀριθµῷ τὸ

ἐν  τῷ  ποδὶ  καὶ  τῇ  χειρὶ  ὑπάρχει,  ὡς  δηλοῦσιν  αἱ  ἀντιλήψεις.  Καὶ  ὅλως  ἐν  µὲν  ταῖς  ποιότησι  τὸ
αὐτὸµεµερισµένον  θεωρεῖται,  ἐπὶ  δὲ  τῆς  ψυχῆς  τὸ  αὐτὸ  οὐ  µεµερισµένον,  οὕτω  δὲ  µεµερίσθαι
λεγόµενον,  ὅτι  πανταχοῦ.  Λέγωµεν  οὖν  ἐξ  ἀρχῆς  περὶ  τούτων,  εἴ  τι  ἡµῖν  σαφὲς  καὶ  εὐπαράδεκτον
γένοιτο, πῶς ἀσώµατος καὶ ἀµεγέθης οὖσα δύναται εἰς πλεῖστον ἰέναι εἴτε πρὸ τῶν σωµάτων εἴτ' ἐν
τοῖς  σώµασι.  Τάχα  δέ,  εἰ  φανείη  καὶ  πρὸ  τῶν  σωµάτων  τοῦτο  δύνασθαι,  ῥᾴδιον  ἂν  καὶ  ἐπὶ  τῶν
σωµάτων  παραδέξασθαι  τὸ  τοιοῦτο  γένοιτο. Ἔστι  δὴ  τὸ  µὲν  ἀληθινὸν  πᾶν,  τὸ  δὲ  τοῦ
παντὸςµίµηµα, ἡ τοῦδε τοῦ ὁρατοῦ φύσις. Τὸ µὲν οὖν ὄντως πᾶν ἐν οὐδενί ἐστιν· οὐδὲν γάρ ἐστι πρὸ
αὐτοῦ.  Ὃ  δ'  ἂν  µετὰ  τοῦτο  ᾖ,  τοῦτο  ἤδη  ἀνάγκη  ἐν  τῷ  παντὶ  εἶναι,  εἴπερ  ἔσται,  καὶ  µάλιστα  ἐξ
ἐκείνου  ἠρτηµένον  καὶ  οὐ  δυνάµενον  ἄνευ  ἐκείνου  οὔτε  µένειν  οὔτε  κινεῖσθαι.  Καὶ  γὰρ  εἰ  µὴ  ὡς  ἐν
τόπῳ  τις  τιθεῖτο  τὸ  τοιοῦτον,  τὸν  τόπον  νοῶν  ἢ  <πέρας>   σώµατος  <τοῦ  περιέχοντος>  καθὸ
περιέχει,  ἢ  <διάστηµά>  τι  ὃ  πρότερον  ἦν  τῆς  φύσεως  τοῦ  κενοῦ  καὶ  ἔτι  ἐστίν,  ἀλλὰ  τῷ  γε  οἷον
ἐρείδεσθαι  ἐπ'  αὐτοῦ  καὶ  ἀναπαύεσθαι  πανταχοῦ  ὄντος  ἐκείνου  καὶ  συνέχοντος,  τὴν  τοῦ  ὀνόµατος
ἀφεὶς  κατηγορίαν  τῇ  διανοίᾳ  τὸ  λεγόµενον  λαµβανέτω.  Τοῦτο  δὲ  ἄλλου  χάριν  εἴρηται,  ὅτι  τὸ  πᾶν
ἐκεῖνο  καὶ  πρῶτον  καὶ  ὂν  οὐ  ζητεῖ  τόπον,  οὐδ'  ὅλως  ἔν  τινι.  Πᾶν  δὴ  τὸ  πᾶν  οὐκ  ἔστιν  ὅπως
ἀπολείπεται ἑαυτοῦ, ἀλλ' ἔστι τε πεπληρωκὸς ἑαυτὸ καὶ ὂν ἴσον ἑαυτῷ· καὶ οὗ τὸ πᾶν, ἐκεῖαὐτό· τὸ
γὰρ πᾶν αὐτό ἐστιν. Ὅλως τε, εἴ τι ἐν τῷ παντὶ ἱδρύθη ἄλλο ὂν παρ' ἐκεῖνο µ
, εταλαµβάνει αὐτοῦ καὶ
συντυγχάνει  αὐτῷ  καὶ  ἰσχύει  παρ'  αὐτοῦ  οὐ  µερίζον  ἐκεῖνο,  ἀλλ'  εὑρίσκον  αὐτὸ  ἐν  ἑαυτῷ  αὐτὸ
προσελθὸν ἐκείνῳ ἐκείνου οὐκ ἔξω ἑαυτοῦ γενοµένου· οὐ γὰρ οἷόν τε ἐν τῷ µὴ ὄντι τὸ ὂν εἶναι, ἀλλ'
εἴπερ, τὸ µὴ ὂν ἐν τῷ ὄντι. Ὅλῳ οὖν ἐντυγχάνει τῷ ὄντι· οὐ γὰρ ἦν ἀποσπᾶσθαι αὐτὸ ἀφ' ἑαυτοῦ,
καὶ τὸ πανταχοῦ δὲ λέγεσθαι εἶναι αὐτὸ δῆλον, ὅτι ἐν τῷ ὄντι· ὥστε ἐν ἑαυτῷ. Καὶ οὐδὲν θαυµαστόν,
εἰ  τὸ  πανταχοῦ  ἐν  τῷ  ὄντι  καὶ  ἐν  ἑαυτῷ·  ἤδη  γὰρ  γίνεται  τὸ  πανταχοῦ  ἐν  ἑνί.  Ἡµεῖς  δὲ  τὸ  ὂν  ἐν
αἰσθητῷ θέµενοι καὶ τὸ πανταχοῦ ἐκεῖ τιθέµεθα, καὶ µέγα νοµίζοντες τὸ αἰσθητὸν ἀποροῦµεν, πῶς
ἐν µεγάλῳ καὶ τοσούτῳ ἐκείνη ἡ φύσις ἐκτείνεται. Τὸ δέ ἐστι· τοῦτο τὸ λεγόµενον µέγα µικρόν· ὃ δὲ
νοµίζεται  µικρόν,  ἐκεῖνο  µέγα,  εἴ  γε  ὅλον  ἐπὶ  πᾶν      τούτου  µέρος  φθάνει,  µᾶλλον  δὲ  τοῦτο
πανταχόθεν τοῖς αὐτοῦ µέρεσιν ἐπ' ἐκεῖνο ἰὸν εὑρίσκει αὐτὸ πανταχοῦ πᾶν καὶ µεῖζον ἑαυτοῦ. Ὅθεν
ὡς  οὐκ  ἐν  τῇ  ἐκτάσει  πλέον  τι  ληψόµενον – ἔξω  γὰρ  ἂν  καὶ  τοῦ  παντὸς  ἐγίνετο – περιθεῖν  αὐτῷ
ἐβουλήθη, οὔτε δὲ περιλαβεῖν δεδυνηµένον οὐδ' αὖ ἐντὸς γενέσθαι ἠγάπησε τόπον ἔχειν καὶ τάξιν οὗ
σῴζοιτο γειτονοῦν αὐτῷ παρόντι καὶ οὐ παρόντι αὖ· ἔστι γὰρ ἐφ' ἑαυτοῦ ἐκεῖνο, κἄν τι αὐτῷ ἐθέλῃ
παρεῖναι. Ὅπου δὴ συνιὸν τὸ σῶµα τοῦ παντὸς εὑρίσκει τὸ πᾶν, ὥστε µηδὲν ἔτι δεῖσθαι τοῦ πόρρω,
ἀλλὰ  στρέφεσθαι  ἐν  τῷ  αὐτῷ,  ὡς  παντὸς  ὄντος  τούτου,  οὗ  κατὰ  πᾶν  µέρος  αὐτοῦ  ἀπολαύει  ὅλου
ἐκείνου.  Εἰ  µὲν  γὰρ  ἐν  τόπῳ  ἦν  ἐκεῖνο  αὐτό,  προςχωρεῖν  τε  ἔδει  ἐκεῖ  καὶ  εὐθυπορεῖν  καὶ  ἐν  ἄλλῳ
µέρει  αὐτοῦ  ἄλλῳ  µέρει  ἐφάπτεσθαι  ἐκείνου  καὶ  εἶναι  τὸ  πόρρω  καὶ  ἐγγύθεν·  εἰ  δὲ  µήτε  τὸ  πόρρω
µήτε  τὸ  ἐγγύθεν,  ἀνάγκη  ὅλον  παρεῖναι,  εἴπερ  πάρεστι.  Καὶ  ὅλως  ἐστὶν  ἐκείνων  ἑκάστῳ,  οἷς  µήτε
πόρρωθέν ἐστι µήτε ἐγγύθεν, δυνατοῖς δὲ δέξασθαί ἐστιν. Ἆρ' οὖν αὐτὸ φήσοµεν παρεῖναι, ἢ αὐτὸ
µὲν  ἐφ'  ἑαυτοῦ  εἶναι,  δυνάµεις  δὲ  ἀπ'  αὐτοῦ  ἰέναι  ἐπὶ  πάντα,  καὶ  οὕτως  αὐτὸ  πανταχοῦ  λέγεσθαι
εἶναι;  Οὕτω  γὰρ  τὰς  ψυχὰς  οἷον  βολὰς  εἶναι  λέγουσιν,  ὥστε  αὐτὸ  µὲν  ἱδρῦσθαι  ἐν  αὑτῷ,  τὰς  δ'
ἐκπεµφθείσας κατ' ἄλλο καὶ κατ' ἄλλο ζῷον γίγνεσθαι. Ἢ ἐφ' ὧν µὲν τὸ ἕν, τῷ µὴ πᾶσαν τὴν φύσιν
ἀποσῴζειν τὴν οὖσαν ἐν αὐτῷ ἐκείνῳ, ἐνταῦθα δύναµιν αὐτοῦ ᾧ πάρεστι παρεῖναι· οὐ µὴν οὐδ'  ὧς
ἐκεῖνο  µὴ  ὅλως  παρεῖναι,  ἐπεὶ  καὶ  τότε  οὐκ  ἀποτέτµηται  ἐκεῖνο  τῆς  δυνάµεως  αὐτοῦ,  ἣν  ἔδωκεν
ἐκείνῳ·  ἀλλ'  ὁ  λαβὼν  τοσοῦτον  ἐδυνήθη  λαβεῖν  παντὸς  παρόντος.  Οὗ  δὲ  πᾶσαι  αἱ  δυνάµεις,  αὐτὸ
σαφῶς πάρεστι χωριστὸν ὅµως ὄν· γενόµενον µὲνγὰρ τοῦδε εἶδος ἀπέστη ἂν τοῦ τε πᾶν εἶναι τοῦ τε
εἶναι ἐν αὐτῷ πανταχοῦ, κατὰ συµβεβηκὸς δὲ καὶ ἄλλου. Μηδενὸς δὲ ὂν τοῦ θέλοντος αὐτοῦ εἶναι, †
ὃ ἂν αὐτῷ ἐθέλῃ, ὡς δύναται † πελάζει οὐ γενόµενον ἐκείνου, ἀλλ' ἐκείνου ἐφιεµένου αὐτοῦ, οὐδ' αὖ
ἄλλου. Θαυµαστὸν οὖν οὐδὲν οὕτως ἐν πᾶσιν εἶναι, ὅτι αὖ ἐν οὐδενί ἐστιν αὐτῶν οὕτως ὡς ἐκείνων
εἶναι. ∆ιὸ καὶ τὸ κατὰ συµβεβηκὸς οὕτω λέγειν  συµπαραθεῖν τῷ σώµατι καὶ τὴν ψυχὴν οὐκ ἄτοπον
ἴσως, εἰ αὐτὴ µὲν ἐφ' ἑαυτῆς λέγοιτο εἶναι οὐχ ὕλης γενοµένη οὐδὲ σώµατος, τὸ δὲ σῶµα πᾶν κατὰ
πᾶν ἑαυτοῦ οἱονεὶ ἐλλάµποιτο. Θαυµάζειν δὲ οὐ δεῖ, εἰ αὐτὸ µὴ ὂν ἐν τόπῳ παντὶ τῷ ἐν τόπῳ ὄντι
πάρεστιν·  ἦν  γὰρ  ἂν  τοὐναντίον  θαυµαστὸν  καὶ  ἀδύνατον  πρὸς  τῷ  θαυµαστῷ,  εἰ  τόπον  καὶ  αὐτὸ
ἔχον οἰκεῖον παρῆν ἄλλῳ τῷ ἐν τόπῳ, ἢ ὅλως παρῆν, καὶ παρῆν οὕτως, ὥς τοι ἡµεῖς φαµεν. Νῦν δέ
φησιν ὁ λόγος, ὡς ἀνάγκη αὐτῷ τόπον οὐκ εἰληχότι ᾧ πάρεστι τούτῳ ὅλον παρεῖναι, παντὶ δὲ παρὸν
ὡς  καὶ  ἑκάστῳ  ὅλον  παρεῖναι.  Ἢ  ἔσται  αὐτοῦ  τὸ  µὲν  ὡδί,  τὸ  δὲ  ἄλλοθι·  ὥστε  µεριστὸν  ἔσται  καὶ
σῶµα ἔσται. Πῶς γὰρ δὴ καὶ µεριεῖς; Ἆρά γε τὴν ζωὴν µεριεῖς; Ἀλλ' εἰ τὸ πᾶν ἦν ζωή, τὸ µέρος ζωὴ
οὐκ  ἔσται.  Ἀλλὰ  τὸν  νοῦν,  ἵν'  ὁ  µὲν  ᾖ  ἐν  ἄλλῳ,  ὁ  δὲ  ἐν  ἄλλῳ;  Ἀλλ'  οὐδέτερος  αὐτῶν  νοῦς  ἔσται.
Ἀλλὰ τὸ ὂν αὐτοῦ; Ἀλλὰ τὸ µέρος οὐκ ὂν ἔσται, εἰ τὸ ὅλον τὸ ὂν ὑπῆρχε. Τί οὖν, εἴ τις λέγοι καὶ τὸ
σῶµα  µεριζόµενον  καὶ  τὰ  µέρη  ἔχειν  σώµατα  ὄντα;  Ἢ  ὁ  µερισµὸς  ἦν  οὐ  σώµατος,  ἀλλὰ  τοσοῦδε
σώµατος, καὶ σῶµα ἕκαστον ἐλέγετο τῷ εἴδει καθὸ σῶµα· τοῦτο δὲ οὐκ εἶχε τὸ τοσόνδε τι, ἀλλὰ οὐδ'
ὁπωσοῦν  τοσόνδε. Πῶς  οὖν  τὸ  ὂν  καὶ  τὰ  ὄντα  καὶ  νοῦς  πολλοὺς  καὶ  ψυχὰς  πολλάς,  εἰ  τὸ  ὂν
πανταχοῦ  ἓν  καὶ  µὴ  ὡς  ὁµοειδές,  καὶ  νοῦς  εἷς  καὶ  ψυχὴ  µία;  Καίτοι  ἄλλην  µὲν  τοῦ  παντός,  τὰς  δὲ
ἄλλας.  Ταῦτά  τε  γὰρ  ἀντιµαρτυρεῖν  δοκεῖ  καὶ  τὰ  εἰρηµένα,  εἴ  τινα  ἀνάγκην,  ἀλλ'  οὐ  πειθώ  γε  ἔχει
ἀπίθανον νοµιζούσης τῆς ψυχῆς τὸ ἓν οὕτω πανταχοῦ ταὐτὸν εἶναι. Βέλτιον γὰρ ἴσως µερίσαντα τὸ
ὅλον  ὡς  µηδὲν  ἐλαττοῦσθαι  ἀφ'  οὗ  ὁ  µερισµὸς  γεγένηται,  ἢκαὶ  γεννήσαντα  ἀπ'  αὐτοῦ,  ἵνα  δὴ
βελτίοσι  χρώµεθα  ὀνόµασιν,  οὕτω  τὸ  µὲν  ἐᾶσαι  ἐξ  αὐτοῦεἶναι,  τὰ  δ'  οἷον  µέρη  γενόµενα,  ψυχάς,
συµπληροῦν ἤδη τὰ πάντα. Ἀλλ' εἰ ἐκεῖνο µένει τὸ ὂν ἐφ' ἑαυτοῦ, ὅτι παράδοξον εἶναι δοκεῖ τὸ ἅµα

ὅλον τι πανταχοῦ παρεῖναι, ὁ αὐτὸς λόγος καὶ ἐπὶ τῶν ψυχῶν ἔσται. Ἐν οἷς γὰρ λέγονται σώµασιν
ὅλαι  ἐν  ὅλοις  εἶναι,  οὐκ  ἔσονται,  ἀλλ'  ἢµερισθήσονται  ἢ  µένουσαι  ὅλαι  που  τοῦ  σώµατος  δύναµιν
αὐτῶν δώσουσιν. Ἐφ' ὧν καὶ τῶν δυνάµεων ἡ αὐτὴ ἀπορία ἔσται ἡ ὅλου πανταχοῦ. Καὶ ἔτι τὸ µέν τι
ψυχὴν ἕξει τοῦ σώµατος, τὸ δὲ δύναµιν µόνον. Ἀλλὰ πῶς ψυχαὶ πολλαὶ καὶ νοῖ πολλοὶ καὶ τὸ ὂν καὶ
τὰ  ὄντα;  Καὶ  δὴ  καὶ  προιόντα  ἐκ  τῶν  προτέρων  ἀριθµοὶ  ὄντα,  ἀλλ'  οὐ  µεγέθη,  ὁµοίως  ἀπορίαν
παρέξουσι πῶς πληροῦσι τὸ πᾶν. Οὐδὲν οὖν ἡµῖν παρὰ τοῦ πλήθους οὕτω προϊόντος ἐξεύρηται εἰς
εὐπορίαν·  ἐπεὶ  καὶ  τὸ  ὂν  πολλὰ  συγχωροῦµεν  εἶναι  ἑτερότητι,  οὐ  τόπῳ.  Ὁµοῦ  γὰρ  πᾶν  τὸ  ὄν,  κἂν
πολὺ οὕτως ᾖ· <ἐὸν γὰρ ἐόντι πελάζει>, καὶ <πᾶν ὁµοῦ,> καὶ νοῦς πολὺς ἑτερότητι, οὐ τόπῳ, ὁµοῦ
δὲ  πᾶς.  Ἆρ'  οὖν  καὶ  ψυχαί;  Ἢ  καὶ ψυχαί·  ἐπεὶ  καὶ  τὸ  <περὶ  τὰ  σώµατα  µεριστὸν>  λέγεται  ἀµερὲς
εἶναι τὴν φύσιν, τὰ δὲ σώµατα µ
  έγεθος ἔχοντα ταύτης τῆς ψυχῆς φύσεως αὐτοῖς παρούσης µ
, ᾶλλον δὲ
τῶν σωµάτων ἐκεῖ γενοµένων, ὅσον ἐστὶ µ µ
ε ερισµένα, κατὰ πᾶν µέρος ἐκείνης ἐµφανταζοµένης τῆς
φύσεως, περὶ τὰ σώµατα οὕτως ἐνοµίσθη εἶναι µεριστή. Ἐπεί, ὅτι οὐ συνδιείληπται τοῖς µέρεσιν, ἀλλ'
ὅλη πανταχοῦ, φανερὸν ποιεῖ τὸ ἓν καὶ τὸ ἀµέριστον ὄντως τῆς φύσεως. Οὔτ' οὖν τὸ µίαν εἶναι τὰς
πολλὰς  ἀναιρεῖ,  ὥσπερ  οὐδὲ  τὸ  ὂν  τὰ  ὄντα,  οὔτε  µάχεται  τὸ  πλῆθος  ἐκεῖ  τῷ  ἑνί,  οὔτε  τῷ  πλήθει
συµπληροῦν  δεῖ  ζωῆς  τὰ  σώµατα,  οὔτε  διὰ  τὸ  µέγεθος  τοῦ  σώµατος  δεῖ  νοµίζειν  τὸ  πλῆθος  τῶν
ψυχῶν γίνεσθαι, ἀλλὰ πρὸ τῶν σωµάτων εἶναι καὶ πολλὰς καὶ µίαν. Ἐν γὰρ τῷ ὅλῳ αἱ πολλαὶ ἤδη οὐ
δυνάµει, ἀλλ' ἐνεργείᾳ ἑκάστη· οὔτε γὰρ ἡ µία ἡ ὅλη κωλύει τὰς πολλὰς ἐν αὐτῇ εἶναι, οὔτε αἱ πολλαὶ
τὴν  µίαν.  ∆ιέστησαν  γὰρ  οὐ  διεστῶσαι  καὶ  πάρεισιν  ἀλλήλαις  οὐκ  ἀλλοτριωθεῖσαι·  οὐ  γὰρ  πέρασίν
εἰσι διωριςµέναι, ὥσπερ οὐδὲ ἐπιστῆµαι αἱ πολλαὶ ἐν ψυχῇ µιᾷ, καὶ ἔστιν ἡ µία τοιαύτη, ὥστε ἔχειν ἐν
ἑαυτῇ πάσας. Οὕτως ἐστὶν ἄπειρος ἡ τοιαύτη φύσις. Καὶ τὸ µέγα αὐτῆς οὕτω ληπτέον, οὐκ ἐν ὄγκῳ·
τοῦτο γὰρµικρόν ἐστιν εἰς τὸ µηδὲν ἰόν, εἴ τις ἀφαιροῖ. Ἐκεῖ δὲ οὐδὲ ἀφελεῖν ἔστιν, οὐδ' εἰ ἀφαιρεῖς
ἐπιλείψει.  Εἰ  δὴ  οὐκ  ἐπιλείψει,  τί  δεῖ  δεδιέναι,  µή  τινος  ἀποστατῇ; <Πῶς  γὰρ  ἀποστατεῖ>  οὐκ
ἐπιλείπουσα, ἀλλ' ἀένναος οὖσα φύσις οὐ ῥέουσα; Ῥέουσα µὲν γὰρ ἐπὶ τοσοῦτον ἔρχεται, ἐφ' ὅσον
ῥεῖν δύναται, µὴ ῥέουσα δέ – οὐδὲ γὰρ ἄν, οὐδ' ὅπου ῥεύσειεν ἔχει· τὸ γὰρ πᾶν κατείληφε µ
, ᾶλλον δὲ
αὕτη ἐστὶ τὸ πᾶν. Καὶ µεῖζόν τι οὖσα ἢ κατὰ σώµατος φύσιν ὀλίγον γ' ἂν εἰκότως νοµίζοιτο τῷ παντὶ
διδόναι, ὅσον δύναται τοῦτο αὐτοῦ φέρειν. ∆εῖ δὲ ἐκεῖνο µήτε ἔλαττον λέγειν µ
, ηδὲ τιθέµενον ἔλαττον
τῷ  ὄγκῳ  ἀπιστεῖν  ἤδη,  ὡς  οὐ  δυνατὸν  ἐπὶ  τὸ  µεῖζον  αὐτοῦ  ἰέναι  τὸ  ἔλαττον.  Οὔτε  γὰρ  τὸ  ἔλαττον
κατηγορητέον, οὐδὲ παραθετέον ὄγκον πρὸς ἄογκον ἐν µετρήσειὅµοιον γὰρ ὡς εἴ τις ἰατρικὴν λέγοι
ἐλάττω εἶναι τοῦ σώµατος τοῦ ἰατροῦ – οὐδ' αὖ οὕτωςµεῖζον νοµιστέον τῇ ποσοῦ µετρήσει, ἐπεὶ οὐδ'
ἐπὶ τῆς ψυχῆς· οὕτω τὸ µέγα καὶ τὸ µεῖζον τοῦ σώµατος. Μαρτυρεῖ δὲ τῷ µεγάλῳ τῆς ψυχῆς καὶ τὸ
µείζονος  τοῦ  ὄγκου  γινοµένου  φθάνειν  ἐπὶ  πᾶν  αὐτοῦ  τὴν  αὐτὴν  ψυχήν,  ἣ  ἐπ'  ἐλάττονος  ὄγκου  ἦν.
Γελοῖον γὰρ πολλαχῇ, εἴ τις προσθείη καὶ τῇ ψυχῇ ὄγκον. Τί οὖν οὐ καὶ ἐπ' ἄλλο σῶµα ἔρχεται; Ἢ
ὅτι ἐκεῖνο δεῖ, εἰ δύναται, προσελθεῖν, τὸ δὲ προσεληλυθὸς καὶ δεξάµενον ἔχει. Τί οὖν; Τὸ ἄλλο σῶµα
τὴν αὐτὴν ψυχὴν ἔχει ἔχον καὶ αὐτὸ ἣν ἔχει ψυχήν; Τί γὰρ διαφέρει; Ἢ καὶ ταῖς προσθήκαις. Εἶτα
πῶς ἐν ποδὶ καὶ χειρὶ τὴν αὐτήν, τὴν δὲ ἐν τῷδε τῷ µέρει τοῦ παντὸς οὐ τὴν αὐτὴν τῇ ἐν τῷδε; Εἰ δὲ
αἱ  αἰσθήσεις  διάφοροι,  καὶ  τὰ  πάθη  τὰ  συµπίπτοντα  διάφορα  λεκτέον  εἶναι.  Ἄλλα  οὖν  ἐστι
τὰκρινόµενα,  οὐ  τὸ  κρῖνον·  ὁ  δὲ  κρίνων  ὁ  αὐτὸς  δικαστὴς  ἐν  ἄλλοις  καὶ  ἄλλοις  πάθεσι  γινόµενος·
καίτοι οὐχ ὁ πάσχων αὐτός, ἀλλ' ἡ σώµατος τοιοῦδε φύσις· καὶ ἔστιν οἷον εἰ αὐτὸς ἡµῶν καὶ ἡδονὴν
κρίνει  τὴν  περὶ  τὸν  δάκτυλον  καὶ  ἀλγηδόνα  τὴν  περὶ  τὴν  κεφαλήν.  ∆ιὰ  τί  οὖν  οὐ  συναισθάνεται  ἡ
ἑτέρα τὸ τῆς ἑτέρας κρίµα; Ἢ ὅτι κρίσις ἐστίν, ἀλλ' οὐ πάθος. Εἶτα οὐδ' αὐτὴ ἡ κρίνασα «κέκρικα»
λέγει,  ἀλλ'   ἔκρινε  µόνον·  ἐπεὶ  οὐδὲ  παρ'  ἡµῖν  ἡ  ὄψις  τῇ  ἀκοῇ  λέγει,  καίτοι  ἔκριναν ἄµφω,  ἀλλὰ  ὁ
λογισµὸς ἐπ' ἀµφοῖν· τοῦτο δὲ ἕτερον ἀµφοῖν. Πολλαχῇ δὲ καὶ ὁ λογισµὸς εἶδε τὸ ἐν ἑτέρῳ κρίµα καὶ
σύνεσιν ἔσχεν ἑτέρου πάθους. Εἴρηται δὲ περὶ τούτου καὶ ἐν ἄλλοις. Ἀλλὰ πάλιν λέγωµεν πῶς ἐπὶ
πάντα ἐστὶ τὸ αὐτό· τοῦτο δὲ ταὐτόν ἐστι πῶς ἕκαστον τῶν πολλῶν τῶν αἰσθητῶν οὐκ ἄµοιρον τοῦ
αὐτοῦ πολλαχῇ κείµενον. Οὐ γὰρ ἐκεῖνο ὀρθῶς ἔχει ἐκ τῶν εἰ
µ
ρη ένων µερίζειν εἰς τὰ πολλά, ἀλλὰ τὰ
πολλὰ µ µ
ε ερισµένα εἰς τὸ ἓν µᾶλλον ἀνάγειν, κἀκεῖνο οὐκ ἐληλυθέναι πρὸς ταῦτα, ἀλλὰ ταῦτα ὅτι
διέρριπται  παρεσχηκέναι  δόξαν  ἡµῖν  κατὰ  ταῦτα  κἀκεῖνο  διειλῆφθαι,  οἷον  εἴ  τις  τὸ  κρατοῦν  καὶ
συνέχον εἰς ἴσα τῷ κρατουµένῳ διαιροῖ. Καίτοι κρατοῖ ἂν καὶ χεὶρ σῶµα ὅλον καὶ ξύλον πολύπηχυ
καὶ ἄλλο τι, καὶ ἐπὶ πᾶν  µὲν τὸ κρατοῦν, οὐ διείληπται δὲ ὅµως εἰς ἴσα τῷ κρατουµένῳ ἐν τῇ χειρί,
καθόσον  ἐφάπτεται  εἰς  τοσοῦτον  περιγραφοµένης,  ὡς  δοκεῖ,  τῆς  δυνάµεως,  ἀλλ'  ὅµως  τῆς  χειρὸς
ὁριζοµένης τῷ αὐτῆς ποσῷ, οὐ τῷ τοῦ αἰωρουµένου καὶ κρατουµένου σώµατος. Καὶ εἰ προσθείης δὲ
τῷ  κρατουµένῳ  σώµατι  µῆκος  ἄλλο  καὶ  δύναιτο  ἡ  χεὶρ  φέρειν,  ἡ  δύναµις  κἀκεῖνο  κρατεῖ  οὐ
διαληφθεῖσα εἰς τοσαῦτα µέρη, ὅσα τὸ σῶµα ἔχει. Τί οὖν, εἴ τις τὸν ὄγκον τὸν σωµατικὸν τῆς χειρὸς
ὑποθεῖτο ἀφῃρῆσθαι, καταλείποι δὲ τὴν δύναµιν τὴν αὐτὴν τὴν ἀνέχουσαν καὶ πρότερον αὐτό, τὴν
πρόσθεν  ἐν  τῇ  χειρὶ  οὖσαν;  Ἆρ'  οὐκ  ἂν  ἡ  αὐτὴ  ἀµέριστος  οὖσα  ἐν  παντὶ  ὡσαύτως  κατὰ  πᾶ µ
ν έρος
εἴη; Εἰ δὲ δὴ φωτεινὸν µικρὸν ὄγκον οἷον κέντρον ποιησάµενος µεῖζόν τι περιθείης σφαιρικὸν σῶµα
διαφανές,  ὥστε  τὸ  φῶς  τοῦ  ἔνδον  ἐν  παντὶ  τῷ  περιέχοντι  φαίνειν,  οὐκ  οὔσης  ἄλλοθεν  αὐγῆς  τῷ
ἔξωθεν ὄγκῳ, ἆρ' οὐκ ἐκεῖνο τὸ ἔνδον φήσοµεν αὐτὸ µηδὲν παθόν, ἀλλὰµένον ἐπὶ πάντα τὸν ἔξωθεν
ὄγκον  ἐληλυθέναι,  καὶ  τὸ  ἐκεῖ  ἐνορώµενον  ἐν  τῷ  µικρῷ  ὄγκῳ  φῶς  κατειληφέναι  τὸ  ἔξω;  Ἐπειδὴ
τοίνυν οὐ παρὰ τοῦ ὄγκου τοῦ σωµατικοῦ τοῦ µικροῦ ἐκείνου ἦν τὸ φῶς – οὐ γὰρ ᾗ σῶµα ἦν εἶχε τὸ
φῶς, ἀλλ' ᾗ φωτεινὸν σῶµα, ἑτέρᾳ δυνάµει, οὐ σωµατικῇ οὔσῃ – φέρε, εἴ τις τὸν ὄγκον τοῦ σώµατος
ὑφέλοι, τηροῖ δὲ τὴν τοῦ φωτὸς δύναµιν, ἆρ' ἂν ἔτι εἴποις που εἶναι τὸ φῶς, ἢ ἐπίσης ἂν εἴη καθ' ὅλην
τε  τὴν  ἔξω  σφαῖραν;  Οὐκέτι  δὲ  οὐδ'  ἀπερείσῃ  τῇ  διανοίᾳ  ὅπου  πρότερον  ἦν  κείµενον,  καὶ  οὔτε  ἔτι

ἐρεῖς  ὅθεν  οὔτε  ὅπῃ,  ἀλλὰ  περὶ  µὲν  τούτουἄπορος  ἔσῃ  ἐν  θαύµατι  ποιούµενος,  ἅµα  δὲ  ὡδὶ  τοῦ
σφαιρικοῦ σώµατος ἀτενίσας εἴσῃ τὸ φῶς καὶ ὡδὶ αὐτός. Ἐπεὶ καὶ ἐπὶ τοῦ ἡλίου ἔχεις µὲν εἰπεῖν ὅθεν
τὸ φῶς ἐπιλάµπει κατὰ πάντα τὸν ἀέρα εἰς τὸ σῶµα τοῦ ἡλίου βλέπων, τὸ δὲ αὐτὸ ὅµως ὁρᾷς φῶς
πανταχοῦ οὐδὲ τοῦτοµ µ
ε ερισµένον. ∆ηλοῦσι δὲ αἱ ἀποτοµαὶ ἐπὶ θάτερα ἢ ὅθεν ἐλήλυθεν οὐ διδοῦσαι
εἶναι  οὐδὲµερίζουσαι.  Καὶ  δὴ  τοίνυν  εἰ  δύναµις  µόνον  ὁ  ἥλιος  ἦν  σώµατος  χωρὶς  οὖσα  καὶ  φῶς
παρεῖχεν, οὐκ ἂν ἐντεῦθεν ἤρξατο οὐδ' ἂν εἶπες ὅθεν, ἀλλ' ἦν ἂν τὸ φῶς πανταχοῦ ἓν καὶ ταὐτὸν ὂν
οὐκ ἀρξάµενον οὐδ' ἀρχήν ποθεν ἔχον. Τὸ µὲν οὖν φῶς, ἐπειδὴ σώµατός ἐστιν, ὅθεν ἐλήλυθεν εἰπεῖν
ἔχεις ἔχων εἰπεῖν τὸ σῶµα ὅπου ἐστίν, ἄυλον δὲ εἴ τί ἐστι καὶ δεῖται οὐδὲν σώµατος πρότερον ὂν τῇ
φύσει  παντὸς  σώµατος,  ἱδρυµένον  αὐτὸ  ἐν  ἑαυτῷ,  µᾶλλον  δὲ  οὐδὲ  ἱδρύσεως  δεόµενον  οὐδὲν  τῆς
τοιαύτης, τοῦτο δὴ τὸ τοιαύτην ἔχον φύσιν οὐκ ἔχον ἀρχὴν ὅθεν ὁ µ
ρ ηθείη οὔτε ἔκ τινος τόπου οὔτε
τινὸς ὂν σώµατος, πῶς αὐτοῦ τὸ µὲν ὡδὶ φήσεις, τὸ δὲ ὡδί; Ἤδη γὰρ ἂν καὶ τὸ ὅθεν ὡ µ
ρ ήθη ἔχοι καὶ
τό  τινος  εἶναι.  Λείπεται  τοίνυν  εἰπεῖν  ὡς,  εἴ  τι  αὐτοῦµεταλαµβάνει,  τῇ  τοῦ  ὅλου  δυνάµει
µ
µ
εταλα βάνειν αὐτοῦ πάσχοντος µηδὲν µήτ' οὖν ἄλλο τιµήτε µ µ
ε ερισµένου. Τῷ µὲν γὰρ σῶµα ἔχοντι
τὸ  πάςχειν  κἂν  κατὰ  συµβεβηκὸς  ἂν  γένοιτο,  καὶταύτῃ  παθητὸν  ἂν  λέγοιτο  καὶ  µεριστόν,  ἐπειδὴ
σώµατός  ἐστί  τι  οἷον  πάθος  ἢ  εἶδος·  ὃ  δέ  ἐστιµηδενὸς  σώµατος,  ἀλλὰ  τὸ  σῶµα  ἐθέλει  αὐτοῦ  εἶναι,
ἀνάγκη  τοῦτο  τά  τε  ἄλλα  πάθη  τοῦ  σώµατος  µηδαµῶς  αὐτὸ  πάσχειν  µερίζεσθαί  τε  οὐχ  οἷόν  τε·
σώµατος  γὰρ  καὶ  τοῦτο  καὶ  πρώτως  πάθος  καὶ  ᾗ  σῶµα.  Εἰ  δὴ  ᾗ  σῶµα  τὸ  µεριστόν,  ᾗ  µὴ  σῶµα  τὸ
ἀµέριστον. Πῶς γὰρ καὶ µερίσεις οὐκ ἔχον µέγεθος; Εἰ οὖν οὐκ ἔχοντος µέγεθος τὸ ἔχον τὸ µέγεθος
ἀµῃγέπῃ µεταλαµβάνει, οὐµεριζοµένου αὐτοῦ ἂν µ
µ
εταλα βάνοι· ἢ µέγεθος αὖ ἔξει πάλιν. Ὅταν οὖν
ἐν πολλοῖς λέγῃς, οὐκ αὐτὸ πολλὰ γενόµενον λέγεις, ἀλλὰ τῶν πολλῶν τὸ πάθος περιάπτεις τῷ ἑνὶ
ἐκείνῳ  ἐν  πολλοῖς  αὐτὸ  ἅµα  ὁρῶν.  Τὸ  δὲ  «ἐν  αὐτοῖς»  οὕτω  ληπτέον      ὡς  οὐκ  αὐτῶν  γενόµενον
ἑκάστου  οὐδ'  αὖ  τοῦ  παντός,  ἀλλ'  ἐκεῖνο  µὲν  αὐτοῦ  εἶναι  καὶ  αὐτὸ  εἶναι,  αὐτὸ  δὲ  ὂν  οὐκ
ἀπολείπεσθαι ἑαυτοῦ. Οὐδ' αὖ τοσοῦτον, ὅσον τὸ πᾶν αἰσθητόν, οὐδ' εἴ τι µέρος τοῦ παντός· ὅλως
γὰρ οὐδὲ ποσόν· πῶς ἂν οὖν τοσοῦτον; Σώµατι µὲν γὰρ «τοσοῦτον», τῷ δὲ µὴ σώµατι, ἀλλ' ἑτέρας
ὄντι φύσεως, οὐδαµῇ δεῖ προσάπτειν «τοσοῦτον», ὅπου µηδὲ τὸ τοιοῦτον· οὐ τοίνυν οὐδὲ τὸ ποῦ· οὐ
τοίνυν  οὐδὲ  τὸ  ἐνταῦθα  καὶ  ἐνταῦθα·  ἤδη  γὰρ  ἂν  πολλάκις  «ποῦ»  εἴη.  Εἰ  τοίνυν  ὁ  µερισµὸς  τοῖς
τόποις,  ὅταν  τὸ  µέν  τι  αὐτοῦ  ὡδί,  τὸ  δὲ  ὡδί,  ὅτῳ  τὸ  ὡδὶ  µὴ  ὑπάρχει,  πῶς  ἂν  τὸ  µερίζεσθαι  ἔχοι;
Ἀµέριστον  ἄρα  δεῖ  αὐτὸ  σὺν  αὐτῷ  εἶναι,  κἂν  τὰ  πολλὰ  αὐτοῦ  ἐφιέµενα  τυγχάνῃ.  Εἰ  οὖν  τὰ  πολλὰ
ἐφίεται  αὐτοῦ,  δῆλον  ὅτι  ὅλου  ἐφίεται  αὐτοῦ·  ὥστε  εἰ  καὶ  δύναται  µεταλαβεῖν,  ὅλου  ἂν  αὐτοῦ
καθόσον  δύναται  µεταλαµβάνοι.  ∆εῖ  οὖν  τὰ  µ
µ
εταλα βάνοντα  αὐτοῦ  οὕτως  ἔχειν  αὐτοῦ,  ὡς  οὐ
µετέλαβε, µὴ ἰδίου αὐτῶν ὄντος· οὕτως γὰρ ἂν µένοι αὐτὸ ἐφ' ἑαυτοῦ ὅλον καὶ ἐν οἷς ὁρᾶται ὅλον. Εἰ
γὰρ µὴ ὅλον, οὐκ αὐτό, οὐδ' αὖ οὗ ἐφίενται ἡ µετάληψις ἔσται, ἀλλὰ ἄλλου, οὗ ἡ ἔφεσις οὐκ ἦν. Καὶ
γὰρ εἰ τὸ µέρος τὸ γενόµενον ἐν ἑκάστῳ ὅλον ἦν καὶ αὐτὸ ἕκαστον οἷον τὸ πρῶτον – ἀ
µ
ποτετ
µ
η ένον
ἀεὶ  ἕκαστον – πολλὰ  τὰ  πρῶτα  καὶ  ἕκαστον  πρῶτον.  Εἶτα  ταῦτα  τὰ  πολλὰ  πρῶτα  τί  ἂν  εἴη  τὸ
διεῖργον, ὥστε µὴ ἓν ὁµοῦ πάντα εἶναι; Οὐ γὰρ δὴ τὰ σώµατα αὐτῶν· οὐ γὰρ τῶν σωµάτων οἷόν τε
ἦν  εἴδη  αὐτὰ  εἶναι,  εἴπερ  ὅµοια  καὶ  ταῦτα  ἐκείνῳ  τῷ  πρώτῳ  ἀφ'  οὗ.  Εἰ  δὲ  δυνάµεις  αὐτοῦ  τὰ
λεγόµενα µέρη τὰ ἐν τοῖς πολλοῖς, πρῶτον µὲν οὐκέτι ὅλονἕκαστον· ἔπειτα πῶς ἦλθον ἀ
µ
ποτ ηθεῖσαι
καὶ καταλείπουσαι; Εἰ γὰρ δὴ καὶ κατέλιπον, δηλονότι κατέλιπόν που ἰοῦσαι. Εἶτα πότερα ἔτι εἰσὶν
ἐν  αὐτῷ  αἱ  δυνάµεις  αἱ  ἐνταῦθα  ἐν  τῷ  αἰσθητῷ
µ
γεγενη έναι  ἢ  οὔ;  Εἰ  µὲν  γὰρ  µή  εἰσιν,  ἄτοπον
ἐλαττωθῆναι ἐκεῖνο καὶ ἀδύναµον γεγονέναι ἐ
µ
στερη ένον ὧν πρότερον εἶχε δυνάµεων, χωρίς τε τὰς
δυνάµεις  εἶναι  τῶν  οὐσιῶν  ἑαυτῶν  πῶς  ἂν  οἷόν  τε  ἢ  ἀποτε µ
τ
µ
η ένας;  Εἰ  δ'  ἐν  ἐκείνῳ  τέ  εἰσι  καὶ
ἄλλοθι, ἢ ὅλαι ἢ µέρη αὐτῶν ἐνταῦθα ἔσονται. Ἀλλ' εἰ µέρη, κἀκεῖ τὰ λοιπὰ µέρη. Εἰ δὲ ὅλαι, ἤτοι
αἵπερ  ἐκεῖ  καὶ  ἐνταῦθα  οὐµ µ
ε ερισµέναι,  καὶ  πάλιν  αὖ  ἔσται  τὸ  αὐτὸ  πανταχοῦ  οὐ  µ µ
ε ερισµένον·  ἢ
πολλὰ γενόµενον ὅλονἕκαστον αἱ δυνάµεις καὶ ὅµοιαι ἀλλήλαις, ὥστε καὶ µετὰ τῆς οὐσίας ἑκάστης ἡ
δύναµις·  ἢ  µίαµόνον  ἔσται  ἡ  συνοῦσα  τῇ  οὐσίᾳ,  αἱ  δ'  ἄλλαι  δυνάµεις  µόνον·  καίτοι  οὐχ  οἷόν  τε,
ὥσπερ οὐσίανἄνευ δυνάµεως, οὕτως οὐδὲ δύναµιν ἄνευ οὐσίας. Ἡ γὰρ δύναµις ἐκεῖ ὑπόστασις καὶ
οὐσία  ἢµεῖζον  οὐσίας.  Εἰ  δ'  ἕτεραι  ὡς  ἐλάττους  καὶ  ἀµυδραὶ  δυνάµεις  αἱ  ἐξ  ἐκείνου,  οἱονεὶ  φῶς  ἐκ
φωτὸς  ἀµυδρὸν  ἐκ  φανοτέρου,  καὶ  δὴ  καὶ  οὐσίαι  συνοῦσαι  ταῖς  δυνάµεσι  ταύταις,  ἵνα  µὴ  γίνηται
ἄνευ οὐσίας δύναµις, πρῶτον µὲν καὶ ἐπὶ τῶν τοιούτων δυνάµεων ἀναγκαῖον ὁµοειδῶν πάντωςπρὸς
ἀλλήλας γινοµένων ἢ τὴν αὐτὴν πανταχοῦ συγχωρεῖν εἶναι, ἢ καί, εἰ µὴ πανταχοῦ, ἀλλ' οὖν πανταχῇ
ἅµα  τὴν  αὐτὴν  ὅλην,  οὐ  µ µ
ε ερισµένην,  οἷον  ἐν  ἑνὶ  καὶ  τῷ  αὐτῷ  σώµατι·  εἰ  δὲ  τοῦτο,διὰ  τί  οὐκ  ἐν
παντὶ  τῷ  ὅλῳ;  Εἰ  δὲ  µ µ
ε ερίσθαι  ἑκάστην  εἰς  ἄπειρον,  καὶ  οὐκέτι  οὐδ'  αὐτῇ  ὅλη,  ἀλλὰ  τῷ  µερισµῷ
ἔσται ἀδυναµία. Ἔπειτα ἄλλη κατ' ἄλλο οὖσα οὐ καταλείψει συναίσθησιν. Ἔπειτα δέ, [εἰ] καθάπερ
τὸ ἴνδαλµά τινος, οἷον καὶ τὸ ἀσθενέστερον φῶς, ἀ
µ
ποτε νόµενον τοῦ παρ' οὗ ἐστιν οὐκέτ' ἂν εἴη, καὶ
ὅλως  πᾶν  τὸ  παρ'  ἄλλου  τὴν  ὑπόστασιν  ἔχον  ἴνδαλµα  ὂν  ἐκείνου  οὐχ  οἷόν  τε  ἀποτέµνοντα  ἐν
ὑποστάσει ποιεῖν εἶναι, οὐδ' ἂν αἱ δυνάµεις αὗται αἱ ἀπ' ἐκείνου ἐλθοῦσαι ἀ
µ
ποτετ
µ
η έναι ἂν ἐκείνου
εἶεν. Εἰ δὲ τοῦτο, οὗ εἰσιν αὗται, κἀκεῖνο ἀφ' οὗ ἐγένοντο ἐκεῖ ἅµα ἔσται, ὥστε πανταχοῦ ἅµα πάλιν
αὐτὸ οὐ µ µ
ε ερισµένον ὅλον ἔσται. Εἰ δέ τις λέγοι, ὡς οὐκ ἀνάγκη τὸ εἴδωλόν του συνηρτῆσθαι τῷ
ἀρχετύπῳ – ἔστι  γὰρ  καὶ  εἰκόνα  εἶναι  ἀπόντος  τοῦ  ἀρχετύπου,  ἀφ'  οὗ  ἡ  εἰκών,  καὶ  τοῦ  πυρὸς
ἀπελθόντος τὴν
µ
θερ ότητα εἶναι ἐν τῷ
µ
θερ ανθέντι – πρῶτον µὲν ἐπὶ τοῦ ἀρχετύπου καὶ τῆς εἰκόνος,
εἰ τὴν παρὰ τοῦ ζωγράφου εἰκόνα λέγοι τις, οὐ τὸ ἀρχέτυπον φήσοµεν τὴν εἰκόνα πεποιηκέναι, ἀλλὰ
τὸν ζωγράφον, οὐκ οὖσαν αὐτοῦ εἰκόνα οὐδ' εἰ αὐτόν τις γράφει· τὸ γὰρ γράφον ἦν οὐ τὸ σῶµα τοῦ
ζωγράφου  οὐδὲ  τὸ  εἶδος  τὸµ µ
ε ιµ µ
η ένον·  καὶ  οὐ  τὸν  ζωγράφον,  ἀλλὰ  τὴν  θέσιν  τὴν  οὑτωσὶ  τῶν

χρωµάτων  λεκτέον  ποιεῖν  τὴν  τοιαύτην  εἰκόνα.  Οὐδὲ  κυρίως  ἡ  τῆς  εἰκόνος  καὶ  τοῦ  ἰνδά µ
λ ατος
ποίησις οἷον ἐν ὕδασι καὶ κατόπτροις ἢ ἐν σκιαῖς – ἐνταῦθα ὑφίσταταί τε παρὰ τοῦ προτέρου κυρίως
καὶ  γίνεται  ἀπ'  αὐτοῦ  καὶ  οὐκ  ἔστιν  ἀφ'  ἑαυτοῦ  ἀποτετµηµένα  τὰ  γενόµενα  εἶναι.  Τοῦτον  δὲ  τὸν
τρόπον καὶ τὰς ἀσθενεστέρας δυνάµεις παρὰ τῶν προτέρων ἀξιώσουσι γίνεσθαι. Τὸ δ' ἐπὶ τοῦ πυρὸς
λεγό-µενον  οὐκ  εἰκόνα  τὴν
µ
θερ ότητα  τοῦ  πυρὸς  λεκτέον  εἶναι,  εἰ  µή  τις  λέγοι  καὶ  πῦρ  ἐν  τῇ
θερµότητι εἶναι· εἰ γὰρ τοῦτο, χωρὶς πυρὸς ποιήσει τὴν θερµότητα. Εἶτα κἂν εἰ µὴ αὐτίκα, ἀλλ' οὖν
παύεται  καὶ  ψύχεται  τὸ  σῶµα  τὸ  θερµανθὲν  ἀποστάντος  τοῦ  πυρός.  Εἰ  δὲ  καὶ  οὗτοι  ταύτας  τὰς
δυνάµεις  σβεννύοιεν,  πρῶτον  µὲν  ἓν  µόνον  ἄφθαρτον  φήσουσι,  τὰς  δὲ ψυχὰς  καὶ  τὸν  νοῦν  φθαρτὰ
ποιήσουσιν. Εἶτα καὶ οὐκ ἐκ ῥεούσης οὐσίας ῥέοντα τὰ ἐξ αὐτῆς ποιήσουσι. Καίτοι, εἰ µένοι ἱδρυθεὶς
ἥλιος  ὁπουοῦν,  τὸ  αὐτὸ  φῶς  ἂν  παρέχοι  τοῖς  αὐτοῖς  τόποις·  εἰ  δὲ  λέγοι  τις  µὴ  τὸ  αὐτό,  τούτῳ  ἂν
πιστῷτο  τὸ  τὸ  σῶµα  ῥεῖν  τοῦ  ἡλίου.  Ἀλλ'  ὅτι  µὲν  µὴ  φθαρτὰ  τὰ  παρ'  ἐκείνου,  ἀθάνατοι  δὲ  καὶ  αἱ
ψυχαὶ  καὶ  νοῦς  πᾶς,  καὶ  ἐν  ἄλλοις  διὰ  πλειόνων  εἴρηται. Ἀλλὰ  διὰ  τί,  εἴπερ  ὅλον  πανταχοῦ,  οὐχ
ὅλου πάντα µεταλαµβάνει τοῦ νοητοῦ; Πῶς δὲ τὸ µὲν πρῶτον ἐκεῖ, τὸ δὲ ἔτι δεύτερον καὶ µετ' ἐκεῖνο
ἄλλα; Ἢ τὸ παρὸν ἐπιτηδειότητι τοῦ δεξοµένου <παρ>εῖναι νοµιστέον, καὶ εἶναι µὲν πανταχοῦ τοῦ
ὄντος  τὸ  ὂν  οὐκ  ἀπολειπόµενον  ἑαυτοῦ,  παρεῖναι  δὲ  αὐτῷ  τὸ  δυνάµενον  παρεῖναι,  καὶ  καθόσον
δύναται  κατὰ  τοσοῦτον  αὐτῷ  οὐ  τόπῳ  παρεῖναι,  οἷον  τῷ  φωτὶ  τὸ  διαφανές,  τῷ  δὲ  τεθολωµένῳ  ἡ
µετάληψις  ἄλλως.  Καὶ  δὴ  τὰ  πρῶτα  καὶ  δεύτερα  καὶτρίτα  τάξει  καὶ  δυνάµει  καὶ  διαφοραῖς,  οὐ
τόποις. Οὐδὲν γὰρ κωλύει ὁµοῦ εἶναι τὰ διάφορα, οἷον ψυχὴν καὶ νοῦν καὶ πάσας ἐπιστήµας µείζους
τε καὶ ὑφιεµένας. Ἐπεὶ καὶ ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ ὁ µὲν ὀφθαλµὸς εἶδε τὸ χρῶµα, ἡ δὲ ὄσφρησις τὸ εὐῶδες,
ἄλλη δὲ αἴσθησις ἄλλο, ὁµοῦ πάντων, ἀλλ' οὐ χωρὶς ὄντων. Οὐκοῦν ἐκεῖνο ποικίλον καὶ πολύ; Ἢ τὸ
ποικίλον ἁπλοῦν αὖ, καὶ τὰ πολλὰ ἕν. Λόγος γὰρ εἷς καὶ πολύς, καὶ πᾶν τὸ ὂν ἕν. Καὶ γὰρ τὸ ἕτερον
ἑαυτῷ καὶ ἡ ἑτερότης αὐτοῦ. οὐ γὰρ δὴ τοῦ µὴ ὄντος. Καὶ τὸ ὂν δὲ τοῦ ἑνὸς οὐ κεχωριςµένου, καὶ
ὅπου ἂν ᾖ τὸ ὄν, πάρεστιν αὐτῷ καὶ τὸ αὐτοῦ ἕν, καὶ τὸ ἓν ὂν αὖ ἐφ' ἑαυτοῦ. Ἔστι γὰρ καὶ παρεῖναι
χωρὶς ὄν. Ἄλλως δὲ τὰ αἰσθητὰ τοῖς νοητοῖς πάρεστιν, ὅσα πάρεστιν αὐτῶν καὶ οἷς πάρεισιν, ἄλλως
τὰ  νοητὰ  αὐτοῖς·  ἐπεὶ  καὶ  ἄλλως  ψυχῇ  σῶµα,  ἄλλως  ἐπιστήµη  ψυχῇ  καὶ  ἐπιστήµη  ἐπιστήµῃ  ἐν  τῷ
αὐτῷ ἑκατέρα οὖσα· σῶµα δὲ σώµατι παρὰ ταῦτα ἑτέρως. Ὥσπερ δὲ φωνῆς οὔσης κατὰ τὸν ἀέρα
πολλάκιςκαὶ  λόγου  ἐν  τῇ  φωνῇ  οὖς  µὲν  παρὸν  ἐδέξατο  καὶ  ᾔσθετο,  καὶ  εἰ  ἕτερον  θείης  µεταξὺ
τῆςἐ
µ
ρη ίας,  ἦλθε  καὶ  πρὸς  αὐτὸ  ὁ  λόγος  καὶ  ἡ  φωνή,  µᾶλλον  δὲ  τὸ  οὖς  ἦλθε  πρὸς  τὸν  λόγον,  καὶ
ὀφθαλµοὶ  πολλοὶ  πρὸς  τὸ  αὐτὸ  εἶδον  καὶ  πάντες  ἐπλήσθησαν  τῆς  θέας  καίτοι  ἐναφωρισµένου  τοῦ
θεάµατος κειµένου, ὅτι ὁ µὲν ὀφθαλµός, ὁ δὲ οὖς ἦν, οὕτω τοι καὶ τὸ δυνάµενον ψυχὴν ἔχεινἕξει καὶ
ἄλλο αὖ καὶ ἕτερον ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ. Ἦν δὲ ἡ φωνὴ πανταχοῦ τοῦ ἀέρος οὐ µ
  ίαµ µ
ε ερισµένη, ἀλλὰ µ
  ία
πανταχοῦ ὅλη· καὶ τὸ τῆς ὄψεως δέ, εἰ παθὼν ὁ ἀὴρ τὴν µορφὴν ἔχει, ἔχει οὐ µ µ
ε ερισµένην· οὗ γὰρ
ἂν  ὄψις  τεθῇ,  ἔχει  ἐκεῖ  τὴν  µορφήν.  Ἀλλὰ  τοῦτο  µὲν  οὐ  πᾶσα  δόξα  συγχωρεῖ,  εἰρήσθω  δ'  οὖν  δι'
ἐκεῖνο, ὅτι ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ ἑνὸς ἡ µετάληψις. Τὸ δὲ ἐπὶ τῆς φωνῆς ἐναργέστερον, ὡς ἐν παντὶ τῷ ἀέρι
ὅλον τὸ εἶδός ἐστιν· οὐ γὰρ ἂν ἤκουσε πᾶς τὸ αὐτὸµὴ ἑκασταχοῦ ὅλου ὄντος τοῦ φωνηθέντος λόγου
καὶ ἑκάστης ἀκοῆς τὸ πᾶν ὁµοίως δεδεγµένης. Εἰ δὲ µηδ' ἐνταῦθα ἡ ὅλη φωνὴ καθ' ὅλον τὸν ἀέρα
παρατέταται, ὡς τόδε µὲν τὸ µέρος αὐτῆς τῷδε τῷ µέρει συνεζεῦχθαι, τόδε δὲ τῷδε συµµεµερίσθαι,
τί δεῖ ἀπιστεῖν, εἰ ψυχὴ µὴ µία τέταται συµµεριζοµένη, ἀλλὰ πανταχοῦ οὗ ἂν παρῇ πάρεστι καὶ ἔστι
πανταχοῦ τοῦ παντὸς οὐµ µ
ε ερισµένη; Καὶ
µ
γενο ένη µὲν ἐν  σώµασιν, ὡς ἂν γένοιτο, ἀνάλογον ἕξει
τῇ  ἤδη  ἐν  τῷ  ἀέρι  φωνηθείσῃ  φωνῇ,  πρὸ  δὲ  τῶν  σωµάτων  τῷ  φωνοῦντι  καὶ  φωνήσοντι·  καίτοι  καὶ
γενοµένη ἐν σώµατι οὐδ' ὧς ἀπέστη τοῦ κατὰ τὸν φωνοῦντα εἶναι, ὅστις φωνῶν καὶ ἔχει τὴν φωνὴν
καὶ  δίδωσι.  Τὰ  µὲν  οὖν  τῆς  φωνῆς  ταὐτότητα  µὲν  οὐκ  ἔχει  τοῖς  πρὸς  ἃ  εἴληπται,  ἔχει  δ'  οὖν
ὁµοιότητα  κατά  τι·  τὰ  δὲ  τῆς  ψυχῆς  ἅτε  καὶ  φύσεως  ὄντα  τῆς  ἑτέρας  δεῖ  λαµβάνειν  ὡς  οὐκ  ὄντος
αὐτῆς τοῦ µὲν ἐν σώµασι, τοῦ δὲ ἐφ' ἑαυτοῦ, ἀλλὰ ὅλου ἐν αὐτῷ καὶ ἐν πολλοῖς αὖ φανταζοµένου.
Καὶ αὖ ἦλθεν ἄλλο εἰς τὸ λαβεῖν ψυχὴν καὶ ἐξ ἀφανοῦς αὖ καὶ τοῦτο ἔχει, ὅπερ ἦν καὶ ἐν τοῖς ἄλλοις.
Οὐδὲ γὰρ οὕτω προητοίµαστο, ὥστε µέρος αὐτῆς ὡδὶ κείµενον εἰς τοῦτο ἐλθεῖν, ἀλλὰ τὸ λεγόµενον
ἥκειν ἦν ἐν παντὶ ἐν ἑαυτῷ καὶ ἔστιν ἐν ἑαυτῷ, καίτοι δοκοῦν ἐνταῦθα ἐλθεῖν. Πῶς γὰρ καὶ ἦλθεν; Εἰ
οὖν  µὴ  ἦλθεν,  ὤφθη  δὲ  νῦν  παροῦσα  καὶ  παροῦσα  οὐ  τῷ  ἀναµεῖναι  τὸ  µεταληψόµενον,  δηλονότι
οὖσα ἐφ' ἑαυτῆς πάρεστι καὶ τούτῳ. Εἰ δ' οὖσα ἐφ' ἑαυτῆς τούτῳ πάρεστι, τοῦτο ἦλθε πρὸς αὐτήν. Εἰ
δὲ τοῦτο ἔξω ὂν τοῦ οὕτως ὄντος ἦλθε πρὸς τὸ οὕτως ὂν καὶ ἐγένετο ἐν τῷ τῆς ζωῆς κόσµῳ, ἦν δὲ ὁ
κόσµος  ὁ  τῆς  ζωῆς  ἐφ'  ἑαυτοῦ,  καὶ  πᾶς  δὴ  ἦν  ἐφ'  ἑαυτοῦ  οὐ  διειληµµένος  εἰς  τὸν  ἑαυτοῦ  ὄγκον –
οὐδὲ γὰρ ὄγκος ἦν – καὶ τὸ ἐληλυθὸς δὲ οὐκ εἰς ὄγκον ἦλθε· µετέλαβεν ἄρα αὐτοῦ οὐ µέρους [ὅλου]·
ἀλλὰ  κἂν  ἄλλο  ἥκῃ  εἰς  τὸν  τοιοῦτον  κόσµον,  ὅλου  αὐτοῦ  µεταλήψεται.  Ὁµοίως  ἄρα,  εἰ  λέγοιτο
ἐκεῖνος  ἐν  τούτοις  ὅλος,  ἐν  παντὶ  ἑκάστῳ  ἔσται.  Καὶ  πανταχοῦ  ἄρα  ὁ  αὐτὸς  εἷς  ἀριθµῷ  οὐ
µ µ
ε ερισµένος,  ἀλλ'  ὅλος  ἔσται.  Πόθεν  οὖν  ἡ  ἔκτασις  ἡ  ἐπὶ  πάντα  τὸν  οὐρανὸν  καὶ  τὰ  ζῷα;  Ἢ  οὐκ
ἐξετάθη. Ἡ µὲν γὰρ αἴσθησις, ᾗ προςέχοντες ἀπιστοῦµεν τοῖς
µ
λεγο ένοις, λέγει ὅτι ὧδε καὶ ὧδε, ὁ δὲ
λόγος  τὸ  ὧδε  καὶ  ὧδέ  φησιν  οὐκ  ἐκταθεῖσαν  ὧδε  καὶ  ὧδε  γεγονέναι,  ἀλλὰ  τὸ  ἐκταθὲν  πᾶν  αὐτοῦ
µετειληφέναι    ὄντος  ἀδιαστάτου  αὐτοῦ.  Εἰ  οὖν  τι  µεταλήψεταί  τινος,  δῆλον  ὅτι  οὐχ  αὑτοῦ
µεταλήψεται·  ἢ  οὐµετειληφὸς  ἔσται,  ἀλλ'  αὐτὸ  ἔσται.  ∆εῖ  οὖν  σῶµα  µεταλαµβάνον  τινὸς  οὐ
σώµατοςµεταλαµβάνειν·  ἔχει  γὰρ  ἤδη.  Σῶµα  δὴ  οὐ  σώµατος  µεταλήψεται.  Οὐδὲ  µέγεθος  τοίνυν
µεγέθουςµεταλήψεται· ἔχει γὰρ ἤδη. Οὐδὲ γὰρ εἰ προσθήκην λάβοι, τὸ µέγεθος ἐκεῖνο, ὃ πρότερον
ἦν µ
, εγέθους µεταλήψεται· οὐ γὰρ τὸ δίπηχυ τρίπηχυ γίνεται, ἀλλὰ τὸ ὑποκείµενον ἄλλο ποσὸν ἔχον
ἄλλο  ἔσχεν·  ἐπεὶ  οὕτω  γε  αὐτὰ  τὰ  δύο  τρία  ἔσται.  Εἰ  οὖν  τὸ  διειληµµένον  καὶ  τὸ  ἐ
µ
κτετα ένον  εἰς

τόσον  ἄλλου  γένους  µεταλήψεται  ἢ  ὅλως  ἄλλου,  δεῖ  τὸ  οὗ  µεταλαµβάνει  µήτε  διειληµµένον  εἶναι
µήτε ἐκτεταµένον µήτε ὅλως ποσόν τι εἶναι. Ὅλον ἄρα δεῖ τὸ παρεσόµενον αὐτῷ πανταχοῦ ἀµερὲς
ὂν παρεῖναι, οὐχ οὕτω δὲ ἀµερές, ὡς µικρόν· οὕτω γὰρ οὐδὲν ἧττον καὶ µεριστὸν ἔσται καὶ οὐ παντὶ
αὐτῷ  ἐφαρµόσει  οὐδ'  αὖ  αὐξοµένῳ  τὸ  αὐτὸ  συνέσται.  Ἀλλ'  οὐδ'  οὕτως,  ὡς
µ
ση εῖον·  οὐ  γὰρ  ἓν
µ
ση εῖον  ὁ  ὄγκος,  ἀλλ'  ἄπειρα  ἐν  αὐτῷ·  ὥστε  καὶ  τοῦτο  ἄπειρα
µ
ση εῖα  ἔσται,  εἴπερ  ἔσται,  καὶ  οὐ
συνεχές· ὥστε οὐδ' ὧς ἐφαρµόσει. Εἰ οὖν ὁ ὄγκος ὁ πᾶς ἕξει αὐτὸ ὅλον, ἕξει αὐτὸ κατὰ πᾶν ἑαυτοῦ.
Ἀλλ' εἰ ἡ αὐτὴ ἑκασταχοῦ ψυχή, πῶς ἰδία ἑκάστου; Καὶ πῶς ἡ µὲν ἀγαθή, ἡ δὲ κακή; Ἢ ἐξαρκεῖ καὶ
ἑκάστῳ καὶ πάσας ψυχὰς ἔχει καὶ πάντας νοῦς. Καὶ γὰρ ἕν ἐστι καὶ ἄπειρον αὖ καὶ πάντα ὁµοῦ καὶ
ἕκαστον ἔχει διακεκριµένον καὶ αὖ οὐ διακριθὲν χωρίς. Πῶς γὰρ ἂν καὶ ἄπειρον ἢ οὕτω λέγοιτο, ὅτι
ὁµοῦ  πάντα  ἔχει,  πᾶσαν  ζωὴν  καὶ  πᾶσαν  ψυχὴν  καὶ  νοῦν  ἅπαντα;  Ἕκαστον  δὲ  αὐτῶν  οὐ  πέρασιν
ἀφώρισται· διὰ τοῦτο αὖ καὶ ἕν. Οὐ γὰρ δὴ µίαν ζωὴν ἔδει αὐτὸ ἔχειν, ἀλλ' ἄπειρον, καὶ αὖ µίαν καὶ
τὴν µίαν οὕτω µίαν, ὅτι πάσας ὁµοῦ οὐ συµφορηθείσας εἰς ἕν, ἀλλ' ἀφ' ἑνὸς ἀρξαµένας καὶ µενούσας
ὅθεν  ἤρξαντο,  µᾶλλον  δὲ  οὐδὲ  ἤρξαντο,  ἀλλ'  οὕτως  εἶχεν  ἀεί·  οὐδὲν  γὰρ  γινόµενον  ἐκεῖ·  οὐδὲ
µεριζόµενον  τοίνυν,  ἀλλὰ  δοκεῖµερίζεσθαι  τῷ  λαβόντι.  Τὸ  δὲ  ἐκεῖ  τὸ  ἔκπαλαι  καὶ  ἐξ  ἀρχῆς·  τὸ  δὲ
γινόµενον  πελάζει  καὶ  συνάπτεσθαι  δοκεῖ  καὶ  ἐξήρτηται  ἐκείνου.  Ἡµεῖς  δέ – τίνες  δὲ  ἡµεῖς;  Ἆρα
ἐκεῖνο ἢ τὸ πελάζον καὶ τὸ γινόµενον ἐν χρόνῳ; Ἢ καὶ πρὸ τοῦ ταύτην τὴν γένεσιν  γενέσθαι ἦµεν
ἐκεῖ ἄνθρωποι ἄλλοι ὄντες καί τινες καὶ θεοί, ψυχαὶ καθαραὶ καὶ νοῦς
µµ
συνη
ένος τῇ ἁπάσῃ οὐσίᾳ,
µέρη ὄντες τοῦ νοητοῦ οὐκ ἀφωριςµένα οὐδ' ἀποτετµ µ
η ένα, ἀλλ' ὄντες τοῦ ὅλου· οὐδὲ γὰρ οὐδὲ νῦν
ἀποτετµήµεθα. Ἀλλὰ γὰρ νῦν ἐκείνῳ τῷ ἀνθρώπῳ προσελήλυθεν ἄνθρωπος ἄλλος εἶναι θέλων· καὶ
εὑρὼν ἡµᾶς – ἦµεν γὰρ τοῦ παντὸς οὐκ ἔξω – περιέθηκεν ἑαυτὸν ἡµῖν καὶ προσέθηκεν ἑαυτὸν ἐκείνῳ
τῷ ἀνθρώπῳ τῷ ὃς ἦν ἕκαστος ἡµῶν τότε· οἷον εἰ φωνῆς οὔσης µιᾶς καὶ λόγου ἑνὸς ἄλλος ἄλλοθεν
παραθεὶς τὸ οὖς ἀκούσειε καὶ δέξαιτο, καὶ γένοιτο κατ' ἐνέργειαν ἀκοή τις ἔχουσα τὸ ἐνεργοῦν εἰς
αὐτὴν  παρόν·  καὶ  γεγενήµεθα  τὸ  συνάµφω  καὶ  οὐ  θάτερον,  ὃ  πρότερον  ἦµεν,  καὶ  θάτερόν  ποτε,  ὃ
ὕστερον προσεθέµεθα ἀργήσαντος τοῦ προτέρου ἐκείνου καὶ ἄλλον τρόπον οὐ παρόντος. Ἀλλὰ πῶς
προσελήλυθε τὸ προσεληλυθός; ἢ ἐπειδὴ ἐπιτηδειότης αὐτῷ παρῆν, ἔσχε πρὸς ὃ ἦν ἐπιτήδειον· ἦν δὲ
γενόµενον οὕτως, ὡς δέξασθαι ψυχήν. Τὸ δὲ γίνεται ὡςµὴ δέξασθαι πᾶσαν καίτοι παροῦσαν πᾶσαν,
ἀλλ' οὐχ αὑτῷ, οἷον καὶ ζῷα τὰ ἄλλα καὶ τὰ φυτὰτοσοῦτον ἔχει, ὅσον δύναται λαβεῖν· οἷον φωνῆς
λόγον
µ
ση αινούσης τὰ µὲν καὶ τοῦ λόγουµετέσχε µετὰ τῆς κατὰ φωνὴν  ἠχῆς, τὰ δὲ  τῆς φωνῆς καὶ
τῆς πληγῆς  µόνον. Γενοµένου δὴ ζῴου, ὃ ἔχει µὲν παροῦσαν αὐτῷ ἐκ τοῦ ὄντος ψυχήν, καθ' ἣν δὴ
ἀνήρτηται εἰς πᾶν τὸ ὄν, παρόντος δὲ καὶ σώµατος οὐ κενοῦ οὐδὲ ψυχῆς ἀµοίρου, ὃ ἔκειτο µὲν οὐδὲ
πρότερον ἐν τῷ ἀψύχῳ, ἔτι δὲµᾶλλον οἷον  ἐγγὺς γενόµενον  τῇ ἐπιτηδειότητι, καὶ γενοµένου οὐκέτι
σώµατος µόνου, ἀλλὰ καὶ ζῶντος σώµατος, καὶ τῇ οἷον γειτονείᾳ καρπωσαµένου τι ἴχνος ψυχῆς, οὐκ
ἐκείνης µέρους, ἀλλ' οἷον
µ
θερ ασίας τινὸς ἢ ἐλλάµψεως ἐλθούσης, γένεσις ἐπιθυµιῶν καὶ ἡδονῶν καὶ
ἀλγηδόνων  ἐν  αὐτῷ  ἐξέφυ·  ἦν  δὲ  οὐκ  ἀλλότριον  τὸ  σῶµα  τοῦ  ζῴου  τοῦ γεγενηµένου.  Ἡ  µὲν  δὴ  ἐκ
τοῦ θείου ψυχὴ ἥσυχος ἦν κατὰ τὸ ἦθος τὸ ἑαυτῆς ἐφ' ἑαυτῆς βεβῶσα, τὸ δὲ ὑπ' ἀσθενείας τὸ σῶµα
θορυβούµενον  καὶ  ῥέον  τε  αὐτὸ  καὶ  πληγαῖς  κρουόµενον  ταῖς  ἔξω,  πρῶτον  αὐτὸ  εἰς  τὸ  κοινὸν  τοῦ
ζῴου ἐφθέγγετο, καὶ τὴν αὐτοῦ ταραχὴν ἐδίδου τῷ ὅλῳ. Οἷον ἐκκλησίᾳ δηµογερόντων
µ
καθη ένων
ἐφ'  ἡσύχῳ  συννοίᾳ  δῆµος  ἄτακτος,  τροφῆς  δεόµενος  καὶ  ἄλλα  ἃ  δὴ  πάσχει  αἰτιώµενος,  τὴν  πᾶσαν
ἐκκλησίαν εἰς θόρυβον ἀσχήµονα ἐµβάλλοι. Ὅταν µὲν οὖν ἡσυχίαν ἀγόντων τῶν τοιούτων ἀπὸ τοῦ
φρονοῦντος ἥκῃ εἰς αὐτοὺς λόγος, κατέστη εἰς τάξιν µετρίαν τὸ πλῆθος, καὶ οὐ κεκράτηκε τὸ χεῖρον·
εἰ δὲ µή, κρατεῖ τὸ χεῖρον ἡσυχίαν ἄγοντος τοῦ βελτίονος, ὅτι µὴ ἠδυνήθη τὸ θορυβοῦν δέξασθαι τὸν
ἄνωθεν  λόγον,  καὶ  τοῦτό  ἐστι  πόλεως  καὶ  ἐκκλησίας  κακία.  Τοῦτο  δὲ  καὶ  ἀνθρώπου  κακία  αὖ
ἔχοντος  δῆµον  ἐν  αὑτῷ  ἡδονῶν  καὶ  ἐπιθυµιῶν  καὶ  φόβων  κρατησάντων  συνδόντος  ἑαυτὸν  τοῦ
τοιούτου  ἀνθρώπου  δήµῳ  τῷ  τοιούτῳ·  ὃς  δ'  ἂν  τοῦτον  τὸν  ὄχλον  δουλώσηται  καὶ  ἀναδράµῃ  εἰς
ἐκεῖνον,  ὅς  ποτε  ἦν,  κατ'  ἐκεῖνόν  τε  ζῇ  καὶ  ἔστιν  ἐκεῖνος  διδοὺς  τῷ  σώµατι,  ὅσα  δίδωσιν  ὡς  ἑτέρῳ
ὄντι ἑαυτοῦ· ἄλλος δέ τις ὁτὲ µὲν οὕτως, ὁτὲ δὲ ἄλλως ζῇ, µικτός τις ἐξ ἀγαθοῦ ἑαυτοῦ καὶ κακοῦ
ἑτέρου γεγενηµένος. Ἀλλ' εἰ ἐκείνη ἡ φύσις οὐκ ἂν γένοιτο κακὴ καὶ οὗτος τρόπος ψυχῆς εἰς σῶµα
ἰούσης καὶ παρούσης, τίς ἡ κάθοδος ἡ ἐν περιόδοις καὶ ἄνοδος αὖ καὶ αἱ δίκαι καὶ αἱ εἰς ἄλλων ζῴων
σώµατα εἰσκρίσεις; Ταῦτα γὰρ παρὰ τῶν πάλαι περὶ ψυχῆς ἄριστα πεφιλοσοφηκότων παρειλήφαµεν,
οἷς  πειρᾶσθαι  προσήκει  σύµφωνον ἢ  µὴ  διάφωνόν  γε  ἐπιδεῖξαι  τὸν  νῦν προκείµενον  λόγον.  Ἐπειδὴ
τοίνυν τὸ µεταλαµβάνειν ἐκείνης τῆς φύσεως ἦν οὐ τὸ ἐλθεῖν ἐκείνην εἰς τὰ τῇδε ἀποστᾶσαν ἑαυτῆς,
ἀλλὰ τὸ τήνδε ἐν ἐκείνῃ γίνεσθαι καὶ µ
  εταλαβεῖν, δῆλον ὅτι ὃ λέγουσιν ἐκεῖνοι «ἥκειν» λεκτέον εἶναι
τὴν σώµατος φύσιν ἐκεῖ γενέσθαι καὶ µεταλαβεῖν ζωῆς καὶ ψυχῆς, καὶ ὅλως οὐ τοπικῶς τὸ ἥκειν, ἀλλ'
ὅστις τρόπος τῆς τοιαύτης κοινωνίας. Ὥστετὸ µὲν κατελθεῖν τὸ ἐν σώµατι γενέσθαι, ὥς φαµεν ψυχὴν
ἐν σώµατι γενέσθαι, τὸ τούτῳ δοῦναί τι παρ' αὐτῆς, οὐκ ἐκείνου γενέσθαι, τὸ δ' ἀπελθεῖν τὸ µηδαµῇ
τὸ σῶµα ἐπικοινωνεῖν αὐτῆς· τάξιν δὲ εἶναι τῆς τοιαύτης κοινωνίας τοῖς τοῦδε τοῦ παντὸς µέρεσι, τὴν
δὲ οἷον ἐν ἐσχάτῳ τῷ<νοητῷ τόπῳ> πλεονάκις διδόναι ἑαυτῆς ἅτε πλησίον τῇ δυνάµει οὖσαν καὶ ἐν
βραχυτέροις  διαστήµασι  φύσεως  τῆς  τοιαύτης  νόµῳ·  κακὸν  δὲ  εἶναι  τὴν  τοιαύτην  κοινωνίαν  καὶ
ἀγαθὸν τὴν ἀπαλλαγήν. ∆ιὰ τί; Ὅτι, κἂν µὴ τοῦδε ᾖ, ἀλλ' οὖν ψυχὴ τοῦδε λεγοµένη ὁπωσοῦν µερική
πως ἐκ τοῦ παντὸς γίνεται· ἡ γὰρ ἐνέργεια αὐτῆς οὐκέτι πρὸς τὸ ὅλον καίπερ τοῦ ὅλου οὔσης, ὥσπερ
ἂν  εἰ  ἐπιστήµης  ὅλης  οὔσης  κατά  τι  θεώ
µ
ρη α  ὁ  ἐπιστήµων  ἐνεργεῖ·  τὸ  δ'  ἀγαθὸν  αὐτῷ  ἦν  τῷ
ἐπιστήµονι  οὐ  κατά  τι  τῆς  ἐπιστήµης,  ἀλλὰ  κατὰ  τὴν  πᾶσαν  ἣν  ἔχει.  Καὶ  τοίνυν  αὕτη  τοῦ  παντὸς
οὖσα κόσµου νοητοῦ καὶ ἐν τῷ ὅλῳ τὸ µέρος ἀποκρύπτουσα οἷον ἐξέθορεν  ἐκ τοῦ παντὸς εἰ µ
ς έρος,

εἰς ὃ ἐνεργεῖ ἑαυτὴν µέρος ὄν, οἷον εἰ πῦρ πᾶν καίειν δυνάµενον µικρόν τι καίειν ἀναγκάζοιτο καίτοι
πᾶσαν ἔχον τὴν δύναµιν. Ἔστι γὰρ ἡ ψυχὴ χωρὶς πάντη οὖσα ἑκάστη οὐχ ἑκάστη, ὅταν δὲ διακριθῇ
οὐ τόπῳ, ἀλλ' ἐνεργείᾳ γένηται τὸ καθέκαστον, µοῖρά τίς ἐστιν, οὐ πᾶσα, καίτοι καὶ ὧς πᾶσα τρόπον
ἄλλον·  οὐδενὶ  δὲ  ἐπιστατοῦσα  πάντη  πᾶσα,  οἷον  δυνάµει  τότε  τὸ  µέρος  οὖσα.  Τὸ  δὲ  εἰς  Ἅιδου
γίνεσθαι, εἰ µὲν ἐν τῷ ἀιδεῖ, τὸ χωρὶς λέγεται· εἰ δέ τινα χείρω τόπον, τί θαυµαστόν; Ἐπεὶ καὶ νῦν, οὗ
τὸ σῶµα ἡµῶν καὶ ἐν ᾧ τόπῳ, κἀκείνη λέγεται ἐκεῖ. Ἀλλ' οὐκ ὄντος ἔτι τοῦ σώµατος; Ἢ τὸ εἴδωλον
εἰ µὴ ἀποσπασθείη, πῶς οὐκ ἐκεῖ, οὗ τὸ εἴδωλον; Εἰ δὲ παντελῶς λύσειε φιλοσοφία, καὶ ἀπέλθοι τὸ
εἴδωλον  εἰς  τὸν  χείρω  τόπον  µόνον,  αὐτὴ  δὲ  καθαρῶς  ἐν  τῷ  νοητῷ  οὐδενὸς  ἐξῃ
µ
ρη ένου  αὐτῆς.  Τὸ
µὲν οὖν ἐκ τοῦ τοιοῦδε εἴδωλον γενόµενον οὕτως· ὅταν δ' αὐτὴ οἷον ἐλλάµψῃ πρὸς αὐτήν, τῇ νεύσει
τῇ ἐπὶ θάτερα πρὸς τὸ ὅλον συνέσταλται καὶ οὐκ ἔστιν ἐνεργείᾳ οὐδ' αὖ ἀπόλωλεν. Ἀλλὰ περὶ µὲν
τούτων ταῦτα· πάλιν δὲ ἀναλαβόντες τὸν ἐξ ἀρχῆς λόγον λέγωµεν.

VI,5 Περὶ τοῦ τὸ ὂν ἓν καὶ ταὐτὸ ὂν ἅµα πανταχοῦ εἶναι ὅλον δεύτερον (23)

Τὸ  ἓν  καὶ  ταὐτὸν  ἀριθµῷ  πανταχοῦ  ἅµα  ὅλονεἶναι  κοινὴ  µέν  τις  ἔννοιά  φησιν  εἶναι,  ὅταν  πάντες
κινούµενοι αὐτοφυῶς λέγωσι τὸν ἐν ἑκάστῳ ἡµῶν θεὸν ὡς ἕνα καὶ τὸν αὐτόν. Καὶ εἴ τις αὐτοὺς τὸν
τρόπον  µὴ  ἀπαιτοῖ  µηδὲ  λόγῳ  ἐξετάζειν  τὴν  δόξαν  αὐτῶν  ἐθέλοι,  οὕτως  ἂν  καὶ  θεῖντο  καὶ
ἐνεργοῦντες τοῦτο τῇ διανοίᾳ οὕτως ἀναπαύοιντο εἰς ἕν πως συνερείδοντες καὶ ταὐτόν, καὶ οὐδ' ἂν
ἐθέλοιεν  ταύτης  τῆς  ἑνότητος  ἀποσχίζεσθαι.  Καὶ  ἔστι  πάντων  <βεβαιοτάτη  ἀρχή>,  ἣν  ὥσπερ  αἱ
ψυχαὶ ἡµῶν φθέγγονται, µὴ ἐκ τῶν καθέκαστα συγκεφαλαιωθεῖσα, ἀλλὰ πρὸ τῶν καθέκαστα πάντων
προελθοῦσα καὶ πρὸ ἐκείνης τῆς τοῦ ἀγαθοῦ πάντα ὀρέγεσθαι τιθεµένης τε καὶ λεγούσης. Οὕτω γὰρ
ἂν αὕτη ἀληθὲς εἴη, εἰ τὰ πάντα εἰς ἓν σπεύδοι καὶ ἓν εἴη, καὶ τούτου ἡ ὄρεξις εἴη. Τὸ γὰρ ἓν τοῦτο
προϊὸν µὲν ἐπὶ θάτερα, ἐφ' ὅσον προελθεῖν αὐτῷ οἷόν τε, πολλὰ ἂν φανείη τε καί πως καὶ εἴη, ἡ δ'
ἀρχαία φύσις καὶ ἡ ὄρεξις τοῦ ἀγαθοῦ, ὅπερ ἐστὶν αὐτοῦ, εἰς ἓν ὄντως ἄγει, καὶ ἐπὶ τοῦτο σπεύδει
πᾶσα  φύσις,  ἐφ'  ἑαυτήν.  Τοῦτο  γάρ  ἐστι  τὸ  ἀγαθὸν  τῇ  µιᾷ  ταύτῃ  φύσει  τὸ  εἶναι  αὐτῆς  καὶ  εἶναι
αὐτήν· τοῦτο δ' ἐστὶ τὸ εἶναι µίαν. Οὕτω δὲ καὶ τὸ ἀγαθὸν ὀρθῶς εἶναι λέγεται οἰκεῖον· διὸ οὐδὲ ἔξω
ζητεῖν αὐτὸ δεῖ. Ποῦ γὰρ ἂν εἴη ἔξω τοῦ ὄντος περιπεπτωκός; Ἢ πῶς ἄν τις ἐν τῷ µὴ ὄντι ἐξεύροι
αὐτό; Ἀλλὰ δηλονότι ἐν τῷ ὄντι οὐκ ὂν αὐτὸ µὴ ὄν. Εἰ δὲ ὂν καὶ ἐν τῷ ὄντι ἐκεῖνο, ἐν ἑαυτῷ ἂν εἴη
ἑκάστῳ. Οὐκ ἀπέστηµεν ἄρα τοῦ ὄντος, ἀλλ' ἐσµὲν ἐν αὐτῷ, οὐδ' αὖ ἐκεῖνοἡµῶν· ἓν ἄρα πάντα τὰ
ὄντα. Λόγος δὲ ἐπιχειρήσας ἐξέτασιν ποιεῖσθαι τοῦ λεγοµένου οὐχ ἕν τι ὤν, ἀλλά τι µεµερισµένον,
παραλαµβάνων τε εἰς τὴν ζήτησιν τὴν τῶν σωµάτων φύσιν καὶ ἐντεῦθεν τὰς ἀρχὰς λαµβάνων ἐµέρισέ
τε τὴν οὐσίαν τοιαύτην εἶναι νοµίσας, καὶ τῇ ἑνότητι ἠπίστησεν αὐτῆς ἅτε µὴ ἐξ ἀρχῶν τῶν οἰκείων
τὴν ὁρµὴν τῆς ζητήσεως πεποιηµένος. Ἡµῖν δὲ ληπτέον εἰς τὸν ὑπὲρ τοῦ ἑνὸς καὶ πάντη ὄντος λόγον
οἰκείας εἰς πίστιν ἀρχάς· τοῦτο δ' ἐστὶ νοητὰς νοητῶν καὶ τῆς ἀληθινῆς οὐσίας ἐχοµένας. Ἐπεὶ γὰρ
τὸ µέν ἐστι πεφορηµένον καὶ παντοίας δεχόµενον µεταβολὰς καὶ εἰς πάντα τόπον διειληµµένον, ὃ δὴ
γένεσιν  ἂν  προσήκοι  ὀνοµάζειν,  ἀλλ'  οὐκ  οὐσίαν,  τὸ  δὲ  ὂν  ἀεί  [διειληµµένον], <ὡσαύτως  κατὰ
ταὐτὰ> ἔχον, οὔτε γινόµενον οὔτε ἀπολλύµενον οὐδέ τινα χώραν οὐδὲ τόπον οὐδέ τινα ἕδραν ἔχον
οὐδ'  ἐξιόν  ποθεν  οὐδ'  αὖ  εἰσιὸν  εἰς  ὁτιοῦν,  ἀλλ'  ἐν  αὐτῷ  µένον,  περὶ  µὲν  ἐκείνων  λέγων  ἄν  τις  ἐξ
ἐκείνης τῆς φύσεως καὶ τῶν ὑπὲρ αὐτῆς ἀξιουµένων συλλογίζοιτο ἂν εἰκότως δι' εἰκότων εἰκότας καὶ
τοὺς συλλογισµοὺς ποιούµενος. Ὅταν δ' αὖ τοὺς περὶ τῶν νοητῶν λόγους τις ποιῆται, λαµβάνων τὴν
τῆς οὐσίας φύσιν περὶ ἧς πραγµατεύεται τὰς ἀρχὰς τῶν λόγων δικαίως ἂν ποιοῖτο µὴ παρεκβαίνων
ὥσπερ ἐπιλελησµένος ἐπ' ἄλλην φύσιν, ἀλλ' ὑπ' αὐτῆς ἐκείνης περὶ αὐτῆς τὴν κατανόησιν ποιούµενος,
ἐπειδὴ  πανταχοῦ  τὸ  τί  ἐστιν  ἀρχή,  καὶ  τοῖς  καλῶς  ὁρισαµένοις  λέγεται  καὶ  τῶν  συµβεβηκότων  τὰ
πολλὰ  γινώσκεσθαι·  οἷς  δὲ  καὶ  πάντα  ἐν  τῷ  τί  ἐστιν  ὑπάρχει,  πολλῷµᾶλλον  ἐν  τούτοις  ἔχεσθαι  δεῖ
τούτου,  καὶ  εἰς  τοῦτο  βλεπτέον  καὶ  πρὸς  τοῦτο  πάντα  ἀνενεκτέον.  Εἰ  δὴ  τὸ  ὂν  ὄντως  τοῦτο  καὶ
ὡσαύτως  ἔχει  καὶ  οὐκ  ἐξίσταται  αὐτὸ  ἑαυτοῦ  καὶ  γένεσις  περὶ  αὐτὸ  οὐδεµία  οὐδ'  ἐν  τόπῳ  ἐλέγετο
εἶναι, ἀνάγκη αὐτὸ οὕτως ἔχον ἀεί τε σὺν αὐτῷ εἶναι, καὶ µὴ διεστάναι ἀφ' αὑτοῦ µηδὲ αὐτοῦ τὸ µὲν
ὡδί, τὸ δὲ ὡδὶ εἶναι, µηδὲ προϊέναι τι ἀπ' αὐτοῦ· ἤδη γὰρ ἂν ἐν ἄλλῳ καὶ ἄλλῳ εἴη, καὶ ὅλως ἔν τινι
εἴη, καὶ οὐκ ἐφ' ἑαυτοῦ οὐδ' ἀπαθές· πάθοι γὰρ ἄν, εἰ ἐν ἄλλῳ· εἰ δ' ἐν ἀπαθεῖ ἔσται, οὐκ ἐν ἄλλῳ. Εἰ
οὖν  µὴ  ἀποστὰν  ἑαυτοῦ  µηδὲ  µερισθὲνµηδὲ  µεταβάλλον  αὐτὸ  µηδεµίαν  µεταβολὴν  ἐν  πολλοῖς  ἅµα
εἴη ἓν ὅλον ἅµα ἑαυτῷ ὄν, τὸ αὐτὸ ὂν πανταχοῦ ἑαυτῷ τὸ ἐν πολλοῖς εἶναι ἂν ἔχοι· τοῦτο δέ ἐστιν
ἐφ'  ἑαυτοῦ  ὂν  µὴ  αὖ  ἐφ'  ἑαυτοῦ  εἶναι.  Λείπεται  τοίνυν  λέγειν  αὐτὸ  µὲν  ἐν  οὐδενὶ  εἶναι,  τὰ  δ'  ἄλλα
ἐκείνου  µεταλαµβάνειν,  ὅσα  δύναται  αὐτῷ  παρεῖναι,  καὶ  καθόσον  ἐστὶ  δυνατὰ  αὐτῷ  παρεῖναι.
Ἀνάγκη  τοίνυν  ἢ  τὰς  ὑποθέσεις  καὶ  τὰς  ἀρχὰς  ἐκείνας  ἀναιρεῖν  µηδεµίαν  εἶναι  τοιαύτην  φύσιν
λέγοντας ἤ, εἰ τοῦτό ἐστιν ἀδύνατον καὶ ἔστιν ἐξ ἀνάγκης τοιαύτη φύσις καὶ οὐσία, παραδέχεσθαι τὸ
ἐξ  ἀρχῆς,  τὸ  ἓν  καὶ  ταὐτὸν  ἀριθµῷ  µὴ  µεµεριςµένον,  ἀλλὰ  ὅλον  ὄν,  τῶν  ἄλλων  τῶν  παρ'  αὐτὸ
µηδενὸςἀποστατεῖν,  οὐδὲν  τοῦ  χεῖσθαι  δεηθὲν  οὐδὲ  τῷ  µοίρας  τινὰς  ἀπ'  αὐτοῦ  ἐλθεῖν  µηδ'  αὖ  τῷ
αὐτὸµὲν  µεῖναι  ἐν  αὑτῷ  ὅλον,  ἄλλο  δέ  τι  ἀπ'  αὐτοῦ  γεγονὸς  καταλελοιπὸς  αὐτὸ  ἥκειν  εἰς  τὰ  ἄλλα
πολλαχῇ. Ἔσται τε γὰρ οὕτως τὸ µὲν ἄλλοθι, τὸ δ' ἀπ' αὐτοῦ ἄλλοθι, καὶ τόπον ἕξει διεστηκὸς ἀπὸ
τῶν  ἀπ'  αὐτοῦ.  Καὶ  ἐπ'  ἐκείνων  αὖ,  εἰ  ἕκαστον  ὅλον  ἢ  µέρος – καὶ  εἰ  µὲν  µέρος,  οὐ  τὴν  τοῦ  ὅλου
ἀποσώσει φύσιν, ὅπερ δὴ εἴρηται· εἰ δὲ ὅλον ἕκαστον, ἢ ἕκαστον µεριοῦµεν ἴσα µέρη τῷ ἐν ᾧ ἐστιν ἢ

ταὐτὸν  ὅλον  πανταχοῦ  συγχωρήσοµεν  δύνασθαι  εἶναι.  Οὗτος  δὴ  ὁ  λόγος  ἐξ  αὐτοῦ  τοῦ  πράγµατος
καὶ τῆς οὐσίας ἀλλότριον οὐδὲν οὐδ' ἐκ τῆς ἑτέρας φύσεως ἑλκύσας. Ἰδὲ δέ, εἰ βούλει, καὶ τόνδε· τὸν
θεὸν οὐ πῇ µὲν εἶναι, πῇ δ' οὐκ εἶναί φαµεν. Ἔστι γὰρ ἀξιούµενόν τε παρὰ πᾶσι τοῖς ἔννοιαν ἔχουσι
θεῶν οὐ µόνον περὶ ἐκείνου, ἀλλὰ καὶ περὶ πάντων λέγειν θεῶν, ὡς πανταχοῦ πάρεισι, καὶ ὁ λόγος δέ
φησι δεῖν οὕτω τίθεσθαι. Εἰ οὖν πανταχοῦ, οὐχ οἷόν τε µεµερισµένον· οὐ γὰρ ἂν ἔτι πανταχοῦ αὐτὸς
εἴη,  ἀλλ'  ἕκαστον  αὐτοῦ  µέρος  τὸ  µὲν  ὡδί,  τὸ  δὲ  ὡδὶ  ἔσται,  αὐτός  τε  οὐχ  εἷς  ἔτι  ἔσται,  ὥσπερ  εἰ
τµηθείη τι µέγεθος εἰς πολλά, ἀπολλύµενόν τε ἔσται καὶ τὰ µέρη πάντα οὐκέτι τὸ ὅλον ἐκεῖνο ἔσται·
πρὸς τούτοις δὲ καὶ σῶµα ἔσται. Εἰ δὴ ταῦτα ἀδύνατα, πάλιν αὖ ἀνεφάνη τὸ ἀπιστούµενον ἐν πάσῃ
φύσει ἀνθρώπου ὁµοῦ τῷ θεὸν νοµίζειν καὶ πανταχοῦ  τὸ αὐτὸ ἅµα ὅλον εἶναι. Πάλιν δέ, εἰ ἄπειρον
λέγοµεν ἐκείνην τὴν φύσιν – οὐ γὰρ δὴ πεπερασµένην – τί ἂν ἄλλο εἴη, ἢ ὅτι οὐκ ἐπιλείψει; Εἰ δὲ µὴ
ἐπιλείψει, ὅτι πάρεστιν ἑκάστῳ. Εἰ γὰρ µὴ δύναιτο παρεῖναι, ἐπιλείψει τε καὶ ἔσται ὅπου οὔ. Καὶ γὰρ
εἰ λέγοιµεν ἄλλοµετ' αὐτὸ τὸ ἕν, ὁµοῦ αὖ αὐτῷ καὶ τὸ µετ' αὐτὸ περὶ ἐκεῖνο καὶ εἰς ἐκεῖνο καὶ αὐτοῦ
οἷον  γέννηµα  συναφὲς  ἐκείνῳ,  ὥστε  τὸ  µετέχον  τοῦ  µετ'  αὐτὸ  κἀκείνου  µετειληφέναι.  Πολλῶν  γὰρ
ὄντων τῶν ἐν τῷ νοητῷ, πρώτων τε καὶ δευτέρων καὶ τρίτων, καὶ οἷον σφαίρας µιᾶς εἰς ἓν κέντρον
ἀνηµµένων, οὐ διαστήµασι διειληµµένων, ἀλλ' ὄντων ὁµοῦ αὐτοῖς ἁπάντων, ὅπου ἂν παρῇ τὰ τρίτα,
καὶ τὰ δεύτερα καὶ τὰ πρῶτα πάρεστι. Καὶ σαφηνείας µὲν ἕνεκα ὁ λόγος πολλάκις οἷον ἐκ κέντρου
ἑνὸς πολλὰς γραµµὰς ποιήσας εἰς ἔννοιαν τοῦ πλήθους τοῦ γενοµένου ἐθέλει ἄγειν. ∆εῖ δὲ τηροῦντας
<ὁµοῦ  πάντα>  τὰ  λεγόµενα  πολλὰ  γεγονέναι  λέγειν,  ὡς  κἀκεῖ  ἐπὶ  τοῦ  κύκλου  οὐκ  οὔσας  γραµµὰς
ἀφωρισµένας  ἔστι  λαµβάνειν·  ἐπίπεδον  γὰρ  ἕν.  Οὗ  δὲ  οὐδὲ  κατ'  ἐπίπεδον  ἓν  διάστηµά  τι,  ἀλλ'
ἀδιάστατοι δυνάµεις καὶ οὐσίαι, πάντα ἂν εἰκότως κατὰ κέντρα λέγοιτο ἐν ἑνὶ ὁµοῦ κέντρῳ ἡνωµένα,
οἷον ἀφέντα τὰς γραµµὰς τὰ πέρατα αὐτῶν τὰ πρὸς τῷ κέντρῳ κείµενα, ὅτε δὴ καὶ ἕν ἐστι πάντα.
Πάλιν  δέ,  εἰ  προσθείης  τὰς  γραµµάς,  αἱ  µὲν  ἐξάψονται  τῶν  κέντρων  αὐτῶν  ἃ  κατέλιπον  ἑκάστη,
ἔσται γε µὴν οὐδὲν ἧττον κέντρον ἕκαστον οὐκ ἀποτετµηµένον τοῦ ἑνὸς πρώτου κέντρου, ἀλλ' ὁµοῦ
ὄντα ἐκείνῳ ἕκαστον αὖ εἶναι, καὶ τοσαῦτα ὅσαι αἱ γραµµαὶ αἷς ἔδοσαν αὐτὰ πέρατα εἶναι ἐκείνων,
ὥστε  ὅσων  µὲν  ἐφάπτεται  γραµµῶν  τοσαῦτα  φανῆναι,  ἓν  δὲ  ὁµοῦ  πάντα  ἐκεῖνα  εἶναι.  Εἰ  δ'  οὖν
κέντροις πολλοῖς ἀπεικάσαµεν πάντα τὰ νοητὰ [εἶναι] εἰς ἓν κέντρον ἀναφεροµένοις καὶ ἑνουµένοις,
πολλὰ δὲ φανεῖσι διὰ τὰς γραµµὰς οὐ τῶν γραµµῶν γεννησασῶν αὐτά, ἀλλὰ δειξασῶν, αἱ γραµµαὶ
παρεχέτωσαν  ἡµῖν  χρείαν  ἐν  τῷ  παρόντι  ἀνάλογον  εἶναι  ὧν  ἐφαπτοµένη  ἡ  νοητὴ  φύσις  πολλὰ  καὶ
πολλαχῇ φαίνεται παρεῖναι. Πολλὰ γὰρ ὄντα τὰ νοητὰ ἕν ἐστι, καὶ ἓν ὄντα τῇ ἀπείρῳ φύσει πολλά
ἐστι, καὶ πολλὰ ἐν ἑνὶ καὶ ἓν ἐπὶ πολλοῖς καὶ <ὁµοῦ πάντα>, καὶ ἐνεργεῖ πρὸς τὸ ὅλονµετὰ τοῦ ὅλου,
καὶ  ἐνεργεῖ  πρὸς  τὸ  µέρος  αὖ  µετὰ  τοῦ  ὅλου.  ∆έχεται  δὲ  τὸ  µέρος  εἰς  αὐτὸ  τὸ  ὡς  µέρους  πρῶτον
ἐνέργηµα,  ἀκολουθεῖ  δὲ  τὸ  ὅλον·  οἷον  εἰ  ὁ  ἄνθρωπος  ἐλθὼν  εἰς  τόν  τιναἄνθρωπον  τὶς  ἄνθρωπος
γίνοιτο  ὢν  αὖ  ἄνθρωπος.  Ὁ  µὲν  οὖν  ἄνθρωπος  ὁ  ἐν  τῇ  ὕλῃ  ἀφ'  ἑνὸς  τοῦ  ἀνθρώπου  τοῦ  κατὰ  τὴν
ἰδέαν πολλοὺς ἐποίησε τοὺς αὐτοὺς ἀνθρώπους, καὶ ἔστιν ἓν τὸ αὐτὸ ἐν πολλοῖς οὕτως, ὅτι ἐστὶν ἕν
τι οἷον ἐνσφραγιζόµενον ἐν πολλοῖς αὐτό. Αὐτὸ δὲ ἄνθρωπος καὶ αὐτὸ ἕκαστον καὶ ὅλον τὸ πᾶν οὐχ
οὕτως  ἐν  πολλοῖς,  ἀλλὰ  τὰ  πολλὰ  ἐν  αὐτῷ,  µᾶλλον  δὲ  περὶ  αὐτό.  Ἄλλον  γὰρ  τρόπον  τὸ  λευκὸν
πανταχοῦ καὶ ἡ ψυχὴ ἑκάστου ἐν παντὶ µέρει τοῦ σώµατος ἡ αὐτή· οὕτω γὰρ καὶ τὸ ὂν πανταχοῦ.
Ἀνάγεται γὰρ καὶ τὸ ἡµέτερον καὶ ἡµεῖς εἰς τὸ ὄν, καὶ ἀναβαίνοµέν τε εἰς ἐκεῖνο καὶ τὸ πρῶτον ἀπ'
ἐκείνου, καὶ νοοῦµεν ἐκεῖνα οὐκ εἴδωλα αὐτῶν οὐδὲ τύπους ἔχοντες. Εἰ δὲ µὴ τοῦτο, ὄντες ἐκεῖνα. Εἰ
οὖν  ἀληθινῆς  ἐπιστήµης  µετέχοµεν,ἐκεῖνά  ἐσµεν  οὐκ  ἀπολαβόντες  αὐτὰ  ἐν  ἡµῖν,  ἀλλ'  ἡµεῖς  ἐν
ἐκείνοις  ὄντες.  Ὄντων  δὲ  καὶ  τῶν  ἄλλων,  οὐ  µόνον  ἡµῶν,  ἐκεῖνα,  πάντες  ἐσµὲν  ἐκεῖνα.  Ὁµοῦ  ἄρα
ὄντες  µετὰ  πάντων  ἐσµὲν  ἐκεῖνα·  πάντα  ἄρα  ἐσµὲν  ἕν.  Ἔξω  µὲν  οὖν  ὁρῶντες  ἢ  ὅθεν  ἐξήµµεθα
ἀγνοοῦµεν ἓν ὄντες, οἷον πρόσωπα πολλὰ εἰς τὸ ἔξω πολλά, κορυφὴν ἔχοντα εἰς τὸ εἴσω µίαν. Εἰ δέ
τις  ἐπιστραφῆναι  δύναιτο  ἢ  παρ'  αὐτοῦ  ἢ  τῆς  Ἀθηνᾶς  αὐτῆς  εὐτυχήσας  τῆς  ἕλξεως,  θεόν  τε  καὶ
αὑτὸν καὶ τὸ πᾶν ὄψεται· ὄψεται δὲ τὰ µὲν πρῶτα οὐχ ὡς τὸ πᾶν, εἶτ' οὐκ ἔχων ὅπῃ αὑτὸν στήσας
ὁριεῖ καὶ µέχρι τίνος αὐτός ἐστιν, ἀφεὶς περιγράφειν ἀπὸ τοῦ ὄντος ἅπαντος αὑτὸν εἰς ἅπαν τὸ πᾶν
ἥξει  προελθὼν  οὐδαµοῦ,  ἀλλ'  αὐτοῦ  µείνας,  οὗ  ἵδρυται  τὸ  πᾶν. Οἶµαι  δὲ  ἔγωγε  καὶ  εἴ  τις
ἐπισκέψαιτο τὴν τῆς ὕλης τῶν εἰδῶν µετάληψιν, µᾶλλον ἂν εἰς πίστιν ἐλθεῖν τοῦ λεγοµένου καὶ µὴ ἂν
ἔτιὡς  ἀδυνάτῳ  ἀπιστεῖν  ἢ  αὖ  ἀπορεῖν.  Εὔλογον  γὰρ  καὶ  ἀναγκαῖον,  οἶµαι,  µὴ  κειµένων  τῶν  εἰδῶν
χωρὶς καὶ αὖ τῆς ὕλης πόρρωθεν <ἄνωθέν ποθεν> τὴν ἔλλαµψιν εἰς αὐτὴν γεγονέναι· µὴ γὰρ ᾖ κενὸν
τοῦτο λεγόµενον· τί γὰρ ἂν εἴη τὸ «πόρρω» ἐν τούτοις καὶ τὸ «χωρίς»; Καὶ οὐκ αὖ τὸ<δύσφραστον>
καὶ τὸ ἀπορώτατον ἦν τὸ τῆς µεταλήψεως λεγόµενον, ἀλλ' εἴρητο ἂν προχειρότατα γνώριµον ὂν τοῖς
παραδείγµασιν. Ἀλλὰ κἂν ἔλλαµψιν λέγωµέν ποτε, οὐχ οὕτως ἐροῦµεν, ὡς ἐπὶ τῶν αἰσθητῶν λέγοµεν
εἰς αἰσθητὸν τὰς ἐλλάµψεις· ἀλλ' ἐπεὶ εἴδωλα τὰ ἐν τῇ ὕλῃ, ἀρχετύπων δὲ τάξιν ἔχει τὰ εἴδη, τὸ δὲ
τῆς ἐλλάµψεως τοιοῦτον οἷον χωρὶς ἔχειν τὸ ἐλλαµπόµενον, οὕτω λέγοµεν. ∆εῖ δὲ νῦν ἀκριβέστερον
λέγοντας µὴ οὕτω τίθεσθαι ὡς χωρὶς ὄντος τόπῳ τοῦ εἴδους εἶθ' ὥσπερ ἐν ὕδατι ἐνορᾶσθαι τῇ ὕλῃ
τὴν ἰδέαν, ἀλλὰ τὴν ὕλην [εἶναι] πανταχόθεν οἷον ἐφαπτοµένην καὶ αὖ οὐκ ἐφαπτοµένην τῆς ἰδέας
κατὰ πᾶν ἑαυτῆς ἴσχειν παρὰ τοῦ εἴδους τῷ πλησιασµῷ ὅσον δύναται λαβεῖν οὐδενὸς µεταξὺ ὄντος,
οὐ τῆς ἰδέας διὰ πάσηςδιεξελθούσης καὶ ἐπιδραµούσης, ἀλλ' ἐν αὐτῇ µενούσης. Εἰ γὰρ µὴ ἐν τῇ ὕλῃ
ἐστὶν οἷον πυρὸς ἡ ἰδέα – τὴν γὰρ τοῖς στοιχείοις ὕλην ὑποβεβληµένην ὁ λόγος λαµβανέτω – αὐτὸ δὴ
πῦρ  τῇ  ὕλῃ  οὐκ  ἐγγενόµενον  αὐτὸ  [τῇ  ὕλῃ]  µορφὴν  πυρὸς  κατὰ  πᾶσαν  τὴν  πυρωθεῖσαν  ὕλην
παρέξεται. Ὄγκος δὲ πολὺς πῦρ τὸ πρῶτον ἔνυλον ὑποκείσθω γενόµενον· ὁ γὰρ αὐτὸς λόγος καὶ ἐπὶ
τῶν ἄλλων τῶν λεγοµένων στοιχείων ἁρµόσει. Εἰ οὖν τὸ ἓν ἐκεῖνο πῦρ – ἡ ἰδέα – ἐν πᾶσι θεωρεῖται

παρέχον εἰκόνα ἑαυτοῦ, καὶ τόπῳ χωρὶς ὂν οὐ παρέξει ὡς ἡ ἔλλαµψις ἡ ὁρωµένη· ἤδη γὰρ εἴη που
πᾶν τοῦτο τὸ πῦρ τὸ ἐν αἰσθήσει, εἰ πᾶν αὐτὸ πολλά, ᾗ ἑαυτοῦ τῆς ἰδέας αὐτῆς µενούσης ἐν ἀτόπῳ
αὐτὸ τόπους γεννῆσαν ἐξ αὐτοῦ, ἐπείπερ ἔδει τὸ αὐτὸ πολὺ γενόµενον φυγεῖν ἀφ'ἑαυτοῦ, ἵν' ᾖ πολὺ
οὕτως καὶ πολλάκις µεταλάβῃ τοῦ αὐτοῦ. Καὶ οὐκ ἔδωκε µὲν ἑαυτῆς οὐδὲν τῇ ὕλῃ ἡ ἰδέα ἀσκέδαστος
οὖσα, οὐ µὴν ἀδύνατος γέγονεν ἓν οὖσα τὸ µὴ ἓν τῷ ἑνὶ αὐτῆςµορφῶσαι καὶ παντὶ αὐτοῦ οὕτω τοι
παρεῖναι,  ὡς  <µὴ>  ἄλλῳ  µὲν  µέρει  αὐτῆς  τόδε,  ἄλλῳ  δὲ  ἄλλο  µορφῶσαι,  ἀλλὰ  παντὶ  ἕκαστον  καὶ
πᾶν.  Γελοῖον  γὰρ  τὸ  πολλὰς  ἰδέας  πυρὸς  ἐπεισφέρειν,  ἵν'  ἕκαστον  πῦρ  ὑφ'  ἑκάστης  ἄλλης,  τὸ  δὲ
ἄλλης,  µορφοῖτο·  ἄπειροι  γὰρ  οὕτως  ἔσονται  αἱ  ἰδέαι.  Εἶτα  πῶς  καὶ  µεριεῖς  τὰ  γινόµενα  συνεχοῦς
ἑνὸς  πυρὸς  ὄντος;  Καὶ  εἰ  προσθείηµεν  τῇ  ὕλῃ  ταύτῃ  ἄλλο  πῦρ  µεῖζον  ποιήσαντες  αὐτό,  καὶ  κατ'
ἐκεῖνο  αὖ  τὸ  µέρος  τῆς  ὕλης  φατέον  τὴν  αὐτὴν  ἰδέαν  τὰ  αὐτὰ  εἰργάσθαι·  οὐ  γὰρ  δὴ  ἄλλην. Καὶ
τοίνυν  εἰ  πάντα  γενόµενα  ἤδη  τὰ  στοιχεῖα  τῷ  λόγῳ  τις  εἰς  ἓν  σφαιρικὸν  σχῆµα  ἄγοι,  οὐ  πολλοὺς
φατέον τὴν σφαῖραν ποιεῖν κατὰ µέρη ἄλλον ἄλλῃἀποτεµνόµενον αὑτῷ εἰς τὸ ποιεῖν µέρος, ἀλλ' ἓν
εἶναι τὸ αἴτιον τῆς ποιήσεως ὅλῳ ἑαυτῷ ποιοῦν οὐ µέρους αὐτοῦ ἄλλου ἄλλο  ποιοῦντος· οὕτω γὰρ
ἂν πάλιν πολλοὶ εἶεν, εἰ µὴ εἰς ἓν ἀµερὲς ἀναφέροις τὴν ποίησιν, µᾶλλον δ' εἰ ἓν ἀµερὲς τὸ ποιοῦν τὴν
σφαῖραν εἴη οὐκ αὐτοῦ χυθέντοςεἰς τὴν σφαῖραν τοῦ ποιοῦντος, ἀλλὰ τῆς σφαίρας ὅλης εἰς τὸ ποιοῦν
ἀνηρτηµένης. Καὶ ζωὴ τοίνυν µία τὴν σφαῖραν ἔχει ἡ αὐτή, τῆς σφαίρας αὐτῆς τεθείσης ἐν ζωῇ µιᾷ·
καὶ  τὰ  ἐν  τῇ  σφαίρᾳ  τοίνυν  πάντα  εἰς  µίαν  ζωήν·  καὶ  πᾶσαι  αἱ  ψυχαὶ  τοίνυν  µία,  οὕτω  δὲ  µία,  ὡς
ἄπειρος  αὖ.∆ιὸ  καὶ  οἱ  µὲν  ἀριθµὸν  ἔλεγον,  οἱ  δὲ <<λόγον>  αὐτὸν  αὔξοντα>  τὴν  φύσιν  αὐτῆς,
φαντασθέντες ταύτῃ ἴσως, ὡς οὐδενὶ ἐπιλείπει, ἀλλ' ἐπὶ πάντα εἶσιν ὅ ἐστι µένουσα, καὶ εἰ πλείων ὁ
κόσµος ἦν, οὐκ ἂν ἐπέλιπεν ἡ δύναµις µὴ οὐκ ἐπὶ πάντα αὖ ἐλθεῖν, µᾶλλον δὲ τοῦτον ἐν πάσῃ αὐτῇ
εἶναι. ∆εῖ δῆτα λαβεῖν τὸ «αὔξων« οὐχ ὡς τῷ ῥήµατι λέγεται, ἀλλ' ὅτι οὐκ ἐπιλείπει εἰς τὸ πανταχοῦ
ἓν οὖσα· τοιοῦτον γὰρ αὐτῆς τὸ ἓν ὡς µὴ τοιοῦτον εἶναι οἷον µ µ
ε ετρῆσθαι ὅσον· τοῦτο γὰρ φύσεως
ἄλλης τῆς τὸ ἓν ψευδοµένης καὶ µεταλήψει ἓν φανταζοµένης. Τὸ δ' ἀληθείας ἐχόµενον ἓν οἷον µήτε
συγκεῖσθαι  ἐκ  πολλῶν  ἕν,  ἵν'  ἀφαιρεθέντος  τινὸς  ἀπ'  αὐτοῦ  ἀπολωλὸς  ᾖ  ἐκεῖνο  τὸ  ὅλον  ἕν,  µήτε
διειλῆφθαι  πέρασιν,  ἵνα  µὴ  ἐναρµοζοµένων  αὐτῷ  τῶν  ἄλλων  ἢ  ἐλαττοῖτο  αὐτῶν  µειζόνων  ὄντων  ἢ
διασπῷτο  βουλόµενον  ἐπὶ  πάντα  ἰέναι,  παρῇ  τε  οὐχ  ὅλον  πᾶσιν,  ἀλλὰ  µέρεσιν  αὐτοῦ  µέρεσιν
ἐκείνων· καὶ τὸ λεγόµενον δὴ τοῦτο ἀγνοεῖ ὅπου ἐστὶ γῆς εἰς µίαν τινὰ συντέλειαν οὐ δυνάµενον ἰέναι
ἅτε  διεσπασµένον  ἑαυτοῦ.  Εἴπερ  οὖν  ἀληθεύσει  τὸ  ἓν  τοῦτο,  καθ'  οὗ  δὴ  καὶ  κατηγορεῖν  ἐστιν  ὡς
οὐσίας  τὸ  ἕν,  δεῖ  αὐτὸ  φανῆναι  τρόπον  τινὰ  τὴν  ἐναντίαν  αὐτῷ  φύσιν  ἔχον  τὴν  τοῦ  πλήθους  ἐν  τῇ
δυνάµει, τῷ δὲ µὴ ἔξωθεν αὖ τὸ πλῆθος τοῦτο ἔχειν, ἀλλὰ παρ' αὐτοῦ καὶ ἐξ αὐτοῦ, τούτῳ ἓν ὄντως
εἶναι, καὶ ἐν τῷ ἑνὶ ἔχειν τὸ εἶναι ἄπειρόν τε καὶ πλῆθος, τοιοῦτον δὲ ὂν πανταχοῦ ὅλον φαίνεσθαι
ἕνα  λόγον  ὄντα  ἑαυτὸν  περιέχοντα,  καὶ  τὸν  περιέχοντα  αὐτὸν  εἶναι,  καὶ  τὸν  περιέχοντα  αὐτὸν
οὐδαµοῦ  αὐτοῦ  ἀποστατοῦντα,  ἀλλ'  ἐν  αὐτῷ  πανταχοῦ  ὄντα.  Οὐ  δή  ἐστιν  αὐτὸ  οὕτω  ἄλλου  τόπῳ
διειληµµένον· πρὸ γὰρ τῶν ἐν τόπῳ ἁπάντων ἦν καὶ οὐδὲν ἐδεῖτο αὐτὸ τούτων, ἀλλὰ ταῦτα ἐκείνου,
ἵνα  ἱδρυθῇ.  Ἱδρυθέντα  δὲ  οὐκ  ἀπέστησεν  ἐκεῖνο  τῆς  αὐτοῦ  ἐν  αὑτῷ  ἕδρας·  κινηθείσης  γὰρ  ἐκείνης
ἀπώλετο  ἂν  αὐτὰ  ἀπολοµένης  αὐτῶν  τῆς  βάσεως  καὶ  τοῦ  στηρίζοντος  αὐτά,  οὐδ'  αὖ  ἐκεῖνο  οὕτως
ἀνόητον  ἦν,  ὥστε  ἀπαλλαγὲν  αὐτὸ  ἑαυτοῦ  διασπασθῆναι  καὶ  σῳζόµενον  ἐν  ἑαυτῷ  ἀπίστῳ  δοῦναι
ἑαυτὸ  τόπῳ  τῷ  αὐτοῦ  πρὸς  τὸ  σῴζεσθαι  δεοµένῳ. Μένει  οὖν  ἐν  ἑαυτῷ  σωφρονοῦν  καὶ  οὐκ  ἂν  ἐν
ἄλλῳ γένοιτο· ἐκεῖνα δὲ τὰ ἄλλα ἀνήρτηται εἰς αὐτὸ ὥσπερ οὗ ἐστι πόθῳ ἐξευρόντα. Καὶ οὗτός ἐστιν
ὁ  θυραυλῶν  Ἔρως  παρὼν  ἔξωθεν  ἀεὶ  καὶ  ἐφιέµενος  τοῦ  καλοῦ  καὶ  ἀγαπῶν  ἀεὶ  οὕτως  ὡς  δύναιτο
µετασχεῖν· ἐπεὶ καὶ ὁ ἐνταῦθα ἐραστὴς οὐ δεχόµενος τὸ κάλλος, ἀλλὰ παρακείµενος οὕτως ἔχει. Τὸ
δὲ ἐφ'  ἑαυτοῦ µένει, καὶ οἱ ἑνὸς ἐρασταὶ πολλοὶ ὅλου ἐρῶντες ὅλον ἔχουσιν οὕτως, ὅταν ἔχωσι· τὸ
γὰρ ὅλον ἦν τὸ ἐρώµενον. Πῶς ἂν οὖν ἐκεῖνο οὐκ ἂν πᾶσιν ἀρκοῖ µένον; Ἐπεὶ καὶ διὰ τοῦτο ἀρκεῖ,
ὅτι  µένει,  καὶ  καλόν,  ὅτι  πᾶσιν  ὅλον.  Καὶ  γὰρ  καὶ  τὸ  φρονεῖν  πᾶσιν  ὅλον·  διὸ  καὶ  <ξυνὸν  τὸ
φρονεῖν>, οὐ τὸ µὲν ὧδε, τὸ δὲ ὡδὶ ὄν· γελοῖον γάρ, καὶ τόπου δεόµενον τὸ φρονεῖν ἔσται. Καὶ οὐχ
οὕτω  τὸ  φρονεῖν,  ὡς  τὸ  λευκόν·  οὐ  γὰρ  σώµατος  τὸ  φρονεῖν·  ἀλλ'  εἴπερ  ὄντως  µετέχοµεν  τοῦ
φρονεῖν, ἓν δεῖ εἶναι τὸ αὐτὸ πᾶν ἑαυτῷ συνόν. Καὶ οὕτως ἐκεῖθεν, οὐ µοίρας αὐτοῦ λαβόντες, οὐδὲ
ὅλον  ἐγώ,  ὅλον  δὲ  καὶ  σύ,  ἀποσπασθὲν  ἑκάτερον  ἑκατέρου.  Μιµοῦνται  δὲ  καὶ  ἐκκλησίαι  καὶ  πᾶσα
σύνοδος ὡς εἰς ἓν τὸ φρονεῖν ἰόντων· καὶ χωρὶς ἕκαστος εἰς τὸ φρονεῖν ἀσθενής, συµβάλλων δὲ εἰς ἓν
πᾶς ἐν τῇ συνόδῳ καὶ τῇ ὡςἀληθῶς συνέσει τὸ φρονεῖν ἐγέννησε καὶ εὗρε· τί γὰρ δὴ καὶ διείρξει, ὡς
µὴ  ἐν  τῷ  αὐτῷ  εἶναι  νοῦν  ἀπ'  ἄλλου;  Ἀλλ'  ὁµοῦ  ὄντες  ἡµῖν  οὐχ  ὁµοῦ  δοκοῦσιν  εἶναι·  οἷον  εἴ  τις
πολλοῖς  τοῖς  δακτύλοις  ἐφαπτόµενος  τοῦ  αὐτοῦ ἄλλου  καὶ  ἄλλου  ἐφάπτεσθαι  νοµίζοι,  ἢ  τὴν  αὐτὴν
χορδὴν µὴ ὁρῶν κρούοι. Καίτοι καὶ ταῖς ψυχαῖς ὡς ἐφαπτόµεθα τοῦ ἀγαθοῦ ἐχρῆν ἐνθυµεῖσθαι. Οὐ
γὰρ ἄλλου µὲν ἐγώ, ἄλλου δὲ σὺ ἐφάπτῃ, ἀλλὰ τοῦ αὐτοῦ, οὐδὲ τοῦ αὐτοῦ µέν, προσελθόντος δέµοι
ῥεύµατος ἐκεῖθεν ἄλλου, σοὶ δὲ ἄλλου, ὥστε τὸ µὲν εἶναί που ἄνω, τὰ δὲ παρ' αὐτοῦ ἐνταῦθα. Καὶ
<δίδωσι> τὸ διδὸν τοῖς λαµβάνουσιν, ἵνα ὄντως λαµβάνωσι, [καὶ δίδωσι τὸ διδὸν] οὐ τοῖς ἀλλοτρίοις,
ἀλλὰ  τοῖς  ἑαυτοῦ.  Ἐπεὶ  οὐ  πόµπιος  ἡ  νοερὰ  δόσις.  Ἐπεὶ  καὶ  ἐν  τοῖς  διεστηκόσιν  ἀπ'  ἀλλήλων  τοῖς
τόποις  σώµασιν  ἡ  δόσις  ἄλλου  ἄλλου  συγγενής,  καὶ  εἰς  αὐτὸ  ἡ  δόσις  καὶ  ἡ  ποίησις,  καὶ  τό  γε
σωµατικὸν τοῦ παντὸς δρᾷ καὶ πάσχει ἐν αὐτῷ, καὶ οὐδὲν ἔξωθεν εἰς αὐτό. Εἰ δὴ ἐπὶ σώµατος οὐδὲν
ἔξωθεν  τοῦ  ἐκ  φύσεως  οἷον  φεύγοντος  ἑαυτό,  ἐπὶ  πράγµατος  ἀδιαστάτου  πῶς  τὸ  ἔξωθεν;  Ἐν  τῷ
αὐτῷ ἄρα ὄντες καὶ ὁρῶµεν τἀγαθὸν καὶ ἐφαπτόµεθα αὐτοῦ ὁµοῦ ὄντες τοῖς ἡµετέροις νοητοῖς. Καὶ
κόσµος  εἷς  πολὺ  µᾶλλον  ἐκεῖ·  ἢ  δύο  κόσµοι  αἰσθητοὶ  ἔσονται  ὅµοια  µ µ
ε ερισµένοι,  καὶ  ἡ  σφαῖρα  ἡ
νοητή,  εἰ  οὕτως  ἕν,  ὡς  αὕτη·  ὥστε  διοίσει  ἢ  γελοιοτέρα  ἔσται,  εἴπερ  τῇ  µὲν  ἐξ  ἀνάγκης  ὄγκος  καὶ

εὔλογος, ἡ δὲ µ
  ηδὲν δεοµένη ἐκτενεῖ ἑαυτὴν καὶ ἑαυτῆς ἐκστήσεται. Τί δὲ καὶ ἐµπόδιον τοῦ εἰς ἕν; Οὐ
γὰρ  δὴ  τὸ  ἕτερον  ἀπωθεῖ  θάτερον  τόπον  οὐ  παρέχον – ὥσπερ  οὐχ  ὁρῶντες  πᾶν  µά
µ
θη α  καὶ
θεώ
µ
ρη α καὶ ὅλως ἐπιστήµας πάσας ἐπὶ ψυχῆς οὐ στενοχωρουµένας. Ἀλλ' ἐπὶ οὐσιῶν φήσει τις οὐ
δυνατόν.  Ἀλλ'  οὐ  δυνατὸν  ἦν  ἄν,εἴπερ  ὄγκοι  ἦσαν  αἱ  ἀληθιναὶ  οὐσίαι. Ἀλλὰ  πῶς  τὸ  ἀδιάστατον
παρήκει  παρὰ  πᾶν  σῶµαµέγεθος  τοσοῦτον  ἔχον;  Καὶ  πῶς  οὐ  διασπᾶται  ἓν  ὂν  καὶ  ταὐτό;  Ὃ
πολλάκις  ἠπόρηται,  παύειν  τοῦ  λόγου  τὸ  ἄπορον  τῆς  διανοίας  περιττῇ  προθυµίᾳ  βουλοµένου.
Ἀποδέδεικται µὲν οὖν ἤδη πολλαχῇ, ὅτι οὕτως· δεῖ δέ τινων καὶ παραµυθίων, καίτοι οὐκ ἐλάχιστον,
ἀλλὰ µέγιστον εἰς πειθὼ ἦν ἐκείνη ἡ φύσις οἵα ἐστὶ διδαχθεῖσα, ὅτι οὐκ ἔστιν οἷα λίθος, οἷον κύβος
τις  µέγας  κείµενος  οὗ  κεῖται  τοσοῦτον  ἐπέχων,  ὅσος  ἐστίν,  ἐκβαίνειν  οὐκ  ἔχων  τοὺς  αὐτοῦ  ὅρους
µετρηθεὶς ἐπὶ τοσοῦτον καὶ τῷ ὄγκῳ καὶ τῇ συµπεριγραφείσῃ ἐν αὐτῷ τῇ τοῦ λίθου δυνάµει. Ἀλλὰ
οὖσα  πρώτη  φύσις  καὶ  οὐ  µετρηθεῖσα  οὐδὲ  ὁρισθεῖσα  ὁπόσον  δεῖ  εἶναι – ταύτῃ  γὰρ  αὖ  <ἡ>
ἑτέραµετρηθήσεται – πᾶσά ἐστι δύναµις οὐδαµοῦ τοσήδε. ∆ιὸ οὐδ' ἐν χρόνῳ, ἀλλὰ παντὸς χρόνου
ἔξω,  τοῦ  µὲν  χρόνου  σκιδναµένου  ἀεὶ  πρὸς  διάστασιν,  τοῦ  δ'  αἰῶνος  ἐν  τῷ  αὐτῷ  µένοντος  καὶ
κρατοῦντος  καὶ  πλείονος  ὄντος  δυνάµει  ἀιδίῳ  τοῦ  ἐπὶ  πολλὰ  δοκοῦντος  ἰέναι  χρόνου,  οἷον  εἰ
γραµµῆς εἰς ἄπειρον ἰέναι δοκούσης εἰς
µ
ση εῖον ἀ
µ
νηρτη ένης καὶ περὶ αὐτὸ θεούσης πανταχῇ οὗ ἂν
δράµῃ τοῦ
µ
ση είου αὐτῇ ἐµφανταζοµένου αὐτοῦ οὐ θέοντος, ἀλλὰ περὶ αὐτὸ ἐκείνης κυκλουµένης.
Εἰ τοίνυν χρόνος πρὸς τὸ ἐν τῷ αὐτῷ µένον ἐν οὐσίᾳ ἔχει τὴν ἀναλογίαν, ἔστι δὲ ἐκείνη ἡ φύσις οὐ
µόνον  τῷ  ἀεὶ    ἄπειρος,  ἀλλὰ  καὶ  τῇ  δυνάµει,  χρὴ  καὶ  πρὸς  ταύτην  τὴν  ἀπειρίαν  τῆς  δυνάµεως
ἀντιπαραθέουσαν ἀποδοῦναι φύσιν ἀνταιωρουµένην καὶ ἐξηρτηµένην ἐκείνης· ταύτης τὰ ἴσα πως τῷ
χρόνῳ θεούσης πρὸς µένουσαν δύναµιν πλείω οὖσαν τῷ ποιεῖν, ἐκείνῃ ἐστὶν ὅσον παρετάθη ἡτισοῦν
αὕτη  ἐστὶν  ἡ  µ
µ
εταλα βάνουσα  ταύτης  τῆς  φύσεως  καθόσον  οἷόν  τε  αὐτῇ  µεταλαβεῖν,  πάσης  µὲν
παρούσης, οὐ παντὶ δὲ πάσης ἐνορωµένης ἀδυναµίᾳ τοῦ ὑποκειµένου. Πάρεστι δὲ ταὐτὸν πάντη, οὐχ
ὡς τὸ ἔνυλον τρίγωνον ἐν πολλοῖς πλείω ὂν ἀριθµῷ ταὐτόν, ἀλλ' ὡς τὸ ἄυλον αὐτό, ἀφ' οὗ καὶ τὰ ἐν
ὕλῃ. ∆ιὰ τί οὖν οὐ πανταχοῦ τρίγωνον ἔνυλον, εἴπερ πανταχοῦ τὸ ἄυλον; Ὅτι οὐ πᾶσα µετέσχεν ὕλη,
ἀλλὰ ἄλλο τι ἔχει, καὶ οὐ πᾶσα πρὸς πᾶν. Ἐπεὶ οὐδὲ ἡ πρώτη πᾶσα πρὸς πᾶν, ἀλλὰ πρὸς τὰ πρῶτα
τῶν γενῶν, εἶτ' ἐπὶ τούτοις ἄλλα. Παρῆν µέν τι παντί. Πάρεστιν οὖν πῶς; Ὡς ζωὴ µία· οὐ γὰρ µέχρι
τινὸς  ἐν  ζῴῳ  ἡ  ζωή,  εἶτ'  οὐ  δύναται  εἰς  ἅπαν  φθάσαι,  ἀλλὰ  πανταχοῦ.  Εἰ  δέ  τις  ζητεῖ  πάλιν  πῶς,
ἀναµνησθήτω τῆς δυνάµεως, ὅτι µὴ ποσή, ἀλλ' εἰς ἄπειρον διαιρῶν τῇ διανοίᾳ ἀεὶ ἔχει δύναµιν τὴν
αὐτὴν  βυσσόθεν  ἄπειρον·  οὐ  γὰρ † ἐνει  ὕλην,  ἵνα  τῷ  µεγέθει  τοῦ  ὄγκου  συνεπιλείπῃ  εἰς  µικρὸν
ἐλθοῦσα.  Ἐὰν  οὖν  λάβῃς  ἀένναον  ἐν  αὐτῇ  ἀπειρίαν,  φύσιν  ἀκάµατον  καὶ  ἄτρυτον  καὶ  οὐδαµῇ
ἐλλείπουσαν ἐν αὐτῇ, οἷον ὑπερζέουσαν ζωῇ, ἤ που ἐπιβαλὼν ἢ πρός τι ἀτενίσας οὐχ εὑρήσεις ἐκεῖ,
τοὐναντίον δ' ἄν σοι γένοιτο. Οὐ γὰρ σύ γε ὑπερβήσῃ παρελθὼν οὐδὲ αὖ στήσῃ εἰς µικρὸν ὡς οὐκέτι
ἐχούσης  διδόναι  ἐν  τῷ  κατὰ  µικρὸν  ἐπιλιπεῖν·  ἀλλ'  ἢ  συνθεῖν  δυνηθείς,  µᾶλλον  δὲ  ἐντῷ  παντὶ
γενόµενος οὐδὲν ἔτι ζητήσεις, ἢ ἀπειπὼν παρεκβήσῃ εἰς ἄλλο καὶ πεσῇ παρὸν οὐκ ἰδὼν τῷ εἰς ἄλλον
βλέπειν.  Ἀλλ'   εἰ  «οὐδὲν  ἔτι  ζητήσεις»,  πῶς  ποτε  τοῦτο  πείσει;  Ἢ  ὅτι  παντὶ  προσῆλθες  καὶ  οὐκ
ἔµεινας  ἐν  µέρει  αὐτοῦ  οὐδ'  εἶπας  οὐδὲ  σὺ  «τοσοῦτός  εἰµι»,  ἀφεὶς  δὲ  τὸ«τοσοῦτος»  γέγονας  πᾶς,
καίτοι  καὶ  πρότερον  ἦσθα  πᾶς·  ἀλλ'  ὅτι  καὶ  ἄλλο  τι  προσῆν  σοι  µετὰ  τὸ«πᾶς»,  ἐλάττων  ἐγίνου  τῇ
προσθήκῃ·  οὐ  γὰρ  ἐκ  τοῦ  παντὸς  ἦν  ἡ  προσθήκη – οὐδὲν  γὰρ  ἐκείνῳ  προσθήσεις – ἀλλὰ  τοῦ  µὴ
ὄντος.  Γενόµενος  δέ  τις  καὶ  ἐκ  τοῦ  µὴ  ὄντος  ἐστὶν  οὐ  πᾶς,  ἀλλ'  ὅταν  τὸ  µὴ  ὂν  ἀφῇ.  Αὔξεις  τοίνυν
σεαυτὸν ἀφεὶς τὰ ἄλλα καὶ πάρεστί σοι τὸ πᾶν ἀφέντι· εἰ δὲ πάρεστι µὲν ἀφέντι, µετὰ δὲ ἄλλων ὄντι
οὐ φαίνεται, οὐκ ἦλθεν, ἵνα παρῇ, ἀλλὰ σὺ ἀπῆλθες, ὅτε οὐ πάρεστιν. Εἰ δ' ἀπῆλθες, οὐκ ἀπ' αὐτοῦ –
αὐτὸ  γὰρ  πάρεστιν – οὐδὲ  τότε  ἀπῆλθες,  ἀλλὰ  παρὼν  ἐπὶ  τὰ  ἐναντία  ἐστράφης.  Οὕτω  γὰρ  καὶ  οἱ
ἄλλοι θεοὶ πολλῶν παρόντων ἑνὶ φαίνονται πολλάκις, ὅτι ὁ εἷς ἐκεῖνος µόνος δύναται βλέπειν. Ἀλλ'
οὗτοι  µὲν  οἱ  θεοί,  ὅτι  <παντοῖοι  τελέθοντες  ἐπιστρωφῶσι  τὰς  πόλεις>,  εἰς  ἐκεῖνον  δὲ  αἱ  πόλεις
ἐπιστρέφονται καὶ πᾶσα γῆ καὶ πᾶς οὐρανός, πανταχοῦ ἐπ' αὐτοῦ καὶ ἐν αὐτῷ µένοντα καὶ ἔχοντα
ἐξ  αὐτοῦ  τὸ  ὂν  καὶ  τὰ  ἀληθῶς  ὄντα  µέχρι  ψυχῆς  καὶ  ζωῆς  ἐξηρτ µ
η ένα  καὶ  εἰς  ἓν  ἄπειρον  ἰόντα
ἀµεγέθει τῷ ἀπείρῳ.

VI,6 Περὶ ἀριθµῶν (34)

Ἆρ'  ἐστὶ  τὸ  πλῆθος  ἀπόστασις  τοῦ  ἑνὸς  καὶ  ἡ  ἀπειρία  ἀπόστασις  παντελὴς  τῷ  πλῆθος  ἀνάριθµον
εἶναι, καὶ διὰ τοῦτο κακὸν [εἶναι] ἡ ἀπειρία καὶ ἡµεῖς κακοί, ὅταν πλῆθος; Καὶ γὰρ πολὺ ἕκαστον,
ὅταν ἀδυνατοῦν εἰς αὐτὸ νεύειν χέηται καὶ ἐκτείνηται σκιδνάµενον· καὶ πάντη µὲν στερισκόµενον ἐν
τῇ  χύσει  τοῦ  ἑνὸς  πλῆθος  γίνεσθαι,  οὐκ  ὄντος  τοῦ  ἄλλο  πρὸς  ἄλλο  µέρος  αὐτοῦ  ἑνοῦντος·  εἰ  δέτι
γένοιτο ἀεὶ χεόµενον µένον, µέγεθος γίνεται. Ἀλλὰ τί δεινὸν τῷ µεγέθει; Ἢ εἰ ᾐσθάνετο, ἦν ἄν· ἀφ'
ἑαυτοῦ γὰρ γινόµενον καὶ ἀφιστάµενον εἰς τὸ πόρρω ᾐσθάνετο. Ἕκαστον γὰρ οὐκ ἄλλο, ἀλλ' αὑτὸ
ζητεῖ,  ἡ  δ'  ἔξω  πορεία  µάταιος  ἢ  ἀναγκαία.  Μᾶλλον  δέ  ἐστιν  ἕκαστον,  οὐχ  ὅταν  γένηται  πολὺ  ἢ
µέγα,  ἀλλ'  ὅταν  ἑαυτοῦ  ᾖ·  ἑαυτοῦ  δ'  ἐστὶ  πρὸς  αὐτὸ  νενευκός.  Ἡ  δὲ  ἔφεσις  ἡ  πρὸς  τὸ  οὕτως  µέγα
ἀγνοοῦντός ἐστι τὸ ὄντως µέγα καὶ σπεύδοντος οὐχ οὗ δεῖ, ἀλλὰ πρὸς τὸ ἔξω· τὸ δὲ πρὸς αὐτὸ τὸ
ἔνδον  ἦν.  Μαρτύριον  δὲ  τὸ  γενόµενον  µεγέθει,  εἰ  µὲν  ἀπηρτ µ
η ένον,  ὡς  ἕκαστον  τῶν  µερῶν  αὐτοῦ
εἶναι, ἐκεῖνα εἶναι ἕκαστα, ἀλλ' οὐκ αὐτὸ τὸ ἐξ ἀρχῆς· εἰ δ' ἔσται αὐτό, δεῖ τὰ πάντα µέρη πρὸς ἕν·

ὥστε εἶναι αὐτό, ὅταν ἀµῃγέπῃ ἕν,  µὴ µέγα, ᾖ. Γίνεται τοίνυν διὰ µὲν τὸ µέγεθος, καὶ ὅσον ἐπὶ τῷ
µεγέθει ἀπολλύµενον αὐτοῦ· ὅ τι δὲ ἔχει ἕν, ἔχει ἑαυτό. Καὶµὴν τὸ πᾶν µέγα καὶ καλόν. Ἢ ὅτι οὐκ
ἀφείθη  φυγεῖν  εἰς  τὴν  ἀπειρίαν,  ἀλλὰ  περιελήφθη  ἑνί·καὶ  καλὸν  οὐ  τῷ  µέγα,  ἀλλὰ  τῷ  καλῷ·  καὶ
ἐδεήθη τοῦ καλοῦ, ὅτι ἐγένετο µέγα. Ἐπεὶ ἔ
µ
ρη ον ὂν τοῦτο ὅσῳ µέγα, τόσῳ ἂν κατεφάνη αἰσχρόν·
καὶ οὕτω τὸ µέγα ὕλη τοῦ καλοῦ, ὅτι πολὺ τὸ δεόµενον κόσµου. Μᾶλλον οὖν ἄκοσµον τὸ µέγα καὶ
µᾶλλον  αἰσχρόν. Τί  οὖν  ἐπὶ  τοῦ  λεγοµένου  ἀριθµοῦ  τῆς  ἀπειρίας;  Ἀλλὰ  πρῶτον  πῶς  ἀριθµός,  εἰ
ἄπειρος; Οὔτε γὰρ τὰ αἰσθητὰ ἄπειρα, ὥστε οὐδὲ ὁ ἐπ' αὐτοῖς ἀριθµός, οὔτε ὁ ἀριθµῶν τὴν ἀπειρίαν
ἀριθµεῖ·  ἀλλὰ  κἂν  διπλάσια  ἢ  πολλαπλάσια  ποιῇ,  ὁρίζει  ταῦτα,  κἂν  πρὸς  τὸ  µέλλον  ἢ  τὸ
παρεληλυθὸς  λαµβάνῃ  ἢ  καὶ  ὁµοῦ,  ὁρίζει  ταῦτα.  Ἆρ'  οὖν  οὐχ  ἁπλῶς  ἄπειρος,  οὕτω  δέ,  ὥστε  ἀεὶ
ἐξεῖναι λαµβάνειν; Ἢ οὐκ ἐπὶ τῷ ἀριθµοῦντι τὸ γεννᾶν, ἀλλ' ἤδη ὥρισται καὶ ἕστηκεν. Ἢ ἐν µὲν τῷ
νοητῷ  ὥσπερ  τὰ  ὄντα  οὕτω  καὶ  ὁ  ἀριθµὸς  ὡ
µ
ρισ ένος  ὅσος  τὰ  ὄντα.  Ἡµεῖς  δὲ  ὡς  τὸν  ἄνθρωπον
πολλὰ ποιοῦµεν ἐφαρµόζοντες πολλάκις καὶ τὸ καλὸν καὶ τὰ ἄλλα, οὕτω µετὰ τοῦ εἰδώλου ἑκάστου
καὶ  εἴδωλον  ἀριθµοῦ  συναπογεννῶµεν,  καὶ  ὡς  τὸ  ἄστυ  πολλαπλασιοῦµεν  οὐχ  ὑφεστὸς  οὕτως,  τὸν
αὐτὸν τρόπον καὶ τοὺς ἀριθµοὺς πολυπλασίους ποιοῦµεν· καὶ εἰ τοὺς χρόνους δὲ ἀριθµοῖµεν, ἀφ' ὧν
ἔχοµεν ἀριθµῶν ἐπάγοµεν ἐπὶ τοὺς χρόνους µενόντων ἐν ἡµῖν ἐκείνων. Ἀλλὰ τὸ ἄπειρον δὴ τοῦτο
πῶς ὑφέστηκεν ὂν ἄπειρον; Ὃ γὰρ ὑφέστηκε καὶ ἔστιν, ἀριθµῷ κατείληπται ἤδη. Ἀλλὰ πρότερον, εἰ
ἐν  τοῖς  οὖσιν  ὄντως  πλῆθος,  πῶς  κακὸν  τὸ  πλῆθος;  Ἢ  ὅτι  ἥνωται  τὸ  πλῆθος  καὶ  κεκώλυται  πάντη
πλῆθος εἶναι ἓν ὂν πλῆθος. Καὶ διὰ τοῦτο δὲ ἐλαττοῦται τοῦ ἑνός, ὅτι πλῆθος ἔχει, καὶ ὅσον πρὸς τὸ
ἓν χεῖρον· καὶ οὐκ ἔχον δὲ τὴν φύσιν ἐκείνου, ἀλλὰ ἐκβεβηκός, ἠλάττωται, τῷ δ' ἑνὶ παρ' ἐκείνῳ τὸ
µ
σε νὸν ἔχει, καὶ ἀνέστρεψε δὲ τὸ πλῆθος εἰς ἓν καὶ ἔµεινεν. Ἀλλ' ἡ ἀπειρία πῶς; Ἡ γὰρ οὖσα ἐν τοῖς
οὖσιν ἤδη ὥρισται, ἢ εἰ µὴ ὥρισται, οὐκ ἐν τοῖς οὖσιν, ἀλλ' ἐν τοῖς γινοµένοις ἴσως, ὡς καὶ <ἐν> τῷ
χρόνῳ.  Ἢ  κἂν  ὁρισθῇ,  τούτῳ  γε  ἄπειρος·  οὐ  γὰρ  τὸ  πέρας,  ἀλλὰ  τὸ  ἄπειρον  ὁρίζεται·  οὐ  γὰρ  δὴ
ἄλλο τι µεταξὺ πέρατος καὶ ἀπείρου, ὃ τὴν τοῦ ὅρου δέχεται φύσιν. Τοῦτο δὴ τὸ ἄπειρον φεύγει µὲν
αὐτὸ  τὴν  τοῦ  πέρατος  ἰδέαν,  ἁλίσκεται  δὲ  περιληφθὲν  ἔξωθεν.  Φεύγει  δὲ  οὐκ  εἰς  τόπον  ἄλλον  ἐξ
ἑτέρου· οὐ γὰρ οὐδ' ἔχει τόπον· ἀλλ'ὅταν ἁλῷ, ὑπέστη τόπος. ∆ιὸ οὐδὲ τὴν λεγοµένην κίνησιν αὐτῆς
τοπικὴν  θετέον  οὐδέ  τινα  ἄλλην  τῶν  λεγοµένων  αὐτῇ  παρ'  αὐτῆς  ὑπάρχειν·  ὥστε  οὐδ'  ἂν  κινοῖτο.
Ἀλλ' οὐδ' ἕστηκεν αὖ· ποῦγὰρ τοῦ ποῦ ὕστερον γενοµένου; Ἀλλ' ἔοικεν ἡ κίνησις αὐτῆς τῆς ἀπειρίας
οὕτω λέγεσθαι, ὅτιµὴ µένει. Ἆρ' οὖν οὕτως ἔχει, ὡς µετέωρος εἶναι ἐν τῷ αὐτῷ, ἢ αἰωρεῖσθαι ἐκεῖσε
καὶ  δεῦρο;  Οὐδαµῶς·  ἄµφω  γὰρ  πρὸς  τὸν  αὐτὸν  τόπον  κρίνεται,  τό  τε  µετέωρον  οὐ  παρεγκλῖνον
πρὸς τὸν αὐτὸν τόπον καὶ τὸ παρεγκλῖνον. Τί ἂν οὖν τις ἐπινοήσειεν αὐτήν; Ἢ χωρίσας τὸ εἶδος τῇ
διανοίᾳ.  Τί  οὖν  νοήσει;  Ἢ  τὰ  ἐναντία  ἅµα  καὶ  οὐ  τὰ  ἐναντία·  καὶ  γὰρ  µέγα  καὶ  σµικρὸν  νοήσει –
γίνεται  γὰρ  ἄµφω – καὶ  ἑστὼς  καὶ  κινούµενον – καὶ  γὰρ  ταῦτα  γίνεται.  Ἀλλὰ  πρὸ  τοῦ  γίνεσθαι
δῆλον, ὅτι οὐδέτερον ὡρισµένως· εἰ δὲ µή, ὥρισας. Εἰ οὖν ἄπειρος καὶ ταῦτα ἀπείρως καὶ ἀορίστως,
φαντασθείη  γ'  ἂν  ἑκάτερα.  Καὶ  προσελθὼν  ἐγγὺς  µὴ  ἐπιβάλλων  τι  πέρας  ὥσπερ  δίκτυον
ὑπεκφεύγουσαν  ἕξεις  καὶ  οὐδὲ  ἓν  εὑρήσεις·  ἤδη  γὰρ  ὥρισας.  Ἀλλ'  εἴ  τῳ  προσέλθοις  ὡς  ἑνί,  πολλὰ
φανεῖται· κἂν πολλὰ εἴπῃς, πάλιν αὖ ψεύσῃ· οὐκ ὄντος γὰρ ἑκάστου ἑνὸς οὐδὲ πολλὰ τὰ πάντα. Καὶ
αὕτη  ἡ  φύσις  αὐτῆς  καθ'  ἕτερον  τῶν  φαντας    µάτων  κίνησις,  καί,  καθὸ  προσῆλθεν  ἡ  φαντασία,
στάσις.  Καὶ  τὸ  µὴ  δύνασθαι  δι'  αὐτῆς  αὐτὴν  ἰδεῖν,  κίνησις  ἀπὸ  νοῦ  καὶ  ἀπολίσθησις·  τὸ  δὲ  µὴ
ἀποδρᾶναι ἔχειν, εἴργεσθαι δὲ ἔξωθεν καὶ κύκλῳ καὶ µὴ ἐξεῖναι προχωρεῖν, στάσις ἂν εἴη· ὥστε µὴ
µόνον ἐξεῖναι κινεῖσθαι λέγειν. Περὶ δὲ τῶν ἀ
µ
ριθ ῶν ὅπως ἔχουσιν ἐν τῷ νοητῷ σκεπτέον, πότερα ὡς
ἐπιγινοµένων  τοῖς  ἄλλοις  εἴδεσιν  ἢ  καὶ  παρακολουθούντων  ἀεί·  οἷον  ἐπειδὴ  τὸ  ὂν  τοιοῦτον  οἷον
πρῶτον  αὐτὸ  εἶναι,  ἐνοήσαµεν  µονάδα,  εἶτ'  ἐπεὶ  κίνησις  ἐξ  αὐτοῦ  καὶ  στάσις,  τρία  ἤδη,  καὶ  ἐφ'
ἑκάστου  τῶν  ἄλλων  ἕκαστον.  Ἢ  οὐχοὕτως,  ἀλλὰ  συνεγεννήθη  ἑκάστῳ  µονὰς  µία,  ἢ  ἐπὶ  µὲν  τοῦ
πρώτου ὄντος µονάς, ἐπὶ δὲ τοῦ µ
  ετ' ἐκεῖνο, εἰ τάξις ἐστί, δυὰς ἢ καὶ ὅσον τὸ πλῆθος ἑκάστου, οἷον εἰ
δέκα, δεκάς. Ἢ οὐχ οὕτως, ἀλλ' αὐτὸς ἐφ' ἑαυτοῦ ὁ ἀριθµὸς ἐνοήθη· καὶ εἰ οὕτως, πότερα πρότερος
τῶν  ἄλλων,  ἢ  ὕστερος.  Ὁ  µὲν  οὖν  Πλάτων  εἰς  ἔννοιαν  ἀριθµοῦ  τοὺς  ἀνθρώπους  ἐληλυθέναι  εἰπὼν
ἡµερῶν  πρὸς  νύκτας  τῇ  παραλλαγῇ,  τῇ  τῶν
µ
πραγ άτων  ἑτερότητι  διδοὺς  τὴν  νόησιν,  τάχ'  ἂν  τὰ
ἀριθµητὰ πρότερονδι' ἑτερότητος ποιεῖν ἀριθµὸν λέγοι, καὶ εἶναι αὐτὸν συνιστάµενον ἐν µεταβάσει
ψυχῆςἐπεξιούσης ἄλλο µετ' ἄλλο πρᾶγµα καὶ τότε γίνεσθαι, ὅταν ἀριθµῇ ψυχή· τοῦτο δ' ἐστίν, ὅταν
αὐτὰ διεξίῃ καὶ λέγῃ παρ' αὐτῇ ἄλλο, τὸ δὲ ἄλλο, ὡς, ἕως γε ταὐτόν τι καὶ µὴ ἕτερον µετ' αὐτὸ νοεῖ,
ἓν  λεγούσης.  Ἀλλὰ  µὴν  ὅταν  λέγῃ «<ἐν  τῷ  ἀληθινῷ  ἀριθµῷ>«  καὶ  τὸν  ἀριθµὸν  ἐν  οὐσίᾳ,  πάλιν  αὖ
ὑπόστασίν τινα ἂν ἀφ' ἑαυτοῦ τοῦ ἀριθµοῦ λέγοι καὶ οὐκ ἐν τῇ ἀριθµούσῃ ὑφίστασθαι ψυχῇ, ἀλλὰ
ἀνακινεῖσθαι ἐν ἑαυτῇ ἐκ τῆς περὶ τὰ αἰσθητὰ παραλλαγῆς τὴν ἔννοιαν τοῦ ἀριθµοῦ. Τίς οὖν ἡ φύσις
αὐτοῦ;  Ἆρα  παρακολού
µ
θη α  καὶ  οἷον  ἐπιθεωρούµενον  ἑκάστῃ  οὐσίᾳ,  οἷον  ἄνθρωπος  καὶ  εἷς
ἄνθρωπος, καὶ ὂν καὶ ἓν ὄν, καὶ τὰ πάντα ἕκαστα τὰ νοητὰ καὶ πᾶς ὁ ἀριθµός; Ἀλλὰ πῶς δυὰς καὶ
τριὰς καὶ πῶς τὰ πάντα καθ' ἓν καὶ ὁ τοιοῦτος ἀριθµὸς εἰς ἓν ἂν συνάγοιτο; Οὕτω γὰρ ἔσται πλῆθος
µὲν ἑνάδων, εἰς ἓν δὲ οὐδεὶς παρὰ τὸ ἁπλοῦν ἕν· εἰ µή τις λέγοι, ὡς δυὰς µέν ἐστιν ἐκεῖνο τὸ πρᾶγµα,
µᾶλλον δὲ τὸ ἐπὶ τῷ πράγµατι θεωρούµενον, ὃ δύο ἔχει δυνάµεις συνειληµµένας οἷον σύνθετον εἰς ἕν.
Ἢ  οἵους  ἔλεγον  οἱ  Πυθαγόρειοι,  οἳ  ἐδόκουν  λέγειν  ἀριθµοὺς  ἐκ  τοῦ  ἀνάλογον,  οἷον  δικαιοσύνην
τετράδα  καὶ  ἄλλον  ἄλλως·  ἐκείνως  δὲµᾶλλον  τῷ  πλήθει  τοῦ  πράγµατος  ἑνὸς  ὄντος  ὅµως  καὶ  τὸν
ἀριθµὸν συζυγῆ, τοσοῦτον ἕν, οἷον δεκάδα. Καίτοι ἡµεῖς οὐχ οὕτω τὰ δέκα, ἀλλὰ συνάγοντες καὶ τὰ
διεστῶτα δέκα λέγοµεν. Ἢ οὕτω µὲν δέκα λέγοµεν, ὅταν δὲ ἐκ πολλῶν γίνηται ἕν, δεκάδα, ὡς κἀκεῖ
οὕτως.  Ἀλλ'  εἰ  οὕτως,  ἆρ'  ἔτι  ὑπόστασις  ἀ
µ
ριθ οῦ  ἔσται  ἐπὶ  τοῖς  πράγµασιν  αὐτοῦ  θεωρουµένου;

Ἀλλὰ τί κωλύει, φαίη ἄν τις, καὶ τοῦ λευκοῦ ἐπὶ τοῖς πράγµασι θεωρουµένου ὑπόστασιν τοῦ λευκοῦ
ἐν τοῖς πράγµασιν εἶναι; Ἐπεὶ καὶ κινήσεως ἐπὶ τῷ ὄντι θεωρουµένης ὑπόστασις ἦν κινήσεως ἐν τῷ
ὄντιοὔσης. [ὁ δ' ἀριθµὸς οὐχ ὡς ἡ κίνησις] Ἀλλ' ὅτι ἡ κίνησίς τι, οὕτως ἓν ἐπ' αὐτῆς ἐθεωρήθη· <ὁ δ'
ἀριθµὸς οὐχ ὡς ἡ κίνησις> λέγεται. Εἶτα καὶ ἡ τοιαύτη ὑπόστασις ἀφίστησι τὸν ἀριθµὸν τοῦ οὐσίαν
εἶναι,  συµβεβηκὸς  δὲ  µᾶλλον  ποιεῖ.  Καίτοι  οὐδὲ  συµβεβηκὸς  ὅλως·  τὸ  γὰρ  συµβεβηκὸς  δεῖ  τι  εἶναι
πρὸ  τοῦ
µ
συ βεβηκέναι,  κἂν  ἀχώριστον  ᾖ,  ὅµως  εἶναί  τι  ἐφ'  ἑαυτοῦ  φύσιν  τινά,  ὡς  τὸ  λευκόν,  καὶ
κατηγορεῖσθαι κατ' ἄλλου ἤδη ὂν ὃ κατηγορηθήσεται. Ὥστε, εἰ περὶ ἕκαστον τὸ ἓν καὶ οὐ ταὐτὸν τῷ
ἀνθρώπῳ τὸ «εἷς ἄνθρωπος», ἀλλ' ἕτερον τὸ ἓν τοῦ ἀνθρώπου καὶ κοινὸν τὸ ἓν καὶ ἐφ' ἑκάστου τῶν
ἄλλων,  πρότερον  ἂν  εἴη  τὸ  ἓν  τοῦ  ἀνθρώπου  καὶ  ἑκάστου  τῶν  ἄλλων,  ἵνα  καὶ  ὁ  ἄνθρωπος  καὶ
ἕκαστον τῶν ἄλλων τύχῃ ἕκαστον τοῦ ἓν εἶναι. Καὶ πρὸ κινήσεως τοίνυν, εἴπερ καὶ ἡ κίνησις ἕν, καὶ
πρὸ τοῦ ὄντος, ἵνα καὶ αὐτὸ τοῦ ἓν εἶναι τύχῃ· λέγω δὲ οὐ τὸ ἓν ἐκεῖνο, ὃ δὴ <ἐπέκεινα τοῦ ὄντος>
φαµέν, ἀλλὰ καὶ τοῦτο τὸ ἓν ὃ κατηγορεῖται τῶν εἰδῶν ἑκάστου. Καὶ δεκὰς τοίνυν πρὸ τοῦ καθ' οὗ
κατηγορεῖται  δεκάς·  καὶ  τοῦτο  ἔσται  αὐτοδεκάς·  οὐ  γὰρ  δὴ  ᾧ  πράγµατι  ἐπιθεωρεῖται  δεκὰς
αὐτοδεκὰς  ἔσται.  Ἀλλ'  ἆρα  συνεγένετο  καὶ  συνέστη  τοῖς  οὖσιν;  Ἀλλ'  εἰ  συνεγεννήθη  ὡς  µὲν
συµβεβηκός,  οἷον  τῷ  ἀνθρώπῳ  ὑγίεια – δεῖ  καὶ  καθ'  αὑτὸ  ὑγίειαν  εἶναι.  Καὶ  εἰ  ὡς  στοιχεῖον  δὲ
συνθέτου τὸ ἕν, δεῖ πρότερον εἶναι ἓν αὐτὸ τὸ ἕν, ἵνα σὺν ἄλλῳ· εἶτα [εἰ πρότερον εἶναι] συµµιχθὲν
ἄλλῳ τῷ γενοµένῳ δι' αὐτὸ ἓν ἐκεῖνο ποιήσει ψευδῶς ἕν, δύο ποιοῦν αὐτό. Ἐπὶ δὲ τῆς δεκάδος πῶς;
Τί  γὰρ δεῖ  ἐκείνῳ  τῆς  δεκάδος,  ὃ  ἔσται  διὰ  τὴν  τοσαύτην  δύναµιν  δεκάς;  Ἀλλ'  εἰ  εἰδοποιήσει  αὐτὸ
ὥσπερ  ὕλην  καὶ  ἔσται  παρουσίᾳ  δεκάδοςδέκα  καὶ  δεκάς,  δεῖ  πρότερον  ἐφ'  ἑαυτῆς  τὴν  δεκάδα  οὐκ
ἄλλο τι οὖσαν ἢ δεκάδα µόνον εἶναι. Ἀλλ' εἰ ἄνευ τῶν
µ
πραγ άτων τὸ ἓν αὐτὸ καὶ ἡ δεκὰς αὐτή, εἶτα
τὰ πράγµατα τὰ νοητὰ µετὰ τὸ εἶναι ὅπερ ἐστὶ τὰ µὲν ἐνάδες ἔσονται, τὰ δὲ καὶ δυάδες καὶ τριάδες,
τίς  ἂν  εἴη  ἡ  φύσις  αὐτῶν  καὶ  πῶς  συστᾶσα;  Λόγῳ  δὲ  δεῖ  νοµίζειν  τὴν  γένεσιν  αὐτῶν  ποιεῖσθαι.
Πρῶτον  τοίνυν  δεῖ  λαβεῖν  τὴν  οὐσίαν  καθόλου  τῶν  εἰδῶν,  ὅτι  ἐστὶν  οὐχὶ  νοήσαντος  ἕκαστον  τοῦ
νενοηκότος, εἶτ' αὐτῇ τῇ νοήσει τὴν ὑπόστασιν αὐτῶν παρασχοµένου. Οὐ γάρ, ὅτι ἐνόησε τί ποτ' ἐστὶ
δικαιοσύνη,  δικαιοσύνη  ἐγένετο,  οὐδ'  ὅτι  ἐνόησε  τί  ποτ'  ἐστὶ  κίνησις,  κίνησις  ὑπέστη.  Οὕτω  γὰρ
ἔµελλε τοῦτο τὸ νό µ
η α καὶ ὕστερον εἶναι τοῦ πράγµατος αὐτοῦ τοῦ νοηθέντος – δικαιοσύνης αὐτῆς
ἡ νόησις αὐτῆς – καὶ πάλιν αὖ ἡ νόησις προτέρα τοῦ ἐκ τῆς νοήσεως ὑποστάντος, εἰ τῷ νενοηκέναι
ὑπέστη.  Εἰ  δὲ  τῇ  νοήσει  τῇ  τοιαύτῃ  ταὐτὸν  ἡ  δικαιοσύνη,  πρῶτον  µὲν  ἄτοπον  µηδὲν  εἶναι
δικαιοσύνην ἢ τὸν οἷον ὁρισµὸν αὐτῆς· τί γάρ ἐστι τὸ νενοηκέναι δικαιοσύνην ἢ κίνησιν ἢ τὸ τί ἐστιν
αὐτῶν λαβόντα; Τοῦτο δὲ ταὐτὸν τῷ µὴ ὑφεστῶτος πράγµατος λόγον λαβεῖν, ὅπερ ἀδύνατον. Εἰ δέ
τις  λέγοι,  ὡς  <ἐπὶ  τῶν  ἄνευ  ὕλης  τὸ  αὐτό  ἐστιν  ἡ  ἐπιστήµη  τῷ  πράγµατι>,  ἐκείνως  χρὴ  νοεῖν  τὸ
λεγόµενον, ὡς οὐ τὴν ἐπιστήµην τὸ πρᾶγµα λέγει  εἶναι οὐδὲ τὸν λόγον τὸν θεωροῦντα τὸ πρᾶγµα
αὐτὸ τὸ πρᾶγµα, ἀλλὰ ἀνάπαλιν τὸ πρᾶγµα αὐτὸ ἄνευ ὕλης ὂν νοητόν τε καὶ νόησιν εἶναι, οὐχ οἵαν
λόγον εἶναι τοῦ πράγµατος οὐδ' ἐπιβολὴν πρὸς αὐτό, ἀλλ' αὐτὸ τὸ πρᾶγµα ἐν τῷ νοητῷ ὂν τί ἄλλο ἢ
νοῦν  καὶ  ἐπιστήµην  εἶναι.  Οὐ  γὰρ  ἡ  ἐπιστήµη  πρὸς  αὐτήν,  ἀλλὰ  τὸ  πρᾶγµα  ἐκεῖ  τὴν  ἐπιστήµην  οὐ
µένουσαν,  οἵα  ἐστὶν  ἡ  τοῦ  ἐν  ὕλῃ  πράγµατος,  ἑτέραν  ἐποίησεν  εἶναι·  τοῦτο  δ'  ἐστὶν  ἀληθινὴν
ἐπιστήµην·  τοῦτο  δ'  ἐστὶν  οὐκ  εἰκόνα  τοῦ  πράγµατος,  ἀλλὰ  τὸ  πρᾶγµα  αὐτό.  Ἡ  νόησις  τοίνυν  τῆς
κινήσεως  οὐ  πεποίηκεν  αὐτοκίνησιν,  ἀλλ'  ἡ  αὐτοκίνησις  πεποίηκε  τὴν  νόησιν,  ὥστε  αὐτὴ  ἑαυτὴν
κίνησιν  καὶ  νόησιν·  ἡ  γὰρ  κίνησις  ἡ  ἐκεῖ  κἀκείνου  νόησις,  καὶ  αὐτὸ  δὲ  κίνησις,  ὅτι  πρώτη – οὐ  γὰρ
ἄλλη  πρὸ  αὐτῆς – καὶ  ἡ  ὄντως,  ὅτι  µὴ  συµβέβηκεν  ἄλλῳ,  ἀλλὰ  τοῦ  κινουµένου  ἐνέργεια  ὄντος
ἐνεργείᾳ. Ὥστε αὖ καὶ οὐσία· ἐπίνοια δὲ τοῦ ὄντος ἑτέρα. Καὶ δικαιοσύνη δὲ οὐ νόησις δικαιοσύνης,
ἀλλὰ νοῦ οἷον διάθεσις, µᾶλλον δὲ ἐνέργεια τοιάδε, ἧς ὡς ἀληθῶς καλὸν τὸ <πρόσωπον> καὶ <οὔτε
ἕσπερος <οὔτε ἑῷος οὕτω> καλὰ> οὐδ' ὅλως τι τῶν αἰσθητῶν, ἀλλ' οἷον ἄγαλµά τι νοερόν, οἷον ἐξ
αὑτοῦ ἑστηκὸς καὶ προφανὲν ἐν αὑτῷ, µᾶλλον δὲ ὂν ἐν αὑτῷ. Ὅλως γὰρ δεῖ νοῆσαι τὰ πράγµατα ἐν
µιᾷ  <φύσει>  καὶ  µίαν  φύσιν  πάντα  ἔχουσαν  καὶ  οἷον  περιλαβοῦσαν,  οὐχ  ὡς  ἐν  τοῖς  αἰσθητοῖς
ἕκαστον χωρίς, ἀλλαχοῦ ἥλιος καὶ ἄλλο ἄλλοθι, ἀλλ' <ὁµοῦ> ἐν ἑνὶ <πάντα>· αὕτη γὰρ νοῦ φύσις·
ἐπεὶ καὶ ψυχὴ οὕτω µιµεῖται καὶ ἡ λεγοµένη φύσις, καθ' ἣν καὶ ὑφ' ἧς ἕκαστα γεννᾶται ἄλλο ἄλλοθι,
αὐτῆς ὁµοῦ ἑαυτῇ οὔσης. Ὁµοῦ δὲ πάντων ὄντων ἕκαστον αὖ χωρίς ἐστιν· ἐνορᾷ δὲ αὐτὰ τὰ ἐν τῷ
νῷ καὶ τῇ οὐσίᾳ ὁ [ἔχων] νοῦς οὐκ ἐπιβλέπων, ἀλλ' ἔχων, οὐδὲ χωρίζων ἕκαστον· κεχώρισται γὰρ ἤδη
ἐν αὐτῷ ἀεί. Πιστούµεθα δὲ πρὸς τοὺς τεθαυµακότας ἐκ τῶν µετειληφότων· τὸ δὲµέγεθος αὐτοῦ καὶ
τὸ κάλλος ψυχῆς ἔρωτι πρὸς αὐτό, καὶ τῶν ἄλλων τὸν εἰς ψυχὴν ἔρωτα διὰ τὴν τοιαύτην φύσιν καὶ τῷ
ἔχειν ᾗ κατά τι ὡµοίωται. Καὶ γὰρ δὴ καὶ ἄτοπον εἶναί τι ζῷον καλὸν αὐτοζῴου µὴ θαυµαστοῦ τὸ
κάλλος καὶ ἀφαύστου ὄντος. Τὸ δὴ <παντελὲς ζῷον> ἐκ πάντων ζῴων ὄν, µᾶλλον δὲ <ἐν αὑτῷ τὰ
πάντα ζῷα περιέχον> καὶ ἓν ὂν τοσοῦτον, ὅσα τὰ πάντα, ὥσπερ καὶ τόδε τὸ πᾶν ἓν ὂν καὶ πᾶν τὸ
ὁρατὸν  περιέχον  πάντα  τὰ  ἐν  τῷ  ὁρατῷ. Ἐπειδὴ  τοίνυν  καὶ  ζῷον  πρώτως  ἐστὶ  καὶ  διὰ  τοῦτο
αὐτοζῷον  καὶ  νοῦς  ἐστι  καὶ  οὐσία  ἡ  ὄντως  καί  φαµεν  ἔχειν  καὶ  ζῷα  τὰ  πάντα  καὶ  ἀριθµὸν  τὸν
σύµπαντα καὶ δίκαιον αὐτὸ καὶ καλὸν καὶ ὅσα ἄλλα τοιαῦτα – ἄλλως γὰρ αὐτοάνθρωπόν φαµεν καὶ
ἀριθµὸν αὐτὸ καὶ δίκαιον αὐτό – σκεπτέον πῶς τούτων ἕκαστον καὶ τί ὄν, εἰς ὅσον οἷόν τέ τι εὑρεῖν
περὶ τούτων. Πρῶτον τοίνυν ἀφετέον πᾶσαν αἴσθησιν καὶ νοῦν νῷ θεωρητέον καὶ ἐνθυµητέον, ὡς καὶ
ἐν  ἡµῖν  ζωὴ  καὶ  νοῦς  οὐκ  ἐν  ὄγκῳ,  ἀλλ'  ἐν  δυνάµει  ἀόγκῳ,  καὶ  τὴν  ἀληθινὴν  οὐσίαν  ἐκδεδυκέναι
ταῦτα καὶ δύναµιν εἶναι ἐφ' ἑαυτῆς βεβῶσαν, οὐκ ἀµενηνόν τι χρῆµα, ἀλλὰ πάντων ζωτικωτάτην καὶ
νοερωτάτην,  ἧς  οὔτε  ζωτικώτερον  οὔτε  νοερώτερον  οὔτε  οὐσιωδέστερον,  οὗ  τὸ  ἐφαψάµενον  ἔχει
ταῦτα κατὰ λόγον τῆς ἐπαφῆς, τὸ µὲν ἐγγὺς ἐγγυτέρω, τὸ δὲ πόρρω πορρωτέρω. Εἴπερ οὖν ἐφετὸν

τὸ εἶναι, τὸµάλιστα ὂν µᾶλλον ὅ τε µάλιστα νοῦς, εἴπερ τὸ νοεῖν ὅλως· καὶ τὸ τῆς ζωῆς ὡσαύτως. Εἰ
δὴ  τὸ  ὂν  πρῶτον  δεῖ  λαβεῖν  πρῶτον  ὄν,  εἶτα  νοῦν,  εἶτα  τὸ  ζῷον – τοῦτο  γὰρ  ἤδη  <πάντα>
δοκεῖ<περιέχειν> – ὁ δὲ νοῦς δεύτερον – ἐνέργεια γὰρ τῆς οὐσίας – οὔτ' ἂν κατὰ τὸ ζῷον ὁ ἀριθµὸς
εἴη – ἤδη  γὰρ  καὶ  πρὸ  αὐτοῦ  καὶ  ἓν  καὶ  δύο  ἦν – οὔτε  κατὰ  τὸν  νοῦν – πρὸ  γὰρ  αὐτοῦ  ἡ  οὐσία
ἓνοὖσα  καὶ  πολλὰ  ἦν.  Λείπεται  τοίνυν  θεωρεῖν,  ποτέρα  ἡ  οὐσία  τὸν  ἀριθµὸν  ἐγέννησε  τῷ
αὐτῆ µ
ς ερισµῷ, ἢ ὁ ἀριθµὸς ἐµέρισε τὴν οὐσίαν· καὶ δὴ καὶ ἡ οὐσία καὶ κίνησις καὶ στάσις καὶ ταὐτὸν
καὶ ἕτερον αὐτὰ τὸν ἀ
µ
ριθ ὸν ἢ ὁ ἀριθµὸς ταῦτα. Ἀρχὴ δὲ τῆς σκέψεως· ἆρ' οἷόν τε ἀριθµὸν εἶναι ἐφ'
ἑαυτοῦ ἢ δεῖ καὶ τὰ δύο ἐπὶ δυσὶ πράγµασι θεωρεῖσθαι καὶ τὰ τρία ὡσαύτως; Καὶ δὴ καὶ τὸ ἓν τὸ ἐν
τοῖς ἀριθµοῖς; Εἰ γὰρ ἐφ' ἑαυτοῦ ἄνευ τῶν ἀριθµητῶν δύναιτο εἶναι, πρὸ τῶν ὄντων δύναιτο ἂν εἶναι.
Ἆρ' οὖν καὶ πρὸ τοῦ ὄντος; Ἢ τοῦτο ἐατέον καὶ πρὸ ἀριθµοῦ ἐν τῷ παρόντι καὶ δοτέον ἀριθµὸν ἐξ
ὄντος γίνεσθαι. Ἀλλ' εἰ τὸ ὂν ἓν ὄν ἐστι καὶ τὰ [δύο] ὄντα δύο ὄντα ἐστί, προηγήσεται τοῦ τε ὄντος
τὸ ἓν καὶ ὁ ἀριθµὸς τῶν ὄντων. Ἆρ' οὖν τῇ ἐπινοίᾳ καὶ τῇ ἐπιβολῇ ἢ καὶ τῇ ὑποστάσει; Σκεπτέον δὲ
ὧδε· <ὅταν τις ἄνθρωπον ἕνα> νοῇ <καὶ καλὸν ἕν>, ὕστερον δήπου τὸ ἓν νοεῖ ἐφ' ἑκατέρῳ· καὶ δὴ
καὶ  ὅταν  ἵππον  καὶ  κύνα,  καὶ  δὴ  σαφῶς  τὰ  δύο  ἐνταῦθα  ὕστερον.  Ἀλλ'  εἰ  γεννῴη  ἄνθρωπον  καὶ
γεννῴη  ἵππον  καὶ  κύνα  ἢ  ἐν  αὐτῷ  ὄντας  προφέροι  καὶ  µὴ  κατὰ  τὸ  ἐπελθὸν  µήτε  γεννῴη  µήτε
προφέροι, ἆρ' οὐκ ἐρεῖ· «εἰς ἓν ἰτέον καὶµετιτέον εἰς ἄλλο ἓν καὶ δύο ποιητέον καὶ µετ' ἐµοῦ καὶ ἄλλο
ποιητέον;»  Καὶ  µὴν  οὐδὲ  τὰ  ὄντα,  ὅτε  ἐγένετο,  ἠριθµήθη·  ἀλλ'  ὅσα  ἔδει  γενέσθαι  δῆλον  ἦν  [ὅσα
ἔδει]. Πᾶς ἄρα ὁ ἀριθµὸς ἦν πρὸ αὐτῶν τῶν ὄντων. Ἀλλ' εἰ πρὸ τῶν ὄντων, οὐκ ἦν ὄντα. Ἢ ἦν ἐν τῷ
ὄντι, οὐκ ἀριθµὸς ὢν τοῦ ὄντος – ἓν γὰρ ἦν ἔτι τὸ ὄν – ἀλλ' ἡ τοῦ ἀριθµοῦ δύναµις ὑποστᾶσα ἐµέρισε
τὸ  ὂν  καὶ  οἷον  ὠδίνειν  ἐποίησεν  αὐτὸν  τὸ  πλῆθος.  Ἢ  γὰρ  ἡ  οὐσία  αὐτοῦ  ἢ  ἡ  ἐνέργεια  ὁ  ἀριθµὸς
ἔσται,  καὶ  τὸ  ζῷον  αὐτὸ  καὶ  ὁ  νοῦς  ἀριθµός.  Ἆρ'  οὖν  τὸ  µὲν  ὂν  ἀριθµὸς  ἡνωµένος,  τὰ  δὲ  ὄντα
ἐξελ
µ
ηλιγ ένος  ἀριθµός,  νοῦς  δὲ  ἀριθµὸς  ἐν  ἑαυτῷ  κινούµενος,  τὸ  δὲ  ζῷον  ἀριθµὸς  περιέχων;  Ἐπεὶ
καὶ  ἀπὸ  τοῦ  ἑνὸς  γενόµενον  τὸ  ὄν,  ὡς  ἦν  ἓν  ἐκεῖνο,  δεῖ  αὐτὸ  οὕτως  ἀριθµὸν  εἶναι·  διὸ  καὶ  τὰ  εἴδη
ἔλεγον  καὶ  ἑνάδας  καὶ  ἀριθµούς.  Καὶ  οὗτός  ἐστιν  ὁ  οὐσιώδης  ἀριθµός·  ἄλλος  δὲ  ὁ  µοναδικὸς
λεγόµενος  εἴδωλον  τούτου.  Ὁ  δὲ  οὐσιώδης  ὁ  µὲν  ἐπιθεωρούµενος  τοῖς  εἴδεσι  καὶ  συγγεννῶν  αὐτά,
πρώτως δὲ ὁ ἐν τῷ ὄντι καὶ µετὰ τοῦ ὄντος καὶ πρὸ τῶν ὄντων. Βάσιν δὲ ἔχει τὰ ὄντα ἐν αὐτῷ καὶ
πηγὴν καὶ ῥίζαν καὶ ἀρχήν. Καὶ γὰρ τῷ ὄντι τὸ ἓν ἀρχὴ καὶ ἐπὶ τούτου ἐστὶν ὄν· σκεδασθείη γὰρ ἄν·
ἀλλ' οὐκ ἐπὶ τῷ ὄντι τὸ ἕν· ἤδη γὰρ ἂν εἴη ἓν πρὶν τυχεῖν τοῦ ἕν, καὶ ἤδητὸ τυγχάνον τῆς δεκάδος
δεκὰς  πρὶν  τυχεῖν  τῆς  δεκάδος. Ἑστὼς  οὖν  τὸ  ὂν  ἐν  πλήθει  ἀριθµός,  ὅτε  πολὺ  µὲν  ἠγείρετο,
παρασκευὴ δὲ οἷον ἦν πρὸς τὰ ὄντα καὶ προτύπωσις καὶ οἷον ἑνάδες τόπον ἔχουσαι τοῖς ἐπ' αὐτὰς
ἱδρυθησοµένοις. Καὶ γὰρ καὶ νῦν «τοσοῦτον βούλοµαί» φησι«πλῆθος χρυσοῦ ἢ οἰκιῶν». Καὶ ἓν µὲν ὁ
χρυσός, βούλεται δὲ οὐ τὸν ἀριθµὸν χρυσὸν ποιῆσαι, ἀλλὰ τὸν χρυσὸν ἀριθµόν, καὶ τὸν ἀριθµὸν ἤδη
ἔχων ἐπιθεῖναι ζητεῖ τοῦτον τῷ χρυσῷ, ὥστε συµβῆναι τῷ χρυσῷ τοσούτῳ γενέσθαι. Εἰ δὲ τὰ ὄντα
µὲν ἐγίνετο  πρὸ ἀριθµοῦ, ὁ δ' ἀριθµὸς ἐπ' αὐτοῖς ἐπεθεωρεῖτο τοσαῦτα κινηθείσης τῆς ἀριθµούσης
φύσεως, ὅσα τὰ ἀριθµητά, κατὰ συντυχίαν ἦν ἂν τοσαῦτα καὶ οὐ κατὰ πρόθεσιν τοσαῦτα, ὅσα ἐστίν.
Εἰ  οὖν µὴ εἰκῆ τοσαῦτα, ὁ ἀριθµὸς αἴτιος προὼν τοῦ τοσαῦτα· τοῦτο δέ ἐστιν, ἤδη ὄντος ἀριθµοῦ
µετέσχε τὰ γενόµενα τοῦ τοσαῦτα, καὶ ἕκαστον µὲν τοῦ ἓν µετέσχεν, ἵνα ἓν ᾖ. Ἔστι δὲ ὂν παρὰ τοῦ
ὄντος, ἐπεὶ καὶ τὸ ὂν παρ' αὑτοῦ ὄν, ἓν δὲ παρὰ τοῦ ἕν. Ἕκαστόν τε ἕν, εἰ ὁµοῦ πολλὰ ἦν τὸ ἓν τὸ
ἐπ' αὐτοῖς, ὡς τριὰς ἕν, καὶ τὰ πάντα ὄντα οὕτως ἕν, οὐχ ὡς τὸ ἓν τὸ κατὰ τὴν µονάδα, ἀλλ' ὡς ἓν ἡ
µυριὰς  ἢ  ἄλλος  τις  ἀ
µ
ριθ ός.  Ἐπεὶ  καὶ  ὁ  λέγων  ἤδη  πράγµατα  µύρια  γενόµενα,  εἰ  εἶπε  µύρια  ὁ
ἀριθµῶν, οὐ παρ' αὐτῶν φησι τὰ µύρια προσφωνεῖσθαι δεικνύντων ὥσπερ τὰ χρώµατα αὐτῶν, ἀλλὰ
τῆς διανοίας λεγούσης τοσαῦτα· εἰ γὰρ µὴ λέγοι, οὐκ ἂν εἰδείη, ὅσον τὸ πλῆθος. Πῶς οὖν ἐρεῖ; Ἢ
ἐπιστάµενος ἀριθµεῖν· τοῦτο δέ, εἰ ἀριθµὸν εἰδείη· εἰδείη δ' ἄν, εἰ εἴη ἀριθµός. Ἀγνοεῖν δὲ τὴν φύσιν
ἐκείνην, ὅσα ἐστὶ τὸ πλῆθος, ἄτοπον, µᾶλλον δὲ ἀδύνατον. Ὥσπερ τοίνυν εἰ λέγοι τις ἀγαθά, ἢ τὰ
παρ'  αὐτῶν  τοιαῦτα  λέγει,  ἢ  κατηγορεῖ  τὸ  ἀγαθὸν  ὡς  συµβεβηκὸς  αὐτῶν.  Καὶ  εἰτὰ  πρῶτα  λέγει,
ὑπόστασιν λέγει τὴν πρώτην· εἰ δὲ οἷς συµβέβηκε τὸ ἀγαθόν, δεῖ εἶναι φύσιν ἀγαθοῦ, ἵνα καὶ ἄλλοις
συµβεβήκῃ, ἢ τὸ αἴτιον τὸ πεποιηκὸς καὶ ἐν ἄλλῳ [δεῖ] εἶναι, ἢ αὐτοαγαθόν, ἢ γεγεννηκὸς τὸ ἀγαθὸν
ἐν φύσει οἰκείᾳ. Οὕτως καὶ ἐπὶ τῶν ὄντων ὁ λέγων ἀριθµόν, οἷον δεκάδα, ἢ αὐτὴν ὑφεστῶσαν δεκάδα
ἂν λέγοι, ἢ οἷς συµβέβηκε δεκὰς λέγων αὐτὴν δεκάδα ἀναγκάζοιτο ἂν τίθεσθαι ἐφ' αὑτῆς οὐκ ἄλλο τι
ἢ δεκάδα οὖσαν. Ἀνάγκη τοίνυν, εἰ τὰ ὄντα δεκάδα λέγοι, ἢ αὐτὰ δεκάδα εἶναι ἢ πρὸ αὐτῶν ἄλλην
δεκάδα εἶναι οὐκ ἄλλο τι ἢ αὐτὸ τοῦτο δεκάδα εἶναι. Καθόλου τοίνυν δεκτέον, ὅτι πᾶν, ὅ τι περ ἂν
κατ' ἄλλου κατηγορῆται, παρ' ἄλλου ἐλήλυθεν εἰς ἐκεῖνο ἢ ἐνέργειά ἐστιν ἐκείνου. Καὶ εἰ τοιοῦτον,
οἷον µὴ ποτὲ µὲν παρεῖναι, ποτὲ δὲ µὴ παρεῖναι, ἀλλ' ἀεὶ µετ' ἐκείνου εἶναι, εἰ οὐσία ἐκεῖνο, οὐσία καὶ
αὐτό, καὶ οὐ µᾶλλον ἐκεῖνο ἢ αὐτὸ οὐσία· εἰ δὲ µὴ οὐσίαν διδοίη, ἀλλ' οὖν τῶν ὄντων καὶ ὄν. Καὶ εἰ
µὲν δύναιτο τὸ πρᾶγµα ἐκεῖνο νοεῖσθαι ἄνευ τῆς ἐνεργείας αὐτοῦ, ἅµα µὲν εἶναι οὐδὲν ἧττον ἐκείνῳ,
ὕστερον  δὲ  τῇ  ἐπινοίᾳ  τάττεσθαι  παρ'  ἡµῶν.  Εἰ  δὲ  µὴ  παρεπινοεῖσθαι  οἷόν  τε  ἄνευ  ἐκείνου,  οἷον
ἄνθρωπον  ἄνευ  τοῦ  ἕν,  ἢ  οὐχ  ὕστερον  αὐτοῦ,  ἀλλὰ  συνυπάρχον,  ἢ  πρότερον  αὐτοῦ,  ἵνα  αὐτὸ  δι'
ἐκεῖνο ὑπάρχῃ· ἡµεῖς δή φαµεν πρότερον τὸ ἓν καὶ τὸν ἀριθµόν. Ἀλλ' εἰ τὴν δεκάδα µηδὲν εἶναί τις
λέγοι ἢ ἑνάδας τοσαύτας, εἰ µὲν τὴν ἑνάδα συγχωροῖ εἶναι, διὰ τί µίαν µὲν συγχωρήσει ἑνάδα εἶναι,
τὰς δὲ δέκα οὐκέτι; Ὡς γὰρ ἡ µία τὴν ὑπόστασιν ἔχει, διὰ τί οὐ καὶ αἱ ἄλλαι; Οὐ γὰρ δὴ συνεζεῦχθαι
δεῖ  ἑνί  τινι  τῶν  ὄντων  τὴν  µίαν  ἑνάδα·  οὕτω  γὰρ  οὐκέτι  ἕκαστον  τῶν  ἄλλων  ἓν  εἴη.  Ἀλλ'  εἰ  δεῖ  καὶ
ἕκαστον  τῶν  ἄλλων  ἓν  εἶναι,  κοινὸν  τὸ  ἕν·  τοῦτο  δὲ  φύσις  µία  κατὰ  πολλῶν  κατηγορουµένη,  ἣν
ἐλέγοµεν καὶ πρὸ τοῦ ἐν πολλοῖς θεωρεῖσθαι δεῖν καθ' αὑτὴν ὑπάρχειν.  Οὔσης δὲ ἑνάδος ἐν τούτῳ

καὶ πάλιν ἐν ἄλλῳ θεωρουµένης, εἰ µὲν κἀκείνη ὑπάρχει, οὐ µία µόνον ἑνὰς τὴν ὑπόστασιν ἕξει καὶ
οὕτως  πλῆθος  ἔσται  ἑνάδων·  εἰ  δ'  ἐκείνην  µόνην  τὴν  πρώτην,  ἤτοι  τῷ  µάλιστα  ὄντι  συνοῦσαν  ἢ  τῷ
µάλιστα  ἑνὶ  πάντη.  Ἀλλ'  εἰ  µὲν  τῷ  µάλιστα  ὄντι,  ὁµωνύµως  ἂν  αἱ  ἄλλαι  ἑνάδες  καὶ  οὐ
συνταχθήσονται  τῇ  πρώτῃ,  ἢ  ὁ  ἀριθµὸς  ἐξ  ἀνοµοί
µ
ων ονάδων  καὶ  διαφοραὶ  τῶν  µονάδων  καὶ
καθόσον µονάδες· εἰ δὲ τῷ µάλιστα ἑνί, τί ἂν δέοιτο τὸµάλιστα ἕν, ἵνα ἓν ᾖ, τῆς µονάδος ταύτης; Εἰ
δὴ ταῦτα ἀδύνατα, ἀνάγκη ἓν εἶναι οὐκ ἄλλο τι ὂν ἢ ἓν ψιλόν, ἀ
µ
πηρη ωµένον τῇ οὐσίᾳ αὐτοῦ πρὸ
τοῦ  ἕκαστον  ἓν  λεχθῆναι  καὶ  νοηθῆναι.  Εἰ  οὖν  τὸ  ἓν  ἄνευ  τοῦ  πράγµατος  τοῦ  λεγοµένου  ἓν  κἀκεῖ
ἔσται, διὰ τί οὐ καὶ ἄλλο ἓν ὑποστήσεται; Καὶ χωρὶς µὲν ἕκαστον πολλαὶ µονάδες, ἃ καὶ πολλὰ ἕν. Εἰ
δ' ἐφεξῆς οἷον γεννῴη ἡ φύσις µ
, ᾶλλον δὲ γεννήσασα ἢ οὐ στᾶσα καθ' ἓν ὧν ἐγέννα, οἷον συνεχῆ ἕνα
ποιοῦσα,  περιγράψασαµὲν  καὶ  στᾶσα  θᾶττον  ἐν  τῇ  προόδῳ  τοὺς  ἐλάττους  ἀριθµοὺς  ἀπογεννήσαι,
εἰς  πλέον  δὲ  κινηθεῖσα,  οὐκ  ἐπ'  ἄλλοις,  ἀλλ'  ἐν  αὐταῖς  ταῖς  κινήσεσι,  τοὺς  µείζους  ἀριθµοὺς
ὑποστήσαι·  καὶ  οὕτω  δὴ  ἑκάστοις  ἀριθµοῖς  ἐφαρµόσαι  τὰ  πλήθη  ἕκαστα  καὶ  ἕκαστον  τῶν  ὄντων
εἰδυῖαν,  ὡς,  εἰµὴ  ἐφαρµοσθείη  ἕκαστον  ἀριθµῷ  ἑκάστῳ,  ἢ  οὐδ'  ἂν  εἴη  ἢ  ἄλλο  τι  ἂν  παρεκβὰν  εἴη
ἀνάριθµον καὶ ἄλογον γεγενηµένον. Ἀλλ' εἰ καὶ τὸ ἓν καὶ τὴν µονάδα µὴ ὑπόστασιν λέγοι ἔχειν –
οὐδὲν γὰρ ἕν, ὃ µὴ τὶ ἕν – πά
µ
θη α δέ τι τῆς ψυχῆς πρὸς ἕκαστον τῶν ὄντων, πρῶτον µὲν τί κωλύει,
καὶ  ὅταν  λέγῃ  ὄν,  πάθηµα  λέγειν  εἶναι  τῆς  ψυχῆς  καὶ  µηδὲν  εἶναι  ὄν;  Εἰ  δ'  ὅτι  νύττει  τοῦτο  καὶ
πλήττει καὶ φαντασίαν περὶ ὄντος ποιεῖ, νυττοµένην καὶ φαντασίαν
µ
λα βάνουσαν τὴν ψυχὴν καὶ περὶ
τὸ  ἓν  ὁρῶµεν.  Ἔπειτα  πότερα  καὶ  τὸ  πά
µ
θη α  καὶ  τὸ  νό µ
η α  τῆς  ψυχῆς  ἓν  ἢ  πλῆθος  ὁρῶµεν;  Ἀλλ'
ὅταν λέγωµεν µ
« ὴ ἕν», ἐκ µὲν τοῦ πράγµατος αὐτοῦ οὐκ ἔχοµεν τὸ ἕν – φαµὲν γὰρ οὐκ εἶναι ἐν αὐτῷ
τὸ ἕν – ἔχοµεν ἄρα ἕν, καὶ ἔστιν ἐν ψυχῇ ἄνευ τοῦ «τὶ ἕν». Ἀλλ' ἔχοµεν τὸ ἓν ἐκ τῶν ἔξωθεν λαβόντες
τινὰ νόησιν καί τινα τύπον, οἷον ἐννό µ
η α ἐκ τοῦ πράγµατος. Οἱ µὲν γὰρ τῶν
µ
λεγο ένων παρ' αὐτοῖς
ἐννο µ
η άτων ἓν εἶδος τὸ τῶν ἀριθµῶν καὶ τοῦ ἑνὸς τιθέντες ὑποστάσεις ἂν τοιαύτας τιθεῖεν, εἴπερ τι
τῶν  τοιούτων  ἐν  ὑποστάσει,  πρὸς  οὓς  περὶ  αὐτῶν  καιρίως  ἂν  λέγοιτο.  Ἀλλ'  οὖν  εἰ  τοιοῦτον  οἷον
ὕστερον ἀπὸ τῶν
µ
πραγ άτων λέγοιεν γεγονέναι ἐν ἡµῖν πά
µ
θη α ἢ νό µ
η α, οἷον καὶ τὸ τοῦτο καὶ τὸ τὶ
καὶ δὴ καὶ ὄχλον καὶ ἑορτὴν καὶ στρατὸν καὶ πλῆθος – καὶ γὰρ ὥσπερ τὸ πλῆθος παρὰ τὰ πράγµατα
τὰ πολλὰ λεγόµενα οὐδέν ἐστιν οὐδ' ἡ ἑορτὴ παρὰ τοὺς συναχθέντας καὶ εὐθυµουµένους ἐπὶ ἱεροῖς,
οὕτως οὐδὲ τὸ ἓν µόνον τι καὶ ἀ
µ
πηρη ωµένον τῶν ἄλλων νοοῦντες, ὅταν λέγωµεν ἕν· πολλὰ δὲ καὶ
ἄλλα  τοιαῦτα  εἶναι,  οἷον  καὶ  δεξιὸν  καὶ  τὸ  ἄνω  καὶ  τὰ  ἀντικείµενα  τούτοις·  τί  γὰρ  ἂν  εἴη  πρὸς
ὑπόστασιν ἐπὶ δεξιοῦ ἢ ὅτιµὲν ὡδί, ὁ δ' ὡδὶ ἕστηκεν ἢ κάθηται; καὶ δὴ καὶ ἐπὶ τοῦ ἄνω ὡσαύτως, τὸ
µὲν τοιαύτην θέσιν καὶ ἐν τούτῳ τοῦ παντὸς µᾶλλον, ὃ λέγοµεν ἄνω, τὸ δὲ εἰς τὸ λεγόµενον κάτω –
πρὸς δὴ τὰ τοιαῦτα πρῶτον µὲν ἐκεῖνο λεκτέον, ὡς ὑπόστασίς τις τῶν εἰρηµένων ἐν ἑκάστῳ τούτων,
οὐµέντοι  ἡ  αὐτὴ  [ἐπὶ  πάντων]  οὔτε  αὐτῶν  πρὸς  ἄλληλα  οὔτε  πρὸς  τὸ  ἓν  ἐπὶ  πάντων.  Χωρὶς  µέντοι
πρὸς ἕκαστον τῶν λεχθέντων ἐπιστατέον. Τὸ δὴ ἀπὸ τοῦ ὑποκειµένου γενέσθαι τὴν νόησιν τοῦ ἑνός,
τοῦ ὑποκειµένου καὶ τοῦ ἐν αἰσθήσει ἀνθρώπου ὄντος ἢ ἄλλου ὁτουοῦν ζῴου ἢ καὶ λίθου, πῶς ἂν εἴη
εὔλογον, ἄλλου µὲν ὄντος τοῦ φανέντος – τοῦ ἀνθρώπου – ἄλλου δὲ καὶ οὐ ταὐτοῦ ὄντος τοῦ ἕν; Οὐ
γὰρ ἂν καὶ ἐπὶ τοῦ µὴ ἀνθρώπου τὸ ἓν ἡ διάνοια κατηγοροῖ. Ἔπειτα, ὥσπερ ἐπὶ τοῦ δεξιοῦ καὶ τῶν
τοιούτων  οὐ  µάτην  κινουµένη,  ἀλλ'  ὁρῶσα  θέσιν  διάφορον  ἔλεγε  τὸ  ὡδί,  οὑτωσί  τι  ἐνταῦθα  ὁρῶσα
λέγει ἕν· οὐ γὰρ δὴ κενὸν πά
µ
θη α καὶ ἐπὶ µηδενὶ τὸ ἓν λέγει. Οὐ γὰρ δὴ ὅτι µόνον καὶ οὐκ ἄλλο· καὶ
γὰρ ἐν τῷ «καὶ οὐκ ἄλλο» ἄλλο ἓν λέγει. Ἔπειτα τὸ ἄλλο καὶ τὸ ἕτερον ὕστερον· µὴ  γὰρ ἐρείσασα
πρὸς ἓν οὔτε ἄλλο ἐρεῖ ἡ διάνοια οὔτε ἕτερον, τό τε µ
« όνον» ὅταν λέγῃ, ἓν µόνον λέγει· ὥστε τὸ ἓν
λέγει πρὸ τοῦ «µόνον». Ἔπειτα τὸ λέγον, πρὶν  εἰπεῖν περὶ ἄλλου «ἕν», ἐστὶν ἕν, καὶ περὶ οὗ λέγει,
πρὶν  εἰπεῖν  ἢ  νοῆσαί  τινα  περὶ  αὐτοῦ,  ἐστὶν  ἕν·  ἢ  γὰρ  ἓν  ἢ  πλείω  ἑνὸς  καὶ  πολλά·  καὶ  εἰ  πολλά,
ἀνάγκη  προϋπάρχειν  ἕν.  Ἐπεὶ  καὶ  ὅταν  πλῆθος  λέγῃ  πλείω  ἑνὸς  λέγει·  καὶ  στρατὸν  πολλοὺς
ὡπλισµένους καὶ εἰς ἓν συντεταγµένουςνοεῖ, καὶ πλῆθος ὂν οὐκ ἐᾷ πλῆθος εἶναι· ἡ διάνοια δῆλόν που
καὶ ἐνταῦθα ποιεῖ ἡ διδοῦσα τὸ ἕν,ὃ µὴ ἔχει τὸ πλῆθος, ἣ ὀξέως τὸ ἓν τὸ ἐκ τῆς τάξεως ἰδοῦσα τὴν
τοῦ πολλοῦ φύσιν συνήγαγεν εἰς ἕν· οὐδὲ γὰρ οὐδ' ἐνταῦθα τὸ ἓν ψεύδεται, ὥσπερ καὶ ἐπὶ οἰκίας τὸ
ἐκ πολλῶν λίθων ἕν µ
· ᾶλλον µέντοι τὸ ἓν ἐπ' οἰκίας. Εἰ οὖν µᾶλλον ἐπὶ τοῦ συνεχοῦς καὶ µᾶλλον ἐπὶ
τοῦ µὴµεριστοῦ, δῆλον ὅτι ὄντος τινὸς φύσεως τοῦ ἑνὸς καὶ ὑφεστώσης. Οὐ γὰρ οἷόν τε ἐν τοῖς µὴ
οὖσι  τὸ  µᾶλλον  εἶναι,  ἀλλ'  ὥσπερ  τὴν  οὐσίαν  κατηγοροῦντες  καθ'  ἑκάστου  τῶν  αἰσθητῶν,
κατηγοροῦντες δὲ καὶ κατὰ τῶν νοητῶν κυριώτερον κατὰ τῶν νοητῶν τὴν κατηγορίαν ποιούµεθα ἐν
τοῖς οὖσι τὸ µᾶλλον καὶ κυριώτερον τιθέντες, καὶ τὸ ὂν µᾶλλον ἐν οὐσίᾳ καὶ αἰσθητῇ ἢ ἐν τοῖς ἄλλοις
γένεσιν, οὕτω καὶ τὸ ἓν µᾶλλον καὶ κυριώτερον ἔν τε τοῖς αἰσθητοῖς αὐτοῖς διάφορον κατὰ τὸ µᾶλλον
καὶ  ἐν  τοῖς  νοητοῖς  ὁρῶντες  εἶναι – κατὰ  πάντας  τοὺς  τρόπους  εἰς  ἀναφορὰν  µέντοι  ἑνὸς  εἶναι
φατέον.  Ὥσπερ  δὲ  ἡ  οὐσία  καὶ  τὸ  εἶναι  νοητὸν  καὶ  οὐκ  αἰσθητόν  ἐστι,  κἂν  µετέχῃ  τὸ  αἰσθητὸν
αὐτῶν,  οὕτω  καὶ  τὸ  ἓν  περὶ  αἰσθητὸν  µὲν  ἂν  κατὰ  µετοχὴν  θεωροῖτο,  νοητὸν  µέντοι  καὶ  νοητῶς  ἡ
διάνοια αὐτὸ λαµβάνει· ὥστε ἀπ' ἄλλου ἄλλο νοεῖ, ὃ οὐχ ὁρᾷ· προῄδει ἄρα· εἰ δὲ προῄδει ὂν τόδε τι,
ταὐτὸν  τῷ  ὄν.  Καὶ  ὅταν  τι,  ἓν  αὖ  λέγει·  ὥσπερ  ὅταν  τινέ,  δύο·  καὶ  ὅταν  τινάς,  πολλούς.  Εἰ  τοίνυν
µηδέ  τι  νοῆσαι  ἔστιν  ἄνευ  τοῦ  ἓν  ἢ  τοῦ  δύο  ἤ  τινος  ἀριθµοῦ,  πῶς  οἷόν  τε  ἄνευ  οὗ  οὐχ  οἷόν  τέ  τι
νοῆσαι  ἢ  εἰπεῖν  µὴ  εἶναι;  Οὗ  γὰρ  µὴ  ὄντος  µηδ'  ὁτιοῦν  δυνατὸν  νοῆσαι  ἢ  εἰπεῖν,  λέγειν  µὴ  εἶναι
ἀδύνατον.  Ἀλλ'  οὗ  χρεία  πανταχοῦ  πρὸς  παντὸς  νοήµατος  ἢ  λόγου  γένεσιν,  προϋπάρχειν  δεῖ  καὶ
λόγου  καὶ  νοήσεως·  οὕτω  γὰρ  ἂν  πρὸς  τὴν  τούτων  γένεσιν  παραλαµβάνοιτο.  Εἰ  δὲ  καὶ  εἰς  οὐσίας
ἑκάστης ὑπόστασιν – οὐδὲν γὰρ ὄν, ὃ µὴ ἕν – καὶ πρὸ οὐσίας ἂν εἴη καὶ γεννῶν τὴν οὐσίαν. ∆ιὸ καὶ
<ἓν ὄν>, ἀλλ' οὐκ ὄν, εἶτα ἕν· ἐν µὲν γὰρ τῷ ὂν καὶ <ἓν πολλὰ> ἂν εἴη, ἐν δὲ τῷ ἓν οὐκ ἔνι τὸ ὄν, εἰ

µὴ  καὶ  ποιήσειεν  αὐτὸ  προσνεῦσαν  αὐτοῦ  τῇ  γενέσει.  Καὶ  τὸ  «τοῦτο»  δὲ  οὐ  κενόν·  ὑπόστασιν  γὰρ
δεικνυµένην λέγει ἀντὶ τοῦ ὀνόµατος αὐτοῦ καὶ παρουσίαν τινά, οὐσίαν ἢ ἄλλο τι τῶν ὄντων· ὥστε
τὸ «τοῦτο»
µ
ση αίνοι ἂν οὐ κενόν τι οὐδ' ἔστι πά
µ
θη α τῆς διανοίας ἐπὶ µηδενὶ ὄντι, ἀλλ' ἔστι πρᾶγµα
ὑποκείµενον, ὥσπερ εἰ καὶ τὸ ἴδιον αὐτοῦ τινος ὄνοµα λέγοι. Πρὸς δὲ τὰ κατὰ τὸ πρός τι λεχθέντα
ἄν  τις  εὐλόγως  λέγοι,  ὡς  οὐκ  ἔστι  τὸ  ἓν  τοιοῦτον  οἷον  ἄλλου  παθόντος  αὐτὸ  µηδὲν  παθὸν
ἀπολωλεκέναι  τὴν  αὐτοῦ  φύσιν,  ἀλλὰ  δεῖ,  εἰ  µέλλοι  ἐκ  τοῦ  ἓν  ἐκβῆναι,  πεπονθέναι  τὴν  τοῦ  ἑνὸς
στέρησιν εἰς δύο ἢ πλείω διαιρεθέν. Εἰ οὖν ὁ αὐτὸς ὄγκος διαιρεθεὶς δύο γίνεται οὐκ ἀπολόµενος ὡς
ὄγκος,  δῆλον  ὅτι  παρὰ  τὸ  ὑποκείµενον  ἦν  ἐν  αὐτῷ  προσὸν  τὸ  ἕν,  ὃ  ἀπέβαλετῆς  διαιρέσεως  αὐτὸ
φθειράσης. Ὃ δὴ ὁτὲ µὲν τῷ αὐτῷ πάρεστιν, ὁτὲ δὲ ἀπογίνεται, πῶς οὐκ ἐν τοῖς οὖσι τάξοµεν, ὅπου
ἂν ᾖ; Καὶ
µ
συ βεβηκέναι µὲν τούτοις, καθ' αὑτὸ δὲ εἶναι, ἔν τε τοῖς αἰσθητοῖς ὅταν φαίνηται ἔν τε τοῖς
νοητοῖς, τοῖς µὲν ὑστέροις συµβεβηκός, ἐφ' αὑτοῦ δὲ ἐν τοῖς νοητοῖς, τῷ πρώτῳ, ὅταν ἕν, εἶτα ὄν. Εἰ
δέ  τις  λέγοι,  ὡς  καὶ  τὸ  ἓν  µηδὲν  παθὸν  προσελθόντος  ἄλλου  αὐτῷ  οὐκέτι  ἕν,  ἀλλὰ  δύο  ἔσται,  οὐκ
ὀρθῶς ἐρεῖ. Οὐ γὰρ τὸ ἓν ἐγένετο δύο, οὔτε ᾧ προσετέθη οὔτε τὸ προστεθέν, ἀλλ' ἑκάτερον µένει ἕν,
ὥσπερ ἦν· τὰ δὲ δύο κατηγορεῖται κατ' ἀµφοῖν, χωρὶς δὲ τὸ ἓν καθ' ἑκατέρου µένοντος. Οὔκουν τὰ
δύο φύσει ἐν σχέσει καὶ ἡ δυάς. Ἀλλ' εἰ µὲν κατὰ τὴν σύνοδον καὶ τὸ συνόδῳ εἶναι ταὐτὸν τῷ δύο
ποιεῖν,  τάχ'  ἂν  ἦν  ἡ  τοιαύτη  σχέσις  τὰ  δύο  καὶ  ἡ  δυάς.  Νῦν  δὲ  καὶ  ἐν  τῷ  ἐναντίῳ  πάθει  θεωρεῖται
πάλιν αὖ δυάς· σχισθέντος γὰρ ἑνός τινος γίνεται δύο· οὐ τοίνυν οὔτε σύνοδος οὔτε σχίσις τὰ δύο, ἵν'
ἂν ἦν σχέσις. Ὁ αὐτὸς δὲ λόγος καὶ ἐπὶ παντὸς ἀριθµοῦ. Ὅταν γὰρ σχέσις ᾖ ἡ γεννῶσά τι, ἀδύνατον
τὴν ἐναντίαν τὸ αὐτὸ γεννᾶν, ὡς τοῦτο εἶναι τὸ πρᾶγµα τὴν σχέσιν. Τί οὖν τὸ κύριον αἴτιον; Ἓν µὲν
εἶναι  τοῦ  ἓν  παρουσίᾳ,  δύο  δὲ  δυάδος,  ὥσπερ  καὶ  λευκὸν  λευκοῦ  καὶ  καλὸν  καλοῦ  καὶ  δικαίου
δίκαιον. Ἢ οὐδὲ ταῦτα θετέον εἶναι, ἀλλὰ σχέσεις καὶ ἐν τούτοις αἰτιατέον, ὡς δίκαιον µὲν διὰ τὴν
πρὸς  τάδε  τοιάνδε  σχέσιν,  καλὸν  δέ,  ὅτι  οὕτω  διατιθέµεθα  οὐδενὸς  ὄντος  ἐν  αὐτῷ  τῷ  ὑποκειµένῳ
οἵου  διαθεῖναι  ἡµᾶς  οὐδ'  ἥκοντος  ἐπακτοῦ  τῷ  καλῷ  φαινοµένῳ.  Ὅταν  τοίνυν  ἴδῃς  τι  ἓν  ὃ  λέγεις,
πάντως  δήπου  ἐστὶ  καὶ  µέγα  καὶ  καλὸν  καὶ  µυρία  ἂν  εἴη  εἰπεῖν  περὶ  αὐτοῦ.  Ὡς  οὖν  τὸ      µέγα
καὶµέγεθός ἐστιν ἐν αὐτῷ καὶ γλυκὺ καὶ πικρὸν καὶ ἄλλαι ποιότητες, διὰ τί οὐχὶ καὶ τὸ ἕν; Οὐ γὰρ δὴ
ποιότης µὲν ἔσται πᾶσα ἡτισοῦν, ποσότης δ' ἐν τοῖς οὖσιν οὐκ ἔσται, οὐδὲ ποσότης µ
  ὲν τὸσυνεχές, τὸ
δὲ  διωρισµένον  οὐκ  ἔσται,  καίτοι  µέτρῳ  τὸ  συνεχὲς  χρῆται  τῷ  διωρισµένῳ.  Ὡς  οὖ µ
ν έγα  µεγέθους
παρουσίᾳ, οὕτω καὶ ἓν ἑνὸς καὶ δύο δυάδος καὶ τὰ ἄλλα ὡσαύτως. Τὸ δὲ ζητεῖν πῶς µ
µ
εταλα βάνει
κοινὸν πρὸς πάντων τῶν εἰδῶν τὴν ζητουµένην µετάληψιν. Φατέον δ' ἐ µ
ν ὲν τοῖς διῃ
µ
ρη ένοις ἄλλως
θεωρεῖσθαι  τὴν  δεκάδα  [ἐνοῦσαν  δεκάδα],  ἐν  δὲ  τοῖς  συνεχέσιν  ἄλλως,  ἐν  δὲ  ταῖς  πολλαῖς  εἰς  ἓν
τοσαύταις  δυνάµεσιν  ἄλλως·  καὶ  ἐν  τοῖς  νοητοῖς  ἤδη  ἀναβεβηκέναι·  ἔτι  δὲ  ἐκεῖ  µηκέτι  ἐν  ἄλλοις
θεωρουµένους,  ἀλλ'  αὐτοὺς  ἐφ'  αὑτῶν  ὄντας  τοὺς  ἀληθεστάτους  ἀριθµοὺς  εἶναι,  αὐτοδεκάδα,  οὐ
δεκάδα  τινῶν  νοητῶν. Πάλιν  γὰρ  ἐξ  ἀρχῆς  τούτων  ἤδη  λεχθέντων  λέγωµεν  τὸ  µὲν  ξύµπαν  ὂν  τὸ
ἀληθινὸν ἐκεῖνο καὶ ὂν εἶναι καὶ νοῦν καὶ ζῷον τέλεον εἶναι, ὁµοῦ δὴ πάντα ζῷα εἶναι, οὗ δὴ τὸ ἓν
ἑνί, ὡς ἦν αὐτῷ δυνατόν µ
,  µ
ε ίµηται καὶ τόδε τὸ ζῷον τὸ πᾶν· ἔφυγε γὰρ ἡ τοῦ αἰσθητοῦ φύσις τὸ ἐκεῖ
ἕν,  εἴπερ  καὶ  ἔµελλεν  αἰσθητὸν  εἶναι.  Ἀριθµὸν  δὴ  δεῖ  αὐτὸν  εἶναι  σύµπαντα·  εἰ  γὰρ  µὴ  τέλεος  εἴη,
ἐλλείποι ἂν ἀριθµῷ τινι· καὶ εἰµὴ πᾶς ἀριθµὸς ζῴων ἐν αὐτῷ εἴη, <παντελὲς ζῷον> οὐκ ἂν εἴη. Ἔστιν
οὖν ὁ ἀριθµὸς πρὸ ζῴου παντὸς καὶ τοῦ παντελοῦς ζῴου. Ὁ µὲν δὴ ἄνθρωπος ἐν τῷ νοητῷ καὶ τὰ
ἄλλα ζῷα καθό ἐστι, καὶ ᾗ ζῷον παντελές ἐστιν ἐκεῖνο. Καὶ γὰρ καὶ ὁ ἐνταῦθα ἄνθρωπος, ᾗ ζῷον,
[τὸ πᾶν] µέρος αὐτοῦ· καὶ ἕκαστον, ᾗ ζῷον, ἐκεῖ ἐν ζῴῳ ἐστίν. Ἐν δὲ τῷ νῷ, καθόσον νοῦς, ὡς µὲν
µέρη οἱ νοῖ πάντες καθ' ἕκαστον· ἀριθµὸς δὲ καὶ τούτων. Οὐ τοίνυν οὐδ' ἐν νῷ ἀριθµὸς πρώτως· ὡς
δὲ ἐν νῷ, ὅσα νοῦ ἐνέργειαι· καὶ ὡς νοῦ, δικαιοσύνη καὶ σωφροσύνη καὶ αἱ ἄλλαι ἀρεταὶ καὶἐπιστήµη
καὶ ὅσα νοῦς ἔχων νοῦς ἐστιν ὄντως. Πῶς οὖν οὐκ ἐν ἄλλῳ ἡ ἐπιστήµη; Ἢ ὅτι ἔστι ταὐτὸν καὶ ὁµοῦ ὁ
ἐπιστήµων,  τὸ  ἐπιστητόν,  ἡ  ἐπιστήµη,  καὶ  τὰ  ἄλλα  ὡσαύτως·  διὸ  καὶ  πρώτως  ἕκαστον  καὶ  οὐ
συµβεβηκὸς  ἡ  δικαιοσύνη,  ψυχῇ  δέ,  καθόσον  ψυχή,  συµβεβηκός·  δυνάµει  γὰρ  µᾶλλον  ταῦτα,
ἐνεργείᾳ δέ, ὅταν πρὸς νοῦν καὶ συνῇ. Μετὰ δὲ τοῦτο ἤδη τὸ ὄν, καὶ ἐν τούτῳ ὁ ἀριθµός, µεθ' οὗ τὰ
ὄντα γεννᾷ κινούµενον κατ' ἀριθµόν, προστησάµενον τοὺς ἀριθµοὺς τῆς ὑποστάσεως αὐτῶν, ὥσπερ
καὶ αὐτοῦ τὸ ἓν συνάπτον αὐτὸ τὸ ὂν πρὸς τὸ πρῶτον,οἱ δ' ἀριθµοὶ οὐκέτι τὰ ἄλλα πρὸς τὸ πρῶτον·
ἀρκεῖ γὰρ τὸ ὂν συνηµµένον. Τὸ δὲ ὂν γενόµενον ἀριθµὸς συνάπτει τὰ ὄντα πρὸς αὐτό· σχίζεται γὰρ
οὐ καθὸ ἕν, ἀλλὰ µένει τὸ ἓν αὐτοῦ· σχιζόµενον δὲ κατὰ τὴν αὐτοῦ φύσιν εἰς ὅσα ἠθέλησεν, εἶδεν εἰς
ὅσα  κατὰ  τὸν  ἀριθµὸν  ἐγέννησεν  ἐν  αὐτῷ  ἄρα  ὄντα·  ταῖς  γὰρ  δυνάµεσι  τοῦ  ἀ
µ
ριθ οῦ  ἐσχίσθη  καὶ
τοσαῦτα  ἐγέννησεν,  ὅσα  ἦν  ὁ  ἀριθµός. <Ἀρχὴ  οὖν  καὶ  πηγὴ>  ὑποστάσεως  τοῖς  οὖσιν  ὁ  ἀριθµὸς  ὁ
πρῶτος καὶ ἀληθής. ∆ιὸ καὶ ἐνταῦθα µετὰ ἀριθµῶν ἡ γένεσις ἑκάστοις, κἂν ἄλλον ἀριθµὸν λάβῃ τι, ἢ
ἄλλο  γεννᾷ  ἢ  γίνεται  οὐδέν.  Καὶ  οὗτοι  µὲν  πρῶτοι  ἀριθµοί,  ὡς  ἀ
µ
ριθ ητοί·  οἱ  δ'  ἐν  τοῖς  ἄλλοις  ἤδη
ἀµφότερα  ἔχουσιν·  ᾗ  µὲν  παρὰ  τούτων,  ἀριθµητοί,  ᾗ  δὲ  κατὰ  τούτους  τὰ  ἄλλα  µετροῦσι,  καὶ
ἀριθµοῦντες τοὺς ἀριθµοὺς καὶ τὰ ἀριθµητά· τίνι γὰρ δέκα ἂν λέγοιεν ἢ τοῖς παρ' αὐτοῖς ἀριθµοῖς;
Τούτους δή, οὕς φαµεν πρώτους ἀ
µ
ριθ οὺς καὶ ἀληθεῖς, ποῦ ἄν τις φαίη θείητε καὶ εἰς τί γένος τῶν
ὄντων;  Ἐν  µὲν  γὰρ  τῷ  ποσῷ  δοκοῦσιν  εἶναι  παρὰ  πᾶσι  καὶ  δὴ  καὶ  ποσοῦ  µνήµην  ἐν  τῷ  πρόσθεν
ἐποιεῖσθε  ἀξιοῦντες  ὁµοίως  [ἐν]  τῷ  συνεχεῖ  καὶ  τὸ  διωρισµένον  ἐν  τοῖς  οὖσι  τιθέναι.  Πάλιν  τε  αὖ
λέγετε, ὡς πρώτων ὄντων οὗτοί εἰσιν οἱ ἀριθµοί, ἄλλους τε αὖ ἀριθµοὺς παρ' ἐκείνους εἶναι λέγετε
ἀριθµοῦντας. Πῶς οὖν ταῦτα διατάττεσθε, λέγετε ἡµῖν. Ἔχει γὰρ πολλὴν ἀπορίαν· ἐπεὶ καὶ τὸ ἓν τὸ
ἐν τοῖς αἰσθητοῖς πότερα ποσόν τι ἢ πολλάκις µὲν τὸ ἓν ποσόν, αὐτὸ δὲ µόνον ἀρχὴ ποσοῦ καὶ οὐ
ποσόν;  Καὶ  πότερα  ἀρχὴ  οὖσα  συγγενὲς  ἢ  ἄλλο  τι;  Ταῦτα  ἡµῖν  πάντα  δίκαιοι  διασαφεῖν  ἐστε.

Λεκτέον οὖν ἀρξαµένοις ἐντεῦθεν περὶ τούτων, ὡς ὅταν µέν – πρῶτον δ' ἐπὶ τῶν αἰσθητῶν ποιητέον
τὸν λόγον – ὅταν τοίνυν ἄλλο µετ' ἄλλου λαβὼν εἴπῃς δύο, οἷον κύνα καὶ ἄνθρωπον ἢ καὶ ἀνθρώπους
δύο ἢ πλείους, δέκα εἰπὼν καὶ ἀνθρώπων δεκάδα, ὁ ἀριθµὸς οὗτος οὐκ οὐσία οὐδ' ὡς ἐν αἰσθητοῖς,
ἀλλὰ καθαρῶς ποσὸν καὶ µερίζον καθ' ἕνα· καὶ τῆς δεκάδος ταύτης µέρη ποιῶν τὰ ἕνα ἀρχὴν ποιεῖς
καὶ  τίθεσαι  ποσοῦ·  εἷς  γὰρ  τῶν  δέκα  οὐχ  ἓν  καθ'  αὑτό.  Ὅταν  δὲ  τὸν  ἄνθρωπον  αὐτὸν  ἐφ'  ἑαυτοῦ
λέγῃς  ἀριθµόν  τινα,  οἷον  δυάδα,  ζῷον  καὶ  λογικόν,  οὐχ  εἷς  ἔτι  ὁ  τρόπος  ἐνταῦθα,  ἀλλ'  ᾗ  µὲν
διεξοδεύεις  καὶ  ἀριθµεῖς,  ποσόν  τι  ποιεῖς,  ᾗ  δὲ  τὰ  ὑποκείµενά  ἐστι  δύο  καὶ  ἑκάτερον  ἕν,  εἰ  τὸ  ἓν
ἑκάτερον συµπληροῦν τὴν οὐσίαν καὶ ἡ ἑνότης ἐν ἑκατέρῳ, ἀριθµὸν ἄλλον καὶ οὐσιώδη λέγεις. Καὶ ἡ
δυὰς  αὕτη  οὐχ  ὕστερον  οὐδὲ  ὅσον  λέγει  µόνον  ἔξωθεν  τοῦ  πράγµατος,  ἀλλὰ  τὸ  ἐν  τῇ  οὐσίᾳ  καὶ
συνέχον τὴν τοῦ πράγµατος φύσιν. Οὐ γὰρ ποιεῖς ἀριθµὸν σὺ ἐνταῦθα ἐν διεξόδῳ ἐπιὼν πράγµατα
καθ'  αὑτὰ  ὄντα  οὐδὲ  συνιστάµενα  ἐν  τῷ  ἀριθµεῖσθαι·  τί  γὰρ  ἂν  γένοιτο  εἰς  οὐσίαν  ἄλλῳ  ἀνθρώπῳ
µετ' ἄλλου ἀριθµουµένῳ; Οὐδὲ γάρ τις ἑνάς, ὥσπερ ἐν χορῷ, ἀλλ' ἡ δεκὰς αὕτη τῶν ἀνθρώπων ἐν σοὶ
τῷ  ἀριθµοῦντι  τὴν  ὑπόστασιν  ἂν  ἔχοι,  ἐν  δὲ  τοῖς  δέκα  οὓς  ἀριθµεῖς  µὴ  συντεταγµένοις  εἰς  ἓν  οὐδὲ
δεκὰς ἂν λέγοιτο, ἀλλὰ δέκα σὺ ποιεῖς ἀριθµῶν, καὶ ποσὸν τοῦτο τὸ δέκα· ἐν δὲ τῷ χορῷ καὶ ἔστι τι
ἔξω  καὶ  ἐν  τῷ  στρατῷ.  Πῶς  δ'  ἐν  σοί;  Ἢ  ὁ  µὲν  πρὸ  τοῦ  ἀριθµεῖν  ἐγκείµενος  ἄλλως·  ὁ  δ'  ἐκ  τοῦ
φανῆναι ἔξωθεν  πρὸς τὸν ἐν σοὶ  ἐνέργεια ἢ  ἐκείνων ἢ κατ'  ἐκείνους, ἀριθµοῦντος ἅµα καὶ ἀριθµὸν
γεννῶντος καὶ ἐν τῇ ἐνεργείᾳ ὑπόστασιν ποιοῦντος ποσοῦ, ὥσπερ καὶ ἐν τῷ βαδίζειν ὑπόστασίν τινος
κινήσεως.  Πῶς  οὖν  ἄλλως  ὁ  ἐν  ἡµῖν;  Ἢ  ὁ  τῆς  οὐσίας  ἡµῶν·  <µετέχουσά>  φησιν  ἀριθµοῦ  <καὶ
ἁρµονίας> καὶ ἀριθµὸς αὖ καὶ ἁρµονία· οὔτε γὰρ σῶµά φησί τις οὔ µ
τε έγεθος· ἀριθµὸς ἄρα ἡ ψυχή,
εἴπερ οὐσία. Ὁ µὲν δὴ τοῦ σώµατος ἀριθµὸς οὐσία, ὡς σῶµα, ὁ δὲ τῆς ψυχῆς οὐσίαι, ὡς ψυχαί. Καὶ
δὴ ὅλως ἐπὶ τῶν νοητῶν, εἰ ἔστι τὸ ἐκεῖ ζῷον αὐτὸ πλείω, οἷον τριάς, αὕτη ἡ τριὰς οὐσιώδης ἡ ἐν τῷ
ζῴῳ.  Ἡ  δὲ  τριὰς  ἡ  µήπω  ζῴου,  ἀλλ'  ὅλως  τριὰς  ἐν  τῷ  ὄντι,  ἀρχὴ  οὐσίας.  Εἰ  δ'  ἀ
µ
ριθ εῖς  ζῷον  καὶ
καλόν, ἑκάτερον µὲν ἕν, σὺ δὲ γεννᾷς ἀριθµὸν ἐν σοὶ καὶ ἐνεργεῖς ποσὸν καὶ δυάδα. Εἰ µέντοι ἀρετὴν
τέτταρα  λέγοις – καὶ  τετράς  ἐστί  τις  οἷον  τὰµέρη  αὐτῆς  εἰς  ἕν – καὶ  ἑνάδα  τετράδα  οἷον  τὸ
ὑποκείµενον, καὶ σὺ τετράδα ἐφαρµόττεις τὴν ἐν σοί. Ὁ δὲ λεγόµενος ἄπειρος ἀριθµὸς πῶς; Πέρας
γὰρ οὗτοι αὐτῷ διδόασιν οἱ λόγοι. Ἢ καὶ ὀρθῶς, εἴπερ ἔσται ἀριθµός· τὸ γὰρ ἄπειρον µάχεται τῷ
ἀριθµῷ.  ∆ιὰ  τί  οὖν  λέγοµεν  «ἄπειρος  ὁ  ἀριθµός»;  Ἀρ'  οὖν  ὥσπερ  ἄπειρον  λέγοµεν  γραµµήν –
λέγοµεν  δὲ  γραµµὴν  ἄπειρον,  οὐχ  ὅτι  ἐστί  τις  τοιαύτη,  ἀλλ'  ὅτι  ἔξεστιν  ἐπὶ  τῇ  µεγίστῃ,  οἷον  τοῦ
παντός,  ἐπινοῆσαι  µείζω – οὕτω  καὶ  ἐπὶ  τοῦ  ἀριθµοῦ;  Γνωσθέντος  γὰρ  ὅσος  ἐστὶν  ἔστιν  αὐτὸν
διπλασίονα ποιῆσαι τῇ διανοίᾳ οὐκ ἐκείνῳ συνάψαντα. Τὸ γὰρ ἐν σοὶ µ
  όνῳ νό µ
η α καὶ φάντασµα πῶς
ἂν τοῖς οὖσι προσάψαις; Ἢ φήσοµεν ἄπειρον ἐν τοῖς νοητοῖς εἶναι γραµµήν; Ποσὴ γὰρ ἂν εἴη ἡ ἐκεῖ
γραµµή·  ἀλλ'  εἰ  µὴ  ποσή  τις  ἐν  ἀριθµῷ,  ἄπειρος  ἂν  εἴη.  Ἢ  τὸ  ἄπειρον  ἄλλον  τρόπον,  οὐχ  ὡς
ἀδιεξίτητον. Ἀλλὰ πῶς ἄπειρος; Ἢ ἐν τῷ λόγῳ τῆς αὐτογραµµῆς οὐκ ἔνι προσνοούµενον πέρας. Τί
οὖν ἐκεῖ γραµµὴ καὶ ποῦ; Ὕστερον µὲν γὰρ ἀριθµοῦ· ἐνορᾶται γὰρ ἐν αὐτῇ τὸ ἕν· καὶ γὰρ ἀφ' ἑνὸς
καὶ πρὸς µίαν διάστασιν· ποσὸν δὲ τὸ τῆς διαστάσεως µέτρον οὐκ ἔχει. Ἀλλὰ ποῦ τοῦτο; Ἆρα µόνον
ἐν ἐννοήσει οἷον ὁριστικῇ; Ἢ καὶ πρᾶγµα, νοερὸν µέντοι. Πάντα γὰρ οὕτως, ὡς καὶ νοερὰ καί πως
τὸ πρᾶγµα. Καὶ δὴ καὶ περὶ ἐπιπέδου καὶ στερεοῦ καὶ πάντων τῶν σχηµάτων, ποῦ καὶ ὅπως· οὐ γὰρ
δὴ ἡµεῖς τὰ σχήµατα ἐπινοοῦµεν. Μαρτυρεῖ δὲ τό τε τοῦ παντὸς σχῆµα πρὸ ἡµῶν καὶ τὰ ἄλλα, ὅσα
φυσικὰ  σχήµατα  ἐν  τοῖς  φύσει  οὖσιν,  ἃ  δὴ  ἀνάγκη  πρὸ  τῶν  σωµάτων  εἶναι  ἀσχηµάτιστα  ἐκεῖ  καὶ
πρῶτα  σχήµατα.  Οὐ  γὰρ  µορφαὶ  ἐν  ἄλλοις,  ἀλλ'  αὐτὰ  αὐτῶν  ὄντα  οὐκ  ἐδεῖτο  ἐκταθῆναι·  τὰ  γὰρ
ἐκταθέντα  ἄλλων.  Πάντοτε  οὖν  σχῆµα  ἓν  ἐν  τῷ  ὄντι,  διεκρίθη  δὲ  ἤτοι  ἐν  τῷ  ζῴῳ  ἢ  πρὸ  τοῦ  ζῴου.
Λέγω δὲ «διεκρίθη» οὐχ ὅτι ἐµεγεθύνθη, ἀλλ' ὅτι ἕκαστον ἐµερίσθη πρὸς ἕκαστον, ὡς τὸ ζῷον, καὶ
τοῖς  σώµασιν  ἐδόθη  τοῖς  ἐκεῖ,  οἷον  πυρί,  εἰ  βούλει,  τῷ  ἐκεῖ  ἡ  ἐκεῖ
µ
πυρα ίς.  ∆ιὸ  καὶ  τοῦτο  µιµεῖσθαι
θέλει µὴ δυνάµενον ὕλης αἰτίᾳ καὶ τὰ ἄλλα ἀνάλογον, ὡς λέγεται περὶ τῶν τῇδε. Ἀλλ' οὖν ἐν τῷ ζῴῳ
καθ' ὃ ζῷον ἢ ἐν τῷ νῷ πρότερον; Ἔστι µὲν γὰρ ἐν τῷ ζῴῳ· εἰ µὲν οὖν τὸ ζῷον περιεκτικὸν ἦν τοῦ
νοῦ, ἐν τῷ ζῴῳ πρώτως, εἰ δὲ νοῦς κατὰ τὴν τάξιν πρότερος, ἐν νῷ. Ἀλλ' εἰ ἐν τῷ ζῴῳ τῷ παντελεῖ
καὶ ψυχαί, πρότερος νοῦς. Ἀλλὰ <νοῦς> φησιν ὅσα <ὁρᾷ ἐν τῷ παντελεῖ ζῴῳ>· εἰ οὖν ὁρᾷ, ὕστερος.
Ἢ  δυνατὸν  τὸ  «ὁρᾷ»  οὕτως  εἰρῆσθαι,  ὡς  ἐν  τῇ  ὁράσει  τῆς  ὑποστάσεως  γινοµένης·  οὐ  γὰρ  ἄλλος,
ἀλλὰ πάντα ἕν, καὶ ἡ νόησις δὲ ψιλὸν ἔχει σφαῖραν, τὸ δὲ ζῷον ζῴου σφαῖραν. Ἀλλὰ γὰρ ὁ ἀριθµὸς
ἐκεῖ  ὥρισται·  ἡµεῖς  δ'  ἐπινοήσοµεν  πλείονα  τοῦ  προτεθέντος,  καὶ  τὸ  ἄπειρον  οὕτως  ἀριθµούντων.
Ἐκεῖ  δ'  ἐπινοῆσαι  πλέον  οὐκ  ἔστι  τοῦ  ἐπινοηθέντος·  ἤδη  γάρ  ἐστιν·  οὐδ'  ἐλείφθη  τις  οὐδὲ
λειφθήσεται,  ἵνα  τις  καὶ  προστεθῇ  αὐτῷ.  Εἴη  δ'  ἂν  κἀκεῖ  ἄπειρος,  ὅτι  οὐκ  ἔστι  µ µ
ε ετρ µ
η ένος·  ὑπὸ
τίνος γάρ; Ἀλλ' ὅς ἐστι, πᾶς ἐστιν ἓν ὢν καὶ ὁµοῦ καὶ ὅλος δὴ καὶ οὐ
µµ
περιειλη
ένος πέρατί τινι, ἀλλ'
ἑαυτῷ ὢν ὅς ἐστι· τῶν γὰρ ὄντων ὅλως οὐδὲν ἐν πέρατι, ἀλλ' ἔστι τὸ πεπεραςµένον καὶµ µ
ε ετρ µ
η ένον
τὸ εἰς ἀπειρίαν κωλυθὲν δραµεῖν καὶ µέτρου δεόµενον· ἐκεῖνα δὲ πάντα µέτρα, ὅθεν καὶ καλὰ πάντα.
Καὶ  γὰρ,  ᾗ  ζῷον,  καλόν,  ἀρίστην  τὴν  ζωὴν  ἔχον,  οὐ µ
δε ιᾷ  ζωῇ  ἐλλεῖπον,  οὐδ'  αὖ  πρὸς  θάνατον
συµµιγῆ ἔχον τὴν ζωήν· οὐδὲν γὰρ θνητὸν οὐδ' ἀποθνῆσκον· οὐδ' αὖ ἀµενηνὴ ἡ ζωὴ τοῦ ζῴου αὐτοῦ,
ἀλλ' ἡ πρώτη καὶ ἐναργεστάτη καὶ τὸ τρανὸν ἔχουσα τοῦ ζῆν, ὥσπερ τὸ πρῶτον φῶς, ἀφ' οὗ καὶ αἱ
ψυχαὶ ζῶσί τε ἐκεῖ καὶ αἱ δεῦρο ἰοῦσαι κοµίζονται. Οἶδε δὲ καὶ ὅτου χάριν ζῇ καὶ πρὸς ὃ ζῇ, ἀφ' οὗ
καὶ ζῇ· ἐξ οὗ γάρ, καὶ εἰς ὃ ζῇ. Ἡ δὲ πάντων φρόνησις καὶ ὁ πᾶς νοῦς ἐπὼν καὶ συνὼν καὶ ὁµοῦ ὢν
ἀγαθώτερον  αὐτὸ  ἐπιχρώσας  καὶ  συγκερασάµενος  φρόνησιν
µ
σε νότερον  αὐτοῦ  τὸ  κάλλος
παρέχεται.  Ἐπεὶ  καὶ  ἐνταῦθα  φρόνιµος  ζωὴ  τὸ
µ
σε νὸν  καὶ  τὸ  καλὸν  κατὰ  ἀλήθειάν  ἐστι,  καίτοι
ἀµυδρῶς ὁρᾶται. Ἐκεῖ δὲ καθαρῶς ὁρᾶται· δίδωσι γὰρ τῷ ὁρῶντι ὅρασιν καὶ δύναµιν εἰς τὸ µᾶλλον

ζῆν  καὶ  µᾶλλον  εὐτόνως  ζῶντα  ὁρᾶν  καὶ  γενέσθαι  ὃ  ὁρᾷ.  Ἐνταῦθα  µὲν  γὰρ  ἡ  προσβολὴ  καὶ  πρὸς
ἄψυχα ἡ πολλή, καὶ ὅταν πρὸς ζῷα, τὸ µὴ ζῶν αὐτῶν προβέβληται, καὶ ἡ ἔνδον ζωὴ µέµικται. Ἐκεῖ
δὲ  ζῷα  πάντα  καὶ  ὅλα  ζῶντα  καὶ  καθαρά·  κἂν  ὡς  οὐ  ζῷόν  τι  λάβῃς,  ἐξέλαµψεν  αὐτοῦ  εὐθέως  καὶ
αὐτὸ τὴν ζωήν. Τὴν δὲ οὐσίαν ἐν αὐτοῖς διαβᾶσαν, ἀκίνητον εἰς µεταβολὴν παρέχουσαν αὐτοῖς τὴν
ζωήν, καὶ τὴν φρόνησιν καὶ τὴν ἐν αὐτοῖς σοφίαν καὶ ἐπιστήµην θεασάµενος τὴν κάτω φύσιν ἅπασαν
γελάσει  τῆς  εἰς  οὐσίαν  προσποιήσεως.  Παρὰ  γὰρ  ταύτης  µένει  µὲν  ζωή,  µένει  νοῦς,  ἕστηκε  δὲ  ἐν
αἰῶνι τὰ ὄντα·ἐξίστησι δὲ οὐδὲν οὐδέ τι τρέπει οὐδὲ παρακινεῖ αὐτό· οὐδὲ γὰρ ἔστι τι ὂν µετ' αὐτό, ὃ
ἐφάψεται αὐτοῦ· εἰ δέ τι ἦν, ὑπὸ τούτου ἂν ἦν. Καὶ εἰ ἐναντίον τι ἦν, ἀπαθὲς ἂν ἦν τοῦτο ὑπ' αὐτοῦ
τοῦ ἐναντίου· ὂν δὲ αὐτὸ οὐκ ἂν τοῦτο ἐποίησεν ὄν, ἀλλ' ἕτερον πρὸ αὐτοῦ κοινόν, καὶ ἦν ἐκεῖνο τὸ
ὄν· ὥστε ταύτῃ Παρµενίδης ὀρθῶς ἓν εἰπὼν τὸ ὄν· καὶ οὐ δι' ἐ
µ
ρη ίαν ἄλλου ἀπαθές, ἀλλ' ὅτι ὄν µ
· όνῳ
γὰρ  τούτῳ  παρ'  αὐτοῦ  ἐστιν  εἶναι.  Πῶς  ἂν  οὖν  τις  τὸ  ὂν  παρ'  αὐτοῦ  ἀφέλοιτο  ἢ  ὁτιοῦν  ἄλλο,  ὅσα
ὄντος ἐνεργείᾳ καὶ ὅσα ἀπ' αὐτοῦ; Ἕως γὰρ ἂν ᾖ, χορηγεῖ· ἔστι δ' ἀεί· ὥστε κἀκεῖνα. Οὕτω δ' ἐστὶν
ἐν  δυνάµει  καὶ  κάλλει  µέγα,  ὥστε  θέλγειν  καὶ  τὰ  πάντα  ἀνηρτῆσθαι  αὐτοῦ  καὶ  ἴχνος  αὐτοῦ  παρ'
αὐτοῦ ἔχοντα ἀγαπᾶν καὶ µετ' αὐτοῦ τὸ ἀγαθὸν ζητεῖν· τὸ γὰρ εἶναι πρὸ ἐκείνου ὡς πρὸς ἡµᾶς. Καὶ
ὁ πᾶς δὲ κόσµος οὗτος καὶ ζῆν καὶ φρονεῖν, ἵνα ᾖ, θέλει, καὶ πᾶσα ψυχὴ καὶ πᾶς νοῦς ὅ ἐστιν εἶναι·
τὸ δὲ εἶναι αὔταρκες ἑαυτῷ.

VI,7 Πῶς τὸ πλήθος τῶν ἰδέων ὑπέστη καὶ περὶ τἀγαθοῦ (38)

Εἰς γένεσιν πέµπων ὁ θεὸς ἢ θεός τις τὰς ψυχὰς <φωσφόρα> περὶ τὸ πρόσωπον ἔθηκεν <ὄµµατα>
καὶ  τὰ  ἄλλα  ὄργανα  ταῖς  αἰσθήσεσιν  ἑκάσταις  ἔδωκε  προορώµενος,  ὡς  οὕτως  ἂν  σῴζοιτο,  εἰ
προορῷτο  καὶ  προακούοι  καὶ  ἁψαµένη  τὸ  µὲν  φεύγοι,  τὸ  δὲ  διώκοι.  Πόθεν  δὴ  προϊδὼν  ταῦτα;  Οὐ
γὰρ  δὴ  πρότερον  γενοµένων  ἄλλων,  εἶτα  δι'  ἀπουσίαν  αἰσθήσεων  φθαρέντων,  ἔδωκεν  ὕστερον  ἃ
ἔχοντες  ἔµελλον  ἄνθρωποι  καὶ  τὰ  ἄλλα  ζῷα  τὸ  παθεῖν  φυλάξασθαι.  Ἢ  εἴποι  ἄν  τις,  ᾔδει,  ὅτι  ἐν
θερµοῖς  καὶ  ψυχροῖς  ἔσοιτο  τὸ  ζῷον  καὶ  τοῖς  ἄλλοις  σωµάτων  πάθεσι·  ταῦτα  δὲ  εἰδώς,  ὅπως  µὴ
φθείροιτο ῥᾳδίως τῶν ζῴων τὰ σώµατα, τὸ αἰσθάνεσθαι ἔδωκε, καὶ δι' ὧν ἐνεργήσουσιν αἱ αἰσθήσεις
ὀργάνων.  Ἀλλ'  ἤτοι  ἐχούσαις  τὰς  δυνάµεις  ἔδωκε  τὰ  ὄργανα  ἢ  ἄµφω.  Ἀλλ'  εἰ  µὲν  ἔδωκε  καὶ  τὰς
αἰσθήσεις, οὐκ ἦσαν αἰσθητικαὶ πρότερον ψυχαὶ οὖσαι· εἰ δ' εἶχον, ὅτε ἐγένοντο ψυχαί, καὶ ἐγένοντο,
ἵν' εἰς γένεσιν ἴωσι, σύµφυτον αὐταῖς τὸ εἰς γένεσιν ἰέναι. Παρὰ φύσιν ἄρα τὸ ἀπὸ γενέσεως καὶ ἐν
τῷνοητῷ εἶναι, καὶ πεποίηνται δή, ἵνα ἄλλου ὦσι καὶ ἵνα ἐν κακῷ εἶεν· καὶ ἡ πρόνοια, ἵνα σῴζοιντο ἐν
τῷ κακῷ, καὶ ὁ λογισµὸς ὁ τοῦ θεοῦ οὗτος καὶ ὅλως λογισµός. Ἀρχαὶ δὲ λογισµῶν τίνες; Καὶ γάρ, εἰ
ἐξ ἄλλων λογισµῶν, δεῖ ἐπί τι πρὸ λογισµοῦ ἢ τινά γε πάντως ἰέναι. Τίνες οὖν ἀρχαί; Ἢ γὰρ αἴσθησις
ἢ  νοῦς.  Ἀλλὰ  αἴσθησις  µὲν  οὔπω·  νοῦς  ἄρα.  Ἀλλ'  εἰ  νοῦς  αἱ  προτάσεις,  τὸ  συµπέρασµα  ἐπιστήµη·
περὶ αἰσθητοῦ οὐδενὸς ἄρα. Οὗ γὰρ ἀρχὴ µὲν ἐκ τοῦ νοητοῦ, τελευτὴ δὲ εἰς νοητὸν ἀφικνεῖται, πῶς
ἔνι ταύτην τὴν ἕξιν πρὸς αἰσθητοῦ διανόησιν ἀφικνεῖσθαι; Οὔτ' οὖν ζῴου πρόνοια οὔθ' ὅλως τοῦδε
τοῦ παντὸς  ἐκ λογισµοῦ ἐγένετο·  ἐπεὶ οὐδὲ ὅλως λογισµὸς ἐκεῖ, ἀλλὰ λέγεται λογισµὸς εἰς ἔνδειξιν
τοῦ πάντα οὕτως, ὡς [ἄλλος σοφὸς] ἐκ λογισµοῦ ἐν τοῖς ὕστερον, καὶ προόρασις, ὅτι οὕτως, ὡς ἄν
τις  σοφὸς  [ἐν  τοῖς  ὕστερον]  προΐδοιτο.  Ἐν  γὰρ  τοῖς  µὴ  γενοµένοις  πρὸ  λογισµοῦ  ὁ  λογισµὸς
χρήσιµον ἀπορίᾳ δυνάµεως τῆς πρὸ λογισµοῦ, καὶ προόρασις, ὅτι µὴ ἦν δύναµις τῷ προορῶντι, καθ'
ἣν οὐκ ἐδεήθη προοράσεως. Καὶ γὰρ ἡ προόρασις, ἵνα µὴ τοῦτο, ἀλλὰ τοῦτο, καὶ οἷον φοβεῖται τὸ
µὴ τοιοῦτον. Οὗ δὲ τοῦτο µόνον, οὐ προόρασις. Καὶ ὁ λογισµὸς τοῦτο ἀντὶ τούτου. Μόνου δ' ὄντος
θατέρου τί καὶ λογίζεται; Πῶς οὖν τὸ µόνον καὶ ἓν καὶ ἁπλῶς ἔχει ἀναπτυττόµενον τὸ τοῦτο, ἵνα µὴ
τοῦτο;  Καὶ  ἔµελλε  γὰρ  τοῦτο,  εἰ  µὴ  τοῦτο,  καὶ  χρήσιµον  τοῦτο  ἀνεφάνη  καὶ  σωτήριον  τοῦτο
γενόµενον. Προείδετο ἄρα καὶ προελογίσατο ἄρα. Καὶ δὴ καὶ τὸ νῦν ἐξ ἀρχῆς λεχθὲν τὰς αἰσθήσεις
διὰ  τοῦτο  ἔδωκε  καὶ  τὰς  δυνάµεις,  εἰ  καὶ  ὅτι  µάλιστα  ἄπορος  ἡ  δόσις  καὶ  πῶς.  Οὐ  µὴν  ἀλλ'  εἰ  δεῖ
ἑκάστην ἐνέργειανµὴ ἀτελῆ εἶναι µ
,  ηδὲ θεµιτὸν θεοῦ ὁτιοῦν ὂν ἄλλο τι νοµίζειν ἢ ὅλον τε καὶ πᾶν, δεῖ
ἐν ὁτῳοῦν τῶν αὐτοῦ πάντα ἐνυπάρχειν. ∆εῖ τοίνυν καὶ τοῦ ἀεὶ εἶναι. ∆εῖ τοίνυν καὶ τοῦ µέλλοντος
ἤδη παρόντος εἶναι. Οὐ δὴ ὕστερόν τι ἐν ἐκείνῳ, ἀλλὰ τὸ ἤδη ἐκεῖ παρὸν ὕστερον ἐν ἄλλῳ γίνεται. Εἰ
οὖν  ἤδη  πάρεστι  τὸ  µέλλον,  ἀνάγκη  οὕτω  παρεῖναι,  ὡς  προνενοηµένον  εἰς  τὸ  ὕστερον·  τοῦτο  δέ
ἐστιν, ὡς µ
  ηδὲν δεῖσθαι µ
  ηδενὸς τότε, τοῦτο δέ ἐστι µ
  ηδὲν ἐλλείψοντος. Πάντα ἄρα ἤδη ἦν καὶ ἀεὶ ἦν
καὶ  οὕτως  ἦν,  ὡς  εἰπεῖν  ὕστερον  τόδε  µετὰ  τόδε·  ἐκτεινόµενον  µὲν  γὰρ  καὶ  οἷον  ἁπλούµενον  ἔχει
δεικνύναι τόδε µετὰ τόδε, ὁµοῦ δὲ ὂν πᾶν τόδε· τοῦτο δέ ἐστιν ἔχον ἐν ἑαυτῷ καὶ τὴν αἰτίαν. ∆ιὸ καὶ
ἐντεῦθεν ἄν τις οὐχ ἧττον καταµάθοι τὴν νοῦ φύσιν, ἣν καὶ πλέον τῶν ἄλλων ὁρῶµεν· οὐδ' ὧς ὅσον
ἐστὶ τὸ νοῦ χρῆµα ὁρῶµεν. Τὸ µὲν γὰρ «ὅτι» δίδοµεν αὐτὸν ἔχειν, τὸ δὲ «διότι» οὐκέτι, ἤ, εἰ δοίηµεν,
χωρίς.  Καὶ  ὁρῶµεν  ἄνθρωπον  ἢ  ὀφθαλµόν,  εἰ  τύχοι,  ὥσπερ  ἄγαλµα  ἢ  ἀγάλµατος·  τὸ  δέ  ἐστιν  ἐκεῖ
ἄνθρωπος καὶ διὰ τί ἄνθρωπος, εἴπερ καὶ νοερὸν αὐτὸν δεῖ τὸν ἐκεῖ ἄνθρωπον εἶναι, καὶ ὀφθαλµὸς
καὶ διὰ τί· ἢ οὐκ ἂν ὅλως εἴη, εἰ µὴ διὰ τί. Ἐνταῦθα δὲ ὥσπερ ἕκαστον τῶν µερῶν χωρίς, οὕτω καὶ τὸ
«διὰ τί». Ἐκεῖ δ' ἐν ἑνὶ πάντα, ὥστε ταὐτὸν τὸ πρᾶγµα καὶ τὸ «διὰ τί» τοῦ πράγµατος. Πολλαχοῦ δὲ
καὶ  ἐνταῦθα  τὸ  πρᾶγµα  καὶ  τὸ«διὰ  τί»  ταὐτόν, <οἷον  τί>  ἐστιν  <ἔκλειψις>.  Τί  οὖν  κωλύει  καὶ
ἕκαστον διὰ τί εἶναι καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων, καὶ τοῦτο εἶναι τὴν οὐσίαν ἑκάστου; µᾶλλον δὲ ἀνάγκη· καὶ
πειρωµένοις οὕτως τὸ τί ἦν εἶναι λαµβάνειν ὀρθῶς συµβαίνει. Ὃ γάρ ἐστιν ἕκαστον, διὰ τοῦτό ἐστι.

Λέγω δὲ οὐχ, ὅτι τὸ εἶδος ἑκάστῳ αἴτιον τοῦ εἶναι – τοῦτο µὲν γὰρ ἀληθές – ἀλλ' ὅτι, εἰ καὶ αὐτὸ τὸ
εἶδος  ἕκαστον  πρὸς  αὐτὸ  ἀναπτύττοις,  εὑρήσεις  ἐν  αὐτῷ  τὸ  «διὰ  τί».  Ἀργὸν  µὲν  γὰρ  ὂν  καὶ  ζωὴν
<µὴ> ἔχον τὸ«διὰ τί» οὐ πάντως ἔχει, εἶδος δὲ ὂν καὶ νοῦ ὂν πόθεν ἂν λάβοι τὸ «διὰ τί»; Εἰ δὲ παρὰ
νοῦ  τις  λέγοι,  οὐ  χωρίς  ἐστιν,  εἴ  γε  καὶ  αὐτό  ἐστιν·  εἰ  οὖν  δεῖ  ἔχειν  ταῦτα  µηδενὶ  ἐλλείποντα,  µηδὲ
τῷ«διὰ  τί»  ἐλλείπειν.  Νοῦς  δὲ  ἔχει  τὸ  διὰ  τί  οὕτως  ἕκαστον  τῶν  ἐν  αὐτῷ·  τὰ  δὲ  ἐν  αὐτῷ  αὐτὸς
ἕκαστον ἂν εἴη τῶν ἐν αὐτῷ, ὥστε µηδὲν προσδεῖσθαι τοῦ διὰ τί γέγονεν, ἀλλ' ὁµοῦ γέγονε καὶ ἔχει
ἐν αὐτῷ τὴν τῆς ὑποστάσεως αἰτίαν. Γεγονὸς δὲ οὐκ εἰκῆ οὐδὲν ἂν παραλελειµµένον ἔχοι τοῦ «διὰ
τί», ἀλλὰ πᾶν ἔχον ἔχει καὶ τὸ καλῶς ὁµοῦ τῆς αἰτίας. Καὶ τοῖς ἄρα µεταλαµβάνουσιν οὕτω δίδωσιν,
ὡς  τὸ  «διὰ  τί»  ἔχειν.  Καὶ  µήν,  ὥσπερ  ἐν  τῷδε  τῷ  παντὶ  ἐκ  πολλῶν  συνεστηκότι  συνείρεται  πρὸς
ἄλληλα τὰ πάντα, καὶ ἐν τῷ πάντα εἶναι ἔστι καὶ τὸ διότι ἕκαστον – ὥσπερ καὶ ἐφ' ἑκάστου τὸ µέρος
πρὸς τὸ ὅλον ἔχον ὁρᾶται – οὐ τούτου γενοµένου, εἶτα τούτου µετὰ τόδε, ἀλλὰ πρὸς ἄλληλα ὁµοῦ
τὴν  αἰτίαν  καὶ  τὸ  αἰτιατὸν  συνιστάντων,  οὕτω  χρὴ  πολὺ  µᾶλλον  ἐκεῖ  τά  τε  πάντα  πρὸς  τὸ  ὅλον
ἕκαστα καὶ ἕκαστον πρὸς αὐτό. Εἰ οὖν ἡ συνυπόστασις ὁµοῦ πάντων καὶ οὐκ εἰκῆ πάντων καὶ δεῖ µὴ
ἀπηρτῆσθαι, ἐν αὐτοῖς ἂν ἔχοι τὰ αἰτιατὰ τὰς αἰτίας, καὶ τοιοῦτον ἕκαστον, οἷον ἀναιτίως τὴν αἰτίαν
ἔχειν. Εἰ οὖν µὴ ἔχει αἰτίαν τοῦ εἶναι, αὐτάρκη δέ ἐστι καὶµεµονωµένα αἰτίας ἐστίν, εἴη ἂν ἐν αὐτοῖς
ἔχοντα σὺν αὐτοῖς τὴν αἰτίαν. Καὶ γὰρ αὖ εἰ µηδέν ἐστι µάτην ἐκεῖ, πολλὰ δὲ ἐν ἑκάστῳ ἐστί, πάντα
ὅσα  ἔχει  ἔχοις  ἂν  εἰπεῖν  διότι  ἕκαστον.  Προῆν  ἄρα  καὶ  συνῆν  τὸ  διότι  ἐκεῖ  οὐκ  ὂν  διότι,  ἀλλ'  ὅτι·
µᾶλλον δὲ ἄµφω ἕν. Τί γὰρ ἂν καὶ περιττὸν εἶχε νοῦ, ὡς ἂν νοῦ νόηµα µ
  ὴ τοιοῦτον ὂν, οἷον µ
  ὴ τέλεον
γέννηµα;  Εἰ  οὖν  τέλεον,  οὐκ  ἔστιν  εἰπεῖν  ὅτῳ  ἐλλείπει,  οὐδὲ  διὰ  τί  τοῦτο  οὐ  πάρεστι.  Παρὸν  ἄρα
ἔχοις  ἂν  εἰπεῖν  διότι  πάρεστιν·  ἐν  ἄρα  τῇ  ὑποστάσει  τὸ  διὰ  τί·  ἐν  ἑκάστῳ  τοίνυν  νοήµατι  καὶ
ἐνεργήµατι οἷον καὶ ἀνθρώπου πᾶς προεφάνη ὁ ἄνθρωπος συµφέρων ἑαυτὸν αὐτῷ, καὶ πάντα ὅσα
ἔχει  ἐξ  ἀρχῆς  ὁµοῦ  ἔχων  ἕτοιµός  ἐστιν  ὅλος.  Εἶτα,  εἰ  µὴ  πᾶς  ἐστιν,  ἀλλὰ  δεῖ  τι  αὐτῷ  προςθεῖναι,
γεννήµατός ἐστιν. Ἔστι δ' ἀεί· ὥστε πᾶς ἐστιν. Ἀλλ' ὁ γινόµενος ἄνθρωπος γενητός. Τί οὖν κωλύει
προβουλεύσασθαι περὶ αὐτοῦ; Ἢ κατ' ἐκεῖνόν ἐστιν, ὥστε οὔτε τι ἀφελεῖν δεῖ οὔτε προσθεῖναι, ἀλλὰ
τὸ βουλεύσασθαι καὶ λελογίσθαι διὰ τὴν ὑπόθεσιν· ὑπέθετο γὰρ γινόµενα. Καὶ οὕτω µὲν ἡ βούλησις
καὶ ὁ λογισµός· τῷ δ' «<ἀεὶ γινόµενα>« ἐνδείξασθαι καὶ ὅτι λογίζεται ἀνεῖλεν. Οὐ γὰρ ἔνι λογίζεσθαι
ἐν  τῷ  ἀεί·  καὶ  γὰρ  αὖ  ἐπιλελησµένου  ἦν,  ὅπως  καὶ  πρότερον.  Εἶτα,  εἰ  µὲν  ἀµείνω  ὕστερον,  οὐκ  ἂν
καλὰ πρότερον· εἰ δ' ἦν καλά, ἔχει τὸ ὡσαύτως. Καλὰ δ' ἐστὶ µετὰ τῆς αἰτίας· ἐπεὶ καὶ νῦν καλόν τι,
ὅτι  πάντα – τοῦτο  γὰρ  καὶ  εἶδος  τὸ  πάντα – καὶ  ὅτι  τὴν  ὕλην  κατέχει·  κατέχει  δέ,  εἰ  µηδὲν  αὐτῆς
ἀµόρφωτον  καταλείποι·  καταλείπει  δέ,  εἴ  τις  µορφὴ  ἐλλείποι,  οἷον  ὀφθαλµὸς  ἢ  ἄλλο  τι·  ὥστε
αἰτιολογῶν πάντα λέγεις. ∆ιὰ τί οὖν ὀφθαλµοί; ἵνα πάντα. Καὶ διὰ τί ὀφρύες; ἵνα πάντα. Καὶ γὰρ εἰ
ἕνεκα  σωτηρίας  λέγοις,  φυλακτικὸν  τῆς  οὐσίας  λέγεις  ἐν  αὐτῇ  ὑπάρχον·  τοῦτο  δὲ  εἶναι
συµβαλλόµενον. Οὕτως ἄρα οὐσία ἦν πρὶν καὶ τοῦτο, καὶ τὸ αἴτιον ἄραµέρος τῆς οὐσίας· καὶ ἄλλο
τοίνυν  τοῦτο,  ὃ  δ'  ἐστί,  τῆς  οὐσίας.  Πάντα  τοίνυν  ἀλλήλοις  καὶ  ἡ  ὅλη  καὶ  τελεία  καὶ  πᾶσα  καὶ  τὸ
καλῶς  µετὰ  τῆς  αἰτίας  καὶ  ἐν  τῇ  αἰτίᾳ,  καὶ  ἡ  οὐσία  καὶ  τὸ  τί  ἦν  εἶναι  καὶ  τὸ  διότι  ἕν.  Εἰ  τοίνυν
ἔγκειται  τὸ  αἰσθητικὸν  εἶναι  καὶ  οὕτως  αἰσθητικὸν  ἐν  τῷ  εἴδει  ὑπὸ  ἀιδίου  ἀνάγκης  καὶ  τελειότητος
νοῦ ἐν αὐτῷ ἔχοντος, εἴπερ τέλειος, τὰς αἰτίας, ὥστε ἡµᾶς ὕστερον ἰδεῖν, ὡς ἄρα ὀρθῶς οὕτως ἔχει –
ἐκεῖ γὰρ ἓν καὶ συµπληρωτικὸν τὸ αἴτιον καὶ οὐχὶ ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖ µόνον νοῦς ἦν, προσετέθη δὲ τὸ
αἰσθητικόν, ὅτε εἰς γένεσιν ἐστέλλετο – πῶς οὐκ ἂν ἐκεῖνος ὁ νοῦς πρὸς τὰ τῇδε ῥέποι; Τί γὰρ ἂν εἴη
αἰσθητικὸν ἢ ἀντιληπτικὸν αἰσθητῶν; Πῶς δ' οὐκ ἄτοπον, ἐκεῖ µὲν αἰσθητικὸν ἐξ ἀιδίου, ἐνταῦθα δὲ
αἰσθάνεσθαι καὶ τῆς ἐκεῖ δυνάµεως τὴν ἐνέργειαν πληροῦσθαι ἐνταῦθα, ὅτε χείρων ἡ ψυχὴ γίγνεται;
Πάλιν  οὖν  πρὸς  ταύτην  τὴν  ἀπορίαν  ἄνωθεν  ληπτέον  τὸν  ἄνθρωπον  ὅστις  ἐκεῖνός  ἐστιν.  Ἴσως  δὲ
πρότερον χρὴ τὸν τῇδε ἄνθρωπον ὅστις ποτέ ἐστιν εἰπεῖν – µήποτε οὐδὲ τοῦτον ἀκριβῶς εἰδότες ὡς
ἔχοντες τοῦτον ἐκεῖνον ζητοῦµεν. Φανείη δ' ἂν ἴσως τισὶν ὁ αὐτὸς οὗτός τε κἀκεῖνος εἶναι. Ἀρχὴ δὲ
τῆς  σκέψεως  ἐντεῦθεν·  ἆρα  ὁ  ἄνθρωπος  οὗτος  λόγος  ἐστὶ  ψυχῆς  ἕτερος  τῆς  τὸν  ἄνθρωπον  τοῦτον
ποιούσης καὶ ζῆν αὐτὸν καὶ λογίζεσθαι παρ  εχοµένης; Ἢ ἡ ψυχὴ ἡ τοιαύτη ὁ ἄνθρωπός ἐστιν; Ἢ ἡ
τῷ  σώµατι  τῷ  τοιῷδε  ψυχὴ  προσχρωµένη;  Ἀλλ'  εἰ  µὲν  ζῷον  λογικὸν  ὁ  ἄνθρωπος,  ζῷον  δὲ  τὸ  ἐκ
ψυχῆς  καὶ  σώµατος,  οὐκ  ἂν  εἴη  ὁ  λόγος  οὗτος  τῇ  ψυχῇ  ὁ  αὐτός.  Ἀλλ'  εἰ  τὸ  ἐκ  ψυχῆς  λογικῆςκαὶ
σώµατος  ὁ  λόγος  τοῦ  ἀνθρώπου,  πῶς  ἂν  εἴη  ὑπόστασις  ἀίδιος,  τούτου  τοῦ  λόγου  τοῦ  τοιούτου
ἀνθρώπου  γινοµένου,  ὅταν  σῶµα  καὶ  ψυχὴ  συνέλθῃ;  Ἔσται  γὰρ  ὁ  λόγος  οὗτος  δηλωτικὸς  τοῦ
ἐσοµένου,  οὐχ  οἷος  ὅν  φαµεν  αὐτοάνθρωπος,  ἀλλὰ  µᾶλλον  ἐοικὼς  ὅρῳ,  καὶ  τοιούτῳ  οἵῳ  µηδὲ
δηλωτικῷ τοῦ τί ἦν εἶναι. Οὐδὲ γὰρ εἴδους ἐστὶ τοῦ ἐνύλου, ἀλλὰ τὸ συναµφότερον δηλῶν, ὅ ἐστιν
ἤδη. Εἰ δὲ τοῦτο, οὔπω εὕρηται ὁ ἄνθρωπος· ἦν γὰρ ὁ κατὰ τὸν λόγον. Εἰ δέ τις λέγοι «τὸν λόγον δεῖ
τὸν τῶν τοιούτων εἶναι συναµφότερόν τι, τόδ' ἐν τῷδε», καθ' ὅ ἐστιν ἕκαστον, οὐκ ἀξιοῖ λέγειν· χρὴ
δέ, καὶ εἰ ὅτι µάλιστα τῶν ἐνύλων εἰδῶν καὶ µετὰ ὕλης τοὺς λόγους χρὴ λέγειν, ἀλλὰ τὸν λόγον αὐτὸν
τὸν  πεποιηκότα,  οἷον  τὸν  ἄνθρωπον,  λαµβάνειν  καὶ  µάλιστα,  ὅσοι  <τὸ  τί  ἦν  εἶναι>  ἀξιοῦσιν  ἐφ'
ἑκάστου ὁρίζεσθαι, ὅταν κυρίως ὁρίζωνται. Τί οὖν ἐστι τὸ εἶναι ἀνθρώπῳ; Τοῦτο δ' ἐστί, τί ἐστι τὸ
πεποιηκὸς  τοῦτον  τὸν  ἄνθρωπον  ἐνυπάρχον,  οὐ  χωριστόν;  Ἆρ'  οὖν  αὐτὸς  ὁ  λόγος  ζῷόν  ἐστι
λογικόν, ἢ τὸ συναµφότερον, αὐτὸς δέ τις ποιητικὸς ζῴου λογικοῦ; Τίς ὢν αὐτός; Ἢ τὸ ζῷον ἀντὶ
ζωῆς  λογικῆς  ἐν  τῷ  λόγῳ.  Ζωὴ  τοίνυν  λογικὴ  ὁ  ἄνθρωπος.  Ἆρ'  οὖν  ζωὴ  ἄνευ  ψυχῆς;  Ἢ  γὰρ  ἡ
ψυχὴπαρέξεται τὴν ζωὴν τὴν λογικὴν καὶ ἔσται ὁ ἄνθρωπος ἐνέργεια ψυχῆς καὶ οὐκ οὐσία, ἢ ἡ ψυχὴ
ὁ ἄνθρωπος ἔσται. Ἀλλ' εἰ ἡ ψυχὴ ἡ λογικὴ ὁ ἄνθρωπος ἔσται, ὅταν εἰς ἄλλο ζῷον ἴῃ ἡ ψυχή, πῶς
οὐκ  ἄνθρωπος; Λόγον  τοίνυν  δεῖ  τὸν  ἄνθρωπον  ἄλλον  παρὰ  τὴν  ψυχὴν  εἶναι.  Τί  κωλύει

συναµφότερόν  τι  τὸν  ἄνθρωπον  εἶναι,  ψυχὴν  ἐν  τοιῷδε  λόγῳ,  ὄντος  τοῦ  λόγου  οἷον  ἐνεργείας
τοιᾶσδε,  τῆς  δὲ  ἐνεργείας  µὴ  δυναµένης  ἄνευ  τοῦ  ἐνεργοῦντος  εἶναι;  Οὕτω  γὰρ  καὶ  οἱ  ἐν  τοῖς
σπέρµασι λόγοι· οὔτε γὰρ ἄνευ ψυχῆς οὔτε ψυχαὶ ἁπλῶς. Οἱ γὰρ λόγοι οἱ ποιοῦντες οὐκ ἄψυχοι, καὶ
θαυµαςτὸν  οὐδὲν  τὰς  τοιαύτας  οὐσίας  λόγους  εἶναι.  Οἱ  οὖν  δὴ  ποιοῦντες  ἄνθρωπον  λόγοι  ποίας
ψυχῆς  ἐνέργειαι;  ἆρα  τῆς  φυτικῆς;  Ἢ  τῆς  ζῷον  ποιούσης,  ἐναργεστέρας  τινὸς  καὶ  αὐτὸ  τοῦτο
ζωτικωτέρας.  Ἡ  δὲ  ψυχὴ  ἡ  τοιαύτη  ἡ  ἐγγενοµένη  τῇ  τοιαύτῃ  ὕλῃ,  ἅτε  οὖσα  τοῦτο,  οἷον  οὕτω
διακειµένη καὶ ἄνευ τοῦ σώµατος, ἄνθρωπος, ἐν σώµατι δὲ µορφώσασα κατ' αὐτὴν καὶ ἄλλο εἴδωλον
ἀνθρώπου ὅσον ἐδέχετο τὸ σῶµα ποιήσασα, ὥσπερ καὶ τούτου αὖ ποιήσει ὁ ζωγράφος ἔτι ἐλάττω
ἄνθρωπόν  τινα,  τὴν  µορφὴν  ἔχει  καὶ  τοὺς  λόγους  ἢ  τὰ  ἤθη,  τὰς  διαθέσεις,  τὰς  δυνάµεις  ἀµυδράς,
πάντα, ὅτι µὴ οὗτος πρῶτος· καὶ δὴ καὶ εἴδη αἰσθήσεων ἄλλων, αἰσθήσεις ἄλλας ἐναργεῖς δοκούσας
εἶναι,  ἀµυδροτέρας  δὲ  ὡς  πρὸς  τὰς  πρὸ  αὐτῶν  καὶ  εἰκόνας.  Ὁ  δὲ  ἐπὶ  τούτῳ  ἄνθρωπος  ψυχῆς  ἤδη
θειοτέρας,  ἐχούσης  βελτίω  ἄνθρωπον  καὶ  αἰσθήσεις  ἐναργεςτέρας.  Καὶ  εἴη  ἂν  ὁ  Πλάτων  τοῦτον
ὁρισάµενος, προςθεὶς δὲ τὸ <χρωµένην σώµατι>, ὅτι ἐποχεῖται τῇ ἥτις προσχρῆται πρώτως σώµατι,
ἡ  δὲ  δευτέρως  ἡ  θειοτέρα.  Ἤδη  γὰρ  αἰσθητικοῦ  ὄντος  τοῦ  γενοµένου  ἐπηκολούθησεν  αὕτη
τρανοτέραν  ζωὴν  διδοῦσα·  µᾶλλον  δ'  οὐδ'  ἐπηκολούθησεν,  ἀλλὰ  οἷον  προσέθηκεν  αὐτήν·  οὐ  γὰρ
ἐξίσταται τοῦ νοητοῦ, ἀλλὰ συναψαµένη οἷον ἐκκρεµαµένην ἔχει τὴν κάτω συµµίξασα ἑαυτὴν λόγῳ
πρὸς λόγον. Ὅθεν καὶ ἀµυδρὸς οὗτος ὢν ἐγένετο φανερὸς τῇ ἐλλάµψει. Πῶς οὖν ἐν τῇ κρείττονι τὸ
αἰσθητικόν;  Ἢ  τὸ  αἰσθητικὸν  τῶν  ἐκεῖ  ἂν  αἰσθητῶν,  καὶ  ὡς  ἐκεῖ  τὰ  αἰσθητά.  ∆ιὸ  καὶ  οὕτως
αἰσθάνεται  τὴν  αἰσθητὴν  ἁρµονίαν,  τῇ  δὲ  αἰςθήσει  παραδεξαµένου  τοῦ  αἰσθητικοῦ  ἀνθρώπου  καὶ
συναρ-µόσαντος εἰς ἔσχατον πρὸς τὴν ἐκεῖ ἁρµονίαν, καὶ πυρὸς ἐναρµόσαντος πρὸς τὸ ἐκεῖ πῦρ, οὗ
αἴσθησις ἦν ἐκείνῃ τῇ ψυχῇ ἀνάλογον <τῇ> τοῦ πυρὸς τοῦ ἐκεῖ φύσει. Εἰ γὰρ ἦν ἐκεῖ σώµατα ταῦτα,
ἦσαν αὐτῶν τῇ ψυχῇ αἰσθήσεις καὶ ἀντιλήψεις· καὶ ὁ ἄνθρωπος ὁ ἐκεῖ, ἡ τοιαύτη ψυχή, ἀντιληπτικὴ
τούτων, ὅθεν καὶ ὁ ὕστερος ἄνθρωπος, τὸ µίµηµα, εἶχε τοὺς λόγους ἐν µιµήσει· καὶ ὁ ἐν νῷ ἄνθρωπος
τὸν πρὸ πάντων τῶν ἀνθρώπων ἄνθρωπον. Ἐλλάµπει δ' οὗτος τῷ δευτέρῳ καὶ οὗτος τῷ τρίτῳ· ἔχει
δέ πως πάντας ὁ ἔσχατος, οὐ γινόµενος ἐκεῖνοι, ἀλλὰ παρακείµενος ἐκείνοις. Ἐνεργεῖ δὲ ὁ µὲν ἡµῶν
κατὰ τὸν ἔσχατον, τῷ δέ τι καὶ παρὰ τοῦ πρὸ αὐτοῦ, τῷ δὲ καὶ παρὰ τοῦ τρίτου ἡ ἐνέργεια, καὶ ἔστιν
ἕκαστος καθ' ὃν ἐνεργεῖ, καίτοι πάντας ἕκαστος ἔχει καὶαὖ οὐκ ἔχει. Τοῦ δὲ σώµατος χωρισθείσης
τῆς τρίτης ζωῆς καὶ τοῦ τρίτου ἀνθρώπου, εἰ συνέποιτο ἡ δευτέρα, συνέποιτο δὲ µὴ χωριςθεῖσα τῶν
ἄνω, οὗ ἐκείνη καὶ αὕτη λέγεται εἶναι. Μεταλαβούσης δὲ θήρειον σῶµα θαυµάζεται δέ, πῶς λόγος
οὖσα  ἀνθρώπου.  Ἢ  πάντα  ἦν,  ἄλλοτε  δὲ  ἐνεργεῖ  κατ'  ἄλλον.  Καθαρὰ  µὲν  οὖν  οὖσα  καὶ  πρὶν
κακυνθῆναι ἄνθρωπον θέλει καὶ ἄνθρωπός ἐστι· καὶ γὰρ κάλλιον τοῦτο, καὶ τὸ κάλλιον ποιεῖ. Ποιεῖ
δὲ καὶ δαίµονας προτέρους, ὁµοειδεῖς τῇ <ἣ> ἄνθρωπον· καὶ ὁ πρὸ αὐτῆς δαιµονιώτερος, µᾶλλον δὲ
θεός,  καὶ  ἔστι  µίµηµαθεοῦ  δαίµων  εἰς  θεὸν  ἀνηρτηµένος,  ὥσπερ  ἄνθρωπος  εἰς  ἄνθρωπον.  Οὐ  γὰρ
λέγεται  θεός,  εἰς  ὃν  ὁ  ἄνθρωπος.  Ἔχει  γὰρ  διαφοράν,  ἣν  ἔχουσι  ψυχαὶ  πρὸς  ἀλλήλας,  κἂν  ἐκ  τοῦ
αὐτοῦ ὦσι στίχου. Λέγειν δὲ δεῖ δαίµονας εἶδος δαηµόνων, οὕς φησιν ὁ Πλάτων δαίµονας. Ὅταν δὲ
συνέπηται – τὴν<θήρειον φύσιν> ἑλοµένη – ψυχὴ ἡ συνηρτηµένη τῇ ὅτε ἄνθρωπος ἦν, τὸν ἐν αὐτῇ
λόγον  ἐκείνου  τοῦ  ζῴου  ἔδωκεν.  Ἔχει  γάρ,  καὶ  ἡ  ἐνέργεια  αὕτη  χείρων. Ἀλλ'  εἰ  κακυνθεῖσα  καὶ
χείρων γενοµένη πλάττει θήρειον φύσιν, οὐκ ἦν ὃ ἐξ ἀρχῆς βοῦν ἐποίει ἢ ἵππον, καὶ ὁ λόγος δὲ ἵππου
καὶ ἵππος παρὰ φύσιν. Ἢ ἔλαττον, οὐ µὴν παρὰ φύσιν, ἀλλ' ἐκεῖνό πως καὶ ἐξ ἀρχῆς ἵππος ἢ κύων.
Καὶ  εἰ  µὲν  ἕξει,  ποιεῖ  τὸ  κάλλιον,  εἰ  δὲ  µή,  ὃ  δύναται,  ἥ  γε  ποιεῖν  προσταχθεῖσα·  οἷα  καὶ  οἱ  πολλὰ
εἴδη  ποιεῖν  εἰδότες  δηµιουργοί,  εἶτα  τοῦτο  ποιοῦντες,  ἢ  ὃ  προςετάχθησαν,  ἢ  ὃ  ἡ  ὕλη  ἐθέλει  τῇ
ἐπιτηδειότητι.  Τί  γὰρ  κωλύει  τὴν  µὲν  δύναµιν  τῆς  τοῦ  παντὸς  ψυχῆς  προϋπογράφειν,  ἅτε  λόγον
πάντα  οὖσαν,  πρὶν  καὶ  παρ'  αὐτῆς  ἥκειν  τὰς  ψυχικὰς  δυνάµεις,  καὶ  τὴν  προϋπογραφὴν  οἷον
προδρόµους  ἐλλάµψεις  εἰς  τὴν  ὕλην  εἶναι,  ἤδη  δὲ  τοῖς  τοιούτοις  ἴχνεσιν  ἐπακολουθοῦσαν  τὴν
ἐξεργαζοµένην  ψυχὴν  κατὰ  µέρη  τὰ  ἴχνη  διαρθροῦσαν  ποιῆσαι  καὶ  γενέσθαι  ἑκάστην  τοῦτο,  ᾧ
προσῆλθε  σχηµατίσασα  ἑαυτήν,  ὥσπερ  τὸν  ἐν  ὀρχήσει  πρὸς  τὸ  δοθὲν  αὐτῷ  δρᾶµα;  Ἀλλὰ  γὰρ
ἐπισπόµενοι τῷ ἐφεξῆς εἰς τοῦτο ἥκοµεν. Ἦν δὲ ἡµῖν ὁ λόγος, τὸ αἰσθητικὸν ὅπως τοῦ ἀνθρώπου καὶ
πῶς  οὐκ  ἐκεῖνα  πρὸς  γένεσιν  βλέπει·  καὶ  ἡµῖν  ἐφαίνετο  καὶ  ὁ  λόγος  ἐδείκνυεν  οὐκ  ἐκεῖνα  πρὸς  τὰ
τῇδε βλέπειν, ἀλλὰ ταῦτα εἰς ἐκεῖνα ἀνηρτῆσθαι καὶ µιµεῖσθαι ἐκεῖνα, καὶ τοῦτον τὸν ἄνθρωπον παρ'
ἐκείνου  ἔχοντα  τὰς  δυνάµεις  πρὸς  ἐκεῖνα,  καὶ  συνεζεῦχθαι  ταῦτα  τὰ  αἰσθητὰ  τούτῳ,  ἐκεῖνα  δ'
ἐκείνῳ· ἐκεῖνα γὰρ τὰ αἰσθητά, ἃ οὕτως ὠνοµάσαµεν, ὅτι ἀσώµατα, ἄλλον δὲ τρόπον ἐν ἀντιλήψει,
καὶ  τήνδε  τὴν  αἴσθησιν  ἀµυδροτέραν  οὖσαν  τῆς  ἐκεῖ  ἀντιλήψεως,  ἣν  ὠνοµάζοµεν  αἴσθησιν,  ὅτι
σωµάτων  ἦν,  ἐναργεστέραν  εἶναι.  Καὶ  διὰ  τοῦτο  καὶ  τοῦτον  αἰσθητικόν,  ὅτι  ἐλαττόνως  καὶ
ἐλαττόνων ἀντιληπτικὸς εἰκόνων ἐκείνων· ὥστε εἶναι τὰς αἰσθήσεις ταύτας ἀµυδρὰς νοήσεις, τὰς δὲ
ἐκεῖ νοήσεις ἐναργεῖς αἰσθήσεις. Ἀλλὰ τὸ µὲν αἰσθητικὸν οὕτως. Τὸ δὲ «ἵππος» ὅλως καὶ ἕκαστον
τῶν  ζῴων  ἐκεῖ  πῶς  οὐ  πρὸς  τὰ  ἐνταῦθα  ἐθέλει  βλέπειν;  Ἀλλ'  εἰ  µέν,  ἵνα  ἐνταῦθα  ἵππος  γένοιτο  ἢ
ἄλλο τι ζῷον, ἐξεῦρε νόησιν ἵππου; Καίτοι πῶς οἷόν τε ἦν βουλόµενον ἵππον ποιῆσαι νοῆσαι ἵππον;
Ἤδη  γὰρ  δῆλον  ὅτι  ὑπῆρχεν  ἵππου  νόησις,  εἴπερ  ἠβουλήθη  ἵππον  ποιῆσαι·  ὥστε  οὐκ  ἔστιν,  ἵνα
ποιήσῃ, νοῆσαι, ἀλλὰ πρότερον εἶναι τὸν µὴ γενόµενον ἵππον πρὸ τοῦ µετὰ ταῦτα ἐσοµένου. Εἰ οὖν
πρὸ τῆς γενέσεως ἦν καὶ οὐχ, ἵνα γένηται, ἐνοήθη, οὐ πρὸς τὰ τῇδε βλέπων εἶχε παρ' ἑαυτῷ ὃς εἶχε
τὸν ἐκεῖ ἵππον, οὐδ' ἵνα τὰ τῇδε ποιήσῃ, εἶχε τοῦτόν τε καὶ τὰ ἄλλα, ἀλλὰ ἦν µὲν ἐκεῖνα, ταῦτα δὲ
ἐπηκολούθει ἐξ ἀνάγκης ἐκείνοις· οὐ γὰρ ἦν στῆναι µέχρι τῶν ἐκεῖ. Τίς γὰρ ἂν ἔστησε δύναµιν µένειν
τε  καὶ  προϊέναι  δυναµένην;  Ἀλλὰ  διὰ  τί  ἐκεῖ  ζῷα  ταῦτα; Τί γὰρ  ἐν  θεῷ  ταῦτα;  Τὰ  µὲν  γὰρ  λογικὰ

ἔστω·  ἀλόγων  δὲ  τοσοῦτον  πλῆθος  τί  τὸ  σεµνὸν  ἔχει;  Τί  δὲ  οὐ  τοὐναντίον;  Ὅτι  µὲν  οὖν  πολλὰ  δεῖ
τοῦτο τὸ ἓν εἶναι ὂν µετὰ τὸ πάντη ἕν, δῆλον· ἢ οὐκ ἂν ἦν µετ' ἐκεῖνο, ἀλλ' ἐκεῖνο. Μετ' ἐκεῖνο δὲ ὂν
ὑπὲρ µὲν ἐκεῖνο πρὸς τὸ µᾶλλον ἓν γενέσθαι οὐκ ἦν, ἐλλεῖπον δ'   ἐκείνου· τοῦ δ' ἀρίστου ὄντος ἑνὸς
ἔδει πλέον ἢ ἓν εἶναι· τὸ γὰρ πλῆθος ἐν ἐλλείψει. Τί οὖν κωλύει δυάδα εἶναι; Ἢ ἑκάτερον τῶν ἐν τῇ
δυάδι  οὐχ  οἷόν  τε  ἦν  ἓν  παντελῶς  εἶναι,  ἀλλὰ  πάλιν  αὖ  δύο  τοὐλάχιστον  εἶναι,  καὶ  ἐκείνων  αὖ
ὡσαύτως· εἶτα καὶ κίνησις ἦν ἐν τῇ δυάδι τῇ πρώτῃ καὶ στάσις, ἦν δὲ καὶ νοῦς, καὶ ζωὴν ἦν ἐν αὐτῇ·
καὶ τέλεος νοῦς καὶ ζωὴ τελεία. Ἦν τοίνυν οὐχ ὡς νοῦς εἷς, ἀλλὰ πᾶς καὶ πάντας τοὺς καθ' ἕκαστα
νοῦς  ἔχων  καὶ  τοσοῦτος  ὅσοι  πάντες,  καὶ  πλείων·  καὶ  ἔζη  οὐχ  ὡς  ψυχὴ  µία,  ἀλλ'  ὡς  πᾶσαι,  καὶ
πλείων, δύναµιν εἰς τὸ ποιεῖν ψυχὰς ἑκάστας ἔχων, καὶ <ζῷονπαντελὲς> ἦν, οὐκ ἄνθρωπον ἐν αὐτῷ
µόνον ἔχων· µόνον γὰρ ἄνθρωπος ἐνταῦθα ἦν. Ἀλλ' ἔστω,φήσει τις, τὰ τίµια τῶν ζῴων· πῶς αὖ τὰ
εὐτελῆ  καὶ  τὰ  ἄλογα  ἦν;  Τὸ  εὐτελὲς  δηλονότι  τῷ  ἀλόγῳ  ἔχοντα,  εἰ  τῷ  λογικῷ  τὸ  τίµιον·  καὶ  εἰ  τῷ
νοερῷ τὸ τίµιον, τῷ ἀνοήτῳ τὸ ἐναντίον. Καίτοι πῶς ἀνόητον ἢ ἄλογον ἐκείνου ὄντος ἐν ᾧ ἕκαστα ἢ
ἐξ οὗ; Πρὸ δὴ τῶν περὶ ταῦτα καὶ πρὸς ταῦτα λεχθησοµένων λάβωµεν, ὡς ὁ ἄνθρωπος ὁ ἐνταῦθα οὐ
τοιοῦτός  ἐστιν,  οἷος  ἐκεῖνος,  ὥστε  καὶ  τὰ  ἄλλα  ζῷα  οὐχ  οἷα  τὰ  ἐνταῦθα  κἀκεῖ,  ἀλλὰ  µειζόνως  δεῖ
ἐκεῖνα λαµβάνειν· εἶτα οὔτε τὸ λογικὸν ἐκεῖ· ὧδε γὰρ ἴσως λογικός, ἐκεῖ δὲ ὁ πρὸ τοῦ λογίζεσθαι. ∆ιὰ
τί οὖν ἐνταῦθα λογίζεται οὗτος, τὰ δ' ἄλλα οὔ; Ἢ διαφόρου ὄντος ἐκεῖ τοῦ νοεῖν ἔν τε ἀνθρώπῳ καὶ
τοῖς  ἄλλοις  ζῴοις,  διάφορον  καὶ  τὸ  λογίζεσθαι·  ἔνι  γάρ  πως  καὶ  τοῖς  ἄλλοις  ζῴοις  πολλὰ  διανοίας
ἔργα.  ∆ιὰ  τί  οὖν  οὐκ  ἐπίσης  λογικά;  ∆ιὰ      τί  δὲ  ἄνθρωποι  πρὸς  ἀλλήλους  οὐκ  ἐπίσης;  ∆εῖ  δὲ
ἐνθυµεῖσθαι, ὡςτὰς πολλὰς ζωὰς οἷον κινήσεις οὔσας καὶ τὰς πολλὰς νοήσεις οὐκ ἐχρῆν τὰς αὐτὰς
εἶναι,  ἀλλὰ  καὶ  ζωὰς  διαφόρους  καὶ  νοήσεις  ὡσαύτως·  τὰς  δὲ  διαφοράς  πως  φωτεινοτέρας  καὶ
ἐναργεστέρας, κατὰ τὸ ἐγγὺς δὲ τῶν πρώτων πρώτας καὶ δευτέρας καὶ τρίτας. ∆ιόπερ τῶν νοήσεων
αἱ µὲν θεοί, αἱ δὲ δεύτερόν τι γένος, ἐν ᾧ τὸ λογικὸν ἐπίκλην ἐνταῦθα, ἑξῆς δ' ἀπὸ τούτων τὸ ἄλογον
κληθέν. Ἐκεῖ δὲ καὶ τὸ ἄλογον λεγόµενον λόγος ἦν, καὶ τὸ ἄνουν νοῦς ἦν, ἐπεὶ καὶ ὁ νοῶν ἵπποννοῦς
ἐστι, καὶ ἡ νόησις ἵππου νοῦς ἦν. Ἀλλ' εἰ µὲν νόησις µόνον, ἄτοπον οὐδὲν τὴν νόησιν αὐτὴν νόησιν
οὖσαν  ἀνοήτου  εἶναι·  νῦν  δ'  εἰ  ταὐτὸν  ἡ  νόησις  τῷ  πράγµατι,  πῶς  ἡ  µὲν  νόησις,  ἀνόητον  δὲ  τὸ
πρᾶγµα;  οὕτω  γὰρ  ἂν  νοῦς  ἀνόητον  ἑαυτὸν  ποιοῖ.  Ἢ  οὐκ  ἀνόητον,  ἀλλὰ  νοῦς  τοιόσδε·  ζωὴ  γὰρ
τοιάδε.  Ὡς  γὰρ  ἡτιςοῦν  ζωὴ  οὐκ  ἀπήλλακται  τοῦ  εἶναι  ζωή,  οὕτως  οὐδὲ  νοῦς  τοιόσδε  ἀπήλλακται
τοῦ εἶναι νοῦς· ἐπεὶ οὐδὲ ὁ νοῦς ὁ κατὰ ὁτιοῦν ζῷον ἀπήλλακται αὖ τοῦ νοῦς εἶναι πάντων, οἷον καὶ
ἀνθρώπου,  εἴπερ  ἕκαστον  µέρος,  ὅ  τι  ἂν  λάβῃς,  πάντα  ἀλλ'  ἴσως  ἄλλως.  Ἐνεργείᾳ  µὲν  γὰρ  ἐκεῖνο,
δύναται δὲ πάντα· λαµβάνοµεν δὲ καθ' ἕκαστον τὸ ἐνεργείᾳ·τὸ δ' ἐνεργείᾳ ἔσχατον, ὥστε τοῦδε τοῦ
νοῦ τὸ ἔσχατον ἵππον εἶναι, καὶ ᾗ ἔληξε προϊὼν ἀεὶ εἰς ἐλάττω ζωήν, ἵππον εἶναι, ἄλλον δὲ κατωτέρω
λῆξαι. Ἐξελιττόµεναι γὰρ αἱ δυνάµεις καταλείπουσιν ἀεὶ εἰς τὸ ἄνω· προΐασι δέ τι ἀφιεῖσαι καὶ ἐν τῷ
ἀφεῖναι δὲ ἄλλα ἄλλαι διὰ τὸ ἐνδεὲς τοῦ ζῴου τοῦ φανέντος ἐκ τοῦ ἐλλείποντος ἕτερον ἐξευροῦσαι
προσθεῖναι·  οἷον  ἐπεὶ  οὐκ  ἔστιν  ἔτι  τὸ  ἱκανὸν  εἰς  ζωήν,  ἀνεφάνη  ὄνυξ  καὶ  τὸ  γαµψώνυχον  ἢ  τὸ
καρχαρόδον  ἢ  κέρατος  φύσις·  ὥστε,  ᾗ  κατῆλθεν  ὁ  νοῦς,  ταύτῃ  πάλιν  αὖ  τῷ  αὐτάρκει  τῆς  φύσεως
ἀνακύψαι  καὶ  εὑρεῖν  ἐν  αὐτῷ  τοῦ  ἐλλείποντος  κειµένην  ἴασιν. Ἀλλὰ  πῶς  ἐκεῖ  ἐνέλειπε;  Τί  γὰρ
κέρατα  ἐκεῖ  πρὸς  ἄµυναν;  Ἢ  πρὸς  τὸ  αὔταρκες  ὡς  ζῴου  καὶ  τὸ  τέλεον.  Ὡς  γὰρ  ζῷον  ἔδει  τέλεον
εἶναι, καὶ ὡς νοῦν δὲ τέλεον, καὶ ὡς ζωὴν δὲ τέλεον· ὥστε, εἰ µὴ τοῦτο, ἀλλὰ τοῦτο. Καὶ ἡ διαφορὰ
τῷ ἄλλο ἀντὶ ἄλλου, ἵνα ἐκ πάντων µὲν τὸ τελειότατον ζῷον καὶ ὁ τέλειος νοῦς καὶ ἡ τελειοτάτη ζωή,
ἕκαστον δὲ ὡς ἕκαστον τέλειον. Καὶ µήν, εἰ ἐκ πολλῶν, δεῖ εἶναι αὖ ἕν· ἢ οὐχ οἷόν τε ἐκ πολλῶ µ
ν ὲν
εἶναι, τῶν αὐτῶν δὲ πάντων· ἢ αὔταρκες ἦν ἂν ἕν. ∆εῖ τοίνυν ἐξ ἑτέρων ἀεὶ κατ' εἶδος,ὥσπερ καὶ πᾶν
σύνθετον,  καὶ  σῳζοµένων  ἑκάστων,  οἷαι  καὶ  αἱ  µορφαὶ  καὶ  οἱ  λόγοι.  Αἵ  τε  γὰ µ
ρ ορφαί,  οἷον
ἀνθρώπου, ἐξ ὅσων διαφορῶν, καίτοι τὸ ἐπὶ πᾶσιν ἕν. Καὶ βελτίω καὶ χείρω ἀλλήλων, ὀφθαλµὸς καὶ
δάκτυλος, ἀλλ' ἑνός· καὶ οὐ χεῖρον τὸ πᾶν, ἀλλ' ὅτι οὕτω, βέλτιον· καὶ ὁ λόγος δὲ ζῷον καὶ ἄλλο τι, ὃ
µὴ ταὐτὸν τῷ «ζῷον». Καὶ ἀρετὴ δὲ τὸ κοινὸν καὶ τὸ ἴδιον καὶ τὸ ὅλον καλὸν ἀδιαφόρου τοῦ κοινοῦ
ὄντος. Λέγεται δὲ οὐδ' ὁ οὐρανός – καὶ πολλὰ δὲ φαίνεται – οὐκ ἀτιµάσαι τὴν τῶν ζῴων πάντων
φύσιν, ἐπεὶ καὶ τόδε τὸ πᾶν πάντα ἔχει. Πόθεν οὖν ἔχει; Πάντα οὖν ἔχει ὅσα ἐνταῦθα τἀκεῖ; Ἢ ὅσα
λόγῳ πεποίηται καὶ κατ' εἶδος. Ἀλλ' ὅταν πῦρ ἔχῃ, καὶ ὕδωρ ἔχει, ἔχει δὲ πάντως καὶ φυτά. Πῶς οὖν
τὰ φυτὰ ἐκεῖ; Καὶ πῶς πῦρ ζῇ; Καὶ πῶς γῆ; Ἢ γὰρ ζῇ ἢ οἷον νεκρὰ ἔσται ἐκεῖ, ὥστε µὴ πᾶν τὸ ἐκεῖ
ζῆν. Καὶ τί ὅλως ἐστὶν ἐκεῖ καὶ ταῦτα; Τὰµὲν οὖν φυτὰ δύναιτ' ἂν τῷ λόγῳ συναρµόσαι· ἐπεὶ καὶ τὸ
τῇδε φυτὸν λόγος ἐστὶν ἐν ζωῇ κείµενος. Εἰ δὴ ὁ ἔνυλος λόγος ὁ τοῦ φυτοῦ, καθ' ὃν τὸ φυτόν ἐστι,
ζωή τις ἐστὶ τοιάδε καὶ ψυχή τις, καὶ ὁ λόγος ἕν τι, ἤτοι τὸ πρῶτον φυτόν ἐστιν οὗτος ἢ οὔ, ἀλλὰ πρὸ
αὐτοῦ  φυτὸν  τὸ  πρῶτον,  ἀφ'  οὗ  καὶ  τοῦτο.  Καὶ  γὰρ  ἐκεῖνο  ἕν,  ταῦτα  δὲ  πολλὰ  καὶ  ἀφ'  ἑνὸς  ἐξ
ἀνάγκης.  Εἰ  δὴ  τοῦτο,  δεῖ  πολὺ  πρότερον  ἐκεῖνο  ζῆν  καὶ  αὐτὸ  τοῦτο  φυτὸν  εἶναι,  ἀπ'  ἐκείνου  δὲ
ταῦτα δευτέρως καὶ τρίτως καὶ κατ' ἴχνος ἐκείνου ζῆν. Γῆ δὲ πῶς; Καὶ τί τὸ γῇ εἶναι; Καὶ τίς ἡ ἐκεῖ γῆ
τὸ ζῆν ἔχουσα; Ἢπρότερον τίς αὕτη; Τοῦτο δ' ἐστὶ τί τὸ εἶναι ταύτῃ; ∆εῖ δὴ µορφήν τινα εἶναι καὶ
ἐνταῦθα καὶ λόγον. Ἐκεῖ µὲν οὖν ἐπὶ τοῦ φυτοῦ ἔζη καὶ ὁ τῇδε αὐτοῦ λόγος. Ἆρ' οὖν καὶ ἐν τῇδε τῇ
γῇ; Ἢ εἰ λάβοιµεν τὰ µάλιστα γήινα γεννώµενα καὶ πλαττόµενα ἐν αὐτῇ, εὕροιµεν ἂν καὶ ἐνταῦθα
τὴν  γῆς  φύσιν.  Λίθων  τοίνυν  αὐξήσεις  τε  καὶ  πλάσεις  καὶ  ὀρῶν  ἀναφυοµένων  ἔνδον  µορφώσεις
πάντως  που  λόγου  ἐµψύχου  δηµιουργοῦντος  ἔνδοθεν  καὶ  εἰδοποιοῦντος  χρὴ  νοµίζειν  γίνεσθαι·  καὶ
τοῦτο εἶναι τὸ εἶδος τῆς γῆς τὸ ποιοῦν, ὥσπερ ἐν τοῖς δένδροις τὴν λεγοµένην φύσιν, τῷ δὲ ξύλῳ τοῦ
δένδρου  ἀνάλογον  τὴν  λεγοµένην  εἶναι  γῆν,  καὶ  ἀ
µ
ποτ ηθέντα  τὸν  λίθον  οὕτως  ἔχειν,  ὡς  εἰ  ἐκ  τοῦ
δένδρου  τι  κοπείη,  µὴ  παθόντος  δὲ  τούτου,  ἀλλ'  ἔτι  συνηρτηµένου,  ὡς  τὸ  µὴ  κοπὲν  ἐκ  τοῦ  ζῶντος

φυτοῦ.  Τὴν
µ
δη ιουργοῦσαν  ἐγκαθηµένην  τῇ  γῇ  φύσιν  ζωὴν  ἐν  λόγῳ  ἀνευρόντες  πιστοίµεθα  ἂν  τὸ
ἐντεῦθεν ῥᾳδίως τὴν ἐκεῖ γῆν πολὺ πρότερον ζῶσαν εἶναι καὶ ζωὴν ἔλλογον γῆς, αὐτογῆν καὶ πρώτως
γῆν, ἀφ' ἧς καὶ ἡ ἐνταῦθα γῆ. Εἰ δὲ καὶ τὸ πῦρ λόγος τις ἐν ὕλῃ ἐστὶ καὶ τὰ ἄλλα τὰ τοιαῦτα καὶ οὐκ
ἐκ τοῦ αὐ µ
το άτου πῦρ – πόθεν γάρ; οὐ γὰρ ἐκ παρατρίψεως, ὡς ἄν  τις οἰηθείη· ἤδη γὰρ ὄντος ἐν τῷ
παντὶ πυρὸς ἡ παράτριψις ἐχόντων τῶν παρατριβοµένων σωµάτων· οὐδὲ γὰρ ἡ ὕλη οὕτως δυνάµει,
ὥστε  παρ'  αὐτῆς – εἰ  δὴ  κατὰ  λόγον  δεῖ  τὸ  ποιοῦν  εἶναι  ὡς µορφοῦν,  τί ἂν  εἴη;  ἢ  ψυχὴ  ποιεῖν  πῦρ
δυναµένη· τοῦτο δ' ἐστὶ ζωὴ καὶ λόγος, ἓν καὶ ταὐτὸ ἄµφω. ∆ιὸ καὶ Πλάτων ἐν ἑκάστῳ τούτων ψυχήν
φησιν εἶναι οὐκ ἄλλως ἢ ὡς ποιοῦσαν τοῦτο δὴ τὸ αἰσθητὸν πῦρ. Ἔστιν οὖν καὶ τὸ ἐνταῦθα ποιοῦν
πῦρ ζωή τις πυρίνη, ἀληθέστερον πῦρ. Τὸ ἄρα ἐπέκεινα πῦρ µᾶλλον ὂν πῦρ µᾶλλον ἂν εἴη ἐν ζωῇ· ζῇ
ἄρα καὶ αὐτὸ τὸ πῦρ. Ὁ δ' αὐτὸς λόγος καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων, ὕδατός τε καὶ ἀέρος. Ἀλλὰ διὰ τί οὐκ
ἔµψυχα  καὶ  ταῦτα  ὥσπερἡ  γῆ;  Ὅτι  µὲν  οὖν  καὶ  ταῦτα  ἐν  ζῴῳ  τῷ  παντί,  δῆλόν  που,  καὶ  ὅτι  µέρη
ζῴου· οὐ φαίνεται δὲ ζωὴ ἐν αὐτοῖς, ὥσπερ οὐδ' ἐπὶ τῆς γῆς· συλλογίζεσθαι δὲ ἦν κἀκεῖ καὶ ἐκ τῶν
γινοµένων ἐν αὐτῇ· ἀλλὰ γίνεται καὶ ἐν πυρὶ ζῷα, καὶ ἐν ὕδατι δὲ φανερώτερον· καὶ ἀέρινοι δὲ ζῴων
συστάσεις. Γινόµενον δὲ τὸ πῦρ ἕκαστον καὶ ταχὺ σβεννύµενον τὴν ἐν τῷ ὅλῳ ψυχὴν παρέρχεται εἴς
τε ὄγκον οὐ γεγένηται µένον, ἵν' ἔδειξε τὴν ἐν αὐτῷ ψυχήν· ἀήρ τε καὶ ὕδωρ ὡσαύτως· ἐπεί, εἰ παγείη
πως κατὰ φύσιν, δείξειεν ἄν· ἀλλ' ὅτι ἔδει εἶναι κεχυµένα, ἣν ἔχει οὐ δείκνυσι. Καὶ κινδυνεύει ὅµοιον
εἶναι οἷον τὸ ἐπὶ τῶν ὑγρῶν τῶν ἐν ἡµῖν, οἷον αἵµατος· ἡ µὲν γὰρ σὰρξ ἔχειν δοκεῖ καὶ ὅ τι ἂν σὰρξ
γένηται ἐκ τοῦ αἵµατος, τὸ δ' αἷµα αἴσθησιν οὐ παρεχόµενον ἔχειν οὐ δοκεῖ – καίτοι ἀνάγκη ἐνεῖναι
καὶ  ἐν  αὐτῷ – ἐπεὶ  καὶ  οὐδέν  ἐστι  βίαιον  γινόµενον  περὶ  αὐτό.  Ἀλλ'  ἕτοιµόν  ἐστι  διεστάναι  τῆς
ἐνυπαρχούσης ψυχῆς, οἷον καὶ ἐπὶ τῶν στοιχείων τῶν τριῶν δεῖ νοµίζειν εἶναι· ἐπεὶ καὶ ὅσα ἐξ ἀέρος
συστάντος µᾶλλον ζῷα, ἔχει τὸ µὴ αἰσθάνεσθαι εἰς τὸ παθεῖν. Ὥσπερ δὲ ὁ ἀὴρ τὸ φῶς ἀτενὲς ὂν καὶ
µένον, ἕως µένει, αὐτὸς παρέρχεται, τοῦτον τὸν τρόπον πάρεισι καὶ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ κύκλῳ καὶ οὐ
πάρεισι·  καὶ  τὰ  ἄλλα  ὡσαύτως. Ἀλλὰ  πάλιν  ὧδε  λέγωµεν·  ἐπεὶ  γάρ  φαµεν  πρὸς  οἷον  παράδειγµα
ἐκείνου τόδε τὸ πᾶν εἶναι, δεῖ κἀκεῖ πρότερον τὸ πᾶν ζῷον εἶναι καί, εἰ <παντελὲς> τὸ εἶναι αὐτῷ,
πάντα  εἶναι.  Καὶ  οὐρανὸν  δὴ  ἐκεῖ  ζῷον  εἶναι,  καὶ  οὐκ  ἔ
µ
ρη ον  τοίνυν  ἄστρων  τῶν  ἐνταῦθα  τοῦτο
µ
λεγο ένων οὐρανόν, καὶ τὸ οὐρανῷ εἶναι τοῦτο. Ἔστι δ' ἐκεῖ δηλονότι καὶ γῆ οὐκ ἔρηµος, ἀλλὰ πολὺ
µᾶλλον  ἐζωωµένη,  καὶ  ἔστιν  ἐν  αὐτῇ  ζῷα  ξύµπαντα,  ὅσα  πεζὰ  καὶ  χερσαῖα  λέγεται  ἐνταῦθα,  καὶ
φυτὰ δηλονότι ἐν τῷ ζῆν ἱδρυµένα· καὶ θάλασσα δέ ἐστιν ἐκεῖ, καὶ πᾶν ὕδωρ ἐν ῥοῇ καὶ ζωῇ µ
  ενούσῃ,
καὶ τὰ ἐνὕδατι ζῷα πάντα, ἀέρος τε φύσις τοῦ ἐκεῖ παντὸς µοῖρα, καὶ ζῷα ἀέρια ἐν αὐτῷ ἀνάλογον
αὐτῷ  τῷ  ἀέρι.  Τὰ  γὰρ  ἐν  ζῶντι  πῶς  ἂν  οὐ  ζῶντα,  ὅπου  δὴ  καὶ  ἐνταῦθα;  Πῶς  οὖν  οὐ  πᾶν  ζῷον  ἐξ
ἀνάγκης ἐκεῖ; Ὡς γὰρ ἕκαστον τῶν µεγάλων µερῶν ἐστιν, ἐξ ἀνάγκης οὕτως ἔχει καὶ ἡ τῶν ζῴων ἐν
αὐτοῖς φύσις. Ὅπως οὖν ἔχει καὶ ἔστιν ἐκεῖ οὐρανός, οὕτω καὶ ἔχει καὶ ἔστιν ἐκεῖ τὰ ἐν οὐρανῷ ζῷα
πάντα, καὶ οὐκ ἔστι µὴ εἶναι· ἢ οὐδ' ἐκεῖνα ἔσται. Ὁ οὖν ζητῶν πόθεν ζῷα, ζητεῖ πόθεν οὐρανὸς ἐκεῖ·
τοῦτο δ' ἐστὶ ζητεῖν πόθεν ζῷον, τοῦτο δὲ ταὐτὸν πόθεν ζωὴ καὶ ζωὴ πᾶσα καὶ ψυχὴ πᾶσα καὶ νοῦς ὁ
ξύµπας,  µ
µ
ηδε ιᾶς  ἐκεῖ  πενίας  µηδ'  ἀπορίας  οὔσης,  ἀλλὰ  πάντων  ζωῆς  πεπληρωµένων  καὶ  οἷον
ζεόντων. Ἔστι δ' αὐτῶν ἡ οἷον ῥοὴ ἐκ µιᾶς πηγῆς, οὐχ οἷον ἑνός τινος πνεύµατος ἢ θερµότητος µιᾶς,
ἀλλὰ οἷον εἴ τις ἦν ποιότης µία πάσας ἐν αὐτῇ ἔχουσα καὶ σῴζουσα τὰς ποιότητας, γλυκύτητος µετὰ
εὐωδίας, καὶ ὁµοῦ οἰνώδης ποιότης καὶ χυλῶν ἁπάντων δυνάµεις καὶ
µ
χρω άτων ὄψεις καὶ ὅσα ἁφαὶ
γινώσκουσιν· ἔστωσαν δὲ καὶ ὅσα ἀκοαὶ ἀκούουσι, πάντα µέλη καὶ ῥυθµὸς πᾶς. Ἔστι γὰρ οὔτε νοῦς
ἁπλοῦν, οὔτε ἡ ἐξ αὐτοῦ ψυχή, ἀλλὰ ποικίλα πάντα ὅσῳ ἁπλᾶ, τοῦτο δὲ ὅσῳ µὴ σύνθετα καὶ ὅσῳ
ἀρχαὶ  καὶ  ὅσῳ  ἐνέργειαι.  Τοῦ  µὲν  γὰρ  ἐσχάτου  ἡ  ἐνέργεια  ὡς  ἂν  λήγουσα  ἁπλῆ,  τοῦ  δὲ  πρώτου
πᾶσαι· νοῦς τε κινούµενος κινεῖται µὲν ὡσαύτως καὶ κατὰ ταὐτὰ καὶ ὅµοια ἀεί, οὐ µέντοι ταὐτὸν καὶ
ἕν  τι  ἐ µ
ν έρει,  ἀλλὰ  πάντα·  ἐπεὶ  καὶ  τὸ  ἐν  µέρει  αὖ  οὐχ  ἕν,  ἀλλὰ  καὶ  τοῦτο  ἄπειρον  διαιρούµενον.
Ἀπὸ  τίνος  δέ  φαµεν  ἂν  καὶ  πάντως  ἐπὶ  τί  ὡς  ἔσχατον;  Τὸ  δὲ  µεταξὺ  πᾶν  ἆρα  ὥσπερ  γραµµή,  ἢ
ὥσπερ  ἕτερον  σῶµα  ὁµοιοµερές  τι  καὶ  ἀποίκιλον;  Ἀλλὰ  τί  τὸ
µ
σε νόν;  Εἰ  γὰρ  µ
µ
ηδε ίαν  ἔχει
ἐξαλλαγὴ µ
ν ηδέ τις ἐξεγείρει αὐτὸ εἰς τὸ ζῆν ἑτερότης, οὐδ' ἂν ἐνέργεια εἴη· οὐδὲν γὰρ ἂν ἡ τοιαύτη
κατάστασις µὴ ἐνεργείας διαφέροι. Κἂν κίνησις δὲ ᾖ τοιαύτη, οὐ πανταχῶς, µοναχῶς δ' ἂν εἴη ζωή·
δεῖ  δὲ  πάντα  ζῆν  καὶ  πανταχόθεν  καὶ  οὐδὲν  µὴ  ζῆν.  Ἐπὶ  πάντα  οὖν  κινεῖσθαι  δεῖ,  µᾶλλον  δὲ
κεκινῆσθαι.  Ἁπλοῦν  δὴ  εἰ  κινοῖτο,  ἐκεῖνο  µόνον  ἔχει·  καὶ  ἢ  αὐτὸ  καὶ  οὐ  προὔβη  εἰς  οὐδέν,  ἢ  εἰ
προὔβη, ἄλλο µένον· ὥστε δύο· καὶ εἰ ταὐτὸν τοῦτο ἐκείνῳ, µένει ἓν καὶ οὐ προελήλυθεν, εἰ δ' ἕτερον,
προῆλθε  µετὰ  ἑτερότητος  καὶ  ἐποίησεν  ἐκ  ταὐτοῦ  τινος  καὶ  ἑτέρου  τρίτον  ἕν.  Γενόµενον  δὴ  ἐκ
ταὐτοῦ  καὶ  ἑτέρου  τὸ  γενόµενον  φύσιν  ἔχει  ταὐτὸν  καὶ  ἕτερον  εἶναι·  ἕτερον  δὲ  οὐ  τί,  ἀλλὰ  πᾶν
ἕτερον· καὶ γὰρ τὸ ταὐτὸν αὐτοῦ πᾶν. Πᾶν δὲ ταὐτὸν ὂν καὶ πᾶν ἕτερον οὐκ ἔστιν ὅ τι ἀπολείπει τῶν
ἑτέρων.  Φύσιν  ἄρα  ἔχει  ἐπὶ  πᾶν  ἑτεροιοῦσθαι.  Εἰ  µὲν  οὖν  ἔστι  πρὸ  αὐτοῦ  τὰ  ἕτερα  πάντα,  ἤδη
πάσχοι ἂν ὑπ' αὐτῶν· εἰ δὲ µὴ ἔστιν, οὗτος τὰ πάντα ἐγέννα, µᾶλλον δὲ τὰ πάνταἦν. Οὐκ ἔστιν ἄρα
τὰ  ὄντα  εἶναι  µὴ  νοῦ  ἐνεργήσαντος,  ἐνεργήσαντος  δὲ  ἀεὶ  ἄλλο  µετ'  ἄλλο  καὶ  οἷον  πλανηθέντος
πᾶσαν πλάνην καὶ ἐν αὐτῷ πλανηθέντος, οἷα νοῦς ἐν αὐτῷ ὁ ἀληθινὸς πέφυκε πλανᾶσθαι· πέφυκε δ'
ἐν  οὐσίαις  πλανᾶσθαι  συνθεουσῶν  τῶν  οὐσιῶν  ταῖς  αὐτοῦ  πλάναις.  Πανταχοῦ  δ'  αὐτός  ἐστι·
µένουσαν  οὖν  ἔχει  τὴν  πλάνην.  Ἡ  δὲ  πλάνη  αὐτῷ  ἐν  τῷ  τῆς  <ἀληθείας  πεδίῳ>,  οὗ  οὐκ  ἐκβαίνει.
Ἔχει δὲ καταλαβὼν πᾶν καὶ αὐτῷ ποιήσας εἰς τὸ κινεῖσθαι οἷον τόπον, καὶ ὁ τόπος ὁ αὐτὸς τῷ οὗ
τόπος. Ποικίλον δέ ἐστι τὸ πεδίον τοῦτο, ἵνα καὶ διεξίοι· εἰ δὲ µ
  ὴ κατὰ πᾶν καὶ ἀεὶ ποικίλον, καθόσον
µὴ ποικίλον, ἕστηκεν. Εἰ δ' ἕστηκεν, οὐ νοεῖ· ὥστε καί, εἰ ἔστη, οὐ νενόηκεν· εἰ δὲ τοῦτο, οὐδ' ἔστιν.
Ἔστιν οὖν νόησις· ἡ δὲ κίνησις πᾶσα πληροῦσα οὐσίαν πᾶσαν, καὶ ἡ πᾶσα οὐσία νόησις πᾶσα ζωὴν

περιλαβοῦσα πᾶσαν, καὶ µετ' ἄλλο ἀεὶ ἄλλο, καὶ ὅ τι αὐτοῦ ταὐτόν, καὶ ἄλλο, καὶ διαιροῦντι ἀεὶ τὸ
ἄλλο  ἀναφαίνεται.  Πᾶσα  δὲ  διὰ  ζωῆς  ἡ  πορεία  καὶ  διὰ  ζῴων  πᾶσα,  ὥσπερ  καὶ  τῷ  διὰ  γῆς  ἰόντι
πάντα, ἃ διέξεισι, γῆ, κἂν διαφορὰς ἔχῃ ἡ γῆ. Καὶ ἐκεῖ ἡ µὲν ζωή, δι' ἧς, ἡ αὐτή, ὅτι δὲ ἀεὶ ἄλλη, οὐχ
ἡ αὐτή. Ἀεὶ δ' ἔχων τὴν αὐτὴν διὰ τῶν οὐκ αὐτῶν διέξοδον, ὅτι µὴ ἀµείβει, ἀλλὰ σύνεστι τοῖς ἄλλοις
τὸ ὡσαύτως καὶ κατὰ ταὐτά· ἐὰν γὰρµὴ περὶ τὰ ἄλλα τὰ ὡσαύτως καὶ κατὰ τὰ αὐτά, ἀργεῖ πάντη
καὶ  τὸ  ἐνεργείᾳ  καὶ  ἡ  ἐνέργεια  οὐ
µ
δα οῦ.  Ἔστι  δὲ  καὶ  τὰ  ἄλλα  αὐτός,  ὥστε  πᾶς  αὐτός.  Καὶ  εἴπερ
αὐτός,  πᾶς,  εἰ  δὲ  µή,  οὐκ  αὐτός.  Εἰ  δὲ  πᾶς  αὐτὸς  καὶ  πᾶς,  ὅτι  τὰ  πάντα,  καὶ  οὐδέν  ἐστιν,  ὅ  τι  µὴ
συντελεῖ εἰς τὰ πάντα, οὐδέν ἐστιν  αὐτοῦ, ὅ τι µὴ ἄλλο, ἵνα ἄλλο ὂν καὶ τοῦτο συντελῇ. Εἰ γὰρ µὴ
ἄλλο,  ἀλλὰ  ἄλλῳ  ταὐτόν,  ἐλαττώσει  αὐτοῦ  τὴν  οὐσίαν  ἰδίαν  οὐ  παρεχόµενον  εἰς  συντέλειαν  αὐτοῦ
φύσιν. Ἔστι  δὲ  καὶ  παραδείγµασι  νοεροῖς  χρώµενον  εἰδέναι  οἷόν  ἐστι  νοῦς,  ὡς  οὐκ  ἀνέχεται  οἷον
κατὰ  µονάδαµὴ  ἄλλος  εἶναι.  Τίνα  γὰρ  καὶ  βούλει  εἰς  παράδειγµα  λαβεῖν      λόγον  εἴτε  φυτοῦ  εἴτε
ζῴου; Εἰ γὰρ ἕν τι καὶ µὴ ἓν τοῦτο ποικίλον, οὔτ' ἂν λόγος εἴη, τό τε γενόµενον ὕλη ἂν εἴη τοῦ λόγου
µὴ  πάντα  γενοµένου  εἰς  τὸ  πανταχοῦ  τῆς  ὕλης  ἐµπεσόντα  µηδὲν  αὐτῆς  ἐᾶσαι  τὸ  αὐτὸ  εἶναι.  Οἷον
πρόσωπον  οὐκ  ὄγκος  εἷς,  ἀλλὰ  καὶ  ῥῖνες  καὶ  ὀ
µ
φθαλ οί·  καὶ  ἡ  ῥὶς  οὐχὶ  οὖσα  ἕν,  ἀλλ'  ἕτερον,  τὸ  δ'
ἕτερον αὖ πάλιν αὐτῆς, εἰ ἔµελλε ῥὶς εἶναι· ἓν γάρ τι ἁπλῶς οὖσα ὄγκος ἂν ἦν µόνον. Καὶ τὸ ἄπειρον
οὕτως ἐν νῷ, ὅτι ἂν ὡς <ἓν πολλά>, οὐχ ὡς ὄγκος εἷς, ἀλλ' ὡς λόγος πολὺς ἐν αὐτῷ, ἐν ἑνὶ σχήµατι
νοῦ οἷον περιγραφῇ ἔχων περιγραφὰς ἐντὸς καὶ
µ
σχη ατισµοὺς αὖ ἐντὸς καὶ δυνάµεις καὶ νοήσεις καὶ
τὴν διαίρεσιν µὴ κατ' εὐθύ, ἀλλ' εἰς τὸ ἐντὸς ἀεί, οἷον τοῦ παντὸς ζῴου ἐµπεριεχοµένας ζῴων φύσεις,
καὶ  πάλιν  αὖ  ἄλλας  ἐπὶ  τὰ  µικρότερα  τῶν  ζῴων  καὶ  εἰς  τὰς  ἐλάττους  δυνάµεις,  ὅπου  στήσεται  εἰς
εἶδος ἄτοµον. Ἡ δὲ διαίρεσις ἔγκειται οὐ συγκεχυµένων, καίτοι εἰς ἓν ὄντων, ἀλλ' ἔστιν ἡ λεγοµένη
ἐν τῷ παντὶ φιλία τοῦτο, οὐχ ἡ ἐν τῷδε τῷ παντί µ
· ιµεῖται γὰρ αὕτη ἐκ διεστηκότων οὖσα φίλη· ἡ δὲ
ἀληθὴς πάντα ἓν εἶναι καὶ µήποτε διακριθῆναι. ∆ιακρίνεσθαι δέ φησι τὸ ἐν τῷδε τῷ οὐρανῷ. Ταύτην
οὖν τὴν ζωὴν τὴν πολλὴν καὶ πᾶσαν καὶ πρώτην καὶ µίαν τίς ἰδὼν οὐκ ἐν ταύτῃ εἶναι ἀσπάζεται τὴν
ἄλλην  πᾶσαν  ἀτιµάσας;  Σκότος  γὰρ  αἱ  ἄλλαι  αἱ  κάτω  καὶ  σµικραὶ  καὶ  ἀµυδραὶ  καὶ  ἀτελεῖς  καὶ  οὐ
καθαραὶ καὶ τὰς καθαρὰς µολύνουσαι. Κἂν εἰς αὐτὰς ἴδῃς, οὐκέτι τὰς καθαρὰς οὔτε ὁρᾷς οὔτε ζῇς
ἐκείνας  τὰς  πάσας  ὁµοῦ,  ἐν  αἷς  οὐδέν  ἐστιν  ὅ  τι  µὴ  ζῇ  καὶ  καθαρῶς  ζῇ  κακὸν  οὐδὲν  ἔχον.  Τὰ  γὰρ
κακὰ  ἐνταῦθα,  ὅτι  ἴχνος  ζωῆς  καὶ  νοῦ  ἴχνος·  ἐκεῖ  δὲ  τὸ  ἀρχέτυπον  τὸ  <ἀγαθοειδές>  φησιν,  ὅτι  ἐν
τοῖς εἴδεσι τὸ ἀγαθὸν ἔχει. Τὸ µὲν γάρ ἐστιν ἀγαθόν, ὁ δὲ ἀγαθός ἐστιν ἐν τῷ θεωρεῖν τὸ ζῆν ἔχων·
θεωρεῖ δὲ ἀγαθοειδῆ ὄντα τὰ θεωρούµενα καὶ αὐτά, ἃ ἐκτήσατο, ὅτε ἐθεώρει τὴν τοῦ ἀγαθοῦ φύσιν.
Ἦλθε δὲ εἰς αὐτὸν οὐχ ὡς ἐκεῖ ἦν, ἀλλ' ὡς αὐτὸς ἔσχεν. Ἀρχὴ γὰρ ἐκεῖνος καὶ ἐξ ἐκείνου ἐν τούτῳ
καὶ οὗτος ὁ ποιήσας ταῦτα ἐξ ἐκείνου. Οὐ γὰρ ἦν θέµις βλέποντα εἰς ἐκεῖνον µηδὲν νοεῖν οὐδ' αὖ τὰ
ἐν  ἐκείνῳ·  οὐ  γὰρ  ἂν  αὐτὸς  ἐγέννα.  ∆ύναµιν  οὖν  εἰς  τὸ  γεννᾶν  εἶχε  παρ'ἐκείνου  καὶ  τῶν  αὐτοῦ
πληροῦσθαι γεννηµάτων διδόντος ἐκείνου ἃ µὴ εἶχεν αὐτός. Ἀλλ' ἐξ ἑνὸς αὐτοῦ πολλὰ τούτῳ· ἣν γὰρ
ἐκοµίζετο  δύναµιν  ἀδυνατῶν  ἔχειν  συνέθραυε  καὶ  πολλὰ  ἐποίησε  τὴν  µίαν,  ἵν'  οὕτω  δύναιτο  κατὰ
µέρος  φέρειν.  Ὅ  τι  οὖν  ἐγέννα,  ἀγαθοῦ  ἐκ  δυνάµεως  ἦν  καὶ  ἀγαθοειδὲς  ἦν,  καὶ  αὐτὸς  ἀγαθὸς  ἐξ
ἀγαθοειδῶν,  ἀγαθὸν  ποικίλον.  ∆ιὸ  καὶ  εἴ  τις  αὐτὸνἀπεικάζει  σφαίρᾳ  ζώσῃ  ποικίλῃ,  εἴτε
µ
πα πρόσωπόν  τι  χρῆµα  λάµπον  ζῶσι  προσώποις  εἴτε  ψυχὰς  τὰς  καθαρὰς  πάσας  εἰς  τὸ  αὐτὸ
συνδραµούσας  φαντάζοιτο  οὐκ  ἐνδεεῖς,  ἀλλὰ  πάντα  τὰ  αὐτῶν  ἐχούσας,  καὶ  νοῦν  τὸν  πάντα  ἐπ'
ἄκραις αὐταῖς ἱδρυµένον, ὡς φέγγει νοερῷ καταλάµπεσθαι τὸν τόπον – φανταζόµενος µ
  ὲν οὕτως ἔξω
πως ἄλλος  ὢν ὁρῴη ἄλλον· δεῖ δὲ ἑαυτὸν ἐκεῖνο γενόµενον τὴν θέαν [ἑαυτὸν] ποιήσασθαι. Χρὴ δὲ
µηδ' ἀεὶ ἐν τῷ πολλῷ τούτῳ καλῷ µένειν, µεταβαίνεινδ' ἔτι πρὸς τὸ ἄνω ἀίξαντα, ἀφέντα καὶ τοῦτο,
οὐκ ἐκ τούτου τοῦ οὐρανοῦ, ἀλλ' ἐξ ἐκείνου, θαυµάσαντα τίς ὁ γεννήσας καὶ ὅπως. Ἕκαστον µὲν οὖν
εἶδος, ἕκαστον καὶ ἴδιος οἷον τύπος· ἀγαθοειδὲς δὲ ὂν κοινὸν τὸ ἐπιθέον ἐπὶ πᾶσι πάντα ἔχει. Ἔχει
µὲν οὖν καὶ τὸ ὂν ἐπὶ πᾶσιν, ἔχει δὲ καὶ τὸ ζῷον ἕκαστον ζωῆς κοινῆς ἐπὶ πᾶσιν ὑπαρχούσης, τάχα δ'
ἂν καὶ ἄλλα. Ἀλλὰ καθ' ὅσον ἀγαθὰ καὶ δι' ὅτι ἀγαθά, τί ἂν εἴη; Πρὸς δὴ τὴν τοιαύτην σκέψιν τάχ'
ἂν εἴη προὔργου ἄρξασθαι ἐντεῦθεν. Ἆρα, ὅτε ἑώρα πρὸς τὸ ἀγαθόν, ἐνόει ὡς πολλὰ τὸ ἓν ἐκεῖνο
καὶ ἓν ὂν αὐτὸς ἐνόει αὐτὸν πολλά, µερίζων αὐτὸν παρ' αὐτῷ τῷ νοεῖν µὴ ὅλον ὁµοῦ δύνασθαι; Ἀλλ'
οὔπω νοῦς ἦν ἐκεῖνο βλέπων, ἀλλ' ἔβλεπεν ἀνοήτως. Ἢ φατέον ὡς οὐδὲ ἑώρα πώποτε, ἀλλ' ἔζη µὲν
πρὸς αὐτὸ καὶ ἀνήρτητο αὐτοῦ καὶ ἐπέστραπτο  πρὸς αὐτό,  ἡ δὴ κίνησις αὕτη πληρωθεῖσα τῷ ἐκεῖ
κινεῖσθαι  καὶ  περὶ  ἐκεῖνο  ἐπλήρωσεν  αὐτὸ  καὶ  οὐκέτι  κίνησις  ἦν  µόνον,  ἀλλὰ  κίνησις  διακορὴς  καὶ
πλήρης·  ἑξῆς  δὲ  πάντα  ἐγένετο  καὶ  ἔγνω  τοῦτο  ἐν  συναισθήσει  αὐτοῦ  καὶ  νοῦς  ἤδη  ἦν,  πληρωθεὶς
µέν, ἵν' ἔχῃ, ὃ ὄψεται, βλέπων δὲ αὐτὰ µετὰ φωτὸς παρὰ τοῦ δόντος ἐκεῖνα καὶ τοῦτο κοµιζόµενος.
∆ιὰ τοῦτο οὐ µόνον λέγεται τῆς οὐσίας, ἀλλὰ καὶ τοῦ ὁρᾶσθαι αὐτὴν αἴτιος ἐκεῖνος εἶναι. Ὥσπερ δὲ
ὁ  ἥλιος  τοῦ  ὁρᾶσθαι  τοῖς  αἰσθητοῖς  καὶ  τοῦ  γίνεσθαι  αἴτιος  ὢν  αἴτιός  πως  καὶ  τῆς  ὄψεώς  ἐστιν –
οὔκουν οὔτε ὄψις οὔτε τὰ γινόµενα – οὕτως καὶ ἡ τοῦ ἀγαθοῦ φύσις αἰτία οὐσίας καὶ νοῦ οὖσα καὶ
φῶς κατὰ τὸ ἀνάλογον τοῖς ἐκεῖ ὁρατοῖς καὶ τῷ ὁρῶντι οὔτε τὰ ὄντα οὔτε νοῦς ἐστιν, ἀλλὰ αἴτιος
τούτων  καὶ  νοεῖσθαι  φωτὶ  τῷ  ἑαυτοῦ  εἰς  τὰ  ὄντα  καὶ  εἰς  τὸννοῦν  παρέχων.  Πληρούµενος  µὲν  οὖν
ἐγίνετο, πληρωθεὶς δὲ ἦν, καὶ ὁµοῦ ἀπετελέσθη καὶ ἑώρα. Ἀρχὴ δὲ αὐτοῦ ἐκεῖνο τὸ πρὶν πληρωθῆναι
ἦν·  ἑτέρα  δὲ  ἀρχὴ  οἱονεὶ  ἔξωθεν  ἡ  πληροῦσα  ἦν,  ἀφ'  ἧς  οἷον  ἐτυποῦτο  πληρούµενος. Ἀλλὰ  πῶς
ταῦτα ἐν αὐτῷ καὶ αὐτός, οὐκ ὄντων ἐκεῖ ἐν τῷ πληρώσαντι οὐδ' αὖ ἐν αὐτῷ τῷ πληρουµένῳ; Ὅτε
γὰρ µήπω ἐπληροῦτο, οὐκ εἶχεν. Ἢ οὐκ ἀνάγκη, ὅ τις δίδωσι, τοῦτο ἔχειν, ἀλλὰ δεῖ ἐν τοῖς τοιούτοις
τὸ µὲν διδὸν µεῖζον νοµίζειν, τὸ δὲ διδόµενον ἔλαττον τοῦ διδόντος· τοιαύτη γὰρ ἡ γένεσις ἐν τοῖς
οὖσι. Πρῶτον γὰρ δεῖ τὸ ἐνεργείᾳ εἶναι, τὰ δ' ὕστερα εἶναι δυνάµει τὰ πρὸ αὐτῶν· καὶ τὸ πρῶτον δὲ

ἐπέκεινα τῶν δευτέρων καὶ τοῦ διδοµένου τὸ διδὸν ἐπέκεινα ἦν· κρεῖττον γάρ. Εἴ τι τοίνυν ἐνεργείας
πρότερον,  ἐπέκεινα  ἐνεργείας,  ὥστε  καὶ  ἐπέκεινα  ζωῆς.  Εἰ  οὖν  ζωὴ  ἐν  τούτῳ,  ὁ  διδοὺς  ἔδωκε  µὲν
ζωὴν, καλλίων δὲ καὶ τιµιώτερος ζωῆς. Εἶχεν οὖν ζωὴν καὶ οὐκ ἐδεῖτο ποικίλου τοῦ διδόντος, καὶ ἦν ἡ
ζωὴ ἴχνος τι ἐκείνου, οὐκ ἐκείνου ζωή. Πρὸς ἐκεῖνο µὲν οὖν βλέπουσα ἀόριστος ἦν, βλέψασα δ' ἐκεῖ
ὡρίζετο  ἐκείνου  ὅρον  οὐκ  ἔχοντος.  Εὐθὺς  γὰρ  πρὸς  ἕν  τι  ἰδοῦσα  ὁρίζεται  τούτῳ  καὶ  ἴσχει  ἐν  αὐτῇ
ὅρον καὶ πέρας καὶ εἶδος· καὶ τὸ εἶδος ἐν τῷ µορφωθέντι, τὸ δὲ µορφῶσαν ἄµορφον ἦν. Ὁ δὲ ὅρος
οὐκ ἔξωθεν, οἷον µεγέθει περιτεθείς, ἀλλ' ἦν πάσης ἐκείνης τῆς ζωῆς ὅρος πολλῆς καὶ ἀπείρου οὔσης,
ὡς ἂν παρὰ τοιαύτης φύσεως ἐκλαµψάσης. Ζωή τε ἦν οὐ τοῦδε· ὥριστο γὰρ ἂν ὡς ἀτόµου ἤδη· ἀλλ'
ὥριστο µέντοι· ἦν ἄρα ὁρισθεῖσα ὡς ἑνός τινος πολλοῦ – ὥριστο δὴ καὶ ἕκαστον τῶν πολλῶν – διὰ
µὲν  τὸ  πολὺ  τῆς  ζωῆς  πολλὰ  ὁρισθεῖσα,  διὰ  δὲ  αὖ  τὸν  ὅρον  ἕν.  Τί  οὖν  τὸ  «ἓν  ὡρίσθη»;  Νοῦς·
ὁρισθεῖσα γὰρ ζωὴ νοῦς. Τί δὲ τὸ «πολλά»; Νόες πολλοί. Πάντα οὖν νόες, καὶ ὁ µὲν πᾶς νοῦς, οἱ δὲ
ἕκαστοι νοῖ. Ὁ δὲ πᾶς νοῦς ἕκαστον περιέχων ἆρα ταὐτὸν ἕκαστον περιέχει; Ἀλλ' ἕνα ἂν περιεῖχεν.
Εἰ οὖν πολλοί, διαφορὰν δεῖ εἶναι. Πάλιν οὖν πῶς ἕκαστος διαφορὰν ἔσχεν; Ἢ ἐν τῷ καὶ εἷς ὅλως
γενέσθαι εἶχε τὴν διαφοράν· οὐ γὰρ ταὐτὸν ὁτουοῦν νοῦ τὸ πᾶν. Ἦν οὖν ἡ µὲν ζωὴ δύναµις πᾶσα, ἡ
δὲ ὅρασις ἡ ἐκεῖθεν δύναµις πάντων, ὁ δὲ γενόµενος νοῦς αὐτὰ ἀνεφάνη τὰ πάντα. Ὁ δὲ ἐπικάθηται
αὐτοῖς,  οὐχ  ἵνα  ἱδρυθῇ,  ἀλλ'  ἵνα  ἱδρύσῃ  <εἶδος  εἰδῶν>  τῶν  πρώτων  ἀνείδεον  αὐτό.  Καὶ  νοῦς  δὲ
γίνεται πρὸς ψυχὴν οὕτως φῶςεἰς αὐτήν, ὡς ἐκεῖνος εἰς νοῦν· καὶ ὅταν καὶ οὗτος ὁρίσῃ τὴν ψυχήν,
λογικὴν  ποιεῖ  δοὺς  αὐτῇ  ὧν  ἔσχεν  ἴχνος.  Ἴχνος  οὖν  καὶ  νοῦς  ἐκείνου·  ἐπεὶ  δὲ  ὁ  νοῦς  εἶδος  καὶ  ἐν
ἐκτάσει καὶ πλήθει, ἐκεῖνος ἄµορφος καὶ ἀνείδεος· οὕτω γὰρ εἰδοποιεῖ. Εἰ δ' ἦν ἐκεῖνος εἶδος, ὁ νοῦς
ἦν ἂν λόγος. Ἔδει δὲ τὸ πρῶτον µὴ πολὺ µηδαµῶς εἶναι· ἀνήρτητο γὰρ ἂν τὸ πολὺ αὐτοῦ εἰς ἕτερον
αὖ πρὸ αὐτοῦ.Ἀλλ' ἀγαθοειδῆ κατὰ τί τὰ ἐν τῷ νῷ; Ἆρα ᾗ εἶδος ἕκαστον ἢ ᾗ καλὰ ἢ τί; Εἰ δὴ τὸ
παρὰ τοῦ ἀγαθοῦ ἧκον πᾶν ἴχνος καὶ τύπον ἔχει ἐκείνου ἢ ἀπ' ἐκείνου, ὥσπερ τὸ ἀπὸ πυρὸς ἴχνος
πυρὸς  καὶ  τὸ  ἀπὸ  γλυκέος  γλυκέος  ἴχνος,  ἥκει  δὲ  εἰς  νοῦν  καὶ  ζωὴ  ἀπ'  ἐκείνου – ἐκ  γὰρ  τῆς  παρ'
ἐκείνου  ἐνεργείας  ὑπέστη – καὶ  νοῦς  δὲ  δι'  ἐκεῖνον  καὶ  τὸ  τῶν  εἰδῶν  κάλλος  ἐκεῖθεν,  πάντα  ἂν
ἀγαθοειδῆ εἴη καὶ ζωὴ καὶ νοῦς καὶ ἰδέα. Ἀλλὰ τί τὸ κοινόν; Οὐ γὰρ δὴ ἀρκεῖ τὸ ἀπ' ἐκείνου πρὸςτὸ
ταὐτόν· ἐν αὐτοῖς γὰρ δεῖ τὸ κοινὸν εἶναι· καὶ γὰρ ἂν γένοιτο ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ µὴ ταὐτὸν ἢ καὶ δοθὲν
ὡσαύτως  ἐν  τοῖς  δεξοµένοις  ἄλλο  γίνεσθαι·  ἐπεὶ  καὶ  ἄλλο  τὸ  εἰς  πρώτην  ἐνέργειαν,  ἄλλο  δὲ  τὸ  τῇ
πρώτῃ  ἐνεργείᾳ  δοθέν,  τὸ  δ'  ἐπὶ  τούτοις  ἄλλο  ἤδη.  Ἢ  οὐδὲν  κωλύει  καθ'  ἕκαστον  µὲν  ἀγαθοειδὲς
εἶναι, µᾶλλον µὴν κατ' ἄλλο. Τί οὖν καθὸ µάλιστα; Ἀλλὰ πρότερον ἐκεῖνο ἀναγκαῖον ἰδεῖν· ἆρά γε
ἀγαθὸν ἡ ζωὴ ἡ αὐτὸ τοῦτο ζωὴ ᾗ ψιλὴ θεωρουµένη καὶ ἀπογεγυµνωµένη; Ἢ ἡ ζωὴ ἡ ἀπ' αὐτοῦ, τὸ
δ' ἀπ' αὐτοῦ ἄλλο τι ἡ τοιαύτη. Πάλιν οὖν τί ἡ τοιαύτη ζωή; Ἢ ἀγαθοῦ. Ἀλλ' οὐκ αὐτοῦ ἦν, ἀλλὰ ἐξ
αὐτοῦ.  Ἀλλ'  εἰ  ἐν  τῇ  ζωῇ  ἐκείνῃ  ἐνίοιτο  ἐξ  ἐκείνου  καὶ  ἔστιν  ἡ  ὄντως  ζωή,  καὶ  οὐδὲν  ἄτιµον  παρ'
ἐκείνου λεκτέον εἶναι, καὶ καθὸ ζωή, ἀγαθὸν εἶναι, καὶ ἐπὶ νοῦ δὴ τοῦ ἀληθινοῦ ἀνάγκη λέγειν τοῦ
πρώτου ἐκείνου, ὅτι ἀγαθόν· καὶ δῆλον ὅτι καὶ εἶδος ἕκαστον ἀγαθὸν καὶ ἀγαθοειδές. Ἢ οὖν τι ἔχει
ἀγαθόν, εἴτε κοινόν, εἴ µ
τε ᾶλλον ἄλλο, εἴτε τὸ µὲν πρώτως, τὸ δὲ τῷ ἐφεξῆς καὶ δευτέρως. Ἐπεὶ γὰρ
εἰλήφαµεν ἕκαστον ὡς ἔχον ἤδη ἐν τῇ οὐσίᾳ αὐτοῦ ἀγαθόν τι καὶ διὰ τοῦτο ἦν ἀγαθόν – καὶ γὰρ ἡ
ζωὴ ἦν ἀγαθὸν οὐχ ἁπλῶς, ἀλλ' ὅτι ἐλέγετο ἀληθινὴ καὶ ὅτι παρ' ἐκείνου, καὶ νοῦς ὁ ὄντως – δεῖ τι
τοῦ αὐτοῦ ἐν αὐτοῖς ὁρᾶσθαι. ∆ιαφόρων γὰρ ὄντων, ὅταν τὸ αὐτὸ αὐτῶν κατηγορῆται, κωλύει µὲν
οὐδὲν  ἐν  τῇ  οὐσίᾳ  αὐτῶν  τοῦτο  ἐνυπάρχειν,  ὅµως  δ'  ἔστι  λαβεῖν  αὐτὸ  χωρὶς  τῷ  λόγῳ,  οἷον  καὶ  τὸ
ζῷον ἐπ' ἀνθρώπου καὶ ἵππου, καὶ τὸ θερµὸν ἐπὶ ὕδατος καὶ πυρός, τὸ µὲν ὡς γένος, τὸ δ' ὡς τὸ µὲν
πρώτως, τὸ δὲ δευτέρως· ἢ ὁµωνύµως ἂν ἑκάτερον ἢ ἕκαστον λέγοιτο ἀγαθόν. Ἆρ' οὖν ἐνυπάρχει τῇ
οὐσίᾳ αὐτῶν τὸ ἀγαθόν; Ἢ ὅλον ἕκαστον ἀγαθόν ἐστιν, οὐ καθ' ἓν τὸ ἀγαθόν. Πῶς οὖν; ἢ ὡς µέρη;
Ἀλλὰ  ἀµερὲς  τὸ  ἀγαθόν.  Ἢ  ἓν  µὲν  αὐτό,  οὑτωσὶ  δὲ  τόδε,  οὑτωσὶ  δὲ  τόδε.  Καὶ  γὰρ  ἡ  ἐνέργεια  ἡ
πρώτη ἀγαθὸν καὶ τὸ ἐπ' αὐτῇ ὁρισθὲν ἀγαθὸν καὶ τὸ συνάµφω· καὶ τὸµὲν ὅτι γενόµενον ὑπ' αὐτοῦ,
τὸ δ' ὅτι κόσµος ἀπ' αὐτοῦ, τὸ δ' ὅτι συνάµφω. Ἀπ' αὐτοῦ οὖν, καὶ οὐδὲν ταὐτόν, οἷον εἰ ἀπὸ  τοῦ
αὐτοῦ φωνὴ καὶ βάδισις καὶ ἄλλο τι, πάντα κατορθούµενα. Ἢ ἐνταῦθα, ὅτι τάξις καὶ ῥυθµός· ἐκεῖ δὲ
τί; Ἀλλ' εἴποι τις ἄν, ὡς ἐνταῦθα ὅλον εἰς τὸ καλῶς ἔξωθεν διαφόρων ὄντων τῶν περὶ ἃ ἡ τάξις, ἐκεῖ
δὲ  καὶ  αὐτά.  Ἀλλὰ  διὰ  τί  καὶ  αὐτά;  Οὐ  γὰρ  ὅτι  ἀπ'  ἐκείνου  δεῖ  πιστεύοντας  ἀφεῖναι·  δεῖ  µὲν  γὰρ
συγχωρεῖν ἀπ' ἐκείνου ὄντα εἶναι τίµια, ἀλλὰ ποθεῖ ὁ λόγος λαβεῖν, κατὰ τί τὸ ἀγαθὸν αὐτῶν. Ἆρ'
οὖν  τῇ  ἐφέσει  καὶ  τῇ  ψυχῇ  ἐπιτρέψοµεν  τὴν  κρίσιν  καὶ  τῷ  ταύτης  πάθει  πιστεύσαντες  τὸ  ταύτῃ
ἐφετὸν ἀγαθὸν φήσοµεν, διότι δὲ ἐφίεται οὐ ζητήσοµεν; Καὶ τί µὲν ἕκαστον, περὶ τούτου ἀποδείξεις
κοµιοῦµεν, τὸ δ' ἀγαθὸν τῇ ἐφέσει δώσοµεν; Ἀλλὰ πολλὰ ἄτοπα ἡµῖν φαίνεται. Πρῶτον µέν, ὅτι καὶ
τὸ  ἀγαθὸν  ἕν  τι  τῶν  περί.  Ἔπειτα,  ὅτι  πολλὰ  τὰ  ἐφιέµενα  καὶ  ἄλλα  ἄλλων·  πῶς  οὖν  κρινοῦµεν  τῷ
ἐφιεµένῳ,  εἰ  βέλτιον;  Ἀλλ'  ἴσως  οὐδὲ  τὸ  βέλτιον  γνωσόµεθα  τὸ  ἀγαθὸν  ἀγνοοῦντες.  Ἀλλὰ  ἆρα  τὸ
ἀγαθὸν ὁριούµεθα κατὰ τὴν ἑκάστου ἀρετήν; Ἀλλ' οὕτως εἰς εἶδος καὶ λόγον ἀνάξοµεν, ὀρθῶς µὲν
πορευόµενοι.  Ἀλλὰ  ἐλθόντες  ἐκεῖ  τί  ἐροῦµεν  αὐτὰ  ταῦτα  ζητοῦντες  πῶς  ἀγαθά;  Ἐν  µὲν  γὰρ  τοῖς
χείροσιν, ὡς ἔοικε, γιγνώσκοιµεν ἂν τὴν φύσιν τὴν τοιαύτην καίτοι οὐκ ἔχουσαν εἰλικρινῶς, ἐπειδὴ οὐ
πρώτως, τῇ πρὸς τὰ χείρω παραθέσει, ὅπου δὲ µηδέν ἐστι κακόν, αὐτὰ δ' ἐφ' ἑαυτῶν ἐστι τὰ ἀµείνω,
ἀπορήσοµεν.  Ἆρ'  οὖν,  ἐπειδὴ  <ὁ>  λόγος  τὸ  διότι  ζητεῖ,  ταῦτα  δὲ  ἀγαθὰ  παρ'  αὑτῶν,διὰ  τοῦτο
ἀπορεῖ  τοῦ  «διότι»  τὸ      «ὅτι»  ὄντος;  Ἐπεὶ  κἂν  ἄλλο  φῶµεν  αἴτιον,  τὸν  θεόν,  λόγου  µὴ  φθάνοντος
ἐκεῖ ὁµοίως ἡ ἀπορία. Οὐ µὴν ἀποστατέον, εἴ πῃ κατ' ἄλλην ὁδὸν πορευοµένοις τι φανείη. Ἐπειδὴ
τοίνυν  ἀπιστοῦµεν  ἐν  τῷ  παρόντι  ταῖς  ὀρέξεσι  πρὸς  τὰς  τοῦ  τί  ἐστιν  ἢ  ποῖόν  ἐστι  θέσεις,  ἆρα  χρὴ
πρὸς  τὰς  κρίσεις  ἰέναι  καὶ  τὰς  τῶν
µ
πραγ άτων  ἐναντιώσεις,  οἷον  τάξιν  ἀταξίαν,  σύµµετρον

ἀσύµµετρον, ὑγείαν νόσον, εἶδος ἀµορφίαν, οὐσίαν φθοράν, ὅλως συστασίαν ἀφάνισιν; Τούτων γὰρ
τὰ πρῶτα καθ' ἑκάστην συζυγίαν τίς ἂν ἀµφισβητήσειε µὴ οὐκ ἐνἀγαθοῦ εἴδει εἶναι; Εἰ δὲ τοῦτο, καὶ
τὰ ποιητικὰ αὐτῶν ἀνάγκη <ἐν ἀγαθοῦ µοίρᾳ> τίθεσθαι. Καὶ ἀρετὴ δὴ καὶ νοῦς καὶ ζωὴ καὶ ψυχή, ἥ
γε ἔµφρων, ἐν ἀγαθοῦ εἴδει· καὶ ὧν ἐφίεται τοίνυν ἔµφρων ζωή. Τί οὖν οὐ στησόµεθα, φήσει τις, εἰς
νοῦν καὶ τοῦτο τὸ ἀγαθὸν θησόµεθα; Καὶ γὰρψυχὴ καὶ ζωὴ νοῦ ἴχνη, καὶ τούτου ἐφίεται ψυχή. Καὶ
κρίνει  τοίνυν  καὶ  ἐφίεται  νοῦ,  κρίνουσα  µὲν  δικαιοσύνην  ἀντ'  ἀδικίας  ἄµεινον  καὶ  ἕκαστον  εἶδος
ἀρετῆς  πρὸ  κακίας  εἴδους,  καὶ  τῶν  αὐτῶν  ἡ  προτίµησις,  ὧν  καὶ  ἡ  αἵρεσις.  Ἀλλ'  εἰ  µὲν  νοῦ  µόνον
ἐφίεται, τάχα ἂν πλείονος ἐδέησε λόγου δεικνύντων, ὡς οὐ τὸ ἔσχατον ὁ νοῦς καὶ νοῦ µὲν οὐ πάντα,
ἀγαθοῦ δὲ πάντα. Καὶ τῶν µὲν µὴ ἐχόντων νοῦν οὐ πάντα νοῦν κτήσασθαι ζητεῖ, τὰ δ' ἔχοντα νοῦν
οὐχ ἵσταται ἤδη, ἀλλὰ πάλιν τὸ ἀγαθὸν ζητεῖ, καὶ νοῦν µὲν ἐκ λογισµοῦ, τὸ δ' ἀγαθὸν καὶ πρὸ τοῦ
λόγου.  Εἰ  δὲ  καὶ  ζωῆς  ἐφίεται  καὶ  τοῦ  ἀεὶ  εἶναι  καὶ  ἐνεργεῖν,  οὐχ  ᾗ  νοῦς  ἂν  εἴη  τὸ  ἐφετόν,  ἀλλ'  ᾗ
ἀγαθὸν καὶ ἀπὸ ἀγαθοῦ καὶ εἰς ἀγαθόν· ἐπεὶ καὶ ἡ ζωὴ οὕτως. Τί οὖν ἓν ὂν ἐν πᾶσι τούτοις ποιεῖ
ἀγαθὸν  ἕκαστον;  Ὧδε  τοίνυν  τετολµήσθω·  εἶναι  µὲν  τὸν  νοῦν  καὶ  τὴν  ζωὴν  ἐκείνην  ἀγαθοειδῆ,
ἔφεσιν  δὲ  εἶναι  καὶ  τούτων,  καθόσον  ἀγαθοειδῆ·  ἀγαθοειδῆ  δὲ  λέγω  τῷ  τὴν  µὲν  τἀγαθοῦ  εἶναι
ἐνέργειαν, µᾶλλον δὲ ἐκ τἀγαθοῦ ἐνέργειαν, τὸν δὲ ἤδη ὁρισθεῖσαν ἐνέργειαν. Εἶναι δ' αὐτὰ µεστὰ
µὲν  ἀγλαΐας  καὶ  διώκεσθαι  ὑπὸ  ψυχῆς,  ὡς  ἐκεῖθεν  καὶ  πρὸς  ἐκεῖνα  αὖ·  ὡς  τοίνυν  οἰκεῖα,  ἀλλ'  οὐχὶ
ἀγαθά· ἀγαθοειδῆ δὲ ὄντα οὐδὲ ταύτῃ ἀπόβλητα εἶναι. Τὸ γὰρ οἰκεῖον, εἰ µὴ ἀγαθὸν εἴη, οἰκεῖον µέν
ἐστι,  φεύγει  δέ  τις  αὐτό·  ἐπεὶ  καὶ  ἄλλα  πόρρω  ὄντα  καὶ  κάτω  κινήσειεν  ἄν.  Γίνεται  δὲ  πρὸς  αὐτὰ
ἔρως  ὁ  σύντονος  οὐχ  ὅταν  ᾖ  ἅπερ  ἐστίν,  ἀλλ'  ὅταν  ἐκεῖθεν  ἤδη  ὄντα  ἅπερ  ἐστὶν  ἄλλο  προσλάβῃ.
Οἷον γὰρ ἐπὶ τῶν σωµάτων φωτὸς ἐµµ µ
ε ι µ
γ ένου ὅµως δεῖ φωτὸς ἄλλου, ἵνα καὶ φανείη τὸ ἐν αὐτοῖς
χρῶµα τὸ φῶς, οὕτω τοι δεῖ καὶ ἐπὶ τῶν ἐκεῖ καίπερ πολὺ φῶς ἐχόντων φωτὸς κρείττονος ἄλλου, ἵνα
κἀκεῖνα καὶ ὑπ' αὐτῶν καὶ ὑπ' ἄλλου ὀφθῇ. Ὅταν οὖν τὸ φῶς τοῦτό τις ἴδῃ, τότε δὴ καὶ κινεῖται ἐπ'
αὐτὰ  καὶ  τοῦ  φωτὸς  τοῦ  ἐπιθέοντος  ἐπ'  αὐτοῖς  γλιχόµενος  εὐφραίνεται,  ὥσπερ  κἀπὶ  τῶν  ἐνταῦθα
σωµάτων  οὐ  τῶν  ὑποκειµένων  ἐστὶν  ὁ  ἔρως,  ἀλλὰ  τοῦ  ἐµφανταζοµένου  κάλλους  ἐπ'  αὐτοῖς.  Ἔστι
γὰρ ἕκαστον ὅ ἐστιν ἐφ'  αὑτοῦ· ἐφετὸν δὲ γίνεται ἐπιχρώσαντος αὐτὸ τοῦ ἀγαθοῦ, ὥσπερ χάριτας
δόντος  αὐτοῖς  καὶ  εἰς  τὰ  ἐφιέµενα  ἔρωτας.  Καὶ  τοίνυν  ψυχὴ  λαβοῦσα  εἰς  αὑτὴν  <τὴν>  ἐκεῖθεν
<ἀπορροὴν>  κινεῖται  καὶ  ἀναβακχεύεται  καὶ  οἴστρων  πίµπλαται  καὶ  ἔρως  γίνεται.  Πρὸ  τοῦδε  οὐδὲ
πρὸς  τὸν  νοῦν  κινεῖται,  καίπερ  καλὸν  ὄντα·  ἀργόν  τε  γὰρ  τὸκάλλος  αὐτοῦ,  πρὶν  τοῦ  ἀγαθοῦ  φῶς
λάβῃ, <ὑπτία τε ἀναπέπτωκεν> ἡ ψυχὴ παρ' αὐτῆς καὶ πρὸς πᾶν ἀργῶς ἔχει καὶ παρόντος νοῦ ἐστι
πρὸς αὐτὸν νωθής. Ἐπειδὰν δὲ ἥκῃ εἰς αὐτὴν ὥσπερ
µ
θερ ασία ἐκεῖθεν, ῥώννυταί τε καὶ ἐγείρεται καὶ
ὄντως πτεροῦται καὶ πρὸς τὸ παρακείµενον καὶ πλησίον καίπερ ἐ
µ
πτοη ένη ὅµως πρὸς ἄλλο οἷον τῇ
µνήµῃ µεῖζον κουφίζεται. Καὶ ἕως τί ἐστιν ἀνωτέρω τοῦ παρόντος, αἴρεται φύσει ἄνω αἰροµένη ὑπὸ
τοῦ δόντος τὸν ἔρωτα. Καὶ νοῦ µὲν ὑπεραίρει, οὐ δύναται δὲ ὑπὲρ τὸ ἀγαθὸν δραµεῖν, ὅτι µηδέν ἐστι
τὸ ὑπερκείµενον. Ἐὰν δὲ µένῃ ἐν νῷ, καλὰ µὲν καὶ
µ
σε νὰ θεᾶται, οὔπω µὴν ὃ ζητεῖ πάντη ἔχει. Οἷον
γὰρ προσώπῳ πελάζει καλῷ µέν, οὔπω δὲ ὄψιν κινεῖν δυναµένῳ, ᾧ µὴ ἐµπρέπει χάρις ἐπιθέουσα τῷ
κάλλει.  ∆ιὸ  καὶ  ἐνταῦθα  φατέον  µᾶλλον  τὸ  κάλλος  τὸ  ἐπὶ  τῇ  συµµετρίᾳ  ἐ
µ
πιλα πόµενον  ἢ  τὴν
συµµετρίαν  εἶναι  καὶ  τοῦτο  εἶναι  τὸ  ἐράσµιον.  ∆ιὰ  τί  γὰρ  ἐπὶ  µὲν  ζῶντος  προσώπου  µᾶλλον  τὸ
φέγγος τοῦ καλοῦ, ἴχνος δ' ἐπὶ τεθνηκότος καὶ µήπω τοῦ προσώπου ταῖς σαρξὶ καὶ ταῖς συµµετρίαις
µ µ
ε αρασµένου; Καὶ τῶν ἀγαλµάτων δὲ τὰ ζωτικώτερα καλλίω, κἂν συµµετρότερα τὰ ἕτερα ᾖ; Καὶ
αἰσχίων  ζῶν  καλλίων  τοῦ  ἐν  ἀγά µ
λ ατι  καλοῦ;  Ἢ  ὅτι  τοδὶ  ἐφετὸν  µᾶλλον·  τοῦτο  δ'  ὅτι  ψυχὴν  ἔχει·
τοῦτο  δ'  ὅτι  ἀγαθοειδέστερον·  τοῦτο  δ'  ὅτι  ἀγαθοῦ  ἀµῃγέπῃ  φωτὶ  κέχρωσται  καὶ  χρωσθεῖσα
ἐγήγερται  καὶ  ἀνακεκούφιςται  καὶ  ἀνακουφίζει  ὃ  ἔχει,  καὶ  ὡς  οἷόν  τε  αὐτῷ  ἀγαθοποιεῖ  αὐτὸ  καὶ
ἐγείρει.Ἐκεῖ  δή,  ὃ  ψυχὴ  διώκει,  καὶ  ὃ  νῷ  φῶς  παρέχει  καὶ  ἐµπεσὸν  αὐτοῦ  ἴχνος  κινεῖ,  οὔτοι  δεῖ
θαυµάζειν, εἰ τοιαύτην δύναµιν ἔχει ἕλκον πρὸς αὑτὸ καὶ ἀνακαλούµενον ἐκ πάσης πλάνης, ἵνα πρὸς
αὐτὸν ἀναπαύσαιτο. Εἰ γὰρ ἔκ του τὰ πάντα, οὐδέν ἐστι κρεῖττον αὐτοῦ, ἐλάττω δὲ πάντα. Τὸ δὴ
ἄριστον τῶν ὄντων πῶς οὐ τὸ ἀγαθόν ἐστι; Καὶ µὴν εἰ δεῖ τὴν τοῦ ἀγαθοῦ φύσιν αὐταρκεστάτην τε
εἶναι αὐτῇ καὶ ἀνενδεᾶ ἄλλου ὁτουοῦν παντός, τίνα ἂν ἄλλην ἢ ταύτην οὖσαν εὕροι τις, ἣ πρὸ τῶν
ἄλλων  ἦν  ὅπερ  ἦν,  ὅτε  µηδὲ  κακία  πω  ἦν;  Εἰ  δὲ  τὰ  κακὰ  ὕστερον  ἐν  τοῖ µ
ς ηδὲ  καθ'  ἓν  τούτου
µετειληφόσι καὶ ἐν τοῖς ἐσχάτοις καὶ οὐδὲν ἐπέκεινα τῶν κακῶν πρὸς τὸ χεῖρον, ἐναντίως ἂν ἔχοι τὰ
κακὰ πρὸς αὐτὸ οὐδὲν ἔχοντα µέσον πρὸς ἐναντίωσιν. Τὸ ἄρα ἀγαθὸν τοῦτο ἂν εἴη· ἢ γὰρ οὐκ ἔστιν
ὅλως ἀγαθόν, ἤ, εἰ ἀνάγκη εἶναι, τοῦτο ἂν καὶ οὐκ ἄλλο εἴη. Εἰ δέ τις λέγοι µὴ εἶναι, οὐδὲ κακὸν ἂν
εἴη· ἀδιάφορα ἄρα πρὸς αἵρεσιν τῇ φύσει· τοῦτο δ' ἀδύνατον. Ἃ δ' ἄλλα λέγουσιν ἀγαθά, εἰς τοῦτο,
αὐτὸ δὲ εἰς οὐδέν. Τί οὖν ποιεῖ τοιοῦτον ὄν; Ἢ ἐποίησε νοῦν, ἐποίησε ζωήν, ψυχὰς ἐκ τούτου καὶ τὰ
ἄλλα, ὅσα λόγου ἢ νοῦ ἢ ζωῆς µετέχει. Ὃ δὴ τούτων <πηγὴ καὶ ἀρχή>, τίς ἂν εἴποι, ὅπως ἀγαθὸν
καὶ ὅσον; Ἀλλὰ τί νῦν ποιεῖ; Ἢ καὶ νῦν σῴζει ἐκεῖνα καὶ νοεῖν ποιεῖ τὰ νοοῦντα καὶ ζῆν τὰ ζῶντα,
ἐµπνέον  νοῦν,  ἐµπνέον  ζωήν,  εἰ  δέ  τι  µὴ  δύναται  ζῆν,  εἶναι. Ἡµᾶς  δὲ  τί  ποιεῖ;  Ἢ  πάλιν  περὶ  τοῦ
φωτὸς λέγωµεν τί τὸ φῶς, ᾧ καταλάµπεται µ
  ὲν νοῦς µ
,  εταλαµβάνει δὲ αὐτοῦ ψυχή. Ἢ τοῦτο νῦν εἰς
ὕστερον ἀφέντες εἰκότως ἐκεῖνα πρότερον ἀπορήσωµεν. Ἆρά γε τὸ ἀγαθόν, ὅτι ἐστὶν ἄλλῳ ἐφετόν,
ἔστι  καὶ  λέγεται  ἀγαθόν,  καί  τινι  µὲν  ὂν  ἐφετόν  τινι  ἀγαθόν,  πᾶσι  δὲ  ὂν  τοῦτο  λέγοµεν  εἶναι  τὸ
ἀγαθόν; Ἢ µαρτύριον µὲν ἄν τις τοῦτο ποιήσαιτο τοῦ εἶναι ἀγαθόν, δεῖ δέ γε φύσιν αὐτὸ τὸ ἐφετὸν
ἔχειν  τοιαύτην,  ὡς  δικαίως  ἂν  τυχεῖν  τῆς  τοιαύτης  προσηγορίας.  Καὶ  πότερα  τῷ  τι  δέχεσθαι  τὰ
ἐφιέµενα ἐφίεται ἢ τῷ χαίρειν αὐτῷ; Καὶ εἰ µέν τι δέχεται, τί τοῦτο; Εἰ δὲ τῷ χαίρειν, διὰ τί τούτῳ,
ἀλλὰ  µὴ  ἄλλῳ  τινί;  Ἐν  ᾧ  δὴ  καὶ  πότερα  τῷ  οἰκείῳ  τὸ  ἀγαθὸν  ἢ  ἄλλῳ  τινί.  Καὶ  δὴ  καὶ  πότερα  τὸ

ἀγαθὸν ὅλως ἄλλου ἐστίν, ἢ καὶ αὐτῷ τὸ ἀγαθὸν ἀγαθόν ἐστιν· ἢ ὃ ἂν ᾖ ἀγαθόν, αὐτῷ µὲν οὐκ ἔστιν,
ἄλλου δὲ ἐξ ἀνάγκης; Καὶ τίνι φύσει ἀγαθόν ἐστιν; Ἔστι δέ τις φύσις, ᾗµηδὲν ἀγαθόν ἐστι; Κἀκεῖνο
δὲ οὐκ ἀφετέον, ὃ τάχ' ἄν τις δυσχεραντικὸς ἀνὴρ εἴποι, ὡς «ὑµεῖς, ὦ οὗτοι, τί δὴ ἀποσεµνύνετε τοῖς
ὀνόµασιν ἄνω καὶ κάτω ζωὴν ἀγαθὸν λέγοντες καὶ νοῦν ἀγαθὸν λέγοντες καί τι ἐπέκεινα τούτων; Τί
γὰρ  ἂν  καὶ  ὁ  νοῦς  ἀγαθὸν  εἴη;  Ἢ  τί  ὁ  νοῶν  τὰ  εἴδη  αὐτὰ  ἀγαθὸν  ἔχοι  αὐτὸ  ἕκαστον  θεωρῶν;
Ἠ
µ
πατη ένος µὲν γὰρ ἂν καὶ ἡδόµενος ἐπὶ τούτοις τάχα ἂν ἀγαθὸν λέγοι καὶ τὴν ζωὴν ἡδεῖαν οὖσαν·
στὰς  δ'  ἐν  τῷ  ἀνήδονος  εἶναι  διὰ  τί  ἂν  φήσειεν  ἀγαθά;  Ἢ  τὸ  αὐτὸν  εἶναι;  Τί  γὰρ  ἂν  ἐκ  τοῦ  εἶναι
καρπώσαιτο; Ἢ τί ἂν διαφέροι ἐν τῷ εἶναι ἢ ὅλως µὴ εἶναι, εἰ µή τις τὴν πρὸς αὐτὸν φιλίαν αἰτίαν
τούτων  θεῖτο;  Ὥστε  διὰ  ταύτην  τὴν  ἀπάτην  φυσικὴν  οὖσαν  καὶ  τὸν  φόβον  τῆς  φθορᾶς  τὴν  τῶν
ἀγαθῶν νοµισθῆναι θέσιν.» Ὁ µὲν οὖν Πλάτων ἡδονὴν τῷ τέλει µιγνὺς καὶ τὸ ἀγαθὸν οὐχ ἁπλοῦν
οὐδὲ ἐν  νῷ  µόνῳ τιθέµενος, ὡς ἐν τῷ Φιλήβῳ γέγραπται, τάχα ἂν αἰσθόµενος  ταύτης τῆς ἀπορίας
οὔτε  παντάπασιν  ἐπὶ  τὸ  ἡδὺ  τίθεσθαι  τὸ  ἀγαθὸν  ἐτράπετο,  ὀρθῶς  ποιῶν,  οὔτε  τὸν  νοῦν  ἀνήδονον
ὄντα  ᾠήθη  δεῖν  θέσθαι  ἀγαθὸν  τὸ  κινοῦν  ἐν  αὐτῷ  οὐχ  ὁρῶν.  Τάχα  δὲ  οὐ  ταύτῃ,  ἀλλ'  ὅτι  ἠξίου  τὸ
ἀγαθὸν ἔχον φύσιν ἐν αὐτῷ τοιαύτην δεῖν ἐξ ἀνάγκης χαρτὸν εἶναι, τό τε ἐφετὸν τῷ τυγχάνοντι καὶ
τυχόντι πάντως ἔχειν τὸ χαίρειν, ὥστε, ᾧ µὴ τὸ χαίρειν, ἀγαθὸν µηδὲ εἶναι, καὶ ὥστε, εἰ τὸ χαίρειν
τῷ  ἐφιεµένῳ,  τῷ  πρώτῳ  µὴ  εἶναι·  ὥστε  µηδὲ  τὸ  ἀγαθόν.  Καὶ  οὐκ  ἄτοπον  τοῦτο·  αὐτὸς  γὰρ  οὐ  τὸ
πρῶτον ἀγαθὸν ἐζήτει,  τὸ δὲ ἡµῶν, καὶ ὅλως ἑτέρου ὄντος  ἔστιν αὐτῷ  ἕτερον ὂν αὐτοῦ, ἐλλειποῦς
ὄντος  αὐτοῦ  καὶ  ἴσως  συνθέτου·  ὅθεν  καὶ    τὸ  <ἔ
µ
ρη ον  καὶ  µόνον>  µηδὲν  ἔχειν  ἀγαθόν,  ἀλλ'  εἶναι
ἑτέρως  καὶ  µειζόνως.  Ἐφετὸν  µὲν  οὖν  δεῖ  τὸ  ἀγαθὸν  εἶναι,  οὐ  µέντοι  τῷ  ἐφετὸν  εἶναι  ἀγαθὸν
γίγνεσθαι,  ἀλλὰ  τῷ  ἀγαθὸν      εἶναι  ἐφετὸν  γίγνεσθαι.  Ἆρ'  οὖν  τῷ  µὲν  ἐσχάτῳ  ἐν  τοῖς  οὖσι  τὸ  πρὸ
αὐτοῦ,  καὶ  ἀεὶ  ἡ  ἀνάβασις  τὸ  ὑπὲρ  ἕκαστον  διδοῦσα  ἀγαθὸν  εἶναι  τῷ  ὑπ'  αὐτό,  εἰ  ἡ  ἀνάβασιςοὐκ
ἐξίσταιτο τοῦ ἀνάλογον, ἀλλὰ ἐπὶ µεῖζον ἀεὶ προχωροῖ; Τότε δὲ στήσεται ἐπ' ἐσχάτῳ, µεθ' ὃ οὐδέν
ἐστιν εἰς τὸ ἄνω λαβεῖν, καὶ τοῦτο τὸ πρῶτον καὶ τὸ ὄντως καὶ τὸ µάλιστα κυρίως ἔσται, καὶ αἴτιον
δὲ  καὶ  τοῖς ἄλλοις.  Τῇ  µὲν  γὰρ  ὕλῃ  τὸ  εἶδος – εἰ  γὰρ  αἴσθησιν  λάβοι,  ἀσπάσαιτ'  ἄν  -τῷ  δὲ  σώµατι
ψυχή – καὶ  γὰρ  οὐδ'  ἂν  εἴη  οὐδ'  ἂν  σῴζοιτο – ψυχῇ  δὲ  ἀρετή.  Ἤδη  δὲ  καὶ  ἀνωτέρω  νοῦς  καὶ  ἐπὶ
τούτῳ ἣν δή φαµεν πρώτην φύσιν. Καὶ δὴ καὶ τούτων ἕκαστον ποιεῖν τι εἰς τὰ ὧν ἀγαθά ἐστι, τὰ µὲν
τάξιν  καὶ  κόσµον,  τὰ  δ'  ἤδη  ζωήν,  τὰ  δὲ  φρονεῖν  καὶ  ζῆν  εὖ,  τῷ  δὲ  νῷ  τὸ  ἀγαθόν,  ὅ  φαµεν  καὶ  εἰς
τοῦτο  ἥκειν,  καὶ  ὅτι  ἐνέργεια  ἐξ  αὐτοῦ,  καὶ  ὅτι  καὶ  νῦν  δίδωσι  φῶς  λεγόµενον·  ὃ  δὴ  τί  ποτ'  ἐστίν,
ὕστερον. Καὶ δὴ τὸ πεφυκὸς αἰσθάνεσθαι, παρ' αὐτὸν εἰ ἥκοιαὐτῷ τὸ ἀγαθόν, γινώσκειν καὶ λέγειν
ἔχειν. Τί οὖν, εἰ ἠπάτηται; ∆εῖ ἄρα τινὰ εἶναι ὁµοίωσιν, καθ' ἣν ἠπάτηται. Εἰ δὲ τοῦτο, ἐκεῖνο ἀγαθὸν
ἂν αὐτῷ εἴη [ἀφ' οὗ ἠπάτηται]· ἐπεὶ καί, ὅταν ἐκεῖνο ἥκῃ, ἀφίσταται ἀφ' οὗ ἠπάτηται. Καὶ ἡ ἔφεσις
δ' αὐτοῦ ἑκάστου καὶ ἡ ὠδὶς µαρτυρεῖ, ὅτι ἔστι τι ἀγαθὸν ἑκάστου. Τοῖς µὲν γὰρ ἀψύχοις παρ' ἄλλου
τοῦ  ἀγαθοῦ  αὐτοῖς  ἡ  δόσις,  τῷ  δὲ  ψυχὴν      ἔχοντι  ἡ  ἔφεσις  τὴν  δίωξιν  ἐργάζεται,  ὥσπερ  καὶ  τοῖς
νεκροῖς γεγενηµένοις σώµασι παρὰ τῶν ζώντων ἡ ἐπιµέλεια καὶ ἡ κήδευσις, τοῖς δὲ ζῶσι παρ' αὐτῶν
ἡ  πρόνοια.  Ὅτι  δ'  ἔτυχε,  πιστοῦται,  ὅταν  βέλτιόν  τι  γίνηται  καὶ  ἀµετανόητον  ᾖ  καὶ  πεπληρῶσθαι
αὐτῷ γίγνηται καὶ ἐπ' ἐκείνου µένῃ καὶ µὴ ἄλλο ζητῇ. ∆ιὸ καὶ ἡ ἡδονὴ οὐκ αὔταρκες· οὐ γὰρ ἀγαπᾷ
ταὐτόν·  οὐ  γάρ,  ὅτι  ἡδονὴν  πάλιν,  ταὐτόν·  ἄλλο  γὰρ  ἀεὶ  τὸ  ἐφ'  ᾧ  ἥδεται.  ∆εῖ  δὴ  τὸ  ἀγαθόν,  ὃ
αἱρεῖταί τις, εἶναι οὐ τὸ πάθος τὸ ἐπὶ τῷ τυχόντι· ὅθεν καὶ κενὸς µένει ὁ τοῦτο ἀγαθὸν
µ
νο ίζων, τὸ
πάθος µόνον ἔχων, ὃ ἔσχεν ἄν τις ἀπὸ τοῦ ἀγαθοῦ. ∆ιὸ οὐκ ἂν ἀνάσχοιτό τις τοῦ πάθους, ἐφ' ᾧ οὐκ
ἔχων,  οἷον  ἐπὶ  τῷ  παιδί,  ὅτι  πάρεστιν,  ἥδεσθαι  οὐ  παρόντος·  οὐδέ  γε  οἶµαι  οἷς  ἐν  τῷ  πληροῦσθαι
σωµατικῶς  τὸ  ἀγαθὸν  ἥδεσθαι  ὡς  ἐσθίοντα  µὴ  ἐσθίοντα,  ὡς  ἀφροδισίοις  χρώµενον  µὴ  συνόντα  ᾗ
ἐβούλετο, ἢ ὅλως µ
  ὴ δρῶντα. Ἀλλὰ τίνος γενοµένου ἑκάστῳ τὸ αὐτῷ προσῆκον ἔχει; Ἢ εἴδους τινὸς
φήσοµεν· καὶ γὰρ τῇ ὕλῃ εἶδος, καὶ ψυχῇ ἡ ἀρετὴ εἶδος. Ἀλλὰ τὸ εἶδος τοῦτο ἆρά γε τῷ οἰκεῖον εἶναι
ἀγαθόν ἐστιν ἐκείνῳ, καὶ ἡ ἔφεσις πρὸς τὸ οἰκεῖον; Ἢ οὔ· καὶ γὰρ τὸ ὅµοιον οἰκεῖον, κἂν ἐθέλῃ αὐτὸ
καὶ  χαίρῃ  τῷ  ὁµοίῳ,  οὔπω  τὸ  ἀγαθὸν  ἔχει.  Ἀλλ'  οὐκ  οἰκεῖον  φήσοµεν  ἀγαθὸν  εἰπόντες  εἶναι;  Ἢ
φατέον  τοῦ  οἰκείου  τῷ  κρείττονι  κρίνειν  δεῖ  καὶ  τῷ  βελτίονι  αὐτοῦ,  πρὸς  ὃ  δυνάµει  ἐστίν.  Ὂν  γὰρ
δυνάµει πρὸς ὅ ἐστιν, ἐνδεές ἐστιν αὐτοῦ, οὗ δὲ ἐνδεές ἐστι κρείττονος ὄντος, ἀγαθόν ἐστιν αὐτῷ
ἐκεῖνο. Ἡ δὲ ὕλη πάντων ἐνδεέστατον καὶ τὸ ἔσχατον εἶδος προσεχὲς αὐτῇ· µετ' αὐτὴν γὰρ πρὸς τὸ
ἄνω. Εἰ δὲ δὴ καὶ αὐτὸ αὐτῷ ἀγαθόν ἐστι, πολὺµᾶλλον ἂν εἴη ἀγαθὸν αὐτῷ ἡ τελειότης αὐτοῦ καὶ τὸ
εἶδος καὶ τὸ κρεῖττον αὐτοῦ, καὶ τῇ ἑαυτοῦ φύσει ὂν τοιοῦτον καὶ αὖ τῷ, ὅτι καὶ αὐτὸ ἀγαθὸν ποιεῖ.
Ἀλλὰ διὰ τί αὐτῷ ἀγαθὸν ἔσται; Ἆρ' ὅτι οἰκειότατον αὐτῷ; Ἢ οὔ· ἀλλ' ὅτι ἐστί τις ἀγαθοῦ µοῖρα.
∆ιὸ  καὶ  µᾶλλον  οἰκείωσις  πρὸς  αὐτοὺς  τοῖς  εἰλικρινέσι  καὶ  τοῖς  µᾶλλον  ἀγαθοῖς.  Ἄτοπον  δὴ  τὸ
ζητεῖν, διὰ τί ἀγαθὸν ὂν αὑτῷ ἀγαθόν ἐστιν, ὥσπερ δέον πρὸς αὐτὸ ἐξίστασθαι τῆς αὐτοῦ φύσεως
καὶ µὴἀγαπᾶν ἑαυτὸ ὡς ἀγαθόν. Ἀλλ' ἐπὶ τοῦ ἁπλοῦ τοῦτο σκεπτέον, εἰ, ὅπου µηδαµῶς ἔνι ἄλλο, τὸ
δὲ ἄλλο, ἔστιν ἡ οἰκείωσις πρὸς αὐτό, <καὶ εἰ αὐτὸ> ἀγαθόν ἐστιν ἑαυτῷ. Νῦν δέ, εἰ ταῦτα ὀρθῶς
λέγεται, καὶ ἡ ἐπανάβασις ἔχει τὸ ἀγαθὸν ἐν φύσει τινὶ κείµενον, καὶ οὐχ ἡ ἔφεσις ποιεῖ τὸ ἀγαθόν,
ἀλλ' ἡ ἔφεσις, ὅτι ἀγαθόν, καὶ γίνεταί τι τοῖς
µ
κτω ένοις καὶ τὸ ἐπὶ τῇ κτήσει ἡδύ. Ἀλλὰ τὸ µὲν «εἰ µὴ
ἕποιτο ἡδονή, αἱρετέον τὸ ἀγαθόν», καὶ αὐτὸ ζητητέον. Τὸ δ' ἐκ τοῦ λόγου συµβαῖνον νῦν ὀπτέον.
Εἰ  γὰρ  πανταχοῦ  τὸ  παραγινόµενον  ὡς  ἀγαθὸν  εἶδος,  καὶ  τῇ  ὕλῃ  δὲεἶδος  ἓν  τὸ  ἀγαθόν,  πότερον
ἠθέλησεν ἂν ἡ ὕλη, εἴπερ ἦν αὐτῇ τὸ θέλειν, εἶδος µόνον γενέσθαι; Ἀλλ' εἰ τοῦτο, ἀπολέσθαι θελήσει·
τὸ δ' ἀγαθὸν αὑτῷ πᾶν ζητεῖ. Ἀλλ' ἴσως οὐχ ὕλη εἶναι ζητήσει, ἀλλὰ εἶναι, τοῦτο δ' ἔχουσα ἀφεῖναι
αὐτῆς θελήσει τὴν κάκην. Ἀλλὰ τὸ κακὸν πῶς ἔφεσιν ἕξει τοῦ ἀγαθοῦ; Ἢ οὐδὲ τὴν ὕλην ἐν ἐφέσει
ἐτιθέµεθα,  ἀλλ'  ὑπόθεσιν  ἐποιεῖτο  ὁ  λόγος  αἴσθησιν  δούς,  εἴπερ  οἷόν  τε  ἦν  δοῦναι  ὕλην  τηροῦσιν·

ἀλλὰ  τοῦ  εἴδους  ἐπελθόντος,  ὥσπερ  ὀνείρατος  ἀγαθοῦ,  ἐν  καλλίονι  τάξει  γεγονέναι.  Εἰ  µὲν  οὖν  τὸ
κακὸν  ἡ  ὕλη,  εἴρηται·  εἰ  δ'  ἄλλο  τι,  οἷον  κακία,  εἰ  αἴσθησιν  λάβοι  τὸ  εἶναι  αὐτῆς,  ἆρ'  οὖν  ἔτι  τὸ
οἰκεῖον πρὸς τὸ κρεῖττον τὸ ἀγαθὸν ἔσται; Ἢ οὐχ ἡ κακία ἦν ἡ αἰροµένη, ἀλλὰ τὸ κακούµενον. Εἰ δὲ
ταὐτὸν τὸ εἶναι καὶ τὸ κακόν, πῶς τοῦτο τὸ ἀγαθὸν αἱρήσεται; Ἄλλ' ἆρά γε, εἰ αἴσθησιν αὐτοῦ λάβοι
τὸ κακόν, ἀγαπήσει αὑτό; Καὶ πῶς ἀγαπητὸν τὸ µὴ ἀγαπητὸν ἔσται; οὐ γὰρ δὴ τῷ οἰκείῳ ἐθέµεθα
τὸ  ἀγαθόν.  Καὶ  ταῦτα  µὲν  ταύτῃ.  Ἀλλ'  εἰ  εἶδος  τὸ  ἀγαθὸν  πανταχοῦ  καὶ  µᾶλλον  ἐπαναβαίνουσι
µᾶλλον εἶδος -µᾶλλον γὰρ ψυχὴ εἶδος ἢ σώµατος εἶδος, καὶ ψυχῆς τὸ µὲν µᾶλλον, τὸ δ' ἐπιµᾶλλον,
καὶ  νοῦς  ψυχῆς – τὸ  ἀγαθὸν  ἂν  προσχωροῖ  τῷ  τῆς  ψυχῆς  ἐναντίῳ  καὶ  οἷον  καθαιροµένῳ  καὶ
ἀποτιθεµένῳ κατὰ δύναµιν µὲν ἑκάστῳ, τὸ δὲ µάλιστα πᾶν ὅ τι ὕλης ἀποτιθεµένῳ. Καὶ δὴ καὶ ἡ τοῦ
ἀγαθοῦ φύσις πᾶσαν ὕλην φυγοῦσα, µᾶλλον δὲ οὐδαµῇ οὐ
µ
δα ῶς πλησίον γενοµένη,ἀναπεφευγυῖα ἂν
εἴη  εἰς  τὴν  ἀνείδεον  φύσιν,  ἀφ'  ἧς  τὸ  πρῶτον  εἶδος.  Ἀλλὰ  περὶ  τούτου  ὕστερον.  Ἀλλ'  εἰ  µὴ  ἕποιτο
ἡδονὴ τῷ ἀγαθῷ, γίνοιτο δὲ πρὸ τῆς ἡδονῆς τι, δι' ὃ καὶ ἡ ἡδονή, διὰ τί οὐκ ἀσπαστόν; Ἢ εἰπόντες
ἀσπαστὸν  ἡδονὴν  ἤδη  εἴποµεν.  Ἀλλ'  εἰ  ὑπάρξει  µέν,  ὑπάρξαντος  δὲ  δυνατὸν  µὴ  ἀσπαστὸν  εἶναι;
Ἀλλ'  εἰ  τοῦτο,  παρόντος  τοῦ  ἀγαθοῦ  αἴσθησιν  ἔχον  τὸ  ἔχον  οὐ  γνώσεται,  ὅτι.  Ἢ  τί  κωλύει  καὶ
γιγνώσκειν καὶ µὴ κινεῖσθαι ἄλλως µετὰ τὸ αὐτὸ ἔχειν; Ὃµᾶλλον ἂν τῷ σωφρονεστέρῳ ὑπάρχοι καὶ
µᾶλλον τῷ µὴ ἐνδεεῖ. ∆ιὸ οὐδὲ τῷ πρώτῳ, οὐ µόνον ὅτι ἁπλοῦν, ἀλλ' ὅτι ἡ κτῆσις δεηθέντος ἡδεῖα.
Ἀλλὰ  καὶ  τουτὶ  καταφανὲς  ἔσται  τὰ  ἄλλα  ὅσα  λοιπὰ  προανακαθηραµένοις  καὶ  ἐκεῖνον  τὸν
ἀντίτυπον λόγον ἀπωσαµένοις. Ἔστι δὲ οὗτος, ὃς ἀπορεῖ, τί ἂν καρπώσαιτο ὁ νοῦν ἔχων εἰς ἀγαθοῦ
µοῖραν οὐδὲν πληττόµενος, ὅταν ταῦτα ἀκούῃ, τῷ µὴ σύνεσιν αὐτῶν ἴσχειν, ἢ ὄνοµα ἀκούων ἢ ἄλλο
τι  ἕκαστον  αὐτῶν  ὑπολαµβάνων  ἢ  αἰσθητόν  τι  ζητῶν  καὶ  τὸ  ἀγαθὸν  ἐν  χρήµασιν  ἤ  τισι  τοιούτοις
τιθέµενος.  Πρὸς  ὃν  λεκτέον,  ὡς,  ὅταν    ταῦτα  ἀτιµάζῃ,  ὁµολογεῖ  τίθεσθαί  τι  παρ'  αὐτῷ  ἀγαθόν,
ἀπορῶν  δ'  ὅπῃ,  τῇ  ἐννοίᾳ  τῇ  παρ'  αὐτῷ  ταῦτα  ἐφαρµόττει.  Οὐ  γὰρ  ἔστι  λέγειν  µ
« ὴ  τοῦτο»  πάντη
ἄπειρον καὶ ἀνεννόητον ὄντα τούτου. Τάχα δὲ καὶ τὸ ὑπὲρ νοῦν ἀ
µ
πο αντεύεται. Ἔπειτα δέ, εἰ τῷ
ἀγαθῷ ἢ τῷ ἐγγὺς τούτου προσβάλλων ἀγνοεῖ, ἐκ τῶν ἀντικειµένων εἰς ἔννοιαν ἴτω. Ἢ οὐδὲ κακὸν
τὴν ἄνοιαν θήσεται· καίτοι πᾶς αἱρεῖται νοεῖν καὶ νοῶν σ µ
ε νύνεται. Μαρτυροῦσι δὲ καὶ αἱ αἰσθήσεις
εἰδήσεις εἶναι θέλουσαι. Εἰ δὴ νοῦς τίµιον καὶ καλὸν καὶ νοῦς ὁ πρῶτος µάλιστα, τί ἂν φαντασθείη
τις, εἴ τις δύναιτο, τὸν τούτου γεννητὴν καὶ πατέρα; Τὸ δὲ εἶναι καὶ τὸ ζῆν ἀτιµάζων ἀντιµαρτυρεῖ
ἑαυτῷ καὶ τοῖς ἑαυτοῦ πάθεσι πᾶσιν. Εἰ δέ τις δυσχεραίνει τὸ ζῆν, ᾧ θάνατος µέµικται, τὸ τοιοῦτο
δυσχεραίνει, οὐ τὸ ἀληθῶς ζῆν. Ἀλλὰ εἰ δεῖ τῷ ἀγαθῷ τὴν ἡδονὴν µ µ
ε ίχθαι καὶ µὴ τέλεόν ἐστι τὸ
ζῆν, εἴ τις τὰ θεῖα θεῷτο καὶ µάλιστα τὴν τούτων ἀρχήν, νῦν ἰδεῖν ἐφαπτοµένους τοῦ ἀγαθοῦ πάντως
προσήκει. Τὸ µὲν οὖν οἴεσθαι τὸ ἀγαθὸν ἔκ τε τοῦ νοῦ ὡς ὑποκειµένου ἔκ τε τοῦ πάθους τῆς ψυχῆς ὃ
γίνεται ἐκ τοῦ φρονεῖν, οὐ τὸ τέλος οὐδ' αὐτὸ τὸ ἀγαθὸν τὸ συναµφότερόν ἐστι τιθέντος, ἀλλὰ νοῦς
ἂν  εἴη  τὸ  ἀγαθόν,  ἡµεῖς  δὲ  χαίροντες  τῷ  τὸ  ἀγαθὸν  ἔχειν.  Καὶ  εἴη  ἂν  αὕτη  τις  δόξα  περὶ  ἀγαθοῦ.
Ἑτέρα  δὲ  εἴη  ἂν  παρὰ  ταύτην,  ἣ  µίξασα  τῷ  νῷ  τὴν  ἡδονὴν  ὡς  ἕν  τι  ἐξ  ἀµφοῖν  ὑποκείµενον  τοῦτο
τίθεται  εἶναι,  ἵν'  ἡµεῖς  τὸν  τοιοῦτον  νοῦν  κτησάµενοι  ἢ  καὶ  ἰδόντες  τὸ  ἀγαθὸν  ἔχωµεν·  τὸ  γὰρ
<ἔ
µ
ρη ον καὶ µόνον> οὔτε γενέσθαι οὔτε αἱρετὸν εἶναι δυνατὸν ὡς ἀγαθόν. Πῶς ἂν οὖν µιχθείη νοῦς
ἡδονῇ εἰς µίαν συντέλειαν φύσεως; Ὅτι µὲν οὖν τὴν σώµατος ἡδονὴν οὐκ ἄν τις οἰηθείη νῷ δυνατὴν
εἶναι  µίγνυσθαι,  παντὶ  δήπου  δῆλον·  ἀλλ'  οὐδ'  ὅσαι  χαραὶ  ψυχῆς  ἂν  ἄλογοι  γένοιντο.  Ἀλλ'  ἐπειδὴ
πάσῃ  ἐνεργείᾳ  καὶ  διαθέσει  δὲ  καὶ  ζωῇ  ἕπεσθαι  δεῖ  καὶ  συνεῖναι  οἷόν  τι  ἐπιθέον,  καθὸ  τῇ  µέν  ἐστι
κατὰ φύσιν ἰούσῃ τὸ ἐµποδίζον καί τι τοῦ ἐναντίου παραµ µ
ε ιγµένον, ὃ οὐκ ἐᾷ τὴν ζωὴν ἑαυτῆς εἶναι,
τῇ  δὲ  <καθαρὸν  καὶ  εἰλικρινὲς>  τὸ  ἐνέργ µ
η α  καὶ  ἡ  ζωὴ  ἐν  διαθέσει  φαιδρᾷ,  τὴν  τοιαύτην  τοῦ  νοῦ
κατάστασιν  ἀσµενιστὴν  καὶ  αἱρετωτάτην  εἶναι  τιθέµενοι  ἡδονῇ  µ µ
ε ίχθαι  λέγουσιν  ἀπορίᾳ  οἰκείας
προσηγορίας,  οἷα  ποιοῦσι  καὶ  τὰ  ἄλλα  ὀνόµατα  παρ'  ἡµῖν  ἀγαπώµενα  µεταφέροντες,  τὸ
«<µεθυσθεὶς> ἐπὶ <τοῦ νέκταρος>« καὶ «ἐπὶ<δαῖτα> καὶ ἑστίασιν» καὶ τὸ «<µείδησε δὲ πατὴρ>« οἱ
ποιηταὶ καὶ ἄλλα τοιαῦτα µυρία. Ἔστι γὰρ καὶ τὸ ἄσµενον ὄντως ἐκεῖ καὶ τὸ ἀγαπητότατον καὶ τὸ
ποθεινότατον,  οὐ  γινόµενον  οὐδ'  ἐν  κινήσει,  αἴτιον  δὲ  τὸ  ἐπιχρῶσαν  αὐτὰ  καὶ  ἐπιλάµψαν  καὶ
φαιδρῦναν. ∆ιὸ καὶ ἀλήθειαν τῷµίγµατι προστίθησι καὶ τὸ µ
  ετρῆσον πρὸ αὐτοῦ ποιεῖ καὶ ἡ συµµετρία
καὶ τὸ κάλλος ἐπὶ τῷµί µ
γ ατι ἐκεῖθέν φησιν εἰς τὸ καλὸν ἐλήλυθεν. Ὥστε κατὰ τοῦτο ἂν ἡµεῖς καὶ ἐν
τούτῳ µοίρας· τὸ δὲ ὄντως ὀρεκτὸν ἡµῖν ἄλλως µὲν ἡµεῖς αὐτοῖς εἰς τὸ βέλτιστον ἑαυτῶν ἀνάγοντες
ἑαυτούς,  τοῦτο  δὴ  τὸ  σύµµετρον  καὶ  καλὸν  καὶ  εἶδος  ἀσύνθετον  καὶ  ζωὴν  ἐναργῆ  καὶ  νοερὰν  καὶ
καλήν. Ἀλλ' ἐπεὶ ἐκαλλύνθη τὰ πάντα ἐκείνῳ τῷ πρὸ τούτων καὶ φῶς ἔσχε, νοῦς µὲν τὸ τῆς ἐνεργείας
τῆς νοερᾶς φέγγος, ᾧ τὴν φύσιν ἐξέλαµψε, ψυχὴ δὲ δύναµιν ἔσχεν εἰς τὸ ζῆν ζωῆς πλείονος εἰς αὐτὴν
ἐλθούσης. Ἤρθη µὲν οὖν ἐκεῖ καὶ ἔµεινεν ἀγαπήσας τὸ περὶ ἐκεῖνον εἶναι· ἐπιστραφεῖσα δὲ καὶ ψυχὴ
ἡ  δυνηθεῖσα,  ὡς  ἔγνω  καὶ  εἶδεν,  ἥσθη  τε  τῇ  θέᾳ  καὶ  ὅσον  οἵα  τε  ἦν  ἰδεῖν  ἐξεπλάγη.  Εἶδε  δὲ  οἷον
πληγεῖσα καὶ ἐν αὐτῇ ἔχουσά τι αὐτοῦ συνῄσθετο καὶ διατεθεῖσα ἐγένετο ἐν πόθῳ, ὥσπερ οἱ ἐν τῷ
εἰδώλῳ  τοῦ  ἐρασµίου  κινούµενοι  εἰς  τὸ  αὐτὸ  ἰδεῖν  ἐθέλειν  τὸ  ἐρώµενον.  Ὥσπερ  δὲ  ἐνταῦθα
σχηµατίζονται εἰς ὁµοιότητα τῷ ἐραστῷ οἳ ἂν ἐρῶσι, καὶ τὰ σώµατα εὐπρεπέστερα  καὶ τὰς ψυχὰς
ἄγοντες  εἰς  ὁµοιότητα,  ὡς  µὴ  λείπεσθαι  κατὰ  δύναµιν  θέλειν  τῇ  τοῦ  ἐρωµένου  σωφροσύνῃ  τε  καὶ
ἀρετῇ  τῇ  ἄλλῃ – ἢ  ἀπόβλητοι  ἂν  εἶεν  τοῖς  ἐρωµένοις  τοῖς  τοιούτοις – καὶ  οὗτοί  εἰσιν  οἱ  συνεῖναι
δυνάµενοι, τοῦτον τὸν τρόπον καὶ ψυχὴ ἐρᾷ µὲν ἐκείνου ὑπ' αὐτοῦ ἐξ ἀρχῆς εἰς τὸ ἐρᾶν κινηθεῖσα.
Καὶ ἡ πρόχειρον ἔχουσα τὸν ἔρωτα ὑπόµνησιν οὐ περιµένει ἐκ τῶνκαλῶν τῶν τῇδε, ἔχουσα δὲ τὸν
ἔρωτα, καὶ ἂν ἀγνοῇ ὅτι ἔχει, ζητεῖ ἀεὶ καὶ πρὸς ἐκεῖνο φέρεσθαι θέλουσα ὑπεροψίαν τῶν τῇδε ἔχει,
καὶ ἰδοῦσα τὰ ἐν τῷδε τῷ παντὶ καλὰ ὑποψίαν ἔχει πρὸς αὐτά, ὅτι ἐν σαρξὶ καὶ σώµασιν ὁρᾷ αὐτὰ

ὄντα καὶ µιαινόµενα τῇ παρούσῃ οἰκήσει καὶ τοῖ µ
ς εγέθεσι διειληµµένα καὶ οὐκ αὐτὰ τὰ καλὰ ὄντα·
µὴ  γὰρ  ἂν
µ
τολ ῆσαι  ἐκεῖνα  οἷά  ἐστιν  εἰς  βόρβορον  σωµάτων  ἐµβῆναι  καὶ  ῥυπᾶναι  ἑαυτὰ  καὶ
ἀφανίσαι.  Ὅταν  δὲ  καὶ  παραρρέοντα  ἴδῃ,  ἤδη  παντελῶς  γιγνώσκει,  ὅτι  ἄλλοθεν  ἔχει,  ὃ  ἦν  αὐτοῖς
ἐπιθέον. Εἶτ' ἐκεῖ φέρεται δεινὴ ἀνευρεῖν οὗπερ ἐρᾷ οὖσα, καὶ οὐκ ἂν πρὶν ἑλεῖν ἀποστᾶσα, εἰ µή πού
τις αὐτῆς καὶ τὸν ἔρωτα ἐξέλοι. Ἔνθα δὴ εἶδε µὲν καλὰ πάντα καὶ ἀληθῆ ὄντα, καὶ ἐπερρώσθη πλέον
τῆς τοῦ ὄντος ζωῆς πληρω- θεῖσα, καὶ ὄντως ὂν καὶ αὐτὴ γενοµένη καὶ σύνεσιν ὄντως λαβοῦσα ἐγγὺς
οὖσα αἰσθάνεται οὗ πάλαι ζητεῖ. Ποῦ οὖν ὁ ποιήσας τὸ τοσοῦτον κάλλος καὶ τὴν τοσαύτην ζωὴν καὶ
γεννήσας  οὐσίαν;  Ὁρᾷς  τὸ  ἐπ'  αὐτοῖς  ἅπασι  ποικίλοις  οὖσιν  εἴδεσι  κάλλος.  Καλὸν  µὲν  ὡδὶ  µένειν·
ἀλλ' ἐν καλῷ ὄντα δεῖ βλέπειν, ὅθεν ταῦτα καὶ ὅθεν καλά. ∆εῖ δ' αὐτὸ εἶναι τούτων µηδὲ ἕν· τὶ γὰρ
αὐτῶν  ἔσται  µέρος  τε  ἔσται.  Οὐ  τοίνυν  οὐδὲ  τοιαύτη  µορφὴ  οὐδέ  τις  δύναµις  οὐδ'  αὖ  πᾶσαι  αἱ
γεγενηµέναι καὶ οὖσαι ἐνταῦθα, ἀλλὰ δεῖ ὑπὲρ πάσας εἶναι δυνάµεις καὶ ὑπὲρ πάσας µορφάς. Ἀρχὴ
δὲ τὸ ἀνείδεον, οὐ τὸ µορφῆς δεόµενον, ἀλλ' ἀφ' οὗ πᾶσα µορφὴ νοερά. Τὸ γὰρ γενό-µενον, εἴπερ
ἐγίνετο, ἔδει γενέσθαι τι καὶ µορφὴν ἰδίαν ἔσχεν· ὃ δὲ µηδεὶς ἐποίησε, τίς ἂν ποιήσειεν; Οὐδὲν οὖν
τοῦτο τῶν ὄντων καὶ πάντα· οὐδὲν µέν, ὅτι ὕστερα τὰ ὄντα, πάντα δέ, ὅτι ἐξ αὐτοῦ. Πάντα δὲ ποιεῖν
δυνάµενον  τί  ἂν  µέγεθος  ἔχοι;  Ἢ  ἄπειρος  ἂν  εἴη,  ἀλλ'  εἰ  ἄπειρος µ
, έγεθος  ἂν  ἔχοι  οὐδέν.  Καὶ  γὰρ
µέγεθος  ἐν  τοῖς  ὑστάτοις·  καὶ  δεῖ,  εἰ  καὶ  τοῦτο  ποιήσει,  αὐτὸν  µὴ  ἔχειν.  Τό  τε  τῆς  οὐσίας  µέγα  οὐ
ποσόν·  ἔχοι  δ'  ἂν  καὶ  ἄλλο  τι  µετ'  αὐτὸν  τὸ  µέγεθος.  Τὸ  δὲ  µέγα  αὐτοῦ  τὸ  µηδὲν  αὐτοῦ  εἶναι
δυνατώτερον παρισοῦσθαί τε µηδὲν δύνασθαι· τίνι γὰρ τῶν αὐτοῦ εἰς ἴσον ἄν τι ἔλθοι µηδὲν ταὐτὸν
ἔχον;  Τό  τε  εἰς  ἀεὶ  καὶ  εἰς  πάντα  οὐ  µέτρον  αὐτῷ  δίδωσιν  οὐδ'  αὖ  ἀµετρίαν·  πῶς  γὰρ  ἂν  τὰ  ἄλλα
µετρήσειεν;  Οὐ  τοίνυν  αὖ  οὐδὲ  σχῆµα.  Καὶ  µήν,  ὅτου  ἂν  ποθεινοῦ  ὄντος  µήτε  σχῆµα  µήτε  µορφὴν
ἔχοις  λαβεῖν,  ποθεινότατον  καὶ  ἐραςµιώτατον  ἂν  εἴη,  καὶ  ὁ  ἔρως  ἂν  ἄµετρος  εἴη.  Οὐ  γὰρ  ὥρισται
ἐνταῦθα  ὁ  ἔρως,  ὅτι  µηδὲ  τὸ  ἐρώµενον,  ἀλλ'  ἄπειρος  ἂν  εἴη  ὁ  τούτου  ἔρως,  ὥστε  καὶ  τὸ  κάλλος
αὐτοῦ ἄλλον τρόπον καὶ κάλλος ὑπὲρ κάλλος. Οὐδὲν γὰρ ὂν τί κάλλος; Ἐράσµιον δὲ ὂν τὸ γεννῶν ἂν
εἴη  τὸ  κάλλος.  ∆ύναµις  οὖν  παντὸς  καλοῦἄνθος  ἐστί,  κάλλος  καλλοποιόν.  Καὶ  γὰρ  γεννᾷ  αὐτὸ  καὶ
κάλλιον ποιεῖ τῇ παρ' αὐτοῦπεριουσίᾳ τοῦ κάλλους, ὥστε ἀρχὴ κάλλους καὶ πέρας κάλλους. Οὖσα
δὲ κάλλους ἀρχὴ ἐκεῖνοµὲν καλὸν ποιεῖ οὗ ἀρχή, καὶ καλὸν ποιεῖ οὐκ ἐν µορφῇ· ἀλλὰ καὶ αὐτὸ τὸ
γενόµενον ἀµορφεῖν, ἄλλον δὲ τρόπον ἐν µορφῇ. ἡ γὰρ λεγοµένη αὐτὸ τοῦτο µόνον µορφὴ ἐν ἄλλῳ,
ἐφ'  ἑαυτῆς  δὲ  οὖσα  ἄµορφον.  Τὸ  οὖν  µετέχον  κάλλους  µ µ
ε όρφωται,  οὐ  τὸ  κάλλος. ∆ιὸ  καὶ  ὅταν
κάλλος  λέγηται,  φευκτέον  µᾶλλον  ἀπὸ  µορφῆς  τοιαύτης,  ἀλλ'  οὐ  πρὸ  ὀµµάτων  ποιητέον,  ἵνα  µὴ
ἐκπέσῃς τοῦ καλοῦ εἰς τὸ ἀµυδρᾷ µετοχῇ καλὸν λεγόµενον. Τὸ δὲ ἄµορφον εἶδος καλόν, εἴπερ εἶδός
ἐστι,  καὶ  ὅσῳ  ἂν  ἀποσυλήσας  εἴης  πᾶσαν  µορφήν,  οἷον  καὶ  τὴν  ἐν  λόγῳ,  ᾗ  διαφέρειν  ἄλλοἄλλου
λέγοµεν, ὡς δικαιοσύνην καὶ σωφροσύνην ἀλλήλων ἕτερα, καίτοι καλὰ ὄντα. Ἐπειδὴ ὁνοῦς ἴδιόν τι
νοεῖ,  ἠλάττωται,  κἂν  ὁµοῦ  πάντα  λάβῃ  ὅσα  ἐν  τῷ  νοητῷ·  κἂν  ἕκαστον,  µί
µ
αν ορφὴν  νοητὴν  ἔχει·
ὁµοῦ δὲ πάντα οἷον ποικίλην τινά, ἔτι ἐν δεήσει, οἷον δεῖ θεάσασθαι ὂν ὑπὲρ ἐκεῖνο τὸ πάγκαλον καὶ
ποικίλον καὶ οὐ ποικίλον, οὗ ὀρέγεται µὲν ψυχὴ οὐ λέγουσα διὰ τί τοιοῦτον ποθεῖ, ὁ δὲ λόγος λέγει,
ὅτι τοῦτο τὸ ὄντως, εἴπερ ἐν τῷ πάντη ἀνειδέῳ ἡ τοῦ ἀρίστου φύσις καὶ ἡ τοῦ ἐρασµιωτάτου. ∆ιὸ ὅ τι
ἂν εἰς εἶδος ἀνάγων τῇ ψυχῇ δεικνύῃς, ἐπὶ τούτῳ ἄλλο τὸ µορφῶσαν ζητεῖ. Λέγει δὴ ὁ λόγος, ὅτι τὸ
µορφὴν ἔχον καὶ ἡ µορφὴ καὶ τὸ εἶδοςµ µ
ε ετρ µ
η ένον πᾶν, τοῦτο δὲ οὐ πᾶν οὐδὲ αὔταρκες οὐδὲ παρ'
αὐτοῦ καλόν, ἀλλὰ καὶ τοῦτοµέµικται. ∆εῖ τοίνυν ταῦτα µὲν καλά, τὸ δὲ ὄντως ἢ τὸ ὑπέρκαλον  µὴ
µ µ
ε ετρῆσθαι· εἰ δὲ τοῦτο µ
, ὴ µ
  µ
ε ορφῶσθαι µ
  ηδὲ εἶδος εἶναι. Ἀνείδεον ἄρα τὸ πρώτως καὶ πρῶτον καὶ
ἡ  καλλονὴ  ἐκεῖνο  ἡ  τοῦ  ἀγαθοῦ  φύσις.  Μαρτυρεῖ  δὲ  καὶ  τὸ  τῶν  ἐραστῶν  πάθος,  ὡς,  ἕως  ἐστὶν  ἐν
ἐκείνῳ  τῷ  τύπον  αἰσθητὸν  ἔχοντι,  οὔπω  ἐρᾷ·  ὅταν  δ'  ἀπ'  ἐκείνου  αὐτὸς  ἐν  αὑτῷ  οὐκ  αἰσθητὸν
γεννήσῃ τύπον ἐν ἀµερεῖ ψυχῇ, τότε ἔρως φύεται. Βλέπειν δὲ ζητεῖ τὸ ἐρώµενον, ἵν' ἐκεῖνο ἐπάρδοι
µαραινόµενον. Εἰ δὲ σύνεσιν λάβοι, ὡς δεῖ µεταβαίνειν ἐπὶ τὸ ἀµορφότερον, ἐκείνου ἂν ὀρέγοιτο· καὶ
γὰρ ὃ ἐξ ἀρχῆς ἔπαθεν, ἐκ σέλαος ἀµυδροῦ ἔρως φωτὸς µεγάλου. Τὸ γὰρ ἴχνος τοῦ ἀµόρφου µορφή·
τοῦτο  γοῦν  γεννᾷ  τὴν  µορφήν,  οὐχ  ἡ  µορφὴ  τοῦτο,  καὶ  γεννᾷ,  ὅταν  ὕλη  προςέλθῃ.  Ἡ  δὲ  ὕλη
πορρωτάτω ἐξ ἀνάγκης, ὅτι µηδὲ τῶν ὑστάτων µορφῶν παρ' αὐτῆς τινα ἔχει. Εἰ οὖν ἐράσµιονµὲν οὐχ
ἡ ὕλη, ἀλλὰ τὸ εἰδοποιηθὲν διὰ τὸ εἶδος, τὸ δ' ἐπὶ τῇ ὕλῃ εἶδος παρὰ ψυχῆς, ψυχὴ δὲµᾶλλον εἶδος καὶ
µᾶλλον ἐράσµιον καὶ νοῦς µᾶλλον ταύτης εἶδος καὶ ἔτι µᾶλλον ἐρασµιώτερον, ἀνείδεον δεῖ τὴν καλοῦ
τίθεσθαι  φύσιν  τὴν  πρώτην. Καὶ  οὐκέτι  θαυµάσοµεν  τὸ  τοὺς  δεινοὺς  πόθους  παρέχον  εἰ  πάντη
ἀπήλλακται καὶ µορφῆς νοητῆς· ἐπεὶ καὶ ψυχή, ὅταν αὐτοῦ ἔρωτα σύντονον λάβῃ, ἀποτίθεται πᾶσαν
ἣν ἔχει µορφήν, καὶ ἥτις ἂν καὶ νοητοῦ ᾖ ἐν αὐτῇ. Οὐ γάρ ἐστιν ἔχοντά τι ἄλλο καὶ ἐνεργοῦντα περὶ
αὐτὸ  οὔτε  ἰδεῖν  οὔτε  ἐναρµοσθῆναι.  Ἀλλὰ  δεῖ  µήτε  κακὸν  µήτ'  αὖ  ἀγαθὸν  µηδὲν  ἄλλο  πρόχειρον
ἔχειν,  ἵνα  δέξηται  µόνη  µόνον.  Ὅταν  δὲ  τούτου  εὐτυχήσῃ  ἡ  ψυχὴ  καὶ  ἥκῃ  πρὸς  αὐτήν,  µᾶλλον  δὲ
παρὸν φανῇ, ὅταν ἐκείνη ἐκνεύσῃ τῶν παρόντων καὶ παρασκευάσασα αὑτὴν ὡς ὅτι µάλιστα καλὴν
καὶ  εἰς  ὁµοιότητα  ἐλθοῦσα – ἡ  δὲ  παρασκευὴ  καὶ  ἡ  κόσµησις  δήλη  που  τοῖς  παρασκευαζοµένοις –
ἰδοῦσα  δὲ  ἐναὐτῇ  ἐξαίφνης  φανέντα – µεταξὺ  γὰρ  οὐδὲν  οὐδ'  ἔτι  δύο,  ἀλλ'  ἓν  ἄµφω·  οὐ  γὰρ  ἂν
διακρίναις  ἔτι,  ἕως  πάρεστι·  µίµησις  δὲ  τούτου  καὶ  οἱ  ἐνταῦθα  ἐρασταὶ  καὶ  ἐρώµενοι  συγκρῖναι
θέλοντες – καὶ  οὔτε  σώµατος  ἔτι  αἰσθάνεται,  ὅτι  ἐστὶν  ἐν  αὐτῷ,  οὔτε  ἑαυτὴν  ἄλλο  τι  λέγει,  οὐκ
ἄνθρωπον,  οὐ  ζῷον,  οὐκ  ὄν,  οὐδὲ  πᾶν – ἀνώµαλος  γὰρ  ἡ  τούτων  πως  θέα – καὶ  οὐδὲ  σχολὴν  ἄγει
πρὸς αὐτὰ οὔτε θέλει, ἀλλὰ καὶ αὐτὸ ζητήσασα ἐκείνῳ παρόντι ἀπαντᾷ κἀκεῖνο ἀντ' αὐτῆς βλέπει·
τίς δὲ οὖσα βλέπει, οὐδὲ τοῦτο σχολάζει ὁρᾶν. Ἔνθα δὴ οὐδὲν πάντων ἀντὶ τούτου ἀλλάξαιτο, οὐδ'
εἴ τις αὐτῇ  πάντα τὸν οὐρανὸν ἐπιτρέποι, ὡς οὐκ ὄντος ἄλλου ἔτι ἀµείνονος οὐδὲ µᾶλλον ἀγαθοῦ·

οὔτε  γὰρ  ἀνωτέρω  τρέχει  τά  τε  ἄλλα  πάντα  κατιούσης,  κἂν  ᾖ  ἄνω.  Ὥστε  τότε  ἔχει  καὶ  τὸ  κρίνειν
καλῶς καὶ γιγνώσκειν, ὅτι τοῦτό ἐστιν οὗ ἐφίετο, καὶ τίθεσθαι, ὅτι µηδέν ἐστι κρεῖττον αὐτοῦ.Οὐ γάρ
ἐστιν ἀπάτη ἐκεῖ· ἢ ποῦ ἂν τοῦ ἀληθοῦς ἀληθέστερον τύχοι; Ὃ οὖν λέγει, ἐκεῖνό ἐστι, καὶ ὕστερον
λέγει, καὶ σιωπῶσα δὲ λέγει καὶ εὐπαθοῦσα οὐ ψεύδεται, ὅτι εὐπαθεῖ· οὐδὲ γαργαλιζοµένου λέγει τοῦ
σώµατος,  ἀλλὰ  τοῦτο  γενοµένη,  ὃ  πάλαι,  ὅτε  εὐτύχει.  Ἀλλὰ  καὶ  τὰ  ἄλλα  πάντα,  οἷς  πρὶν  ἥδετο,
ἀρχαῖς ἢ δυνάµεσιν ἢ πλούτοις ἢ κάλλεσιν ἢ ἐπιστήµαις, ταῦτα ὑπεριδοῦσα λέγει οὐκ ἂν εἰποῦσα µὴ
κρείττοσι συντυχοῦσα τούτων· οὐδὲ φοβεῖται, µή τι πάθῃ µ
, ετ' ἐκείνου οὖσα οὐδ' ὅλως ἰδοῦσα· εἰ δὲ
καὶ τὰ ἄλλα τὰ περὶ αὐτὴν φθείροιτο, εὖ µάλα καὶ βούλεται, ἵνα πρὸς τούτῳ ᾖ µόνον· εἰς τόσον ἥκει
εὐπαθείας. Οὕτω δὲ διάκειται τότε, ὡς καὶ τοῦ νοεῖν καταφρονεῖν, ὃ τὸν ἄλλον χρόνον ἠσπάζετο,
ὅτι τὸ νοεῖν κίνησίς τις ἦν, αὕτη δὲ οὐ κινεῖσθαι θέλει. Καὶ γὰρ οὐδ' ἐκεῖνόν φησιν, ὃν ὁρᾷ, καίτοι
νοῦς  γενόµενος  αὕτη  θεωρεῖ  οἷον  νοωθεῖσα  καὶ  <ἐν  τῷ  τόπῳ  τῷ  νοητῷ>  γενοµένη·  ἀλλὰ  γενοµένη
µὲν ἐν αὐτῷ καὶ περὶ αὐτὸν ἔχουσα τὸ νοητὸν νοεῖ, ἐπὴν δ' ἐκεῖνον ἴδῃ τὸν θεόν, πάντα ἤδη ἀφίησιν,
οἷον  εἴ  τις  εἰσελθὼν  εἰς  οἶκον  ποικίλον  καὶ  οὕτω  καλὸν  θεωροῖ  ἔνδον  ἕκαστα  τῶν  ποικιλµάτων  καὶ
θαυµάζοι,  πρὶν  ἰδεῖν  τὸν  τοῦ  οἴκου  δεσπότην,  ἰδὼν  δ'  ἐκεῖνον  καὶ  ἀγασθεὶς  οὐ  κατὰ  τὴν  τῶν
ἀγαλµάτων  φύσιν  ὄντα,  ἀλλ'  ἄξιον  τῆς  ὄντως  θέας,  ἀφεὶς  ἐκεῖνα  τοῦτον  µόνον  τοῦ  λοιποῦ  βλέποι,
εἶτα βλέπων καὶ µ
  ὴ ἀφαιρῶν τὸ ὄµµα µ
  ηκέτι ὅραµα βλέποι τῷ συνεχεῖ τῆς θέας, ἀλλὰ τὴν ὄψιν αὐτοῦ
συγκεράσαιτο  τῷ  θεάµατι,  ὥστε  ἐν  αὐτῷ  ἤδη  τὸ  ὁρατὸν  πρότερον  ὄψιν  γεγονέναι,  τῶν  δ'  ἄλλων
πάντων  ἐπιλάθοιτο  θεαµάτων.  Καὶ  τάχα  ἂν  σῴζοι  τὸ  ἀνάλογον  ἡ  εἰκών,  εἰ  µὴ  ἄνθρωπος  εἴη  ὁ
ἐπιστὰς  τῷ  τὰ  τοῦ  οἴκου  θεωµένῳ,  ἀλλά  τις  θεός,  καὶ  οὗτος  οὐ  κατ'  ὄψιν  φανείς,  ἀλλὰ  τὴν  ψυχὴν
ἐµπλήσας τοῦ θεωµένου. Καὶ τὸν νοῦν τοίνυν τὴν µὲν ἔχειν δύναµιν εἰς τὸ νοεῖν, ᾗ τὰ ἐν αὐτῷ βλέπει,
τὴν δέ, ᾗ τὰ ἐπέκεινα αὐτοῦ ἐπιβολῇ τινι καὶ παραδοχῇ, καθ' ἣν καὶ πρότερον ἑώραµόνον καὶ ὁρῶν
ὕστερον καὶ νοῦν ἔσχε καὶ ἕν ἐστι. Καὶ ἔστιν ἐκείνη µ
  ὲν ἡ θέα νοῦ ἔµφρονος, αὕτη δὲ νοῦς ἐρῶν, ὅταν
ἄφρων γένηται <µεθυσθεὶς τοῦ νέκταρος>· τότε ἐρῶν γίνεται ἁπλωθεὶς εἰς εὐπάθειαν τῷ κόρῳ· καὶ
ἔστιν αὐτῷ µεθύειν βέλτιον ἢ σ µ
ε νοτέρῳ εἶναι τοιαύ
µ
της έθης. Παρὰ µέρος δὲ ὁ νοῦς ἐκεῖνος ἄλλα,
τὰ δὲ ἄλλοτε ἄλλα ὁρᾷ; Ἢ οὔ· ὁ δὲ λόγος διδάσκων γινόµενα ποιεῖ, τὸ δὲ ἔχει τὸ νοεῖν ἀεί, ἔχει δὲ
καὶ τὸ µὴ νοεῖν, ἀλλὰ ἄλλως ἐκεῖνον βλέπειν. Καὶ γὰρ ὁρῶν ἐκεῖνον ἔσχε γεννήµατα καὶ συνῄσθετο
καὶ  τούτων  γενοµένων  καὶ  ἐνόντων·  καὶταῦτα  µὲν  ὁρῶν  λέγεται  νοεῖν,  ἐκεῖνο  δὲ  ᾗ  δυνάµει  ἔµελλε
νοεῖν. Ἡ δὲ ψυχὴ οἷον συγχέασα καὶ ἀφανίσασα µένοντα τὸν ἐν αὐτῇ νοῦν, µᾶλλον δὲ ὁ νοῦς αὐτῆς
ὁρᾷ πρῶτος, ἔρχεται δὲ ἡ θέα καὶ εἰς αὐτὴν καὶ τὰ  δύο ἓν γίνεται. Ἐκταθὲν δὲ τὸ ἀγαθὸν ἐπ' αὐτοῖς
καὶ συναρµοσθὲν τῇ ἀµφοτέρων συστάσει ἐπιδραµὸν καὶ ἑνῶσαν τὰ δύο ἔπεστιν αὐτοῖς <µακαρίαν>
διδοὺς  αἴσθησιν  καὶ  <θέαν>,  τοσοῦτον  ἄρας,  ὥστε  µήτε  ἐν  τόπῳ  εἶναι,  µήτε  ἔν  τῳ  ἄλλῳ,  ἐν  οἷς
πέφυκεν  ἄλλο  ἐνἄλλῳ  εἶναι·  οὐδὲ  γὰρ  αὐτός  που·  ὁ  δὲ  <νοητὸς  τόπος>  ἐν  αὐτῷ,  αὐτὸς  δὲ  οὐκ  ἐν
ἄλλῳ.  ∆ιὸ  οὐδὲκινεῖται  ἡ  ψυχὴ  τότε,  ὅτι  µηδὲ  ἐκεῖνο.  Οὐδὲ  ψυχὴ  τοίνυν,  ὅτι  µηδὲ  ζῇ  ἐκεῖνο,  ἀλλὰ
ὑπὲρ τὸ ζῆν. Οὐδὲ νοῦς, ὅτι µηδὲ νοεῖ· ὁµοιοῦσθαι γὰρ δεῖ. Νοεῖ δὲ οὐδ' ἐκεῖνο, ὅτι οὐδὲ νοεῖ. Τὰ
µὲν  γὰρἄλλα  δῆλα,  εἴρηται  δέ  τι  καὶ  περὶ  τούτου.  Ἀλλ'  ὅµως  καὶ  νῦν  ἐπ'  ὀλίγον  λεκτέον
ἀρχοµένοιςµὲν  ἐκεῖθεν,  διὰ  λογισµῶν  δὲ  προϊοῦσιν.  Ἔστι  µὲν  γὰρ  ἡ  τοῦ  ἀγαθοῦ  εἴτε  γνῶσις  εἴτε
ἐπαφὴµέγιστον,  καὶ  <µέγιστόν>  φησι  τοῦτ'  εἶναι  <µά
µ
θη α,  οὐ>  τὸ  πρὸς  αὐτὸ  ἰδεῖν  µά
µ
θη α  λέγων,
ἀλλὰ περὶ αὐτοῦ µαθεῖν τι πρότερον. ∆ιδάσκουσι µὲν οὖν ἀναλογίαι τε καὶ ἀφαιρέσεις καὶ γνώσεις
τῶν ἐξ αὐτοῦ καὶ <ἀναβασµοί> τινες, πορεύουσι δὲ καθάρσεις πρὸς αὐτὸ καὶ ἀρεταὶ καὶ κοσµήσεις
καὶ  τοῦ  νοητοῦ  <ἐπιβάσεις>  καὶ  ἐπ'  αὐτοῦ  ἱδρύσεις  καὶ  τῶν  ἐκεῖ  ἑστιάσεις.  Ὅστις  γένηται  ὁµοῦ
θεατής τε καὶ θέαµα αὐτὸς αὑτοῦ καὶ τῶν ἄλλων καὶ γενόµενος οὐσία καὶ νοῦς καὶ<ζῷον παντελὲς>
µηκέτι ἔξωθεν αὐτὸ βλέποι – τοῦτο δὲ γενόµενος ἐγγύς ἐστι, καὶ τὸ ἐφεξῆς ἐκεῖνο, καὶ πλησίον αὐτὸ
ἤδη ἐπὶ παντὶ τῷ νοητῷ ἐπιστίλβον. Ἔνθα δὴ ἐάσας τις πᾶν µά
µ
θη α, καὶ µέχρι του παιδαγωγηθεὶς
καὶ ἐν καλῷ ἱδρυθείς, ἐν ᾧ µέν ἐστι, µέχρι τούτου νοεῖ, ἐξενεχθεὶς δὲ τῷ αὐτοῦ τοῦ νοῦ οἷον κύµατι
καὶ  ὑψοῦ  ὑπ'  αὐτοῦ  οἷον  οἰδήσαντος  ἀρθεὶς  εἰσεῖδεν  ἐξαίφνης  οὐκ  ἰδὼν  ὅπως,  ἀλλ'  ἡ  θέα  πλήσασα
φωτὸς τὰ ὄµµατα οὐ δι' αὐτοῦ πεποίηκεν ἄλλο ὁρᾶν, ἀλλ' αὐτὸ τὸ φῶς τὸ ὅραµα ἦν. Οὐ γὰρ ἦν ἐν
ἐκείνῳ τὸ µὲν ὁρώµενον, τὸ δὲ φῶς αὐτοῦ, οὐδὲ νοῦς καὶ νοούµενον, ἀλλ' αὐγὴ γεννῶσα ταῦτα εἰς
ὕστερον καὶ ἀφεῖσα εἶναι παρ' αὐτῷ· αὐτὸς δὲ αὐγὴµόνον γεννῶσα νοῦν, οὔτι σβέσασα αὐτῆς ἐν τῷ
γεννῆσαι, ἀλλὰ µείνασα µὲν αὐτή, γενοµένου δ' ἐκείνου τῷ τοῦτο εἶναι. Εἰ γὰρ µὴ τοῦτο τοιοῦτον ἦν,
οὐκ ἂν ὑπέστη ἐκεῖνο. Οἱ µὲν οὖν νόησιν αὐτῷ δόντες τῷ λόγῳ τῶν µὲν ἐλαττόνων καὶ τῶν ἐξ αὐτοῦ
οὐκ  ἔδοσαν·  καίτοι  καὶ  τοῦτο  ἄτοπον  τὰ  ἄλλα,  φασί  τινες,  µὴ  εἰδέναι·  ἀλλ'  οὖν  ἐκεῖνοι  ἄλλο
τιµιώτερον  αὐτοῦ οὐχ εὑρόντες τὴν  νόησιν αὐτῷ αὐτοῦ εἶναι ἔδοσαν, ὥσπερ  τῇ  νοήσει
µ
σε νοτέρου
αὐτοῦ  ἐσοµένου  καὶ  τοῦ  νοεῖν  κρείττονος  ἢ  κατ'  αὐτὸν  ὅ  ἐστιν  ὄντος,  ἀλλ'  οὐκ  αὐτοῦ
µ
σε νύνοντος
τὴν νόησιν. Τίνι γὰρτὸ τίµιον ἕξει, τῇ νοήσει ἢ αὐτῷ; Εἰ µὲν τῇ νοήσει, αὐτῷ οὐ τίµιον ἢ ἧττον, εἰ δὲ
αὐτῷ, πρὸ τῆς νοήσεώς ἐστι τέλειος καὶ οὐ τῇ νοήσει τελειούµενος. Εἰ δ' ὅτι ἐνέργειά ἐστιν, ἀλλ' οὐ
δύναµις, δεῖ νοεῖν, εἰ µὲν οὐσία ἐστὶν ἀεὶ νοοῦσα καὶ τούτῳ ἐνέργειαν λέγουσι, δύο ὅµως λέγουσι, τὴν
οὐσίαν  καὶ  τὴν  νόησιν,  καὶ  οὐχ  ἁπλοῦν  λέγουσιν,  ἀλλά  τι  ἕτερον  προστιθέασιν  αὐτῷ,  ὥσπερ
ὀ
µ
φθαλ οῖς τὸ ὁρᾶν κατ' ἐνέργειαν, κἂν ἀεὶ βλέπωσιν. Εἰ δ' ἐνεργείᾳ λέγουσιν, ὅτι ἐνέργειά ἐστι καὶ
νόησις, οὐκ ἂν οὖσα νόησις νοοῖ, ὥσπερ οὐδὲ κίνησις κινοῖτο ἄν. Τί οὖν; οὐ καὶ αὐτοὶ λέγετε οὐσίαν
καὶ  ἐνέργειαν  εἶναι  ἐκεῖνα;  Ἀλλὰ  πολλὰ  ταῦτα  ὁµολογοῦµεν  εἶναι  καὶ  ταῦτα  ἕτερα,  τὸ  δὲ  πρῶτον
ἁπλοῦν,  καὶ  τὸ  ἐξ  ἄλλου  δίδοµεν  νοεῖν  καὶ  οἷον  ζητεῖν  αὐτοῦ  τὴν  οὐσίαν  καὶ  αὐτὸ  καὶ  τὸ  ποιῆσαν
αὐτό, καὶ ἐπιστραφὲν ἐν τῇ θέᾳ καὶ γνωρίσαν νοῦν ἤδη δικαίως εἶναι· τὸ δὲ µήτε γενόµενον µήτ' ἔχον
πρὸ  αὐτοῦ,  ἀλλ'  ἀεὶ  <ὂν>  ὅ  ἐστι – τίς  αἰτία  τοῦ  νοεῖν  ἕξει;  ∆ιὸ  ὑπὲρ  νοῦν  φησιν  ὁ  Πλάτων  εἶναι

ὀρθῶς. Νοῦς µὲν γὰρ µὴ νοῶν ἀνόητος· ᾧ γὰρ ἡ φύσις ἔχει τὸ νοεῖν, εἰµὴ τοῦτο πράττοι, ἀνόητον· ᾧ
δὲ µηδὲν ἔργον ἐστί, τί ἂν τούτῳ τις ἔργον προσάγων κατὰ στέρησιν αὐτοῦ κατηγοροῖ τοῦτο, ὅτι µὴ
πράττει;  Οἷον  εἰ  ἀνίατρον  αὐτόν  τις  λέγοι.  Μηδὲν  δὲ  ἔργον  εἶναι  αὐτῷ,  ὅτι  µηδὲν  ἐπιβάλλει  αὐτῷ
ποιεῖν· ἀρκεῖ γὰρ αὐτὸς καὶ οὐδὲν δεῖ ζητεῖν παρ' αὐτὸν ὑπὲρ τὰ πάντα ὄντα· ἀρκεῖ γὰρ αὐτῷ καὶ
τοῖς ἄλλοις ὢν αὐτὸς ὅ ἐστιν. Ἔστι δὲ οὐδὲ τὸ«ἔστιν»· οὐδὲν γὰρ οὐδὲ τούτου δεῖται· ἐπεὶ οὐδὲ τὸ
«ἀγαθός ἐστι» κατὰ τούτου, ἀλλὰ καθ' οὗ τὸ «ἔστι»· τὸ δὲ «ἔστιν» οὐχ ὡς κατ' ἄλλου ἄλλο, ἀλλ' ὡς
µ
ση αῖνον ὅ ἐστι. Λέγοµεν δὲ τἀγαθὸν περὶ αὐτοῦ λέγοντες οὐκ αὐτὸ οὐδὲ κατηγοροῦντες, ὅτι αὐτῷ
ὑπάρχει, ἀλλ' ὅτι αὐτό· εἶτα οὐδ' «ἔστιν ἀγαθὸν» λέγειν ἀξιοῦντες οὐδὲ τὸ «τὸ» προτιθέναι αὐτοῦ,
δηλοῦν  δὲ  οὐ  δυνάµενοι,  εἴ  τις  αὐτὸ  παντάπασιν  ἀφέλοι,  ἵνα  µὴ  ἄλλο,  τὸ  δὲ  ἄλλο  ποιῶµεν,  ὡς  µὴ
δεῖσθαι  τοῦ«ἔστιν»  ἔτι,  οὕτω  λέγοµεν  «τἀγαθόν».  Ἀλλὰ  τίς  παραδέξεται  φύσιν  οὐκ  οὖσαν  <ἐν>
αἰσθήσει  καὶ  γνώσει  αὐτῆς;  Τί  οὖν  γνώσεται; «ἐγώ  εἰµι»;  Ἀλλ'  οὐκ  ἔστι.  ∆ιὰ  τί  οὖν  οὐκ  ἐρεῖ  τὸ
«ἀγαθόν  εἰµι»;  Ἢ  πάλιν  τὸ  «ἔστι»  κατηγορήσει  αὐτοῦ.  Ἀλλὰ  τὸ  «ἀγαθὸν»  µόνον  ἐρεῖ  τι
προςθείς·«ἀγαθὸν» µὲν γὰρ νοήσειεν ἄν τις ἄνευ τοῦ «ἔστιν», εἰ µὴ κατ' ἄλλου κατηγοροῖ· ὁ δὲ αὐτὸ
νοῶν ὅτι ἀγαθὸν πάντως νοήσει τὸ «ἐγώ εἰµι τὸ ἀγαθόν»· εἰ δὲ µή, ἀγαθὸν µὲν νοήσει, οὐ παρέσται
δὲ αὐτῷ τὸ ὅτι αὐτός ἐστι τοῦτο νοεῖν. ∆εῖ οὖν τὴν νόησιν εἶναι, ὅτι «ἀγαθόν εἰµι». Καὶ εἰ µὲν νόησις
αὐτὴ τὸ ἀγαθόν, οὐκ αὐτοῦ ἔσται νόησις, ἀλλ' ἀγαθοῦ, αὐτός τε οὐκ ἔσται τὸ ἀγαθόν, ἀλλ' ἡ νόησις.
Εἰ  δὲ  ἑτέρα  τοῦ  ἀγαθοῦ ἡ  νόησις  τοῦ  ἀγαθοῦ,  ἔστιν  ἤδη  τὸ  ἀγαθὸν  πρὸ  τῆς  νοήσεως  αὐτοῦ.  Εἰ  δ'
ἔστι  πρὸ  τῆς  νοήσεως  τὸ  ἀγαθὸν  αὔταρκες,  αὔταρκες  ὂν  αὐτῷ  εἰς  ἀγαθὸν  οὐδὲν  ἂν  δέοιτο  τῆς
νοήσεως τῆς περὶ αὐτοῦ· ὥστε ᾗ ἀγαθὸν οὐ νοεῖ ἑαυτό. Ἀλλὰ ᾗ τί; Ἢ οὐδὲν ἄλλο πάρεστιν αὐτῷ,
ἀλλ'  ἁπλῆ  τις  ἐπιβολὴ  αὐτῷ  πρὸς  αὐτὸν  ἔσται.  Ἀλλὰ  οὐκ  ὄντος  οἷον      διαστήµατός  τινος  οὐδὲ
διαφορᾶς πρὸς αὐτὸ τὸ ἐπιβάλλειν ἑαυτῷ τί ἂν εἴη ἢ αὐτό; ∆ιὸ καὶ ὀρθῶς ἑτερότητα λαµβάνει, ὅπου
νοῦς καὶ οὐσία. ∆εῖ γὰρ τὸν νοῦν ἀεὶ ἑτερότητα καὶ ταὐτότητα λαµβάνειν, εἴπερ νοήσει. Ἑαυτόν τε
γὰρ  οὐ  διακρινεῖ  ἀπὸ  τοῦ  νοητοῦ  τῇ  πρὸς  αὐτὸἑτέρου  σχέσει  τά  τε  πάντα  οὐ  θεωρήσει,  µ
µ
ηδε ιᾶς
ἑτερότητος γενοµένης εἰς τὸ πάντα εἶναι· οὐδὲ γὰρ ἂν οὐδὲ δύο. Ἔπειτα, εἰ νοήσει, οὐ δήπου ἑαυτὸν
µόνον  νοήσει,  εἴπερ  ὅλως  νοήσει·  διὰ  τί  γὰρ  οὐχ  ἅπαντα;  Ἢ  ἀδυνατήσει;  Ὅλως  δὲ  οὐχ  ἁπλοῦς
γίνεται νοῶν ἑαυτόν, ἀλλὰ δεῖ τὴν νόησιν τὴν περὶ αὐτοῦ ἑτέρου εἶναι, εἴ τι ὅλως δύναιτο νοεῖν αὐτό.
Ἐλέγοµεν δέ, ὅτι οὐ νόησις τοῦτο, οὐδ' εἰ ἄλλον αὐτὸν ἐθέλοι ἰδεῖν. Νοήσας δὲ αὐτὸς πολὺς γίνεται,
νοητός, νοῶν, κινούµενος καὶ ὅσα ἄλλα προσήκει νῷ. Πρὸς δὲ τούτοις κἀκεῖνο ὁρᾶν προςήκει, ὅπερ
εἴρηται ἤδη ἐν ἄλλοις, ὡς ἑκάστη νόησις, εἴπερ νόησις ἔσται, ποικίλον τι δεῖ εἶναι, τὸ δὲ ἁπλοῦν καὶ
τὸ αὐτὸ πᾶν οἷον κί µ
νη α, εἰ τοιοῦτον εἴη οἷον ἐπαφή, οὐδὲν νοερὸν ἔχει. Τί οὖν; οὔτε τὰ ἄλλα οὔτε
αὐτὸν εἰδήσει; Ἀλλὰ σεµνὸν ἑστήξεται. Τὰ µὲν οὖν ἄλλα ὕστερα αὐτοῦ, καὶ ἦν πρὸ αὐτῶν ὃ ἦν, καὶ
ἐπίκτητος  αὐτῶν  ἡ  νόησις  καὶ  οὐχ  ἡ  αὐτὴ  ἀεὶ  καὶ  οὐχ  ἑστηκότων; κἂν  τὰ  ἑστῶτα  δὲ  νοῇ,  πολύς
ἐστιν. Οὐ γὰρ δὴ τὰ µὲν ὕστερα µετὰ τῆς νοήσεως καὶ τὴν οὐσίαν ἕξει, αἱ δὲ τούτου νοήσεις θεωρίαι
κεναὶ µόνον ἔσονται. Ἡ δὲ πρόνοια ἀρκεῖ ἐν τῷ αὐτὸν εἶναι, παρ' οὗ τὰ πάντα. Τὸ δὲ πρὸς αὐτὸν
πῶς,  εἰ  µὴ  αὐτόν;  Ἀλλὰ
µ
σε νὸν  ἑστήξεται.  Ἔλεγε  µὲν  οὖν  ὁ  Πλάτων  περὶ  τῆς  οὐσίας  λέγων,  ὅτι
νοήσει,  ἀλλ'  οὐ
µ
σε νὸν  ἑστήξοιτο  ὡς  τῆς  οὐσίας  µὲν  νοούσης,  τοῦ  δὲ  µὴ  νοοῦντος
µ
σε νοῦ
ἑστηξοµένου, τὸ µὲν «ἑστήξοιτο» τῷ µὴ ἄλλως ἂν δεδυνῆσθαι ἑρµηνεῦσαι,
µ
σε νότερον δὲ καὶ ὄντως
µ
σε νὸν
µ
νο ίζων εἶναι τὸ ὑπερβεβηκὸς τὸ νοεῖν. Καὶ ὅτι µὲν µὴ δεῖ νόησιν περὶ αὐτὸνεἶναι, εἰδεῖεν ἂν
οἱ προσαψάµενοι τοῦ τοιούτου· δεῖ γε µὴν πα
µ
ρα ύθια ἄττα πρὸς τοῖς εἰ
µ
ρη ένοις κοµίζειν, εἴ πῃ οἷόν
τε  τῷ  λόγῳ
µ
ση ῆναι.  ∆εῖ  δὲ  τὴν  πειθὼ  µ µ
ε ιγµένην  ἔχειν  τὴν  ἀνάγκην.  ∆εῖ  τοίνυν  γιγνώσκειν
ἐπιστήσαντα, ὡς νόησις πᾶσα ἔκ τινός ἐστι καὶ τινός. Καὶ ἡ µὲν συνοῦσα τῷ ἐξ οὗ ἐστιν ὑποκείµενον
µὲν ἔχει τὸ οὗ ἐστι νόησις, οἷον δὲ ἐπικείµενον αὐτὴ γίνεται ἐνέργεια αὐτοῦ οὖσα καὶ πληροῦσα τὸ
δυνάµει  ἐκεῖνο  οὐδὲν  αὐτὴ  γεννῶσα·  ἐκείνου  γάρ  ἐστιν,  οὗ  ἐστι µ
, όνον,  οἷον  τελείωσις.  Ἡ  δὲ  οὖσα
νόησις  µετ'  οὐσίας  καὶ ὑποστήσασα  τὴν  οὐσίαν  οὐκ  ἂν δύναιτο  ἐν  ἐκείνῳ  εἶναι,  ἀφ' οὗ  ἐγένετο·  οὐ
γὰρ ἂν ἐγέννησέ τι ἐν ἐκείνῳ οὖσα. Ἀλλ' οὖσα δύναµις τοῦ γεννᾶν ἐφ' ἑαυτῆς ἐγέννα, καὶ ἡ ἐνέργεια
αὐτῆς ἐστιν οὐσία, καὶ σύνεστι καὶ ἐν τῇ οὐσίᾳ, καὶ ἔστιν οὐχ ἕτερον ἡ νόησις καὶ ἡ οὐσία αὕτη καὶ
αὖ  ᾗ  ἑαυτὴν  νοεῖ  ἡ  φύσις,  οὐχ  ἕτερον,  ἀλλ'  ἢ  λόγῳ,  τὸ  νοούµενον  καὶ  τὸ  νοοῦν,  πλῆθος  ὄν,  ὡς
δέδεικται πολλαχῇ. Καὶ ἔστιν αὕτη πρώτη ἐνέργεια ὑπόστασιν γεννήσασα εἰς οὐσίαν, καὶ ἴνδαλµα ὂν
ἄλλου  οὕτως  ἐστὶµεγάλου  τινός,  ὥστε  ἐγένετο  οὐσία.  Εἰ  δ'  ἦν  ἐκείνου  καὶ  µὴ  ἀπ'  ἐκείνου,  οὐδ'  ἂν
ἄλλο τι ἢ ἐκείνου ἦν, καὶ οὐκ ἂν ἐφ' ἑαυτῆς ὑπόστασις ἦν. Πρώτη δὴ οὖσα αὕτη ἐνέργεια καὶ πρώτη
νόησις  οὐκ  ἂν  ἔχοι  οὔτε  ἐνέργειαν  πρὸ  αὐτῆς  οὔτε  νόησιν.  Μεταβαίνων  τοίνυν  τις  ἀπὸ  ταύτηςτῆς
οὐσίας καὶ νοήσεως οὔτε ἐπὶ οὐσίαν ἥξει οὔτ' ἐπὶ νόησιν, ἀλλ' <ἐπέκεινα> ἥξει <οὐσίας> καὶ νοήσεως
ἐπί τι θαυµαστόν, ὃ µήτε ἔχει ἐν αὐτῷ οὐσίαν µήτε νόησιν, ἀλλ' ἔστιν <ἔρηµον> αὐτὸ ἐφ' ἑαυτοῦ τῶν
ἐξ  αὐτοῦ  οὐδὲν  δεόµενον.  Οὐ  γὰρ  ἐνεργήσας  πρότερον  ἐγέννησεν  ἐνέργειαν·  ἤδη  γὰρ  ἂν  ἦν,  πρὶν
γενέσθαι·  οὐδὲ  νοήσας  ἐγέννησε  νόησιν·  ἤδη  γὰρ  ἂν  νενοήκει,  πρὶνγενέσθαι  νόησιν.  Ὅλως  γὰρ  ἡ
νόησις, εἰ µὲν ἀγαθοῦ, χεῖρον αὐτοῦ· ὥστε οὐ τοῦ ἀγαθοῦ ἂν εἴη· λέγω δὲ οὐ τοῦ ἀγαθοῦ, οὐχ ὅτι µὴ
ἔστι νοῆσαι τὸ ἀγαθόν – τοῦτο γὰρ ἔστω – ἀλλ' ὅτι ἐν αὐτῷ τῷ ἀγαθῷ οὐκ ἂν εἴη νόησις· ἢ ἓν ἔσται
ὁµοῦ τὸ ἀγαθὸν καὶ τὸ ἔλαττον αὐτοῦ, ἡ νόησις αὐτοῦ. Εἰ δὲ χεῖρον ἔσται, ὁµοῦ ἡ νόησις ἔσται καὶ ἡ
οὐσία. Εἰ δὲ κρεῖττον ἡ νόησις, τὸ νοητὸν χεῖρον ἔσται. Οὐ δὴ ἐν τῷ ἀγαθῷ ἡ νόησις, ἀλλὰ χεῖρον
οὖσα καὶ διὰ τοῦτο τὸ ἀγαθὸν ἀξιωθεῖσα ἑτέρωθι ἂν εἴη αὐτοῦ, καθαρὸν ἐκεῖνο ὥσπερ τῶν ἄλλων
καὶ αὐτῆς ἀφεῖσα. Καθαρὸν δὲ ὂν νοήσεως εἰλικρινῶς ἐστιν ὅ ἐστιν, οὐ παραποδιζόµενον τῇ νοήσει
παρούσῃ, ὡς µὴ εἰλικρινὲς καὶ ἓν εἶναι. Εἰ δέ τις καὶ τοῦτο ἅµα νοοῦν καὶ νοούµενον ποιεῖ καὶ οὐσίαν
καὶ  νόησιν  συνοῦσαν  τῇ  οὐσίᾳ  καὶ  οὕτως  αὐτὸ  νοοῦν  θέλει  ποιεῖν,  ἄλλου  δεήσεται  καὶ  τούτου  πρὸ

αὐτοῦ,  ἐπείπερ  ἡ  ἐνέργεια  καὶ  ἡ  νόησις  ἢ  ἄλλου  ὑποκειµένου  τελείωσις  ἢ  συνυπόστασις  οὖσα  πρὸ
αὐτῆς καὶ αὐτὴ ἄλλην ἔχει φύσιν, ᾗ καὶ τὸ νοεῖν εἰκότως. Καὶ γὰρ ἔχει ὃ νοήσει, ὅτι ἄλλο πρὸ αὐτῆς·
καὶ ὅταν αὐτὴ αὐτήν, οἷον καταµανθάνει ἃ ἔσχεν ἐκ τῆς ἄλλου θέας ἐν αὐτῇ. Ὧι δὲ µήτε τι ἄλλο πρὸ
αὐτοῦ µήτε τι σύνεστιν αὐτῷ ἐξ ἄλλου, τί καὶ νοήσει ἢ πῶς ἑαυτόν; Τί γὰρ ἐζήτει ἢ τί ἐπόθει; Ἢ τὴν
δύναµιν  αὐτοῦ  ὅση,  ὡς  ἐκτὸς  οὔσης  αὐτοῦ,  καθὸ  ἐνόει;  Λέγω  δέ,  εἰ  ἄλλη  µὲν  ἡ  δύναµις  αὐτοῦ,  ἣν
ἐµάνθανεν, ἄλλη δέ, ᾗ ἐµάνθανεν· εἰ δὲ µία, τί ζητεῖ; Κινδυνεύει γὰρ βοήθεια τὸ νοεῖν δεδόσθαι ταῖς
φύσεσι  ταῖς  θειοτέραις  µέν,  ἐλάττοσι  δὲ  οὔσαις,  καὶ  οἷον  αὐταῖς  τυφλαῖς  οὔσαις  ὄµµα.  Ὁ  δ'
ὀφθαλµὸς τί ἂν δέοιτο τὸ ὂν ὁρᾶν φῶς αὐτὸς ὤν; Ὃ δ' ἂν δέηται, δι' ὀφθαλµοῦ σκότον ἔχων παρ'
αὐτῷ φῶς ζητεῖ. Εἰ οὖν φῶς τὸ νοεῖν, τὸ δὲ φῶς φῶς οὐ ζητεῖ, οὐκ ἂν ἐκείνη ἡ αὐγὴ φῶς µὴ ζητοῦσα
ζητήσειε  νοεῖν,  οὐδὲ  προσθήσει  αὐτῇ  τὸ  νοεῖν·  τί  γὰρ  καὶ  ποιήσει;  Ἢ  τί  προσθήσει  δεόµενος  καὶ
αὐτὸς ὁ νοῦς, ἵνα νοῇ; Οὐκ αἰσθάνεται οὖν ἑαυτοῦ – οὐ γὰρ δεῖται – οὐδ' ἔστι δύο, µᾶλλον <οὐ>δὲ
πλείω,  αὐτός,  ἡ  νόησις – οὐ  γὰρ  δὴ  ἡ  νόησις  αὐτός – δεῖ  δὲ  τρίτον  καὶ  τὸ  νοούµενον  εἶναι.  Εἰ  δὲ
ταὐτὸν  νοῦς,  νόησις,  νοητόν,  πάντη  ἓν  γενόµενα  ἀφανιεῖ  αὐτὰ  ἐν  αὐτοῖς·  διακριθέντα  δὲ  τῷ  ἄλλο
πάλιν  αὖ  οὐκ  ἐκεῖνο  ἔσται.  Ἐατέον  οὖν  τὰ  ἄλλα  πάντη  ἐπὶ  φύσεως  ἀρίστης  οὐ µ
δε ιᾶς  ἐπικουρίας
δεοµένης· ὃ γὰρ ἂν προσθῇς, ἠλάττωσας τῇ προσθήκῃ τὴν οὐδενὸς δεοµένην. Ἡµῖν µὲν γὰρ ἡ νόησις
καλόν, ὅτι ψυχὴ δεῖται νοῦν ἔχειν, καὶ νῷ, ὅτι τὸ εἶναι αὐτῷ ταὐτόν, καὶ ἡ νόησις πεποίηκεν αὐτόν·
συνεῖναι οὖν δεῖ τῇ νοήσει τοῦτον καὶ σύνεσιν αὐτοῦ λαµβάνειν ἀεί, ὅτι τοῦτο τοῦτο, ὅτι τὰ δύο ἕν· εἰ
δ'  ἓν  ἦν  µόνον,  ἤρκεσεν  ἂν  αὐτῷ  καὶ  οὐκ  ἂν  ἐδεήθη  λαβεῖν.  Ἐπεὶ  καὶ  τὸ  «γνῶθι  σαυτὸν»  λέγεται
τούτοις, οἳ διὰ τὸ πλῆθος ἑαυτῶν ἔργον ἔχουσι διαριθµεῖν ἑαυτοὺς καὶ µαθεῖν, ὅσα καὶ ποῖα ὄντες οὐ
πάντα ἴσασιν ἢ οὐδέν, οὐδ' ὅ τι ἄρχει οὐδὲ κατὰ τί αὐτοί. Εἰ δέ τί ἐστιν αὐτό, µειζόνως ἐστὶν ἢ κατὰ
γνῶσιν καὶ νόησιν καὶ συναίσθησιν αὐτοῦ· ἐπεὶ οὐδὲ ἑαυτῷ οὐδέν ἐστιν· οὐδὲν γὰρ εἰσάγει εἰς αὐτόν,
ἀλλὰ ἀρκεῖ αὐτό. Οὐ τοίνυν οὐδ' ἀγαθὸν αὐτῷ, ἀλλὰ τοῖς ἄλλοις· ταῦτα γὰρ καὶ δεῖται αὐτοῦ, αὐτὸ
δὲ οὐκ ἂν δέοιτο ἑαυτοῦ· γελοῖον γάρ· οὕτω γὰρ ἂν καὶ ἐνδεὲς ἦν αὐτοῦ. Οὐδὲ βλέπει δὴ ἑαυτό· δεῖ
γάρ τι εἶναι καὶ γίνεσθαι αὐτῷ ἐκ τοῦ βλέπειν. Τούτων γὰρ ἁπάντων παρακεχώρηκε τοῖς µετ' αὐτό,
καὶ κινδυνεύει µηδὲν τῶν προσόντων τοῖς ἄλλοις ἐκείνῳ παρεῖναι, ὥσπερ οὐδὲ οὐσία· οὐ τοίνυν οὐδὲ
τὸ νοεῖν, εἴπερ ἐνταῦθα ἡ οὐσία καὶ ὁµοῦ ἄµφω ἡ νόησις ἡ πρώτη καὶ κυρίως καὶ τὸ εἶναι. ∆ιὸ <οὔτε
λόγος οὔτε αἴσθησις οὔτε ἐπιστήµη>, ὅτι µηδὲν ἔστικατηγορεῖν αὐτοῦ ὡς παρόν. Ἀλλ' ὅταν ἀπορῇς
ἐν  τῷ  τοιούτῳ  καὶ  ζητῇς,  ὅπου  δεῖ  ταῦτα  θέσθαι,λογισµῷ  ἐπ'  αὐτὰ  στελλόµενος,  ἀπόθου  ταῦτα,  ἃ
νοµίζεις
µ
σε νὰ εἶναι, ἐν τοῖς δευτέροις, καὶµήτε τὰ δεύτερα προστίθει τῷ πρώτῳ µήτε τὰ τρίτα τοῖς
δευτέροις,  ἀλλὰ  τὰ  δεύτερα  περὶ  τὸ  πρῶτον  τίθει  καὶ  τὰ  τρίτα  περὶ  τὸ  δεύτερον.  Οὕτω  γὰρ  αὐτὰ
ἕκαστα ἐάσεις, ὡς ἔχει, καὶ τὰ ὕστερα ἐξαρτήσεις ἐκείνων ὡς ἐκεῖνα περιθέοντα ἐφ' ἑαυτῶν ὄντα. ∆ιὸ
καὶ  ὀρθῶς  καὶ  ταύτῃ  λέγεται  <περὶ  τὸν  πάντων  βασιλέα  πάντα  ἐστὶ  κἀκείνου  ἕνεκα  πάντα>,  τὰ
πάντα  ὄντα  λέγοντος  αὐτοῦ  καὶ  τὸ  ἐκείνου  ἕνεκα,  ἐπειδὴ  καὶ  τοῦ  εἶναι  αἴτιος  αὐτοῖς  καὶ  οἷον
ὀρέγεται ἐκείνου ἑτέρου ὄντος τῶν πάντων καὶ οὐδὲν ἔχοντος, ὃ ἐκείνοις πάρεστιν· ἢ οὐκ ἂν εἴη ἔτι
τὰ  πάντα,  εἴ  τι  ἐκείνῳ  τῶν  ἄλλων  τῶν  µετ'  αὐτὸν  παρείη.  Εἰ  οὖν    καὶ  νοῦς  τῶν  πάντων,  οὐδὲ  νοῦς
ἐκείνῳ.<Αἴτιον> δὲ λέγων <πάντων καλῶν> τὸ καλὸν ἐν τοῖς εἴδεσι φαίνεται τιθέµενος, αὐτὸ δὲ ὑπὲρ
τὸ καλὸν πᾶν τοῦτο. Ταῦτα δὴ δεύτερα τιθεὶς εἰς <αὐτὰ> τὰ τρίτα φησὶν ἀνηρτῆσθαι τὰ µετὰ ταῦτα
γενόµενα, καὶ περὶ τὰ τρίτα δὲ τιθεὶς εἶναι, δῆλον ὅτι τὰ γενόµενα ἐκ τῶν τρίτων, κόσµον τόνδε, εἰς
ψυχήν. Ἀ
µ
νηρτη ένης δὲ ψυχῆς εἰς νοῦν καὶ νοῦ εἰς τἀγαθόν, οὕτω πάντα εἰς ἐκεῖνον διὰ µέσων, τῶν
µὲν  πλησίον,  τῶν  δὲ  τοῖς  πλησίον  γειτονούντων,  ἐσχάτην  δ'  ἀπόστασιν  τῶν  αἰσθητῶν  ἐχόντων  εἰς
ψυχὴν ἀνηρτ µ
η ένων.

VI,8 Περὶ τοῦ ἑκουσίου καὶ θελήµατος τοῦ ἑνός (39)

Ἆρ' ἔστι καὶ ἐπὶ θεῶν εἴ τί ἐστιν ἐπ' αὐτοῖς ζητεῖν, ἢ ἐν ἀνθρώπων ἀδυναµίαις τε καὶ ἀµφισβητησίµοις
δυνάµεσι τὸ τοιοῦτον ἂν πρέποι ζητεῖν, θεοῖς δὲ τὸ πάντα δύνασθαι ἐπιτρεπτέον καὶ ἐπ' αὐτοῖς οὐ
µόνον τι, ἀλλὰ καὶ πάντα εἶναι; Ἢ τὴν δύναµιν δὴ πᾶσαν καὶ τὸ ἐπ' αὐτῷ δὴ πάντα ἑνὶ ἐπιτρεπτέον,
τοῖς  δ'  ἄλλοις  τὰ  µὲν  οὕτως,  τὰ  δ'  ἐκείνως  ἔχειν,  καί  τισιν  ἑκατέρως;  Ἢ  καὶ  ταῦτα  µὲν  ζητητέον,
τολµητέον δὲ καὶ ἐπὶ τῶν πρώτων καὶ τοῦ ἄνω ὑπὲρ πάντα ζητεῖν τὸ τοιοῦτον, πῶς τὸ ἐπ' αὐτῷ, κἂν
πάντα  συγχωρῶµεν  δύνασθαι.  Καίτοι  καὶ  τὸ  δύνασθαι  τοῦτο  σκεπτέον  πῶς  ποτε  λέγεται,  µήποτε
οὕτως  τὸ  µὲν  δύναµιν,  τὸ  δ'  ἐνέργειαν  φήσοµεν,  καὶ  ἐνέργειαν  µέλλουσαν.  Ἀλλὰ  ταῦτα  µὲν  ἐν  τῷ
παρόντι ἀναβλητέον, πρότερον δὲ ἐφ' ἡµῶν αὐτῶν, ἐφ' ὧν καὶ ζητεῖν ἔθος, εἴ τι ἐφ' ἡµῖν ὂν τυγχάνει.
Πρῶτον ζητητέον τί ποτε δεῖ τὸ ἐφ' ἡµῖν εἶναί τι λέγειν· τοῦτο δ' ἐστὶ τίς ἔννοια τοῦ τοιούτου· οὕτω
γὰρ ἄν πως γνωσθείη, εἰ καὶ ἐπὶ θεοὺς καὶ ἔτι µᾶλλον ἐπὶ θεὸν ἁρµόζει µεταφέρειν ἢ οὐµετενεκτέον·
ἢ  µετενεκτέον  µέν,  ζητητέον  δέ,  πῶς  τὸ  ἐπ'  αὐτοῖς  τοῖς  τε  ἄλλοις  καὶ  ἐπὶ  τῶν  πρώτων.  Τί  τοίνυν
νοοῦντες  τὸ  ἐφ'  ἡµῖν  λέγοµεν  καὶ  διὰ  τί  ζητοῦντες;  Ἐγὼ  µὲν  οἶµαι,  ἐν  ταῖς  ἐναντίαις  κινούµενοι
τύχαις  τε  καὶ  ἀνάγκαις  καὶ  παθῶν  ἰσχυραῖς  προσβολαῖς  τὴν  ψυχὴν  κατεχούσαις,  ἅπαντα  ταῦτα
κύρια  νοµίσαντες  εἶναι  καὶ  δουλεύοντες  αὐτοῖς  καὶ  φερόµενοι  ᾗ  ἐκεῖνα  ἄγοι,  µή  ποτε  οὐδέν  ἐσµεν
οὐδέ τί ἐστιν ἐφ' ἡµῖν ἠπορήσαµεν, ὡς τούτου ἐσοµένου ἂν ἐφ' ἡµῖν, ὃ µὴ τύχαις δουλεύοντες µηδὲ
ἀνάγκαις  µηδὲ  πάθεσιν  ἰσχυροῖς  πράξαιµεν  ἂν  βου-ληθέντες  οὐδενὸς  ἐναντιουµένου  ταῖς
βουλήσεσιν. Εἰ δὲ τοῦτο, εἴη ἂν ἡ ἔννοια τοῦ ἐφ' ἡµῖν, ὃ τῇβουλήσει δουλεύει καὶ παρὰ τοσοῦτον ἂν

γένοιτο ἢ µή, παρ' ὅσον βουληθεί µ
η εν ἄν. Ἑκούσιονµὲν γὰρ πᾶν, ὃ µὴ βίᾳ µετὰ τοῦ εἰδέναι, ἐφ' ἡµῖν
δέ, ὃ καὶ κύριοι πρᾶξαι. Καὶ συνθεῖµεν ἂν πολλαχοῦ ἄµφω καὶ τοῦ λόγου αὐτῶν ἑτέρου ὄντος, ἔστι δ'
οὗ καὶ διαφωνήσειεν ἄν· οἷον εἰ κύριος ἦν τοῦ ἀποκτεῖναι, ἦν ἂν οὐχ  ἑκούσιον αὐτῷ πεπραχότι, εἰ
τὸν  πατέρα  ἠγνόει  τοῦτον  εἶναι.  Τάχα  δ'  ἂν  κἀκεῖνο  διαφωνοῖ  ἔχοντι  τὸ  ἐφ'  ἑαυτῷ·  δεῖ  δὴ  καὶ τὴν
εἴδησιν ἐν τῷ ἑκουσίῳ οὐκ ἐν τοῖς καθέκαστα µόνον εἶναι, ἀλλὰ καὶ ὅλως. ∆ιὰ τί γάρ, εἰ µὲν ἀγνοεῖ,
ὅτι φίλιος, ἀκούσιον, εἰ δὲ ἀγνοεῖ, ὅτι µὴ δεῖ, οὐκ ἀκούσιον; Εἰ δ' ὅτι ἔδει µανθάνειν; Οὐχ ἑκούσιον
τὸµὴ εἰδέναι, ὅτι ἔδει µανθάνειν, ἢ τὸ ἀπάγον ἀπὸ τοῦ µανθάνειν. Ἀλλ' ἐκεῖνο ζητητέον· τοῦτο δὴ
τὸ ἀναφερόµενον εἰς ἡµᾶς ὡς ἐφ' ἡµῖν ὑπάρχον τίνι δεῖ διδόναι; Ἢ γὰρ τῇ ὁ µ
ρ ῇ καὶ ᾑτινιοῦν ὀρέξει,
οἷον ὃ θυµῷ πράττεται ἢ ἐπιθυµίᾳ ἢ λογισµῷ τοῦ συµφέροντος µετ' ὀρέξεως ἢ µὴ πράττεται. Ἀλλ' εἰ
µὲν  θυµῷ  καὶ  ἐπιθυµίᾳ,  καὶ  παισὶ  καὶ  θηρίοις  τὸ  ἐπ'  αὐτοῖς  τι  εἶναι  δώσοµεν  καὶ  µαινοµένοις  καὶ
ἐξεστηκόσι καὶ φαρµάκοις ἁλοῦσι καὶ ταῖς προσπιπτούσαις φαντασίαις, ὧν οὐ κύριοι· εἰ δὲ
µ
λογισ ῷ
µετ' ὀρέξεως, ἆρ' εἰ καὶ πεπλανηµένῳ τῷ λογισµῷ; Ἢ τῷ ὀρθῷ λογισµῷ καὶ τῇ ὀρθῇ ὀρέξει. Καίτοι
καὶ ἐνταῦθα ζητήσειεν ἄν τις, πότερα ὁ λογισµὸς τὴν ὄρεξινἐκίνησεν, ἢ τοῦτον ἡ ὄρεξις. Καὶ γὰρ εἰ
κατὰ φύσιν αἱ ὀρέξεις, εἰ µὲν ὡς ζῴου καὶ τοῦ συνθέτου, ἠκολούθησεν ἡ ψυχὴ τῇ τῆς φύσεως ἀνάγκῃ·
εἰ  δὲ  ὡς  ψυχῆς  µόνης,  πολλὰ  τῶν  νῦν  ἐφ'  ἡµῖν
µ
λεγο ένων  ἔξω  ἂν  τούτου  γίνοιτο.  Εἶτα  καὶ  τίς
λογισµὸς ψιλὸς πρόεισι τῶν
µ
παθη άτων; Ἥ τε φαντασία ἀναγκάζουσα ἥ τε ὄρεξις ἐφ' ὅ τι ἂν ἄγῃ
ἕλκουσα πῶς ἐν τούτοις κυρίους ποιεῖ; Πῶς δ' ὅλως κύριοι, οὗ ἀγόµεθα; Τὸ γὰρ ἐνδεὲς ἐξ ἀνάγκης
πληρώσεως ὀρεγόµενον οὐκ ἔστι κύριον τοῦ ἐφ' ὃ παντελῶς ἄγεται. Πῶς δ' ὅλως αὐτό τι παρ' αὐτοῦ,
ὃ  παρ'  ἄλλου  καὶ  ἀρχὴν  εἰς  ἄλλο  ἔχει  κἀκεῖθεν  γεγένηται  οἷόν  ἐστι;  Κατ'  ἐκεῖνο  γὰρ  ζῇ  καὶ  ὡς
πέπλασται· ἢ οὕτω γε καὶ τὰ ἄψυχα ἕξει τὸ ἐπ' αὐτοῖς τι εἰληφέναι· ποιεῖ γὰρ ὡς γεγένηται καὶ τὸ
πῦρ.  Εἰ  δ'  ὅτι  γιγνώσκει  τὸ  ζῷονκαὶ  ἡ  ψυχὴ  ὃ  ποιεῖ,  εἰ  µὲν  αἰσθήσει,  τίς  ἡ  προσθήκη  πρὸς  τὸ  ἐπ'
αὐτοῖς εἶναι; οὐ γὰρ ἡ αἴσθησις πεποίηκε τοῦ ἔργου κύριον ἰδοῦσα µόνον. Εἰ δὲ γνώσει, εἰ µὲν γνώσει
τοῦ ποιουµένου, καὶ ἐνταῦθα οἶδε µόνον, ἄλλο δὲ ἐπὶ τὴν πρᾶξιν ἄγει· εἰ δὲ καὶ παρὰ τὴν ὄρεξιν ὁ
λόγος ποιεῖ ἢ ἡ γνῶσις καὶ κρατεῖ, εἰς τί ἀναφέρει ζητητέον, καὶ ὅλως ποῦ τοῦτο
µ
συ βαίνει. Καὶ εἰ
µὲν αὐτὸς ἄλλην ὄρεξιν ποιεῖ, πῶς ληπτέον· εἰ δὲ τὴν ὄρεξιν παύσας ἔστη καὶ ἐνταῦθα τὸ ἐφ' ἡµῖν,
οὐκ  ἐν  πράξει  τοῦτο  ἔσται,  ἀλλ'  ἐν  νῷ  στήσεται  τοῦτο·  ἐπεὶ  καὶ  τὸ  ἐν  πράξει  πᾶν,  κἂν  κρατῇ  ὁ
λόγος µ
, ικτὸν καὶ οὐ καθαρὸν δύναται τὸ ἐφ' ἡµῖν ἔχειν. ∆ιὸ σκεπτέον περὶ τούτων· ἤδη γὰρ αὖ καὶ
ἐγγὺς γινόµεθα τοῦ λόγου τοῦ περὶ θεῶν. Ἀναγαγόντες τοίνυν τὸ ἐφ' ἡµῖν εἰς βούλησιν, εἶτα ταύτην
ἐν λόγῳ θέµενοι, εἶτα ἐν λόγῳ ὀρθῷ – ἴσως δὲ δεῖ προσθεῖναι τῷ ὀρθῷ τὸ τῆς ἐπιστήµης· οὐ γάρ, εἴ
τις  ἐδόξασεν  ὀρθῶς  καὶ  ἔπραξεν,  ἔχοι  ἂν  ἴσως  ἀναµφισβήτητον  τὸ  αὐτεξούσιον,  εἰ  µὴ  εἰδὼς  διότι
ὀρθῶς, ἀλλὰ τύχῃ ἢ φαντασίᾳ τινὶ πρὸς τὸ δέον ἀχθείς· ἐπεὶ καὶ τὴν φαντασίαν οὐκ ἐφ'  ἡµῖν εἶναι
λέγοντες  τοὺς  κατ'  αὐτὴν  δρῶντας  πῶς  ἂν  εἰς  τὸ  αὐτεξούσιον  τάξαιµεν;  ἀλλὰ  γὰρ  ἡµεῖς  τὴν  µὲν
φαντασίαν, ἣν ἄν τις καὶ φαντασίαν κυρίως εἴποι, τὴν ἐκ τοῦ σώµατος τῶν
µ
παθη άτων ἐγειροµένην
(καὶ γὰρ κενώσεις σίτων καὶ ποτῶν φαντασίας οἷον ἀναπλάττουσι καὶ πληρώσεις αὖ καὶ µεστός τις
σπέ µ
ρ ατος  ἄλλα  φαντάζεται  καὶ  καθ'  ἑκάστας  ποιότητας  ὑγρῶν  τῶν  ἐν  σώµατι)  τοὺς  κατὰ  τὰς
τοιαύτας  φαντασίας  ἐνεργοῦντας  εἰς  ἀρχὴν  αὐτεξούσιον  οὐ  τάξοµεν·  διὸ  καὶ  τοῖς  φαύλοις  κατὰ
ταύτας  πράττουσι  τὰ  πολλὰ  οὔτε  τὸ  ἐπ'  αὐτοῖς  οὔτε  τὸ  ἑκούσιον  δώσοµεν,  τῷ  δὲ  διὰ  νοῦ  τῶν
ἐνεργειῶν ἐλευθέρῳ τῶν
µ
παθη άτων τοῦ σώµατος τὸ αὐτεξούσιον δώσοµεν – εἰς ἀρχὴν τὸ ἐφ' ἡµῖν
καλλίστην ἀνάγοντες τὴν τοῦ νοῦ ἐνέργειαν καὶ τὰς ἐντεῦθεν προτάσεις ἐλευθέρας ὄντως δώσοµεν,
καὶ  τὰς  ὀρέξεις  τὰς  ἐκ  τοῦ  νοεῖν  ἐγειροµένας  οὐκ  ἀκουσίους  εἶναι  δώ
µ
σο εν,  καὶ  τοῖς  θεοῖς  τοῦτον
ζῶσι τὸν τρόπον [ὅσοι νῷ καὶ ὀρέξει τῇ κατὰ νοῦν ζῶσι] φήσοµεν παρεῖναι. Καίτοι ζητήσειεν ἄν τις,
πῶς ποτε τὸ κατ' ὄρεξιν γιγνόµενον αὐτεξούσιον ἔσται τῆς ὀρέξεως ἐπὶ τὸ ἔξω ἀγούσης καὶ τὸ ἐνδεὲς
ἐχούσης· ἄγεται γὰρ τὸ ὀρεγόµενον, κἂν εἰ πρὸς τὸ ἀγαθὸν ἄγοιτο. Καὶ δὴ καὶ περὶ τοῦ νοῦ αὐτοῦ
ἀπορητέον, εἰ ὅπερ πέφυκε καὶ ὡς πέφυκεν ἐνεργῶν λέγοιτο ἂν τὸ ἐλεύθερον ἔχειν καὶ τὸ ἐπ' αὐτῷ,
οὐκ  ἔχων  ἐπ'  αὐτῷ  τὸ  µὴ  ποιεῖν.  Ἔπειτα,  εἰ  ὅλως  κυρίως    λέγοιτο  ἐπ'  ἐκείνων  τὸ  ἐπ'  αὐτοῖς,  οἷς
πρᾶξις οὐ πάρεστιν. Ἀλλὰ καὶ οἷς πρᾶξις, ἡ ἀνάγκη ἔξωθεν· οὐ γὰρ µάτην πράξουσιν. Ἀλλ' οὖν πῶς
τὸ ἐλεύθερον δουλευόντων καὶ τούτων τῇ αὐτῶν φύσει; Ἤ, εἰ µὴ ἑτέρῳ ἕπεσθαι ἠνάγκασται, πῶς ἂν
τὸ  δουλεύειν  λέγοιτο;  Πῶς  δὲ  πρὸς  τὸ  ἀγαθόν  τι  φερόµενον  ἠναγκασµένον  ἂν  εἴη  ἑκουσίου  τῆς
ἐφέσεως οὔσης, εἰ εἰδὼς ὅτι ἀγαθὸν ὡς ἐπ' ἀγαθὸν ἴοι; Τὸ γὰρ ἀκούσιον ἀπαγωγὴ ἀπὸ τοῦ ἀγαθοῦ
καὶ  πρὸς  τὸ  ἠναγκασµένον,  εἰ  πρὸς  τοῦτο  φέροιτο,  ὃ  µὴ  ἀγαθὸν  αὐτῷ·  καὶ  δουλεύει  τοῦτο,  ὃ  µὴ
κύριόν ἐστιν ἐπὶ τὸ ἀγαθὸν ἐλθεῖν, ἀλλ' ἑτέρου κρείττονος ἐφεστηκότος ἀπάγεται τῶν αὐτοῦ ἀγαθῶν
δουλεῦον  ἐκείνῳ.  ∆ιὰ  τοῦτο  γὰρ  καὶ  δουλεία  ψέγεται  οὐχ  οὗ  τις  οὐκ  ἔχει  ἐξουσίαν  ἐπὶ  τὸ  κακὸν
ἐλθεῖν, ἀλλ'  οὗ ἐπὶ τὸ ἀγαθὸν τὸ ἑαυτοῦ ἀγόµενος πρὸς τὸ ἀγαθὸν τὸ ἄλλου. Τὸ δὲ  καὶ δουλεύειν
λέγειν τῇ αὐτοῦ φύσει δύο ποιοῦντός ἐστι τό τε δουλεῦον καὶ τὸ ᾧ. Φύσις δὲ ἁπλῆ καὶ ἐνέργεια µία
καὶ  οὐδὲ  τὸ  δυνάµει  ἔχουσα  ἄλλο,  ἄλλο  δὲ  τὸ  ἐνεργείᾳ,  πῶς  οὐκ  ἐλευθέρα;  Οὐδὲ  γὰρ  ὡς  πέφυκε
λέγοιτο ἂν ἐνεργεῖν ἄλλης οὔσης τῆς οὐσίας, τῆς δὲ ἐνεργείας ἄλλης, εἴπερ τὸ αὐτὸ τὸ εἶναι ἐκεῖ καὶ
τὸ ἐνεργεῖν. Εἰ οὖν οὔτε δι' ἕτερον οὔτε ἐφ' ἑτέρῳ, πῶς οὐκ ἐλευθέρα; Καὶ εἰ µὴ τὸ ἐπ' αὐτῷ ἁ µ
ρ όσει,
ἀλλὰ  µεῖζον  ἐνταῦθα  τοῦ  ἐπ'  αὐτῷ,  καὶ  οὕτως  ἐπ'  αὐτῷ,  ὅτι  µὴ  ἐφ'  ἑτέρῳ  µηδ'  ἄλλο  τῆς  ἐνεργείας
κύριον·  οὐδὲ  γὰρ  τῆς  οὐσίας,  εἴπερ  ἀρχή.  Καὶ  εἰ  ἄλλην  δὲ  ὁ  νοῦς  ἀρχὴν  ἔχει,  ἀλλ'  οὐκ  ἔξω  αὐτοῦ,
ἀλλ' ἐν τῷ ἀγαθῷ. Καὶ εἰ κατ' ἐκεῖνο τὸ ἀγαθόν, πολὺ µᾶλλον <τὸ> ἐπ' αὐτῷ καὶ τὸ ἐλεύθερον· ἐπεὶ
καὶ τὸ ἐλεύθερον καὶ τὸ ἐπ' αὐτῷ τις ζητεῖ τοῦ ἀγαθοῦ χάριν. Εἰ οὖν κατὰ τὸ ἀγαθὸν ἐνεργεῖ, µᾶλλον
ἂν  τὸ  ἐπ'  αὐτῷ·  ἤδη  γὰρ  ἔχει  τὸ  πρὸς  αὐτὸ  ἐξ  αὐτοῦ  ὁ µ
ρ ώµενον  καὶ  ἐν  αὐτῷ,  εἴπερ  πρὸς  αὐτό,  ὃ
ἄµεινον ἂν εἴη αὐτῷ ἐν αὐτῷ ἂν εἶναι, εἴπερ πρὸς αὐτό. Ἆρ' οὖν ἐν νῷ µόνῳ νοοῦντι τὸ αὐτεξούσιον

καὶ  τὸ  ἐπ'  αὐτῷ  καὶ  ἐν  νῷ  τῷ  καθαρῷ  ἢ  καὶ  ἐν  ψυχῇ  κατὰ  νοῦν  ἐνεργούσῃ  καὶκατὰ  ἀρετὴν
πραττούσῃ; Τὸ µὲν οὖν πραττούσῃ εἴπερ δώσοµεν, πρῶτον µὲν οὐ πρὸς τὴν τεῦξιν ἴσως χρὴ διδόναι·
οὐ γὰρ ἡµεῖς τοῦ τυχεῖν κύριοι. Εἰ δὲ πρὸς τὸ καλῶς καὶ τὸ πάντα ποιῆσαι τὰ παρ' αὐτοῦ, τάχα µὲν
ἂν τοῦτο ὀρθῶς λέγοιτο. Ἐκεῖνο δὲ πῶς ἐφ' ἡµῖν; Οἷον εἰ, διότι πό µ
λε ος, ἀνδριζοίµεθα· λέγω δὲ τὴν
τότε  ἐνέργειαν  πῶς  ἐφ'  ἡµῖν,  ὁπότε  πολέµου  µὴ  καταλαβόντος  οὐκ  ἦν  τὴν  ἐνέργειαν  ταύτην
ποιήσασθαι; Ὁµοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων πράξεων τῶν κατὰ ἀρετὴν ἁπασῶν πρὸς τὸ προσπῖπτον
ἀεὶ ἀναγκαζοµένης τῆς ἀρετῆς τοδὶ ἢ τοδὶ ἐργάζεσθαι. Καὶ γὰρ εἴ τις αἵρεσιν αὐτῇ δοίη τῇ ἀρετῇ,
πότερα βούλεται, ἵν' ἔχοι ἐνεργεῖν, εἶναι πολέµους, ἵνα ἀνδρίζοιτο, καὶ εἶναι ἀδικίαν, ἵνα τὰ δίκαια
ὁρίζῃ  καὶ  κατακοσµῇ,  καὶ  πενίαν,  ἵνα  τὸ  ἐλευθέριον  ἐνδεικνύοιτο,  ἢ  πάντων  εὖ  ἐχόντων  ἡσυχίαν
ἄγειν, ἕλοιτο ἂν τὴν ἡσυχίαν τῶν πράξεων οὐδενὸς θεραπείας δεοµένου τῆς παρ' αὐτῆς, ὥσπερ ἂν εἴ
τις  ἰατρός,  οἷον  Ἱπποκράτης,  µηδένα  δεῖσθαι  τῆς  παρ'  αὐτοῦ  τέχνης.  Εἰ  οὖν  ἐνεργοῦσα  ἐν  ταῖς
πράξεσιν ἡ ἀρετὴ ἠνάγκασται βοηθεῖν, πῶς ἂν καθαρῶς ἔχοι τὸ ἐπ' αὐτῇ; Ἆρ' οὖν τὰς πράξεις µὲν
ἀναγκαίας, τὴν δὲ βούλησιν τὴν πρὸ τῶν πράξεων καὶ τὸν λόγον οὐκ ἠναγκασµένον φήσοµεν; Ἀλλ' εἰ
τοῦτο, ἐν ψιλῷ τιθέµενοι τῷ πρὸ τοῦ πραττοµένου, ἔξω τῆς πράξεως τὸ αὐτεξούσιον καὶ τὸ ἐπ' αὐτῇ
τῇ  ἀρετῇ  θήσοµεν.  Τί  δὲ  ἐπ'  αὐτῆς  τῆς  ἀρετῆς  τῆς  κατὰ  τὴν  ἕξιν  καὶ  τὴν  διάθεσιν;  Ἆρ'  οὐ  κακῶς
ψυχῆς  ἐχούσης  φήσοµεν  αὐτὴν  εἰς  κατακόσµησιν  ἐλθεῖν  συµµετρουµένην  τὰ  πάθη  καὶ  τὰς  ὀρέξεις;
Τίνα  οὖν  τρόπον  λέγοµεν  ἐφ'  ἡµῖν  τὸ  ἀγαθοῖς  εἶναι  καὶ  τὸ  <ἀδέσποτον  τὴν  ἀρετήν;>  Ἢ  τοῖς  γε
βουληθεῖσι καὶ ἑλοµένοις· ἢ ὅτι ἐγγενοµένη αὕτη κατασκευάζει τὸ ἐλεύθερον καὶ τὸ ἐφ' ἡµῖν καὶ οὐκ
ἐᾷ  ἔτι  δούλους  εἶναι,  ὧν  πρότερον  ἦµεν.  Εἰ  οὖν  οἷον  νοῦς  τις  ἄλλος  ἐστὶν  ἡ  ἀρετὴ  καὶ  ἕξις  οἷον
νοωθῆναι  τὴν  ψυχὴν  ποιοῦσα,  πάλιν  αὖ  ἥκει  οὐκ  ἐν  πράξει  τὸ  ἐφ'  ἡµῖν,  ἀλλ'  ἐν  νῷ  ἡσύχῳ  τῶν
πράξεων. Πῶς οὖν εἰς βούλησιν πρότερον ἀνήγοµεν τοῦτο λέγοντες «ὃ παρὰ τὸ βουληθῆναι γένοιτο
ἄν»; Ἢ κἀκεῖ ἐλέγετο «ἢ µὴ γένοιτο». Εἰ οὖν τά τε νῦν ὀρθῶς λέγεται, ἐκεῖνά τε τούτοις συµφώνως
ἕξει, φήσοµεν τὴν µὲν ἀρετὴν καὶ τὸν νοῦν κύρια εἶναι καὶ εἰς ταῦτα χρῆναι ἀνάγειν τὸ ἐφ' ἡµῖν καὶ
τὸ  ἐλεύθερον·  ἀδέσποτα  δὲ  ὄντα  ταῦτα  τὸν  µὲν  ἐφ'  αὑτοῦ  εἶναι,  τὴν  δὲ  ἀρετὴν  βούλεσθαι  µὲν  ἐφ'
αὑτῆς εἶναι ἐφεστῶσαν τῇ ψυχῇ, ὥστε εἶναι ἀγαθήν, καὶ µέχρι τούτου αὐτήν τε ἐλευθέραν καὶ τὴν
ψυχὴν  ἐλευθέραν  παρασχέσθαι·  προσπιπτόντων  δὲ  τῶν  ἀναγκαί
µ
ωνπαθη άτων  τε  καὶ  πράξεων
ἐφεστῶσαν ταῦτα µὲν µὴ βεβουλεῦσθαι γενέσθαι, ὅµως γε µὴν καὶ ἐν τούτοις διασώσειν τὸ ἐφ' αὑτῇ
εἰς  αὑτὴν  καὶ  ἐνταῦθα  ἀναφέρουσαν·  οὐ  γὰρ  τοῖς  πράγµασιν  ἐφέψεσθαι,  οἷον  σῴζουσα  τὸν
κινδυνεύοντα,  ἀλλ'  εἰ  δοκοῖ  αὐτῇ,  καὶ  προϊεµένην  τοῦτον  καὶ  τὸ  ζῆν  κελεύουσαν  προΐεσθαι  καὶ
χρήµατα  καὶ  τέκνα  καὶ  αὐτὴν  πατρίδα,  σκοπὸν  τὸ  καλὸν  αὐτῆς  ἔχουσαν,  ἀλλ'  οὐ  τὸ  εἶναι  τῶν  ὑπ'
αὐτήν· ὥστε καὶ τὸ ἐν ταῖς πράξεσιν αὐτεξούσιον καὶ τὸ ἐφ' ἡµῖν οὐκ εἰς τὸ πράττειν ἀνάγεσθαι οὐδ'
εἰς τὴν ἔξω, ἀλλ' εἰς τὴν ἐντὸς ἐνέργειαν καὶ νόησιν καὶ θεωρίαν αὐτῆς τῆς ἀρετῆς. ∆εῖ δὲ τὴν ἀρετὴν
ταύτην  νοῦν  τινα  λέγειν  εἶναι  οὐ  συναριθµοῦντατὰ  πάθη  τὰ  δουλωθέντα  ἢ  µετρηθέντα  τῷ  λόγῳ·
ταῦτα γὰρ ἔοικέ, φησιν, <ἐγγύς τι> τείνειν<τοῦ σώµατος ἔθεσι καὶ ἀσκήσεσι> κατορθωθέντα. Ὥστε
εἶναι σαφέστερον, ὡς τὸ ἄυλόν ἐστι τὸ ἐλεύθερον καὶ εἰς τοῦτο ἡ ἀναγωγὴ τοῦ ἐφ' ἡµῖν καὶ αὕτη ἡ
βούλησις  ἡ  κυρία  καὶ  ἐφ'  ἑαυτῆς  οὖσα,  καὶ  εἴ  τι  ἐπιτάξειε  πρὸς  τὰ  ἔξω  ἐξ  ἀνάγκης.  Ὅσα  οὖν  ἐκ
ταύτης  καὶ  διὰ  ταύτην,  ἐφ'  ἡµῖν,  ἔξω  τε  καὶ  ἐφ'  αὑτῆς·  ὃ  αὐτὴ  βούλεται  καὶ  ἐνεργεῖ  ἀ µ
νε ποδίστως,
τοῦτο καὶ πρῶτον ἐφ' ἡµῖν. Ὁ δὲ θεωρητικὸς νοῦς καὶ πρῶτος οὕτω τὸ ἐφ' αὑτῷ, ὅτι τὸ ἔργον αὐτοῦ
µηδαµῶς ἐπ' ἄλλῳ, ἀλλὰ πᾶς ἐπέστραπται πρὸς αὐτὸν καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ αὐτὸς καὶ ἐν τῷ ἀγαθῷ
κείµενος  ἀνενδεὴς  καὶ  πλήρης  ὑπάρχων  καὶ  οἷον  κατὰ  βούλησιν  ζῶν·  ἡ  δὲ  βούλησις  ἡ  νόησις,
βούλησις  δ'  ἐλέχθη,  ὅτι  κατὰ  νοῦν·  καὶ  γὰρ  λέγοµεν·  «ἡ  βούλησις  τὸ  κατὰ  νοῦν  µιµεῖται.»  Ἡ  γὰρ
βούλησις θέλει τὸ ἀγαθόν· τὸ δὲ νοεῖν ἀληθῶς ἐστιν ἐν τῷ ἀγαθῷ. Ἔχει οὖν ἐκεῖνος, ὅπερ ἡ βούλησις
θέλει καὶ οὗ τυχοῦσα ἂν ταύτῃ νόησις γίνεται. Εἰ οὖν βουλήσει τοῦ ἀγαθοῦ τί µ
θε εν τὸ ἐφ' ἡµῖν, τὸ
ἤδη ἐν ᾧ θέλει ἡ βούλησις εἶναι ἱδρ µ
υ ένον πῶς οὐ τὸ ἐφ' αὑτῷ ἔχει; Ἢ µεῖζον εἶναι θετέον, εἰ µή τις
ἐθέλει  εἰς  τοῦτο  ἀναβαίνειν  τὸ  ἐφ'  αὑτῷ. Γίνεται  οὖν  ψυχὴ  µὲν  ἐλευθέρα  διὰ  νοῦ  πρὸς  τὸ  ἀγαθὸν
σπεύδουσα ἀ µ
νε ποδίστως, καὶ ὃ διὰ τοῦτο ποιεῖ, ἐφ' αὑτῇ· νοῦς δὲ δι' αὑτόν· ἡ δὲ τοῦ ἀγαθοῦ φύσις
αὐτὸ τὸ ἐφετὸν καὶ δι' ὃ τὰ ἄλλα ἔχει τὸ ἐφ' αὑτοῖς, ὅταν τὸ µ
  ὲν τυγχάνειν ἀ µ
νε ποδίστως δύνηται, τὸ
δὲ  ἔχειν.  Πῶς  δὴ  αὐτὸ  τὸ  κύριον  ἁπάντων  τῶν  µετ'  αὐτὸ  τιµίων  καὶ  ἐν  πρώτῃ  ἕδρᾳ  ὄν,  πρὸς  ὃ  τὰ
ἄλλα ἀναβαίνειν θέλει καὶ ἐξήρτηται αὐτοῦ καὶ τὰς δυνάµεις ἔχειπαρ' αὐτοῦ, ὥστε δύνασθαι τὸ ἐπ'
αὐτοῖς ἔχειν, πῶς ἄν τις εἰς τὸ ἐπ' ἐµοὶ ἢ ἐπὶ σοὶ ἄγοι; Ὅπου καὶ νοῦς µόλις, ὅµως δὲ βίᾳ εἵλκετο. Εἰ
µή τις
µ
τολ ηρὸς λόγος ἑτέρωθεν σταλεὶς λέγοι, ὡς τυχοῦσα οὕτως ἔχειν, ὡς ἔχει, καὶ οὐκ οὖσα κυρία
τοῦ ὅ ἐστιν, οὖσα τοῦτο ὅ ἐστιν οὐ παρ'αὐτῆς οὔτε τὸ ἐλεύθερον ἂν ἔχοι οὔτε τὸ ἐπ' αὐτῇ ποιοῦσα ἢ
µὴ ποιοῦσα, ὃ ἠνάγκασται ποιεῖν ἢµὴ ποιεῖν. Ὃς δὴ λόγος ἀντίτυπός τε καὶ ἄπορος καὶ παντάπασι
τὴν τοῦ ἑκουσίου τε καὶ αὐτεξουσίου φύσιν καὶ τὴν ἔννοιαν τοῦ ἐφ' ἡµῖν εἴη ἂν ἀναιρῶν, ὡς µάτην
εἶναι  ταῦτα  λέγεσθαι  καὶ  φωνὰς  πραγµάτων  ἀνυποστάτων.  Οὐ  γὰρ  µόνον  µηδὲν  ἐπὶ  µηδενὶ  εἶναι
λέγειν,  ἀλλ'  οὐδὲ  νοεῖν  οὐδὲ  συνιέναι  ἀναγκαῖον  αὐτῷ  λέγειν  ταύτην  τὴν  φωνήν.  Εἰ  δὲ  ὁµολογοῖ
συνιέναι, ἤδη ἂν ῥᾳδίως ἐλέγχοιτο τῆς ἐννοίας τοῦ ἐφ' ἡµῖν ἐφαρµοζοµένης οἷς ἐφαρµόττειν οὐκ ἔφη.
Ἡ γὰρ ἔννοια τὴν οὐσίαν οὐ πολυπραγµονεῖ οὐδὲ ἐκείνην προσπαραλαµβάνει – ἀδύνατον γὰρ ἑαυτό
τι ποιεῖν καὶ εἰς ὑπόστασιν ἄγειν – ἀλλὰ ἐθέλει θεωρεῖν ἡ ἐπίνοια, τί τῶν ὄντων δοῦλον ἑτέρων, καὶ τί
ἔχει  τὸ  αὐτεξούσιον  καὶ  τί  µὴ  ὑπ'  ἄλλῳ,  ἀλλ'  αὐτὸ  τῆς  ἐνεργείας  κύριον,  ὃ  καθαρῶς  τοῖς  ἀιδίοις
ὑπάρχει  καὶ  τοῖς  καθό  εἰσιν  ἀίδιοι  καὶ  τοῖς  ἀκωλύτως  τὸ  ἀγαθὸν  διώκουσιν  ἢ  ἔχουσιν.  Ὑπὲρ  δὴ
ταῦτα τοῦ ἀγαθοῦ αὐτοῦ ὄντος οἷον ἄλλο παρ' αὐτὸ ἀγαθὸν ζητεῖν ἄτοπον. Ἐπεὶ καὶ τὸ κατὰ τύχην
λέγειν  αὐτὸ  εἶναι  οὐκ  ὀρθόν·  ἐν  γὰρ  τοῖς  ὕστερον  καὶ  ἐν  πολλοῖς  ἡ  τύχη·  τὸ  δὲ  πρῶτον  οὔτε  κατὰ

τύχην  ἂν  λέγοιµεν,  οὔτε  οὐ  κύριον  τῆς  αὐτοῦ  γενέσεως,  ὅτι  µηδὲ  γέγονε.  Τὸ  δὲ  ὅτι  ὡς  ἔχει  ποιεῖ
ἄτοπον, εἴ τις ἀξιοῖ τότε εἶναι τὸ ἐλεύθερον, ὅταν παρὰ φύσιν ποιῇ ἢ ἐνεργῇ. Οὐδὲ δὴ τὸ τὸ µοναχὸν
ἔχον ἀφῄρηται τῆς ἐξουσίας, εἰ τὸ µοναχὸν µὴ τῷ κωλύεσθαι παρ' ἄλλου ἔχοι, ἀλλὰ τῷ τοῦτο αὐτὸ
εἶναι καὶ οἷον ἀρέσκειν ἑαυτῷ, καὶ µὴ ἔχειν ὅ τι κρεῖττον αὐτοῦ· ἢ οὕτω γε τὸ µάλιστα τυγχάνον τοῦ
ἀγαθοῦ  ἀφαιρήσεταί  τις  τὸ  αὐτεξούσιον.  Εἰ  δὲ  τοῦτο  ἄτοπον,  ἀτοπώτερον  ἂν  γίνοιτο  αὐτὸ  τὸ
ἀγαθὸν ἀποστερεῖν τοῦ αὐτεξουσίου, ὅτι ἀγαθὸν καὶ ὅτι ἐφ' αὑτοῦ µένει οὐ δεόµενον κινεῖσθαι πρὸς
ἄλλο τῶν ἄλλων κινουµένων πρὸς αὐτὸ καὶ οὐδὲν δεόµενον οὐδενός. Ὅταν δὲ δὴ ἡ οἷον ὑπόστασις
αὐτοῦ ἡ οἷον ἐνέργεια ᾖ – οὐ γὰρ ἡ µὲν ἕτερον, ἡ δ' ἕτερόν ἐστιν, εἴ γε µηδὲ ἐπὶ τοῦ νοῦ τοῦτο, ὅτι
µᾶλλον  κατὰ  τὸ  εἶναι  ἡ  ἐνέργεια  ἢ  κατὰ  τὴν  ἐνέργειαν  τὸ  εἶναι – ὥστε  οὐκ  ἔχει  τὸ  ὡς  πέφυκεν
ἐνεργεῖν,  οὐδὲ  ἡ  ἐνέργεια  καὶ  ἡ  οἷον  ζωὴ  ἀνενεχθήσεται  εἰς  τὴν  οἷον  οὐσίαν,  ἀλλ'  ἡ  οἷον  οὐσία
συνοῦσα  καὶ  οἷον  συγγενοµένη  ἐξ  ἀιδίου  τῇ  ἐνεργείᾳ  ἐξ  ἀµφοῖν  αὐτὸ  αὐτὸ  ποιεῖ,  καὶ  ἑαυτῷ  καὶ
οὐδενός. Ἡµεῖς δὲ θεωροῦµεν οὐ συµβεβηκὸς τὸ αὐτεξούσιον ἐκείνῳ, ἀλλὰ ἀπὸ τῶν περὶ τὰ ἄλλα
αὐτεξουσίων  ἀφαιρέσει  τῶν  ἐναντίων  αὐτὸ  ἐφ'  ἑαυτό·  πρὸς  αὐτὸ  τὰ  ἐλάττω  ἀπὸ  ἐλαττόνων
µεταφέροντες ἀδυναµίᾳ τοῦ τυχεῖν τῶν ἃ προσήκει λέγειν περὶ αὐτοῦ, ταῦτα ἂν περὶ αὐτοῦ εἴποιµεν.
Καίτοι οὐδὲν ἂν εὕροιµεν εἰπεῖν οὐχ ὅτι κατ' αὐτοῦ, ἀλλ' οὐδὲ περὶ αὐτοῦ κυρίως· πάντα γὰρ ἐκείνου
καὶ τὰκαλὰ καὶ τὰ  µ
σε νὰ ὕστερα. Τούτων γὰρ αὐτὸς ἀρχή· καίτοι ἄλλον τρόπον οὐκ ἀρχή. Ἀποτιθε-
µένοις δὴ πάντα καὶ τὸ ἐπ' αὐτῷ ὡς ὕστερον καὶ τὸ αὐτεξούσιον – ἤδη γὰρ εἰς ἄλλο ἐνέργειαν λέγει –
καὶ ὅτι ἀ µ
νε ποδίστως καὶ ὄντων ἄλλων τὸ εἰς αὐτὰ ἀκωλύτως. ∆εῖ δὲ ὅλως πρὸς οὐδὲν αὐτὸν λέγειν·
ἔστι  γὰρ  ὅπερ  ἐστὶ  καὶ  πρὸ  αὐτῶν·  ἐπεὶ  καὶ  τὸ  «ἔστιν»  ἀφαιροῦµεν,  ὥστε  καὶ  τὸ  πρὸς  τὰ  ὄντα
ὁπωσοῦν· οὐδὲ δὴ τὸ «ὡς πέφυκεν»· ὕστερον γὰρ καὶ τοῦτο, καὶ εἰ λέγοιτο καὶ ἐπ' ἐκείνων, ἐπὶ τῶν
ἐξ ἄλλου ἂν λέγοιτο, ὥστε πρώτως ἐπὶ τῆς οὐσίας, ὅτι ἐξ ἐκείνου ἔφυ· εἰ δ' ἐν τοῖς ἐν χρόνῳ ἡ φύσις,
οὐδ' ἐπὶ τῆς οὐσίας. Οὐδὲ δὴ τὸ «οὐ παρ' αὐτῆς εἶναι» λεκτέον· τό τε γὰρ«εἶναι» ἀφῃροῦµεν, τό τε
«οὐ  παρ'  αὐτῆς»  λέγοιτο  ἄν,  ὅταν  ὑπ'  ἄλλου.  Οὕτως  οὖν  συνέβη;  Ἢ  οὐδὲ  τὸ  συνέβη  ἀκτέον·  οὔτε
γὰρ αὐτῷ οὔτε πρὸς ἄλλο· ἐν γὰρ πολλοῖς τὸ συνέβη, ὅταν τὰ µὲν ᾖ, τὸ δὲ ἐπὶ τούτοις συµβῇ. Πῶς
οὖν  τὸ  πρῶτον  συνέβη;  Οὐδὲ  γὰρ  ἦλθεν,  ἵνα  ζητῇς  «πῶς  οὖν  ἦλθε;  τύχη  τίς  ἤγαγεν  ἢ  ὑπέστησεν
αὐτό;» Ἐπεὶ οὐδὲ τύχη πω ἦν οὐδὲ τὸ αὐτόµατον δέ· καὶ γὰρ τὸ αὐτόµατον καὶ παρ' ἄλλου καὶ ἐν
γινοµένοις. Ἀλλὰ  πρὸς  αὐτὸ  εἴ  τις  λαµβάνοι  τὸ  συνέβη,  οὔτοι  δεῖ  πρὸς  τὸ  ὄνοµα  ἵστασθαι,  ἀλλὰ
ὅπως νοεῖ ὁ λέγων συνιέναι. Τί οὖν νοεῖ; Τοῦτο, ὅτι ταύτην ἔχον τὴν φύσιν καὶ τὴν δύναµιν ἀρχή· καὶ
γὰρ  εἰ  ἄλλην  εἶχεν,  ἦν  ἂν  [ἀρχὴ]  τοῦτο,  ὅπερ  ἦν,  καὶ  εἰ  χεῖρον,  ἐνήργησεν  ἂν  κατὰ  τὴν      αὐτοῦ
οὐσίαν. Πρὸς δὴ τὸ τοιοῦτον λεκτέον, ὅτι µὴ οἷόν τε ἦν ἀρχὴν οὖσαν πάντων τὸ τυχὸν εἶναι, µὴ ὅτι
χεῖρον,  ἀλλ'  οὐδὲ  ἀγαθὸν  µέν,  ἀγαθὸν  δὲ  ἄλλως,  οἷον  ἐνδεέστερον.  Ἀλλὰ  δεῖ  κρείττονα  εἶναι  τὴν
ἀρχὴν  ἁπάντων  τῶν  µετ'  αὐτήν·  ὥστε  ὡρισµένον  τι.  Λέγω  δὲ  ὡρισµένον,  ὅτι  µοναχῶς  καὶ  οὐκ  ἐξ
ἀνάγκης·  οὐδὲ  γὰρ  ἦν  ἀνάγκη·  ἐν  γὰρ  τοῖς  ἑποµένοις  τῇ  ἀρχῇ  ἡ  ἀνάγκη  καὶ  οὐδὲ  αὕτη  ἔχουσα  ἐν
αὐτοῖς τὴν βίαν· τὸ δὲ µοναχὸν τοῦτο παρ' αὐτοῦ. Τοῦτο οὖν καὶ οὐκ ἄλλο, ἀλλ' ὅπερ ἐχρῆν εἶναι· οὐ
τοίνυν  οὕτω  συνέβη,  ἀλλ'  ἔδει  οὕτως·  τὸ  δὲ  «ἔδει»  τοῦτο  ἀρχὴ  τῶν  ὅσα  ἔδει.  Τοῦτο  τοίνυν  οὐκ  ἂν
οὕτως εἴη, ὡς συνέβη· οὐ γὰρ ὅπερ ἔτυχέν ἐστιν, ἀλλ' ὅπερ ἐχρῆν εἶναι· µᾶλλον δὲ οὐδὲ ὅπερ ἐχρῆν,
ἀλλὰ ἀναµένειν δεῖ τὰ ἄλλα, τί ποτε αὐτοῖς ὁ βασιλεὺς φανείη, καὶ τοῦτο, ὅπερ ἐστὶν αὐτός, τοῦτο
αὐτὸν θέσθαι οὐχ ὡς συνέβη φανέντα, ἀλλὰ ὄντως βασιλέα καὶ ὄντως ἀρχὴν καὶ τὸ ἀγαθὸν ὄντως,
οὐκ  ἐνεργοῦντα  κατὰ  τὸ  ἀγαθόν – οὕτω  γὰρ  ἂν  δόξειεν  ἕπεσθαι  ἄλλῳ – ἀλλ'  ὄντα  ἕν,  ὅπερ  ἐστίν,
ὥστε  οὐ  κατ'  ἐκεῖνο,  ἀλλ'  ἐκεῖνο.  Εἰ  τοίνυν  οὐδ'  ἐπὶ  τοῦ  ὄντος  τὸ  συνέβη – τῷ  γὰρ  ὄντι,  εἴ  τι
συµβήσεται,  τὸ  συνέβη,  ἀλλ'  οὐκ  αὐτὸ  τὸ  ὂν  συνέβη,  οὐδὲ  συνέκυρσε  τὸ  ὂν  οὕτως  εἶναι,  οὐδὲ  παρ'
ἄλλου τὸ οὕτως εἶναι, ὂν ὡς ἔστιν, ἀλλ' αὕτη ὄντως φύσις ὂν εἶναι – πῶς ἄν τις ἐπὶ τοῦ<ἐπέκεινα>
ὄντος τοῦτο ἐνθυµοῖτο τὸ οὕτω συνέβη, ᾧ ὑπάρχει γεγεννηκέναι τὸ ὄν, ὃ οὐχ οὕτω συνέβη, ἀλλ' ἔστιν
ὡς ἔστιν ἡ οὐσία, οὖσα ὅπερ ἐστὶν οὐσία καὶ ὅπερ ἐστὶ νοῦς· ἐπεὶ οὕτω τις καὶ τὸν νοῦν εἴποι «οὕτω
συνέβη  νοῦν  εἶναι»,  ὥσπερ  ἄλλο  τι  ἂν  τὸν  νοῦν  ἐσόµενον  ἢ  τοῦτο,  ὃ  δὴ  φύσις  ἐστὶ  νοῦ.  Τὸ  δὴ  οὐ
παρεκβεβηκὸς ἑαυτό, ἀλλ' ἀκλινὲς ὂν ἑαυτοῦ, αὐτὸ ἄν τις κυριώτατα λέγοι εἶναι ὅ ἐστι. Τί ἂν οὖν τις
λέγοι  ἐκεῖ  εἰς  τὸ  ὑπὲρ  τοῦτο  ἀναβὰς  καὶ  εἰσιδών;  Ἆρά  γε  τὸ  οὕτως  <συνέβη>,  ὡς  εἶδεν  αὐτὸν
ἔχοντα; [τὸ  οὕτως  συνέβη]  Ἢ  οὔτε  τὸ  οὕτω  οὔτε  τὸ  ὁπωσοῦν  συνέβη,  ἀλλ'  οὐδὲ  ὅλως  τὸ  συνέβη.
Ἀλλὰ τὸ οὕτω µόνον καὶ οὐκ ἂν ἄλλως, ἀλλ' οὕτως; Ἀλλ' οὐδὲ τὸ οὕτως· οὕτω γὰρ ἂν ὁρίσας εἴης
καὶ τόδε τι· ἀλλ' ἔστι τῷ ἰδόντι οὐδὲ τὸ οὕτως εἰπεῖν δύνασθαι οὐδ' αὖ τὸ µὴ οὕτως· τὶ γὰρ ἂν εἴποις
αὐτὸ τῶν ὄντων, ἐφ' ὧν τὸ οὕτως. Ἄλλο τοίνυν παρ' ἅπαντα τὰ οὕτως. Ἀλλ' ἀόριστον ἰδὼν πάντα
µὲν  ἕξεις  εἰπεῖν  τὰ  µετ'  αὐτό,  φήσεις  δὲ  οὐδὲν  ἐκείνων  εἶναι, ἀλλά,  εἴπερ,  δύναµιν  πᾶσαν  αὑτῆς
ὄντως  κυρίαν,  τοῦτο  οὖσαν  ὃθέλει,  µᾶλλον  δὲ  ὃ  θέλει  ἀπορρίψασαν  εἰς  τὰ  ὄντα,  αὐτὴν  δὲ  µείζονα
παντὸς  τοῦ  θέλειν  οὖσαν  τὸ  θέλειν  µετ'  αὐτὴν
µ
θε ένην.  Οὔτ'  οὖν  αὐτὴ  ἠθέλησε  τὸ  οὕτως,  ἵνα  ἂν
εἵπετο, οὔτε ἄλλος πεποίηκεν οὕτως. Καὶ τοίνυν καὶ ἐρωτῆσαι χρὴ τὸν λέγοντα τὸ οὕτω συνέβη, πῶς
ἂν ἀξιώσειε ψεῦδος εἶναι τὸ συνέβη, εἴ τι εἴη, καὶ πῶς ἄν τις ἀφέλοι τὸ συνέβη. Καὶ εἴ τις εἴη φύσις,
τότε  φήσει  οὐκ  ἐφαρµόζειν  τὸ  συνέβη.  Εἰ  γὰρ  τὴν  τῶν      ἄλλων  ἀφαιροῦσαν  τὸ  οὕτω  συνέβη
ἀνατίθησι τύχῃ, ποῦ ποτε τὸ µὴ ἐκ τύχης εἶναι γένοιτο; Ἀφαιρεῖ δὲ τὸ ὡς ἔτυχεν αὕτη ἡ ἀρχὴ τῶν
ἄλλων εἶδος καὶ πέρας καὶ µορφὴν διδοῦσα, καὶ οὐκ ἔστιν ἐν τοῖς οὕτω κατὰ λόγον γινοµένοις τύχῃ
ἀναθεῖναι, ἀλλ' αὐτὸ τοῦτο λόγῳ τὴν αἰτίαν, ἐν δὲ τοῖς µὴ προηγουµένως καὶ µὴ ἀκολούθως, ἀλλὰ
συµπτώµασιν,  ἡ  τύχη.  Τὴν  δὴ  ἀρχὴν  παντὸς  λόγου  τε  καὶ  τάξεως  καὶ  ὅρου  πῶς  ἄν  τις  τὴν  τούτου
ὑπόστασιν  ἀναθείη  τύχῃ;  Καὶ  µὴν  πολλῶν  µὲν  ἡ  τύχη  κυρία,  νοῦ  δὲ  καὶ  λόγου  καὶ  τάξεως  εἰς  τὸ
γεννᾶν  ταῦτα  οὐ  κυρία·  ὅπου  καὶ  ἐναντίον  γε  δοκεῖ  λόγῳ  εἶναι  τύχη,  πῶς  ἂν  γεννήτειρα  αὐτοῦ

γένοιτο;  Εἰ  οὖν  µὴ  γεννᾷ  νοῦν  τύχη,  οὐδὲ  τὸ  πρὸ  νοῦ  οὐδὲ  τὸ  κρεῖττον  νοῦ·  οὔτε  γὰρ  εἶχεν  ὅθεν
γεννήσει,  οὔτε  ἦν  τὸ  παράπαν  αὕτη  οὐδ'  ὅλως  ἐν  τοῖς  ἀιδίοις.  Εἰ  οὖ µ
ν ηδὲν  πρὸ  ἐκείνου,  αὐτὸς  δὲ
πρῶτος, στῆναι ἐνταῦθα δεῖ καὶ µηδὲν ἔτι περὶ αὐτοῦ λέγειν, ἀλλὰ τὰ µετ' αὐτὸ ζητεῖν πῶς ἐγένετο,
αὐτὸ δὲ µηκέτι ὅπως, ὅτι ὄντως τοῦτο µὴ ἐγένετο. Τί οὖν, εἰ µὴ ἐγένετο, ἔστι δὲ οἷός ἐστιν, οὐκ ὢν
τῆς αὐτοῦ οὐσίας κύριος; Καὶ εἰ µὴ οὐσίας δέ, ἀλλ' ὢν ὅς ἐστιν, οὐχ ὑποστήσας ἑαυτόν, χρώµενος δὲ
ἑαυτῷ οἷός ἐστιν, ἐξ ἀνάγκης τοῦτο ἂν εἴη, ὅ ἐστι, καὶ οὐκ ἂν ἄλλως. Ἢ οὐχ ὅτι οὐκ ἄλλως, οὕτως,
ἀλλ' ὅτι τὸ ἄριστον οὕτως. Πρὸς µὲν γὰρ τὸ βέλτιον ἐλθεῖν οὐ πᾶν αὐτεξούσιον, πρὸς δὲ τὸ χεῖρον
ἐλθεῖν οὐδὲν ὑπ' ἄλλου κεκώλυται. Ἀλλ' ὅτι µὴ ἦλθε, παρ' αὐτοῦ οὐκ ἐλήλυθεν, οὐ τῷ κεκωλῦσθαι,
ἀλλὰ τῷ αὐτὸ εἶναι, ὃ µὴ ἐλήλυθε· καὶ τὸ ἀδύνατον ἐλθεῖν πρὸς τὸ χεῖρον οὐκ ἀδυναµίαν
µ
ση αίνει
τοῦ µὴ ἥκοντος, ἀλλὰ παρ' αὐτοῦ καὶ δι' αὐτὸν τὸ µὴ ἥκειν. Καὶ τὸ µὴ ἥκειν πρὸς  µηδὲν ἄλλο  τὴν
ὑπερβολὴν τῆς δυνάµεως ἐν αὐτῷ ἔχει, οὐκ ἀνάγκῃ κατειληµµένου, ἀλλ' αὐτοῦ ἀνάγκης τῶν ἄλλων
οὔσης  καὶ  νόµου.  Αὐτὴν  οὖν  ἡ  ἀνάγκη  ὑπέστησεν;  ἢ  οὐδὲ  ὑπέστη  τῶν  ἄλλων  ὑποστάντων  τῶν  µετ'
αὐτὸ  δι'  αὐτό.  Τὸ  οὖν  πρὸ  ὑποστάσεως  πῶς  ἂν  ἢ  ὑπ'  ἄλλου  ἢ  ὑφ'  αὑτοῦ  ὑπέστη; Ἀλλὰ  τὸ  µὴ
ὑποστὰν τοῦτο τί; Ἢ σιωπήσαντας δεῖ ἀπελθεῖν, καὶ ἐν ἀπόρῳ τῇ γνώµῃ
µ
θε ένους µηδὲν ἔτι ζητεῖν.
Τί γὰρ ἄν τις καὶ ζητήσειεν εἰς οὐδὲν ἔτι ἔχων προελθεῖν πάσης ζητήσεως εἰς ἀρχὴν ἰούσης καὶ ἐν τῷ
τοιούτῳ ἱσταµένης; Πρὸς δὲ τούτοις ζήτησιν ἅπασαν χρὴ νοµίζειν ἢ τοῦ τί ἐστιν εἶναι ἢ τοῦ οἷον ἢ
τοῦ διὰ τί ἢ τοῦ εἶναι. Τὸ µὲν οὖν εἶναι, ὡς λέγοµεν ἐκεῖνο εἶναι, ἐκ τῶν µετ' αὐτό. Τὸ δὲ διὰ τί ἀρχὴν
ἄλλην  ζητεῖ·  ἀρχῆς  δὲ  τῆς  πάσης  οὐκ  ἔστιν  ἀρχή.  Τὸ  δὲ  οἷόν  ἐστι  ζητεῖν  τί  συµβέβη-κεν  αὐτῷ,  ᾧ
συµβέβηκε µηδέν. Τὸ δὲ τί ἐστι δηλοῖ µᾶλλον τὸ µηδὲν δεῖν περὶ αὐτοῦ ζητεῖν, αὐτὸµόνον εἰ δυνατὸν
αὐτοῖς λαβόντας, ἐν τῷ µηδὲν αὐτῷ
µ
θε ιτὸν εἶναι προςάπτειν µαθόντας. Ὅλως δὲ ἐοίκαµεν ταύτην
τὴν ἀπορίαν ἐνθυµηθῆναι, περὶ ταύτης τῆς φύσεως οἵπερ ἐνεθυµή
µ
θη εν, ἐκ τοῦ πρῶτον µὲν τίθεσθαι
χώραν καὶ τόπον, ὥσπερ τι χάος, εἶτα χώρας ἤδη οὔσης ἐπαγαγεῖν ταύτην τὴν φύσιν εἰς τὸν ἐν τῇ
φαντασίᾳ  ἡµῶν  γεγονότα  ἢ  ὄντα  τόπον,  εἰσάγοντας  δὲ  αὐτὸν  εἰς  τὸν  τοιοῦτον  τόπον  οὕτω  τοι
ζητεῖν,  οἷον  πόθεν  καὶ  πῶς  ἐλήλυθεν  ἐνταῦθα,  καὶ  ὡς  περὶ  ἔπηλυν  ὄντα  ἐζητηκέναι  αὐτοῦ  τὴν
παρουσίαν καὶ οἷον τὴν οὐσίαν, καὶ δὴ καὶ ὥσπερ ἔκ τινος βάθους ἢ ἐξ ὕψους τινὸς ἐνθάδε ἐρρῖφθαι.
∆ιόπερ  δεῖ  τὸ  αἴτιον  τῆς  ἀπορίας  ἀνελόντα  ἔξω  ποιήσασθαι  τῆς  ἐπιβολῆς  τῆς  πρὸς  αὐτὸ  πάντα
τόπον καὶ µηδὲ ἐν ὁτῳοῦν τίθεσθαι αὐτό, µήτε ἀεὶ κείµενον ἐν αὐτῷ καὶ ἱδρυµένον µήτε ἐληλυθότα,
ἀλλ' ὄντα µόνον, ὡς ἔστι, λεγόµενον ὑπ' ἀνάγκης τῶν λόγων εἶναι, τὸν δὲ τόπον, ὥσπερ καὶ τὰ ἄλλα,
ὕστερον  καὶ  ὕστερον  ἁπάντων.  Τὸ  οὖν  ἄτοπον  τοῦτο  νοοῦντες,  ὡς  νοοῦµεν,  οὐδὲν  περὶ  αὐτὸ  ἔτι
τιθέντες  οἷον  κύκλῳ  οὐδὲ  περιλαβεῖν  ἔχοντες  ὅσος,  οὐδὲ  τὸ  ὅσον  αὐτῷ  συµβεβηκέναι  φήσοµεν·  οὐ
µὴν οὐδὲ τὸποιόν· οὐδὲ γὰρ µορφή τις περὶ αὐτὸν οὐδὲ νοητὴ ἂν εἴη· οὐδὲ τὸ πρὸς ἄλλο· ἐφ' αὑτοῦ
γὰρ καὶ ὑφέστηκε, πρὶν ἄλλο. Τί ἂν οὖν ἔτι εἴη τὸ οὕτω συνέβη; ἢ πῶς φθεγξόµεθα τοῦτο, ὅτι καὶ τὰ
ἄλλα ἐν ἀφαιρέσει πάντα τὰ περὶ τούτου λεγόµενα; Ὥστε ἀληθὲς µᾶλλον οὐ τὸ οὕτω συνέβη, ἀλλὰ
τὸ οὐδὲ οὕτω συνέβη, ὅπου καὶ τὸ οὐδὲ συνέβη ὅλως. Τί οὖν; Οὐκ ἔστιν ὅ ἐστι; Τοῦ δὲ εἶναι ὅ ἐστιν
ἢ  τοῦ  ἐπέκεινα  εἶναι  ἆρά  γε  κύριος  αὐτός;  Πάλιν  γὰρ  ἡ  ψυχὴ  οὐδέν  τι  πεισθεῖσα  τοῖς  εἰ
µ
ρη ένοις
ἄπορός ἐστι. Λεκτέον τοίνυν πρὸς ταῦτα ὧδε, ὡς ἕκαστος µὲν ἡµῶν κατὰ µὲν τὸ σῶµα πόρρω ἂν εἴη
οὐσίας, κατὰ δὲ τὴν ψυχὴν καὶ ὃ µάλιστά ἐσµεν µετέχοµεν οὐσίας καί ἐσµέν τις οὐσία, τοῦτο δέ ἐστιν
οἷον σύνθετόν τι ἐκ διαφορᾶς καὶ οὐσίας. Οὔκουν κυρίως οὐσία οὐδ' αὐτοουσία· διὸ οὐδὲ κύριοι τῆς
αὐτῶν οὐσίας. Ἄλλο γάρ πως ἡ οὐσία καὶ ἡµεῖς ἄλλο, καὶ κύριοι οὐχ ἡµεῖς τῆς αὐτῶν οὐσίας, ἀλλ' ἡ
οὐσία  αὐτὸ  ἡµῶν,  εἴπερ  αὕτη  καὶ  τὴν  διαφορὰν  προστίθησιν.  Ἀλλ'  ἐπειδὴ  ὅπερ  κύριον  ἡµῶν  ἡµεῖς
πώς ἐσµεν, οὕτω τοι οὐδὲν ἧττον καὶ ἐνταῦθα λεγοίµεθα ἂν αὐτῶν κύριοι. Οὗ δέ γε παντελῶς ἐστιν ὅ
ἐστιν αὐτοουσία, καὶ οὐκ ἄλλο µὲν αὐτό, ἄλλο δὲ ἡ οὐσία αὐτοῦ, ἐνταῦθα ὅπερ ἐστί, τούτου ἐστὶ καὶ
κύριον  καὶ  οὐκέτι  εἰς  ἄλλο,  ᾗ  ἔστι  καὶ  ᾗ  ἐστιν  οὐσία.  Καὶ  γὰρ  αὖ  ἀφείθη  κύριον  εἶναι  αὐτοῦ,  ᾗ  ὃ
πρῶτον εἰς οὐσίαν. Τὸ δὴ πεποιηκὸς ἐλεύθερον τὴν οὐσίαν, πεφυκὸς δηλονότι ποιεῖν ἐλεύθερον καὶ
ἐλευθεροποιὸν  ἂν  λεχθέν,  τίνι  ἂν  δοῦλον  εἴη,  εἴπερ  ὅλως  καὶ
µ
θε ιτὸν  φθέγγεσθαι;  Τὸ  δὲ  τῇ  αὐτοῦ
οὐσίᾳ; Ἀλλὰ καὶ αὕτη παρ' αὐτοῦ ἐλευθέρα καὶ ὑστέρα, καὶ αὐτὸ οὐκ ἔχον οὐσίαν. Εἰ µὲν οὖν ἐστί
τις ἐνέργεια ἐν αὐτῷ καὶ ἐν τῇ ἐνεργείᾳ αὐτὸν θησόµεθα, οὐδ' ἂν διὰ τοῦτο εἴη ἂν ἕτερον αὐτοῦ καὶ
οὐκαὐτὸς αὐτοῦ κύριος, ἀφ' οὗ ἡ ἐνέργεια, ὅτι µὴ ἕτερον ἐνέργεια καὶ αὐτός. Εἰ δ' ὅλως ἐνέργειαν οὐ
δώσοµεν ἐν αὐτῷ εἶναι, ἀλλὰ τἆλλα περὶ αὐτὸν ἐνεργοῦντα τὴν ὑπόστασιν ἴσχειν, ἔτι µᾶλλον οὔτε τὸ
κύριον οὔτε τὸ κυριευόµενον ἐκεῖ εἶναι δώσοµεν. Ἀλλ' οὐδὲ τὸ «αὐτοῦ κύριος», οὐχ ὅτι ἄλλο αὐτοῦ
κύριον, ἀλλ' ὅτι τὸ αὐτοῦ κύριον τῇ οὐσίᾳ ἀπέ
µ
δο εν, τὸ δὲ ἐν τιµιωτέρῳ ἢ κατὰ τοῦτο ἐθέµεθα. Τί
οὖν τὸ ἐν τιµιωτέρῳ τοῦ ὅ ἐστιν αὐτοῦ κύριον; Ἢ ὅτι, ἐπειδὴ οὐσία καὶ ἐνέργεια ἐκεῖ δύο πως ὄντα
ἐκ τῆς ἐνεργείας τὴν ἔννοιαν ἐδίδου τοῦ κυρίου, τοῦτο δὲ ἦν τῇ οὐσίᾳ ταὐτόν, διὰ τοῦτο καὶ χωρὶς
ἐγένετο  τὸ  κύριον  εἶναι  καὶ  αὐτὸ  αὐτοῦ  ἐλέγετο  κύριον.  Ὅπου  δὲ  οὐ  δύο  ὡς  ἕν,  ἀλλὰ  ἕν – ἢ  γὰρ
ἐνέργεια µόνον ἢ οὐδ' ὅλως ἐνέργεια – οὐδὲ τὸ κύριον αὐτοῦ ὀρθῶς. Ἀλλ' εἰ καὶ τὰ ὀνόµατα ταῦτα
ἐπάγειν δεῖ οὐκ ὀρθῶς τοῦ ζητουµένου, πάλιν αὖ λεγέσθω, ὡς τὰ µὲν ὀρθῶς εἴρηται, ὅτι οὐ ποιητέον
οὐδ'  ὡς  εἰς  ἐπίνοιαν  δύο,  τὰ  δὲ  νῦν  τῆςπειθοῦς  χάριν  καί  τι  παρανοητέον  ἐν  τοῖς  λόγοις.  Εἰ  γὰρ
δοί µ
η εν ἐνεργείας αὐτῷ, τὰς δ' ἐνεργείας αὐτοῦ οἷον βουλήσει αὐτοῦ – οὐ γὰρ ἀβουλῶν ἐνεργεῖ – αἱ
δὲ ἐνέργειαι ἡ οἷον οὐσία αὐτοῦ, ἡ βούλησις αὐτοῦ καὶ ἡ οὐσία ταὐτὸν ἔσται. Εἰ δὲ τοῦτο, ὡς ἄρα
ἐβούλετο, οὕτω καὶ ἔστιν. Οὐµᾶλλον ἄρα ὡς πέφυκε βούλεταί τε καὶ ἐνεργεῖ, ἢ ὡς βούλεταί τε καὶ
ἐνεργεῖ  ἡ  οὐσία  ἐστὶν  αὐτοῦ.  Κύριος  ἄρα  πάντη  ἑαυτοῦ  ἐφ'  ἑαυτῷ  ἔχων  καὶ  τὸ  εἶναι.  Ἴδε  δὴ  καὶ
τόδε·  τῶν  ὄντων  ἕκαστον  ἐφιέµενον  τοῦ  ἀγαθοῦ  βούλεται  ἐκεῖνο  µᾶλλον  ἢ  ὅ  ἐστιν  εἶναι,  καὶ  τότε
µάλιστα οἴεται εἶναι, ὅταν τοῦ ἀγαθοῦ µεταλάβῃ, καὶ ἐν τῷ τοιούτῳ αἱρεῖται ἑαυτῷ ἕκαστον τὸ εἶναι

καθόσον  ἂν  παρὰ  τοῦ  ἀγαθοῦ  ἴσχῃ,  ὡς  τῆς  τοῦ  ἀγαθοῦ  φύσεως  ἑαυτῷ  δηλονότι  πολὺ  πρότερον
αἱρετῆς  οὔσης,  εἴπερ  τὸ  ὅση  µοῖρα  ἀγαθοῦ  παρ'  ἄλλῳ  αἱρετωτάτη,  καὶ  οὐσία  ἑκούσιος  καὶ
παραγενοµένη θελήσει καὶ ἓν καὶ ταὐτὸν οὖσα θελήσει καὶ διὰ θελήσεως ὑποστᾶσα. Καὶ ἕως µὲν τὸ
ἀγαθὸν µ
  ὴ εἶχεν ἕκαστον, ἠθέλησεν ἄλλο, ᾗ δὲ ἔσχεν, ἑαυτό τε θέλει ἤδη καὶ ἔστιν οὔτε κατὰ τύχην ἡ
τοιαύτη παρουσία οὔτε ἔξω τῆς βουλήσεως αὐτοῦ ἡ οὐσία, καὶ τούτῳ καὶ ὁρίζεται καὶ ἑαυτῆς ἐστι
τούτῳ. Εἰ οὖν τούτῳ αὐτό τι ἕκαστον ἑαυτὸ ποιεῖ, δῆλον δήπου γίνεται ἤδη, ὡς ἐκεῖνο ἂν εἴη ἑαυτῷ
τοιοῦτον πρώτως, ᾧ καὶ τὰ ἄλλα ἑαυτοῖς ἐστιν εἶναι, καὶ σύνεστιν αὐτοῦ τῇ οἷον οὐσίᾳ ἡ θέλησις τοῦ
οἷον  τοιοῦτον  εἶναι,  καὶ  οὐκ  ἔστιν  αὐτὸν  λαβεῖν  ἄνευ  τοῦ  θέλειν  ἑαυτῷ  ὅπερ  ἐστί,  καὶ  σύνδροµος
αὐτὸς ἑαυτῷ θέλων αὐτὸς εἶναι καὶ τοῦτο ὤν, ὅπερ θέλει, καὶ ἡ θέλησις καὶ αὐτὸς ἕν, καὶ τούτῳ οὐχ
ἧττον  ἕν,  ὅτι  µὴ  ἄλλο  αὐτός,  ὅπερ  ἔτυχεν,  ἄλλο  δὲ  τὸ  ὡς  ἐβουλήθη  ἄν.  Τί  γὰρ  ἂν  καὶ  ἠθέλησεν  ἢ
τοῦτο, ὅ ἐστι; Καὶ γὰρ εἰ ὑποθοίµεθα ἑλέσθαι αὐτῷ ὅ τι θέλοι γενέσθαι, καὶ ἐξεῖναι αὐτῷ ἀλλάξασθαι
τὴν αὐτοῦ φύσιν εἰς ἄλλο, µήτ' ἂν ἄλλο τι γενέσθαι βουληθῆναι, µήτ'   ἂν ἑαυτῷ τι µέµψασθαι ὡς ὑπὸ
ἀνάγκης τοῦτο ὄν, ὅ ἐστι, τοῦτο τὸ«αὐτὸς εἶναι» ὅπερ αὐτὸς ἀεὶ ἠθέλησε καὶ θέλει. Ἔστι γὰρ ὄντως
ἡ  ἀγαθοῦ  φύσις  θέλησις  αὐτοῦ  οὐ  δεδεκασµένου  οὐδὲ  τῇ  ἑαυτοῦ  φύσει  ἐπισπωµένου,  ἀλλ'  ἑαυτὸν
ἑλοµένου,  ὅτι  µηδὲ  ἦν  ἄλλο,  ἵνα  πρὸς  ἐκεῖνο  ἑλχθῇ.  Καὶ  µὴν  κἀκεῖνο  ἄν  τις  λέγοι,  ὡς  ἐν  τῇ  αὐτῶν
ἕκαστον  τὰ  ἄλλα  οὐσίᾳ  οὐ  περιείληφε  τὸν  λόγον  τὸν  τοῦ  ἀρέσκεσθαι  αὐτῷ·  καὶ  γὰρ  ἂν  καὶ
δυσχεραίνοι  τι  αὐτό.  Ἐν  δὲ  τῇ  τοῦ  ἀγαθοῦ  ὑποστάσει  ἀνάγκη  τὴν  αἵρεσιν  καὶ  τὴν  αὐτοῦ  θέλησιν
ἐµπεριειλ µ
η µένην  εἶναι  ἢ  σχολῇ  γ'  ἂν  ἄλλῳ  ὑπάρχοι  ἑαυτῷ  ἀρεστῷ  εἶναι,  ἃ  µετουσίᾳ  ἢ  ἀγαθοῦ
φαντασίᾳ  ἀρέσκεται  αὐτοῖς.  ∆εῖ  δὲ  συγχωρεῖν  τοῖς  ὀνόµασιν,  εἴ  τις  περὶ  ἐκείνου  λέγων  ἐξ  ἀνάγκης
ἐνδείξεως  ἕνεκα  αὐτοῖς  χρῆται,  ἃ  ἀκριβείᾳ  οὐκ  ἐῶµεν  λέγεσθαι·  λαµβανέτω  δὲ  καὶ  τὸ  οἷον  ἐφ'
ἑκάστου.  Εἰ  οὖν  ὑφέστηκε  τὸ  ἀγαθὸν  καὶ  συνυφίστησιν  αὐτὸ  ἡ  αἵρεσις  καὶ  ἡ  βούλησις – ἄνευ  γὰρ
τούτων οὐκ ἔσται – δεῖ δὲ τοῦτο µὴ πολλὰ εἶναι, συνακτέον ὡς ἓν τὴν βούλησιν καὶ τὴν οὐσίαν καὶ τὸ
θέλειν·  τὸ  δὲ  θέλειν  <εἰ>  παρ'  αὐτοῦ,  ἀνάγκη  παρ'  αὐτοῦ  καὶ  τὸ  εἶναι  αὐτῷ  εἶναι,  ὥστε  αὐτὸν
πεποιηκέναι αὐτὸν ὁ λόγος ἀνεῦρεν. Εἰ γὰρ ἡ βούλησις παρ' αὐτοῦ καὶ οἷον ἔργον  αὐτοῦ, αὕτη δὲ
ταὐτὸν τῇ ὑποστάσει αὐτοῦ, αὐτὸς ἂν οὕτως ὑποστήσας ἂν εἴη αὐτόν· ὥστε οὐχ ὅπερ ἔτυχέν ἐστιν,
ἀλλ' ὅπερ ἐβουλήθη αὐτός. Ἔτι δὲ ὁρᾶν δεῖ καὶ ταύτῃ· ἕκαστον τῶν λεγοµένων εἶναι ἢ ταὐτόν ἐστι
τῷ εἶναι αὐτοῦ, ἢ ἕτερον· οἷον ἄνθρωπος ὅδε ἕτερος, καὶ τὸ ἀνθρώπῳ εἶναι ἄλλο· µετέχει γε µὴν ὁ
ἄνθρωπος  τοῦ  ὅ  ἐστιν  ἀνθρώπῳ  εἶναι. <Ψυχὴ>  δὲ  <καὶ>  τὸ  <ψυχῇ  εἶναι  ταὐτόν>,  εἰ  ἁπλοῦν  ψυχὴ
καὶ  µὴ  κατ'  ἄλλου,  καὶ  ἄνθρωπος  αὐτὸ  καὶ  τὸ  ἀνθρώπῳ  εἶναι.  Καὶ  τὸµὲν  ἂν  κατὰ  τύχην  γένοιτο
ἄνθρωπος, ὅσῳ ἕτερον τοῦ ἀνθρώπῳ εἶναι, τὸ δὲ ἀνθρώπῳ εἶναι οὐκ ἂν γένοιτο κατὰ τύχην· τοῦτο δ'
ἐστὶ  «παρ'  αὐτοῦ  ἄνθρωπος  αὐτό».  Εἰ  δὴ  τὸ  ἀνθρώπῳ  εἶναι  παρ'  αὐτοῦ  καὶ  οὐ  κατὰ  τύχην  τοῦτο
οὐδὲ συµβέβηκε, πῶς ἂν τὸ ὑπὲρ τὸ ἄνθρωπος αὐτό, τὸ γεννητικὸν τοῦ ἀνθρώπου αὐτό, καὶ οὗ τὰ
ὄντα πάντα, κατὰ τύχην ἂν λέγοιτο, φύσις ἁπλουστέρα τοῦ ἄνθρωπον εἶναι καὶ τοῦ ὅλως τὸ ὂν εἶναι;
Ἔτι πρὸς τὸ ἁπλοῦν ἰόντι οὐκ ἔστι συναναφέρειν τὴν τύχην, ὥστε καὶ εἰς τὸ ἁπλούστατον ἀδύνατον
ἀναβαίνειν τὴν τύχην. Ἔτι δὲ κἀκεῖνο ἀναµνησθῆναι προςήκει ἤδη που εἰ
µ
ρη ένον, ὡς ἕκαστον τῶν
κατὰ  ἀλήθειαν  ὄντων  καὶ  ὑπ'  ἐκείνης  τῆς  φύσεως  ἐλθόντων  εἰς  ὑπόστασιν,  καὶ  εἴ  τι  δὲ  ἐν  τοῖς
αἰσθητοῖς τοιοῦτον, τῷ ἀπ' ἐκείνων τοιοῦτον· λέγω δὲ τὸ τοιοῦτον τὸ σὺν αὐτῶν τῇ οὐσίᾳ ἔχειν καὶ
τῆς  ὑποστάσεως  τὴν  αἰτίαν,  ὥστε  τὸν  ὕστερον  θεατὴν  ἑκάστου  ἔχειν  εἰπεῖν,  διὸ  ἕκαστον  τῶν
ἐνυπαρχόντων, οἷον διὰ τί ὀφθαλµὸς καὶ διὰ τί πόδες τοῖσδε τοιοίδε, καὶ τὴν αἰτίαν συναπογεννῶσαν
ἕκαστον  µέρος  ἑκάστου  εἶναι  καὶ  δι'  ἄλληλα  τὰ  µέρη  εἶναι.  ∆ιὰ  τί  πόδες  εἰς  µῆκος;  Ὅτι  καὶ  τόδε
τοιόνδε  καὶ  ὅτι  πρόσωπον  τοιόνδε,  καὶ  πόδες  τοιοίδε.  Καὶ  ὅλως  ἡ  πρὸς  ἄλληλα  πάντων  συµφωνία
ἀλλήλοις αἰτία· καὶ τὸ διὰ τί τόδε, ὅτι τοῦτ' ἔστι τὸ ἀνθρώπῳ εἶναι· ὥστε ἓν καὶ τὸ αὐτὸ τὸ εἶναι καὶ
τὸαἴτιον. Ταῦτα δὲ ἐκ µιᾶς πηγῆς οὕτως ἦλθεν οὐ λελογισµένης, ἀλλὰ παρεχούσης ὅλον ἀθρόον τὸ
διὰ  τί  καὶ  τὸ  εἶναι.  Πηγὴ  οὖν  τοῦ  εἶναι  καὶ  τοῦ  διὰ  τί  εἶναι  ὁµοῦ  ἄµφω  διδοῦσα·  ἀλλὰ  οἷα  τὰ
γινόµενα, πολὺ ἀρχετυπώτερον καὶ ἀληθέστερον καὶ µᾶλλον ἢ κατ' ἐκεῖνα πρὸς τὸ βέλτιον τὸἀφ' οὗ
ταῦτα.  Εἰ  οὖν  µηδὲν  εἰκῇ  µηδὲ  κατὰ  τύχην  µηδὲ  τὸ  «συνέβη  γὰρ  οὕτως»  τῶν  ὅσα  τὰς  αἰτίας  ἐν
αὐτοῖς ἔχει, ἔχει δὲ τὰ ἐξ αὐτοῦ ἅπαντα, λόγου ὢν καὶ <αἰτίας> καὶ οὐσίας αἰτιώδους<πατήρ>, ἃ δὴ
πάντα  πόρρω  ὑπάρχει  τύχης,  εἴη  ἂν  ἀρχὴ  καὶ  οἷον  παράδειγµα  τῶν  ὅσα  µὴ  κεκοινώνηκε  τύχῃ,  τὸ
ὄντως καὶ τὸ πρῶτον, ἀµιγὲς τύχαις καὶ αὐτοµάτῳ καὶ συµβάσει, αἴτιον ἑαυτοῦ καὶ παρ' αὐτοῦ καὶ
δι' αὐτὸν αὐτός· καὶ γὰρ πρώτως αὐτὸς καὶ ὑπερόντως αὐτός. Καὶ ἐράσµιον καὶ ἔρως ὁ αὐτὸς καὶ
αὐτοῦ ἔρως, ἅτε οὐκ ἄλλως καλὸς ἢ παρ' αὐτοῦ καὶ ἐν αὐτῷ. Καὶ γὰρ καὶ τὸ συνεῖναι ἑαυτῷ οὐκ ἂν
ἄλλως ἔχοι, εἰ µὴ τὸ συνὸν καὶ τὸ ᾧ σύνεστιν ἓν καὶ ταὐτὸν εἴη. Εἰ δὲ τὸ συνὸν τῷ ᾧ σύνεστιν ἓν καὶ
τὸ οἷον ἐφιέµενον τῷ ἐφετῷ ἕν, τὸ δὲ ἐφετὸν κατὰ τὴν ὑπόστασιν καὶ οἷον ὑποκεί  µενον, πάλιν αὖ
ἡµῖν ἀνεφάνη ταὐτὸν ἡ ἔφεσις καὶ ἡ οὐσία. Εἰ δὲ τοῦτο, πάλιν αὖ αὐτός ἐστιν οὗτος ὁ ποιῶν ἑαυτὸν
καὶ  κύριος  ἑαυτοῦ  καὶ  οὐχ  ὥς  τι  ἕτερον  ἠθέλησε  γενόµενος,  ἀλλ'  ὡς  θέλει  αὐτός.  Καὶ  µὴν  καὶ
λέγοντες αὐτὸν οὔτε τι εἰς αὐτὸν δέχεσθαι οὔτε ἄλλο αὐτὸν καὶ ταύτῃ ἂν εἴ µ
η εν ἔξω ποιοῦντες τοῦ
τύχῃ εἶναι τοιοῦτον οὐ µόνον τῷ µονοῦν αὐτὸν καὶ τῷ καθαρὸν ποιεῖν ἁπάντων, ἀλλ' ὅτι, εἴ ποτε καὶ
αὐτοὶ ἐν αὐτοῖς ἐνίδοιµέν τινα φύσιν τοιαύτην οὐδὲν ἔχουσαν τῶν ἄλλων, ὅσα συνήρτηται ἡµῖν, καθὰ
πάσχειν ὅ τί περ ἂν συµβῇ [καὶ] κατὰ τύχην ὑπάρχει –   πάντα γὰρ τὰ ἄλλα, ὅσα ἡµῶν, δοῦλα καὶ
ἐκκείµενα  τύχαις  καὶ  οἷον  κατὰ  τύχην  προσελθόντα,  τούτῳ  δὲ  µόνῳ  τὸ  κύριον  αὐτοῦ  καὶ  τὸ
αὐτεξούσιον φωτὸς<ἀγαθοειδοῦς> καὶ ἀγαθοῦ ἐνεργείᾳ καὶ µείζονος ἢ κατὰ νοῦν, οὐκ ἐπακτὸν τὸ
ὑπὲρ  τὸ  νοεῖν  ἐχούσης·  εἰς  ὃ  δὴ  ἀναβάντες  καὶ  γενόµενοι  τοῦτο  µόνον,  τὰ  δ'  ἄλλα  ἀφέντες,  τί  ἂν
εἴποιµεν  αὐτὸ  ἢ  ὅτι  πλέον  ἢ  ἐλεύθεροι,  καὶ  πλέον  ἢ  αὐτεξούσιοι;  Τίς  δ'  ἂν  ἡµᾶς  προςάψειε  τότε

τύχαις ἢ τῷ εἰκῇ ἢ τῷ συµβέβηκεν αὐτὸ τὸ ἀληθινὸν ζῆν γενοµένους ἢ ἐν τούτῳ γενοµένους, ὃ µηδὲν
ἔχει ἄλλο, ἀλλ' ἔστιν αὐτὸ µόνον; Τὰ µὲν οὖν ἄλλα µονούµενα οὐκ ἔστιν αὐτοῖς αὐτάρκη εἶναι εἰς τὸ
εἶναι· τοῦτο δέ ἐστιν ὅ ἐστι καὶ µονούµενον. Ὑπόστασις δὲ πρώτη οὐκ ἐν ἀψύχῳ οὐδ' ἐν ζωῇ ἀλόγῳ·
ἀσθενὴς γὰρ εἰς τὸ εἶναι καὶ αὕτη σκέδασις οὖσα λόγου καὶ ἀοριστία· ἀλλ' ὅσῳ πρόεισιν εἰς λόγον,
ἀπολείπει τύχην· τὸ γὰρ κατὰ λόγον οὐ τύχῃ. Ἀναβαίνουσι δὲ ἡµῖν ἐκεῖνο µὲν οὐ λόγος, κάλλιον δὲ ἢ
λόγος·  τοσοῦτον  ἀπέχει  τοῦ  τύχῃ  συµβῆναι.  Ῥίζα  γὰρ  λόγου  παρ'  αὐτῆς  καὶ  εἰς  τοῦτο  λήγει  τὰ
πάντα,  ὥσπερ  φυτοῦ  µεγίστου  κατὰ  λόγον  ζῶντος  ἀρχὴ  καὶ  βάσις,  µένουσα  γὰρ  αὐτὴ  ἐφ'  ἑαυτῆς,
διδοῦσα δὲ κατὰ λόγον τῷ φυτῷ, ὃν ἔλαβεν, εἶναι. Ἐπεὶ δέ φαµεν καὶδοκεῖ πανταχοῦ τε εἶναι τοῦτο
καὶ  αὖ  εἶναι  οὐδαµοῦ,  τοῦτό  τοι  χρὴ  ἐνθυµηθῆναι  καὶ  νοῆσαι,  οἷον  δεῖ  καὶ  ἐντεῦθεν  σκοπουµένοις
θέσθαι περὶ ὧν ζητοῦµεν. Εἰ γὰρ µηδαµοῦ, οὐδαµοῦ συµβέβηκε, καὶ εἰ πανταχοῦ, ὅσος ἐστὶν αὐτός,
τοσοῦτος  πανταχοῦ·  ὥστε  τὸ  πανταχοῦ  καὶ  τὸ  πάντη  αὐτός,  οὐκ  ἐν  ἐκείνῳ  ὢν  τῷ  πανταχοῦ,  ἀλλ'
αὐτὸς ὢν τοῦτο καὶ δοὺς εἶναι τοῖς ἄλλοις ἐν τῷ πανταχοῦ παρακεῖσθαι. Ὁ δ' ὑπερτάτην ἔχων τάξιν,
µᾶλλον  δὲ  οὐκ  ἔχων, ἀλλ' ὢν ὑπέρτατος αὐτός, δοῦλα πάντα ἔχει, οὐ συµβὰς αὐτοῖς, αὐτῷ δὲ τῶν
ἄλλων, µᾶλλον δὲ περὶ αὐτὸν τῶν ἄλλων, οὐ πρὸς αὐτὰ βλέποντος αὐτοῦ, ἀλλ' ἐκείνων πρὸς αὐτόν· ὁ
δ' εἰς τὸ εἴσω οἷον φέρεται αὐτοῦ οἷον ἑαυτὸν ἀγαπήσας, <αὐγὴν καθαράν>, αὐτὸς ὢν τοῦτο, ὅπερ
ἠγάπησε· τοῦτο δ' ἐστὶν ὑποστήσας αὐτόν, εἴπερ ἐνέργεια µένουσα καὶ τὸ ἀγαπητότατον οἷον νοῦς.
Νοῦς  δὲ  ἐνέ
µ
ργη α·  ὥστε  ἐνέργ µ
η α  αὐτός.  Ἀλλὰ  ἄλλου  µὲν  οὐδενός·  ἑαυτοῦ  ἄρα  ἐνέ
µ
ργη α  αὐτός.
Οὐκ ἄρα ὡς συµβέβηκέν ἐστιν, ἀλλ'  ὡς ἐνεργεῖ αὐτός. Ἔτι τοίνυν, εἰ ἔστι µάλιστα, ὅτι πρὸς αὐτὸν
οἷον στηρίζει καὶ οἷον πρὸς αὐτὸν βλέπει καὶ τὸ οἷον εἶναι τοῦτο αὐτῷ τὸ πρὸς αὐτὸν βλέπειν, οἷον
ποιοῖ  ἂν  αὐτόν,  οὐχ  ὡς  ἔτυχεν  ἄρα  ἐστίν,  ἀλλ'  ὡς  αὐτὸς  θέλει,  καὶ  οὐδ'  ἡ  θέλησις  εἰκῇ  οὐδ'  οὕτω
συνέβη· τοῦ γὰρ ἀρίστου ἡ θέλησις οὖσα οὐκ ἔστιν εἰκῇ. Ὅτι δ' ἡ τοιαύτη νεῦσις αὐτοῦ πρὸς αὐτὸν
οἷον ἐνέργεια οὖσα αὐτοῦ καὶ µονὴ ἐν αὐτῷ τὸ εἶναι ὅ ἐστι ποιεῖ, µαρτυρεῖ ὑποτεθὲν τοὐναντίον· ὅτι,
εἰ πρὸς τὸ ἔξω νεύσειεν αὐτοῦ, ἀπολεῖ τὸ εἶναι ὅπερ ἐστί· τὸ ἄρα εἶναι ὅπερ ἐστὶν ἡ ἐνέργεια ἡ πρὸς
αὐτόν·  τοῦτο  δὲ  ἓν  καὶ  αὐτός.  Αὐτὸς  ἄρα  ὑπέστησεν  αὐτὸν  συνεξενεχθείσης  τῆς  ἐνεργείας  µετ'
αὐτοῦ.  Εἰ  οὖν  µὴ  γέγονεν,  ἀλλ'  ἦν  ἀεὶ  ἡ  ἐνέργεια  αὐτοῦ  καὶ  οἷον  ἐγρήγορσις  οὐκ  ἄλλου  ὄντος  τοῦ
ἐγρηγορότος, ἐγρήγορσις καὶ ὑπερνόησις ἀεὶ οὖσα, ἔστιν οὕτως, ὡς ἐγρηγόρησεν. Ἡ δὲ ἐγρήγορσίς
ἐστιν  <ἐπέκεινα  οὐσίας>  καὶ  νοῦ  καὶ  <ζωῆς  ἔµφρονος>·  ταῦτα  δὲ  αὐτός  ἐστιν.  Αὐτὸς  ἄρα  ἐστὶν
ἐνέργεια ὑπὲρ νοῦν καὶ φρόνησιν καὶ ζωήν· ἐξ αὐτοῦ δὲ ταῦτα καὶ οὐ παρ' ἄλλου. Παρ' αὐτοῦ ἄρα
αὐτῷ καὶ ἐξ αὐτοῦ τὸ εἶναι. Οὐκ ἄρα, ὡς συνέβη, οὕτως ἐστίν, ἀλλ' ὡς ἠθέλησεν αὐτός ἐστιν. Ἔτι δὲ
καὶ ὧδε· ἕκαστά φαµεν τὰ ἐν τῷ παντὶ καὶ τόδε τὸ πᾶν οὕτως ἔχειν, ὡς ἂν ἔσχεν, ὡς ἡ τοῦ ποιοῦντος
προαίρεσις  ἠθέλησε,  καὶ  οὕτως  ἔχειν,  ὡς  ἂν  προϊέµενος  καὶ  προϊδὼν  ἐν  λογισµοῖς  κατὰ  πρόνοιαν
οὗτος εἰργάσατο. Ἀεὶ δὲ οὕτως ἐχόντων καὶ ἀεὶ οὕτως γιγνοµένων, οὕτω τοι καὶ ἀεὶ ἐν τοῖς συνοῦσι
κεῖσθαι  τοὺς  λόγους  ἐν  µείζονι  εὐ
µ
θη οσύνῃ  ἑστῶτας·  ὥστε  ἐπέκεινα  προνοίας  τἀκεῖ  εἶναι  καὶ
ἐπέκεινα  προαιρέσεως  καὶ  πάντα  ἀεὶ  νοερῶς  ἑστηκότα  εἶναι,  ὅσα  ἐν  τῷ  ὄντι.  Ὥστε  τὴν  οὕτω
διάθεσιν εἴ τις ὀνοµάζει πρόνοιαν, οὕτω νοείτω, ὅτι ἐστὶ πρὸ τοῦδε νοῦς τοῦ παντὸς ἑστώς, ἀφ' οὗ
καὶ καθ' ὃν τὸ πᾶν τόδε. Εἰ µὲν οὖν νοῦς πρὸ πάντων καὶ ἀρχὴ ὁ τοιοῦτος νοῦς, οὐκ ἂν εἴη ὡς ἔτυχε,
πολὺς  µὲν  ὤν,  συνῳδὸς  δὲ  αὐτῷ  καὶ  οἷον  εἰς  ἓν  συντεταγµένος.  Οὐδὲν  γὰρ  πολὺ  καὶ  πλῆθος
συντεταγµένον  καὶ  λόγοι  πάντες  καὶ  περιληφθέντες  ἑνὶ  διὰ  παντὸς  ὡς  ἔτυχε  καὶ  ὡς  συνέβη,  ἀλλὰ
πόρρω  φύσεως  τῆς  τοιαύτης  καὶ  ἐναντίον,  ὅσον  τύχη  ἐν  ἀλογίᾳ
µ
κει ένη  λόγῳ.  Εἰ  δὲ  τὸ  πρὸ  τοῦ
τοιούτου ἀρχή, δηλονότι προσεχὴς τούτῳ τῷ οὕτω λελογωµένῳ, καὶ τὸ οὕτω λεγόµενον τοῦτο κατ'
ἐκεῖνο καὶ µετέχον ἐκείνου καὶ οἷον θέλει ἐκεῖνο καὶ δύναµις ἐκείνου. Ἀδιάστατος τοίνυν ἐκεῖνος, εἷς
<εἰς>  πάντα  λόγος,  εἷς  ἀριθµὸς  καὶ  εἷς  µείζων  τοῦ  γενοµένου  καὶ  δυνατώτερος,  καὶ  οὐδὲν  µεῖζον
αὐτοῦ οὐδὲ κρεῖττον. Οὐδὲ ἄρα ἐξ ἄλλου ἔχει οὔτε τὸ εἶναι οὔτε τὸ ὁποῖός ἐστιν εἶναι. Αὐτὸς ἄρα
αὐτῷ ὅ ἐστι πρὸς αὐτὸν καὶ εἰς αὐτόν, ἵνα µηδὲ ταύτῃ πρὸς τὸ ἔξω ἢ πρὸς ἄλλον, ἀλλὰ πρὸς αὐτὸν
πᾶς. Καὶ σὺ ζητῶν µηδὲν ἔξω ζήτει αὐτοῦ, ἀλλ' εἴσω πάντα τὰ µετ' αὐτόν· αὐτὸν δὲ ἔα. Τὸ γὰρ ἔξω
αὐτός  ἐστι,  περίληψις  πάντων  καὶ  µέτρον.  Ἢ  εἴσω  ἐν  βάθει,  τὸ  δ'  ἔξω  αὐτοῦ,  οἷον  κύκλῳ
ἐφαπτόµενον αὐτοῦ καὶ ἐξηρτ µ
η ένον πᾶν ὃ λόγος καὶ νοῦς· µᾶλλον δ' ἂν εἴη νοῦς, καθὸ ἐφάπτεται
καὶ ᾗ ἐφάπτεται αὐτοῦ καὶ ᾗ ἐξήρτηται, ἅτε παρ' ἐκείνου ἔχων τὸ νοῦς εἶναι. Ὥσπερ ἂν οὖν κύκλος,
<ὃς>  ἐφάπτοιτο  κέντρου  κύκλῳ,  ὁµολογοῖτο  ἂν  τὴν  δύναµιν  παρὰ  τοῦ  κέντρου  ἔχειν  καὶ  οἷον
κεντροειδής,  ᾗ  γραµµαὶ  ἐν  κύκλῳ  πρὸς  κέντρον  ἓν  συνιοῦσαι  τὸ  πέρας  αὐτῶν  τὸ  πρὸς  τὸ  κέντρον
ποιοῦσι τοιοῦτον εἶναι οἷον τὸ πρὸς ὃ ἠνέχθησαν καὶ ἀφ' οὗ οἷον ἐξέφυσαν, µείζονος ὄντος ἢ κατὰ
ταύτας τὰς γραµµὰς καὶ τὰ πέρατα αὐτῶν τὰ αὐτῶν
µ
ση εῖα τῶν γραµµῶν – καὶ ἔστι µὲν οἷον ἐκεῖνο,
ἀµυδρὰ  δὲ  καὶ  ἴχνη  ἐκείνου  τοῦ  ὃ  δύναταιαὐτὰ  καὶ  τὰς  γραµµὰς  δυνάµενον,  αἳ  πανταχοῦ  ἔχουσιν
αὐτό· καὶ ἐµφαίνεται διὰ τῶν γραµµῶν, οἷόν ἐστιν ἐκεῖνο, οἷον ἐξελιχθὲν οὐκ ἐξεληλιγµένον – οὕτω
τοι καὶ τὸν νοῦν καὶ τὸ ὂν χρὴ λαµβάνειν, γενόµενον ἐξ ἐκείνου καὶ οἷον ἐκχυθὲν καὶ ἐξελιχθὲν καὶ
ἐξηρτ µ
η ένον  ἐκ  τῆς  αὐτοῦ  νοερᾶς  φύσεως,  µαρτυρεῖν  τὸν  οἷον  ἐν  ἑνὶ  νοῦν  οὐ  νοῦν  ὄντα·  ἓν  γάρ.
Ὥσπερ  οὐδ'  ἐκεῖ  γραµµὰς  οὐδὲ  κύκλον  τὸ  κέντρον,  κύκλου  δὲ  καὶ
µµ
γρα
ῶν  πατέρα,  ἴχνη  αὐτοῦ
δόντα  καὶ  δυνάµει  µενούσῃ  γραµµὰς  καὶ  κύκλον  οὐ  πάντη  ἀπηρτηµένα  αὐτοῦ  ῥώµῃ  τινὶ
γεγεννηκότα·  οὕτω  τοι  κἀκεῖνο,  τῆς  νοερᾶς  περιθεούσης  δυνάµεως,  τὸ  οἷον  ἰνδά µ
λ ατος  αὐτοῦ
ἀρχέτυπον, ἐν ἑνὶ νοῦν, πολλοῖς καὶεἰς πολλὰ οἷον νε
µ
νικη ένου καὶ νοῦ διὰ ταῦτα γενοµένου, ἐκείνου
πρὸ νοῦ µείναντος <ἐκ> τῆς δυνάµεως αὐτοῦ νοῦν γεννήσαντος – τίς ἂν συντυχία (ἢ τὸ αὐτόµατον ἢ
τὸ  ὡς  συνέβη  εἶναι)  τῆς  τοιαύτης  δυνάµεως  τῆς  νοοποιοῦ  καὶ  ὄντως  ποιητικῆς  πλησίον  ἥκοι;  Οἷον
γὰρ τὸ ἐν νῷ, πολλαχῇ µεῖζον ἢ τοιοῦτον τὸ ἐν ἑνὶ ἐκείνῳ, ὥσπερ φωτὸς ἐπὶ πολὺ σκεδασθέντος ἐξ

ἑνός  τινος  ἐν  αὐτῷ  ὄντος  διαφανοῦς·  εἴδωλον  µὲν  τὸ  σκεδασθέν,  τὸ  δ'  ἀφ'  οὗ  τὸ  ἀληθές·  οὐ  µὴν
ἀλλοειδὲς τὸ σκεδασθὲν εἴδωλον ὁ νοῦς, ὃς οὐ τύχη, ἀλλὰ καθέκαστον αὐτοῦ λόγος καὶ αἰτία, αἴτιον
δὲἐκεῖνο  τοῦ  αἰτίου.  Μειζόνως  ἄρα  οἷον  αἰτιώτατον  καὶ  ἀληθέστερον  αἰτία,  ὁµοῦ  πάσας  ἔχον
τὰ µ
ς ελλούσας ἀπ' αὐτοῦ ἔσεσθαι νοερὰς αἰτίας καὶ γεννητικὸν τοῦ οὐχ ὡς ἔτυχεν, ἀλλ' ὡς ἠθέλησεν
αὐτός. Ἡ δὲ θέλησις οὐκ ἄλογος ἦν οὐδὲ τοῦ εἰκῇ οὐδ' ὡς ἐπῆλθεν αὐτῷ, ἀλλ' ὡς ἔδει, ὡς οὐδενὸς
ὄντος ἐκεῖ εἰκῇ. Ὅθεν καὶ <δέον καὶ καιρὸν> ὁ Πλάτων ὡς οἷόν τε ἦν σηµῆναι ἐφιέµενος, ὅτι πόρρω
τοῦ ὡς ἔτυχεν, ἀλλ' ὅπερ ἐστί, τοῦτο δέον. Εἰ δὲ τὸ δέον τοῦτο, οὐκ ἀλόγως τοῦτο, καὶ εἰ καιρός, τὸ
µάλιστα  κυριώτατον  ἐν  τοῖς  µετ'  αὐτὸ  καὶ  πρότερον  αὐτῷ  καὶ  οὐχ  οἷον  ἔτυχε  τοῦτό  ἐστιν,  ἀλλὰ
τοῦτό ἐστιν, ὅπερ οἷον ἐβουλήθη αὐτός, εἴπερ τὰ δέοντα βούλεται καὶ ἓν τὸ δέον καὶ ἡ τοῦ δέοντος
ἐνέργεια· καὶ ἔστι δέον οὐχ ὡς ὑποκείµενον, ἀλλ' ὡς ἐνέργεια πρώτη τοῦτο ἑαυτὴν ἐκφήνασα, ὅπερ
ἔδει.  Οὕτω  γὰρ  δεῖ  αὐτὸν  λέγειν  ἀδυνατοῦντα  λέγειν  ὥς  τις  ἐθέλει. Λαµβανέτω  τις  οὖν  ἐκ  τῶν
εἰ
µ
ρη ένων  ἀνακινηθεὶς  πρὸς  ἐκεῖνο  ἐκεῖνο  αὐτό,  καὶ  θεάσεται  καὶ  αὐτὸς  οὐχ  ὅσον  θέλει  εἰπεῖν
δυνάµενος.  Ἰδὼν  δὲ  ἐκεῖνο  ἐν  αὐτῷ  πάντα  λόγον  ἀφεὶς  θήσεται  παρ'  αὐτοῦ  ἐκεῖνο  τοῦτο  ὄν,  ὡς,
εἴπερ εἶχεν οὐσίαν, δούλην ἂν αὐτοῦ τὴν οὐσίαν εἶναι καὶ οἷον παρ' αὐτοῦ εἶναι. Οὐδ' ἂν
µ
τολ ήσειέ
τις ἰδὼν ἔτι τὸ ὡς συνέβη λέγειν, οὐδ' ἂν ὅλως φθέγξασθαι δύναται· ἐκπλαγείη γὰρ ἂν τολµῶν, καὶ
οὐδ'  ἂν  ἔχοι  ἀίξας  «ποῦ»  εἰπεῖν  περὶ  αὐτοῦ  πάντη  αὐτῷ  ἐκείνου  οἷον  πρὸ  ὀµµάτων  τῆς  ψυχῆς
προφαινοµένου  καί,  ὅποι  ἂν  ἀτενίσῃ,  ἐκεῖνον  βλέποντος,  εἰ  µή  που  ἄλλῃ  ἀφεὶς  τὸν  θεὸν  ἀτενίσῃ
µηδὲν ἔτι περὶ αὐτοῦ διανοούµενος. Χρὴ δὲ ἴσως καὶ τὸ <ἐπέκεινα οὐσίας> καὶ ταύτῃ νοεῖσθαι τοῖς
παλαιοῖςλεγόµενον  δι'  αἰνίξεως,  οὐ  µόνον  ὅτι  γεννᾷ  οὐσίαν,  ἀλλ'  ὅτι  οὐ  δουλεύει  οὐδὲ  οὐσίᾳ  οὐδὲ
ἑαυτῷ, οὐδέ ἐστιν αὐτῷ ἀρχὴ ἡ οὐσία αὐτοῦ, ἀλλ' αὐτὸς ἀρχὴ τῆς οὐσίας ὢν οὐχ αὑτῷ ἐποίησε τὴν
οὐσίαν, ἀλλὰ ποιήσας ταύτην ἔξω εἴασεν ἑαυτοῦ, ἅτε οὐδὲν τοῦ εἶναι δεόµενος, ὃς ἐποίησεν αὐτό.
Οὐ τοίνυν οὐδὲ καθό ἐστι ποιεῖ τὸ ἔστι. Τί οὖν; Οὐ συµβαίνει, εἴποι τις ἄν, πρὶν ἢγενέσθαι γεγονέναι;
Εἰ γὰρ ποιεῖ ἑαυτόν, τῷ µὲν ἑαυτὸν οὔπω ἐστί, τῷ δ' αὖ ποιεῖν ἔστιν ἤδη πρὸ ἑαυτοῦ τοῦ ποιουµένου
ὄντος  αὐτοῦ.  Πρὸς  ὃ  δὴ  λεκτέον,  ὡς  ὅλως  οὐ  τακτέον  κατὰ  τὸν  ποιούµενον,  ἀλλὰ  κατὰ  τὸν
ποιοῦντα,  ἀπόλυτον  τὴν  ποίησιν  αὐτοῦ
µ
τιθε ένοις,  καὶ  οὐχ  ἵνα  ἄλλο  ἀποτελεσθῇ  ἐξ  αὐτοῦ  τῆς
ποιήσεως, ἄλλου τῆς ἐνεργείας αὐτοῦ οὐκ ἀποτελεστικῆς, ἀλλ' ὅλου τούτου ὄντος· οὐ γὰρ δύο, ἀλλ'
ἕν.  Οὐδὲ  γὰρ  φοβητέον  ἐνέργειαν  τὴν  πρώτην  τίθεσθαι  ἄνευ  οὐσίας,  ἀλλ'  αὐτὸ  τοῦτο  τὴν  οἷον
ὑπόστασιν θετέον. Εἰ δὲ ὑπόστασιν ἄνευ ἐνεργείας τις θεῖτο, ἐλλιπὴς ἡ ἀρχὴ καὶ ἀτελὴς ἡ τελειοτάτη
πασῶν  ἔσται.  Καὶ  εἰ  προσθείη  ἐνέργειαν,  οὐχ  ἓν  τηρεῖ.  Εἰ  οὖν  τελειότερον  ἡ  ἐνέργεια  τῆς  οὐσίας,
τελειότατον δὲ τὸ πρῶτον, πρώτη ἂν ἐνέργεια εἴη. Ἐνεργήσας οὖν ἤδη ἐστὶ τοῦτο, καὶ οὐκ ἔστιν ὡς
πρὶν  γενέσθαι  ἦν·  τότε  γὰρ  οὐκ  ἦν  πρὶν  γενέσθαι,  ἀλλ'  ἤδη  πᾶς  ἦν.  Ἐνέργεια  δὴ  οὐ  δουλεύσασα
οὐσίᾳ καθαρῶς ἐστιν ἐλευθέρα, καὶ οὕτως αὐτὸς παρ' αὐτοῦ αὐτός. Καὶ γὰρ εἰ µὲν ἐσῴζετο εἰς τὸ
εἶναι ὑπ' ἄλλου, οὐ πρῶτος αὐτὸς ἐξ αὐτοῦ· εἰ δ' αὐτὸς αὐτὸν ὀρθῶς λέγεται συνέχειν, αὐτός ἐστι καὶ
ὁ παράγων ἑαυτόν, εἴπερ, ὅπερ συνέχει κατὰ φύσιν, τοῦτο καὶ ἐξ ἀρχῆς πεποίηκεν εἶναι. Εἰ µὲν οὖν
χρόνος ἦν, ὅθενἤρξατο εἶναι, τὸ πεποιηκέναι κυριώτατον ἂν ἐλέχθη· νῦν δέ, εἰ καὶ πρὶν αἰῶνα εἶναι
ὅπερ ἐστὶν ἦν, τὸ πεποιηκέναι ἑαυτὸν τοῦτο νοείτω τὸ σύνδροµον εἶναι τὸ πεποιηκέναι καὶ αὐτό· ἓν
γὰρ  τῇ  ποιήσει  καὶ  οἷον  γεννήσει  ἀιδίῳ  τὸ  εἶναι.  Ὅθεν  καὶ  τὸ  «ἄρχων  ἑαυτοῦ»·  καὶ  εἰ  µὲν  δύο,
κυρίως, εἰ δὲ ἕν, τὸ «ἄρχων» µόνον· οὐ γὰρ ἔχει τὸ ἀρχόµενον. Πῶς οὖν ἄρχον οὐκ ὄντος πρὸς ὅ; Ἢ
τὸ ἄρχον ἐνταῦθα πρὸς τὸ πρὸ αὐτοῦ, ὅτι µηδὲν ἦν. Εἰ δὲ µηδὲν ἦν, πρῶτον· τοῦτο δὲ οὐ τάξει, ἀλλὰ
κυριότητι  καὶ  δυνάµει  αὐτεξουσίῳ  καθαρῶς.  Εἰ  δὲ  καθαρῶς,  οὐκ  ἔστιν  ἐκεῖ  λαβεῖν  τὸ  µὴ
αὐτεξουσίως. Ὅλον οὖν αὐτεξουσίως ἐν αὐτῷ. Τί οὖν αὐτοῦ, ὃ µ
  ὴ αὐτός; Τί οὖν, ὃ µ
  ὴ ἐνεργεῖ; Καὶ τί,
ὃ µὴ ἔργον αὐτοῦ; Εἰ γάρ τι εἴη µὴ ἔργον αὐτοῦ ἐν αὐτῷ, οὐ καθαρῶς ἂν εἴη οὔτε αὐτεξούσιος οὔτε
πάντα δυνάµενος· ἐκείνου τε γὰρ οὐ κύριος πάντα τε οὐ δυνάµενος. Ἐκεῖνο γοῦν οὐ δύναται, οὗ µὴ
αὐτὸς κύριος εἰς τὸ ποιεῖν. Ἐδύνατο οὖν ἄλλο τι ποιεῖν ἑαυτὸν ἢ ὃ ἐποίησεν; Ἢ οὔπω καὶ τὸ ἀγαθὸν
ποιεῖν ἀναιρήσοµεν, ὅτι µὴ ἂν κακὸν ποιοῖ. Οὐ γὰρ οὕτω τὸ δύνασθαι ἐκεῖ, ὡς καὶ τὰ ἀντικείµενα,
ἀλλ' ὡς ἀστεµφεῖ καὶ ἀµετακινήτῳ δυνάµει, ἣ µάλιστα δύναµίς ἐστιν, ὅταν µὴ ἐξίστηται τοῦ ἕν· καὶ
γὰρ  τὸ  τὰ  ἀντικείµενα  δύνασθαι  ἀδυναµίας  ἐστὶτοῦ  ἐπὶ  τοῦ  ἀρίστου  µένειν.  ∆εῖ  δὲ  καὶ  τὴν  ποίησιν
αὐτοῦ,  ἣν  λέγοµεν,  καὶ  ταύτην  ἅπαξ  εἶναι·καλὴ  γάρ.  Καὶ  τίς  ἂν  παρατρέψειε  βουλήσει
µ
γενο ένην
θεοῦ  καὶ  βούλησιν  οὖσαν;  Βουλήσει  οὖ µ
ν ήπω  ὄντος;  Τί  δὲ  βούλησιν  ἐκείνου  ἀβουλοῦντος  τῇ
ὑποστάσει; Πόθεν οὖν αὐτῷ ἔσται ἡ βούλησις ἀπὸ οὐσίας ἀνενεργήτου; Ἢ ἦν βούλησις ἐν τῇ οὐσίᾳ·
οὐχ ἕτερον ἄρα τῆς οὐσίας οὐδέν. Ἢ τί ἦν, ὃ µὴ ἦν, οἷον ἡ βούλησις; Πᾶν ἄρα βούλησις ἦν καὶ οὐκ
ἔνι  τὸ  µὴ  βουλόµενον·  οὐδὲ  τὸ  πρὸ  βουλήσεως  ἄρα.  Πρῶτον  ἄρα  ἡ  βούλησις  αὐτός.  Καὶ  τὸ  ὡς
ἐβούλετο  ἄρα  καὶ  οἷον  ἐβούλετο,  καὶ  τὸ  τῇ  βουλήσει  ἑπόµενον,  ὃ  ἡ  τοιαύτη  βούλησις  ἐγέννα –
ἐγέννα δὲ οὐδὲν ἔτι ἐν αὐτῷ – τοῦτο γὰρ ἤδη ἦν. Τὸ δὲ συνέχειν ἑαυτὸν οὕτω ληπτέον νοεῖν, εἴ τις
ὀρθῶς αὐτὸ φθέγγοιτο, ὡς τὰ µὲν ἄλλα πάντα ὅσα ἐστὶ παρὰ τούτου συνέχεται· µετουσίᾳ γάρ τινι
αὐτοῦ  ἐστί,  καὶ  εἰς  τοῦτο  ἡ  ἀναγωγὴ  πάντων.  Αὐτοῖς  δὲ  ἤδη  παρ'  αὐτοῦ  οὔτε  συνοχῆς  οὔτε
µετουσίας δεόµενος, ἀλλὰ πάντα ἑαυτῷ, µᾶλλον δὲ οὐδὲν οὐδὲ τῶν πάντων δεόµενος εἰς αὐτόν· ἀλλ'
ὅταν αὐτὸν εἴπῃς ἢ ἐννοηθῇς, τὰ ἄλλα πάντα ἄφες. Ἀφελὼν πάντα, καταλιπὼν δὲ µόνον αὐτόν, µὴ
τί  προσθῇς  ζήτει,  ἀλλὰ  µή  τί  πω  οὐκ  ἀφῄρηκας  ἀπ'  αὐτοῦ  ἐν  γνώµῃ  τῇ  σῇ.  Ἔστι  γάρ  τινος
ἐφάψασθαι καὶ σέ, περὶ οὗ οὐκέτι ἄλλο ἐνδέχεται οὔτε λέγειν οὔτε λαβεῖν· ἀλλ' ὑπεράνω κεί-µενον
µόνον τοῦτο ἀληθείᾳ ἐλεύθερον, ὅτι µηδὲ δουλεῦόν ἐστιν ἑαυτῷ, ἀλλὰ µόνον αὐτὸ καὶ ὄντως αὐτό, εἴ
γε τῶν ἄλλων ἕκαστον αὐτὸ καὶ ἄλλο.

VI,9 Περὶ τἀγαθοῦ ἢ τοῦ ἑνός (9)

Πάντα τὰ ὄντα τῷ ἑνί ἐστιν ὄντα, ὅσα τε πρώτως ἐστὶν ὄντα, καὶ ὅσα ὁπωσοῦν λέγεται ἐν τοῖς οὖσιν
εἶναι. Τί γὰρ ἂν καὶ εἴη, εἰ µὴ ἓν εἴη; Ἐπείπερ ἀφαιρεθέντα τοῦ ἓν ὃ λέγεται οὐκ ἔστιν ἐκεῖνα. Οὔτε
γὰρ στρατὸς ἔστιν, εἰ µὴ ἓν ἔσται, οὔτε χορὸς οὔτε ἀγέλη µὴ ἓν ὄντα. Ἀλλ' οὐδὲ οἰκία ἢ ναῦς τὸ ἓν
οὐκ ἔχοντα, ἐπείπερ ἡ οἰκία ἓν καὶ ἡ ναῦς, ὃ εἰ ἀποβάλοι, οὔτ' ἂν ἡ οἰκία ἔτι  οἰκία οὔτε ἡ ναῦς. Τὰ
τοίνυν  συνεχῆ  µεγέθη,  εἰ  µὴ  τὸ  ἓν  αὐτοῖς  παρείη,  οὐκ  ἂν  εἴη·  µ
τ ηθέντα  γοῦν,  καθόσον  τὸ  ἓν
ἀπόλλυσιν, ἀλλάσσει τὸ εἶναι. Καὶ δὴ καὶ τὰ τῶν φυτῶν καὶ ζῴων σώµατα ἓν ὄντα ἕκαστα εἰ φεύγοι
τὸ  ἓν  εἰς  πλῆθος  θρυπτόµενα,  τὴν  οὐσίαν  αὐτῶν,  ἣν  εἶχεν,  ἀπώλεσεν  οὐκέτι  ὄντα  ἃ  ἦν,  ἄλλα  δὲ
γενόµενα καὶ ἐκεῖνα, ὅσα ἕν ἐστι. Καὶ ἡ ὑγίεια δέ, ὅταν εἰς ἓν συνταχθῇ τὸ σῶµα, καὶ κάλλος, ὅταν ἡ
τοῦ ἑνὸς τὰ µόρια κατάσχῃ φύσις· καὶ ἀρετὴ δὲ ψυχῆς, ὅταν εἰς ἓν καὶ εἰς µίαν ὁµολογίαν ἑνωθῇ.Ἆρ'
οὖν,  ἐπειδὴ  ψυχὴ  τὰ  πάντα  εἰς  ἓν  ἄγει  δηµιουργοῦσα  καὶ  πλάττουσα  καὶ  µορφοῦσα  καὶ
συντάττουσα, ἐπὶ ταύτην ἐλθόντας δεῖ λέγειν, ὡς αὕτη τὸ ἓν χορηγεῖ καὶ αὕτη ἐστι τὸ ἕν; Ἢ ὥσπερ
τὰ ἄλλα χορηγοῦσα τοῖς σώµασιν οὐκ ἔστιν αὐτὴ ὃ δίδωσιν, οἷον µορφὴ καὶ εἶδος, ἀλλ' ἕτερα αὐτῆς,
οὕτω  χρή,  εἰ  καὶ  ἓν  δίδωσιν,  ἕτερον  ὂν  αὐτῆς  νοµίζειν  αὐτὴν  διδόναι  καὶ  πρὸς  τὸ  ἓν  βλέπουσαν  ἓν
ἕκαστον  ποιεῖν,  ὥσπερ  καὶ  πρὸς  ἄνθρωπον  ἄνθρωπον,  συλλαµβάνουσαν  µετὰ  τοῦ  ἀνθρώπου  τὸ  ἐν
αὐτῷ ἕν. Τῶν γὰρ ἓν λεγοµένων οὕτως ἕκαστόν ἐστιν ἕν, ὡς ἔχει καὶ ὅ ἐστιν, ὥστε τὰ µὲν ἧττον ὄντα
ἧττον ἔχειν  τὸ ἕν, τὰ δὲ µᾶλλον µᾶλλον. Καὶ δὴ καὶ ψυχὴ ἕτερον οὖσα τοῦ ἑνὸς µᾶλλον ἔχει κατὰ
λόγον τοῦ µᾶλλον καὶ ὄντως εἶναι τὸ µᾶλλον ἕν. Οὐ µὴν αὐτὸ τὸ ἕν· ψυχὴ γὰρ µία καὶ συµβεβηκός
πως  τὸ  ἕν,  καὶ  δύο  ταῦτα  ψυχὴ  καὶ  ἕν,  ὥσπερ  σῶµα  καὶ  ἕν.  Καὶ  τὸ  µὲν  διεστηκός,  ὥσπερ  χορός,
πορρωτάτω τοῦ ἕν, τὸ δὲ συνεχὲς ἐγγυτέρω· ψυχὴ δὲ ἔτιµᾶλλον κοινωνοῦσα καὶ αὐτή. Εἰ δ' ὅτι ἄνευ
τοῦ  ἓν  εἶναι οὐδ'  ἂν  ψυχὴ  εἴη,  ταύτῃ  εἰς  ταὐτόν τις  ἄγει  ψυχὴν  καὶ  τὸ  ἕν,  πρῶτον  µὲν  καὶ  τὰ  ἄλλα
<ἅ> ἐστιν ἕκαστα µετὰ τοῦ ἓν εἶναί ἐστιν· ἀλλ' ὅµως ἕτερον αὐτῶν τὸ ἕν – οὐ γὰρ ταὐτὸν σῶµα καὶ
ἕν, ἀλλὰ τὸ σῶµα µετέχει τοῦ ἕν – ἔπειτα δὲ πολλὴ ἡ ψυχὴ καὶ ἡ µία κἂν εἰ µὴ ἐκ µερῶν· πλεῖσται
γὰρ  δυνάµεις  ἐν  αὐτῇ,  λογίζεσθαι,  ὀρέγεσθαι,  ἀντιλαµβάνεσθαι,  ἃ  τῷ  ἑνὶ  ὥσπερ  δεσµῷ  συνέχεται.
Ἐπάγει µὲν  δὴ ψυχὴ τὸ ἓν ἓν οὖσα καὶ αὐτὴ ἄλλῳ· πάσχει δὲ τοῦτο καὶ αὐτὴ ὑπ' ἄλλου. Ἆρ' οὖν
ἑκάστῳ  µὲν  τῶν  κατὰ  µέρος  ἓν  οὐ  ταὐτὸν  ἡ  οὐσία  αὐτοῦ  καὶ  τὸ  ἕν,  ὅλῳ  δὲ  τῷ  ὄντι  καὶ  τῇ  οὐσίᾳ
ταὐτὸν ἡ οὐσία καὶ τὸ ὂνκαὶ τὸ ἕν; Ὥστε τὸν ἐξευρόντα τὸ ὂν ἐξευρηκέναι καὶ τὸ ἕν, καὶ αὐτὴν τὴν
οὐσίαν αὐτὸ εἶναι τὸ ἕν· οἷον, εἰ νοῦς ἡ οὐσία, νοῦν καὶ τὸ ἓν εἶναι πρώτως ὄντα ὂν καὶ πρώτως ἕν,
µεταδιδόντα δὲ τοῖς ἄλλοις τοῦ εἶναι οὕτως καὶ κατὰ τοσοῦτον καὶ τοῦ ἑνός. Τί γὰρ ἄν τις καὶ παρ'
αὐτὰ εἶναι αὐτὸ φήσαι; Ἢ γὰρ ταὐτὸν τῷ ὄντι – <ἄνθρωπος> γὰρ <καὶ εἷς ἄνθρωπος ταὐτόν> – ἢ
οἷον  ἀριθµός  τις  ἑκάστου,  ὥσπερ  εἰ  δύο  τινὰ  ἔλεγες,  οὕτως  ἐπὶ  µόνου  τινὸς  τὸ  ἕν.  Εἰ  µὲν  οὖν  ὁ
ἀριθµὸς  τῶν  ὄντων,  δῆλον  ὅτι  καὶ  τὸ  ἕν·  καὶ  ζητητέον  τί  ἐστιν.  Εἰ  δὲ  ψυχῆς  ἐνέργηµα  τὸ  ἀριθµεῖν
ἐπεξιούσης, οὐδὲν ἂν εἴη ἐν τοῖς πράγµασι τὸ ἕν. Ἀλλ' ἔλεγεν ὁ λόγος, εἰ ἀπολεῖ ἕκαστον τὸ ἕν, µηδ'
ἔσεσθαι  τὸ  παράπαν.  Ὁρᾶν  οὖν  δεῖ,  εἰ  ταὐτὸν  τὸ  ἓν  ἕκαστον  καὶ  τὸ  ὄν,  καὶ  τὸ  ὅλως  ὂν  καὶ  τὸ  ἕν.
Ἀλλ'  εἰ  τὸ  ὂν  τὸ  ἑκάστου  πλῆθός  ἐστι,  τὸ  δὲ  ἓν  ἀδύνατον  πλῆθος  εἶναι,  ἕτερον  ἂν  εἴη  ἑκάτερον.
Ἄνθρωπος γοῦν καὶ ζῷον καὶ λογικὸν καὶ πολλὰ µέρη καὶ συνδεῖται ἑνὶ τὰ πολλὰ ταῦτα· ἄλλο ἄρα
ἄνθρωπος καὶ ἕν, εἰ τὸ µὲν µεριστόν, τὸ δὲ ἀµερές. Καὶ δὴ καὶ τὸ ὅλον ὂν πάντα ἐν αὐτῷ ἔχον τὰ
ὄντα  πολλὰ  µᾶλλον  ἂν  εἴη  καὶ  ἕτερον  τοῦ  ἑνός,  µεταλήψει  δὲ  ἔχον  καὶ  µεθέξει  τὸ  ἕν.  Ἔχει  δὲ  καὶ
ζωὴν [καὶ νοῦν] τὸ ὄν· οὐ γὰρ δὴ νεκρόν· πολλὰ ἄρα τὸ ὄν. Εἰ δὲ νοῦς τοῦτο εἴη, καὶ οὕτω πολλὰ
ἀνάγκη  εἶναι.  Καὶ  ἔτι  µᾶλλον,  εἰ  τὰ  εἴδη  περιέχοι·  οὐδὲ  γὰρ  ἡ  ἰδέα  ἕν,  ἀλλ'  ἀριθµὸς  µᾶλλον  καὶ
ἑκάστη καὶ ἡ σύµπασα, καὶ οὕτως ἕν, ὥσπερ ἂν εἴη ὁ κόσµος ἕν. Ὅλως δὲ τὸ µὲν ἓν τὸ πρῶτον, ὁ δὲ
νοῦς καὶ τὰ εἴδη καὶ τὸ ὂν οὐ πρῶτα. Εἶδός τεγὰρ ἕκαστον ἐκ πολλῶν καὶ σύνθετον καὶ ὕστερον· ἐξ
ὧν  γὰρ  ἕκαστόν  ἐστι,  πρότερα  ἐκεῖνα.  Ὅτι  δὲ  οὐχ  οἷόν  τε  τὸν  νοῦν  τὸ  πρῶτον  εἶναι  καὶ  ἐκ  τῶνδε
δῆλον ἔσται· τὸν νοῦν ἀνάγκη ἐν τῷ νοεῖν εἶναι καὶ τόν γε ἄριστον καὶ τὸν οὐ πρὸς τὸ ἔξω βλέποντα
νοεῖν τὸ πρὸ αὐτοῦ· εἰς αὐτὸν γὰρ ἐπιστρέφων εἰς ἀρχὴν ἐπιστρέφει. Καὶ εἰ µὲν αὐτὸς τὸ νοοῦν καὶ
τὸ νοούµενον, διπλοῦς ἔσταικαὶ οὐχ ἁπλοῦς οὐδὲ τὸ ἕν· εἰ δὲ πρὸς ἕτερον βλέπει, πάντως πρὸς τὸ
κρεῖττον καὶ πρὸ αὐτοῦ. Εἰ δὲ καὶ πρὸς αὐτὸν καὶ πρὸς τὸ κρεῖττον, καὶ οὕτως δεύτερον. Καὶ χρὴ
τὸν  νοῦν  τοιοῦτον  τίθεσθαι,  οἷον  παρεῖναι  µὲν  τῷ  ἀγαθῷ  καὶ  τῷ  πρώτῳ  καὶ  βλέπειν  εἰς  ἐκεῖνον,
συνεῖναι δὲ  καὶ ἑαυτῷ νοεῖν τε καὶ ἑαυτὸν καὶ νοεῖν ἑαυτὸν  ὄντα τὰ  πάντα. Πολλοῦ  ἄρα δεῖ τὸ ἓν
εἶναι  ποικίλον  ὄντα.  Οὐ  τοίνυν  οὐδὲ  τὸ  ἓν  τὰ  πάντα  ἔσται,  οὕτω  γὰρ  οὐκέτι  ἓν  εἴη·  οὐδὲ  νοῦς,  καὶ
γὰρ ἂν οὕτως εἴη τὰ πάντα τοῦ νοῦ τὰ πάντα ὄντος· οὐδὲ τὸ ὄν· τὸ γὰρ ὂν τὰ πάντα. Τί ἂν οὖν εἴη
τὸ ἓν καὶ τίνα φύσιν ἔχον; Ἢ οὐδὲν θαυµαστὸν µὴ ῥᾴδιον εἰπεῖν εἶναι, ὅπου µηδὲ τὸ ὂν ῥᾴδιονµηδὲ
τὸ  εἶδος·  ἀλλ'  ἔστιν  ἡµῖν  γνῶσις  εἴδεσιν  ἐπερειδοµένη.  Ὅσῳ  δ'  ἂν  εἰς  ἀνείδεον  ἡ  ψυχὴ  ἴῃ,
ἐξαδυνατοῦσα  περιλαβεῖν  τῷ  µὴ  ὁρίζεσθαι  καὶ  οἷον  τυποῦσθαι  ὑπὸ  ποικίλου  τοῦ  τυποῦντος
ἐξολισθάνει καὶ φοβεῖται, µὴ οὐδὲν ἔχῃ. ∆ιὸ κάµνει ἐν τοῖς τοιούτοις καὶ ἀσµένη καταβαίνει πολλάκις
ἀποπίπτουσα  ἀπὸ  πάντων,  µέχρις  ἂν  εἰς  αἰσθητὸν  ἥκῃ  ἐν  στερεῷ  ὥσπερ  ἀναπαυοµένη·  οἷον  καὶ  ἡ
ὄψις κάµνουσα ἐν τοῖς µικροῖς τοῖς µεγάλοις ἀσµένως περιπίπτει. Καθ' ἑαυτὴν δὲ ἡ ψυχὴ ὅταν ἰδεῖν
ἐθέλῃ, µόνον ὁρῶσα τῷ συνεῖναι καὶ ἓν οὖσα τῷ ἓν εἶναι αὐτῷ οὐκ οἴεταί πω ἔχειν ὃ ζητεῖ, ὅτι τοῦ
νοουµένου µὴ ἕτερόν ἐστιν. Ὅµως δὴ χρὴ οὕτως ποιεῖν τὸν µέλλοντα περὶ τὸ ἓν φιλοσοφήσειν. Ἐπεὶ
τοίνυν ἕν ἐστιν ὃ ζητοῦµεν, καὶ τὴν ἀρχὴν τῶν πάντων ἐπισκο-ποῦµεν, τἀγαθὸν καὶ τὸ πρῶτον, οὔτε

πόρρω  δεῖ  γενέσθαι  τῶν  περὶ  τὰ  πρῶτα  εἰς  τὰ  ἔσχατα  τῶν  πάντων  πεσόντα,  ἀλλ'  ἱέµενον  εἰς  τὰ
πρῶτα ἐπαναγαγεῖν ἑαυτὸν ἀπὸ τῶν αἰσθητῶν ἐσχάτων ὄντων, κακίας τε πάσης ἀπηλλαγµένον εἶναι
ἅτε πρὸς τὸ ἀγαθὸν σπεύδοντα γενέσθαι, ἐπί τε τὴν ἐν ἑαυτῷ ἀρχὴν ἀναβεβηκέναι καὶ ἓν ἐκ πολλῶν
γενέσθαι ἀρχῆς καὶ ἑνὸς θεατὴν ἐσόµενον. Νοῦν τοίνυν χρὴ γενόµενον καὶ τὴν ψυχὴν τὴν αὑτοῦ νῷ
πιστεύσαντα  καὶ  ὑφιδρύσαντα,  ἵν'  ἃ  ὁρᾷ  ἐκεῖνος  ἐγρηγορυῖα  δέχοιτο,  τούτῳ  θεᾶσθαι  τὸ  ἓν  οὐ
προστιθέντα  αἴσθησιν  οὐ µ
δε ίαν  οὐδέ  τι  παρ'  αὐτῆς  εἰς  ἐκεῖνον  δεχόµενον,  ἀλλὰ  καθαρῷ  τῷ  νῷ  τὸ
καθαρώτατον θεᾶσθαι καὶ τοῦ νοῦ τῷ πρώτῳ. Ὅταν τοίνυν ὁ ἐπὶ τὴν θέαν τοῦ τοιούτου ἐ
µ
σταλ ένος
ἢ  µέγεθος  ἢ  σχῆµα  ἢ  ὄγκον  περὶ  ταύτην  τὴν  φύσιν  φαντασθῇ,  οὐ  νοῦς  τούτῳ  ἡ µ
γε ὼν  γίνεται  τῆς
θέας,  ὅτι  µὴ  νοῦς  τὰ  τοιαῦτα  πέφυκεν  ὁρᾶν,  ἀλλ'  ἔστιν  αἰσθήσεως  καὶ  δόξης  ἑποµένης  αἰσθήσει  ἡ
ἐνέργεια. Ἀλλὰ δεῖ λαβεῖν παρὰ τοῦ νοῦ τὴν ἐπαγγελίαν ὧν δύναται. ∆ύναται δὲ ὁρᾶν ὁ νοῦς ἢ τὰ
πρὸ  αὐτοῦ  ἢ  τὰ  αὐτοῦ[ἢ  τὰ  παρ'  αὐτοῦ].  Καθαρὰ  δὲ  καὶ  τὰ  ἐν  αὐτῷ,  ἔτι  δὲ  καθαρώτερα  καὶ
ἁπλούστερα τὰ πρὸ αὐτοῦ µ
,   ᾶλλον δὲ τὸ πρὸ αὐτοῦ. Οὐδὲ νοῦς τοίνυν, ἀλλὰ πρὸ νοῦ· τὶ γὰρ τῶν
ὄντων ἐστὶν ὁ νοῦς· ἐκεῖνο δὲ οὔ τι, ἀλλὰ πρὸ ἑκάστου, οὐδὲ ὄν· καὶ γὰρ τὸ ὂν οἷον µορφὴν τὴν τοῦ
ὄντος ἔχει, ἄµορφον δὲ ἐκεῖνο καὶ µορφῆς νοητῆς. Γεννητικὴ γὰρ ἡ τοῦ ἑνὸς φύσις οὖσα τῶν πάντων
οὐδέν ἐστιν αὐτῶν. Οὔτε οὖν τι οὔτε ποιὸν οὔτε ποσὸν οὔτε νοῦν οὔτε ψυχήν· οὐδὲ κινούµενον οὐδ'
αὖ  ἑστώς,  οὐκ  ἐν  τόπῳ,  οὐκ  ἐν  χρόνῳ, <ἀλλ'  αὐτὸ  καθ'  αὑτὸ  µονοειδές>,  µᾶλλον  δὲ  ἀνείδεον  πρὸ
εἴδους ὂν παντός, πρὸ κινήσεως, πρὸ στάσεως· ταῦτα γὰρ περὶ τὸ ὄν, ἃ πολλὰ αὐτὸ ποιεῖ. ∆ιὰ τί οὖν,
εἰ µὴ κινούµενον, οὐχ ἑστώς; Ὅτι περὶ µὲν τὸ ὂν τούτων θάτερον ἢ ἀµφότερα ἀνάγκη, τό τε ἑστὼς
στάσει ἑστὼς καὶ οὐ ταὐτὸν τῇ στάσει· ὥστε συµβήσεται αὐτῷ καὶ οὐκέτι ἁπλοῦν µενεῖ. Ἐπεὶ καὶ τὸ
αἴτιον  λέγειν  οὐ  κατηγορεῖν  ἐστι
µ
συ βεβηκός  τι  αὐτῷ,  ἀλλ'  ἡµῖν,  ὅτι  ἔχοµέν  τι  παρ'  αὐτοῦ  ἐκείνου
ὄντος ἐν αὐτῷ· δεῖ δὲ µηδὲ τὸ «ἐκείνου» µηδὲ ὄντως λέγειν ἀκριβῶς λέγοντα, ἀλλ' ἡµᾶς οἷον ἔξωθεν
περιθέοντας  τὰ  αὑτῶν  ἑ µ
ρ ηνεύειν  ἐθέλειν  πάθη  ὁτὲµὲν  ἐγγύς,  ὁτὲ  δὲ  ἀποπίπτοντας  ταῖς  περὶ  αὐτὸ
ἀπορίαις. Γίνεται δὲ ἡ ἀπορία µ
  άλιστα, ὅτι µηδὲ κατ' ἐπιστήµην ἡ σύνεσις ἐκείνου µηδὲ κατὰ νόησιν,
ὥσπερ τὰ ἄλλα νοητά,  ἀλλὰ κατὰ παρουσίαν ἐπιστήµης κρείττονα. Πάσχει δὲ ἡ ψυχὴ τοῦ ἓν εἶναι
τὴν ἀπόστασιν καὶ οὐ πάντη ἐστὶν ἕν, ὅταν ἐπιστήµην του λαµβάνῃ· λόγος γὰρ ἡ ἐπιστήµη, πολλὰ δὲ
ὁ λόγος. Παρέρχεται οὖν τὸ ἓν εἰς ἀριθµὸν καὶ πλῆθος πεσοῦσα. Ὑπὲρ ἐπιστήµην τοίνυν δεῖ δραµεῖν
καὶ µ
  ηδαµῇ ἐκβαίνειν τοῦ ἓν εἶναι, ἀλλ' ἀποστῆναι δεῖ καὶ ἐπιστήµης καὶ ἐπιστητῶν καὶ παντὸς ἄλλου
καὶ καλοῦ θεάµατος. Πᾶν γὰρ καλὸν ὕστερον ἐκείνου καὶ παρ' ἐκείνου, ὥσπερ πᾶν φῶ µ
ς εθ µ
η ερινὸν
παρ' ἡλίου. ∆ιὸ <οὐδὲ ῥητὸν> οὐδὲ γραπτόν, φησιν, ἀλλὰ λέγοµεν καὶ γράφοµεν πέµποντες εἰς αὐτὸ
καὶ  ἀνεγείροντες  ἐκ  τῶν  λόγων  ἐπὶ  τὴν  θέαν  ὥσπερ  ὁδὸν  δεικνύντες  τῷ  τι  θεάσασθαι
µ
βουλο ένῳ.
Μέχρι γὰρ τῆς ὁδοῦ καὶ τῆς πορείας ἡ δίδαξις, ἡ δὲ θέα αὐτοῦ ἔργον ἤδη τοῦ ἰδεῖν βεβουληµένου. Εἰ
δὲ µὴ ἦλθέ τις ἐπὶ τὸ θέαµα, µηδὲ σύνεσιν ἔσχεν ἡ ψυχὴ τῆς ἐκεῖ ἀγλαΐας µηδὲ ἔπαθε µηδὲ ἔσχεν ἐν
ἑαυτῷ  οἷον  ἐρωτικὸν  πά
µ
θη α  ἐκ  τοῦ  ἰδεῖν  ἐραστοῦ  ἐν  ᾧἐρᾷ  ἀναπαυσαµένου,  δεξάµενος  φῶς
ἀληθινὸν  καὶ  πᾶσαν  τὴν  ψυχὴν  περιφωτίσας  διὰ  τὸ  ἐγγυτέρω  γεγονέναι,  ἀναβεβηκέναι  δὲ  ἔτι
ὀπισθοβαρὴς  ὑπάρχων,  ἃ  ἐµπόδια  ἦν  τῇ  θέᾳ,  καὶ  οὐµόνος  ἀναβεβηκώς,  ἀλλ'  ἔχων  τὸ  διεῖργον  ἀπ'
αὐτοῦ, ἢ µήπω εἰς ἓν συναχθείς – οὐ γὰρ δὴ ἄπεστιν οὐδενὸς ἐκεῖνο καὶ πάντων δέ, ὥστε παρὼν µὴ
παρεῖναι  ἀλλ'  ἢ  τοῖς  δέχεσθαι  δυναµένοις  καὶ  παρεσκευασµένοις,  ὥστε  ἐναρµόσαι  καὶ  οἷον
ἐφάψασθαι καὶ θίγειν ὁµοιότητι καὶ τῇ ἐν αὐτῷ δυνάµει συγγενεῖ τῷ ἀπ' αὐτοῦ· ὅταν οὕτως ἔχῃ, ὡς
εἶχεν, ὅτε ἦλθεν ἀπ' αὐτοῦ, ἤδη δύναται ἰδεῖν ὡς πέφυκεν ἐκεῖνος θεατὸς εἶναι – εἰ οὖν µήπω ἐστὶν
ἐκεῖ,  ἀλλὰ  διὰ  ταῦτά  ἐστιν  ἔξω,  ἢ  δι'  ἔνδειαν  τοῦ  παιδαγωγοῦντος  λόγου  καὶ  πίστιν  περὶ  αὐτοῦ
παρεχοµένου, δι' ἐκεῖνα µὲν αὐτὸν ἐν αἰτίᾳ τιθέσθω, καὶ πειράσθω ἀποστὰς πάντων µόνος εἶναι, ἃ δὲ
ἐν τοῖς λόγοις ἀπιστεῖ ἐλλείπων, ὧδε διανοείσθω. Ὅστις οἴεται τὰ ὄντα τύχῃ καὶ τῷ αὐτοµάτῳ διοι
κεῖσθαι καὶ σωµατικαῖς συνέχεσθαι αἰτίαις, οὗτος πόρρω ἀπελήλαται καὶ θεοῦ καὶ ἐννοίας ἑνός, καὶ
ὁ λόγος οὐ πρὸς τούτους, ἀλλὰ πρὸς τοὺς ἄλλην φύσιν παρὰ τὰ σώµατα
µ
τιθε ένους καὶ ἀνιόντας ἐπὶ
ψυχήν. Καὶ δὴ δεῖ τούτους φύσιν ψυχῆς κατανενοηκέναι τά τε ἄλλα καὶ ὡς παρὰ νοῦ ἐστι καὶ λόγου
παρὰ  τούτου  κοιωνήσασα  ἀρετὴν  ἴσχει·  µετὰ  δὲ  ταῦτα  νοῦν  λαβεῖν  ἕτερον  τοῦ  λογιζοµένου
καὶλογιστικοῦ καλουµένου, καὶ τοὺς λογισµοὺς ἤδη οἷον ἐν διαστάσει καὶ κινήσει, καὶ τὰς ἐπιστήµας
λόγους  ἐν  ψυχῇ  τὰς  τοιαύτας  ἐν  φανερῷ  ἤδη  γεγονυίας  τῷ  ἐν  τῇ  ψυχῇ  γεγονέναι  τὸν  νοῦν  τῶν
ἐ
µ
πιστη ῶν αἴτιον. Καὶ νοῦν ἰδόντα οἷον αἰσθητὸν τῷ ἀντιληπτὸν εἶναι ἐπαναβεβηκότα τῇ ψυχῇ καὶ
πατέρα αὐτῆς ὄντα κόσµον νοητόν, νοῦν ἥσυχον καὶ ἀ
µ
τρε ῆ κίνησιν φατέον πάντα ἔχοντα ἐν αὐτῷ
καὶ πάντα ὄντα, πλῆθος ἀδιάκριτον καὶ αὖ διακεκριµένον. Οὔτε γὰρ διακέκριται ὡς οἱ λόγοι οἱ ἤδη
καθ'  ἓν  νοούµενοι,  οὔτε  συγκέχυται  τὰ  ἐν  αὐτῷ·  πρόεισι  γὰρ  ἕκαστον  χωρίς·  οἷον  καὶ  ἐν  ταῖς
ἐπιστήµαις πάντων ἐν ἀµερεῖ ὄντων ὅµως ἐστὶν ἕκαςτον χωρὶς αὐτῶν. Τοῦτο οὖν τὸ ὁµοῦ πλῆθος, ὁ
κόσµος ὁ νοητός, ἔστι µὲν ὃ πρὸς τῷ πρώτῳ, καί φησιν αὐτὸ ὁ λόγος ἐξ ἀνάγκης εἶναι, εἴπερ τις καὶ
ψυχὴν εἶναι, τοῦτο δὲ κυριώτερον ψυχῆς· οὐ µέντοι πρῶτον, ὅτι ἓν µηδὲ ἁπλοῦν· ἁπλοῦν δὲ τὸ ἓν καὶ
ἡ  πάντων  ἀρχή.  Τὸ  δὴ  πρὸ  τοῦ  ἐν  τοῖς  οὖσι  µ
τι ιωτάτου,  εἴπερ  δεῖ  τι  πρὸ  νοῦ  εἶναι  ἓν  µὲν  εἶναι
βουλοµένου, οὐκ ὄντος δὲ ἕν, ἑνοειδοῦς δέ,ὅτι αὐτῷ µηδὲ ἐσκέδασται ὁ νοῦς, ἀλλὰ σύνεστιν ἑαυτῷ
ὄντως οὐ διαρτήσας ἑαυτὸν τῷ πλησίονµετὰ τὸ ἓν εἶναι, ἀποστῆναι δέ πως τοῦ ἑνὸς
µ
τολ ήσας – τὸ
δὴ πρὸ τούτου θαῦµα τοῦ ἕν, ὃ µὴ ὄν ἐστιν, ἵνα µὴ καὶ ἐνταῦθα κατ' ἄλλου τὸ ἕν, ᾧ ὄνοµα µὲν κατὰ
ἀλήθειαν οὐδὲν προσῆκον, εἴπερ δὲ δεῖ ὀνοµάσαι, κοινῶς ἂν λεχθὲν προσηκόντως ἕν, οὐχ ὡς ἄλλο,
εἶτα  ἕν,  χαλεπὸν  µὲν  γνωσθῆναι  διὰ  τοῦτο,  γιγνωσκόµενον  δὲ  µᾶλλον  τῷ  ἀπ'  αὐτοῦ  γεννήµατι,  τῇ
οὐσίᾳ – καὶ  ἄγει  εἰς  οὐσίαν  νοῦς – καὶ  αὐτοῦ  ἡ  φύσις  τοιαύτη,  ὡς  πηγὴν  τῶν  ἀρίστων  εἶναι  καὶ
δύναµιν  γεννῶσαν  τὰ  ὄντα  µένουσαν  ἐν  ἑαυτῇ  καὶ  οὐκ  ἐλαττουµένην  οὐδὲ  ἐν  τοῖς  γινοµένοις  ὑπ'

αὐτῆς  οὖσαν.  Ὅ  τι  καὶ  πρὸ  τούτων,  ὀνοµάζοµεν  ἓν  ἐξ  ἀνάγκης  τῷ
µ
ση αίνειν  ἀλλήλοις  αὐτὴν  τῷ
ὀνόµατι  εἰςἔννοιαν  ἀµέριστον  ἄγοντες  καὶ  τὴν  ψυχὴν  ἑνοῦν  θέλοντες,  οὐχ  οὕτως  ἓν  λέγοντες  καὶ
ἀµερές, ὡς
µ
ση εῖον ἢ µονάδα λέγοντες· τὸ γὰρ οὕτως ἓν ποσοῦ ἀρχαί, ὃ οὐκ ἂν ὑπέστη µὴ προούσης
οὐσίας  καὶ  τοῦ  πρὸ  οὐσίας·  οὔκουν  δεῖ  ἐνταῦθα  βάλλειν  τὴν  διάνοιαν·  ἀλλὰ  ταῦτα  ὁµοίως  αἰεὶ
ἐκείνοις ἐν ἀναλογίαις τῷ ἁπλῷ καὶ τῇ φυγῇ τοῦ πλήθους καὶ τοῦ µερισµοῦ. Πῶς οὖν λέγοµεν ἕν, καὶ
πῶς  τῇ  νοήσει  ἐφαρµοστέον;  Ἢ  πλεόνως  τιθέµενον  ἓν  ἢ  ὡς  µονὰς  καὶ
µ
ση εῖον  ἑνί-ζεται.  Ἐνταῦθα
µὲν γὰρ µέγεθος ἡ ψυχὴ ἀφελοῦσα καὶ ἀριθµοῦ πλῆθος καταλήγει εἰς τὸσµικρότατον καὶ ἐπερείδεταί
τινι ἀµερεῖ µ
  έν, ἀλλὰ ὃ ἦν ἐν µ
  εριστῷ καὶ ὅ ἐστιν ἐν ἄλλῳ· τὸ δὲ<οὔτε ἐν ἄλλῳ> οὔτε ἐν µ
  εριστῷ οὔτε
οὕτως  ἀµερές,  ὡς  τὸ  µικρότατον·  µέγιστον  γὰρ  ἁπάντων  οὐ  µεγέθει,  ἀλλὰ  δυνάµει,  ὥστε  καὶ  τὸ
ἀµέγεθες  δυνάµει·  ἐπεὶ  καὶ  τὰ  µετ'  αὐτὸ  ὄντα  ταῖς  δυνάµεσιν  ἀµέριστα  καὶ  ἀµερῆ,  οὐ  τοῖς  ὄγκοις.
Ληπτέον δὲ καὶ ἄπειρον αὐτὸν οὐ τῷ ἀδιεξιτήτῳ ἢ τοῦ µ
  εγέθους ἢ τοῦ ἀριθµοῦ, ἀλλὰ τῷ ἀπεριλήπτῳ
τῆς δυνάµεως. Ὅταν γὰρ ἂν αὐτὸν νοήσῃς οἷον ἢ νοῦν ἢ θεόν, πλέον ἐστί· καὶ αὖ ὅταν αὐτὸν ἑνίσῃς
τῇ διανοίᾳ, καὶ ἐνταῦθα πλέον ἐστὶν ἢ ὅσον ἂν αὐτὸν ἐφαντάσθης εἰς τὸ ἑνικώτερον τῆς σῆς νοήσεως
εἶναι·  ἐφ'  ἑαυτοῦ  γάρ  ἐστιν  οὐδενὸς  αὐτῷ  συµβεβηκότος.  Τῷ  αὐτάρκει  δ'  ἄν  τις  καὶ  τὸ  ἓν  αὐτοῦ
ἐνθυµηθείη.  ∆εῖ  µὲν  γὰρ  ἱκανώτατον  <ὂν>  ἁπάντων  καὶ  αὐταρκέστατον,  καὶ  ἀνενδεέστατον  εἶναι·
πᾶν δὲ πολὺ καὶµὴ ἓν ἐνδεές – µὴ ἓν ἐκ πολλῶν γενόµενον. ∆εῖται οὖν αὐτοῦ ἡ  οὐσία ἓν εἶναι. Τὸ δὲ
οὐ δεῖταιἑαυτοῦ· αὐτὸ γάρ ἐστι. Καὶ µὴν  πολλὰ  ὂν τοσούτων δεῖται, ὅσα ἔστι, καὶ ἕκαστον τῶν ἐν
αὐτῷµετὰ  τῶν  ἄλλων  ὂν  καὶ  οὐκ  ἐφ'  ἑαυτοῦ,  ἐνδεὲς  τῶν  ἄλλων  ὑπάρχον,  καὶ  καθ'  ἓν  καὶ  κατὰ  τὸ
ὅλον τὸ τοιοῦτον ἐνδεὲς παρέχεται. Εἴπερ οὖν δεῖ τι αὐταρκέστατον εἶναι, τὸ ἓν εἶναι δεῖ τοιοῦτον ὂν
µόνον, οἷον µήτε πρὸς αὑτὸ µήτε πρὸς ἄλλο ἐνδεὲς εἶναι. Οὐ γάρ τι ζητεῖ, ἵνα ᾖ, οὐδ' ἵνα εὖ ᾖ, οὐδὲ
ἵνα ἐκεῖ ἱδρυθῇ. Τοῖς µὲν γὰρ ἄλλοις αἴτιον ὂν οὐ παρ' ἄλλων ἔχει ὅ ἐστι, τό τε εὖ τί ἂν εἴη αὐτῷ ἔξω
αὐτοῦ; Ὥστε οὐ κατὰ συµβεβηκὸς αὐτῷ τὸ εὖ· αὐτὸ γάρ ἐστι. Τόπος τε οὐδεὶς αὐτῷ· οὐ γὰρ δεῖται
ἱδρύσεως  ὥσπερ  αὑτὸ  φέρειν  οὐ  δυνάµενον,  τό  τε  ἱδρυθησόµενον  ἄψυχον  καὶ  ὄγκος  πίπτων,  ἐὰν
µήπω ἱδρυθῇ. Ἵδρυται δὲ καὶ τὰ ἄλλα διὰ τοῦτον, δι' ὃν ὑπέστη ἅµα καὶ ἔσχεν εἰς ὃν ἐτάχθη τόπον·
ἐνδεὲς  δὲ  καὶ  τὸ  τόπον  ζητοῦν.  Ἀρχὴ  δὲ  οὐκ  ἐνδεὲς  τῶν  µετ'  αὐτό·  ἡ  δ'  ἁπάντων  ἀρχὴ  ἀνενδεὲς
ἁπάντων. Ὅ τι γὰρ ἐνδεές, ἐφιέµενον ἀρχῆς ἐνδεές· εἰ δὲ τὸ ἓν ἐνδεές του, ζητεῖ δηλονότι τὸ µ
  ὴ εἶναι
ἕν· ὥστε ἐνδεὲς ἔσται τοῦ φθεροῦντος· πᾶν δὲ ὃ ἂν λέγηται ἐνδεές, τοῦ εὖ καὶ τοῦ σῴζοντός ἐστιν
ἐνδεές. Ὥστε τῷ ἑνὶ οὐδὲν ἀγαθόν ἐστιν· οὐδὲ βούλησις τοίνυν οὐδενός· ἀλλ' ἔστιν ὑπεράγαθον καὶ
αὐτὸ  οὐχ  ἑαυτῷ,  τοῖς  δὲ  ἄλλοις  ἀγαθόν,  εἴ  τι  αὐτοῦ  δύναται  µεταλαµβάνειν.  Οὐδὲ  νόησις,  ἵνα  µὴ
ἑτερότης· οὐδὲ κίνησις· πρὸ γὰρ κινήσεως καὶ πρὸ νοήσεως. Τί γὰρ καὶ νοήσει; ἑαυτόν; Πρὸ νοήσεως
τοίνυν  ἀγνοῶν  ἔσται,  καὶ  νοήσεως  δεήσεται,  ἵνα  γνῷ  ἑαυτὸν  ὁ  αὐτάρκης  ἑαυτῷ.  Οὐ  τοίνυν,  ὅτι  µὴ
γινώσκει  µηδὲ  νοεῖ  ἑαυτόν,  ἄγνοια  περὶ  αὐτὸν  ἔσται·  ἡ  γὰρ  ἄγνοια  ἑτέρου  ὄντος  γίγνεται,  ὅταν
θάτερον ἀγνοῇ θάτερον· τὸ δὲ µόνον οὔτε γιγνώσκει, οὔτε τι ἔχει ὃ ἀγνοεῖ, ἓν δὲ ὂν συνὸν αὑτῷ οὐ
δεῖται  νοήσεως  ἑαυτοῦ.  Ἐπεὶ  οὐδὲ  τὸ  συνεῖναι  δεῖ  προσάπτειν,  ἵνα  τηρῇς  τὸ  ἕν,  ἀλλὰ  καὶ  τὸ  νοεῖν
καὶτὸ  συνιέναι  ἀφαιρεῖν  καὶ  ἑαυτοῦ  νόησιν  καὶ  τῶν  ἄλλων·  οὐ  γὰρ  κατὰ  τὸν  νοοῦντα  δεῖ  τάττειν
αὐτόν, ἀλλὰ µᾶλλον κατὰ τὴν νόησιν. Νόησις δὲ οὐ νοεῖ, ἀλλ' αἰτία τοῦ νοεῖν ἄλλῳ· τὸ δὲ αἴτιον οὐ
ταὐτὸν τῷ αἰτιατῷ. Τὸ δὲ πάντων αἴτιον οὐδέν ἐστιν ἐκείνων. Οὐ τοίνυν οὐδὲ ἀγαθὸν λεκτέον τοῦτο,
ὃ  παρέχει,  ἀλλὰ  ἄλλως  τἀγαθὸν  ὑπὲρ  τὰ  ἄλλα  ἀγαθά. Εἰ  δ'  ὅτι  µηδὲν  τούτων  ἐστίν,  ἀοριστεῖς  τῇ
γνώµῃ, στῆσον σαυτὸν εἰς ταῦτα, καὶ ἀπὸ τούτων θεῶ· θεῶ δὲ µὴ ἔξω ῥίπτων τὴν διάνοιαν. Οὐ γὰρ
κεῖταί που ἐ
µ
ρη ῶσαν αὐτοῦ τὰ ἄλλα, ἀλλ' ἔστι τῷ δυναµένῳ θίγειν ἐκεῖ παρόν, τῷ δ' ἀδυνατοῦντι οὐ
πάρεστιν.  Ὥσπερ  δὲ  ἐπὶ  τῶν  ἄλλων  οὐκ  ἔστι  τι  νοεῖν  ἄλλο  νοοῦντα  καὶ  πρὸς  ἄλλῳ  ὄντα,  ἀλλὰ  δεῖ
µηδὲν προσάπτειν τῷ νοουµένῳ, ἵν' ᾖ αὐτὸ τὸνοούµενον, οὕτω δεῖ καὶ ἐνταῦθα εἰδέναι, ὡς οὐκ ἔστιν
ἄλλου ἔχοντα ἐν τῇ ψυχῇ τύπον ἐκεῖνο νοῆσαι ἐνεργοῦντος τοῦ τύπου, οὐδ' αὖ ἄλλοις κατειληµµένην
τὴν ψυχὴν καὶ κατεχοµένην τυπωθῆναι τῷ τοῦ ἐναντίου τύπῳ, ἀλλ' ὥσπερ περὶ τῆς ὕλης λέγεται, ὡς
ἄρα  ἄποιον  εἶναι  δεῖ  πάντων,  εἰ  µέλλει  δέχεσθαι  τοὺς  πάντων  τύπους,  οὕτω  καὶ  πολὺ  µᾶλλον
ἀνείδεον  τὴν  ψυχὴν  γίνεσθαι,  εἰ  µέλλει  µηδὲν  ἐµπόδιον  ἐγκαθήµενον  ἔσεσθαι  πρὸς  πλήρωσιν  καὶ
ἔλλαµψιν  αὐτῇ  τῆς  φύσεως  τῆς  πρώτης.  Εἰ  δὲ  τοῦτο,  πάντων  τῶν  ἔξω  ἀφεµένην  δεῖ  ἐπιστραφῆναι
πρὸς τὸ εἴσω πάντη, µὴ πρός τι τῶν ἔξω κεκλίσθαι, ἀλλὰ ἀγνοήσαντα τὰ πάντα καὶ πρὸ τοῦ µὲν τῇ
διαθέσει,  τότε  δὲ  καὶ  τοῖς  εἴδεσιν,  ἀγνοήσαντα  δὲ  καὶ  αὑτὸν  ἐν  τῇ  θέᾳ  ἐκείνου  γενέσθαι,  κἀκείνῳ
συγγενόµενον  καὶ  ἱκανῶς  οἷον  ὁµιλήσαντα  ἥκειν  ἀγγέλλοντα,  εἰ  δύναιτο,  καὶ  ἄλλῳ  τὴν  ἐκεῖ
συνουσίαν·  οἵαν  ἴσως  καὶ  <Μίνως>  ποιούµενος  <ὀαριστὴς>  τοῦ  <∆ιὸς>  ἐ
µ
φη ίσθη  εἶναι,
ἧ µ
ς µ
ε ν µ
η ένος εἴδωλα αὐτῆς τοὺς νόµους ἐτίθει τῇ τοῦ θείου ἐπαφῇ εἰς νόµων πληρούµενος θέσιν. Ἢ
καὶ τὰ πολιτικὰ οὐκ ἄξια αὐτοῦ νοµίσας ἀεὶ ἐθέλει µένειν ἄνω, ὅπερ καὶ τῷ πολὺ ἰδόντι γένοιτο ἂν
πά
µ
θη α. <Οὐδενός> φησίν <ἐστιν ἔξω>, ἀλλὰ πᾶσι σύνεστιν οὐκ εἰδόσι. Φεύγουσι γὰρ αὐτοὶ αὐτοῦ
ἔξω, µᾶλλον δὲ αὑτῶν ἔξω. Οὐ δύνανται οὖν ἑλεῖν ὃν πεφεύγασιν, οὐδ' αὑτοὺς ἀπολωλεκότες ἄλλον
ζητεῖν, οὐδέ γε παῖς αὑτοῦ ἔξω ἐν µανίᾳ
µ
γεγενη ένος εἰδήσει τὸν πατέρα· ὁ δὲ µαθὼν ἑαυτὸν εἰδήσει
καὶ  ὁπόθεν. Εἴ  τις  οὖν  ψυχὴ  οἶδεν  ἑαυτὴν  τὸν  ἄλλον  χρόνον,  καὶ  οἶδεν  ὅτι  ἡ  κίνησις  αὐτῆς  οὐκ
εὐθεῖα, ἀλλ' ἢ ὅταν κλάσιν λάβῃ, ἡ δὲ κατὰ φύσιν κίνησις οἵα ἡ ἐν κύκλῳ περί τι οὐκ ἔξω, ἀλλὰ περὶ
κέντρον, τὸ δὲ κέντρον ἀφ' οὗ ὁ κύκλος, κινήσεται περὶ τοῦτο, ἀφ' οὗ ἐστι, καὶ τούτου ἀναρτήσεται
συµφέρουσα  ἑαυτὴν  πρὸς  τὸ  αὐτό,  πρὸς  ὃ  ἐχρῆν  µὲν  πάσας,  φέρονται  δὲ  αἱ  θεῶν  ἀεί·  πρὸς  ὃ
φερόµεναι θεοί εἰσι. Θεὸς γὰρ τὸ ἐκείνῳ σ
µµ
υνη
ένον, τὸ δὲ πόρρω ἀφιστάµενον ἄνθρωπος ὁ πολὺς
καὶ θηρίον. Τὸ οὖν τῆς ψυχῆς οἷον κέντρον τοῦτό ἐστι τὸ ζητούµενον; Ἢ ἄλλο τι δεῖ νοµίσαι, εἰς ὃ
πάντα  οἷον  κέντρα  συµπίπτει;  Καὶ  ὅτι  ἀναλογίᾳ  τὸ  κέντρον  τοῦδε  τοῦ  κύκλου;  Οὐδὲ  γὰρ  οὕτω

κύκλος ἡ ψυχὴ ὡς τὸ σχῆµα, ἀλλ' ὅτι ἐν αὐτῇ καὶ περὶ αὐτὴν ἡ ἀρχαία φύσις, καὶ ὅτι ἀπὸ τοιούτου,
καὶ ἔτι µᾶλλον καὶ ὅτι χωρισθεῖσαι ὅλαι. Νῦν δέ, ἐπεὶ µέρος ἡµῶν κατέχεται ὑπὸ τοῦ σώµατος, οἷον
εἴ  τις  τοὺς  πόδας  ἔχοι  ἐν  ὕδατι,  τῷ  δ'  ἄλλῳ  σώµατι  ὑπερέχοι,  τῷ  δὴ  µὴ  βαπτισθέντι  τῷ  σώµατι
ὑπεράραντες,  τούτῳ  συνάπτοµεν  κατὰ  τὸ  ἑαυτῶν  κέντρον  τῷ  οἷον  πάντων  κέντρῳ,  καθάπερ  τῶν
µεγίστων  κύκλων  τὰ  κέντρα  τῷ  τῆςσφαίρας  τῆς  περιεχούσης  κέντρῳ,  ἀναπαυόµενοι.  Εἰ  µὲν  οὖν
σωµατικοὶ ἦσαν, οὐ ψυχικοὶ κύκλοι, τοπικῶς ἂν τῷ κέντρῳ συνῆπτον καί που κειµένου τοῦ κέντρου
περὶ  αὐτὸ  ἂν  ἦσαν·  ἐπεὶ  δὲ  αὐταί  τε  αἱ  ψυχαὶ  νοηταί,  ὑπὲρ  νοῦν  τε  ἐκεῖνο,  δυνάµεσιν  ἄλλαις,  ᾗ
πέφυκε τὸ νοοῦν πρὸς τὸ κατανοούµενον συνάπτειν, οἰητέον τὴν συναφὴν γίνεσθαι καὶ πλεόνως τὸ
νοοῦν παρεῖναι ὁµοιότητι καὶ ταὐτότητι καὶ συνάπτειν τῷ συγγενεῖ οὐδενὸς διείργοντος. Σώµασι µὲν
γὰρσώµατα  κωλύεται  κοινωνεῖν  ἀλλήλοις,  τὰ  δὲ  ἀσώµατα  σώµασιν  οὐ  διείργεται·  οὐδ'  ἀφέστηκε
τοίνυν  ἀλλήλων  τόπῳ,  ἑτερότητι  δὲ  καὶ  διαφορᾷ·  ὅταν  οὖν  ἡ  ἑτερότης  µὴ  παρῇ,  ἀλλήλοις  τὰ  µὴ
ἕτερα πάρεστιν. Ἐκεῖνο µὲν οὖν µὴ ἔχον ἑτερότητα ἀεὶ πάρεστιν, ἡµεῖς δ' ὅταν µὴ ἔχωµεν· κἀκεῖνο
µὲν  ἡµῶν  οὐκ  ἐφίεται,  ὥστε  περὶ  ἡµᾶς  εἶναι,  ἡµεῖς  δὲ  ἐκείνου,  ὥστε  ἡµεῖς  περὶ  ἐκεῖνο.  Καὶ  ἀεὶ  µὲν
περὶ αὐτό, οὐκ ἀεὶ δὲ εἰς αὐτὸ βλέποµεν, ἀλλ' οἷον χορὸς ἐξᾴδων καίπερ ἔχων περὶ τὸν κορυφαῖον
τραπείη ἂν εἰς τὸ ἔξω τῆς θέας, ὅταν δὲ ἐπιστρέψῃ, ᾄδει τε καλῶς καὶ ὄντως περὶ αὐτὸν ἔχει, οὕτω
καὶ ἡµεῖς ἀεὶ µὲν περὶ αὐτόν, καὶ ὅταν µή, λύσις ἡµῖν παντελὴς ἔσται καὶ οὐκέτι ἐσόµεθα· οὐκ ἀεὶ δὲ
εἰς  αὐτόν,  ἀλλ'  ὅταν  εἰς  αὐτὸν  ἴδωµεν,  τότε  ἡµῖν  <τέλος  καὶ  ἀνάπαυλα>  καὶ  τὸ  µὴ  ἀπᾴδειν
χορεύουσιν  ὄντως  περὶ  αὐτὸν  χορείαν  ἔνθεον. Ἐν  δὲ  ταύτῃ  τῇ  χορείᾳ  καθορᾷ  πηγὴν  µὲν  ζωῆς,
πηγὴν  δὲ  νοῦ,  ἀρχὴν  ὄντος,  ἀγαθοῦ  αἰτίαν,  ῥίζαν  ψυχῆς·  οὐκ  ἐκχεοµένων  ἀπ'  αὐτοῦ,  εἶτ'  ἐκεῖνον
ἐλαττούντων· οὐ γὰρ ὄγκος· ἢ φθαρτὰ ἂν ἦν τὰ γεννώµενα. Νῦν δ' ἐστὶν  ἀίδια, ὅτι ἡ ἀρχὴ αὐτῶν
ὡσαύτως µένει οὐ µ µ
ε ερισµένη εἰς αὐτά, ἀλλ' ὅληµένουσα. ∆ιὸ κἀκεῖνα µένει· οἷον εἰ µένοντος ἡλίου
καὶ τὸ φῶς µένοι. Οὐ γὰρ ἀποτετµήµεθα οὐδὲ χωρίς ἐσµεν, εἰ καὶ παρεµπεσοῦσα ἡ σώµατος φύσις
πρὸς  αὑτὴν  ἡµᾶς  εἵλκυσεν,  ἀλλ'  ἐµπνέοµεν  καὶ  σῳζόµεθα  οὐ  δόντος,  εἶτ'  ἀποστάντος  ἐκείνου,  ἀλλ'
ἀεὶ χορηγοῦντος ἕως ἂν ᾖ ὅπερ ἐστί. Μᾶλλον µέντοι ἐσµὲν νεύσαντες πρὸς αὐτὸ καὶ τὸ εὖ ἐνταῦθα,
τὸ  <δὲ>  πόρρω  εἶναιµόνον  καὶ  ἧττον  εἶναι.  Ἐνταῦθα  καὶ  ἀναπαύεται  ψυχὴ  καὶ  κακῶν  ἔξω  εἰς  τὸν
τῶν  κακῶν  καθαρὸν  τόπον  ἀναδραµοῦσα·  καὶ  νοεῖ  ἐνταῦθα,  καὶ  ἀπαθὴς  ἐνταῦθα.  Καὶ  τὸ  ἀληθῶς
ζῆν ἐνταῦθα· τὸγὰρ νῦν καὶ τὸ ἄνευ θεοῦ ἴχνος ζωῆς ἐκείνην µιµούµενον, τὸ δὲ ἐκεῖ ζῆν ἐνέργεια µὲν
νοῦ·  ἐνέργεια  δὲ  καὶ  γεννᾷ  θεοὺς  ἐν  ἡσύχῳ  τῇ  πρὸς  ἐκεῖνο  ἐπαφῇ,  γεννᾷ  δὲ  κάλλος,  γεννᾷ
δικαιοσύνην, ἀρετὴν γεννᾷ. Ταῦτα γὰρ κύει ψυχὴ πληρωθεῖσα θεοῦ, καὶ τοῦτο αὐτῇ ἀρχὴ καὶ τέλος·
ἀρχὴ µέν, ὅτι ἐκεῖθεν, τέλος δέ, ὅτι τὸ ἀγαθὸν ἐκεῖ. Καὶ ἐκεῖ γενοµένη γίγνεται αὐτὴ καὶ ὅπερ ἦν· τὸ
γὰρ ἐνταῦθα καὶ ἐν τούτοις ἔκπτωσις καὶ φυγὴ καὶ πτερορρύησις. ∆ηλοῖ δὲ ὅτι τὸ ἀγαθὸν ἐκεῖ καὶ ὁ
ἔρως  ὁ  τῆς  ψυχῆς  ὁ  σύµφυτος,  καθὸ  καὶ  συνέζευκται  Ἔρως  ταῖς  Ψυχαῖς  καὶ  ἐν  γραφαῖς  καὶ  ἐν
µύθοις.  Ἐπεὶ  γὰρ  ἕτερον  θεοῦ  ἐκείνου,  ἐξ  ἐκείνου  δέ,  ἐρᾷ  αὐτοῦ  ἐξ  ἀνάγκης.  Καὶ  οὖσα  ἐκεῖ  τὸν
οὐράνιον  Ἔρωτα  ἔχει,  ἐνταῦθα  δὲ  πά
µ
νδη ος  γίγνεται·  καὶ  γάρ  ἐστιν  ἐκεῖ  Ἀφροδίτη  οὐρανία,
ἐνταῦθα  δὲ  γίγνεται  πά
µ
νδη ος  οἷον  ἑταιρισθεῖσα.  Καὶ  ἔστι  πᾶσα  ψυχὴ  Ἀφροδίτη·  καὶ  τοῦτο
αἰνίττεται καὶ τὰ τῆς Ἀφροδίτης γενέθλια καὶ ὁ Ἔρως ὁ µετ' αὐτῆς γενόµενος. Ἐρᾷ οὖν κατὰ φύσιν
ἔχουσα  ψυχὴ  θεοῦ  ἑνωθῆναι  θέλουσα,  ὥσπερ  παρθένοςκαλοῦ  πατρὸς  καλὸν  ἔρωτα.  Ὅταν  δὲ  εἰς
γένεσιν  ἐλθοῦσα  οἷον  µνηστείαις  ἀπατηθῇ,  ἄλλον  ἀλλαξαµένη  θνητὸν  ἔρωτα  ἐ
µ
ρη ίᾳ  πατρὸς
ὑβρίζεται·  µισήσασα  δὲ  πάλιν  τὰς  ἐνταῦθα  ὕβρεις  ἁγνεύσασα  τῶν  τῇδε  πρὸς  τὸν  πατέρα  αὖθις
στελλοµένη <εὐπαθεῖ>. Καὶ οἷς µὲν ἄγνωστόν ἐστι τὸ πά
µ
θη α τοῦτο, ἐντεῦθεν ἐνθυµείσθω ἀπὸ τῶν
ἐνταῦθα  ἐρώτων,  οἷόν  ἐστι  τυχεῖν  ὧν  τιςµάλιστα  ἐρᾷ,  καὶ  ὅτι  ταῦτα  µὲν  τὰ  ἐρώµενα  θνητὰ  καὶ
βλαβερὰ  καὶ  εἰδώλων  ἔρωτες  καὶµεταπίπτει,  ὅτι  οὐκ  ἦν  τὸ  ὄντως  ἐρώµενον  οὐδὲ  τὸ  ἀγαθὸν  ἡµῶν
οὐδ' ὃ ζητοῦµεν. Ἐκεῖ δὲ τὸ ἀληθινὸν ἐρώµενον, ᾧ ἔστι καὶ συνεῖναι µεταλαβόντα αὐτοῦ καὶ ὄντως
ἔχοντα, οὐ περιπτυσσόµενον σαρξὶν ἔξωθεν. <Ὅστις δὲ εἶδεν, οἶδεν ὃ λέγω>, ὡς ἡ ψυχὴ ζωὴν ἄλλην
ἴσχει  τότε  καὶ  προσιοῦσα  καὶ  ἤδη  προσελθοῦσα  καὶ  µετασχοῦσα  αὐτοῦ,  ὥστε  γνῶναι  διατεθεῖσαν,
ὅτι πάρεστιν ὁ χορηγὸς ἀληθινῆς ζωῆς, καὶ δεῖ οὐδενὸς ἔτι. Τοὐναντίον δὲ ἀποθέσθαι τὰ ἄλλα δεῖ,
καὶ ἐν µόνῳ στῆναι τούτῳ, καὶ τοῦτο γενέσθαι µόνον περικόψαντα τὰ λοιπὰ ὅσα περικείµεθα· ὥστε
ἐξελθεῖν σπεύδειν ἐντεῦθεν καὶ ἀγανακτεῖν ἐπὶ θάτερα δεδεµένους, ἵνα τῷ ὅλῳ αὐτῶν περιπτυξώµεθα
καὶ  µηδὲν  µέρος  ἔχοιµεν,  ᾧ  µὴ  ἐφαπτόµεθα  θεοῦ.  Ὁρᾶν  δὴ  ἔστιν  ἐνταῦθα  κἀκεῖνον  καὶ  ἑαυτὸν  ὡς
ὁρᾶν  θέµις·  ἑαυτὸν  µὲν  ἠγλαϊσµένον,  φωτὸς  πλήρη  νοητοῦ,  µᾶλλον  δὲ  φῶς  αὐτὸ  καθαρόν,  ἀβαρῆ,
κοῦφον,  θεὸν  γενόµενον,  µᾶλλον  δὲ  ὄντα,  ἀναφθέντα  µὲν  τότε,  εἰ  δὲ  πάλιν  βαρύνοιτο,  ὥσπερ
µαραινόµενον. Πῶς οὖν οὐ µένει ἐκεῖ; Ἢ ὅτι µήπω ἐξελήλυθεν ὅλος. Ἔσται δὲ ὅτε καὶ τὸ συνεχὲς
ἔσται  τῆς  θέας  οὐκέτι  ἐνοχλουµένῳ  οὐ µ
δε ίαν  ἐνόχλησιν  τοῦ  σώµατος.  Ἔστι  δὲ  τὸ  ἑωρακὸς  οὐ  τὸ
ἐνοχλούµενον,  ἀλλὰ  τὸ  ἄλλο,  ὅτε  τὸ  ἑωρακὸς  ἀργεῖ  τὴν  θέαν  οὐκ  ἀργοῦν  τὴν  ἐπιστήµην  τὴν  ἐν
ἀποδείξεσι καὶ πίστεσι καὶ τῷ τῆς ψυχῆς
µ
διαλογισ ῷ· τὸ δὲ ἰδεῖν καὶ τὸ ἑωρακός ἐστιν οὐκέτι λόγος,
ἀλλὰ µεῖζον λόγου καὶ πρὸ λόγου καὶ ἐπὶ τῷ λόγῳ, ὥσπερ καὶ τὸ ὁρώµενον. Ἑαυτὸν µὲν οὖν ἰδὼν
τότε, ὅτε ὁρᾷ, τοιοῦτον ὄψεται, µᾶλλον δὲ αὑτῷ τοιούτῳ συνέσται καὶ τοιοῦτον αἰσθήσεται ἁπλοῦν
γενόµενον. Τάχα δὲ οὐδὲ «ὄψεται» λεκτέον, «τὸ δὲ ὀφθέν», εἴπερ δεῖ δύο ταῦτα λέγειν, τό τε ὁρῶν
καὶ  ὁρώµενον,  ἀλλὰ  µὴ  ἓν  ἄµφω·
µ
τολ ηρὸς  µὲν  ὁ  λόγος.  Τότε  µὲν  οὖν  οὔτε  ὁρᾷ  οὐδὲ  διακρίνει  ὁ
ὁρῶν  οὐδὲ  φαντάζεται  δύο,  ἀλλ'  οἷον  ἄλλος  γενόµενος  καὶ  οὐκ  αὐτὸς  οὐδ'  αὑτοῦ  συντελεῖ  ἐκεῖ,
κἀκείνου γενόµενος ἕν ἐστιν ὥσπερ κέντρῳ κέντρον συνάψας. Καὶ γὰρ ἐνταῦθα συνελθόντα ἕν ἐστι,
τό τε δύο, ὅταν χωρίς. Οὕτω καὶ ἡµεῖς νῦν λέγοµεν ἕτερον. ∆ιὸ καὶ δύσφραστον τὸ θέαµα· πῶς γὰρ
ἂν  ἀπαγγείλειέ  τις  ὡς  ἕτερον  οὐκ  ἰδὼν  ἐκεῖ  ὅτε  ἐθεᾶτο  ἕτερον,  ἀλλὰ  ἓν  πρὸς  ἑαυτόν; Τοῦτο  δὴ

ἐθέλον  δηλοῦν  τὸ  τῶν  µυστηρίων  τῶνδε  ἐπίταγµα,  τὸ  µὴ  ἐκφέρειν  εἰς  µὴ  µ µ
ε υ µ
η ένους,  ὡς  οὐκ
ἔκφορον  ἐκεῖνο  ὄν,  ἀπεῖπε  δηλοῦν  πρὸς  ἄλλον  τὸ  θεῖον,  ὅτῳ  µὴ  καὶ  αὐτῷ  ἰδεῖν  εὐτύχηται.  Ἐπεὶ
τοίνυν δύο οὐκ ἦν, ἀλλ' ἓν ἦν αὐτὸς ὁ ἰδὼν πρὸς τὸ ἑωραµένον, ὡς ἂν µὴ ἑωραµένον, ἀλλ' ἡνωµένον,
ὃς ἐγένετο ὅτε ἐκείνῳ ἐµίγνυτο εἰ µ µ
ε νῷτο, ἔχοι ἂν παρ' ἑαυτῷ ἐκείνου εἰκόνα· Ἦν δὲ ἓν καὶ αὐτὸς
διαφορὰν ἐν αὑτῷ οὐ µ
δε ίαν πρὸς ἑαυτὸν ἔχων οὔτε κατὰ ἄλλα – οὐ γάρ τι ἐκινεῖτο παρ' αὐτῷ, οὐ
θυµός,  οὐκ  ἐπιθυµία  ἄλλου  παρῆν  αὐτῷ  ἀναβεβηκότι – ἀλλ'  οὐδὲ  λόγος  οὐδέ  τις  νόησις  οὐδ'  ὅλως
αὐτός, εἰ δεῖ καὶ τοῦτο λέγειν. Ἀλλ' ὥσπερ ἁρπασθεὶς ἢ ἐνθουσιάσας ἡσυχῇ ἐν ἐρήµῳ καὶ καταστάσει
γεγένηται  ἀ
µ
τρε εῖ,  τῇ  αὑτοῦ  οὐσίᾳ οὐδαµῇ  ἀποκλίνων  οὐδὲ  περὶ  αὑτὸν  στρεφόµενος,  ἑστὼς  πάντη
καὶ οἷον στάσις γενόµενος. Οὐδὲ τῶν καλῶν, ἀλλὰ καὶ τὸ καλὸν ἤδη ὑπερθέων, ὑπερβὰς ἤδη καὶ τὸν
τῶν  ἀρετῶν  χορόν,  ὥσπερ  τις  εἰς  τὸ  εἴσω  τοῦ  ἀδύτου  εἰσδὺς  εἰς  τοὐπίσω  καταλιπὼν  τὰ  ἐν  τῷ  νεῷ
ἀγά µ
λ ατα, ἃ ἐξελθόντι τοῦ ἀδύτου πάλιν γίνεται πρῶτα µετὰ τὸ ἔνδον θέαµα καὶ τὴν ἐκεῖ συνουσίαν
πρὸς οὐκ ἄγαλµα οὐδὲ εἰκόνα, ἀλλὰ αὐτό· ἃ δὴ γίγνεται δεύτερα θεάµατα. Τὸ δὲ ἴσως ἦν οὐ θέαµα,
ἀλλὰ  ἄλλος  τρόπος  τοῦ  ἰδεῖν,  ἔκστασις  καὶ  ἅπλωσις  καὶ  ἐπίδοσις  αὐτοῦ  καὶ  ἔφεσις  πρὸς  ἁφὴν  καὶ
στάσις  καὶ  περινόησις  πρὸς  ἐφαρµογήν,  εἴπερ  τις  τὸ  ἐν  τῷ  ἀδύτῳ  θεάσεται.  Εἰ  δ'  ἄλλως  βλέποι,
οὐδὲν αὐτῷ πάρεστι. Ταῦτα µὲν οὖν µιµήµατα· καὶ τοῖς οὖν σοφοῖς τῶν προφητῶν αἰνίττεται, ὅπως
θεὸς  ἐκεῖνος  ὁρᾶται·  σοφὸς  δὲ  ἱερεὺς  τὸ  αἴνιγµα  συνιεὶς  ἀληθινὴν  ἂν  ποιοῖτο  ἐκεῖ  γενόµενος  τοῦ
ἀδύτου  τὴν  θέαν.  Καὶ  µὴ  γενόµενος  δὲ  τὸ  ἄδυτον  τοῦτο  ἀόρατόν  τι  χρῆµα  νοµίσας  καὶ  πηγὴν  καὶ
ἀρχήν,  εἰδήσει  ὡς  ἀρχῇ  ἀρχὴν  ὁρᾷ  καὶ  συγγίνεται  καὶ  τῷ  ὁµοίῳ  τὸ  ὅµοιον.  Οὐδὲν  παραλιπὼν  τῶν
θείων  ὅσα  δύναται  ψυχὴ  ἔχειν  καὶ  πρὸ  τῆς  θέας,  τὸ  λοιπὸν  ἐκ  τῆς  θέας  ἀπαιτεῖ·  τὸ  δὲ  λοιπὸν  τῷ
ὑπερβάντι  πάντα  τὸ  ὅ  ἐστι  πρὸ  πάντων.  Οὐ  γὰρ  δὴ  εἰς  τὸ  πάντη  µὴ  ὂν  ἥξει  ἡ  ψυχῆς  φύσις,  ἀλλὰ
κάτω  µὲν  βᾶσα  εἰς  κακὸν  ἥξει,  καὶ  οὕτως  εἰς  µὴ  ὄν,  οὐκ  εἰς  τὸ  παντελὲς  µὴ  ὄν.  Τὴν  ἐναντίαν  δὲ
δραµοῦσα ἥξει οὐκ εἰς ἄλλο, ἀλλ' εἰς αὑτήν, καὶ οὕτως οὐκ ἐν ἄλλῳ οὖσα <οὐκ> ἐν οὐδενί ἐστιν, ἀλλ'
ἐν αὑτῇ· τὸ δὲ ἐν αὑτῇ µόνῃ καὶ οὐκ ἐν τῷ ὄντι ἐν ἐκείνῳ· γίνεται γὰρ καὶ αὐτός τις οὐκ οὐσία, ἀλλ'
<ἐπέκεινα οὐσίας> ταύτῃ, ᾗ προσοµιλεῖ. Εἴ τις οὖν τοῦτο αὑτὸν γενόµενον ἴδοι, ἔχει ὁµοίωµα ἐκείνου
αὑτόν,  καὶ  εἰ  ἀφ'  αὑτοῦ  µεταβαίνοι  ὡς  εἰκὼν  πρὸς    ἀρχέτυπον, <τέλος>  ἂν  ἔχοι  <τῆς  πορείας>.
Ἐκπίπτων  δὲ  τῆς  θέας  πάλιν  ἐγείρας  ἀρετὴν  τὴν  ἐν  αὑτῷ  καὶ  κατανοήσας  ἑαυτὸν  ταύταις
κεκοσµηµένον πάλιν κουφισθήσεται δι' ἀρετῆς ἐπὶ νοῦν ἰὼν καὶ σοφίαν καὶ διὰ σοφίας ἐπ' αὐτό. Καὶ
οὗτος θεῶν καὶ ἀνθρώπων θείων καὶ εὐδαιµόνων βίος, ἀπαλλαγὴ τῶν ἄλλων τῶν τῇδε, βίος ἀνήδονος
τῶν τῇδε, φυγὴ µ
  όνου πρὸς µ
  όνον.